De Diezemonding 2008 – 2010, de ontwikkeling door de jaren heen.
Stier Peppel, met op de achtergrond de industrie van ‘s Hertogenbosch
Tanja de Bode FREE Nature Februari 2010
Voorwoord Bij het tot stand komen van dit verslag, kwam ook het besef hoe bijzonder dit kleine pareltje, midden in de stad eigenlijk is. Hoe kort we hier pas bezig zijn, maar hoeveel waardevolle waarnemingen hier al gedaan zijn. Een foeragerende Lepelaar, een Grote Zilverreiger en de vele Braamsluipers en Roodborsttapuiten. Ook de Rode Geuzen doen het buitengewoon goed in dit gebied. Met de huidige aanpassingen, waardoor de grote grazers vrij de weg over kunnen steken, wordt het ecosysteem steeds completer. Het toevoegen van Konikpaarden gaat voor een gevarieerder graaspatroon zorgen. Ik voorzie een mooie toekomst voor dit gebied, waarin de biodiversiteit toe gaat nemen. Recreatie zal hier hand in hand gaan met natuurontwikkeling. Ik wil de gemeente ’s Hertogenbosch bedanken, dat zij destijds hebben gekozen voor deze vorm van beheer, waarbij de natuur haar gang mag gaan en de grote grazers inpassing vinden in het ecosysteem. In het bijzonder wil ik Johan Mees bedanken voor zijn inzet en betrokkenheid bij dit bijzondere gebied.
Tanja de Bode Beheerder Diezemonding FREE Nature
Inhoudsopgave
Voorwoord Inhoudsopgave
2 3
1.
Inleiding en achtergronden 1.1 Achtergronden Diezemonding 1.2 Achtergronden FREE Nature 2. Beginsituatie 2.1 De opening 2.2 Uitgangssituatie 3 Het jaar 2008 3.1 Vegetatieontwikkeling 3.2 Beheer en contacten 3.3 Overige gebeurtenissen 4 Het jaar 2009 4.1 Vegetatieontwikkeling 4.2 Beheer 4.3 Overige gebeurtenissen 5 De situatie in 2010 5.1 Vegetatiebeeld voorjaar 2010 5.2 Veranderingen 2010 6 Waarnemingen 6.1 Planten 6.2 Vogels 7 Bekendheid van de Diezemonding 7.1 Rondleidingen 7.2 Artikelen 8 Doelen en plannen voor de toekomst 8.1 De Groene Delta 8.2 De Diezemonding en publiek 8.3 Toekomstbeeld vegetatieontwikkeling
4 4 4 5 5 5 6 6 6 7 7 7 8 8 8 9 9 10 10 11 12 12 12 13 13 13 13
Colofon
15
3
1. Inleiding en achtergronden Dit verslag is een weergave van de ontwikkelingen die natuurgebied de Diezemonding de afgelopen twee jaren heeft doorgemaakt. Er is veel gebeurd, met als hoogtepunten de uitbreiding van het gebied en het toevoegen van Konikpaarden. Vanuit een schets van de beginsituatie, wordt in dit verslag chronologisch toegewerkt naar de huidige situatie, met tot slot de toekomstvisie. 1.1 Achtergronden Diezemonding De Diezemonding ligt nabij het centrum van ’s Hertogenbosch, tussen de A59 en de wijk Orthen. Langs dit natuurgebied stroomt de Dieze, uitmondend op de Ertveldplas. Aan de overkant van de Dieze ligt een groot industriegebied, wat een wonderlijk contrast vormt met de natuurontwikkeling aan de andere kant van de rivier.
Rode Geuzen, met op de achtergrond het industriegebied, najaar 2009. De Diezemonding maakt deel uit van de Groene Delta, een groene ring rondom ’s Hertogenbosch. In dit plan is een groene wig richting het centrum van de stad opgenomen. Het eindpunt van deze groene wig is de Diezemonding. Een prachtig stukje natuur dicht bij het centrum van de stad. Via Orthen en de Ertveldpolder, de Henriettewaard en de Crèvecoeur loopt deze wig tot aan de Maas. Dit is het toekomstbeeld van de Diezemonding. De historie van dit gebied gaat terug tot de 16e eeuw. In deze tijd werd overtollig Maaswater afgevoerd via de zogenaamde Beerse Maas. Deze binnendijkse waterstroom had de Ertveldpolder als overstroomgebied. Dit verklaart de kleiige bodem en de vegetatie die past bij een rivierenlandschap. In de jaren voor de start van het natuurgebied, is dit gebied gebruikt als landbouwgebied. Op één stuk werd maïs verbouwd, op een ander gedeelte graasden pony’s. Met name de maïsakker is veelvuldig bemest geweest, waardoor de bodem ook nu nog erg rijk is aan voedingsstoffen. 1.2 Achtergronden FREE Nature FREE Nature is een organisatie die zich bezig houdt met het kuddebeheer van grote grazers in natuurgebieden in opdracht van de eigenaren van die gebieden. Begrazing wordt niet gezien als beheersmaatregel, maar als het inpassen van missende schakels of processen in het ecosysteem. Grote grazers horen hier thuis. De natuur mag volledig haar gang gaan in gebieden waar de grote grazers van FREE leven. Zelfredzaamheid, jaarrond begrazing en sociale kuddes zijn kernwoorden voor de werkwijze van FREE.
Rode Geuzen in de Diezemonding, zomer 2009 4
2. Beginsituatie In 2008 is gestart met het ontwikkelen van natuurgebied de Diezemonding. In dit hoofdstuk wordt de beginsituatie weergegeven, aan de hand van de grootte van het gebied en een beeld van de vegetatie. 2.1 De opening Sinds 1 januari 2008 is FREE Nature actief in de Diezemonding. Naast de zorg voor de grote grazers, geeft FREE ook voorlichting en betrekt de omwonenden bij het gebied. In april 2008 is de eerste groep grazers gearriveerd in de Diezemonding en is het gebied officieel geopend. Wethouder Jetty Eugster heeft hierbij een sociale kudde Rode Geuzen losgelaten.
Het loslaten van de kudde Rode Geuzen tijdens de opening van de Diezemonding, april 2008. Foto: Ronald Vorselen Enkele uren voor de opening is het eerste kalf geboren op de Diezemonding, terwijl de dieren nog in de kraal stonden. Dit jonge leven gaf een speciaal tintje aan de opening van dit natuurgebied. 2.2 Uitgangssituatie De kudde waarmee is gestart in de Diezemonding bestond uit zes runderen, waarvan drie koeien, twee kalveren en een volwassen stier. De grootte van het gebied bedroeg toen 17 hectare, verdeeld over twee percelen. De runderen moesten via de weg overgezet worden van het ene naar het andere perceel. Het perceel bij de Franse Wielen heeft een grootte van 11 hectare en is onder te verdelen in een grazig stuk, een groot braamstruweel en de voormalige maïsakker. Het stuk bij de Ertveldplas is vijf hectare groot en erg grazig.
De Diezemonding, situatie 2008-2009.
De voormalige maïsakker is een kaal stoppelveld, waar de oude maïsstoppels nog op staan. Op het natte gedeelte, langs de Kerkhoekweg, staat veel pitrus. Ook riet en watermunt groeien goed op deze vochtige grond. Verder bestaat de vegetatie uit verschillende grassen, braam en in mindere mate wilg. Achterin het stuk bij de Ertveldplas is een ruige begroeiing van braam, dauwbraam, brandnetel, herik en akkerdistel te vinden. 3. Het jaar 2008 Na de opening in april, hebben een aantal gebeurtenissen plaatsgevonden in de Diezemonding. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van deze gebeurtenissen, de vegetatieontwikkeling en het beheer in 2008.
Dagpauwoog op akkerdistel, zomer 2009.
De meest opvallende vegetatieontwikkeling is de gedaanteverwisseling die de maïsakker heeft ondergaan. Op het kale stoppelveld uit de beginsituatie, is een explosie aan leven ontstaan. De vegetatie bestaat voornamelijk uit ridderzuring, grote brandnetel en akkerdistel. Nog geen hoogstandjes op ecologisch vlak, maar wel van belang als eerste stap in de ontwikkeling van dit nieuwe natuurgebied. Het ontstaan van ruigte leidt tot een vergroting van de biodiversiteit en is een resultaat van de zogenoemde ‘jaarrond begrazing’. In de zomer is er een overvloed aan voedsel, waardoor de grazers niet alles opeten en planten volledig tot ontwikkeling komen. De ontstane ruigte komt tot zaadzetting, wat erg aanlokkelijk is voor allerlei soorten insecten. Insecten trekken op hun beurt weer vogels. Ook de zaden van de planten zelf zijn in herfst en winter een voedselbron voor zaadeters als vink, kneu, rietgors en veldleeuwerik.
3.1 Vegetatieontwikkeling De invloed van de grote grazers wordt al snel merkbaar in de Diezemonding. Niet alleen het grazen heeft invloed, maar ook hun leefwijze. De runderen trekken rond door het gehele gebied, waarbij ze paden maken. Ze woelen ze de bodem op bepaalde plaatsen om, wat kansen biedt voor pioniersvegetatie. Ook wordt de ruigte opengebroken en toegankelijk gemaakt. Sommige stukken worden erg kort afgegraasd, andere stukken verruigen, afhankelijk van de voorkeur van de runderen. Behalve de runderen, grazen ook verschillende kleine grazers in de Diezemonding. Dit zijn onder andere ganzen en konijnen. Zij houden respectievelijk het grazige stuk naast de Franse Wielen en het stuk binnen het grote braamstruweel erg kort. Samen met het effect van de runderen, geeft dit een gevarieerd beeld. 3.2 Beheer en contacten Naast het beheer van de runderen, behoorde ook het betrekken van publiek bij de Diezemonding tot de taak van FREE. Dit wordt onder andere gedaan door rondleidingen te organiseren, hierover meer in hoofdstuk 6. Daarnaast zijn er dit jaar diverse nieuwsbrieven geplaatst op de site www.wijkgerichtwerken.nl. Ook zijn er verschillende BSO klassen rondgeleid in het gebied. Tot slot is
er contact gelegd met hogeschool HAS Den Bosch, met als doel studenten te betrekken bij dit natuurgebied, in de vorm van stages en projecten. 3.3 Overige gebeurtenissen In het voorjaar is de AID op bezoek geweest in de Diezemonding, wegens een melding van lange hoeven bij één van de runderen. Dit ging om de stier Robin, waarbij één van de tenen een fractie te lang was. De Diezemonding is een behoorlijk nat gebied. Dit leidt in sommige gevallen tot lange tenen, doordat de runderen ze niet voldoende kunnen slijten. Het is echter ook een kleigebied, wat in de zomer opdroogt en keihard wordt. Normaal gesproken worden in kleigebieden geen problemen met de poten gevonden. Robin is eenmalig bekapt, nadien is dit probleem niet meer voorgekomen. 4. Het jaar 2009 De winter van 2008-2009 was redelijk zacht, met een koude periode in januari. De runderen waren aan het einde van de winter nog (te) goed op gewicht. Voor runderen die het hele jaar in hetzelfde gebied leven, is het gezond om in de winterperiode gewicht te verliezen. Dit mag zelfs tot 30% van hun totale gewicht zijn. Door het gewichtsverlies komt de voortplanting weer goed op gang en vervetten de dieren niet, waardoor problemen met de gezondheid worden voorkomen. In de zomer hebben de runderen immers een overvloed aan voedsel, waardoor hun conditie weer toeneemt.
Kudde Rode Geuzen in het stuk bij de Ertveldplas, zomer 2009. 4.1 Vegetatieontwikkeling Het te hoge gewicht van de runderen aan het einde van de winterperiode, was ook terug te zien in het natuurgebied. Aan het einde van de winterperiode, mag het voedselaanbod nagenoeg op zijn. Dit was nu niet het geval. Er stond nog behoorlijk wat gras op het stuk bij de Ertveldplas en de ruigte op de voormalige maïsakker was nauwelijks aangepakt. Door de graasdruk te verhogen, is dit in de loop van 2009 aangepakt. Het stuk bij de Ertveldplas vertoonde in de zomer van 2009 een prachtig mozaïeklandschap, waarbij grazige stukken, ruigten en rietpollen elkaar afwisselden.
Stier Robin in de ruigte van de voormalige maïsakker, najaar 2009.
De ruigte op de voormalige maïsakker is in het najaar van 2009 enorm hoog en dicht. Naast ridderzuring en akkerdistel, breidt ook de braam zich enorm uit in dit gedeelte van het gebied. Het grazige gedeelte langs de Kerkhoekweg is behoorlijk kort afgegraasd, mede dankzij de ganzen en konijnen in het gebied. Nu het natuurgebied nog niet aaneengesloten is, worden de runderen regelmatig overgezet van het ene stuk naar het andere stuk. Dit heeft als gevolg dat de gebieden afwisselend over- en onderbegraast worden. In de toekomst is dit niet meer het geval, waardoor een veel geleidelijker vegetatiebeeld ontstaat.
7
4.2 Beheer De rol van beheerder is vanaf april ingevuld door Tanja de Bode. Oud-beheerder Ronald Vorselen blijft bij het gebied betrokken als toezichthouder / excursieleider. Gezien de het ruime gewicht van de runderen aan het einde van de winterperiode, heeft het gebied een hogere draagkracht dan vooraf was ingeschat. In mei kwamen er daarom drie runderen bij, om de huidige kudde aan te vullen. Dit was ook een sociaal groepje, een moeder met haar stierkalf van 2009 en haar koekalf van 2008. Zij vonden direct aansluiting bij de groep. Aangevuld door de kalveren die in 2009 zijn geboren, bestond de kudde in het najaar uit 13 Rode Geuzen.
Pasgeboren kalf, voorjaar 2009.
In oktober is bij een viertal koeien bloed afgenomen. Dit is onderzocht op mineralengehalten, om te controleren of de runderen voldoende mineralen op kunnen nemen in het natuuurgebied. De uitslagen waren perfect in orde, de Rode Geuzen doen het goed op de Diezemonding! In 2009 zijn er verschillende ontwikkelingen geweest met betrekking tot de uitbreiding en inrichting van de Diezemonding. De voorbereidingen tot uitbreiding van de Diezemonding zijn getroffen. Ook is gesproken over het realiseren van een picknickplaats op de hoek Engelsedijk – Kerkhoekweg. Deze ontwikkeling wordt in een later stadium voortgezet. Dit jaar zijn er zes nieuwsbrieven verschenen op www.wijkgerichtwerken.nl. 4.3 Overige gebeurtenissen In april heeft één van de kalveren zich verwond aan afval wat in het gebied lag. Een ijzeren haak had zich door de bovenlip van het kalf geboord en zat muurvast. Het kalf is verdoofd, waarna de haak verwijderd is. Het is belangrijk regelmatig het gebied te controleren op zwerfvuil, om te voorkomen dat de grazers hier hinder van ondervinden. In het voorjaar van 2009 hebben de eerste HAS studenten onderzoek gedaan in de Diezemonding. Hieruit kwam onder andere naar voren dat de bodem rijk is aan fosfaat en stikstof. Deze voedingsstoffen zijn indicatoren voor een voedselrijke bodem. Met name de maïsakker is erg rijk aan deze voedingsstoffen, wat ook de enorme ruigteontwikkeling verklaart. De waterkwaliteit in de Dieze en Franse Wielen is goed, het water is schoon.
Rode Geuzen in de sneeuw, december 2009. 5. Situatie 2010 De winter van 2009-2010 is erg streng geweest voor de runderen. Toch hebben zij hier nauwelijks problemen van ondervonden. Onder de sneeuw wisten zij nog voldoende voedsel bij elkaar te scharrelen. Ook de ruigte is goed aangepakt.
5.1 Vegetatiebeeld voorjaar 2010 In het vroege voorjaar van 2010 is te zien dat het voedselaanbod geleidelijk aan op begint te raken. De runderen raken hierdoor vetweefsel kwijt (ze vallen af), wat gunstig is voor de gezondheid van de runderen.
Open plek in de ruigte van de voormalige maïsakker, najaar 2009.
Toename braamontwikkeling op de voormalige maïsakker, najaar 2009.
In dit voorjaar is de ontwikkeling op de maïsakker erg opvallend. Waar het afgelopen najaar de ruigte nog ruim twee meter hoog stond, zijn nu grote open plekken en kale stukken te zien. Vanuit het grote braamstruweel breidt de braam zich uit tot halverwege de voormalige maïsakker. Ook zijn er in deze voormalige maïsakker een aantal jonge bomen (berk en vlier) te zien. In de winterperiode is het gebied op bepaalde plaatsen erg nat. Voornamelijk zijn dit de stukken langs de Kerkhoekweg en bij de Ertveldplas. Op deze stukken groeit veel pitrus, riet en rietgras. 5.2 Veranderingen 2010 In februari 2010 wordt de Diezemonding uitgebreid met een nieuwe maïsakker, aan de overkant van de Kerkhoekweg. Deze maïsakker is verbonden met aan de ene kant het stuk bij de Ertveldplas en aan de andere kant het stuk bij de Franse Wielen. De Kerkhoekweg is aan weerszijden uitgerust met wildroosters, waardoor de grote grazers deze weg vrij kunnen oversteken. Het gebied is nu 30 hectare groot.
De Diezemonding, situatie 2010.
Met het aaneensluiten van het gebied, komt er ook ruimte voor het plaatsen van Konikpaarden in dit gebied. Paarden grazen op een hele andere manier en hebben daarmee hun eigen uitwerking op het ecosysteem. Paarden kunnen gras erg kort afbijten. Hierdoor ontstaan zogenoemde paardenweitjes, erg kort afgegraasde, grazige stukjes waarop bijvoorbeeld Jakobskruiskruid zich goed kan ontwikkelen. Paarden vullen het graaspatroon van runderen aan, de combinatie zorgt voor een afwisselend patroon. Om plaats te maken voor een harem paarden, zijn er in december zeven runderen verplaatst naar een ander natuurgebied. Er lopen nu nog zes runderen in de Diezemonding. Deze grazers worden aangevuld met drie groepjes paarden. Dit zijn twee kleine haremgroepjes en één hengstengroep. Een harem bestaat uit een leidhengst, een aantal merries en hun nakomelingen en een hengstengroep bestaat uit een aantal jonge hengsten, die zijn uitgestoten uit hun geboorteharem en gezamenlijk een groep vormen. In totaal komen er 12 paarden naar de Diezemonding.
9
Toekomstbeeld Diezemonding, Rode Geuzen en Konikpaarden die gezamenlijk zorgen voor een gevarieerde begrazing. 6. Waarnemingen De Diezemonding bestaat nog geen twee jaar. Toch zijn er al verschillende leuke waarnemingen gedaan in dit gebied. Deze waarnemingen worden in dit hoofdstuk weergegeven. 6.1 Planten Hoewel er nog geen bijzondere plantensoorten ontdekt zijn in de Diezemonding, neemt de diversiteit in het gebied toe. In deze paragraaf wordt ingegaan op een klein aantal plantensoorten, welke bijzonder zijn gezien de historie of eigenschappen. Heen: deze Zeebies komt voornamelijk voor op plaatsen waar de grond nog verzilt is, als gevolg van dijkbreuken die in het verleden kreken, geulen en wielen vormden. Op het gedeelte langs de Franse Wielen is deze plant aangetroffen, gezien de historie van het gebied een logische plaats. Ook Mattenbies is op deze plaats aangetroffen. Wilde Bertram: op de natte stukken tussen de Franse Wielen en de Kerkhoekweg, komt Wilde Bertram voor. Deze plant is, net als vele andere planten een waardplant voor een aantal specifieke vlindersoorten.
Bloemen van de Wilde Bertram. Holpijp: in slootje tussen Kerkhoekweg en gebied groeit Holpijp, een plant uit de Paardenstaartfamilie. Deze plant is een indicator voor schoon, matig voedselrijk water. Het voorkomen van Holpijp wijst vaak op invloed van opkwellend grondwater. Naast de diverse grassen, zijn ook de volgende plantensoorten aangetroffen: Akkerdistel, Grote Brandnetel, Ridderzuring, Krulzuring, Kalmoes, Grote wederik, Grote egelskop, Bezemkruiskruid, Jakobskruiskruid, Waterpeper, Watermunt, Pitrus, Pinksterbloem, Gele Lis, Rolklaver en Hondsdraf.
Een aangegeten pol Pitrus.
10
6.2 Vogels De Diezemonding is een vogelrijk gebied. Naast verschillende algemene soorten, zijn de afgelopen jaren ook verschillende Rode lijst soorten waargenomen. De onderstaande lijst geeft weer welke vogels gezien zijn. Sommige vogels foerageren alleen in het gebied, anderen broeden er ook. Hierin is in deze lijst geen onderscheid gemaakt. De vetgedrukte vogels komen voor op de Rode lijst van 2004. Buizerd Sperwer Boomvalk Slechtvalk Torenvalk Brandgans Canadese gans Grauwe gans Indische gans Nijlgans Wilde eend Witgat Wintertaling Bergeend Krakeend Slobeend Grote Zaagbek Kuifeend Patrijs Fazant Fuut Blauwe Reiger Grote Zilverreiger Lepelaar Aalscholver Meerkoet
Waterhoen Kiviet Grutto Kemphaan Groenpootruiter Bosruiter Tureluur Oeverloper Kleine Plevier Kluut Scholekster Kleine Mantelmeeuw Visdief Kokmeeuw Koekoek Groene specht Grote Bonte Specht Gierzwaluwen Graspieper Huiszwaluw Boerenzwaluw Winterkoninkje Heggenmus Zanglijster Paapje Grote Lijster
Nachtegaal Blauwborst Roodborsttapuit Roodborst Zwartkop Braamsluiper Grasmus Tjifjtaf Fitis Kleine Karekiet Rietzanger Bosrietzanger Sprinkhaanrietzanger Koolmees Pimpelmees Matkop Boomkruiper Zwarte kraai Kauw Ekster Spreeuw Rietgors Kneu Putter Huismus Groenling
Kokmeeuwen in een poel, één van de veelvoorkomende vogels in de Diezemonding. Deze lijst geeft weer hoeveel diversiteit aan vogels gebruik maakt van de Diezemonding. Naast de vele algemene vogels, is ook het aantal Rode Lijst soorten behoorlijk hoog.
11
7. Bekendheid van de Diezemonding Behalve het ontwikkelen van een natuurgebied, is het ook belangrijk dat de recreatie in dit gebied op gang komt. Hiervoor is bekendheid nodig. Het publiek moet op de hoogte gebracht worden van het bestaan van de Diezemonding. Hier wordt op verschillende manieren aan gewerkt. 7.1 Rondleidingen Vanaf het begin is gestart met het geven van excursies in de Diezemonding. Deze worden aangegeven in de nieuwsbrief, met soms een korte vermelding in de lokale kranten, zoals de Bossche Omroep. Dit blijkt goed te werken. De opkomst is wisselend, afhankelijk van de weersomstandigheden en berichtgeving in kranten. Rondleidingen 2008: Datum Aantal deelnemers 14 juni 2 28 september 17 24 oktober 0 16 november 2 Deelnemers 2008 21
Rondleidingen 2009: Datum Aantal deelnemers 16 januari 7 13 april 35 24 mei 75 13 juni 41 18 juli 14 24 juli 5 18 september 9 Deelnemers 2009 186
De reacties tijdens de rondleidingen zijn erg positief. Deelnemers zijn enthousiast over dit mooie stukje natuur, zo dicht bij de stad. De visie om de natuur haar gang te laten gaan, spreekt de meeste mensen erg aan. In 2008 zijn er ook vier BSO klassen geweest, met in totaal 49 kinderen. In 2009 zijn drie BSO groepen en zes groepen van basisschool Kruisboelijn in de Diezemonding geweest, met in totaal 125 kinderen.
Rode Geuzen, met op de achtergrond de Franse Wielen, najaar 2009. 7.2 Artikelen In de afgelopen jaren heeft natuurgebied de Diezemonding regelmatig in de krant gestaan. Er hebben artikelen gestaan in het Brabants Dagblad, de Bossche Omroep en de Tweeterp. Soms zijn dit korte aankondigingen van excursiedata, soms artikelen rondom beheer of omgang met de grazers. Ook is een prijsvraag gehouden met betrekking tot de naam van één van de kalveren. Samen met de nieuwsbrieven, zorgen deze artikelen ervoor dat de Diezemonding regelmatig positief in het nieuws komt en steeds meer bekendheid krijgt. 12
8. Doelen en plannen Diezemonding In dit hoofdstuk wordt vooruitgekeken naar de toekomst van de Diezemonding. 8.1 De Groene Delta Zoals eerder aangegeven, maakt de Diezemonding deel uit van de Groene Delta, de groene ring rondom ’s Hertogenbosch. Vanaf de Maas, loopt een groene wig tot in het hartje van de stad, waarvan de huidige Diezemonding het eindpunt is. Bij het realiseren van dit project, wordt de Diezemonding steeds verder uitgebreid. De Ertveldpolder wordt één geheel en loopt door tot de Henriettewaard, via de Crèvecoeur tot aan de Maas. In de praktijk houdt dit in dat er steeds kleine uitbreidingen plaatsvinden, waarbij de kuddes grote grazers mee kunnen groeien met de uitbreidingen van het gebied. Ook kan het publiek geleidelijk wennen aan de veranderingen die zullen plaatsvinden. Zij worden in deze ontwikkelingen meegenomen en op de hoogte gehouden, door middel van nieuwsbrieven en excursies. 8.2 De Diezemonding en publiek Publiek en draagvlak zijn van groot belang bij een project als de Diezemonding. Mensen moeten zich het gebied eigen maken en de meerwaarde ondervinden. Natuur is er om van te genieten. Dat dragen de gemeente ’s Hertogenbosch en FREE uit, door mensen te betrekken bij dit gebied. Bij veel mensen is de Diezemonding nog onbekend, en dat willen we graag veranderen. Waar men spreekt over natuurontwikkeling in ’s Hertogenbosch, moet de naam Diezemonding genoemd worden. Investeren in excursies, aandacht bij de lokale kranten en het schrijven van nieuwsbrieven blijft belangrijk om de betrokkenheid en bekendheid bij het publiek te vergroten.
Behalve volwassenen, moeten ook kinderen worden betrokken bij de natuur. De natuur en het buitenspelen moeten het tegenwoordig opnemen tegen de spelcomputer. Kinderen moeten de natuur weer gaan ervaren. Het vangen en determineren van waterbeestjes en graven van een bodemprofiel zijn voorbeelden van leuke opdrachten, speciaal voor kinderen. In de toekomst gaat ook een dergelijk jeugdprogramma gerealiseerd worden in de Diezemonding. Kinderen betrekken bij de natuur is een onderdeel van de toekomstvisie voor de Diezemonding. Tot slot worden ook de plaatselijke opleidingen betrokken bij de Diezemonding. Er zijn nu goede contacten tussen FREE en HAS Den Bosch. Studenten doen allerlei onderzoeken in het natuurgebied. Dit levert waardevolle informatie op over bijvoorbeeld veranderingen in bodemsamenstelling door de jaren heen en is voor de studenten leuk en leerzaam om te doen. Deze samenwerking wordt in de loop der jaren voortgezet. 8.3 Toekomstbeeld vegetatieontwikkeling In de korte tijd dat de natuurontwikkeling in de Diezemonding bezig is, zijn de veranderingen in vegetatie duidelijk waar te nemen. De grootste verandering is te zien op de voormalige maïsakker, waar vanuit een kale bodem, een explosie van ruigte en een toename van braam is ontstaan. Het ontstaan van ruigte, is een gevolg van de rijke voedselbodem. Dit is een reactie op de overbemesting in het verleden, wat regelmatig wordt waargenomen. Dit proces zal ook gaan plaatsvinden op de nieuwe akker. Binnen een tijdsbestek van ongeveer zes jaar (afhankelijk van de voedselrijkdom in de 13
bodem), heeft de ruigte zich grotendeels teruggetrokken. De uitlopers van de braam, trekken zich binnen vier jaar terug en vormen afzonderlijke struiken. In deze struiken kan een begin van bosontwikkeling ontstaan. Tussen de struiken komen grazige stukken. Dit geheel vormt straks een prachtig gevarieerd, halfopen mozaïeklandschap. Op het stuk bij de Ertveldplas is nu al meer variatie in het landschap te zien dan voorheen. Gras wordt afgewisseld met ruige stukken en rietpollen. In de winter ontstaan op de lage gedeelten poelen, welke opdrogen in de zomer. De paarden zullen in dit gedeelte het gras korter gaan afgrazen, waardoor ruimte ontstaat voor andere vegetatie. Bij natuurontwikkeling blijkt elke keer weer dat tijd de belangrijkste factor is. Het evenwicht moet zich herstellen, de begrazing zorgt vervolgens voor variatie en openheid in het landschap.
Poelen en vetetatieontwikkeling bij Ertveldplas, winter 2009.
14
Colofon
Uitgave:
FREE Nature Obrechtstraat 33 6815 BN Arnhem
Tekst en foto’s:
Tanja de Bode
Samenstelling: In opdracht van:
FREE Nature Gemeente ‘s-Hertogenbosch
© Copyright FREE Nature Alles uit dit verslag mag worden overgenomen of geciteerd, mits de bron duidelijk wordt vermeld.
De Diezemonding is onderdeel van het grote project De Groene Delta. Een gordel van aaneensluitende groene gebieden rond de stad Den Bosch, in eigendom van de gemeente ‘sHertogenbosch. FREE Nature beheert de Diezenmonding, geeft voorlichting en organiseert rondleidingen in de Diezemonding sinds 2008 in opdracht van de gemeente ‘s-Hertogenbosch.
15
