DE DGBC PARTICIPANT EN DE TIEN STEVIGE STELLINGEN

Dutch Green Building Council

DE DGBC PARTICIPANT EN DE TIEN STEVIGE STELLINGEN

Over duurzaamheid als techniek, geld terugkrijgen, energieneutraal in 2020, vervuilende gebruikers, gezonde gebouwen, flexibele huurders en meer….

Over de DGBC Stichting Dutch Green Building Council (DGBC) is een onafhankelijke netwerkorganisatie die streeft naar verduurzaming van de gebouwde omgeving. Hiertoe beheert en ontwikkelt de DGBC onder andere het nationaal en internationaal erkende duurzaamheidskeurmerk BREEAM-NL; hét meetinstrument om Nederlandse gebouwen, gebieden en projecten op hun duurzaamheidprestaties te beoordelen. Daarnaast leidt de DGBC professionals op om beoordelingen te kunnen uitvoeren en duurzame maatregelen te initiëren. Naast het meten van duurzaamheid onderneemt de DGBC een veelheid aan acties, allemaal gericht op haar missie: het verduurzamen van de gebouwde omgeving. De stichting is in 2008 op initiatief van de markt opgericht door ABN Amro, Redevco, Dura Vermeer, SBR en de gemeente Amsterdam. Inmiddels telt de DGBC bijna 350 participanten. De DGBC is Established Member van de World Green Building Council. Kijk voor meer informatie op www.dgbc.nl.

Bestuursleden ‚ Voorzitter

de heer J.C. Gillis CEO, Bouwfonds IM





Secretaris en vice-voorzitter

de heer D.J. van Hal directievoorzitter, Bouwinvest



de heer H.A.A. Collot d’Escury CEO, DESSO

Guido Slokkers Projectmanager

de heer ir. D. van Vliet directeur, Unica Groep B.V.

Ingrid Smeelen QA Medewerker

mevrouw drs. M. Weekhout directielid, Kennispark Twente en directeur, Kennisvalorisatie Saxion

Jeroen van Haasteren Projectmanager

Medewerkers‚

Joshwin Zuidema Programmeur

de heer drs. J. Dura Voorzitter Raad van Bestuur, Dura Vermeer Groep N.V.

Anja Groeneveld Directie Assistente

de heer drs. P.F.C. Göbel directeur, ING Real Estate Finance

Annemarie van Doorn Directeur

mevrouw prof. dr. ir. J.D.M. van Hal Hoogleraar Sustainable Housing Transformation, TU Delft Hoogleraar Sustainable Building and Development, Business Universiteit Nyenrode

Bart Brok Administrateur

de heer ing. C.A. Hersbach MRE HDP Real Estate BV de heer ir. J. de Leeuw Algemeen directeur, SBRCURnet de heer R. Prins adj. Directeur Financien & Bedrijfsvoering, Gemeente Amsterdam, Ontwikkelingsbedrijf

2

de heer ing. J.W. van Schooten architect/directeur, Team V Architectuur

Clio van der Veer Secretaresse Dong Cao Projectmanager Edwin van Noort Projectmanager Esther Wierts Trainingscoördinator

Maarten Dansen Operationeel Manager Marieke Olsthoorn Hoofd Communicatie & PR Mariska Louwerens Communicatiecoördinator Matthijs Timmers Persvoorlichter/tekstschrijver Niek Stukje Communicatieadviseur Robert-Jan Granneman Projectmanager ICT

Introductie Wat krijg je als je aan participanten, bestuursleden, medewerkers en advies- en stuurgroepleden van de Dutch Green Building Council vraagt om te reageren op tien stevige stellingen die te maken hebben met duurzaamheid in de gebouwde omgeving? Dan volgt een overvloed aan inspiratie, verschillende meningen, nieuwe en verrassende inzichten Bijvoorbeeld:

"“Energieneutraal in 2020 halen we gemakkelijk”"

"“Voor duurzame gebouwen is natuurlijk licht en ventilatie net zo belangrijk als hergebruikte materialen en energiebesparing”"

“"Als een duurzaam gebouw niet goed is, dat hebben ontwikkelaar en koper hun huiswerk niet goed gedaan”" "“Duurzaamheid is je verstand gebruiken”" "“Vernuftigheid, handelsgeest en aanpassingsvermogen hebben Nederland op de kaart gezet"”

Deze soundbites, en nog veel meer, hebben we voor u gebundeld op een wellicht wat onorthodoxe wijze. Het geeft aan hoe breed het duurzaamheidsnetwerk in Nederland is. Het toont tevens de ambitie om de verduurzaming van de gebouwde omgeving in volle vaart voort te zetten. Waar we ons als sector de komende jaren op moeten gaan richten? Dat vroegen we ook. Laat uw antwoord achter en onthoud ‘'m vooral. Het gaat de komende periode nog vaak een onderwerp van gesprek worden in de verduurzamingsdiscussie.

3

DUURZAAM GEBOUW: NIET GOED GELD TERUG

A l l e s O K h i e r!

4

STELLING 1: DUURZAAM GEBOUW: NIET GOED GELD TERUG

“"Als een duurzaam gebouw niet goed is, dan hebben ontwikkelaar en koper hun huiswerk niet goed gedaan. De verantwoordelijkheid ligt dan net zo goed bij de koper als bij de ontwikkelaar." Over Hugo Ouwehand

Sinds 2004 geeft Hugo Ouwehand leiding aan het Hypohekenbedrijf bij Syntrus Achmea Real Estate & Finance in Amsterdam. Hij is eindverantwoordelijk voor het commerciële traject en het beheer van de hypothekenportefeuilles van opdrachtgevers alsmede voor het Fondsmanagement van de twee Hypotheekfondsen met een omvang van bijna 5 miljard euro. In 1993 maakte Hugo Ouwehand zijn entree in het bankwezen.

Hugo Ouwehand (directeur Hypotheken bij Syntrus Achmea Real Estate & Finance) Over Johan Winnubst

Johan Winnubst is directeur bij Strukton Worksphere. Winnubst staat bekend om zijn integrale benadering en het genereren van nieuwe samenwerkingsmodellen in de bouwkolom. Hij heeft een scherpe visie op de toekomst als het gaat om het faciliteren en exploiteren voor de eindgebruiker. Hij is van mening dat je, door zowel in- als extern integraal "“Voor een duurzaam gebouw is vooral te werken met strategische lef en integraal denken én werken nodig. partners, in staat bent Hiermee gaat het verdienmodel binnen duurzame functionaliteiten te leveren. Alleen dán kan je de herziende bouwkolom pas werken. als organisatie innovatieve Mits constant wordt voldaan aan de oplossingen bieden voor mens functionaliteit en exploitatie volgens het en maatschappij. businessmodel."

Johan Winnubst (directeur Strukton Worksphere)

Visie van Strukton Worksphere Niet goed, geld terug; dit is zeker nog niet overal toepasbaar, maar gaat in de nabije toekomst beslist vaker gebeuren. Door integraal te werken laten we Strukton-pijlers, zoals transparantie, betrokkenheid en risicodragend van ontwerp tot en met exploitatie nog beter tot zijn recht komen. Medewerkers van Strukton en onze partners worden uitgedaagd om de materie anders te benaderen en te komen met een totaaloplossing, die past bij de ambitie en beleving van de eindgebruiker.

STELLING 1: DUURZAAM GEBOUW: NIET GOED GELD TERUG

5

DUURZAAMHEID IS EEN IDEOLOGIE EN GEEN TECHNIEK

6

STELLING 2: DUURZAAMHEID IS EEN IDEOLOGIE EN GEEN TECHNIEK

"“Er wordt te snel gekeken naar technologische oplossingen wanneer we spreken over verduurzaming. De essentie zit echter in de mindset. We zullen ons nog bewuster moet zijn van onze nalatenschap aan volgende generaties.”" Over Michael van Hulst

Michael van Hulst is sinds 2004 werkzaam bij Eneco en richt zich de laatste jaren intensief op de vastgoedsector. Hiervoor vertaalt hij de duurzame strategie van Eneco naar duurzame oplossingen voor beleggers, asset en property managers en eindgebruikers. Van Hulst is lid van de adviesgroep BREEAM-NL In-Use. Hij heeft een energie technische achtergrond en behaalde zijn master met specialisatie op het gebied van commerciële strategie.

Michael van Hulst (Senior Programma Manager van Eneco)

Visie van Eneco Niet alleen voor de bronnen die we aanwenden voor energieproductie en consumptie, maar ook in onze vastgoedvraagstukken staat deze overweging voorop. Pas dan dienen we ons af te vragen welke technieken deze ambitie waarmaken. Zo bekijken wij vanuit Eneco continu op welke manier we een betaalbare en duurzame energievoorziening kunnen bieden, en direct welke impact dit heeft op de toekomst.

Over Ron de Goeij Ron de Goeij is directievoorzitter bij van aken architecten. In die functie is “"Duurzaamheid is geen hij verantwoordelijk voor het algemeen management en de strategie van het beide. Duurzaamheid is bureau. De Goeij is ruim 17 jaar actief verstand gebruiken." in de architectenbranche. Hij begon in 1996 als architect en vervulde vanaf 1999 managementfuncties bij diverse architectenbureaus. In januari 2010 trad Ron de Goeij in dienst bij van aken architecten als manager new business development. Met name zijn internationale ervaring is een belangrijke toevoeging aan de verschillende competenties binnen de directie van VAA.

van je

Ron de Goeij (directievoorzitter bij van aken architecten) STELLING 2: DUURZAAMHEID IS EEN IDEOLOGIE EN GEEN TECHNIEK

7

“"Duurzaamheid is nog geen gemeengoed, maar komt voort uit een overtuiging. Technologische innovatie is slechts een onderdeel dat ervoor zal zorgen dat duurzame bouwoplossingen tot het standaard repertoire van de bouwsector gaan behoren."”” Over Jan Hulspas

Jan Hulspas (projectleider bij ConsortArchitects)

Jan Hulspas is als projectleider en bouwmanager al jarenlang verbonden aan ConsortArchitects. Hij begon direct na de HTS zijn carrière bij het Rotterdamse architectenbureau dat al sinds 1947 in de sector werkzaam is. Hulspas werkte vervolgens 14 jaar bij de Rijksgebouwendienst in Den Haag en keerde in 2007 weer terug bij ConsortArchitects. Als senior projectleider en BREEAM-NL Expert vervult hij een rol in diverse utiliteitsprojecten.

Visie van ConsortArchitects Ons 5 sterren BREEAM-NL project voor de Lely Campus illustreert mooi hoe we met gemeenschappelijke ambitie en overtuiging tot de hoogst haalbare duurzame resultaten zijn gekomen. Techniek was weliswaar een significant onderdeel, maar belangrijker was de multidisciplinaire samenwerking waardoor de winst op duurzaamheid verder reikt dan energiebesparing en vermindering van emissies.

"Duurzaamheid is een manier van denken (en handelen!), die deels ideologisch van aard is, en deels technisch. Het vormt het kader om tot vernieuwende architectuur te komen."

Over Noud Paes

Noud Paes is architect en werkt sinds 2006 bij Architectenbureau Paul de Ruiter. Hij volgde na de HTS Bouwkunde in Heerlen de Masteropleiding Architectuur aan de Technische Universiteit Eindhoven en was eerder werkzaam bij Buro 5. Projecten waar hij momenteel aan werkt zijn het nieuwe 4e Gymnasium in Amsterdam, een Multifunctioneel Onderwijsgebouw voor de Erasmus Universiteit Rotterdam, Brede School Het Dok in Oegstgeest, Brede School Huizinga in Amsterdam en het nieuwe hoofdkantoor van Fluor.

Noud Paes (architect Bureau Paul de Ruiter)

8

STELLING 2: DUURZAAMHEID IS EEN IDEOLOGIE EN GEEN TECHNIEK

Visie Bureau Paul de Ruiter Architecten zien duurzaamheid nog te vaak als een bedreiging, als een beperking in hun creativiteit. Maar esthetiek en duurzaamheid sluiten elkaar niet uit. Integendeel. Energiebesparing is voor ons juist aanleiding om vernieuwende en aansprekende architectuur te maken.

"Duurzaamheid is een noodzaak en gaat over beter en toekomstgericht leven, een heel brede doelstelling. Voor ons werk: energie- en waterbesparing, beter materiaalgebruik, maar ook een betere, gezondere en comfortabele leef- en werkomgeving. Certificering helpt maar we moeten het vooral doen; meetbaar maken en de lat steeds hoger blijven leggen." Over Erik Lousberg

Erik Lousberg is directeur van Deerns. Hij is betrokken geweest bij het ontwerp en de realisatie van vele projecten op het gebied van energieopwekking, -distributie en -beveiliging, met name in de gezondheidszorg, infrastructuur, luchthavens en datacentra. De ervaring gaat van het ontwerpen van deze installaties, tot het managen van projecten en het optreden als adviseur met name in de voorfase van deze projecten. De algemeen directeur van Deerns Nederland is tevens lid van de Raad van Bestuur van de Deerns Groep.

Visie Deerns



Duurzaamheid moet niet alleen een ideologie zijn en is al zeker geen techniek. Duurzaamheid is een noodzaak! Jammer dat het begrip inmiddels meer en meer een containerbegrip en marketingtool is geworden en dat we de werkelijke doelstelling en het bereiken van de doelstellingen soms uit het oog verliezen. Duurzaamheid gaat over beter en toekomstgericht leven. Het is een heel brede doelstelling. In ons werk ‘beperken’ we ons tot die aspecten waar we zelf het meeste invloed op hebben: de bouwsector. Certificering op het gebied van duurzaamheid helpen ons in elk geval om het tastbaar te maken en praktisch haalbare doelen te verwezenlijken. De discussie welke methodiek het beste is, is daarbij ondergeschikt. We moeten het vooral doen, meetbaar maken en de lat steeds hoger blijven leggen.

Erik Lousberg (Algemeen Directeur Deerns)

“"Daar hoort een uitroepteken achter! Techniek maakt duurzaamheid mogelijk, maar zonder een intrinsieke drijfveer komt duurzaamheid niet verder dan energiebesparing en een verkleining van onze footprint. De techniek moet goed gebruikt worden (ook spaarlampen kunnen uitgedaan worden). Maar uiteindelijk zullen wij als mensen moeten veranderen in ons denken en doen om een duurzame samenleving mogelijk te maken. Dat is de ideologie; duurzaamheid moet in ons gaan zitten in plaats van buiten ons.”" Over Jos Schild

Jos Schild is Adviseur duurzaam ontwikkelen bij Royal Haskoning DHV. Daarnaast is hij lid van de adviesgroep voor duurzame gebiedsontwikkeling. Ook is Schild erkend BREEAM-NL Expert voor gebiedsontwikkeling.

Jos Schild (Adviseur duurzaam ontwikkelen Royal Haskoning DHV) STELLING 2: DUURZAAMHEID IS EEN IDEOLOGIE EN GEEN TECHNIEK

9

ENERGIENEUTRAAL IN 2020 HALEN WE NOOIT!

10

STELLING 3: ENERGIENEUTRAAL IN 2020 HALEN WE NOOIT

"Dit is geen ‘man on the moon’ ambitie, maar heel realistisch. Er bestaan nu al energieneutrale woningen en we hebben nog zes jaar te gaan tot 2020. De ambitie moet dus zijn dat er vanaf 2020 alleen nog maar nieuwe woningen energieneutraal worden gebouwd.”" Over Jeroen de Haas

Jeroen de Haas (1959) is per 1 januari 2007 voorzitter van de Raad van Bestuur. Hij is sinds juli 2000 lid van de Raad van Bestuur en per 2006 vicevoorzitter. Hij was daarvoor sinds 1996 directeur van Enercom, de coöperatie van energiebedrijven, waarvan een zestal leden in juli 2000 met Eneco fuseerden. Eerder was De Haas directeur van RCCIVEV, een onderdeel van Roccade. Hij studeerde Nederlands recht in Utrecht.

Jeroen de Haas (CEO Eneco)

Visie van Eneco De ambitie om energieneutraal te worden, is afgesproken in het Energieakkoord en noodzakelijk om de klimaatdoelen tijdig te halen. Dit betekent voor Eneco dat wij andere diensten gaan leveren; we helpen mensen oplossingen te vinden voor het bufferen van energie, opslag en het afnemen van een energieoverschot gedurende bepaalde momenten op een dag en in het seizoen. Kortom: samen duurzame oplossingen toepassen op lokaal niveau.

Over Rob Boerée

Rob Boerée is directeur "“In 2020 nog niet volledig, maar wel Nationale Programma’s snel daarna! Zo zal energieneutrale bij Rijksdienst voor nieuwbouw dan al heel gewoon zijn. Ondernemend Nederland (RVO). Sinds 1975 heeft Simpelweg omdat de gebruiker dit hij verschillende functies wil; gemakkelijk, comfortabel en zeer bekleed op het gebied betaalbaar.”" van energie & milieu. Eerst als ambtenaar bij VROM, daarna 12 jaar als directeur van het adviesbureau CEA te Rotterdam. Sinds 1999 bij RVO en haar voorgangers als lid van het management en/of directieteam.

Rob Boerée (Directeur Nationale Programma’'s bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)) STELLING 3: ENERGIENEUTRAAL IN 2020 HALEN WE NOOIT

11

"2020 halen we gemakkelijk. Het wemelt in Amsterdam van de kansrijke initiatieven van burgers, bedrijfsleven en overheid op het gebied van zonne-energie, hergebruik van grondstoffen en lager energiegebruik in woningen. De passie waarmee hieraan wordt gewerkt is zo groot dat ik ervan overtuigd ben dat energieneutraal in 2020 wél haalbaar is."

Maarten van Poelgeest (wethouder ruimtelijke ontwikkeling in Amsterdam (2006-2014))

Over Maarten van Poelgeest

Maarten van Poelgeest (48) is sinds 2006 wethouder in Amsterdam en verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening, grondzaken en klimaat & energie. In de jaren tachtig verwierf hij landelijke bekendheid als actieleider van protesten tegen toenmalig onderwijsminister Deetman. In 1998 kwam Van Poelgeest in de gemeenteraad voor GroenLinks. Als wethouder zet hij zich in voor een energiezuinige stad waar energie schoon en betaalbaar is en heeft hij zelfbouw naar een hoger niveau getild, zodat mensen de regie kunnen nemen over hun toekomstige woning en woonomgeving.

Visie gemeente Amsterdam Als bouwers, corporaties en gemeenten de handen ineenslaan dan moet het zondermeer mogelijk zijn deze doelstelling te halen. Als gemeente kunnen we dat niet alleen, maar we geven graag het goede voorbeeld. In Amsterdam zijn we bijvoorbeeld bezig met het uitwerken van plannen voor ‘energienota nul woningen’. Door ingrepen als optimale isolatie, slimme energiezuinige apparatuur en plaatsing van zonnepanelen, worden de energiekosten sterk omlaag gebracht. Bij normaal gebruik kan de energierekening zelfs helemaal verdwijnen.

Over Edwin van Noort

"“BREEAM-NL heeft genoeg voorbeelden

Edwin van Noort is sinds 2012 waaruit blijkt dat we het al kunnen. We in dienst bij de DGBC en is moeten alleen nog leren het te verkopen.”" verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het BREEAM-NL Nieuwbouw keurmerk. Hij verzorgt de afhandeling van de technisch inhoudelijke vragen en maakt vertaalslag van input van de markt naar mogelijkheden voor verbetering van de Nederlandse BREEAM schema’s. Verder is Edwin secretaris van de adviesgroep nieuwbouw & renovatie en themagroep materialen. Ten slotte houdt Edwin zich bezig met de ontwikkeling van de online tools.

Peter Buurman (Adviseur Duurzaamheid Deerns)

12

"“De koplopers bouwen al energieneutraal. Nu is de tijd om te versnellen vanuit het bedrijfsleven en de overheid en geen '‘neutrale’' toeschouwers aan de zijlijn te laten staan.”"

Edwin van Noort (projectmanager DGBC)

Over Peter Buurman

Peter is adviseur en teamleider voor de Expertisegroep Onderzoek, Bouwfysica en Energie op het Deerns hoofdkantoor te Rijswijk. Met meer dan 15 jaar ervaring op het gebied van energie en duurzaamheid heeft hij zich ontwikkeld tot een duurzame partner bij de ontwikkeling van duurzame gebouwen en gebieden. Samen werken en samen voorop lopen zijn de kwaliteiten waarmee hij opdrachtgevers adviseert en ondersteunt bij duurzaamheidsvraagstukken. De uitgebreide ervaringen met energiebesparende maatregelen, duurzame energieopwekking en BREEAM- en LEED-certificatie geven een sterk fundament om duurzame ambities te realiseren. STELLING 3: ENERGIENEUTRAAL IN 2020 HALEN WE NOOIT

"Met de huidige maatregelen en de aansturing van de overheid zal het niet gemakkelijk gehaald kunnen worden. Mijn mening is dat er door de huidige instanties harder op de rem getrapt dient te worden om zodoende een schokeffect te creëren onder de Nederlanders. Overigens wel in samenspraak met de Europese Unie." Over Jaap Gillis

Jaap Gillis is sinds 2012 CEO van Bouwfonds IM en lid van de Hoofddirectie van de Rabo Vastgoedgroep. Hiervoor was hij van 2006 tot 2012 CEO van Redevco B.V. met verantwoordelijkheden voor projectontwikkelingen en investeringen in nieuwe landen en Nederland. Jaap Gillis is voorzitter van de Dutch Green Building Council.

Jaap Gillis (CEO Bouwfonds IM en voorzitter DGBC) Over Bart van de Velde

Bart van de Velde is adviseur Energie & Klimaat bij APPM. Hij heeft als afgestudeerd stedelijk econoom uitgebreide ervaring opgedaan met regiomarketing en het organiseren van “"De bouwpartijen zijn er klaar voor. bijeenkomsten die onderdeel uitmaken van De techniek is voorhanden en ontwikkelt een bredere strategie waarbij een goede alleen maar door. De besparing op positionering, het maken van scherpe keuzes de energiekosten maakt financiering en het formuleren van meetbare doelen mogelijk. De belangrijkste opgave is belangrijke speerpunten zijn. Binnen APPM of we elkaar weten te vinden en het heeft Bart aan de basis gestaan van diverse georganiseerd krijgen.””" initiatieven rondom elektrisch vervoer en meer recentelijk de verduurzaming van verouderde bedrijventerreinen.

“"Energieneutraal bouwen is technisch goed mogelijk. In de nieuwbouw zal dat snel gemeengoed worden en in 2020 gangbaar. In de bestaande bouw is daar wat meer tijd voor nodig. Maar de technische ontwikkelingen gaan snel en zullen nieuwe oplossingen binnen bereik brengen.”"

Frank Zegers (eigenaar E4S Consult) STELLING 3: ENERGIENEUTRAAL IN 2020 HALEN WE NOOIT

Bart van de Velde (projectmanager duurzaamheid APPM)

Over Frank Zegers

Frank Zegers is eigenaar van E4S Consult. Dit is een adviesbureau dat zich richt op het duurzamer maken van de gebouwde omgeving. Frank is milieukundig ingenieur (Wageningen Universiteit) en heeft 25 jaar ervaring met energiebesparing, duurzame energie en duurzame bouwprojecten. Hij is BREEAM-NL Assessor voor nieuwbouw en datacenters en lid van de Adviesgroepen voor het keurmerk voor nieuwbouw en het keurmerk voor duurzame gebieden van de DGBC.

13

GEBRUIKERS VAN GEBOUWEN ZIJN DE GROOTSTE VERVUILERS

"Onjuist! Gebouwen vervuilen en gebruiken veel energie, maar de gebruikers willen dat natuurlijk niet. Het is de verantwoordelijkheid van gebouweigenaren en huurders daar wat aan te doen. Bestaande gebouwen kunnen veel duurzamer worden gemaakt. BREEAM-NL In-Use is een perfect hulpmiddel daarbij.”" Over Daan van Vliet

Daan van Vliet is CEO van de Unica Groep. Daarnaast heeft hij diverse bestuursfuncties waaronder voorzitter van de Raad van Comissarissen van de Van Spaendock Groep en bestuurslid van de Dutch Green Building Council. Daan van Vliet is Koninklijk onderscheiden, hij is Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Daan van Vliet (CEO Unica Groep en bestuurslid DGBC)

"“Uiteraard, iedereen is namelijk gebouwgebruiker. Of we nu op kantoor, thuis of in de winkel zijn, wij zijn als gebouwgebruiker de reden dat gebouwen resources verbruiken. De crux zit ‘'m erin dat we ervoor moeten zorgen dat de gebouwenvoorraad voorziet in onze behoeften (incl. capaciteit en functie) en elk gebouw vervolgens optimaal omgaat met resources."” Over Isolda Strom

Isolda Strom (Adviseur duurzaam bouwen Royal HaskoningDHV)

14

Isolda Strom (MSc.) is adviseur duurzaam bouwen bij ingenieursbureau Royal HaskoningDHV. Ze is BREEAM International en BREEAM-NL Assessor en Expert, en sinds 2013 lid van de DGBC Adviesgroep Nieuwbouw en Renovatie. Daarnaast is Isolda LEED Accredited Professional en gecertificeerd Cradle to Cradle consultant.

STELLING 4: GEBRUIKERS VAN GEBOUWEN ZIJN DE GROOTSTE VERVUILERS

HET BELANGRIJKSTE DUURZAAMHEIDSTHEMA VOOR DE KOMENDE VIJF JAAR IS… Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Van aken architecten

Het belangrijkste duurzaamheidsthema voor de komende vijf jaar is de verduurzaming van een groot deel van de bestaande gebouwde omgeving waarbij niet de energieprestatie centraal staat, maar onderdeel is van een integrale oplossing, gericht op de gebruiker van een gebouw.

Het belangrijkste duurzaamheidsthema voor de komende vijf jaar is enerzijds energie omdat dit de cash cow is en zal blijven en anderzijds de circulaire economie als rising star die tot de verbeelding spreekt en veel innovaties genereert.

Velux

De belangrijkste uitdaging is om te komen tot goede holistische realiseerbare oplossingen om de bestaande gebouwvoorraad op een gezonde manier te verduurzamen en het energieverbruik en bijbehorende kosten voor gebruikers te minimaliseren met een maximum aan comfort.

Syntrus Achmea Real Estate & Finance

De belangrijkste uitdaging voor de komende jaren is: Hoe maken we bestaande gebouwen energieneutraal Bureau Paul de Ruiter en flexibel voor toekomstig gebruik. Het belangrijkste duurzaamheidsthema voor de komende vijf jaar is gezondheid. We hebben niet alleen duurzame, energiezuinige gebouwen nodig maar vooral gezonde gebouwen waar het prettig is om in te verblijven. Dit vergt een integrale ontwerphouding: Hoe kun je door middel van oriëntatie en vormgeving het zonlicht slim gebruiken, zonder dat het Deerns gebouw te veel opwarmt? En dat tijdens het gebruik de Het belangrijkste duurzaamheidsenergierekening laag is, en laag blijft? thema voor de komende vijf jaar is versnellen. Dat betekent voor het bedrijfsleven: blijvend verduurzamen door het vervolgen en versnellen van Unica de ingeslagen weg. Voor de overheid betekent dit Het belangrijkste duurzaamheidsthema een consistent beleid voeren en monitoren dat voor de komende vijf jaar is het intelligent duurzaamheid in Nederland daadwerkelijk verduurzamen van de bestaande versnelt. gebouwenvoorraad.

Uw thema:

............................................................ ...................................................................... ............................................................................ ............................................................................. ........................................................................ ...................................................

HET BELANGRIJKSTE DUURZAAMHEIDSTHEMA VOOR DE KOMENDE VIJF JAAR IS...

15

GEZONDHEID EN MATERIALEN ZIJN DE BELANGRIJKSTE DUURZAAMHEIDSTHEMA'S VOOR DE KOMENDE VIJF JAAR

"“Gezondheid, comfort en materialen zijn thema's die veel meer aandacht verdienen dan tot nu toe is toegekend binnen het verduurzamen van de bebouwde omgeving. Het onderzoek van Jones Lang Lasalle toonde dit al aan: gezondheid heeft het thema energie van de eerste plaats verdreven. Een gezonde omgeving waar je prettig kunt werken en wonen, is waar het uiteindelijk om draait. Daarbij is het gebruik van duurzame materialen een voorwaarde. Dat wil overigens niet zeggen dat het thema energie minder belangrijk is geworden.”" Over Annemarie van Doorn

Annemarie van Doorn is sinds februari 2014 de directeur van de Dutch Green Building Council. Haar focus zal de komende jaren liggen op het benadrukken van gezondheid en comfort in de verduurzamingsopgave. Hiervoor heeft Van Doorn bij ABN AMRO gewerkt, waaronder op de afdeling Corporate Sustainable Development. Daarna was zij initiator en directeur van de Green Business Club Nederland. Van Doorn is afgestudeerd als psycholoog.

16

Annemarie van Doorn (directeur DGBC)

STELLING 5: GEZONDHEID EN MATERIALEN ZIJN DE BELANGRIJKSTE DUURZAAMHEIDSTHEMA'S VOOR DE KOMENDE VIJF JAAR

"Door de toenemende onherstelbare milieuschade door winning van grondstoffen en vervuiling ontstaan gezondheidsrisico'’s met bijbehorende exponentieel stijgende kosten. We kunnen deze problemen alleen aanpakken met schaalbare circulaire oplossingen die een exponentieel compenserend effect hebben. Implementatie van duurzame energie is vergeleken hierbij een makkie."

Over Eric Willems

Eric Willems is al meer dan 20 jaar actief in energietransitie. Eerst bij Deerns en Cauberg-Huygen vanuit gebouwperspectief en de laatste jaren bij Cauberg-Huygen en nu bij TNO vanuit gebiedsperspectief en gericht op het balanceren van energienetwerken door koppelen van energiestromen, toepassen energie-opslag en duurzame opwekking.

Eric Willems (Senior Technical Consultant TNO)

"“We brengen gemiddeld 90% van onze tijd door in gebouwen. Een gezond binnenklimaat is dan ook essentieel. Voor duurzame gebouwen is natuurlijk licht en ventilatie daarom net zo belangrijk als hergebruikte materialen en energiebesparing.””" Over Michel Sombroek

Michel Sombroek begon zijn carrière in 1986 als Sales Manager bij Nashuatec. Daarna was hij als Commercieel Directeur bij Mepal verantwoordelijk voor het verkoop- en marketingbeleid. Na twee jaar als Algemeen Directeur bij Lakatex te hebben gewerkt, ging Michel in 2004 als Algemeen Directeur aan de slag bij VELUX Nederland B.V. De afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van een klantgerichte VELUX organisatie centraal gestaan. Met een blijvende strategische focus op innovatie en de fysieke en financiële investeringen die hiermee zijn gemoeid, probeert Michel de positie van VELUX als marktleider in Nederland verder te versterken.

Michel Sombroek (Algemeen Directeur VELUX Nederland B.V.)

"“Het zetten van stappen op het gebied van duurzaamheid voert de boventoon in projecten van de Rijksgebouwendienst. Recentelijk zijn criteria met betrekking tot gezondheid en materialen toegevoegd aan ons Duurzaam Inkoop beleid. Wij zijn namelijk van mening dat een duurzaam gebouw altijd als voorwaarde moet hebben, dat er gezond en productief in gewerkt moet kunnen worden. Dat duurzaamheid voor de Rijksgebouwendienst een belangrijk thema vormt, blijkt wel uit het feit dat wij hard op weg zijn naar energieneutrale nieuwbouw, twee jaar eerder dan de regelgeving voorschrijft."

Nynke Sijtsma (directeur Advies & Architecten van de Rijksgebouwendienst)

Over Nynke Sijtsma

Nynke Sijtsma is waarnemend directeur Advies en Architecten van de Rijksgebouwendienst. En heeft vanuit die hoedanigheid ook duurzaamheid in haar portefeuille. Daarvoor was ze werkzaam bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat.

STELLING 5: GEZONDHEID EN MATERIALEN ZIJN DE BELANGRIJKSTE DUURZAAMHEIDSTHEMA'S VOOR DE KOMENDE VIJF JAAR

17

HUURDERS WILLEN IN DE TOEKOMST KLEINER, KORTER EN DUURZAMER HUREN

Dag buurman, ik verhuis weer eens!

18

STELLING 6: HUURDERS WILLEN IN DE TOEKOMST KLEINER, KORTER EN DUURZAMER HUREN

“"Ja natuurlijk, wie zou dat niet willen. Meer kwaliteit voor hetzelfde geld of minder. Zonder goede businesscase geen duurzaamheid. Uiteindelijk kan niemand het zich straks veroorloven om het niet te doen." Over Edwin van Eeckhoven

Edwin van Eeckhoven (eigenaar van C2N)

Sinds 2004 is Edwin van Eeckhoven met Bertine van Brakel oprichter/eigenaar van C2N, een projectmanagementbureau met internationale opdrachten. Sinds 2009 is C2N participant van DGBC en Edwin Expert en Assessor voor BREEAMNL en Internationaal. Inmiddels verduurzaamt C2N de gebouwde omgeving in de breedste zin van het woord: zowel op gebouw- als portfolioniveau voor de hele kolom: ontwikkelaars, bouwers en investeerders.

"“Huurders willen in de toekomst ook flexibeler huren, want een werkplek in de toekomst wordt steeds meer ontkoppeld van een fysieke locatie." Over Dong Cao

Dong Cao is sinds 2010 werkzaam bij de Dutch Green Building Council. Hij werkt aan de verduurzaming van de bebouwde omgeving door de status quo te doorbreken met alternatieve verdienmodellen voor een duurzaam bebouwde omgeving. Hij studeerde bouwkunde aan de Haagse Hogeschool.

Dong Cao (Projectmanager DGBC)

“"In het winkellandschap zien wij de trend dat retailers eerder grotere ruimtes willen huren om de merkbeleving te ondersteunen; verder merken wij dat duurzaamheid voor de retailer voornamelijk gerelateerd is aan hun product en de supply chain, maar nog weinig aan de winkel die ze huren. Locatie blijft prioriteit." Over Robert Bakker

Robert Bakker is als Development Manager bij Redevco Nederland verantwoordelijk voor de (her)ontwikkelingsprojecten binnen de Nederlandse vastgoedportefeuille. Daarnaast is hij als CR Manager betrokken bij het Corporate Responsibility beleid van Redevco, en in die hoedanigheid ook lid van de Adviesgroep BREEAM-NL In-Use van de Dutch Green Building Council (DGBC).

Robert Bakker (Development Manager bij Redevco Nederland)

STELLING 6: HUURDERS WILLEN IN DE TOEKOMST KLEINER, KORTER EN DUURZAMER HUREN

19

IK VOEL ME VERANTWOORDELIJK VOOR DE LEEGSTAND Tja, ik hou het toch graag netjes!

“"Vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid voel ik me verantwoordelijk voor het oplossen van de leegstand omdat de aanpak van leegstand leidt tot waardebehoud of nog liever waardegroei van de bestaande stedelijke omgeving. Dat is goed voor de stad en daarmee dus voor investeerders die een langetermijnrendement nastreven." Over Henk Jagersma

Henk Jagersma (directievoorzitter Syntrus Achmea Real Estate & Finance)

20

Henk Jagersma bekleedt sinds 2008 de functie van directievoorzitter Syntrus Achmea Real Estate & Finance. In Jagersma’s carrière staan drie thema’s centraal: vastgoed (eerder o.a. directeur woningcorporatie Staedion en algemeen directeur dienst Stedelijke Ontwikkeling Den Haag), financiën (eerdere o.a. directeur Financiën van de gemeente Den Haag) en transparantie. Die drie vormen de perfecte match in zijn huidige functie.

STELLING 7: IK VOEL ME VERANTWOORDELIJK VOOR DE LEEGSTAND

“"Die verantwoordelijkheid ligt bij de eigenaren van leegstaande (kantoor)panden. Door overaanbod staan gebouwen soms jaren leeg. Afboeken naar de reële waarde van het pand is de enige oplossing voor dit probleem.”" Over Maarten van Poelgeest

Maarten van Poelgeest (48) is sinds 2006 wethouder in Amsterdam en verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening, grondzaken en klimaat & energie. In de jaren tachtig verwierf hij landelijke bekendheid als actieleider van protesten tegen toenmalig onderwijsminister Deetman. In 1998 kwam Van Poelgeest in de gemeenteraad voor GroenLinks. Als wethouder zet hij zich in voor een energiezuinige stad waar energie schoon en betaalbaar is en heeft hij zelfbouw naar een hoger niveau getild, zodat mensen de regie kunnen nemen over hun toekomstige woning en woonomgeving.

Maarten van Poelgeest (wethouder ruimtelijke ordening in Amsterdam (2006-2014))

Visie gemeente Amsterdam Amsterdam heeft een enorme aantrekkingskracht op mensen. Het is soms lastig passende woon- of werkruimte te vinden, terwijl meer dan 1,25 miljoen vierkante meter kantoorruimte leegstaat in Amsterdam. Als eigenaren bereid zijn hun verlies te nemen op kansloze kantoorpanden, dan doen wij er als gemeente alles aan om de transformatie naar een woningcomplex, hotel of bijvoorbeeld broedplaats mogelijk te maken.

"Het is makkelijk om de verantwoordelijkheid bij de eigenaar van het vastgoed of bij de regelgever te leggen, maar ik kan zelf ook mede verantwoordelijkheid nemen door te laten zien wat mogelijk is met leegstaand vastgoed en met mijn kennis goede voorbeelden te creëren, die tegelijkertijd economische (doelmatigheid, efficiency), duurzame én sociale (zoals leefbaarheid, veiligheid, participatiegraad) meerwaarde opleveren."

Peter-Willem van Calis (Senior Adviseur Arcadis)

Over Peter-Willem van Calis

Peter-Willem van Calis is al meer dan tien jaar adviseur voor Arcadis, waaronder een aanzienlijke tijd als afdelingshoofd. Van Calis richt zich in zijn projecten veelal op de brandveiligheid. Sinds 2008 is Van Calis actief als trainer voor de BREEAM-NL Expert- en Assessortrainingen Nieuwbouw. Daarnaast is hij lid van de Adviesgroep Nieuwbouw.

STELLING 7: IK VOEL ME VERANTWOORDELIJK VOOR DE LEEGSTAND

21

OM DUURZAAMHEID IN NEDERLAND OP DE KAART TE ZETTEN, ZIJN ER MEER GROTE ICONEN NODIG

22

STELLING 8: OM DUURZAAMHEID IN NEDERLAND OP DE KAART TE ZETTEN, ZIJN ER MEER GROTE ICONEN NODIG

"“Geld zet mensen zelden aan tot verandering, emoties des te meer. Daarom zijn iconen zo belangrijk; naast goede cijfers wil je ook uitdagingen, successen en een goed gevoel." Over Hans Korbee

Hans Korbee is vanaf 1997 senior adviseur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Hij is onder andere verantwoordelijk voor beleidsadvisering van het Ministerie BZK Energie en Gebouwde Omgeving. Daarnaast is hij programma adviseur voor ESCo’s, Frisse Scholen, Retail en Kantoren. Korbee is afgestudeerd als architect.

Hans Korbee (senior adviseur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO))

Visie Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) Iconen zijn als bakens op zee. Ze geven ondernemers houvast om hun koers uit te zetten en deze te durven varen. Energietransitie en verduurzamen van de gebouwde omgeving lukt niet zonder icoonprojecten als bakens. De programma’s van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland bieden daarom veel ruimte aan de ontwikkeling van icoonprojecten.

"”Iconen zijn projecten waar ik een warm gevoel bij krijg. Zij getuigen van visie en lef. Zo geeft ASR gebouw en omgeving een kwaliteitsimpuls door haar hoofdkantoor in Utrecht niet te verlaten maar duurzaam te renoveren."

Over Rob Boerée

Rob Boerée (Directeur Nationale Programma’s bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)

Rob Boerée is directeur Nationale Programma’s bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Sinds 1975 heeft hij verschillende functies bekleed op het gebied van energie & milieu. Eerst als ambtenaar bij VROM, daarna 12 jaar als directeur van het adviesbureau CEA te Rotterdam. Sinds 1999 bij RVO en haar voorgangers als lid van het management en/of directieteam.

STELLING 8: OM DUURZAAMHEID IN NEDERLAND OP DE KAART TE ZETTEN, ZIJN ER MEER GROTE ICONEN NODIG

23

"“Nederland heeft vooral duurzame iconen nodig, zoals de Afsluitdijk, die in de toekomst zal gaan transformeren in een duurzame energie (opwekkende) dijk, inclusief vismigratierivier en Blue Energy pilot."

Over Paul de Ruiter

Paul de Ruiter (eigenaar Bureau Paul de Ruiter)

Paul de Ruiter studeerde in 1990 (cum laude) af aan de TU Delft en richtte in 1994 zijn eigen architectenbureau op: Architectenbureau Paul de Ruiter. De kernwoorden innovatie, duurzaamheid, identiteit en interactie liggen ten grondslag aan de visie van het bureau. Het bureau werkt vanuit de veronderstelling dat door middel van onderzoek en innovatie, esthetische gebouwen kunnen worden ontwikkeld die zowel duurzaam als energie‐efficiënt zijn en gezond zijn om in te verblijven.

Visie Bureau Paul de Ruiter De innovatieve duurzaamheidambities voor de Afsluitdijk zijn torenhoog. In het mede door ons opgestelde Voorlopig Masterplan Beeldkwaliteit worden de kaders geschetst waarbinnen de Afsluitdijk zal worden ontworpen. Diverse regionale en marktpartijen hebben plannen voor ontwikkeling van ecologische en duurzame initiatieven op en rond de dijk: de Afsluitdijk wordt een duurzame energiedijk, een (inter)nationale toeristische trekpleister en een waterbouwkundig icoon van formaat.

“"Duurzaamheid staat al op de kaart. Kijk maar naar alle beleidsstukken die spreken over duurzaamheid. De realisatie van duurzaamheid zou wel nog meer op de kaart gezet kunnen worden. Daarvoor zijn (meer) iconische projecten nodig die een voorbeeld kunnen geven over de techniek die hiervoor ingezet kan worden, en de bewezen businesscases die hier achter zitten. Daarbij is het dan vooral een kwestie van deze kennis goed delen.”" Over Jeroen van Haasteren

Jeroen van Haasteren is sinds mei 2012 in dienst bij DGBC. Hij is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van keurmerken zoals BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling en de opvolger BREEAM-NL Gebied. Verder houdt Jeroen zich bezig met de Bespoke procedures. Dit betekent dat hij projectspecifieke beoordelingsrichtlijnen ontwikkelt voor de bijzondere Nieuwbouwprojecten die buiten de scope van de standaard richtlijn vallen. Daarnaast geeft Jeroen trainingen over BREEAM-NL.

Jeroen van Haasteren (projectmanager DGBC)

24

STELLING 8: OM DUURZAAMHEID IN NEDERLAND OP DE KAART TE ZETTEN, ZIJN ER MEER GROTE ICONEN NODIG

ONTKOPPELING GROND EN OPSTAL IS GOED VOOR DUURZAAMHEID

“"Grond en opstal zijn voorbeelden van lagen die in de gebouwde omgeving zijn te onderscheiden. Andere lagen zijn bijvoorbeeld de bouwkundige schil, constructie en installatie. Scheiding van deze lagen zorgt voor flexibiliteit bij renovatie, transformatie of herontwikkeling.”" Over Toine Bullens

Toine Bullens is als bouwtechnisch ontwerper/ BREEAM-NL Expert bij van aken architecten betrokken bij complexe bouwprojecten. Hij is de spil tussen de conceptueel denkende architecten en de bouwkundig technici en zoekt daarbij naar innovatieve, integrale en duurzame oplossingen. Tevens is hij verantwoordelijk voor de implementatie van BIM binnen de organisatie. Interne en externe kennisdeling, zoals het geven van workshops en lezingen, en het doen van onderzoek vormen hierbij een belangrijke basis.

Toine Bullens (bouwtechnisch ontwerper/ BREEAM-NL Expert bij van aken architecten)

“"Duurzaamheid betekent niet bouwen voor de eeuwigheid, dat gaan we in de toekomst steeds minder doen. De waarde van een gebouw zal nog sterker beïnvloed worden door de locatie en de noodzakelijke functies voor het gebied. Groene ruimte kan zelfs in economische waarde winnen van gebouwen." Over Dong Cao

Dong Cao (projectmanager DGBC)

Dong Cao is sinds 2010 werkzaam bij de Dutch Green Building Council. Hij werkt aan de verduurzaming van de bebouwde omgeving door de status quo te doorbreken met alternatieve verdienmodellen voor een duurzaam bebouwde omgeving. Hij studeerde bouwkunde aan de Haagse Hogeschool.

STELLING 9: ONTKOPPELING GROND EN OPSTAL IS GOED VOOR DUURZAAMHEID

25

“"Duurzame betrokkenheid van mensen bij hun opstal, of dit nu om een woning een winkel of een kantoor gaat, wordt mede bepaald door de liefde die ze ervoor voelen, hoe trots ze erop zijn! Een koppeling of ontkoppeling van opstal en grond heeft hier naar mijn idee in de veranderende maatschappij steeds minder mee te maken."

Over Tobias Verhoeven

Tobias Verhoeven is adjunct-directeur van Synchroon, een projectontwikkelaar met name gespecialiseerd in woning- en winkelprojecten. Daarnaast is Verhoeven lid van de stuurgroep BREEAM-NL Gebied.

Tobias Verhoeven (Adjunct-directeur Synchroon)

“"Het nemen van integrale verantwoordelijkheid van en door alle partijen is essentieel om te komen tot de realisatie van duurzame projecten. Ontkoppelen belemmert dit proces.”"

Over Machiel Hopman

Machiel Hopman is directeur en mede-eigenaar van ConsortArchitects. Sinds de afronding van zijn opleiding aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam werkt hij als architect in diverse disciplines. In 2003 startte hij het bureau Hopmanhuis waarmee hij zich specifiek richt op de particuliere opdrachtgever. Hopman is de architect van de recent opgeleverde Lely Campus, een van de duurzaamste bedrijfscomplexen van Europa. Dit gebouw heeft een BREEAM-NL 5 sterren status.

Machiel Hopman (Directeur ConsortArchitects)

Visie van ConsortArchitects In sommige situaties -bijvoorbeeld voor tijdelijke (natuur-)projecten- kan ontkoppeling een bijdrage leveren aan duurzaamheid. Over het algemeen stellen we dat juist de betrokkenheid van de grondeigenaar zelf bij hetgeen op zijn grond gerealiseerd wordt, positief zal bijdragen. Het nemen van integrale verantwoordelijkheid door alle partijen is essentieel om te komen tot de realisatie van duurzame projecten. Ontkoppelen belemmert dit proces.

26

STELLING 9: ONTKOPPELING GROND EN OPSTAL IS GOED VOOR DUURZAAMHEID

FACTS AND FIGURES DUTCH GREEN BUILDING COUNCIL 347 participanten steunen de missie van de Dutch Green Building Council. (1 maart 2014) 163 projecten hebben een BREEAM-NL Nieuwbouw certificaat. (1 maart 2014) Op 1 februari 2014 droeg Stefan van Uffelen het directeurschap van de DGBC over aan Annemarie van Doorn. Tijdens de Dutch Green Building Week van 2013 werden een record van 158 activiteiten georganiseerd. 2.000 BREEAM-NL Experts en Assessoren zijn door de Dutch Green Building Council opgeleid. De 100ste BREEAM-NL Assessor is Ilse van der Voort. 45 projecten hebben een BREEAM-NL In-Use certificaat. (1 maart 2014) In 2013 zijn de 1e certificaten voor het nieuwe keurmerk BREEAM-NL Sloop & Demontage uitgereikt. Die gingen naar de sloop van de Vondellaan in Leiden en de Marthalaan in Rotterdam. De hoogst behaalde score voor een opgeleverd BREEAM-NL project is 88,32%. Dit is de bedrijfshal van Lely in Maassluis. (1 maart 2014) Meer dan 10.000 bezoekers hebben de Dutch Green Building Week bezocht. In 2013 voerde de DGBC een benchmark uit met gegevens van zo'’n 250 gebouwen. Het blijkt dat kantoorgebouwen met een groen energielabel ook daadwerkelijk energiezuiniger zijn. Uit het onderzoek ‘'Groene start voor grootschalige verduurzaming' van de DGBC blijkt dat Rotterdamse bestaande kantoorgebouwen op het gebied van energieverbruik 4% beter scoren dan gemiddeld. Meer dan 4.000.000 m2 vloeroppervlak is voor het BREEAM-NL Nieuwbouw keurmerk geregistreerd. (1 maart 2014) In 2013 heeft de DGBC 8 grote evenementen georganiseerd, waaronder de DGBW, Groene Kamers, participantenbijeenkomsten en Dutch Green Building Lab sessies. Op de website van de Dutch Green Building Council zijn het afgelopen jaar meer dan 300 nieuwsberichten verschenen.

FACTS EN FIGURES DUTCH GREEN BUILDING COIUNCIL

27

ONZE POSITIE IN DE BOUWKOLOM VERANDERT DRASTISCH

28

STELLING 10: ONZE POSITIE IN DE BOUWKOLOM VERANDERT DRASTISCH

"“Ja, onze positie verandert, maar dat gaat geleidelijk. Bestaande woningen en kantoorgebouwen van voor 1990 kunnen alleen tegen hele hoge kosten energieneutraal worden gemaakt. Dat is meestal niet haalbaar. Aangezien dit het overgrote deel van de woningvoorraad betreft, zullen deze woningen nog steeds een forse warmtevraag hebben. Deze kan wel duurzaam worden ingevuld met een combinatie van grootschalige warmte, WKO en warmtepompen. De Eneco groep zal daarbij steeds meer in de rol van ontwerper, installateur en operationeel beheerder van energiesystemen en aanverwante diensten terecht komen.”"

Jeroen de Haas (CEO Eneco)

Over Jeroen de Haas

Jeroen de Haas (1959) is per 1 januari 2007 voorzitter van de Raad van Bestuur. Hij is sinds juli 2000 lid van de Raad van Bestuur en per 2006 vicevoorzitter. Hij was daarvoor sinds 1996 directeur van Enercom, de coöperatie van energiebedrijven, waarvan een zestal leden in juli 2000 met Eneco fuseerden. Eerder was De Haas directeur van RCCIVEV, een onderdeel van Roccade. Hij studeerde Nederlands recht in Utrecht.

Visie van Eneco Eneco ziet dat het huidige businessmodel niet langer stand zal houden. Het energielandschap zal zich nog verder transformeren naar een decentraal systeem waarbij eindgebruikers zelf gaan opwekken en uitwisselen. Uiteraard op een duurzame manier. Om deze transitie te kunnen faciliteren zal onze positie veranderen. Eneco gaat zich meer richten op het bieden van oplossingen en beheren van assets en energiesystemen. Shared Asset Management noemen ze dat bij Eneco.

“"Ter bevordering van de gezondheid en het wooncomfort van gebruikers, werken we bij projecten al vroegtijdig samen met verschillende partners. Daarnaast zijn we actief betrokken bij diverse duurzame initiatieven zoals Active House, waar we als founding partner nauw bij betrokken zijn." Over Michel Kalis Michel Kalis (Commercieel Directeur VELUX Nederland B.V.)

Na het afronden van de HTS Chemische Techniek begon Michel Kalis zijn carrière als Rayon Manager bij Isover. Daarna was hij enkele jaren Manager Bouw bij BouwCenter en vervolgens was hij verantwoordelijk voor de inkoop bij Wickes. Sinds 1996 is Michel werkzaam bij VELUX Nederland als Commercieel Directeur. Hij is in zijn functie altijd op zoek naar verbeteringen en kansen om outof-the-box te denken en te zorgen voor verbetering en inspiratie voor de toekomst.

Visie van Velux Onze kennis op het gebied van daglicht en natuurlijke ventilatie en de ervaringen uit de Model Home projecten worden via lezingen, trainingen en workshops gedeeld met architecten, lichtadviseurs en ingenieursbureaus. Daarnaast adviseren en ondersteunen we bij het ontwerpen van duurzame gebouwen, aan de hand van door ons ontwikkelde tools voor het visualiseren van daglicht en energieprestaties. STELLING 10: ONZE POSITIE IN DE BOUWKOLOM VERANDERT DRASTISCH

29

"“Het gebouw van de toekomst is een hoog kwalitatief en duurzaam gebouw: wij nemen met onze kennis de regie stevig in handen; onze technologie maakt gebouwen met verbluffende apps super-sexy, de stenen zullen zwijgen.”" Over Laurens de Lange

Laurens de Lange is CMO en directielid Unica. 
Vanuit zijn rol als CMO is Laurens betrokken bij diverse duurzame concepten als Ecopower en bij ketensamenwerkingsverbanden als GreenStep (verduurzaming van bestaande gebouwen).
Ook is hij lid van het Expertpanel Duurzaam Gebouwd. In de Duurzame top 50 vastgoed 2013 staat Laurens op plaats 36.

Laurens de Lange (CMO Unica Groep)

Visie van Unica Unica ziet grote maatschappelijke vraagstukken: schaarste aan natuurlijke bronnen zoals energie, de groeiende behoefte aan kwaliteit van de werk- en leefomgeving en de vergrijzing. Wij geloven dat technologie hierop veel antwoorden kan geven. Wij willen onze opdrachtgevers ontzorgen met duurzame, technologische oplossingen op het gebied van comfort, veiligheid en communicatie. Om dit te bereiken werken wij vanuit onze kernwaarden: dichtbij onze opdrachtgevers, vertrouwend op het ondernemerschap en de kwaliteit van onze mensen en altijd met de focus om te komen tot integrale oplossingen. Onze kracht zit in het echt kunnen samenwerken, onze ambitie om daarin verassend, leuk en inventief te zijn, maar dit ook voldoende nuchter te houden.

"De bestaande gebouwenvoorraad is genoeg voor minstens de komende 10 jaar. Daarom transformeren we in hoog tempo van capaciteitsbedrijf naar technische dienstverlener. We worden de adviseur van onze klanten die helpen om hun gebouwen duurzamer, comfortabeler en veiliger te maken."

Over Daan van Vliet

Daan van Vliet is CEO van de Unica Groep. Daarnaast heeft hij diverse bestuursfuncties waaronder voorzitter van de Raad van Comissarissen van de Van Spaendock Groep en bestuurslid van de Dutch Green Building Council. Daan van Vliet is Koninklijk onderscheiden, hij is Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

30

Daan van Vliet (CEO Unica Groep)

STELLING 10: ONZE POSITIE IN DE BOUWKOLOM VERANDERT DRASTISCH

Vier 'gezonde gebouwen' belicht

Gezondheid speerpunt voor de Dutch Green Building Council

Lag de afgelopen jaren de focus van duurzaamheid op energie en CO2-reductie, de komende jaren gaan gezondheid en comfort een belangrijke rol spelen in de verduurzamingsopgave van de gebouwde omgeving. Bij een aantal BREEAM-NL gebouwen is al veel aandacht besteed aan het thema gezondheid. Venco Campus, Schneider Electric, Vos Logistic en Lely hebben het afgelopen jaar een BREEAM-NL certificaat behaald met een hoge gezondheidsscore. Meteen een nuance: de BREEAM-NL gezondheidsscores van deze gebouwen zijn niet zonder meer met elkaar te vergelijken. Bij een kantoorpand worden namelijk meer eisen gesteld aan de gezondheid van de medewerkers dan aan een gebouw met meerdere functies of een fabriekshal. Toch kan van al deze projecten worden gesteld dat er bovengemiddeld is geïnvesteerd in de gezondheid van het gebouw. Daarbij gaat het om factoren als akoestiek, verlichting, binnenklimaat(regeling), lage uitstoot van Vlucht Organische Stoffen en ventilatie. Werknemer centraal Neem bijvoorbeeld het nieuwe hoofdkantoor van Schneider Electric in Hoofddorp. Hoewel Schneider Electric het gebouw vooral een icoon van energiemanagement wil laten zijn, ‘zorgt’ het hoofdkantoor goed voor haar medewerkers. Zo hanteert het bedrijf een zelf ontwikkelde standaard voor het welzijn van het personeel: ‘Cool’. Ook het gebouwbeheersysteem van Schneider Electric is geavanceerd; het geeft een integraal overzicht van verschillende soorten gebouwinformatie, bijvoorbeeld klimaat en verlichting. Daarnaast is goed aan de werkplekken gedacht. Erik Zwaan was projectleider voor de nieuwbouw van het kantoor. “Vanuit alle werkplekken is gekeken hoe we kunnen streven naar optimaal daglicht, goede lichtwering en voldoende uitzicht”, legt Zwaan uit. “Bovendien moet dit door de werknemer individueel te beïnvloeden zijn. Dat is gelukt.” Duurzame bedrijfshallen Ook Vos Logistic en Lely hebben het afgelopen jaar gezonde gebouwen opgeleverd. Vooral de bedrijfshallen van deze gebouwen scoren hoog. Lizette van Zuilen was BREEAM-NL Assessor voor Vos Logistic. Zij vertelt: “Het project scoorde goed vanwege de toepassing van hoogfrequente verlichting, voldoende luchtverversing, het toepassen van afwerkingsmaterialen met een lage uitstoot van de materialen en een goed thermisch comfort.”

VIER GEZONDE GEBOUWEN' BELICHT

31

Zelf klimaat en lichtsterkte aanpassen Ook Venco Campus gooit hoge ogen als het om gezondheid gaat. Bijna alle credits zijn voor deze categorie behaald. Zo is onder andere LEDverlichting toegepast. Medewerkers kunnen bovendien de lichtsterkte aanpassen aan hun wensen. Ook kunnen medewerkers vanaf hun eigen werkplek hun eigen werkklimaat regelen. Dat is allemaal mogelijk dankzij een handige tool op de computers van de medewerkers. To the next level Annemarie van Doorn, directeur van de Dutch Green Building Council is blij dat deze bedrijven aandacht hebben voor een gezonde werkomgeving, en dus voor het welbevinden van het personeel. “Het zijn voorbeelden voor de markt.” Volgens Van Doorn wordt gezondheid al duurzaamheidsthema de komende jaren nog belangrijker. Onderzoek van Jones Lang Lasalle toonde dit ook al aan: het thema gezondheid heeft energie van de eerste plaats gestoten. “Wanneer de markt gaat inzien dat een gezonder gebouw ook werkelijk meer oplevert, in productiviteit, in reductie van ziekteverzuim, maar zeker ook in marktwaarde, dan gaan we met z’n allen ‘to the next level van duurzaamheid.” Het jaar van de gezondheid Dit jaar staat voor de Dutch Green Building Council onder andere in het teken van het verzamelen en delen van informatie over gezondheid in relatie tot de gebouwde omgeving. Tijdens de eerste participantenbijeenkomst in Stadion De Kuip werd hier al een eerste aanzet voor gegeven. Zo blijkt uit onderzoek dat je 10 tot 15% productiviteitswinst kunt behalen als je de juiste binneninvesteringen doet. En uit Scandinavisch onderzoek blijkt dat een gezond gebouw daar gemiddeld 8% meer oplevert. De Dutch Green Building Council heeft een werkgroep opgestart die deze kennis gaat verzamelen en delen. Doel? De markt ervan overtuigen dat investeren in gezondheid loont.

Gezonde Gebouwen • Schneider Electric (78,57%) • Vos Logistic (72,97%) • Lely (85,10%) • Venco Campus (87,5%) *De scores van de gebouwen zijn niet zonder meer met elkaar te vergelijken, omdat de functies en dus ook de criteria verschillen.

32

VIER GEZONDE GEBOUWEN' BELICHT

Participanten DGBC 3P Netwerkpartners Aan de Stegge Twello ABC Nova Aberdeen Propery Investors the Netherlands ABN AMRO ABT B.V. Adamasgroep Ahold Vastgoed B.V. AKOtech Consultancy B.V. Alcoa Architectuursystemen Allen & Overy LLP Alliander N.V. ALU.ECO AMA GROUP B.V. Associated Architects B.V. AMSTERDAM RAI Amvest Antea Group AOS Studley APPM Management Consultants ARCADIS Nederland B.V. Architectenbureau Broekbakema Architectenbureau Paul de Ruiter B.V. Architectenbureau Van Manen Areal Services B.V. Arend Consultants Armstrong Building Products Arup B.V. ASR Vastgoed Ontwikkeling N.V. Atlas ABC Applicatie Brandwerende Constructies B.V. AT Osborne B.V. Avans Hogeschool MB B.V. Averesch B.V.

Cement & Beton CEO Media B.V. / Duurzaam Gebouwd Cladding Point B.V. COFELY GDF SUEZ Colliers International B.V. Colt International Complan B.V. ConsortArchitects B.V. Cooper Feldman Corio N.V. Corporate Facility Partners B.V. (CFP) CoSource B.V. CRA Vastgoed CRH Nederland

Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling (Nieuwegein) BAM GO-Park BBN Adviseurs B&C Milieuconsultancy BCN-Drachten BV BCT architecten, ingenieurs en adviseurs Beelen groep B.V. Benthem Crouwel Architekten B.V. BNA Boag Advies & Management Borghese Real Estate B.V. Bouwbedrijf de Vries en Verburg B.V. Bouwbedrijf L. van de Ven B.V. Bouwbedrijf van Deelen Bouwen met Staal Bouwfonds Investment Management

E4S Consult ECO2 Energy Solutions B.V. EcoChain Technologies B.V. Ecofys Netherlands B.V. EMEM IOB Nederland B.V. Eneco Energy Matters ERA Contour B.V. Essent Nederland B.V. ExcellentaDuolight Excluton B.V.

Bouwgroep Dijkstra Draisma Bouwinvest Bovis Lend Lease B.V. Braam BV Brains to Build B.V. BRControls Projects B.V. Breevast N.V. Brink Groep Leidschendam Building for Tomorrow B.V. Building Holland C2N B.V. C.A. de Groot Groep B.V. Carrier Airconditioning Benelux B.V. CB Richard Ellis

PARTICIPANTEN DGBC

Daikin Airconditioning Netherlands B.V. Deerns Nederland B.V. De Groot & Visser B.V. Deloitte Delta Development Group Derbigum Nederland Descol Sportvloeren & Sika Nederland B.V. Desso B.V. DGMR Bouw B.V. Dienst Vastgoed Defensie (Ministerie van Defensie) DimensieVier Distech Controls B.V. DTZ Zadelhoff Dura Vermeer Groep N.V. Dutch Green Company BV Duurzaamheidscoach.nl DWA

Facilicom Factor Architecten B.V. FEENSTRA adviseurs FIT Ingenieurs B.V. Fokkema & Partners Architecten B.V. FOM Consultants Forbo Flooring B.V. Fornature Fortrus Gasengineering Geelen Counterflow Gemeente Almere Gemeente Amsterdam, Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Den Haag, Dienst Stedelijke Ontwikkelingen Gerflor Benelux GIDO Stichting - Gemeenschappelijk Initiatief realisatie Duurzame Ontwikkeling Globalance

GOED 4U Vastgoedmanagement Grontmij Nederland B.V. G&S Bouw B.V. G&S Vastgoed HaskoningDHV Nederland B.V. - Nijmegen Havenbedrijf Amsterdam N.V. HC Groep HDP Real Estate B.V. HE adviseurs Heembouw Roelofsarendsveen B.V. Heerkens van Bavel Bouw B.V. Heijmans Heineken Supply Chain B.V. Herman de Groot Ingenieurs Hermans Techniek Energy B.V. Het Facilitair Bureau HEVO B.V. Hiensch Engineering B.V. HILTI Nederland B.V. Hofstede cs Milieuadviseurs Hogeschool Inholland Hogeschool Rotterdam Hogeschool Saxion Hogeschool Utrecht Hogeschool Windesheim (Christelijke Hogeschool) Holland Casino HTPP-Gebiedsontwikkeling, Verkeer en Parkeren Hunter Douglas Europe B.V. IA Bouwkunde B.V. IA Elektro-Techniek B.V. IA Groep IA Werktuigbouw B.V. ICSadviseurs IDBB Holding B.V. IFF Vastgoed B.V. IGG Bointon de Groot BV I LEX Installatiemanagement b.v. I mage Building BV I Md Raadgevende Ingenieurs I MOSS Bureau voor stedebouw B.V. I mtech Nederland B.V I nbo b.v. I ngenieursbureau Wolter & Dros B.V. - TBI Techniek I NG Real Estate Finance I NNAX gebouwmanagement I nnovatiecentrum Duurzaam Bouwen ( IcDuBo ) I nstituut voor Vastgoed & Duurzaamheid I ntegra Metal Ceiling Systems B.V. I nteralu Nederland B.V. I nterbouwconsult I ntercell I nterface ITANNEX I v-Bouw B.V. Jaga Konvektco Nederland B.V. Jebber B.V. JHK Architecten J.M. van Delft + zn B.V. Jones Lang LaSalle J.P. van Eesteren B.V. (Bunnik) Juli ontwerp en advies B.V.

33

Participanten DGBC Kadans Vastgoed B.V. Kernarchitecten B.V. Kikx development B.V. Kingspan Duurzame Bouwsystemen B.V. Knauf B.V. Knauf Insulation B.V. KNEVEL ARCHITECTEN KONE B.V. Koninklijke BAM Groep N.V. Koninklijke Mosa B.V. Koopmans Bouwgroep b.v. Koppert+Koenis Architecten KPMG Amstelveen KUBUS Kuijpers Ecopartners B.V. KURVERS Bouwbegeleiding B.V. KVMC Laride B.V. Legrand Nederland b.v. Leyten LG Electronics Benelux Lidl Nederland GmbH LindHorst huisvestingsadviseurs B.V. Lokat 3.0 B.V. M3E Maarsen Groep Maasdam Groep MAB Development Nederland B.V. MAT25 B.V. Menno Kooistra Architects MIBA Bouwmanagement B.V. Mitsubishi Elevator Europe B.V. M+N Projecten Mn Services Molenaar&Bol&VanDil en architecten B.V. Movares Nederland B.V. MPC-Capital MVSA Architects

ThyssenKrupp Liften B.V. TiC Narrow Casting / Epatra TNO Bouw & Ondergrond TPA adviseurs Trilux CV TSI Pipe Technologies Netherlands TU Delft TVVL

Q-Park N.V.

Uitgeverij AENEAS Unica Groep B.V. Universiteit Leiden Universiteit Twente Uticon Ingenieursgroep b.v.

Rabo Vastgoedgroep RAU Architecten Redevco B.V. REINÆRDT Deuren B.V. Rienks Architecten Rienks Bouwmanagement Rijksgebouwendienst Rijksvastgoed en Ontwikkelingsbedrijf RVOB Rijnboutt ROCKWOOL B.V. RO Groep Rotterdam Climate Initiative Rotterdam Innovation Centre RPS advies- en ingenieursbureau B.V.

Objectum b.v. bouwadvies & projectmanagement OeverZaaijer architectuur en stedebouw OLCO maatschappelijk vastgoed Optigroen Dak- en Gevelbegroeiing Oranjedak B.V. OVG Real Estate B.V.

SADC (Schiphol Area Development Company N.V.) Saint-Gobain Glass Saint-Gobain Isover Benelux B.V. Samenwerking Loont Sapa Building System B.V. SBRCURnet Schindler Liften B.V. Schiphol Real Estate Schneider Electric Schouten Advies Groep B.V. Schröder Vastgoed Schüco Nederland B.V. Search B.V. Slavenburg Bouw B.V. Slimline Buildings Sloopwerken van Lith Smits van Burgst Raadgevend Ingenieursbureau Soeters Van Eldonk architecten B.V. Solarlux Nederland B.V. Somfy Nederland B.V. Sprangers ILDC Stevens Van Dijck Stichting Slimbouwen Stichting Sureac Strikotherm B.V. Struijk Sloop- en Grondwerken B.V. Strukton Worksphere Exploitatie Sweegers en de Bruijn B.V. Synchroon Ontwikkelaars B.V. Syntrus Achmea Vastgoed - Real Estate & Finance

P2P Consult Parthos B.V. PBS Elementbouwtechniek B.V. Peutz B.V. Pieters Bouwtechniek Utrecht B.V. PITTSBURGH CORNING NEDERLAND Planon B.V.

Tata Steel Bouwcentrum TBI Holdings B.V. Techniplan Adviseurs B.V. Tempas Bouwmanagement B.V. TGM Technisch Gevelbouw Management B.V. Theateradvies B.V. Thermaflex Isolatie B.V.

Navos Klimaattechniek B.V. NIBC Bank N.V. NIBE Nieman Raadgevende Ingenieurs Nophadrain B.V. NS Stations - Exploitatie bedrijf NUON N.V. NVT Onderhoudsgroep B.V.

34

Plegt-Vos Bouwgroep Portisa Nederland B.V. Priva B.V. ProDelta Management B.V. Propertize PROVADA Provastgoed Nederland B.V. Provincie Limburg

Valstar Simonis B.V. Van Aken Architecten Van der Heijden Van Dool Geveltechniek van Gansewinkel Van Rossum Holding B.V. Van Wijnen Holding N.V. VBI Verkoop Maatschappij B.V. VELUX Nederland B.V. Verosol Vesteda Investment Management B.V. VIAC installatie adviseurs Vitrov Bouw en Vastgoed B.V. Vlakglas Recycling Nederland Vlasman Betonbewerkings- en Slooptechnieken b.v. VOCUS architecten bna B.V. Volantis B.V. VolkerWessels, Bouw & Vastgoedontwikkeling VORM Holding Vrije Universiteit Amsterdam/ VU medisch Centrum W4Y Adviseurs B.V. Wasco Holding B.V. Webscon B.V. Wereldhave Management Holding B.V. WHR Installatie-adviseurs Wijzonol Bouwverven B.V. Wildenborgh B.V. Wolf Dikken adviseurs WPM Groep WTH Vloerverwarming & -koeling ZND Dakbedekking ZRi adviseurs ingenieurs Zwarts en Jansma Architecten ZZDP Architecten (Stand per 1 maart 2014)

PARTICIPANTEN DGBC

Colofon Dit magazine is een uitgave van de Dutch Green Building Council.

Redactie: DGBC Vormgeving: Zuid44, Den Haag Papier: FSC gecertificeerd

IF

IE

D B Y

Druk: SMG Groep - Hasselt R

T

Oplage: 1.500

201

E 4 C

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de Dutch Green Building Council. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden, van welke aard dan ook, gebaseerd op informatie uit deze uitgave.

35

Dutch Green Building Council Vlasmarkt 1c – 4e verdieping 3011 PW Rotterdam

Algemene vragen

Mail: [email protected] Tel: 010 - 30 32 777

Vragen over trainingen Mail: [email protected] Tel: 010 - 30 32 777

Vragen over BREEAM-NL

Raadpleeg de helpdesk op www.breeam.nl