STAD IN BEELD
De Mechelse burgemeester Bart Somers is een spraakwaterval: erudiet, begiftigd met een duidelijk afgelijnde visie en vooral gedreven. “Stenen verleggen is een ding. Maar iets verleggen in de harten en geesten van de mensen, dat is de ultieme doelstelling als je aan politiek doet. Uiteraard wil ik als burgemeester sporen nalaten. Maar mijn voldoening haal ik vooral uit het feit dat, volgens de Vlaamse stadsmonitor, 15.000 Mechelaars die vroeger absoluut niet fier waren op hun stad, dat vandaag wel zijn.”
Bart Somers, burgemeester van Mechelen
18
© Studio Dann
DIMENSION
“De droom maakt veel mogelijk”
STAD IN BEELD
Een belangrijke vraag in een stad met een indrukwekkend onroerend erfgoed, dat u met veel kennis en liefde beschrijft in het boek waarin u vorig jaar uw visie op de toekomst van Mechelen uiteenzette. Bart Somers: “De liefde voor geschiedenis zit mij in het bloed. Mijn grootvader schreef de eerste Nederlandstalige stadsgids voor Brussel. Mijn vader schreef de eerste stadsgids voor Mechelen. Zelf heb ik getwijfeld tussen studies rechten en geschiedenis. Mijn vrouw is historica en in haar vrije tijd stadsgids.” “De stad koestert veel respect voor ons erfgoed en beschikt over een uitgebreide dienst Monumentenzorg. Dat maakt het mij als burgemeester niet altijd gemakkelijk, want geregeld zijn er discussies op het scherp van de snee, bijvoorbeeld over de meerwaarde van een 17e eeuwse balk in een woning
“Hoewel we al 700 jaar een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa zijn en wij in de middeleeuwen met onze steden daarvoor de norm hebben gelegd, is stedelijkheid niet de norm in de Wetstraat”
voor het stedenbouwkundig geheel. Maar zonder een alerte dienst Monumentenzorg dreigen er zaken verloren te gaan waar je achteraf spijt van hebt.” “Tegelijkertijd moet je openstaan voor nieuwe architectuur. Kijk naar het onlangs geopende Mensenrechtenmuseum van bOb Van Reeth, naar de Lamotsite in het hart van de stad of naar de hypermoderne skywalk op ons bekendste monument, de Sint-Romboutstoren. Die laatste is bijna symbolisch: zonder je geschiedenis te vergeten, kijk je toch vooral vooruit.”
In uw boek schetst u een aantal ambitieuze projecten voor de toekomst. Een nieuwe podiumzaal en een nieuw gerechtshof als architectonische landmarks. De transformatie van de Vesten, zeg maar de mini-autoweg rond de stadskern, tot een Wiener Ringstrasse vol fietsers en wandelaars. Wonen aan het water. Nieuwe woongebieden … Hoe realistisch is dat allemaal? Bart Somers: “Als burgemeester moet je durven dromen en de mensen een perspectief bieden, zeker in tijden van angst en negativisme. We zitten in een financiële crisis, maar die gaat voorbij en Mechelen zal er nog veel langer zijn. Gezien onze ligging tussen Brussel en Antwerpen zijn er twee mogelijkheden. Of je wordt een banale buitenwijk met hoogstens wat historische gebouwen, of je probeert de stad op te tillen. Voor dat laatste heb je nood aan ideeën en perspectieven.” “Hoe realistisch die zijn? Ik zie het grootste deel werkelijkheid worden. Vul de historische referentiepunten op of vlakbij de Vesten aan met nieuwe landmarks, maak van die huidige bijna-autostrade een doorwaadbare plaats en creëer aan de andere zijde nieuwe, hedendaagse woongebieden waar we denser en hoger bouwen, altijd met behoud van de leefbaarheid en de kwaliteit. Want de stad barst uit haar voegen en heeft behoefte aan nieuwe woongelegenheden. Maak ten slotte ook de omslag naar de klimaatneutrale stad.”
Hoger bouwen: als u dat schrijft en zegt, huiveren heel wat architecten. De historische skyline dreigt opgeofferd te worden aan de commerce, vrezen zij. Bart Somers: “Wij mogen inderdaad de fouten uit het verleden niet herhalen en opnieuw Amelinckx-blokken bouwen zoals in de jaren 1970. Maar we moeten wel beseffen dat Vlaanderen voor een bevolkingstoename staat die het nooit heeft gekend, tenzij misschien tijdens de industriële revolutie. Tegen 2030, overmorgen dus, zijn we met een miljoen inwoners meer. Op de as Brussel-Antwerpen komt er tegen dan de bevolking van Antwerpen bij. Als we blijven bouwen zoals vandaag, ontstaat er een grote, suburbane brij zonder natuur en open ruimte, staan we constant in de file, swingt de kostprijs voor rioleringen, databekabeling en dergelijke meer de pan uit, kortom, staan we voor problemen die we onmogelijk de baas kunnen.
» DIMENSION
In 2000 werd Bart Somers de allereerste liberale burgemeester van Mechelen. “De stad ging toen gebukt onder een negatieve, provincialistische kijk”, blikt hij terug. “Het grootste dorp van Vlaanderen, dat was de gangbare visie op Mechelen.” “Daar zijn wij met het stadsbestuur tegenin gegaan. Mechelen is een kwetsbare stad halfweg tussen Brussel en Antwerpen, die je niet kunt loskoppelen van een ruimer grootstedelijk geheel. Daardoor trekt zij van nature vooral kansarme, allochtone en oudere mensen aan. Maar zonder die groepen te verwaarlozen, moet je ook jonge gezinnen en tweeverdieners in de stad krijgen. Pas dan creëer je het financiële en sociale draagvlak om die andere groepen een volwaardige plaats te geven in de maatschappij. Om die middengroepen naar hier te krijgen, moet je de stad op hun maat herdenken en herkneden.” “Daarom hebben we in het beleid volop geïnvesteerd in de publieke ruimte. Openbare ruimte, planning en stedenbouw grijpen heel sterk in het leven van een stad in. De mensen maken de stad, maar de stad maakt ook de mensen. Een vuile stad met veel leegstand en een verloederde openbare ruimte nodigt niet uit tot engagement en persoonlijke inspanningen. Als daarentegen de stad investeert in een kwaliteitsvolle openbare ruimte, bouwen de inwoners al snel voort op wat hen wordt aangereikt. De vraag is dan: welk soort openbare ruimte creëer je? Kijk je uitsluitend met nostalgie terug naar het verleden en probeer je te homogeniseren? Of laat je nieuwe architectuur de confrontatie aangaan met het bestaande patrimonium, op zoek naar een subtiel evenwicht?”
19
© ArchitectuurburO
STAD IN BEELD
De jachthaven van Mechelen is in volle ontwikkeling. Aan het keerdok creëren drie torens, verbonden door een lage horizontale balk in baksteen, een nieuwe skyline. De eerste staat er al. De werken aan het centrale ‘Miró’ gebouw, een ontwerp van ArchitectuurburO, starten dit voorjaar. De toren zal commerciële ruimtes en 21 naar eigen wens te organiseren luxeappartementen omvatten. Een binnentuin slaat de brug met de appartementen en (zorg) woningen die achter de torens worden gerealiseerd.
© Stijn Bollaert
“Zonder een alerte dienst Monumentenzorg dreigen er zaken verloren te gaan waar je achteraf spijt van hebt. Maar tegelijkertijd moet je openstaan voor nieuwe architectuur”
Op de site van de voormalige Dossinkazerne werd onlangs het nieuwe Holocaust- en Mensenrechtenmuseum van bOb Van Reeth (awg architecten) geopend.
© Frederik Vercruysse Projectontwikkelaar Vlaamse Poort realiseerde ’t Spijker, een project
»
met 40 appartementen. Het ontwerp is van dmvA architecten. DIMENSION
De oplossing voor dat alles is de stad. Daar organiseer je veel gemakkelijker een klimaatneutrale samenleving. Daar kun je veel efficiënter het openbaar vervoer en andere alternatieven voor de auto introduceren.” “De uitdaging is dat je vooral de jonge gezinnen naar de stad moet lokken. In Mechelen lukt dat redelijk. Wij hebben een grote instroom van twintigers, van wie een deel de stad weer verlaat rond hun 35e. Wij krijgen dan ook eerder af te rekenen met de gevolgen van vergroening dan van vergrijzing. Je moet bouwen op maat van die mensen. Verkavelen zoals weleer kan niet langer, zelfs niet als je de percelen verkleint. Dus moet je verdicht bouwen, met behoud van de zaken die deze mensen willen: grote buitenterrassen, een groene omgeving, veilig bereikbare speelruimte voor de kinderen. Je moet voorzien in parken en stadstuintjes, in een gevarieerd cultuuraanbod, in een autoluwe binnenstad en dito wijken waar de fiets de toon zet. Om voldoende woonaanbod te creëren, moet je hoger bouwen, pakweg tot maximaal vijf bouwlagen. Zo krijg je een stad op mensenmaat waar je toch meer mensen op dezelfde oppervlakte kunt huisvesten.” “Uiteraard zit je altijd met een spanningsveld, maar je moet de dynamiek van de stedelijkheid voldoende ruimte gunnen. Als de zichtlijnen van vandaag per definitie die van morgen moeten zijn, maak je elke dynamiek vleugellam. Bij wijze van boutade zeg ik altijd dat alle monumenten waarop wij vandaag zo trots zijn, in hun tijd buiten de lijntjes kleurden wat maat, cadans, ritmiek, hoogtelijnen en zichtlijnen betreft. Alleen met de nodige durf kom je tot het Mensenrechtenmuseum, een toren vlakbij de beschermde Dossinkazerne. De stad is een levend weefsel, en ik zou graag zien dat zaken die onder mijn burgemeesterschap zijn gerealiseerd, morgen tot ons erfgoed behoren. Maar daar zit uiteraard een element van trial and error in. Soms bega je wel eens een vergissing. In Mechelen is er bijvoorbeeld veel controverse over de Lamotbrug. Vormelijk is die volgens mij geslaagd, maar de tegenstanders vinden dat ze te zwaar weegt op de bestaande
21
© Eurostation / Euro Immo Star
STAD IN BEELD
Het treinstation van Mechelen wordt in drie fasen omgevormd tot een multimodaal station. De eerste fase voorziet tegen 2016 in een ondergrondse parking, een nieuwe spoorlijn en een ontsluitingsweg. Het eigenlijke station, een ontwerp van de Italiaanse architect Salvatore Bono, komt er tegen 2020. Dankzij de
“Alleen een combinatie van meerdere sporen kan wonen betaalbaar houden”
twee voorzijdes moet het gebouw een brug vormen tussen de stad en de nieuw te ontwikkelen wijken. Ten slotte worden tegen 2021 de pleinen heraangelegd. Voor de integratie in de omgeving zorgt de Franse landschapsarchitect Alain Marguerit.
DIMENSION
Bart Somers: “Ik sta open voor alle verfrissende ideeën. Tot nu toe hebben we ons geconcentreerd op een heraanleg van de publieke ruimte in verloederde straten en op de aanpak van enkele sleutelgebouwen, die voor privé-investeerders niet rendabel te renoveren waren. Zo creëerden wij omstandigheden die private initiatieven bevorderen. Voorstellen om binnengebieden te ontpitten en om bijvoorbeeld extra ruimte te creëren voor fietsenstallingen, zijn zeker welkom.” “We bekijken ook wat wij kunnen doen via de stedelijke normen. Zo willen wij bijvoorbeeld het verplichte aantal autostaanplaatsen moduleren, in plaats van per definitie overal anderhalve staanplaats op te leggen. Voor de binnenstad gaan we na of we geen geclusterde parkeerplaatsen kunnen inplanten aan de rand of langs een toegangsweg voor auto’s, maar altijd binnen wandelbereik van nieuwe te ontwikkelen projecten. Zo vermijd je dat de hele stad vol auto’s staat, wat niet te rijmen valt met een autoluwe binnenstad. De mensen die een woning kopen in zo’n project kunnen die plaatsen dan als privéparking gebruiken. Momenteel toetsen we het idee af bij enkele projectontwikkelaars, want het gaat natuurlijk om een verregaande ingreep.”
22
© Eurostation / Euro Immo Star
Architecten vragen ook om een ruimer platform dat buurtbewoners toelaat zelf initiatieven te nemen, bijvoorbeeld om binnengebieden te ontsluiten.
© Eurostation / Euro Immo Star
zichtlijnen. Voorstanders argumenteren dan weer dat de brug nieuwe zichtlijnen creëert. Ik zie wel dat de discussie evolueert, meer zakelijk en objectief wordt. Tijd brengt raad, zeker?”
STAD IN BEELD
Bart Somers: “Die ambitie vind ik erg belangrijk. In deze bestuursperiode gaan we dat vertalen in een concrete roadmap. Tot nu toe bleef dat streven, zoals in andere steden, beperkt tot verbeteringen in deeldomeinen. De stedelijke diensten gebruiken in de binnenstad alleen nog elektrische wagens. We leggen strengere isolatienormen op voor woningen. We hebben overal ledverlichting geplaatst. Hier en daar beschikken we over een paradepaardje, zoals het administratief gebouw van Grontmij aan het station. Maar we moeten overgaan tot een meer fundamentele aanpak. Bij de Europese Commissie is, onder impuls van Siemens, een dossier ingediend om in een aantal steden klimaatneutrale projecten te realiseren: refitting van bestaande woningen, geothermie, het gebruik van de in datacenters of andere bedrijfsactiviteiten opgewekte warmte voor andere doeleinden. Naast Berlijn en Krakau is Mechelen daarin de derde partner. Doorslaggevend voor die keuze was onze centrale positie, vlakbij Zaventem en de Commissie.” “Daarnaast bestuderen we samen met Belgacom de mogelijkheid om het verkeer van auto’s die in de binnenstad een parkeerplaats zoeken, sterk te reduceren. We denken aan een app die de bovengrondse vrije plaatsen aangeeft op je smartphone. Met Telenet willen we dan weer nagaan of we op grote schaal een netwerk van oplaadpalen voor elektrische auto’s en fietsen kunnen uitrollen in de stad.”
Een ander hot item is betaalbaar wonen. Hoe wil u een huis of appartement in Mechelen financieel haalbaar houden voor jonge gezinnen? Bart Somers: “Alleen een combinatie van meerdere sporen kan daartoe bijdragen. Jonge koppels die naar Mechelen komen, worden verliefd op de Grote Markt en willen in het groot begijnhof wonen. Dat blijkt onbetaalbaar, zodat ze uitwijken naar de wijken vol oude arbeiderswoningen aan de rand van de stad. Als stad zetten wij via een heraanleg van het openbaar domein de bakens uit voor private renovatieinitiatieven.” “Daarnaast moeten we voorzien in voldoende sociale huisvesting. Voor de renovatie van 1.500 sociale huurwoningen beschikken we over een budget van 180 miljoen euro, gespreid over 10 jaar. Nieuwe sociale woningen zijn de voorbije jaren niet gerealiseerd omdat we al met een tamelijk hoog aanbod zaten. Bovendien zou een uitbreiding de wachtlijsten alleen maar langer maken omdat we een aanzuigeffect zouden creëren op mensen uit Brussel en Antwerpen, met alle nefaste gevolgen van dien. Nu plannen we kleinschalige projecten met sociale koop- en huurwoningen, in buurten waar er nog niet veel zijn. Die ingrepen trachten we meteen te gebruiken als hef-
“Als we blijven bouwen zoals vandaag, ontstaat er een grote, suburbane brij zonder natuur en open ruimte, staan we constant in de file, en swingt de kostprijs voor rioleringen, databekabeling en dergelijke meer de pan uit. De oplossing voor dat alles is de stad” boom om verkrotting en leegstand tegen te gaan.” “Intussen verkennen we ook nieuwe sporen. Via aankoop, renovatie en verkoop van woningen kunnen we een rollend fonds organiseren. We overwegen een systeem van erfpacht, waarbij de grond eigendom blijft van de stad. We bekijken de mogelijkheid om in bepaalde zones huizen met geïntegreerde studentenkamers te bouwen, zodat jonge gezinnen extra financiële inkomsten krijgen waarmee ze hun lening kunnen terugbetalen. We gaan onze premies herbekijken vanuit een ecologisch standpunt. Veel slagkracht hebben we daar niet, zodat je keuzes moet maken en de schaarse middelen moet concentreren op specifieke groepen, ook om een mattheus-effect te vermijden.” “Bij dat alles mag je bepaalde andere groepen niet uit het oog verliezen. Daar moet je soms ambitieus durven zijn. Projectontwikkelaars kijken naar de bestaande bevolkingsgroepen en stemmen hun aanbod daarop af. In het verleden heb ik hen soms moeten dwingen om grotere woonunits te realiseren, omdat wij als stad op een ander dan het bestaande publiek mikten. Achteraf bleek dat net die grotere appartementen het vlotst verkocht werden. Wie naar de onderkant van het segment wil met nieuwe projecten, remmen wij af, tenzij er strikte kwaliteitsgaranties worden geboden. Als arbeidersstad beschikken we al over een voldoende ruim arsenaal aan kleinere woningen.”
Mechelen kwam onlangs negatief in het nieuws met de GAS-boetes. Een uitschuiver? Bart Somers: “Los van dat incident, dat in de media op de spits is gedreven, moeten we er inderdaad over nadenken waarvoor we die boetes efficiënt en meer objectief kunnen gebruiken. Jongeren suggereren mij soms dat de boetes voor wildplassen moeten worden geschrapt. Maar wat doe je dan als iemand op de Grote Markt in de bloembakken staat te plassen? Er geldt bijvoorbeeld een verbod om in de parken in de bomen te klimmen. Belachelijk, vinden velen. Maar als er morgen een ongeluk gebeurt, moet ik mij als burgemeester verantwoorden. De rechter zal niet lachen als blijkt dat ik van dat klimmen niet eens een strafbaar feit heb gemaakt.” “Het laatste dat ik wil is dat Mechelen wordt gepercipieerd » DIMENSION
Mechelen wil ook een klimaatneutrale stad worden.
23
Op de Grote Markt kocht de stad enkele vervallen panden, waarvan een deel door dmvA architecten wordt hertekend tot een restaurant met vergaderzalen en een skybar met uitzicht op de Sint-Romboutstoren.
als een repressieve stad. Voor een veilige stad daarentegen teken ik wel. Wat dat betreft, zitten we goed. Als je tien jaar geleden het thema veiligheid aansneed, reageerden mensen al snel dat ze de straat niet meer op durfden. Vandaag vragen ze zich af of de politie niet te veel optreedt. Ons camerasysteem fungeert als na te volgen voorbeeld. Het is dan ook erg efficiënt: leveranciers geven hun nummerplaat in en kunnen probleemloos hun bestellingen afleveren. Veel makkelijker dan paaltjes, waarvoor je een sleutel moet gaan afhalen.”
U verwijt de Vlaamse overheid een overmatige bemoeizucht.
DIMENSION
Bart Somers: “Het duurt inderdaad veel te lang voor je een groot project op de rails krijgt. Debet daaraan zijn de spelregels inzake ruimtelijke ordening. In 2000 ben ik gekozen met een programma waarin drie nieuwe woongebieden zaten. Het heeft bloed, zweet en tranen gekost om die projecten te verdedigen bij de buurtbewoners. Want uiteindelijk sneuvelt er altijd open ruimte en soms zelfs een stukje natuur. In 2006 was er van die projecten niets in huis gekomen en kon ik opnieuw de boer op om ze te verdedigen. In 2012 stonden er in amper een van die drie gebieden woningen.” “We moeten dringend uitmaken wat we willen, want tussen dit en 15 jaar tekenen wij definitief het Vlaanderen van morgen. Spreiden wij de bevolkingsgroei uit over het platteland of zetten we in op stedelijkheid? Vlaanderen moet dringend het decretaal stelsel aanpassen en steden de ruimte bieden om twee tot vijf prioritaire gebieden voor toekomstige huisvesting af te bakenen, waar dan versnelde procedures worden toegelaten. We zijn al 700 jaar een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa en hebben in de middeleeuwen met onze steden
24
daarvoor de norm gelegd. En toch is stedelijkheid niet de norm in de Wetstraat. Dat heeft met een heleboel factoren te maken, waaronder onze te kleine fusies. Gemeenten in de schaduw van de stad hebben stuk voor stuk hun eigen cultureel centrum of zwembad, en de autowegen zijn niet bedoeld om mensen naar de stad te brengen, maar wel naar het platteland. De burgemeesters van de 13 Vlaamse centrumsteden vertegenwoordigen 1,6 van de 6 miljoen kiezers, maar vormen een verwaarloosbare minderheid als het om mandaten gaat.”
Intussen moet u opboksen tegen het Uplace shoppingcenter van uw goede vriend Bart Verhaeghe. Bart Somers: “Ik heb veel bewondering voor de creatieve ondernemerszin van Bart Verhaeghe, die ik ken uit onze gezamenlijke studententijd. Uiteraard zie ik Uplace liever niet komen, maar klagen helpt niet. Als zijn project er niet komt, duiken er wel vergelijkbare plannen op elders in de buurt van Brussel, Leuven of Antwerpen. Ik kijk daarom liever hoe ik de kwaliteiten van het platteland in Mechelen kan introduceren om de mensen naar hier te halen. Wat mij wel stoort, is dat de Vlaamse overheid daar miljoenen euro’s gaat investeren in ontsluiting en busvervoer, terwijl ze de bussen in Mechelen en andere steden decimeert. Versterk liever de steden, is dan mijn boodschap.” ‘Mechelen. Bouwstenen voor een betere stad’ Bart Somers - Houtekiet - ISBN 978 90 8924 226 6. Redactie: Staf Bellens
© Frederik Vercruysse
STAD IN BEELD
