De denkende ambtenaar

hét magazine voor de overheid

P M S p e c i a l o v e r v e i l i g heid: Overheid niet altijd verantw o o rd e l i jk Pagina 32-35

22 november 2007

nr

De denkende ambtenaar pagina 12

In gesprek:

Tweede Kamerlid Arend Jan Boekestijn (VVD) dineert met journalist Charles Groenhuijsen pagina 24 Flexibel ontslagrecht niet voor ambtenaren pagina 6

Kabinet investeert fors in genomics pagina 20

Met DG Roborgh (OCW) naar de jaren zeventig pagina 16

LNV en EZ bij elkaar: gezellig of doodzonde? pagina 27

20

derde jaargang

inhoud

PM nummer 20 22 november 2007

12 Op zoek naar de intellectuele ambtenaar

Kloof wetenschap en overheid steeds groter

16 DG Hoger Onderwijs leeft als een student

Ambtelijke carrière Roborgh was niet direct een succes

20 Leve de genomics!

16

Kabinet investeert ruim 270 miljoen in nieuwe biotechologie

24 ‘Ik ben een gematigd mens’

Arend Jan Boekestijn in gesprek met Charles Groenhuijsen

39 Een kern van waarheid

Vooroordelen over ambtenaren gebundeld

NIEUWS 6 t/m 11

6 Ambtenarenstatus blijft nog even 7 Canadezen geven mening over Afghanistan 8 Van Bergeijk zoekt naar ‘wat ons bindt’ 10 Zestig jaar Voorlichtingsraad: proactiever dan ooit 11 Broek opvouwen is illegale arbeid

27

SPELERS 27 t/m 31

7 LNV en EZ onder een dak: PM peilt de meningen 2 28 Joke Brandt (BZ) is terug uit Afrika 29 Ambtenaren niet voor brainstorm te porren 30 Langer doorwerken, maar niet bij de overheid 31 Toch een vrouw bij de Onderwijsinspectie MENINGEN

7 Column Guikje Roethof: De binnenlijn 23 Column Jorrit de Jong: What women like SERVICE

39

36 Et cetera 38 Kameragenda en evenementen

Omslag: Rob Jongbloed

PM 22/11

3

lopende zaken > Algemene Zaken INNOVATIE • Voor de premier staan, na het symposium ter gelegenheid

van het 35-jarig bestaan van de WRR op 22 november, weinig officiële verplichtingen in de agenda. Hij heeft het natuurlijk ook druk genoeg met de politieke problemen in de coalitie, die niet alleen rond het ontslagrecht maar ook rond de verlenging van de missie in Uruzgan hoog op schijnen te lopen. Dinsdag 27 en woensdag 28 november is premier Balkenende in Brussel op werkbezoek. Hier spreekt hij met Nederlanders die werkzaam zijn bij de Europese instellingen. Donderdag 6 december is Balkenende in Rotterdam voor een grootscheeps Innovation Event.

Buitenlandse Zaken

relief, over het verminderen van administratieve lasten voor burgers, in Den Haag.

Defensie SCHIP • Alvorens naar het rustige Ede te vertrekken, mag staatssecreta-

ris Cees van der Knaap nog een keer zijn gezicht laten zien in Den Helder. Op vrijdag 30 november neemt hij daar het Landing Platform Dock-2, ook wel de Johan de Witt genaamd, in ontvangst. Het schip is bezig met een proeftochtjaar en wordt door de staatssecretaris officieel in dienst gesteld van het commando Zeestrijdkrachten. Het is het tweede amfibische transportschip. Na een gereedstellingstraject van ongeveer zes maanden zal de Johan de Witt operationeel inzetbaar zijn in de Nato Response Force (NRF), de snel inzetbare eenheid van de Navo.

Economische Zaken

NAVO • Minister Verhagen is zaterdag 24 november in Maastricht waar de Europese Volkspartij een Europadag belegt. Op 28 november debatteert hij met de Tweede Kamer over de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Hier zal de politieke situatie in OVSElid Rusland zeker aan de orde worden gesteld. Dinsdag 4 december heeft hij in de Kamer een AO over de ministeriële bijeenkomst van de Navo die hij op 6 en 7 december bezoekt. INDONESIË • Minister Koenders woont vrijdag 23 november het symposium Women and the Islam bij in paleis Noordeinde. Op 1 december bezoekt hij ‘s middags het studentensymposium Klimaatverandering en ontwikkelingslanden. ’s Avonds woont hij de bijeenkomst Op zoek naar progressief Amerika van de Wiardi Beckman Stichting bij. De 5e vertrekt Koenders voor een week naar Indonesië om, behalve aan de klimaattop op Bali, een bezoek te brengen aan Atjeh in het kader van de wederopbouw na de tsunami en aan Kalimantan, vanwege de ontbossings­ problematiek. AMERIKA • Staatssecretaris Timmermans is vrijdag 23 november in Brussel voor de Begrotingsraad. Zondag schuift hij aan bij het interview- en discussieprogramma Buitenhof. Een dag later vertrekt hij naar Washington. Zijn bezoek aan de VS staat in het teken van de Lissabon­ agenda en van energie en klimaat. Donderdag komt hij terug voor een vergadering van de OVSE.

BZK VEILIGHEID • Minister Ter Horst opent op 22 november een workshop­ caroussel van de Commissie Integrale Veiligheid Rotterdam-Rijnmond. Ook komt ze die dag naar de Kamer voor een AO over de veelbesproken nota Vernieuwing Rijksdienst en reikt ze medailles uit aan politiefunctionarissen die deelnamen aan vredesmissies. Op 29 en 30 november bespreekt de minister de BZK-begroting met de Kamer. Op 29 november is zij met de minister van Justitie in de Kamer om te spreken over de evaluatie van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Bibob). Op 5 december is Ter Horst met de beide bewindslieden van Justitie in de Kamer voor een AO over de afgelopen JBZ-Raad op 8 en 9 november, die vooral ging over het afschaffen van grenscontroles, en de aanstaande JBZ-Raad op 6 en 7 december. Staatssecretaris Bijleveld opent op 22 november de conferentie What a

4

PM 22/11

HUMOR • Zaterdag 24 november zakt Maria van der Hoeven af naar Maastricht, waar ze de Gulden Humor krijgt uitgereikt van carnavalsvereniging De Tempeleers. Op 4 december moet zij haar gezicht weer in plooi hebben. Dan spreekt ze in de Ridderzaal over innovatie ter gelegenheid van de jaarlijks terugkerende Innovation Lecture, dit keer uitgesproken door de Amerikaanse econoom Jeremy Rifkin, die het boek The European Dream schreef, over kansen die Europa biedt. INDIA • In het kader van de bilaterale betrekkingen tussen India en Nederland gaat ook staatssecretaris Frank Heemskerk nog maar eens naar India. Minister Van der Hoeven ging hem vorige maand voor met koningin Beatrix, prins Willem-Alexander, prinses Máxima en ceo’s van acht grote Nederlandse bedrijven. Het bezoek van Heemskerk duurt van zondag 25 tot vrijdag 30 november. Hij neemt een afvaardiging van het Nederlandse bedrijfsleven en de grote steden mee.

Financiën ECOFIN • Minister Bos en staatssecretaris De Jager van Financiën zijn komende weken vooral druk in Den Haag. Op maandag 26 en dinsdag 27 november lichten beiden de rijksbegroting voor volgend jaar toe tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen in de Eerste Kamer. Op 29 november informeren zij de Tweede Kamer over het Europese overleg met hun collega’s in de Ecofin Raad. Later op de dag evalueert de Kamer de belastingherziening uit 2001 in hun aanwezigheid.

Justitie HUISELIJK GEWELD • Maandag 26 november woont minister Hirsch Ballin in Nieuwegein een conferentie bij over huiselijk geweld, waarna hij voor een werkbezoek doorgaat naar Almere. Hij zal er een kijkje nemen in een aantal veiligheidshuizen, waar politie, openbaar ministerie, jeugdzorg en de Raad voor de Kinderbescherming samenwerken. Donderdag 22 november opent staatssecretaris Albayrak in Alphen aan den Rijn een nieuw detentiecentrum. Op 1 december spreekt zij tijdens de Carrièrebeurs Overheid in het World Forum Convention Center in Den Haag.

lopende zaken < LNV

Verkeer en Waterstaat TRANSPORTRAAD • Minister Eurlings en staatssecretaris Huizinga reizen

samen af naar Brussel voor de Europese Transportraad die plaatsvindt op 29 en 30 november, na de agenda op 28 november met de Tweede Kamer besproken te hebben. water • Maandag 26 november woont Huizinga met prins WillemAlexander de start bij van het internationale Jaar van de Waterzuivering van de Verenigde Naties in het Zaantheater in Zaandam. De VN willen daarmee de aandacht vestigen op het feit dat bijna 40 procent van de wereldbevolking geen toegang heeft tot schoon water. visserij • Op 26 en 27 november is minister Verburg in Brussel voor de

Landbouw- en Visserijraad. Naast de health-check van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid staat de hervorming van de katoensector op de agenda. Ook zullen enkele visserijdossiers worden besproken met het oog op de quotabepalingen in december. Op 29 november geeft de minister het officiële startschot voor de Floriade die in 2012 in Venlo wordt gehouden. Ze zal de eerste boom planten op het Floriadeterrein. Op 3 december is Verburg ’s middags in Den Helder voor de ondertekening van een convenant over de vaarrecreatie op de Waddenzee. ’s Avonds reikt ze de prijs uit aan de Beste boer van Nederland, om 5 december terug te keren voor een werkbezoek in het Waddengebied. Een rondvaart en een ontmoeting met de Raad voor de Wadden en vertegenwoordigers van de Waddenvereniging staan op het programma.

OCW LERAREN • Het actieplan Leraren van minister Plasterk wacht al enkele weken op behandeling in de ministerraad. Als het goed is, neemt het kabinet er vrijdag 23 november een besluit over, waarna het 4 december in de Tweede Kamer aan de orde komt. Op 26 november is Plasterk ook in de Kamer voor wetgevingsoverleg over de mediabegroting. De 29e is hij ‘s ochtends aanwezig bij een conferentie over genomics in Amsterdam (zie ook pagina 20), vervolgens opent hij een school in Venlo om daarna in Rijswijk het nieuwe ANP-kantoor te openen. EVC • Dinsdag 27 november speecht staatssecretaris Van Bijsterveldt op de EVC-dag (Erkennen van Verworven Competenties) in Utrecht. Twee dagen later opent ze de 17e Onderwijssociologische Conferentie, waar dit jaar de kennisinfrastructuur van het beroepsonderwijs centraal staat. TAAL • Staatssecretaris Dijksma ondertekent donderdag 22 november het convenant Spraakmakend/taalachterstanden met lokale bestuurders in Oost-Groningen. Ook prinses Laurentien is hierbij aanwezig. Zaterdag de 24e is Dijksma aanwezig op de jaarvergadering van de Verenigde Bijzondere Scholen en 28 november houdt ze een toespraak op de bijeenkomst Medezeggenschap op niveau in Ede.

SZW GELIJKE KANSEN • Minister Donner heeft donderdag 22 november een

AO in de Tweede Kamer over een aantal zaken rond de WAO. De gehandicaptenmonitor en de positie van chronisch zieken zullen onder andere aan de orde komen. Op 29 november is hij aanwezig bij de afsluiting van het Europese Jaar van de Gelijke Kansen in Madurodam. Op 5 en 6 december is hij in Brussel voor de Europese Raad van ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. arbeidsmarkt• Staatssecretaris Aboutaleb spreekt woensdag 28 november op de door de VNG georganiseerde Europese conferentie Equal opportunities for all over gelijke kansen en diversiteit. De conferentie is in het Haagse World Forum Convention Center. Verder heeft hij nog een tweetal regiobijeenkomsten over regionaal arbeidsmarktbeleid. Op maandag 26 november is er een regiobijeenkomst in Zwolle, op maandag 3 december in Groningen.

Vrom PIRAMIDE • Minister Cramer reikt vrijdag 23 november de Gouden

­ iramide, de rijksprijs voor het beste opdrachtgeverschap, uit in het P ­Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam. Op 27 november gaat ze naar het interdepartementele congres Op weg naar een klimaatbestendig Nederland in Zeist. Ook geeft ze de 29e een gastcollege over milieu aan de Radboud Universiteit Nijmegen en houdt ze een lezing in Bilthoven tijdens een conferentie van de Rabobank over maatschappelijk ­ondernemen. Op 5 december brengt ze een werkbezoek aan Zaanstad en de IJ-oevers, dat in het teken staat van hergebruik en herinrichting van bedrijventerreinen. PAREL • Minister Vogelaar neemt donderdag 22 november het eerste exemplaar in ontvangst van de Europese Migrant Integration Policy Index. Op 24 november is ze op de landelijke bewonersdag van het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA) in Amsterdam, waar het over de wijkenaanpak zal gaan. Daarna gaat ze nog naar de jubileumbijeenkomst van de Molukse stichting Pelita. Op 26 november reikt ze de Parel voor het beste integratieproject uit. De rest van de week verdedigt ze haar begroting in de Kamer.

VWS

OPVOEDCURSUS • Minister Rouvoet gaat maandag 26 november praten

met imams die een opvoedcursus gevolgd hebben bij Jeugdzorg Amsterdam. Op 28 december heeft hij een AO over de aanpak van alcoholmisbruik onder jongeren en op 6 december over het VN-verdrag inzake de Rechten van het Kind. Op 29 november opent hij het kerkgebouw De Kandelaar in Amsterdam-Zuidoost en 5 december reist hij naar Brussel voor de Europese Raad van ministers van Gezinszaken. Minister Klink heeft een paar AO’s. Op 27 november over het justitieel verslavingsbeleid, op 29 november over care and cure en over de ambulancezorg en op 5 december over preventie. Op 4 december bezoekt hij het Hofpoortziekenhuis in Woerden en op 6 december gaat hij naar de Raad van Europese ministers van Volksgezondheid. SPORT • Staatssecretaris Bussemaker gaat van vrijdag 23 november tot woensdag 28 november naar de Nederlandse Antillen, waar het met name over sport zal gaan. Ze gaat ook naar het AO over care and cure. Op dinsdag 4 december brengt ze een werkbezoek aan woon-zorgcentrum Haaglanden in Den Haag. Op 5 december is ze aanwezig op het lustrumcongres van de Geestelijke Gezondheidszorg in Den Haag.

PM 22/11

5

nieuws > D66 overweegt initiatiefwetsvoorstel

Afschaffen ambtenarenstatus kost 245 miljoen euro

De plannen van het vorige kabinet om de ambtenarenstatus af te schaffen hebben volgens Guusje ter Horst ‘niet de hoogste prioriteit’. Een ­eventuele versoepeling van het ontslagrecht zal dus in elk geval niet gelden voor ambtenaren. trekking van de juridische posities van ambtenaar en gewone werknemer zou zorgen voor overzichtelijker en transparanter arbeidsverhougewone werknemers is zo duur dat het pas over 23 jaar besparingen dingen en vermindering van regels, was de rechtvaardiging daarvan. oplevert. Dat is berekend in een rapport van Seo Economisch Onderzoek Ook meende de ROP dat afschaffing van de speciale rechtspositie en Regioplan Beleidsonderzoek dat onlangs is vrijgegeven. Minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties liet via haar voor­mobiliteit tussen bedrijfsleven en overheid zou opleveren. lichter weten dat verandering van de rechtspositie van ambtenaren, die Uit het rapport van Regioplan en het aan de Universiteit van Amsterdam gelieerde Seo blijkt nu dat de investeringen die gelijktrekking vergt ook gevolgen kan hebben voor de nu nog ruime ontslagbescherming enorm zijn. De kosten kunnen gemakkelijk oplopen tot zo’n 245 miljoen van ambtenaren, ‘niet de hoogste prioriteit’ heeft. euro. Het gaat dan om kosten die samenhangen met vernieuwingen Deze week riep D66-fractievoorzitter Alexander Pechtold Ter Horst binnen de administratieve organisatie die nodig zijn om de organisatie nog eens op de rechten van ambtenaren gelijk te trekken met die van in te richten naar de nieuwe arbeidsrechtelijke verhoudingen, de aangewone werknemers. ‘De huidige ontslagregeling van ambtenaren zorgt passing van huidige wetgeving en ervoor dat de overheid log en in‘De huidige ontslagregeling van het maken van nieuwe wetgeving, flexibel is,’ zei Pechtold. Als Ter ambtenaren zorgt ervoor dat de de kosten voor nieuwe cao-onderHorst de rechten niet wil gelijktrekoverheid log en inflexibel is’ ken, zal D66 zelf met een initiatiefhandelingen en reorganisatie van wet komen, waarschuwde hij. Ter de rechterlijke organisatie. In de Horst zal het voorstel van D66 afwachten, zo liet ze weten. doorrekening zijn de zeer aanzienlijke kosten die de overheid zou moeDoor de speciale juridische status die ambtenaren genieten, is een ten maken om zich in te kopen in het WW-fonds, waar werkgevers eventuele versoepeling van het ontslagrecht zoals minister Donner wil, premies inleggen voor uitkeringen, niet eens meegenomen. Uitgangspunt niet op ambtenaren van toepassing. Overheidspersoneel valt namelijk in het rapport is een overheid die, zoals nu ook het geval is, zelf verantonder de Ambtenarenwet, niet onder het civiele arbeidsrecht. Ambtewoordelijk is voor WW-uitkeringen van ex-ambtenaren. naren hebben ruimere mogelijkheden om ontslag aan te vechten. Bij De baten van een gelijktrekking worden geschat op zo’n 5 tot 7,6 miljoen arbeidsgeschillen moeten ambtenaren naar een speciale laagdrempeeuro per jaar. Deze vloeien voornamelijk voort uit de deregulering die ze met zich meebrengt en besparingen op de procesgang naar de ambtenalige rechter, de ambtenarenrechter genoemd. Afwikkeling van conflicten renrechter. In het slechtste scenario van het rapport zouden die voordelen kan van bezwaar tot uitspraak 4,5 jaar duren, maar ook langer. Ook werkloosheidsuitkeringen die ambtenaren krijgen, zijn soms hoger en pas over 50 jaar te merken zijn. In het ‘meest waarschijnlijke’ scenario worden vaak langduriger verstrekt. Een ambtenaar van 55 jaar die worden de hoge investeringskosten in 23 jaar terugverdiend. twintig jaar in dienst is kan meestal tot zijn 65e levensjaar op wachtgeld In juli zei Ter Horst in een AO over het interdepartementale beleidsrekenen. Een werknemer in de private sfeer heeft in het huidige stelsel onderzoek Normalisatie rechtspositie overheidspersoneel dat ze ‘de maar drie jaar en twee maanden recht op een uitkering. ongelijkheid in rechtspositie tussen ambtenaren en marktsector als een Het rapport Kosten en baten van harmonisatie van de rechtspositie terechte ongelijkheid’ beschouwde. ‘De arbeidsverhouding is een van overheidspersoneel is opgesteld in opdracht van Ter Horsts voor­publiekrechtelijke aangelegenheid, ter bescherming van het publieke ganger Johan Remkes, die wel wat zag in afschaffing van de speciale belang,’ aldus Ter Horst. De wetgever regelde de positie van overheidsambtenarenstatus. Ook de Raad voor het Overheidspersoneel (ROP) liet personeel bij het opstellen van de Ambtenarenwet anders om ambtezich eerder positief uit over wat al snel ‘modernisering’ van de ambtenaren een betere bescherming te bieden tegen politieke beïnvloeding of tegen politieke willekeur die kan optreden bij kabinetswisselingen. narenstatus ging heten. Ambtenaren zouden zich alleen nog in naam moeten onderscheiden van gewone werknemers, vond de ROP. Gelijk< [Chris van de Wetering] BZK • Gelijktrekken van de rechtspositie van ambtenaren met die van

6

PM 22/11

nieuws >

Canadezen denken mee over Afghanistan-missie

DE BINNENLIJN

Het panel reist ook af naar Brussel, New York, Washington en Afghanistan om informatie te verzamelen bij de EU, de Verenigde Naties, de Verenigde Staten en de Navo. De volksraadpleging draagt dus maar in beperkte mate bij aan de uitINSPRAAK • Het Canadese parlement staat op het eindelijke besluitvorming. Niettemin is het een punt te beslissen over de missie in Afghanistan. opmerkelijk middel. Wel dekt de regering van Ook de Canadezen twijfelen. Om tot een beslispremier Stephen Harper zich op de website alvast sing te komen worden onorthodoxe middelen in, mocht het uiteindelijke advies níét overeeningezet. De bevolking mag meedenken over de stemmen met de opinie van de meerderheid van de webreacties. Zo mag het advies van het panel toekomst van Canada in Afghanistan. Vervolgens brengt een panel van ‘wijzen’ in januari advies ook een combinatie van de vier opties zijn, of zelfs uit aan de regering die daarna een besluit zal iets geheel anders. nemen. Canada levert nu een bijdrage van ongeDe regering in Den Haag die zich nu beraadt veer 2600 mankrachten in de onrustige provincie over een eventuele verlenging van de ISAF-misKandahar. sie heeft volgens Rob Het is niet helemaal Dekker, woordvoerder Nederland kiest voor een vrij schieten voor de Caander besluitvormingsmodel namens de ministeries nadezen. Op de website van BZ én Defensie, www.independent-paeenvoudigweg voor een nel-independent.ca staan vier opties waarover andere manier gekozen om dat beraad vorm te geïnteresseerden een gefundeerde mening mogeven. ‘Ieder land werkt met een eigen besluitvormingsmodel. Nederland doet dat op basis van gen geven: doorgaan met het trainen van het artikel 100 van de grondwet.’ Dat artikel werd in Afghaanse leger en de politiemacht zodat Canada zich in 2009 kan terugtrekken, concentreren op 2000 in de grondwet opgenomen en houdt in dat wederopbouw en een bondgenoot de veiligheid de regering het parlement moet inlichten over het in Kandahar laten overnemen, het verplaatsen inzetten of ter beschikking stellen van de krijgsvan de Canadese veiligheids- en wederopbouwmacht. ­Dekker: ‘In Nederland doet de regering missie naar een andere Afghaanse regio of terugonderzoek naar de mogelijkheid en de wenselijktrekken van de Canadese militairen met achterheid van de verlenging van de missie. Daarna lating van een minimale macht om hulpwerkers mag het parlement zich over de beslissing van en diplomaten te beschermen. Een panel van het kabinet uitspreken. Het staat de Tweede Kamer vrij om eigen hearings te houden.’ < [Eefje gewichtige mannen (en één vrouw) zal de reacties lezen en een advies formuleren. Rammeloo]

Yvonne Kroese

De Canadezen hanteren een onorthodox ­instrument bij de beslissing over voortgang van de Afghanistan-missie: de bevolking kan op een website haar mening geven.

Vorige week was er sprake van een bijnacrisis in politiek Den Haag. De onvrede over het ontslagrecht was tussen CDA en PvdA zo hoog opgelopen dat de val van Balkenende IV nabij leek. Verrassend? Nou, nee. Ook voor journalisten die minder goed ingevoerd zijn dan de afgelopen zondag te vroeg gestorven Kees Lunshof, was het duidelijk dat de geest van Beesterzwaag niet lang stand zou houden. Zonder vader Wijffels met zijn holistische, ecologisch bevlogen vergezichten zijn de drie jongens die alleen met elkaar gemeen hebben dat ze aan de protestantse Vrije Universiteit studeerden, weer heel snel teruggevallen in hun partijpolitieke patronen. De PvdA is het type regeringspartij waarvan de passagiers op de achterbank af en toe aan het stuur trekken. Met de hete adem van de SP in de nek willen de woordvoerders in de PvdA-fractie het liefst op schoot zitten bij hun eigen minister om ook eens op de claxon te kunnen drukken. Doordat de PvdA-Kamerleden van tevoren over alle details van het regeringsbeleid via ‘de binnenlijn’ hun mening geven, kan het kabinet bijna geen beslissing nemen. Hoogst vermoeiend voor CDA-bewindslieden, die gewend zijn aan een hiërarchische bestuurscultuur. Balkenende mag dan geen regie voeren, hij is wel de premier. Dit verschil in omgaan met de macht was de belangrijkste reden voor het mislukken van de formatie van een CDA/PvdAkabinet in 2003. Daar komt bij dat de ideologische tegenstellingen in de huidige coalitie vrij groot zijn. PvdA’er Plasterk presenteert zijn Emancipatienota met een coming out day voor homo’s, terwijl CU-deelraadslid in Amsterdam Zuid-Oost, Yvette Lont, in het rond toetert dat bestuurders van de ChristenUnie geen homo mogen zijn. Deze week werd het alcoholmisbruik door jongeren aangepakt. Ab Klink verwees naar een rede van Luther, André Rouvoet beriep zich op Calvijn, waarna Guusje ter Horst heel droog opmerkte: ‘Ik weet niet of het christelijk gedachtegoed de beste basis biedt voor dit beleid. Als het gaat over weinig alcohol drinken, kunnen we beter bij de islam te rade gaan.’ Tja, kom maar eens op een lijn met lutheranen, calvinisten, moslims en humanisten in één kabinet. Het enige dat de huidige ministers bindt is hun vrees voor de opkomst van Verdonk en Wilders, die ondanks de fascinerende wederopstanding van Henk Kamp, beiden nog steeds wanstaltig hoog in de peilingen staan. Guikje Roethof [email protected] PM 22/11

7

nieuws > Documentaire over de eerste Marokkaanse gastarbeiders in première

‘Weer vrienden worden, net als vroeger Jouw film levert een verrassende en interessante bijdrage aan het migrantendebat. Volg je die discussies ook? ‘Ja, ik ben nu bezig in Het land van aankomst van Paul Scheffer. Het thema migratie fascineert me, misschien komt dat doordat ik zes jaar in New York heb gewoond. Toen ik terugkwam in 2002 had iedereen het ineens over het failliet van de multiculturele samenleving, maar ik zag, door de smeltkroes die New York is, vooral de voordelen van migratie en die zie ik nog steeds. Wat mij stoort is dat we niet zoeken naar wat ons bindt, maar naar de verschillen. Daarom heb ik deze film gemaakt.’

Beschuitfabriek Hooimeijer in Barendrecht staat centraal in de film Aan ons den arbeid

beschuitfabriek filmt Van Bergeijk drie representanten van de eerste generatie Marokkanen die in de jaren zeventig naar Nederland kwamen om geld te verdienen. Vader Van Bergeijk

doet ook zijn relaas. Hij was de directeur van de Hooimeijer beschuitfabriek. De film laat de toenmalige verhoudingen zien en de bijdrage die gastarbeiders aan de economie hebben ­geleverd. Zowel Nederlanders als Marokkanen die in de fabriek werkten kijken met weemoed terug. Aan het eind zegt Mohammed El Ghazi: ‘Ik hoop dat de Nederlanders en de Marokkanen weer vrienden kunnen worden, net als in de jaren zeventig.’

Overheid in virtuele wereld

Nederland tegen Frans plan

Spoeddebat over Zuiderzeelijn

BZK • Het ministerie van Binnenlandse

DEFENSIE • De Fransen leggen zich erbij

VenW • De nieuwe Commissaris van de

­ aken onderzoekt de mogelijkheden om Z zich, net als het bedrijfsleven, te manifesteren in de virtuele wereld. Het gaat hier om online werelden zoals het populaire Second Life en Nederlandse varianten als Virtueel Apeldoorn. Er is een prijsvraag ­uitgeschreven waarbij deelnemers een ­concept kunnen presenteren om de ­overheid via de virtuele wereld in contact te brengen met de burger. Geïnteresseerden kunnen hun ideeën inzenden tot januari, een maand later zal de jury onder voorzitterschap van Alexander Rinnooy Kan de winnaar ­bekendmaken.

neer dat Groot-Brittannië en Nederland een driejarig budget voor het Europees Defensie Agentschap (EDA) hebben geblokkeerd. Maandag besloten de Europese defensieministers het gezamenlijke budget te verhogen van 22 naar 32 miljoen euro. Frankrijk had graag een budget voor de langere termijn gezien, maar minister Van Middelkoop eiste eerst een grondig plan wat er met dat geld gaat gebeuren. De Franse permanente vertegenwoordiging bij de EU zegt te hopen dat tegenstanders van het langetermijnbudget hun positie ‘heroverwegen’, maar vindt het al mooi ‘dat er een budget voor 2008 is’.

­ oningin Max van den Berg wordt meteen K op de proef ­gesteld nu het kabinet heeft besloten de Zuiderzeelijn af te blazen. Het noorden krijgt 2 miljard compensatie. Dinsdagavond kwamen Provinciale Staten van Groningen met spoed bijeen en in Den Haag vroeg CDA-Kamerlid Ger Koopmans een spoeddebat aan. Koopmans heeft vooral vragen over de compensatie. Het grootste deel hiervan, 1,8 miljard euro, is gereserveerd voor projecten als de Zuidelijke Ringweg Groningen, verbeteren van de bereikbaarheid van Leeuwarden en Assen en het intensiveren van regionale treindiensten. Volgens Koopmans is hier sprake van ‘een flink aantal sigaren uit eigen doos’.

Op het Internationale Documentaire Festival (Idfa), dat op 22 november in Amsterdam ­begint, gaat de film Aan ons den arbeid van Jeroen van Bergeijk in première. FILM • Tegen het decor van een voormalige

8

Was er ook een directe aanleiding? ‘Ja, ik zat op een avond met mijn vader naar het programma Barend en Van Dorp te kijken en toen viel weer eens die term ‘kutmarokkanen’, waarop mijn vader, een echte werkgever en lid van het CDA, zei: “Als ze toen niet waren komen werken was mijn fabriek op de fles gegaan.” Dat was nieuw voor mij. Toen dacht ik: dit is een mooi onderwerp voor een documentaire.’

PM 22/11

Een van de Marokkanen zegt in de film dat de Nederlanders vroeger nog aardig waren. Keurig de weg wezen en hielpen met het invullen van formulieren. ‘Maar ze werden natuurlijk ook een beetje uitge-

nieuws >

vroeger’ buit. De Marokkanen woonden in een pension vlak naast de fabriek en als er een zieke was liep de bedrijfsleider van Hooimeijer gewoon even binnen om een Marokkaan uit zijn bed te halen die vijf minuten later aan de lopende band stond. Ze draaiden ook vaak dubbele diensten van zestien uur achter elkaar. Volstrekt onverantwoord, maar ze wilden het zelf graag om zoveel mogelijk geld te verdienen.’ Heb je al reacties gehad op de film? ‘Toevallig heb ik de film vorige week aan een paar jonge Marokkanen laten zien en die vonden het heel erg leuk om naar hun vaders te kijken. Een zei: “Ik heb nog nooit de eerste generatie zo kwetsbaar in beeld gezien.” Dat is ook precies wat ik hoop, dat mijn film aantrekkelijk is voor jongeren, dat ze de recente geschiedenis leren kennen, dat ze zien hoe het zo is gekomen.’

of ze het wel eens over integratie hadden en dan zegt hij: “Nee, daar dachten we niet over na.”’ Maar als een van de Marokkaanse arbeiders geen vrij krijgt voor het suikerfeest, sneuvelt er een glazen ruit in een deur. ‘Inderdaad, ik heb erg mijn best gedaan de juiste toon te vinden. Ik wilde ze ook niet ophemelen, niet in de trant van “ze hebben zo hard gewerkt en nu worden ze uitgekotst”. De Nederlanders die in de fabriek werkten zeggen ook negatieve dingen over de Marokkaanse collega’s, dat ze na de vakantie niet terugkwamen en dan zeiden dat ze ziek waren en zo.’

Jouw vader heeft het in de film een keer over mohammedanen, waarop jij hem als interviewer meteen corrigeert. Hij moet ‘moslims’ zeggen. ‘Dat fragment wilde ik er graag uitsnijden, want ik vond dat achteraf wat pedant van mezelf, maar mijn editor heeft me ervan overtuigd dat ik het erin moest laten omdat het zo kenmerkend is voor die periode. Op een bepaald moment vraag ik ook aan mijn vader

Was het moeilijk de film gefinancierd te krijgen? ‘Jawel. Je moet eerst een omroep vinden die de film wil uitzenden en geen van de landelijke omroepen zag mijn project zitten. De een zei dat het over de Marokkanen van nu moest gaan, de ander wilde een film over mij en mijn vader. Uiteindelijk hebben we RTV Rijnmond bereid gevonden en konden we naar het ­Stimuleringsfonds en het filmfonds van de stad Rotterdam. Ik hoop stiekem dat het zo’n succes wordt dat de landelijke omroep hem alsnog wil uitzenden.’ < [Guikje Roethof]

Jeroen van Bergeijk (1965) studeerde communicatiewetenschap in Amsterdam en journalisitiek en Amerikaanse literatuur in Connecticut. Sinds 1992 werkt hij als freelance journalist voor onder meer NRC Handelsblad, de VPRO en Vrij Nederland. Van 1996 tot 2002 woonde hij in New York, waar hij onder meer als producent/redacteur bij CBS News werkte en publicaties leverde voor The New York Times en Wired. In 2006 publiceerde Van Bergeijk Mijn Mercedes is niet te koop. Inmiddels zijn er zes drukken verschenen, het boek komt begin volgend jaar uit in Duitsland en de VS. Dit jaar publiceerde hij met Han Ceelen Meer dan de ­feiten – gesprekken met auteurs van l­iteraire non-fictie.

Geen geld voor onderzoek

Prestatiecontract ­omroep

Van Hulst: ‘NCTb overbodig’

BZ/DEFENSIE • Of Nederlandse militairen in

OCW • Minister Plasterk schrapt de ­verplichte

BZK • Het is de vraag of de Nationaal Coör-

Afghanistan de mensenrechten naleven, wordt niet onderzocht. Amnesty International houdt wel bij hoe de opbouw van de nieuwe rechtsstaat verloopt. De organisatie rapporteerde vorige week nog over gevangenissen waar Afghanen de gevangenen zouden mishandelen. Dick Oosting, ­directeur van het EU-kantoor van Amnesty, denkt dat de mensenrechten worden geschonden tijdens de bombardementen, waarbij veel burgerslachtoffers vallen. Hij betreurt het dat het onderzoek zich niet ook daarop kan richten. ‘Amnesty heeft er helaas geen middelen voor.’

percentages informatie, cultuur en educatie die de publieke omroep moet brengen. In plaats daarvan dwingt de PvdA’er programma’s in deze genres af met een prestatiecontract, dat hij begin deze week sloot met de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Plasterk benadrukt dat de onafhankelijkheid van de publieke omroep bewaard blijft; het contract zegt niets over de inhoud van programma’s. De NPO zelf doet dat wel door het linkse karakter van de programmering te gaan onderzoeken. NPO-baas Bruins Slot ontkent dat hiermee de journalistieke onafhankelijkheid ter discussie staat.

dinator Terrorismebestrijding (NCTb) nog nodig is. Dat zei Sybrand van Hulst, het vertrekkende hoofd van de inlichtingendienst AIVD afgelopen zondag in het tv-programma Buitenhof. Voor de komst van de NCTb waren bewaking en beveiliging niet goed geregeld, erkent hij, maar hij vraagt zich af of daarvoor een aparte organisatie nodig is. De NCTb kan zich volgens Van Hulst nooit baseren op ‘scherpe geheime informatie’. Gevraagd naar commentaar laat een woordvoerder van de NCTb weten ‘geen enkele behoefte te voelen hierop te reageren’.

PM 22/11

9

nieuws >

proactieve Proefballonnen In opdracht van latere bewindslieden bogen diverse commissies zich steeds weer over het vraagstuk. Zo stelde de commissie-Van der Voet in 1984 dat communicatie een beleidsinstrument was, een middel dus om beleid aan de man te brengen, waarmee het uitgangspunt van neutrale voorlichting verlaten werd. AZ • Vrijdag 17 oktober 1947 werd op Plein 1813, nummer 4, de VoorlichIn 2001 adviseert de commissie-Wallage de overheid de communicatie tingsraad geïnstalleerd. Het overleg van directeuren Communicatie moest zoveel mogelijk in eigen hand te houden. Overheidscommunicatie diende overheidsvoorlichting gaan coördineren ‘uit een oogpunt van eenheid’, de veel meer een soort corporate communicatie te worden. Proactief zoals toenmalig premier Beel zei. Daags na de installatie was er al kritiek. communiceren heet voorlichten nu. Het Parool schreef dat van de aanbevelingen van de oud-hoofdredacteur Het was DG Gerard van der Wulp van de Rijksvoorlichtingsdienst die van de krant weinig terecht was gekomen. de voorlichting ‘offensiever’ maakte. Mocht er tien jaar geleden niet eens Deze Gerrit Jan van Heuven Goedhart, tijdens de bezetting nog minister een foto van een minister in een brochure worden gezet, tegenwoordig van Justitie in London, had eerder in gebruiken we de persoon van de een rapport gesteld dat informatie minister om het beleid over het RVD-directeur Wansink in 1945: ‘de rijksdienst moet neutraal zijn van overheidswege zich moest voetlicht te krijgen, vertelt hij. Er en eerlijke voorlichting geven’ ­beperken tot ‘toelichting en verduikwam ook een eigen regeringswebdelijking’ van beleid. In het Britse site (regering.nl), intern al snel de – centralistische – model van overheidsvoorlichting zag hij niets. De Van der Wulp-Pravda genoemd. Een grens aan deze ‘proactieve’ manier van werken vinden we wel ­ministeriële verantwoordelijkheid zou zich daartegen verzetten. in het jubileumboek. Van der Wulp rekent het niet tot het voorlichtersIn het jubileumboek Uit oogpunt van eenheid... De voorlichtingsraad werk ervoor te zorgen dat politici herkozen worden. Een grens ziet hij van 1947 tot en met 2007 wordt de strijd tussen de ‘rekkelijken’ en de ‘preciezen’, die de overheidsvoorlichting al sinds de oorlog gevangen houdt, ook in de ‘proportionaliteit’. Daarmee bedoelt hij ‘dat dus niet meer miduitvoerig beschreven. De strijd lijkt inmiddels beslist in het voordeel van delen worden ingezet dan door anderen kunnen worden gebruikt’. Dat de ‘rekkelijken’, die beleid actief aan de man willen brengen en minder roept de vraag op of daarbuiten alles mag. < [Chris van de Wetering] moeite hebben met manipuleren van informatie dan de ‘preciezen’ die zich liever beperken tot het neutraal toelichten van besluiten. Trouw-comadvertentie mentator Willem Breedveld, die voor het jubileumboek werd geïnterviewd, noemt de overheidsvoorlichting doorgeschoten naar ‘propagandistisch getinte voorlichting’. Communicatie werd een managementtool, dat ook steeds centraler werd geregisseerd, signaleert hij. Zorgelijk vindt hij de controledrang bij de overheid, die de burger steeds vaker buiten de media om probeert te benaderen zoals in de 100 dagentoer van het kabinet. De GPD-zaak illustreert hoe gemakkelijk de drang de minister te verkopen tot een misstap leidt. In het jubileumboek van de 60-jarige Voorlichtingsraad is te lezen hoe politieke marketing and control van overheidsinformatie tot het gewone voorlichterswerk ging horen.

Offensief Dat beïnvloeding van de beeldvorming over beleid aan grenzen ­gebonden is, bewijst de GPD-zaak. In hun ijver de informatie over hun minister te beheersen braken voorlichters in de GPD-systemen in. De strijd om de beeldvorming bij de burger lijkt steeds meer een strijd te worden waarin veel mag: valse proefballonnetjes oplaten, de pers instrumentaliseren, beïnvloeden of selectief benaderen, spinnen van informatie. In het jubileumboek heet dit de ‘meer offensieve manier van voorlichten’. Toen na de oorlog de eerste plannen opkwamen voor een regeringsvoorlichtingsdienst, lagen de zaken nog heel wat eenduidiger. Het was duidelijk dat de rijksdienst geen propaganda mocht maken. Dat deed nog te veel denken aan de geoliede propagandamachine van de nazi´s. De rijksdienst moest ‘neutraal’ zijn en ‘eerlijke voorlichting’ geven, zei RVD-directeur Piet Wansink in 1945. Maar in de jaren zestig werd alles anders. Oud-premier De Jong maakte als eerste gebruik van de adviezen van ‘mannetjesmaker’ Ben Korsten, de eerste Nederlandse spindoctor (vooral voor de KVP), en begon de discussie over het oprekken van grenzen. De overheid moest ‘actiever informatie kunnen verstrekken’, vond hij. De Vora zag aanvankelijk niets in zijn plannen. Vooral de publicrelations­ functionarissen in rijksdienst deden sommigen gruwelen. ‘Tot het wezen van de publicrelationsactiviteit behoort, dat men zijn minister zo populair mogelijk moet maken en zo goed mogelijk moet “verkopen”,’ vond SG Algemene Zaken Van Nispen tot Pannerden.

10

PM 22/11

nieuws <

donner blijft jagen op illegale arbeid De noodzaak illegale arbeid te bestrijden wordt volgens dit kabinet niet minder met het openen van de Europese grenzen. De laatste jaren is de opsporingscapaciteit dan ook spectaculair uitgebreid. Volgens minister Donner is al sprake van illegale arbeid bij het opvouwen van een broek. SZW • Op een lentemiddag in 2005 vallen inspecteurs van de Arbeids-

inspectie binnen bij het kledingreparatiebedrijfje Baronn in Zwolle, waar zij Kawa Al-Bayani aantreffen achter de toonbank terwijl hij een broek opvouwt. Al-Bayani is een Iraakse vluchteling zonder werkvergunning. De eigenaresse van de zaak krijgt een boete van 8.000 euro wegens ‘illegale werkverschaffing’. Zij maakt bezwaar tegen dit bestuursrechtelijke besluit en stelt dat Kawa – met wie ze een relatie heeft – ‘uit verveling’ rondhing in het kledingbedrijf. ‘Hij stond daar toen alleen maar met een pantalon van een vriend in zijn handen. Dat is ook het enige wat de Arbeidsinspectie toen heeft gezien,’ zegt Bert Jan Souman. Hij is de advocaat van de eigenaresse, die inmiddels getrouwd is met Kawa. ‘Hij wilde die broek afgeven om te laten vermaken. Het was niets anders dan een vriendendienst.’ De rechtbank in Zwolle stelt op 20 april de eigenaresse in het gelijk. Alleen het opvouwen van een pantalon is te marginaal om te kunnen spreken van overtreding van de Wet arbeid vreemdelingen (Wav), concludeert de rechtbank. Met Al-Bayani zelf gebeurt niets na de inval omdat hij een vluchtelingenstatus heeft. Alleen iemand die illegaal in Nederland verblijft kan in dergelijke gevallen worden uitgezet of in vreemdelingenbewaring worden gebracht.

kledingatelier al eerder boetes wegens overtreding van de Wav, hoewel het bedrijf op naam van van iemand anders stond. ‘Maar ook toen ging het onder andere om arbeid van deze meneer.’ Het opsporen van illegale arbeid blijft belangrijk, meldt Donner in oktober in een brief aan de Kamer. Uit onderzoek in opdracht van het ministerie onder 7.000 werkgevers blijkt dat ‘motieven van de werkgever om de wet te overtreden vooral van financiële aard zijn’, schrijft de minister. ‘Omdat dit motief niet zal verdwijnen, blijft een hoog handhavingsniveau van groot belang.’ De afgelopen jaren steeg de inspectiecapaciteit van Arbeidsinspectie al spectaculair: van 65 fulltimers in 2003 naar 177 in 2007, meldt Boon. Het aantal inspecties steeg van 3.900 naar 11.000. Of het aantal inspecteurs nog verder wordt verhoogd, wordt duidelijk ‘voor het einde van het jaar’.

Verschuiving Werkgeversvereniging AWVN vindt dat er niets klopt van het rapport en de conclusies van Donner. Het onderzoek heeft uitsluitend betrekking op de periode vóór het openstellen van de grenzen voor onderdanen Ondergrens Volgens Souman heeft deze uitspraak wellicht grote gevolgen voor de uit verschillende Midden- en Oost-Europese landen. Sinds 1 mei 2007 mogelijkheden van de Arbeidsinspectie om boetes op te leggen. Minis- zijn werknemers uit deze landen legaal werkzaam in Nederland en dat weegt de minister nu niet mee, laat ter Donner van Sociale Zaken en ‘Als mijn cliënt gelijk krijgt, de werkgeversvereniging weten. Werkgelegenheid – verantwoordekan dat grote gevolgen hebben voor lijk voor de Arbeidsinspectie – laat Boon: ‘Er zijn werkgevers die puur de opsporingspraktijk’ uit financiële motieven handelen. het er niet bij zitten en stapt naar de Raad van State. De Arbeidsinspectie moet het immers vaak doen met Dat gaat vermoedelijk ook door na het openstellen van de grenzen. Er maar één moment om illegale arbeid op te sporen, verklaart een woord- kan bijvoorbeeld een verschuiving optreden naar illegale arbeid uit voerder namens de minister tijdens de zitting van de Raad van State op andere landen.’ Volgens gegevens van het ministerie van Sociale Zaken kwamen 30 oktober. ‘Illegalen stoppen meteen met werken of gaan ervandoor als ze controleurs zien,’ tekent dagblad De Stentor op uit de mond van sinds 2005 achthonderd zaken over Wav-boetes voor de rechter. In de de woordvoerder. De minister wil echter bij de Raad van State duidelijk- helft van die zaken is inmiddels uitspraak gedaan, waarbij de minister heid krijgen waar de ondergrens ligt om te kunnen spreken van ‘het 89 keer ongelijk kreeg. Sociale Zaken stelde in dertig gevallen hoger beroep in bij de Raad van State om daar vervolgens vrijwel altijd in het verrichten van arbeid’. ‘Volgens de Arbeidsinspectie kan ook het openhouden van een deur gelijk te worden gesteld. Naar verwachting doet de Raad van State in worden beschouwd als arbeid,’ zegt Souman. ‘Hetzelfde geldt voor het de zaak over het Zwolse kledingreparatiebedrijfje in december ­uitspraak. halen van boodschappen voor een zieke buurvrouw. Zo mag je als vreem- ‘Dit is een interessante zaak, onder andere omdat meneer ­­Al-Bayani deling alleen nog maar thuiszitten en nietsdoen. Natuurlijk moet je geen uniform aanhad en echt alleen maar een broek vasthield. Als mijn ­optreden tegen grootschalige uitbuiting, zoals bijvoorbeeld in de horeca cliënt gelijk krijgt, kan dat grote gevolgen hebben voor de opsporingsen de tuinbouw, maar toch niet in een geval als bij deze meneer die nota praktijk,’ zegt Souman. ‘De Arbeidsinspectie stelt bij de opsporing van illegale arbeid nu meestal maar één of twee illegale handelingen vast. bene getrouwd is met de eigenaresse van de zaak.’ Henk Boon van het ministerie van Sociale Zaken: ‘Inspecteurs horen Als de uitspraak van de rechtbank wordt bevestigd, is dat niet meer vaak verklaringen zoals in deze zaak. Altijd gaat het om mensen die genoeg en moeten inspecteurs voortaan meer opsporingswerk veralleen maar even een biertje inschenken of een handje helpen in een richten om een boete op te leggen. Dat lijkt me volkomen terecht.’ < Chinees restaurant.’ Bovendien, benadrukt Boon, kreeg het betreffende [Maurice Swirc] PM 22/11

11

coverstory > Intellectuele ambtenaar blijft vreemde eend in de bijt

De denkende overheid Anders dan in Frankrijk of in Duitsland is in Nederland een intellectuele achtergrond geen vereiste voor een grootse carrière in het ambtelijk apparaat. Dat is een zwakte, vindt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, die deze week de ‘denkende overheid’ op de agenda zet. ‘Het woord intellectueel gebruik je eigenlijk alleen in negatieve zin.’

Tekst eefje rammeloo beeld Lachemann Producties

Paul Schnabel, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, begint hard te lachen op de vraag naar een definitie van een intellectueel. ‘Dat is een beetje een taboe in Nederland,’ zegt hij. ‘Je gebruikt dat woord eigenlijk alleen in negatieve zin.’ Na enig aandringen waagt hij toch een poging: ‘Het begrip intellectueel wijst op een academische vorming, een intellectueel is reflectief, rationeel.’ Mooie woorden, maar past die beschrijving bij de dienaar van de publieke zaak, de ambtenaar? In Frankrijk heeft iedere zeventienjarige minstens vier uur per week filosofie op school. Als de jonge Fransman zijn werkzame leven begint weet hij op

gepaard gaan ook in de dagelijkse praktijk op de departementen van pas komen, is echter niet vanzelfsprekend. ‘De gemiddelde ambtenaar in een beleidspositie wordt niet op die kenmerken aangesproken. Vaak is alleen ­bekend dat iemand een bepaalde intellectuele bagage heeft,’ aldus Schnabel. ‘Maar men ­gebruikt het woord intellectueel om gebrek aan praktische vaardigheden aan te duiden. In de praktijk gaat het om andere dingen. Intellectuele ambtenaren zijn vooral analytisch sterk, kunnen orde scheppen in moeilijke gevallen en helpen om politieke keuzes duidelijk te ­maken.’ De WRR organiseerde deze week een con-

‘intellectuele ambtenaren zijn analytisch sterk, kunnen orde scheppen en politieke keuzes duidelijk maken’ zijn minst de basisbeginselen van de rede, het sentiment, de semantiek en de speerpunten van de gedachten van grote ­filosofen als Rousseau, Kierkegaard en ­Weber. Daarnaast is hij natuurlijk op de hoogte van de Franse literaire geschiedenis. Maar hoe staat dat in Nederland? Schnabel, intellectueel bij uitstek, stelt vast dat het opleidingsniveau van de Nederlandse beleidsambtenaar erg hoog is. Dat de intellectuele eigenschappen die daar eventueel mee

12

PM 22/11

ferentie over ‘de denkende staat’. Centraal stond de vraag of het wenselijk is dat het overheidsapparaat zelf nadenkt en een bijdrage levert aan het intellectuele debat in de samenleving. De Franse professor Bruno Latour ­verzorgde de inleiding van de conferentie. ­Logisch, vindt Schnabel: ‘Het is een zeer Franse vraag.’ In Nederland speelt dat niet zozeer. ‘Wij denken niet in termen van “de staat”,’ aldus de SCP-directeur. ‘Als de vraag echter is of de

overheid moet nadenken, dan zeg ik: “Ja, ­absoluut”.’ Robert Verhoogt is senior beleidsmedewerker bij het ministerie van OCW en schreef ­daarnaast een proefschrift over de cultuur­historische betekenis van kunstreproductie in de negentiende eeuw. Hij ziet het persoonlijk als een plicht van de staatsorganen om zelf na te denken en een eigen intellectuele basis te ontwikkelen. Verhoogt realiseert zich dat dit in een bureaucratie lastig is: ‘Hoe hoger je komt in een organisatie, hoe meer de gesprekken gaan over processen in plaats van over de ­inhoud.’ Geestelijke verzorging Maarten Asscher stapte van het ministerie van OCW, waar hij directeur Kunsten was, over naar de directie van Athenaeum Boekhandel. ‘Voor mij is een intellectueel iemand voor wie de wereld van taal, kunst en wetenschap een dagelijkse voedingsbodem is,’ definieert hij na enig beraad. Gebrek aan uitdaging was zeker niet de reden van zijn vertrek bij OCW. ‘Die uitdaging moet je niet afhankelijk maken van anderen, maar vooral bij jezelf zoeken.’ Goede geestelijke verzorging maakt iemand ‘interessant gezelschap’, vindt Asscher. Net als persoonlijke verzorging vindt hij de verzorging van

de geest door toneel- en museabezoek en enige literaire kennis onmisbaar. ‘Maar dat is in Nederland niet de norm om maatschappelijk te functioneren.’ Dat heeft de nodige gevolgen voor het bestuur van het land: ‘In Frankrijk is het ondenkbaar dat je een hoge politieke ­f unctie bekleedt als je nog nooit een boek hebt geschreven, of niet op de hoogte bent van zes eeuwen Franse poëzie.’ De ministeriële verantwoordelijkheid schrijft voor dat de minister verantwoordelijk is voor de uitingen van zijn ambtenaren. Ambtenaren gaan er daardoor stilzwijgend van uit dat ­publieke uitingen als het schrijven van ingezonden brieven strikt verboden zijn. Ze trekken zich terug in hun werkkamer en houden zich verre van het debat. Op persoonlijke titel ­bekritiseert Robert Verhoogt die houding. De denkende staat is er volgens hem een die ‘zelf nadenkt en een gesprek aangaat met de burgers, door werkbezoeken van de minister, maar ook door ambtenaren brieven te laten publiceren’. Als ambtenaren inderdaad zo hoog zijn opgeleid en hun dossier door en door kennen, waarom mogen ze daar dan niet af en toe in het openbaar hun licht over laten schijnen? ‘Het intellectuele klimaat in Nederland is vrij schraal,’ stelt Verhoogt. Het debat in de Twee-

de Kamer lijkt meer te worden bepaald door de ‘meninkjes’ van columnisten in de kranten dan dat er verder over wordt doorgedacht: ‘Als je dat vergelijkt met de stukken die in Duitsland en Engeland in de krant staan, daar kan onze NRC niet aan tippen.’ Grenzen van het toelaatbare Terwijl hij werkte voor het ministerie van ­Buitenlandse Zaken promoveerde Roel van der Veen enkele jaren geleden op onderzoek naar de economische en sociale gevolgen van de desintegratie van Afrikaanse staten. Hij vindt dat ambtelijke deelname aan het openbare de-

niet over het beleid van ­Nederland. ‘Van het beleid afwijken mag ­binnenskamers, maar publieke uitingen zijn een ander verhaal.’ Hij dook vanuit eigen nieuwsgierigheid dieper in de materie dan zijn functieomschrijving voorschreef. Van der Veen werkte bij de directie die zich met sub-­Sahara Afrika bezighield: ‘Mijn proefschrift is typisch iets dat inhoudelijk uit mijn werk voortkwam. De vragen die ik in mijn boek beantwoord ­komen duidelijk voort uit mijn werk.’ In weekblad De Groene Amsterdammer ­definieerde essayist Marjolein Februari een intellectueel ‘niet als iemand die geëngageerd

Een grote mate van belezenheid wordt in Nederland eerder gewantrouwd dan gezien als stimulans bat niet van tevoren moet worden uitgesloten. ‘Je moet aanvoelen waar de grenzen ­liggen. Mijn ervaring is dat je vrij ver kunt gaan. Ambtenaren zijn misschien uit zichzelf te voorzichtig omdat ze de minister niet voor de voeten willen lopen.’ Met zijn promotie­onderzoek zocht hij misschien wel de grenzen van het toelaatbare op. Van der Veen, die schreef dat Afrika zijn ellende grotendeels aan zichzelf te wijten had, was kritisch ten ­opzichte van Afrika, maar

is met de publieke zaak, maar als iemand die verantwoordelijkheid neemt voor de publieke zaak’. Dit klinkt als de definitie van een ambtenaar. In navolging van filosofen als Sartre en Edward vindt Februari dat de intellectueel ­midden in de samenleving moet staan en de impulsen uit die samenleving moet verwerken in zijn reflecties. Het lijkt voor de hand te liggen dat deze opstelling in een ambtelijke taak­ omschrijving essentieel is. Van de Nederlandse

PM 22/11

13

coverstory <

ambtenaar wordt echter niets meer ­verwacht keling van ideeën. ­Bestuursdienst Jacques Mulder vindt eveneens dan dat hij zijn werk goed doet. Diepzinnige Asscher vindt enig wantrouwen jegens intel- dat intellect binnen de rijksoverheid ‘te weinig gedachtekronkels over de kern van de proble- lectuelen in het openbare bestuur terecht, zegt gekoesterd’ wordt. ‘Het beloningssysteem van matiek in het toegewezen dossier zijn geen hij in een reactie op de vraag die de WRR ­tijdens de overheid is daar mede debet aan. Dat waarvereiste voor goed functioneren en de beloofde de conferentie opriep. ‘Wat in de ­ambtenarij en deert management nu eenmaal beter dan in de politiek nodig is, is basale ontwikkeling ­specialistische kennis.’ Verhoogt pleit ervoor promotie. In PM van 8 november jongstleden brak en ervaring, niet het brein van een intellectueel.’ dit soort kennis binnen het ambtenaren­apparaat ­fi losoof Bas Haring, in gesprek met Kamerlid In een polemiek over intellectuele politici met te benutten in plaats van ‘bij de ­eerste de besMarianne Besselink, een lans voor de intel- schrijver Henk Hofland schreef de journalist K.L. te vraag naar adviesbureaus te rennen’. De kenlectuele overheidsdienaar. ‘Ik denk dat het goed Poll in 1969 dat intellectuelen die titel moesten nis en de betrokkenheid van de ­ambtenaar die zou zijn als we in Nederland een traditie zouden opgeven wanneer ze de politiek in gingen. ‘Het zich in de eerste plaats over het probleem buigt ontwikkelen waarin meer waarde wordt ge- is nooit aangetoond dat een intellectuele profes- is de beste basis om tot een oplossing te ­komen, hecht aan het nadenken over de kern van za- sor in de ­biologie meer steekhoudende dingen vermoedt hij. ken. Verbanden ­leggen en teruggaan naar de over ­politieke vragen te zeggen zou hebben dan De rijksoverheid lijkt te beseffen dat er een essentie is iets dat hier niet voldoende gebeurt.’ een onintellectuele bouwvakker,’ aldus Poll. Een steeds bredere kloof ontstaat tussen de wetenWellicht heeft dat gebrek aan reflectie met de intellectueel moet zich niet laten voorstaan op schap en de ­a mbtenaar, die niet louter kan Nederlandse volksgeest te maken: doe maar zijn intellectualiteit, dat zou de helderheid in het worden overbrugd door de inzet van adviesgewoon, dan doe je al gek raden en ondergenoeg. Uitzonderingen zoeksinstituten, ‘Voor sommige functies wordt zelfs gesteld dat hebben we hier liever niet, helemaal geen specifieke kennis nodig is’ zoals de WRR en in tegen­stelling tot andere het SCP. Zo zoekt landen zoals Frankrijk, Groot-Brittannië en debat kunnen vertroebelen. het ministerie van BZK de wetenschap bijvoorDuitsland, waar status en toekomstperspectief Maarten Asscher onderschrijft die bewering. beeld op door zijn Bureau Strategische worden afgemeten aan de intellectuele bagage, Wie behoort tot de intellectuelen denkt na over ­Kennisontwikkeling uit te breiden tot een niet zelden opgedaan aan competitieve, pres- de conceptuele kant van dagelijkse vraagstuk- ­forsere denktank. tigieuze vooropleidingen. ken, maar heeft niet de wijsheid in pacht: ‘Een Hoewel Roel van der Veen tevreden is met Hoewel de betrokkenheid van zijn collega’s intellectueel vraagt zich af hoe de dingen het intellectuele klimaat op zijn ministerie, groot was tijdens zijn promotieonderzoek, ­geworden zijn zoals ze zijn en wil weten wat geeft hij toe dat er mogelijkheden zijn voor proefde Robert Verhoogt enig wantrouwen bij er in de literatuur over geschreven staat. Maar verbetering. Als wetenschappelijk adviseur bij het ministerie van OCW. ‘Het is toch een exer- dat zijn niet de dingen die centraal staan ­tijdens Buitenlandse Zaken mag hij daar zelf een rol citie in wetenschappelijke context, die zich de behandeling in de Tweede Kamer.’ Daar in ­spelen. Hij noemt zichzelf een ­‘makelaar in buiten het departement afspeelt.’ Hij wijst erop wringt de schoen. De overheid weet de speci- kennis’. Samen met soortgelijke ‘makelaars’ dat hij zich allerminst miskend voelde, en dat fieke kennis, die iemand vergaart door bijvoor- op andere departementen haalt hij kennis naar hij alle ruimte kreeg om zijn onderzoek te doen, beeld een proefschrift te schrijven, lang niet de departementen. Tijdens bijeenkomsten op maar toch. Hij noemt intellectualiteit een altijd te waarderen. Robert Verhoogt slaat op het ministerie wordt samen met ­wetenschappers ­‘beladen term’. Wetenschap en overheid zijn OCW met verbazing gade hoe mensen met ja- ingegaan op vraagstukken als veiligheid en twee verschillende werelden, zo bleek: ‘Mijn renlange ervaring op bepaalde dossiers klak- klimaatverandering. Van der Veen is gevraagd promotieonderzoek werd tijdens mijn sollicita- keloos worden overgeplaatst. ‘Er wordt slordig voor de functie. ‘Het zal inderdaad niet heletiegesprek eerder gezien als een curieuze met kennis omgesprongen. Ik zeg niet dat maal toeval zijn dat ik al jaren ook wetenhobby dan als een pluspunt voor het ministerie.’ ­iedereen gepromoveerd moet zijn, maar voor schappelijk actief was. Ja, in zekere zin zie ik Hij concludeert dat een grote mate van belezen- sommige functies wordt zelfs gesteld dat dit wel als een beloning.’ < heid in Nederland eerder wordt gewantrouwd, ­helemaal geen specifieke kennis nodig is.’ Directeur Opleidingen bij de Algemene dan gezien als stimulans voor verdere ontwik-

PM 22/11

15

interview >

Wat deed 16

PM 22/11

Renk Roborgh toen hij 25 jaar was?

‘Ik leef al tien jaar als een student’ Wat deden ambtenaren toen ze 25 jaar waren? Renk Roborgh, thans DG Hoger ­Onderwijs op OCW, studeerde in de eerste helft van de jaren zeventig politicologie in roerig ­Nijmegen. Aan de Universiteit Leiden deed hij onderzoek naar ambtenaren in Nederland, totdat hij zelf bij het rijk aan de slag ging. TEKST cindy castricum FOTO’S welmer keesmaat

In een vlaag van verstandsverbijstering ­besloot Laurens Johan Roborgh (1949) tien jaar ­geleden zijn baan als wetenschapper te ­verruilen voor een ambtelijke carrière. ‘Na twee weken zat ik met tranen in mijn ogen achter mijn bureau,’ vertelt Roborgh – roepn a a m Ren k – op een w i nder ige ­woensdagmiddag. ‘Ik vond het vreselijk.’ De politicoloog uit Leiden kreeg een baan op het ministerie van OCW, toen nog gevestigd in Zoetermeer. ‘Als plaatsvervangend directeur voelde ik me echt een snotneus,’ zegt Roborgh en hij benadrukt dat je bij de rijksoverheid helemaal onder aan de managementladder begint. De eerste tijd op het departement had hij bijna niets te doen. ‘Voor elke handeling moest ik toestemming vragen,’ ­memoreert hij. ‘Op de universiteit was ik mijn eigen baas. Als ik naar een congres in Thailand wilde, ging ik ook naar Thailand. Ik gaf colleges, deed wetenschappelijk onderzoek, ik vond mijn werk leuk.’ Waarom hij destijds een carrière­ switch maakte, kan hij nauwelijks onder woorden brengen. ‘Het is een vraag die ik mezelf vaak stel. Misschien heeft het iets met mijn karakter te maken,’ zegt Roborgh. ‘Ik werd onrustig, op een gegeven moment wilde ik iets nieuws.’ Roborgh werkte al eerder korte tijd bij de rijksoverheid, in 1978, als beleidsmedewerker op het Bureau SG van het ministerie van ­Binnenlandse Zaken. ‘Een prachtige plek die ook wel de kroonprins van het departement werd genoemd. We zaten daar met een klein clubje, een man of vier, vijf. Hans Wiegel was minister en Elco Brinkman hoofd van Bureau SG.’ Toen Roborgh net een beetje was ­gesettled, kwam er een telefoontje uit Leiden: de ­u niversiteit wilde een nieuwe opleiding ­opzetten voor management in de publieke sector en Roborgh werd gevraagd. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan en Roborgh

keerde terug naar de wetenschap. ‘Achteraf heb ik wel eens gedacht dat ik had moeten blijven zitten. Het was natuurlijk een mooie uitgangspositie voor een carrière bij de rijksoverheid.’ Hoe had zijn loopbaan eruitgezien indien hij gebleven was? Roborgh is even stil, denkt na. ‘Ik had op meer departementen ­gewerkt dan nu het geval is,’ zegt hij, om er direct aan toe te voegen: ‘Ik wilde eigenlijk zeggen dat ik dan misschien wel sneller ­carrière had gemaakt, maar dat kun je zo niet stellen want het ambtelijk bestaan is ook een risicovol bestaan. De kans dat ik een ­bananenschil was tegengekomen, was veel groter geweest.’ Nijmegen Eind jaren zeventig keerde Roborgh terug naar Leiden, waar hij vóór zijn kortstondige periode bij ‘BiZa’ ook al werkzaam was. Zijn ­studententijd bracht hij echter door in ­Nijmegen. In 1972 begon hij daar aan de ­studie politicologie. Zijn allereerste college vond plaats op

college kregen en ­organiseerden anti-Vietnamdemonstraties.’ Roborgh kan zich nog goed herinneren dat PvdA’er Hans van der Doel, beoogd minister van Volkshuisvesting in het kabinet-Den Uyl, werd benoemd als hoogleraar bestuurskunde. ‘Van der Doel beschuldigde in het plaatselijke partijblad de socialistische studenten van ­terreur en intimidatie, wat hem op een smaadproces kwam te staan. Wij hebben toen voor hem getuigd en dat leidde ertoe dat we in het café in elkaar werden gemept.’ Uiteindelijk won Van der Doel het proces, maar voor ­Roborgh en zijn kompanen was het onmogelijk om in Nijmegen te blijven. Hij vertrok na zijn kandidaatsexamen naar Leiden voor zijn ­doctoraal. Dat was in 1975, Roborgh was net 26 jaar. In Leiden is hij, ook na zijn doctoraal, lang gebleven, op de zes maanden na dat hij op Binnenlandse Zaken werkte. Naast het ­opzetten van een nieuwe opleiding bestuurskunde (samen met onder meer Uri Rosenthal, die hem jaren later overhaalde lid te worden

‘Na twee weken zat ik met tranen in mijn ogen achter mijn bureau’ een instituut dat werd bezet door de socialistische studentenbonden. ‘We moesten via het raam de collegezaal in.’ Roborgh was lid van de Partij van de Arbeid, in die tijd in Nijmegen een ‘extreem rechtse club’. ‘­Politicologie was helemaal geïnfiltreerd door linkse splintergroeperingen, normaal ­onderwijs was nauwelijks mogelijk.’ Om ­tegenwicht te bieden richtte Roborgh met een aantal medestudenten het Breed Studentenfront op. ‘Wij waren heel abject, zaten volgens velen volkomen aan de verkeerde kant van de streep.’ De studenten waren zeer actief. ‘We schreven stukken in kranten, gingen op hoge poten naar het college van bestuur omdat we geen fatsoenlijk

van de VVD), werkte Roborgh aan zijn proefschrift over ambtenaren in Nederland. In ­navolging van zijn promotor Ares van Braam – die in 1957 al een dergelijk onderzoek had gedaan – bracht Roborgh samen met Frits van der Meer ambtelijk Nederland in kaart, onder meer naar politieke voorkeur. ‘Er bleken een hoop heilige huisjes onderuit te gaan.’ ­Economische Zaken zou een rechts ­werkgeversdepartement zijn en Sociale Zaken bevolkt door PvdA’ers. ‘Dat bleek allemaal niet te kloppen.’ Een paar jaar later, we spreken inmiddels over 1996, werd Roborgh door Binnenlandse en Buitenlandse Zaken ingeschakeld voor de

PM 22/11

17

interview < ­ rganisatie van twee o ­conferenties in het kader van het Europees voorzitterschap, dat Nederland in de eerste helft van 1997 zou bekleden. Naar eigen zeggen waren deze twee conferenties ‘een geweldig succes’, waarna OCW hem ­benaderde of hij op het depa r tement w i lde ­komen werken. ‘Ik was 48 jaar en heb in drie weken tijd besloten iets heel anders te gaan doen. Als ik er destijds serieuzer over had nagedacht, had ik het waarschijnlijk nooit gedaan.’

in januari 2005 tot DG te worden benoemd. Af en toe geeft hij nog college over ­politiek-ambtelijke verhoudingen. Ook trainees en jonge ambtenaren op OCW maakt hij graag wegwijs in dit ­onderwerp. Hij merkt dan dat hij vroeger, toen hij op de universiteit werkte, ­t och een beetje een ­‘bureaugeleerde’ was. ‘Ik had mijn boeken heel ­a nders geschreven met de ervaring die ik nu heb. Ik lees het nog wel eens terug en vind dat ik het aardig heb ­opgeschreven, maar je mist toch de olie helemaal niet werkt. ‘Wat ik net vertelde, dat tussen je vingers. Je pakt de sfeer op een is het collegeverhaal dat ik mijn studenten in ­departement niet als je er niet zelf werkt.’ Timing Leiden altijd voorhield. Het intellectuele Wat wil hij hierna gaan doen? ‘Geen idee, Inmiddels heeft Roborgh, nu 58 jaar oud, zijn draai op OCW gevonden. Als directeur­theoretische concept is een ideaaltype dat je misschien zit ik het nog wel een jaar of vier, ­generaal Hoger Onderwijs, Beroepsonderwijs, in een context die chaotisch en dynamisch is, vijf uit. Dan ben ik 63 en ga ik met vervroegd ­Wetenschap en (sinds kort) Emancipatie is hij pensioen.’ Zijn tijd op het departement heeft namelijk de dagelijkse realiteit op een depar‘een enorme wissel getrokken’ op het verantwoordelijk voor zo’n 13 miljard euro op tement, moet proberen in te vullen.’ Roborgh jaarbasis. Wanneer kwam de omslag? ‘Toen zal dan ook nooit op maandagochtend een ­thuisfront. ‘Mijn gezin woont in Moergestel en ik directeur werd en een eigen portefeuille goed idee te berde brengen. ‘Dan heeft iederik heb een appartement in Rotterdam, dus ik kreeg, de academische ziekenhuizen.’ Op de leef al tien jaar lang door de week als een een een rothumeur.’ Timing is belangrijk, wil opmerking dat dat pas na vier jaar was, hij maar zeggen. ‘Tijdens een vergadering student. Zondagavond vanaf kwart voor tien ­antwoordt Roborgh: ‘Ook een ambtenaar moet moet je precies het juiste moment zoeken om ben ik in bedrijf, dan haalt mijn chauffeur me bloeden.’ Bovendien, vervolgt hij, moet je het jouw ideeën op tafel te gooien. Je kunt zeggen, op in Moergestel. In de auto doe ik de eerste vak van ambtenaartas en maandagochzijn leren. ‘Je moet ‘Tijdens een vergadering moet je precies het juiste moment tend doe ik de tweede tas. Vervolgens draai ik weten hoe je in een zoeken om jouw ideeën op tafel te gooien’ complexe organisatie zo’n zestig, zeventig moet bikkelen, moet onderhandelen. Van buidat is een trukendoos, en dat is het ook. Daaruur voordat ik op donderdagavond of vrijdag ten naar binnen, interdepartementaal, op het het licht uitdoe. Als ik de Moerdijkbrug over naast moet je het vak leren op inhoud. Je kunt een hele trukendoos paraat hebben, als je ben, dan ben ik in een andere wereld. Er moet ­eigen ministerie. Er is altijd schaarste in termen van resources, dus is de argumentatie echt brand ­uitgebroken zijn, wil de minister, geen boodschap hebt, dan ben je snel belangrijk. Ik geloof in de kracht van een ­uitgesproken.’ ­staatssecretaris of SG me in het weekend ­verhaal, maar dat heb je nooit in een keer op ­bellen.’ Wat dat betreft is hij een echte weberiaan, een rij. Je moet oefenen met mantra’s, elke Het voornaamste wat Roborgh de afgelopen vervolgt Roborgh. ‘Als ambtenaar móét je iets keer bijvijlen, goed luisteren naar anderen, vinden, daar word je ook op aangesproken. tien jaar heeft geleerd, is dat het ambtenarennooit eigenwijs zijn en leren op een open en Met een mening bedien je je politieke ­principaal bestaan zo onzeker is. ‘Er kan iets gebeuren transparante manier argumenten van anderen het beste. Je zegt alleen maar controversiële en dan is de wereld niet altijd eerlijk. Dan is mee te nemen in je eigen verhaal.’ dingen om de keuzes zo scherp mogelijk te een stok om een hond mee te meppen snel maken. Het besluit dat dan genomen wordt is gevonden.’ Dit type drama is hem altijd Roborgh laat zich meeslepen in zijn betoog over het ambtenaarschap. ‘Het grappige is dat natuurlijk het primaat van de bewindspersoon. ­bespaard gebleven. ‘Maar ik heb niet de illusie dit ook allemaal wordt beschreven in de Samen ga je vervolgens aan de slag met het dat ik alles zie en dat ik op elk dossier in uitrollen van het besluit, daar moet je heel ­control ben.’ OCW heeft eind jaren negentig ­l iteratuur, alleen heeft dat een hoog ­abstractieniveau,’ vertelt hij. Hij wijst op de zakelijk in zijn, maar het betekent niet dat je vanwege het oneigenlijk gebruik van gelden term appraisal, die de inmiddels overleden voor je eigen politieke voorkeur hoeft te door hogescholen de nodige schokken doorBritse wetenschapper Peter Self in zijn boek ­duiken.’ staan. ‘Voor sommige medewerkers was dat Administrative theories and politics gebruikt. Na vier jaar plaatsvervangend directeur Weeen drama.’ Zelf had hij geluk. ‘Ik fietste er met tenschappelijk Onderwijs te zijn geweest, mijn loopbaan net achteraan. Maar als je alle ‘Vrij vertaald heb je het dan over intellectuele coördinatie, het wegen van een gedachtegoed, ­promoveerde Roborgh in 2001 tot directeur. data op mijn cv een jaar naar voren haalt, dan van een idee.’ Toen Roborgh zelf ambtenaar Weer later werd hij plaatsvervangend en verweet ik niet of ik hier nu nog gezeten had.’ < werd, kwam hij erachter dat het in praktijk zo volgens waarnemend directeur-generaal, om

PM 22/11

19

achtergrond >

NGI wil maatschappelijk debat aanjagen

Gentechnologie is dood, leve de genomics!

Met een investering van meer dan 270 miljoen euro in het Netherlands Genomics Initiative (NGI) zet het kabinet hoog in op deze nieuwe vorm van toegepaste biotechnologie. Is genomics het antwoord op het wereldvoedselprobleem? ‘We zetten in op de tomaat en de aardappel.’ Tekst guikje roethof en henri van hasselt

The real GM scandal, kopte het Britse opinietijdschrift Prospect een paar weken geleden. In een gloedvol betoog dat korte metten maakt met het ‘veronderstelde gevaar voor de gezondheid als gevolg van genetisch gemanipuleerde gewassen’ beschrijft het Britse Hogerhuislid – en gewezen minister van Financiën – baron Dick Taverne hoe het gebruik van ­genetisch gemanipuleerde gewassen een ­hogere voedselproductie kan opleveren met minder gebruik van pesticiden. ‘Mondiale ­ervaring met GM-gewassen levert vrij sterke

discussies, publieke schandalen en patentenstrijd. Gentechnologie is dan ook doodverklaard, en het nieuwe woord van de dag is genomics. Genomics is afgeleid van het woord genoom, het totaal van genen in een organisme, en is veel breder in opzet en veel bescheidener in zijn claims dan de gentechnologie. De interactiviteit met natuurlijke factoren staat centraal. Naar deze nieuwe tak van wetenschap wordt hoopvol gekeken om antwoorden te vinden op de vragen waar de wereld de komende decennia mee zal worste-

‘De irrationele angst voor gentechnologie is verantwoordelijk voor miljoenen doden’ bewijzen op dat ze juist bijdragen aan de biodiversiteit,’ aldus Taverne. Volgens hem is de ‘irrationele angst voor gentechnologie’ verantwoordelijk voor ‘miljoenen doden’, met name in ontwikkelingslanden. Waarmee het debat over genetische manipulatie weer helemaal opnieuw lijkt te beginnen. Twintig jaar geleden werd de gentechnologie gepresenteerd als het wondermiddel tegen honger, kanker en het opraken van de fossiele brandstoffen. Die belofte is nooit ingelost en ging uiteindelijk ten onder in verhitte

20

PM 22/11

len. Hoe kan in 2050 een wereldbevolking van negen miljard mensen worden gevoed zonder dat het ten koste gaat van de biodiversiteit? Het staat voor veel mensen buiten kijf dat genomics daar een rol in kan spelen. Maar welke risico’s brengt het ingrijpen in DNA-structuren met zich mee en kunnen die van tevoren afdoende in kaart worden gebracht? Juist doordat voor- en tegenstanders sterk overtuigd zijn van het eigen gelijk, moet de overheid het debat en de ontwikkelingen in goede banen leiden. De dilemma’s doen zich

voor op verschillende terreinen. Bij de landbouw waar het gaat over voeding en biodiversiteit, in de gezondheidszorg waar de medische wetenschap meer kan dan door velen wenselijk wordt geacht en op het terrein van de ­veiligheid, omdat DNA een middel is voor de identificatie van personen. Stuk voor stuk gaat het hier om hete hangijzers voor de politiek. Succesnummers Het Netherlands Genomics Initiative (NGI) houdt kantoor tegenover het ministerie van Sociale Zaken aan de Laan van Nieuw OostIndië. In de laatste miljoenennota is een budget van 271 miljoen euro voor de komende vijf jaar veiliggesteld voor het initiatief, dat de spil moet zijn van het Nederlandse genomics­onderzoek. Diederik Zijderveld, directeur van NGI: ‘NGI is zes jaar geleden opgericht met financiering voor een periode van zes jaar. Vorig jaar is er een zware evaluatie geweest. We zetten een aantal succesnummers voort en hebben het thema veiligheid toegevoegd aan onze activiteiten.’ Het is niet zo dat het volledige bedrag ter beschikking wordt gesteld van bètawetenschappers, legt Zijderveld uit. In de opdracht van NGI staat ook dat het ‘maatschappelijke toepassingen van de uitvindingen moet bevorderen’ en ‘moet bijdragen aan de maatschap-

pelijke verankering’ van genomics. Om die maatschappelijke discussie aan te jagen is het Centre for Society and Genomics (CSG) opgericht. Filosoof en psycholoog Hub Zwart is als wetenschappelijk directeur van het CSG verantwoordelijk voor de dialoog met de samenleving. In het verleden werd de discussie vaak te laat gevoerd, stelt hij vast. Daarom moeten de CSG-onderzoekers een kwart van hun tijd besteden aan maatschappelijke contacten. Artsen, boeren, patiënten, consumentenorganisaties en milieugroeperingen zijn de doelgroepen. Ook de individuele burger wordt niet vergeten. Zwart: ‘Een ethische discussie over de relatie tussen wetenschap en samenleving blijft al snel beperkt tot een publiek van wetenschappers, sociale wetenschappers en belangenorganisaties. Omdat dit geen volledig beeld oplevert, zijn we actief op zoek naar manieren om de anonieme burger ook bij het gesprek te betrekken.’ Zwart zal zich ook vaker tot de Tweede Kamerleden wenden. ‘De maatschappelijke relevantie van genomics neemt erg snel toe. Het zou spijtig zijn als het achterblijven van wetgeving de voornaamste belemmering blijkt bij de toepassing van nieuwe technieken.’ NGI-directeur Zijderveld waakt ervoor om de toekomst van genomics al te rooskleurig te

schilderen. ‘Uit mijn mond zul je niet horen dat wij het voedselprobleem in 2050 met drie miljard meer monden te voeden kunnen oplossen. Actiegroepen zouden meteen korte metten maken met zo’n overspannen claim. Maar investeringen in dit soort technologie leiden wel tot maatschappelijk rendement.’ Zijderveld wijst op het verschil tussen genomics en genetische modificatie. In tegenstelling tot de klassieke gentechnologie is er bij genomics meer aandacht voor de interactie met de omgeving en een uitgebreider instrumentarium om produc-

zorgen dat de tomaat minder water nodig heeft en vervolgens gebruik je de aloude techniek van het kruisen om de goede genen in de ­tomaat te krijgen.’ Zijderveld noemt dit voorbeeld niet voor niets. Nederland is marktleider in poot- en zaaigoed voor aardappelen en tomaten. NGI moet volgens zijn opdracht focussen op gebieden waar snel een bepaalde massa kan worden bereikt en de samenleving kan profiteren. ‘Wij zetten in op de tomaat en de aardappel. In ons Centre for Biosystems Genomics dat zich ex-

‘De biotechnologie is een typisch voorbeeld van Wall Street science’ tiviteit te verhogen. Via marker assisted selection (MAS) kan zonder ‘knip-en-plakwerk’ sneller een gewasvariant worden gekweekt die meer opbrengt, ongevoeliger is voor droogte en ziekte en dus minder afhankelijk is van pesticiden en kunstmest. Zijderveld noemt het voorbeeld van de tomaat. Een probleem van de tomaat is de ‘geringe droogteresistentie’. De tomaat heeft veel water nodig en doet het daardoor slecht in droge gebieden. ‘Met genomics kun je genen in wilde tomatenrassen identificeren die ervoor

clusief richt op aardappel en tomaat werken nu meer dan 100 onderzoekers. Bij de aardappel bestrijden onze onderzoekers onder meer de phytophthoraschimmel, wat jaarlijks 3 miljard euro aan pesticiden kan schelen.’ Bij het Kluyver Centre in Delft wordt op dit moment onderzoek gedaan naar het winnen van bio-ethanol uit plantaardig afval van bijvoorbeeld maïs of suikerriet dat als brandstof kan worden gebruikt. Zijderveld wijst op het dilemma dat je niet tegelijkertijd ­biobrandstoffen en voedsel kunt pro­duceren en ook nog rekening kunt

PM 22/11

21

achtergrond < Nu lijkt er wel enige grond voor haar wantrouwen, dat niet zozeer gericht is op de ­mogelijkheden als wel op de politieke context waarin ze worden toegepast. Grote bedrijven als Monsanto, die volgens Shiva tachtig ­lobbyisten in Brussel hebben zitten, zijn via ingewikkelde juridische contructies met patenten al jaren bezig een monopolie te vestigen op zaai- en pootgoed. ‘Op het platteland van India hebben 200.000 boeren zelfmoord gepleegd omdat ze hun schulden niet konden betalen,‘ zegt Shiva. ‘Monsanto heeft nu ook de terminator technology op de markt gebracht. Planten geven geen zaden meer, zodat de boer opnieuw zaaigoed moet inkopen. Dat zijn misdadige praktijken.’ Op NGI wijst Zijderveld ook op de andere kant van deze technologie. ‘Doordat er geen zaadjes zijn, kunnen de zaden van genetisch gemanipuleerde gewassen niet overspringen op gewone gewassen.’ CDA-Kamerlid Henk-Jan Ormel denkt dat het publiek in de eerste plaats goed moet worden voorgelicht: ‘Vanuit de consument gezien wordt de ethische discussie hier vaak verward met voedselveiligheid. Onbekend dus onbemind. Als je diezelfde consument vertelt dat zijn bi-

Europese uitvoeringsorganisatie ECVAM in Genève te benaderen. Het is een lang traject om nieuwe testmethoden geaccepteerd te krijgen.’ Een aardig voorbeeld, omdat de Tweede Kamer vijf jaar geleden de motie-Terpstra aannam die vroeg om 9 ton van het budget van NGI te oormerken voor onderzoek naar alternatieven voor dierproeven. Zijderveld: ‘Natuurlijk is de Partij voor de Dieren daar een voorstander van. Overigens is deze partij natuurlijk geen fan van ons totale programma, want ook bij genomicsonderzoek wordt gebruikgemaakt van proefdieren, zoals bij de cancer-genomics.’ In deze tak van sport was Ronald Plasterk actief voordat hij minister van OCW werd. De veiligheid is een nieuw terrein voor NGI. Genomics kan behulpzaam zijn bij het identificeren van daders. ‘Ernest Louwes werd in eerste instantie veroordeeld in de Deventer moordzaak zonder DNA-bewijs,’ vertelt Zijderveld. ‘In 2003 werd hij mede op DNA-bewijs veroordeeld. De controverse over dat vonnis houden met de biodiversiteit. ‘Voor biobrandgeeft aan dat DNA-bewijs alleen nooit doorslaggevend kan zijn, maar er wordt op dit terstof wordt maïs geteeld. Onze onderzoekers in rein veel vooruitgang geboekt.’ Als het om Delft dachten: wat moet er gebeuren om niet DNA-toepassingen voor justitieel gebruik gaat, de kolf maar de stengel en het blad voor biobrandstof te gebruihebben we het al snel ken? Toen hebben ze de consument weet ook niet dat zijn biologische aardappel over databanken. Niets gemuteerd is met radioactieve straling gebruikgemaakt van om je zorgen over te de ontdekking dat maken, vindt Zijderveld. micro-organismen in de darmen van de olifant ologische aardappel gemuteerd is met radio- ‘Wat zit erin? Niet je DNA, niet je persoonlijke in staat zijn cellulose af te breken. Ze hebben actieve straling, laat hij die ook liggen. Maar eigenschappen. Er zit een streepjespatroon in die genen gepakt en ingebracht in bakkersgist. die aardappel is net zo veilig als de aardappel waarmee je kunt worden geïdentificeerd. Het Nedalco gaat nu in Sas van Gent een proeffa- uit het lab.’ lichaamsmateriaal mag niet worden bewaard. briek opzetten.’ De bezwaren van het CDA tegen de toepas- In die zin lijkt het op de vingerafdruk, waar ik Het klinkt allemaal mooi, maar er zijn natuur- singen van DNA-technologie liggen niet op het ook niet aan kan zien wat voor kleur haar je lijk ook bezwaren. Volgens Herman van Bek- terrein van de landbouw, maar in de sfeer van hebt.’ De algemene opinie is voor terughoudend kem, campagneleider genetische manipulatie de levensvraagstukken. Voor dieren geldt nu gebruik van DNA, meent Zijderveld. Wetgeving van Greenpeace Nederland, heeft deze tak van dat ze niet mogen worden gemuteerd ten be- zoals het Franse parlement onlangs aannam, wetenschap tot dusver alleen averechtse ef- hoeve van sport of vermaak. Ormel: ‘Dat staat waarbij DNA-testen worden gebruikt in het fecten gehad. ‘De landbouw is milieubelasten- in de wet. Wij willen dat het ook verboden kader van de gezinshereniging, lijkt hem in de der geworden doordat bij het verbouwen van wordt het DNA van dieren aan te passen om de Nederlandse context ondenkbaar. Tenminste, gentech planten meer pesticiden worden ge- mens te voeden. Het oogmerk verder te komen dat vond Zijderveld een week voordat de VVDbruikt.’ Zijn pleidooi sluit aan bij het onderzoek in de geneeskunde moet een voorwaarde zijn fractie in de Tweede Kamer een notitie prevan de universiteit van Aarhus in Denemarken, om erfelijk materiaal van dieren te mogen ver- senteerde waar precies dat voorstel in stond. dat voorspelt dat de groeiende wereldbevolking anderen.’ Het kan verkeren. < ook gevoed kan worden door boeren wereldwijd kleinschalig, biologisch en zelfvoorzienend te Dierproeven Het NGI organiseert 28 en 29 november een laten produceren. Van Bekkem: ‘Zolang onbe- Met de Partij voor de Dieren besprak NGI- conferentie over genomics in de Passenger kend is wat een nieuw gen teweegbrengt in de ­directeur Zijderveld de mogelijkheden die ge- Terminal Amsterdam. www.gm2007.nl natuur moet je het in de kas of het lab houden. nomics biedt voor het ontwikkelen van alterWant eenmaal uitgezaaid is genetische vervui- natieven voor dierproeven. De Europese ling onomkeerbaar.’ Ook de Indiase weten- Reach-richtlijn stelt het testen op toxiciteit van schapper Vandana Shiva neemt fel stelling te- 20.000 chemische stoffen verplicht. ‘Daar kogen deze ontwikkelingen. In de agrarische men veel dierproeven bij kijken,’ schetst Zijsector zijn bijna geen onafhankelijke experts derveld, ‘maar toxicogenomics biedt veel momeer, betoogde zij onlangs in De Balie. ‘De bio- gelijkheden voor alternatieven. Het is belangtechnologie is een typisch voorbeeld van Wall rijk om beleidsmakers vroegtijdig hierbij te Street science. Deze vorm van wetenschap heeft betrekken, want alternatieve testen moeten zijn publieke basis verloren.’ worden gevalideerd. Wij zullen proberen de

22

PM 22/11

Colofon

what women like

Een maand of tien geleden was het regelmatig hommeles bij het Ghanese gezin op driehoog. Als buurman sprak ik de vader des huizes daarop aan. Hij was een vriendelijke, zachtmoedige man, die geen werk had maar wel zeer uithuizig was. Met de moeder kreeg ik geen contact. Ze had een schichtige blik in haar ogen en sprak nooit. Schreeuwen deed ze wel. Vooral midden in de nacht en ’s ochtends vroeg. Hard, hysterisch en onophoudelijk. Daarbij sneuvelden ook nogal eens servies en meubelen. Volgens de ‘vader des huizes’ hoefde ik me geen zorgen te maken. Het ­waren problemen in de relationele sfeer. Hij keek me veelbetekenend aan. ‘You know what women like that are like…’ Toen op een gegeven moment in één nacht de halve boedel door het trappenhuis werd gegooid vond ik het welletjes. Ik belde het Meldpunt Zorg en Overlast (MZO) van de gemeente. ‘Ik wil graag een melding maken van ernstige en structurele overlast.’ Een vriendelijke mevrouw antwoordt: ‘Dat kan, wat is uw adres en waar heeft u last van?’ Ik leg de situatie uit en vermeld ook dat er twee kinderen in het gezin zijn. ‘Dus u wilt melding maken van kindermishandeling?’ Zo had ik het nou ook niet bedoeld, ik wilde ­alleen zeggen dat als ik al overlast van de ouders heb, het voor de kinderen helemaal ellendig moet zijn. En dat het geen kwaad kan om er eens langs te gaan. De ­mevrouw van het meldpunt zegt dat er al ­enkele instanties bezig zijn met het gezin. Dit stelt mij niet gerust. Meerdere instanties ­betekent meestal dat de zorg gedeeld en niet vermenigvuldigd wordt. In de tien maanden die volgen gebeuren er twee dingen. Er wordt een zorgtraject ­gestart en afgerond én de situatie loopt verder uit de hand. Door zichtbaar drugsgebruik wordt mijn onderbuurvrouw steeds minder aanspreekbaar. Soms als ik thuiskom zitten de kinderen zwijgend in het trappenhuis, terwijl

binnen gescholden en gevochten wordt. ­Nadat de situatie wederom een climax ­bereikt, besluit ik weer contact op te nemen met het meldpunt. Dezelfde mevrouw neemt op, even vriendelijk en bezorgd als de vorige keer. Ik geef nu nadrukkelijker aan dat ik me zorgen maak om de kinderen en dat ik daarnaast de verstoring van mijn nachtrust spuugzat begin te worden. Mij wordt ­verzocht om de overlast bij de politie te ­melden en de kindermishandeling bij het Advies- en Meldpunt Kinderbescherming (AMK). Ik vraag me af wat dan het hele idee van een Meldpunt Zorg en Overlast precies is, hoezeer ik de empathie van de mevrouw ook waardeer. Ik meld me nota bene met een zorgvraag en een geval van overlast en ik word door het ‘unieke’ loket voor zorg én overlast naar twee andere loketten gestuurd! Het blijkt met bevoegdheden, procedures en rolverdelingen te maken te hebben. Ik besluit me daar op dat moment niet druk over te maken en de zorgvraag voorrang te geven boven de overlastmelding. Voor je het weet gaan die zaken immers door elkaar lopen. Bij het AMK word ik wederom geholpen door een zeer vriendelijke en betrokken mevrouw. Maar ik moet het verhaal, dat ik op zichzelf al behoorlijk heftig vind, nog enigszins aandikken opdat het in behandeling genomen kan worden. Wordt er geschreeuwd én geslagen of alleen geschreeuwd?’ ‘Dat kan ik niet zien, maar het klinkt niet goed.’ We houden het er maar op dat er erbarmelijk geschreeuwd en mógelijk geslagen wordt. Maar hoe kan ik dat weten? Moet ik dat weten? Ik ben een buurman, geen zorgprofessional. I don’t know what women like that are like! Wordt – gelukkig – vervolgd…

PM is een uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten 9 2511 EB Den Haag tel 070 - 31 22 777 fax 070 - 34 56 925 www.pm.nl [email protected] [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Eefje Rammeloo, Imre de Roo, Jan Sanders, Maurice Swirc, Chris van de Wetering, Rianne Waterval (projecten), Henri van Hasselt (stagiair) en Karsten van Loon (stagiair) Eindredactie Johan Jansen, Nicoline Maarschalk Meijer en René Zwaap Medewerkers aan dit nummer Yvonne Kroese Vormgeving Rob Jongbloed (artdirector), Welmer Keesmaat en Francisca Rosner Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Drukkerij Hollandia Printing, Heerhugowaard Advertenties Asha Narain, 070 - 31 22 770, [email protected] Verschijning PM komt 22 maal per jaar uit in een oplage van ruim 13.500 exemplaren Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Uitsluitend via [email protected] Een jaarabonnement op PM kost € 135,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2007, Politieke Pers BV

Jorrit de Jong is fellow aan de Kennedy School of Government van Harvard University

PM 22/11

23

in gesprek >

In een restaurant in Utrecht zitten Arend Jan Boekestijn, voorheen columnist en tegenwoordig Kamerlid voor de VVD, en Charles Groenhuijsen tegenover elkaar. Ondanks het feit dat dit de eerste keer is dat ze elkaar spreken, heerst er direct een vertrouwelijke sfeer. ­Beiden staan bekend om hun rechtse oneliners. Boekestijn kan niet ­wachten om alles te weten te komen over het leven van de vijf jaar ­oudere Groenhuijsen. Arend Jan Boekestijn: ‘We zitten hier in Utrecht, jouw oude studentenstad waar je geschiedenis hebt gestudeerd. Waarom geschiedenis?’ Charles Groenhuijsen: ‘Na het gymnasium wist ik zeker dat ik journalist wilde worden en ik zocht daar een passende studie voor. In die tijd woonde ik in Zeist naast een meneer die ­inspecteur was van het hoger beroepsonderwijs. Hij was bekend met de journalistenschool in Utrecht. Hij heeft mij gesmeekt niet naar die school te gaan omdat het een verschrikkelijk nest was van links verderf. Cijfers geven werd

24

PM 22/11

daar bijna gezien als imperialisme en docenten sprak je uiteraard aan met je en jij, het was één grote democratische bende. Daarom heb ik gekozen voor geschiedenis, wat ik ontzettend leuk vond en vind. Vier jaar lang heb ik ­gestudeerd, waarvan ik er drie heb afgerond. Dat ik het niet heb afgemaakt, komt omdat ik toen al ­begon met werken.’ Boekestijn: ‘Ondanks dat je het niet hebt gestudeerd ben je wel in de journalistiek terechtgekomen. Hoe belandde je daar ­uiteindelijk in?’ Groenhuijsen: ‘Het is eigenlijk begonnen toen ik ben gaan schrijven voor het Utrechtse ­universiteitsblad, het Ublad. De vaste redactie had op dat moment ongelooflijke ruzie met het bestuur van de universiteit over de onafhankelijkheid van het blad, zoals overal op dat moment. Terwijl zij zaten te discussiëren kon ik mooi stukken gaan schrijven. Zo ben ik ook bij de Volkskrant terechtgekomen. Ze vroegen mensen die vanuit een studentenstad verslag wilden doen over de studentenacties, dat ben

ik voor Utrecht gaan doen. Toen bleek al dat ik vaak anders dacht dan de meeste studenten. Als ik met anderen op een studentenkamer zat en er werd weer een bezettingsactie beraamd omdat een hoogleraar zogenaamd iets fout had gedaan, vroeg ik me af waarom dat moest. Dan werd je natuurlijk al snel als rechts bestempeld door de linkse studenten. Terwijl ik helemaal niet zo rechts of links ben. Het grootste deel van mijn leven heb ik op D66 gestemd, ik ben een gematigd mens. Ik had alleen een hekel aan die mensen die klakkeloos achter bijvoorbeeld de CPN aan liepen, dan gaan alle stekels die ik heb recht overeind staan, ik ben geen meeloper. Als iedereen roept dat Amerikanen gek zijn schrijf ik een boek met de titel Amerikanen zijn niet gek. Als iedereen roept dat Hillary Clinton de nieuwe president wordt dan zeg ik dat Rudy Giuliani het gaat worden. Dat had ik ook in mijn studententijd. Van die ­linkse gekte en democratisering verwachtte ik niet veel en daar heb ik gelijk in gekregen. Mensen hebben liever goede leiders dan slechte ­democratie.’

Journalist Charles Groenhuijsen:

‘Ik ben geen meeloper’ PM draait de rollen om. In de serie ‘In gesprek’ verplaatst een politicus of ­bestuurder zich in de rol van de interviewer. Nu omroepbaas Harm Bruins Slot zijn ongenoegen heeft geuit over het linkse karakter van onze televisie­ journalistiek, interviewt VVD-Kamerlid Arend Jan Boekestijn oud­correspondent ­Charles Groenhuijsen. ‘Ik was rechts volgens links,’ blikt Groenhuijsen terug op zijn studententijd. TEKST karsten van loon Foto’s welmer keesmaat

Boekestijn: ‘Daar heb je helemaal gelijk in, de plunjezak met vuile kleren te laten wassen komen. Ze beschuldigden mij ervan dat ik niks maar je moest die linkse bende wel ­verslaan door hun ­moeder.’ had gezegd, maar als journalist is dat mijn taak als journalist.’ niet. Vertrouwelijke informatie van hen zou ik Groenhuijsen: ‘Klopt, dat begon al bij het Ublad. Boekestijn: ‘Ik weet nog dat mijn vader, die ook niet aan de politie hebben doorgeven. Dat Daar sprak ik een keer de directeur van de hoogleraar was, met andere professoren onderscheid konden ze niet maken.’ studentenhuisvesting, maar voor mijn stuk een soort crisisberaad had bij mij thuis. Als wilde ik ook de andere kant horen en daarom kleine jongen zat ik daar met rode oren Boekestijn: ‘In 1983 maakte je de overstap van de schrijvende journalistiek naar de ging ik praten met toenmalig staatssecretaris naar te luisteren.’ van Volkshuisvesting Marcel van Dam. Dat ik Groenhuijsen: ‘Het waren inderdaad soms televisie. Hoe groot was de drang om bij hem aan het woord liet, was een schande, in ­heftige verhalen over de bezettingen. De ­ergste het nieuws te gaan werken?’ andere studentenbladen kreeg ik er ongenadig in mijn tijd als journalist was de bezetting van Groenhuijsen: ‘De overstap maakte ik van langs. Ook mijn lidmaatschap van de PvdA het landgoed Amelisweerd waar de A74 door- ­voornamelijk omdat ik het schrijven na een heeft mijn reputatie geen goed gedaan. Toen heen gelegd zou worden. Actievoerders ­hadden aantal jaar wel kende, ik was toe aan het leren ik voor de Volkskrant de studentenacties ver- zich vastgeketend aan bomen, het ­gebruikelijke van een nieuw vak. ­Televisie betaalde ook besloeg, was ik nog ter, daarom werd er ‘Het grootste deel van mijn leven heb ik op D66 gestemd, steeds kritisch. Wanveel gesolliciteerd in ik ben een gematigd mens’ neer er studenten beldie tijd. Dat ik werd den over een bezetaangenomen bij de NOS ting, zei ik altijd dat ze na het weekend maar verhaal. Ik was daar veelvuldig om verslag van is vooral te danken aan Marijn de Koning. Zij terug moesten bellen. Als ze dan nog steeds de situatie te doen. Op een avond reed ik door zat in de sollicitatiecommissie en gaf de aan het bezetten waren zou ik langskomen, de stad en zag allemaal ME-busjes paraat staan ­doorslaggevende stem om mij aan te nemen. maar dat gebeurde natuurlijk nooit. Ze begon- en wist direct hoe laat het was. De ­actievoerders Zij was gecharmeerd van mijn verhalen over nen ­meestal op een maandag of dinsdag maar zagen mij terugkeren in het bos en begrepen de bezettingen die ze voor haar werk las.’ in het weekend gingen ze weer naar huis om later dat ik wist dat de ontruiming eraan zat te

PM 22/11

25

in gesprek < charles groenhuijsen

Boekestijn: ‘Al na drie jaar ging je naar de de Verenigde Staten als correspondent. Was dat een kwestie van puur geluk?’ Groenhuijsen: ‘Geluk komt er natuurlijk bij­ ­k ijken, maar je dwingt het ook af. Ik heb veel moeten opgeven voor de baan in de VS. Ik heb zelfs ontslag moeten nemen. De NOS mocht geen vaste werknemers in het buitenland ­hebben, alle buitenlandse correspondenten werkten freelance. Het salaris was ook niet erg hoog, ik had wel een huisje, maar de kaarsen waaiden uit door de tocht. Voormalig

Charles Groenhuijsen (1954) groeide op in Friesland, maar verhuisde in zijn­ ­middelbareschooltijd naar Zeist om het gymnasium af te maken. In Utrecht ­begon hij zijn studie geschiedenis, die hij in 1975 afbrak om als redacteur bij de Volkskrant te beginnen. In 1986 begon hij zijn VS-avontuur als correspondent in de VS voor het NOS Journaal. Dit deed hij tot 2005 met een tussenpoos van zeven jaar waarin hij Nova en NOS Laat presenteerde. In 2006 zou hij als anchorman van het Journaal beginnen, maar na onenigheid met hoofdredacteur Hans Laroes werd hij ontslagen. Sindsdien werkt hij vanuit Hilversum en Washington als ­s chrijver, columnist, presentator en spreker.

‘Mensen hebben liever goede leiders dan slechte ­democratie’ ­ oofdredacteur Ed van Westerloo steunde mij h gelukkig in die tijd. Later, na een paar jaar gewerkt te hebben in Nederland als ­presentator van Nova, ging ik weer naar Amerika. Dit keer met vrouw en kinderen, terwijl ik een goedbetaalde baan in Nederland had. Na mijn ­r ecente ontslag bij de NOS ben ik direct ­begonnen met het schrijven van mijn nieuwe boek Hoera! Een nieuwe president!, dat soort dingen laat toch wel blijken dat je het afdwingt. Ik had ook achterover kunnen leunen en kwaad zitten wezen over mijn ontslag, maar dat heeft geen zin.’ Boekestijn: ‘Maar je hebt alle recht om kwaad te zijn over je ontslag, je was een uitstekende correspondent. Het anchorman zijn is je ook ontnomen, wil je die kwaadheid niet kwijt door een nieuw ­programma te beginnen? Stel je voor dat je genoeg geld krijgt en dat je alles mag doen,

wat zou je dan maken?’ Groenhuijsen: ‘Daar zou ik heel hard over na moeten denken, omdat het maken van een programma mijn vrijheid ontzettend aantast. Dan kan ik niet meer reizen wanneer ik wil zoals nu en twee maanden vrij nemen om aan een boek te werken. Ook zou het niet uit kwaadheid zijn, ik wil alleen iets maken dat ik leuk vind. Dat zou dan toch iets met de verkiezingen in de VS zijn, ik zou wel als een soort waarnemer rond willen reizen en er reportages over maken.’ Boekestijn: ‘Verwacht je nog terug te keren bij de NOS of is dat hoofdstuk afgesloten?’ Groen hu ijsen: ‘Zola ng Ha ns L a roes ­hoofdredacteur is, lijkt me een terugkeer

Arend Jan Boekestijn Arend Jan Boekestijn (1959) ging na het vwo in Amsterdam studeren aan de Vrije Universiteit waar hij zowel geschiedenis als politieke wetenschappen succesvol afrondde. Zijn eerste baan was bij het European University Institute in Florence (Italië). Na drie jaar maakte hij in 1989 de overstap naar de vakgroep geschiedenis van de Universiteit Utrecht. Nog altijd is hij hier een middag in de week te vinden als universitair docent, maar sinds 2006 wordt de meeste tijd in beslag genomen door zijn lidmaatschap van de Kamerfractie van de VVD. ­­

26

PM 22/11

­ ndenkbaar. Ik heb ook niet zoveel behoefte o om terug te keren, live moves on. Het bevalt mij zeer niet aan touwtjes vast te zitten. Het enige ‘vaste’ dat ik doe is af en toe verschijnen bij Pauw en Witteman. Met hen voer ik ook ­overleg om een reeks reportages over de verkiezingen

‘Enig vind ik het om me te verdedigen tegenover al die linkse geluiden’ te maken voor hun programma. Ze hebben er wel oren naar, dus ik verwacht dat daar wel iets uitkomt.’ Broekestijn: ‘Hoe bevallen je huidige werkzaamheden?’ Groenhuijsen: ‘Het schrijven van boeken waar je alles in kwijt kunt, is zeer inspirerend. ­Verder is het congressenseizoen weer aangebroken en ik geef veel speeches. Laatst had ik een voordracht in Groningen voor een grote groep studenten. Enig vind ik het om me te ­verdedigen tegenover al die linkse geluiden. Mensen ­denken vaak als je iets anders denkt dan zij, dat je hun tegenstander bent. Als je iets zegt over Bush dat niet vreselijk negatief is, word je als Bush-aanhanger bestempeld. Ik zou niet eens op hem gestemd hebben! Maar die clichés blijven bestaan en wat dat betreft is er niets veranderd in al die jaren. Nog altijd wordt alles ingedeeld in gelijkheid en ­ongelijkheid, links en rechts, voor of tegen het kabinet. Ik krijg dan vaak de neiging om het raam open te zetten en te schreeuwen: dames en heren, zullen we weer eens gaan regeren?!’ <

spelers >

‘Ik denk dat we het prima met elkaar kunnen vinden’

Het kabinet komt volgend jaar met nieuwe plannen voor de huisvesting van de departementen. LNV en EZ lopen alvast op de zaken vooruit en kondigden aan in 2011 samen hun intrek te nemen in het dan ­geheel verbouwde pand van LNV. De meningen zijn nu al verdeeld. LNV/EZ • De departementen van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en Economische Zaken (EZ) gaan samenwonen. De huisvesting van LNV aan de Bezuidenhoutseweg wordt te groot voor het kerndepartement wanneer de taak van Roel Bekker volbracht is. Ook EZ zou wat ruim in zijn jas komen te zitten. Bovendien wijst onderzoek van de Rijksgebouwendienst uit dat er miljoenen bespaard ­kunnen worden als de ministeries hun logistieke en facilitaire diensten delen. Dat er grote verschuivingen in de huisvesting van ambtenaren op stapel staan, wordt ­bevestigd door de Rijksgebouwendienst. Voorlichter ­Vivienne Scheltema: ‘De plannen worden volgend jaar gepresenteerd door het kabinet.’ De plannen voor LNV en EZ passen binnen de nieuwe visie van het kabinet op de overheidshuisvesting, zegt Scheltema. ‘Het is een soort legpuzzel. We proberen de voorraad kantoorruimte in Den Haag zo efficiënt en effectief ­mogelijk te gebruiken. Beleidsmakers moeten dicht bij het Binnenhof komen te zitten, terwijl uitvoeringsorganisaties en agentschappen juist wat meer afstand kunnen bewaren.’ Omdat het gebouw van LNV op dit moment een ingrijpende verbouwing ondergaat, zal het zeker nog tot 2011 duren voordat de bewindslieden en ambtenaren van EZ naar de overkant kunnen verhuizen. PM peilde alvast de stemming op de departementen en postte rond lunchtijd op de B ­ ezuidenhoutseweg. Toos ­Janssen werkt nog maar net bij LNV, maar ziet de aanstaande verhuizing wel zitten. ‘Ik ben toevallig erg interdepartementaal bezig,

maar ik denk dat het de integratie ten goede komt. Met een gezamenlijk dak boven je hoofd komen mensen nader tot elkaar. Dat is positief op persoonlijk en op professioneel niveau.’ Tegen de verkokering Drie ambtenaren van het DG Regionale Zaken van LNV, die de kou trotseren om een broodje te gaan halen op het Plein, hadden er nog niet zo over nagedacht. De een: ‘Het is nog zo ver

‘Het is doodzonde dat we dit prachtig gerenoveerde gebouw gaan verlaten’ weg!’ De ander: ‘Simpel bekeken hebben we allemaal dezelfde werkgever, dus ik denk dat we het prima met elkaar moeten kunnen ­vinden.’ ‘Hoe meer zielen, hoe meer vreugd,’ vult de derde lachend aan. Een andere LNV’er die anoniem wenst te blijven, zegt tegen de tijd van de verhuizing alweer vertrokken te zijn. ‘Het heeft geen consequenties voor mij persoonlijk, maar ik heb er in ieder geval geen last van. Of de gedeelde huisvesting een goed idee is in algemene zin laat ik in het midden.’ Aan de overkant van de straat treffen we de ­enthousiaste EZ’er Ron Hogenboom. ‘Ik vind het echt een goed plan! Het zal veel geld besparen en het is nog goed tegen de verkokering ook. Het is niet alleen een logistieke verbetering voor ondersteunende diensten, zoals ict, maar je legt ook makkelijker onderling contact ­wanneer je bijvoorbeeld het restaurant deelt. Ik zie dat dat heel leuk werkt op BZK en Justitie, waar de

ambtenaren ook samen eten. LNV en EZ hebben bovendien raakvlakken. LNV ­vertegenwoordigt een belangrijke sector van de Nederlandse economie, de food- en agribusiness. Denk aan Heineken en Unilever, maar ook aan bloementelers. Ik heb bovendien een paar oud-collega’s bij LNV werken, het lijkt me heel leuk om die zo nu en dan in de wandelgangen tegen te komen.’ Dat niet iedereen deze mening is toegedaan, blijkt uit de reactie van Simone Mellegers (EZ): ‘Het is doodzonde dat we dit prachtig gerenoveerde gebouw gaan verlaten. Voor velen is dit toch echt het huis van Economische Zaken. Ik vraag me bovendien af of de verhuizing tot meer integratie leidt. In de 26 jaar dat ik hier zit, zijn verschillende initiatieven langsgekomen met hetzelfde doel, maar nog nooit met succes.’ Een collega, die in het voorbijgaan opvangt waar het gesprek over gaat, geeft grijnzend zijn ­o ngezouten mening, alvorens hij diep ­weggedoken in zijn kraag zijn weg vervolgt. ‘Volgens mij kun je LNV beter opheffen, dat ­gebouw opknappen en er appartementen van maken. Die vervolgens verkopen en met dat geld de onderwijsbegroting dichten.’ Olaf Bartelds van het Netherlands Foreign Investment Agency ziet beide kanten van de zaak, maar begint als doorgewinterd EZ’er met het economische argument. ‘Vanuit kostenoogpunt is het een erg goed plan, vanuit historisch oogpunt is het daarentegen erg jammer. EZ zit nu al meer dan 90 jaar in dit prachtige gebouw! Je moet als ministerie in ieder geval opletten dat je nog wel een eigen gezicht kunt ­behouden.’ < [Henri van Hasselt en Karsten van Loon]

PM 22/11

27

spelers >

Joke Brandt komt binnen in ‘beleidsrijke tijd’ OS • Joke Brandt verontschuldigt zich alvast. De begroting voor ontwikkelingssamenwerking wordt behandeld dus de nieuwe plaatsvervangend DG Internationale ­Samenwerking kan ieder moment uit het interview worden weggeroepen. Brandt was ambassadeur in Eritrea en Oeganda, maar wilde graag terug naar het departement. Ze zal het werk ‘in het veld’ en de contacten ‘met de mensen waar het uiteindelijk om gaat’ wel missen. ‘Hoewel je in hoofdsteden zit, ga je toch regelmatig het land in om te zien of het beleid aansluit bij de behoeften van de bevolking.’ Brandt gaf zelf aan zich wat breder te willen bezighouden met het ontwikkelingsbeleid. Met haar benoeming ging ze van een ­‘gefocuste’ taak – ‘je kunt er nog het idee hebben dat je alles van Oeganda weet’ – naar een veel bredere functie. ‘In feite komt hier het werk van alle ambassades bij elkaar.’ Na drie maanden denkt Brandt ‘de goede

Oud-ambassadeur neemt afscheid van Afrika weg’ te hebben gevonden. Dat is niet vanzelfsprekend, geeft ze aan: ‘De processen lopen anders en ik speel zelf een andere rol.’ Terug in Den Haag valt ze met haar neus in de boter. Brandt is verantwoordelijk voor de bilaterale programma’s in de partnerlanden. Ze komt binnen in een ‘beleidsrijke tijd’ waarin het ministerie werkt

aan nieuwe invalshoeken en aandachtspunten voor het ontwikkelingsbeleid. Een paar weken geleden presenteerde minister Koenders zijn plannen. ‘Ik mocht het schrijven aan de beleidsbrief van Koenders nog net mee­maken. Het is een heel interessant proces om te komen tot zo’n nota.’ Zelf stelde ze al vast dat het profiel van de functie past bij haar kennis en ervaring. Onvermijdelijk is toch de vraag of Brandt op deze functie terecht is gekomen dankzij het vrouwvriendelijke benoemingsbeleid van minister Ter Horst (BZK). ‘Dat is een vraag die ik ook al kreeg als ambassadeur, waar vrouwen eveneens ondervertegenwoordigd zijn. Maar je doet gewoon je werk, nietwaar?,’ lacht ze. Over het algemeen vindt ze het een goede zaak dat er meer vrouwen in hoge functies worden benoemd. ‘Dat is toch een poel die vaak onbenut blijft.’ < [Eefje Rammeloo]

advertentie

28

PM 22/11

spelers > WIE ZIT WAAR? Bruno Bruins (44) wordt Randstad Gezant voor het ministerie van Verkeer en Waterstaat. In opdracht van minister ­Eurlings kan hij op bestuurlijk niveau worden ingezet bij alle Randstad Urgentprojecten. Bruins was waarnemend burgemeester van Leidschendam-Voorburg. De huidige president van het Amsterdamse gerechtshof, Nico Schipper (63), wordt per 1 januari 2008 advocaat-generaal bij de Hoge Raad. Hij was voor zijn functie in Amsterdam onder meer raadsheer bij de Hoge Raad en substituut-Nationale ombudsman. Eerder werkte hij als advocaat en procureur. T.G.M. Simons (50) wordt president van de Centrale Raad van Beroep. Hij is momenteel al lid van het bestuur en coördinerend vicepresident van de raad. In het verleden vervulde Simons diverse functies op het ministerie van Justitie, waaronder die van directeur sector Rechtspleging op de directie Wetgeving. Tussen 1997 en 2002 was hij vicepresident van de Rotterdamse rechtbank. Zijn nieuwe functie gaat in op 1 januari 2008. Burgemeester van Almere Annemarie Jorritsma (57) is verkozen tot nieuwe voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De VVD’er volgt Wim Deetman (CDA) op, die zijn functie als burgemeester van Den Haag neerlegt om lid van de Raad van State te worden. Hoogleraar epidemiologie Daan Kromhout is opnieuw benoemd tot vicevoorzitter van de Gezondheidsraad. De herbenoeming is voor een periode van vier jaar en met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2007.

Belgische brainstormdeskundige Koen De Vos

‘De scoringsdrang bij ambtenaren is te laag’ De Belgische ‘brainstormdeskundige’ Koen De Vos signaleert dat de overheid de kunst van het brainstormen veel minder beheerst dan het bedrijfsleven. ‘Beleid wordt nu ­eenmaal altijd afgezwakt op het moment dat erover gedebatteerd wordt.’ BRAINSTORM • In zijn boek Brainstormen een ruimte om ideeën in te brengen en wordt – het ultieme handboek geeft De Vos praktier meer overlegd. Zo ontstaat consensus en dat sche tips om brainstormsessies zo effectief is belangrijk om innovaties te kunnen verwemogelijk te laten verlopen. Bedrijven als zenlijken.’ ­Philips, Douwe Egberts en Unilever huurden De overheid heeft te maken met veel belanhem in om sessies te begeleiden, maar ook gen en kan zich nauwelijks fouten permitteuniversiteiten in Nederland en België maken ren. Deze barrières, die het bedrijfsleven niet van zijn diensten gebruik. De overheid is kent, zijn nauwelijks te omzeilen. Desondanks vooralsnog minder geïnteresseerd: tot nu toe heeft De Vos tips voor ambtenaren om sneller werd alleen bij het ministerie van Vrom en gemakkelijker tot beleid te komen: ‘Discus­gebrainstormd onder leiding van De Vos. Het sie moet worden vermeden, het is misschien verschil in interesse wijt De Vos aan de een boeiende uitwisseling van visies, maar ­mentaliteit in het bedrijfsleven die bij overstructurele ideeën komen er niet uit voort en heden vaak ontbreekt. het kost veel tijd. Ook ‘bij de overheid is ‘In het bedrijfsleven is denken ambtenaren iedereen voorzichtig’ iedereen gericht op tijdens een brainactie. Aan het eind stormsessie vaak te van de dag moet er iets uit de pipeline komen, groot, ze willen alles tegelijk aanpakken, teral zijn er nog onzekerheden. Daarom werken wijl het veel ­effectiever is om een klein doel daar mensen die knopen durven door te te stellen.’ ­hakken. Bij de overheid is iedereen voorzichDe Vos heeft het gevoel dat het ambtenaren tiger, er wordt met alles rekening gehouden aan enthousiasme ontbreekt om tot nieuwe en er moeten veel barrières worden over­ ideeën te komen. ‘Bij de overheid lijken ze wonnen. Dat gaat ten koste van innovatie.’ minder te accepteren dat maar twee van de De Vos wijt deze gang van zaken ook aan tien producten daadwerkelijk succesvol zijn. het type mensen dat bij de overheid werkt. Daardoor kijken ze vaak sceptisch tegen het ‘Ambtenaren hebben voor hun baan gekozen bedenken van innovaties aan en zijn ze moeiomdat ze op zoek zijn naar zekerheid en geen lijk te porren voor goed brainstormen.’ Belangrijkste tip van De Vos voor een effectieve zin hebben in de grilligheid van de markt. Op die manier gaan ze ook bij het brainstormen te brainstorm is het denken via een andere lijn werk: erg voorzichtig en binnen de gebaande dan gebruikelijk. ‘Er wordt vaak gedacht dat paden.’ Daar is dan ook veel ruimte voor verhet veilig is om elke keer op dezelfde manier tot ideeën te komen, maar dat is een groot betering, meent de brainstormdeskundige. Toch staat De Vos niet negatief tegenover misverstand. Om tot innovatie te komen moet de Nederlandse ambtenaar, zeker niet als hij men een ander denkspoor nemen dan gebruieen vergelijking trekt met zijn thuisland ­België. kelijk. Mijn taak is om mensen op dat spoor te ‘Ik heb de indruk dat mensen in Nederland de krijgen.’ De Vos sluit uit dat de overheid ooit waarde van het goed kunnen brainstormen zo zal brainstormen als het bedrijfsleven: beter inschatten dan de Belgen.’ Dit is te dan­‘Beleid wordt nu eenmaal altijd afgezwakt op ken aan de Nederlandse overlegcultuur, meent het moment dat erover gedebatteerd wordt.’ De Vos. ‘Door het poldermodel is er voor ieder< [Karsten van Loon] PM 22/11

29

spelers >

Overheid staat doorwerken na 65e in de weg BZK • De ambtenarenvakbonden Abvakabo, CNV Publieke Zaak en CMHF overwegen naar de rechter te stappen om de rijksoverheid ertoe te dwingen ambtenaren na hun 65e desgewenst te laten doorwerken. Al in 2002 werd met het ministerie afgesproken om verplicht ontslag bij 65 jaar te laten vervallen. Maar Binnenlandse Zaken, dat namens de rijksoverheid over arbeidsvoorwaarden onderhandelt, stelt hier volgens de bonden nog te veel voorwaarden aan. ‘Terwijl het kabinet doorwerken na je 65e propageert, houdt de overheid het voor haar eigen medewerkers juist tegen,’ stelt Jan Hut van de CMHF, de vakbond voor hoger overheidspersoneel. Minister ter Horst van BZK wil rijksambtenaren alleen toestaan om door te werken als het dienstbelang zich daar niet tegen verzet, aldus Hut. ‘Hiermee wordt het recht op doorwerken een verzoek om door te werken – een gunst van de werkgever. Dat doet geen recht aan de oude afspraak.’ Sinds in mei een oude noodwet uit 1945, die bepaalde dat overheidspersoneel bij 65 jaar ontslagen moest worden, werd ingetrokken kan een ambtenaar in principe langer doorwerken. Onderhandelaar Alfred Lohman van CNV Publieke Zaak weet dat een

aantal pensioengerechtigden al heeft aangegeven dat graag te willen. Probleem is echter dat het socialezekerheidsstelsel daar niet op is gebouwd. Een werknemer van boven de 65 jaar heeft bijvoorbeeld geen recht op ziekengeld, omdat hij al een AOW-uitkering krijgt. Volgens Lohman heeft Binnenlandse Zaken het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid advies gevraagd teneinde de problemen op te lossen, waardoor de minister eerst een tijdelijke regeling van twee jaar wil. Op zichzelf begrijpelijk, vindt Lohman. ‘Maar dat zij nu ook voorwaarden verbindt aan het doorwerken zelf, gaat ons te ver.’ Struikelblok vormt het begrip ‘dienstbelang’. De minister wil het dienstverband van 65-plussers kunnen beëindigen op grond van een algemeen dienstbelang. De bonden zijn echter bang dat een ambtenaar dan praktisch zonder reden op straat kan worden gezet. Zij eisen striktere ontslagvoorwaarden. Hut: ‘Er moet minimaal sprake zijn van een zwaarwichtig dienstbelang.’ Een woordvoerder van Binnenlandse Zaken erkent dat er een ‘discussiepunt’ is. Hij wil echter niet inhoudelijk op de kwestie ­ingaan. < [Imre de Roo]

advertentie

30

PM 6/12

spelers <

­

Toch een vrouw op de post van Kervezee OCW • Het is minister Plasterk (OCW) eindelijk gelukt. Hij heeft een vrouw gevonden voor de Onderwijsinspectie. Annette Roeters (53) treedt op 1 februari 2008 in de voetsporen van de ruim een jaar geleden vertrokken ­inspecteur-generaal van het Onderwijs Kete Kervezee. PM belt met Roeters, kort nadat haar benoeming bekend is gemaakt.

was, dan hadden de gesprekken die ik heb gevoerd wel wat korter kunnen duren. Goed van de minister, kennelijk is het nodig expliciet aandacht te besteden aan het benoemen van meer vrouwen in de top van de rijksdienst. Dat gaat nog steeds niet vanzelf.’

Was u als lid van het college van bestuur van VU Windesheim na ruim tien jaar toe aan een nieuwe uitdaging? ‘Ik was niet op zoek, als u dat bedoelt. Ik ben via een headhunter benaderd door de ­A lgemene Bestuursdienst voor de functie van inspecteur-generaal.’

Wat heeft u eigenlijk met het onderwijs? ‘Ik ben al meer dan 25 jaar actief in het ­o nderwijs, voornamelijk in het hoger ­beroepsonderwijs. De laatste twee jaar heb ik als lid van de Onderwijsraad mijn blikveld kunnen verbreden. De burgemeester van ­Chicago, Richard Daley, heeft het eens mooi kort verwoord: Education matters most. Daar kan ik me goed in vinden.’

Minister Plasterk was op zoek naar een vrouw voor deze functie. Heeft u het idee dat dit de reden is dat u bent aan­ genomen? ‘Ik ga er niet van uit dat dat de enige reden

En wat is er zo interessant aan de Onderwijsinspectie? Het is het enige instituut dat, via de minister uiteraard, kan handhaven. Dat is erg belangrijk en noodzakelijk natuurlijk. Verder ga ik

op dit moment nog niet op de inhoud van het werk in, dat kan pas als ik eenmaal ben ­begonnen.’ U begint op 1 februari en bent tot die tijd nog aan het werk in Zwolle? ‘Dat klopt, hoewel ik hoop dat ik in januari nog even vrij kan nemen om adem te halen voordat ik aan die nieuwe klus begin.’ < [Cindy Castricum]

advertentie

PM 22/11

31

32 [PM Special] veiligheidscongres | 22 november 2007

Veiligheid ook verantwoordelijkheid burger

Risicoloze samenleving bestaat niet Wat gebeurt er als heel Nederland wordt stilgelegd door een ­stroomstoring? Staan de hulptroepen dan paraat? Een ramp valt niet te plannen, maar de voorbereidingen erop zijn dat wel. Met deze gedachte verzamelden bestuurders, beleidsmedewerkers, deskundigen en andere geïnteresseerden zich op 8 november op het Veiligheidscongres, georganiseerd door het ministerie van BZK. Tekst Rianne Waterval Foto’s Evert-Jan Daniels

E

en op de vijf Nederlanders denkt bij een ramp als eerste aan een ­watersnoodramp, zo maakten TNS Nipo en het Rode Kruis deze maand bekend. Daarmee staat dit type ramp op de eerste plaats van de ­­rampentoptien. Een terroristische aanslag staat volgens de gemiddelde Nederlander op plek vijf. In een tijd waarin klimaatverandering, griepepidemieën en terrorisme onze samenleving bedreigen, staat het onderwerp veiligheid hoog op de agenda. Wat mag er van de burger worden verwacht als de

‘Veiligheid wordt vaak ten onrechte in de eerste plaats gezien als een ­verantwoordelijkheid van de overheid’ veiligheid in het geding is? En in hoeverre moet de overheid over noodscenario’s beschikken en voorbereidingen treffen om een ramp te voorkomen? Uit de bomvolle zaal blijkt dat het bewaken van veiligheid een hot issue is waar een groot aantal takken van sport aan te pas komt. De bewakers van de publieke veiligheid, variërend van wijkmoeder tot burgemeester en van brandweercommandant tot minister, hebben zich in het Rotterdamse WTC verzameld om gezamenlijk de bedreigingen te lijf te gaan. Ook de taskforce Handicap en ­Samenleving was aanwezig. Volgens hen is er bij het maken van plannen voor rampenbestrijding en

crisisbeheersing nog te weinig aandacht voor de veiligheid van mensen met een beperking.

Verantwoordelijkheid ‘Wie doet wat op welk moment? En wie is ­waarvoor verantwoordelijk?’ Volgens ­dagvoorzitter Joan Leemhuis-Stout schort het nog wel eens aan interactie en samenwerking op het gebied van veiligheid. De voorzitter van de Nederlandse ­Vereniging van Ziekenhuizen benadrukt dat er niet genoeg kan worden geoefend. Zo is er in de ‘witte kolom’ volgens haar nog een wereld te winnen: ‘Bij de oefening Voyager heeft een ziekenhuis vier uur moeten wachten voordat de patiënten ­werden binnengedragen.’ Verantwoordelijkheid is een ­begrip dat telkens weer komt bovendrijven in ­de discussie over veiligheid, zo ook op dit congres. ‘Veiligheid wordt vaak ten onrechte in de ­eerste plaats gezien als een verantwoordelijkheid van de overheid,’ stelt BZK-minister Guusje ter Horst. ­Hoewel de bewindsvrouw erkent dat het ­garanderen van veiligheid een kerntaak van de overheid is, benadrukt ze dat deze opdracht ­nadrukkelijk een gedeelde verantwoordelijkheid is. De minister is het dan ook geheel met Pieter van Vollenhoven eens dat deze verantwoordelijkheden explicieter mogen worden uiteengezet. Daarnaast roept Ter Horst de aanwezigen op zoveel ­mogelijk op te treden als één overheid: ‘Niet naar elkaar wijzen, maar elkaar aanvullen. Ook moeten we duidelijk aangeven waar de rol van de één eindigt en de rol van de ander begint.’

22 november 2007 | veiligheidscongres [PM Special]

33

Impressie van de rampenoefening Voyager die op 3 oktober dit jaar werd gehouden in de Rotterdamse haven

De gedachte van gedeelde ­verantwoordelijkheid komt ook terug in het Nationaal Adviescentrum ­Vitale Infrastructuur (Navi). Voor de volle zaal ­verricht de minister de officiële opening van dit nieuwe ­adviescentrum. Beheerders uit ­vitale sectoren, zoals de energiesector, ­drinkwater- en voedselvoorziening, telecommunicatie, ­gezondheidszorg en chemische industrie, kunnen voortaan ­rekenen op advies en ondersteuning van dit ­centrum bij het nemen van ­veiligheidsmaatregelen. ­Overheidsdiensten als politie, AIVD en NCTb ­zullen informatie aanleveren over ­ontwikkelingen en trends in de werkwijze van criminelen en ­terroristen. Op basis van de verstrekte ­informatie kunnen de beveiligingsmaatregelen worden ­aangepast. ­Belangrijkste doelstelling is het beschermen van de Nederlandse samenleving tegen de dreiging van moedwillig menselijk handelen als criminaliteit en terrorisme.

Niet almachtig De minister is ambitieus. Als het aan haar ligt zijn criminaliteit en overlast in 2010 met een kwart verminderd ten opzichte van het jaar 2002. ‘In de daadwerkelijke aanpak bent u vooral belangrijk,’ drukt Ter Horst de aanwezigen op het hart. ‘De overheid is niet almachtig.’ Ze benadrukt dat de zelfredzaamheid van burgers bij calamiteiten en bij grote crises van essentieel belang is. De overheid speelt volgens de minister wel een belangrijke rol als het gaat om de beoordeling van de risico’s. ‘Hoe hoog komt het water? Het is

aan de rijksoverheid om inzichtelijk te maken wat de dreigingen zijn in ons land.’ Ter Horst heeft de departementen opdracht gegeven een analyse te maken. Begin volgend jaar zullen de eerste resultaten van de nationale risicobeoordeling aan het kabinet worden gepresenteerd. Ook wil de PvdA-bewindsvrouw de rampen­ bestrijding en crisisbeheersing op regionaal ­niveau binnen twee jaar op orde hebben. Op dit vlak is volgens Ter Horst een duw in de goede richting ­nodig. De minister zal, indien nodig, niet aarzelen om deze te geven, maar ze verwacht ook ­daadkracht van

‘De superburgemeester past niet in ons staatsrechtelijk bestel. Het is een onjuist en onwenselijk figuur’ de lokale overheden. Op dit ­moment ligt het wetsvoorstel over de veiligheidsregio’s ter behandeling bij de Tweede Kamer, maar Ter Horst ­benadrukt dat hier niet op gewacht moet worden: ‘Je moet het dak repareren als de zon schijnt.’

Superburgemeester Al snel blijkt dat dit wetsvoorstel de ­gemoederen in veiligheidsland flink bezighoudt. In 2004 heeft het kabinet besloten de veiligheidszorg van de ­brandweer, politie en de Geneeskundige ­Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (Ghor) onder te brengen in 25 veiligheidsregio’s, de

34 [PM Special] veiligheidscongres | 22 november 2007

Veiligheid is een hot issue: ook van de rampenoefening wordt uitgebreid verslag gedaan

­ renzen ­hiervan komen overeen met die van de g huidige politieregio’s. Ook het optreden van de gemeente en andere overheden in geval van een ramp of een crisis wordt in zo’n regio geregeld. Hoe de verdeling van bevoegdheden en­ de ontwikkeling van deze regio’s moeten ­worden ­uitgekristalliseerd, levert voldoende stof tot ­discussie. Op advies van de Raad van State krijgt

‘We moeten oppassen dat papieren perfectie niet de norm wordt’ de voorzitter van de ­veiligheidsregio bij een ­regionale crisis of ramp doorzettingsmacht. De raad vindt dat in het oorspronkelijke wetsvoorstel de veiligheidsregio’s in een aantal opzichten te ­weinig ­bevoegdheden krijgen om een effectief veiligheidsbeleid te kunnen voeren. Indien zich een ramp voordoet, zal volgens het wetsvoorstel de ­burgemeester van de grootste gemeente in de ­veiligheidsregio de coördinerende rol op zich ­nemen. Deze ‘superburgemeester’ valt niet bij iedereen in goede aarde. Clemens Cornielje, Commissaris van de Koningin (CvdK) in de provincie Gelderland en eerste portefeuillehouder als het gaat om veiligheid, is zeker geen voorstander. ‘De ­superburgemeester past niet in ons ­staatsrechtelijk bestel. Het is een onjuist en onwenselijk figuur. Juist tijdens ­rampen dien je beproefde paden te bewandelen,’ ­fulmineert Cornielje. De commissaris wijst erop dat tijdens overleg ­tussen het Ipo, de VNG en het ministerie van BZK is

overeengekomen dat de CvdK uit de ­operationele lijn van burgemeester-voorzitter ­veiligheidsregiominister zou worden gehaald, maar dat de ­doorzettingsmacht en aanwijzingsbevoegdheid van deze commissaris onaangetast zouden blijven. ‘Ik was dan ook onaangenaam verrast dat het ingediende wetsvoorstel dit bestuurlijke compromis niet meer volgt.’ Cornielje drukt Kamerleden op het hart het wetsvoorstel op dit punt nog eens te overwegen, zodat de rol van de commissaris als ‘arbiter met voldoende bevoegdheden’ wordt ­gegarandeerd. Zijn zienswijze wordt niet gedeeld door Thom de Graaf. Volgens de burgemeester van ­Nijmegen en voorzitter van het Veiligheidsberaad is de ­benaming ‘superburgemeester’ onjuist: ‘Het gaat niet om de burgemeester als burgemeester van die grote ­gemeente, maar als voorzitter van de veiligheidsregio. Alleen in die hoedanigheid ­bestaat een bevoegdheid. De voorzitter heeft de ­doorzettingsmacht om de ramp eenduidig en ­adequaat te bestrijden.’ De Graaf wil zich echter niet beperken tot een oeverloze competentiediscussie en vraagt in zijn speech ook aandacht voor andere zaken. Zo ­bestempelt de oud-minister de informatievoorziening binnen en tussen de kolommen als zwak en kan de samenwerking tussen de spelers op het ­veiligheidsterrein volgens de D66’er beter op ­elkaar worden afgestemd. Namens de voorzitters van de 25 veiligheidsregio’s roept De Graaf op tot de bundeling van ­krachten: ‘Er is veel beweging in veiligheidsland, maar de richting is niet altijd duidelijk. Het ­veiligheidsberaad wil een bindende factor zijn in de ontwikkeling

22 november 2007 | veiligheidscongres [PM Special]

‘Informatie is de sleutel tot succesvol optreden.’ Met deze woorden reikt Ben Ale, hoogleraar veiligheid en ­rampenbestrijding, de Publieke Veiligheid Award 2007 uit. Van de aanwezigen koos 60 procent uit de drie ­genomineerden voor het project Geo Data ­Infrastructuur (GDI) Rampenbestrijding en Crisismanagement. In dit ­programma worden kaarten en geografische informatie ­gebundeld om rampen beter te kunnen bestrijden. De Dienst Regelingen van het ministerie van LNV heeft, mede door het grote aantal dierziektecrises van de ­afgelopen jaren, in 2006 het initiatief genomen om de ­geografische informatie te koppelen. Al snel sloten het ­Kadaster en de ministeries van Vrom, BZK en VenW zich bij het GDI-project aan. Ook het ministerie van Defensie en TNO zijn inmiddels bij het project betrokken. Rob van de Velde, ­voorheen projectleider bij LNV en nu als directeur van stichting ­Geonovum nauw betrokken bij dit project, hoopt dat de samenwerking zich ook buiten de rijksoverheid snel zal uitbreiden. Wat is het GDI-project precies? ‘Het project zorgt ervoor dat gegevens die bij de overheid al beschikbaar zijn en op kaart staan, worden ­gekoppeld en gestandaardiseerd. De nationale en departementale crisiscentra kunnen snel en eenvoudig beschikken over ­dezelfde geografische informatie. De kaarten worden als het ware over elkaar gelegd. Sinds de eerste fase van dit project zijn er 17 kaarten ontwikkeld die centraal ­toegankelijk zijn in het geval van een ramp. Zo hebben de centra direct ­toegang tot wegenkaarten en kadastrale gegevens. In de ­database staat ook informatie over gewassen op het land, stations, havens en locaties waar evacués kunnen worden opgevangen.’ Het GDI-project bouwt dus voort op bestaande structuren. Waarom is hiervoor gekozen? ‘Ons uitgangspunt is de gegevens bij de bron te gebruiken. Op deze manier blijf je dicht bij de praktijk. We hebben

van de veiligheidsregio’s.’ Planvorming is hierbij een instrument en geen doel op zich, benadrukt hij. Plannen en regelgeving zijn volgens hem ­noodzakelijk, maar dit mag niet ten koste gaan van het eigen probleemoplossend vermogen: ‘We moeten oppassen dat papieren perfectie niet de norm wordt.’

Inventiviteit De Amsterdamse locoburgemeester en ­wethouder Lodewijk Asscher zoekt de sleutel tot een ­veilige samenleving in een andere hoek. Hij ziet een ­effectiever sociaal beleid als de sleutel voor een beter veiligheidsbeleid. De wethouder verwijst naar de jeugdproblematiek in de wijk Slotervaart. Door een project met straatcoaches is volgens hem de straat weer terugveroverd: ‘De angel is er nu echt uit.’ Asscher benadrukt dat het echte

Foto: Blomberg Instituut

Iedereen moet naar dezelfde kaart kijken

Leo Nieuwenhuizen en Rob van de Velde (r) nemen de Publieke Veiligheid Award 2007 in ontvangst.

­ ebruikgemaakt van de bestaande kennis en ­technologie. g De Haagse Ring, het besloten netwerk dat ministeries ­verbindt, die lag er gewoon. Zo’n voorziening moet je dan ook benutten. Als je bij een ramp een ander systeem moet ­gebruiken dan je normaal gebruikt, kun je dit vaak ook ­minder goed hanteren. Bovendien is een nieuw systeem onbetaalbaar.’ Wat is nu de volgende stap? ‘De ramp ontstaat niet bij het rijk, maar altijd op lokaal niveau. Het gaat erom dat iedereen naar dezelfde kaart kijkt, dat is de essentie. Departementen laten elkaar nu in de kaart kijken, hiermee is de eerste stap gezet. Maar ook de belangstelling van lokale overheden neemt toe. We zijn inmiddels een pilot gestart in de regio’s Gelderland-­Midden en Rotterdam-Rijnmond. Dit vergt wel enkele aanpassingen. De Haagse Ring reikt niet tot Ede, hier zijn andere ­netwerken voor beschikbaar zoals het OOV-net. Het is nu zaak de samenwerking die gestart is op rijksniveau uit te breiden naar regionaal niveau.’

­ evaar schuilt in de nieuwe generatie jongeren die g voor het eerst het slechte pad opgaan. Een betere samenwerking tussen hulpverleners, politie en straatcoaches is volgens hem noodzakelijk om de wijkveiligheid te verhogen. Tot slot aan komiek Raoul Heertje de ­opdracht het complexe onderwerp veiligheid in een ­humoristisch jasje te gieten. Hij vraagt om ­inventiviteit als het gaat om terreurbestrijding en crisisbeheersing. Zo ziet de cabaretier het ­praten met een ­zelfmoordterrorist als oplossing: ‘We ­willen ­eigenlijk allebei hetzelfde, we hebben ­alleen een locatieprobleem.’ En ­hoewel zelfredzaamheid tijdens dit congres hoog op de agenda staat, komen de bestuurders in veiligheidsland er volgens ­Heertje toch niet ­gemakkelijk vanaf: ‘Wij Nederlandse­­ ­burgers willen toch een schuldige aanwijzen als het misgaat.’

35

et cetera > Het strijdtoneel

Progressief Amerika

De Balie organiseert met Oxfam Novib op maandag 26 november een lezing in de serie ‘Het strijdtoneel’. Polemoloog Leon Wecke en wetenschapsredacteur Peter Giesen (de Volkskrant) gaan in op de perceptie van oorlog en geweld in Nederland. In hoeverre klopt ons zelfbeeld dat wij humanitair en/of laf zijn?

Op 30 november organiseert de Wiardi Beckman Stichting samen met Democrats Abroad een bijeenkomst over de staat van de progressieve beweging in de Verenigde Staten. In de aanloop naar de verkiezingen in de VS laten diverse sprekers hun licht schijnen over inhoudelijke vraagstukken, van sociale wetgeving tot buitenlands beleid.

Wat De perceptie van oorlog in een land van lafaards Wanneer Maandag 26 november, 20.30 uur Waar De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, Amsterdam Informatie en reserveren www.debalie.nl Toegang gratis

Wat Op zoek naar een progressief Amerika Wanneer Vrijdag 30 november, 20.00-22.30 uur Waar De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, Amsterdam Informatie en reserveren www.wbs.nl / [email protected] Toegang €10 / €25 inclusief jaarboek

Darfur Op dinsdag 27 november spreekt hoogleraar sociale geografie Fouad Ibrahim over de huidige situatie in Darfur. Ibrahim veroorzaakte recent commotie toen hij VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon publiekelijk corrigeerde toen deze de genocide in Darfur reduceerde tot ‘klimaatverandering’. Wat Massavernietiging in Darfur: nut en noodzaak van humanitaire interventie Wanneer Dinsdag 27 november, 20.00 uur Waar Crea, Turfdraagsterspad 17, Amsterdam Informatie en reserveren www.uva.nl Toegang €5

Wat ons bindt De Rode Hoed organiseert samen met VU Podium en het Oranje Fonds op dinsdag 4 december een bijeenkomst over de zin en onzin van gemeenschapsgevoel. Mensen uit de praktijk debatteren over verschillende manieren om de samenleving ‘bij elkaar te houden’. Wat De boel bij elkaar houden. Wat ons bindt in de praktijk. Wanneer Dinsdag 4 december, 19.30-22.00 uur Waar De Rode Hoed, Keizersgracht 102, Amsterdam Informatie en reserveren www.rodehoed.nl Toegang gratis

advertentie

36

PM 22/11

et cetera <

‘Kleurling’ met campy luchtje

Handboek voor de verkiezingen

Wie het ‘multiculturele vraagstuk’ ook eens van een minder theroretische kant wil bekijken, doet er goed aan Zon, zee, oorlog van Stephan Sanders ter hand te nemen. Sanders is columnist bij Vrij Nederland en Onze wereld en dit boek bestaat uit reisverhalen en columns die hij schreef tussen 1992 en 2007. De bundel telt niet meer dan 197 bladzijden, wat al aangeeft dat de auteur een scherpe selectie heeft gemaakt. Wat doet huidskleur ertoe? Dat is de centrale vraag in alle hoofdstukken. Niets, is het antwoord van Sanders in eerste aanleg, totdat anderen aan die kleur allemaal eigenschappen en kwalificaties toedichten. In Kaapstad ontmoet Sanders een hele gemeenschap van mensen die net als hijzelf blank noch zwart zijn. ‘Kleurling, vinden wij in Europa, is een begrip dat vooral een lichte giechel oproept. Er kleeft als het ware een campy luchtje aan. Iemand die zichzelf een kleurling noemt, valt een besmuikte lach ten deel, want de omstanders begrijpen dat hier aan zelfironie wordt gedaan. Gekleurd: alla. Kleurtje: oké. Mensen van kleur: beetje plechtstatig, maar kan ook nog. Maar kleurling? Het is alsof het oude kolonialisme ineens weer een woordje meespreekt.’ De verhalen in Zon, zee, oorlog spelen zich af in Kaapstad, Paramaribo, Amsterdam en Parijs. Telkens laat Sanders zich ‘adopteren’ door zijn lokale gesprekpartners. Ja, hij wil wel een van hen zijn. Sterker nog, misschien is hij dat wel. Per slot van rekening is hij als adoptiekind niet zeker over zijn afkomst. In vreemde, verre plaatsen zouden zomaar zijn roots kunnen liggen. Deze persoonlijke beleving van het thema etniciteit tilt Zon, zee, oorlog uit boven alle multicultiliteratuur. Waar de identiteit van het individu – van jouw zelf zou Sanders misschien liever zeggen – onder vuur ligt, verliezen politieke vertogen hun neutrale karakter. Sanders is niet alleen lichtgekleurd, hij is politicoloog, filosoof en homoseksueel. Maar hij is bovenal een begenadigd stilist. Zijn verhalen zijn leuk om te lezen omdat ze doorspekt zijn met zelfspot. Soms confronteert de schrijver zichzelf met intrigerende dilemma’s, zoals in zijn beschrijving van een vakantieliefde. ‘Zolang je zelf twintig bent en je even oude, buitenlandse liefde teert op jouw studiebeurs van wel zeshonderd gulden per maand, zijn de verhoudingen te overzien. Maar wat gebeurt er naarmate niet alleen het verschil in leeftijd, maar ook in financiële mogelijkheden groter wordt? Is een vijftigjarige Duitser, goed voor driehonderdduizend DM per jaar exclusief onkostenvergoeding, nog wel schattig zodra hij in omstrengeling staat met een lief Cubaans meisje van bijna achttien? Goed, laat ik het niet op Duitsers gooien, laat ik het over mezelf hebben.’ In deze bundel heeft Sanders het alleen maar over zichzelf en daarmee ziet hij kans meer te zeggen over de tijd waarin we leven dan alle essays, notities en beschouwingen over de multiculturele samenleving van de laatste paar maanden bij elkaar. < [Guikje Roethof]

Nog even en de Nederlandse media staan weer vol met de bombastische toespraken van Clinton/Obama en Giuliani/Romney/ McCain. U weet nog wel: een dagelijks item over de Amerikaanse presidentsverkiezingen in het NOS Journaal, voorzien van speciaal gemaakte bumper, Erik Mouthaan die in confettiregen achter de kandidaten aanrent en speciale verkiezingspagina’s in de kranten. Als nieuwsconsument moet u sterk in uw schoenen staan als u de wedloop wilt kunnen ­volgen. Frans Verhagen schreef daarom een handboek dat de lezer in heldere taal door het spektakel poogt te loodsen. Hij neemt als uitgangspunt dat de beste kandidaat de verkiezingen nooit wint. Er spelen zoveel factoren mee in de aanloop naar de verkiezingen dat de kandidaat met de beste papieren niet automatisch de meeste kans maakt om te winnen. In een ruime inleiding legt Verhagen de gang van zaken in de aanloop naar de verkiezingen uit. Hij doet dat aan de hand van de nodige anekdotes. Bijvoorbeeld over kandidaat Howard Dean, die na een nederlaag alle aandacht naar zich toetrok en met een oorlogsschreeuw zijn vrijwilligers opnieuw wilde motiveren. ‘De ­media pikten het op, vergrootten het uit, en lieten Dean onafgebroken zien, waardoor het leek alsof een gevaarlijke gek compleet uit zijn dak ging.’ Ook het begrip framing wordt behandeld in de context van de Amerikaanse verkiezingen. De strijd tussen Carter en ­Reagan eindigde ‘met een knock-out in de debatten, toen ­Reagan aan de kiezers vroeg: Are you better off today than you were four years ago?’ Reagan stelde de vraag volgens Verhagen op een ­‘typische Reagan-­manier, met mooie, warme woorden’. Ingewikkelde termen zoals coattails, incumbent en frontloading kunnen verwarrend werken in een verkiezingsrace waarbij journalisten denken dat hun lezers en kijkers even goed geïnformeerd zijn als zijzelf. Verhagen heeft een handig overzicht gemaakt met de verklaring van dit soort termen. Tot slot ­bevat het boek een sterktezwakteanalyse van de presidentskandidaten. De vraag is wat u aan die analyse heeft. Het feit dat ­Hillary Clinton een vrouw is en Barack Obama een zwarte huidskleur heeft, is voor beiden zowel een zwak als een sterk punt, vindt Verhagen. Maar ja, wat wil je ook, hij heeft immers al geconcludeerd dat de beste nooit wint, dus dergelijke analyses zijn eigenlijk per definitie zinloos. Verhagen put moeiteloos uit jarenlange ervaring als correspondent in Amerika. Die ervaring is een rijke informatiebron, maar kan ook een beetje zuur worden: wij begrijpen het allemaal toch niet, want we hebben er niet jarenlang gewoond. Het Charles Groenhuijsen-effect, zeg maar. De schrijver heeft het commerciële aspect van de verkiezingsrace optimaal benut door aan het boek enkele tientallen pagina’s toe te voegen met miniportretjes van de afgelopen 43 presidenten. Die stonden ook al in een vorig – bescheiden – boekwerkje van dezelfde auteur. Toegegeven, de informatie maakt het boek wel compleet en inderdaad een buitengewoon handige gids die de verkiezingen hopelijk inzichtelijker maakt dan ze voorheen waren. < [Eefje Rammeloo]

Zon, zee, oorlog, Stephan Sanders Uitgeverij Lemniscaat, 196 pagina’s, € 17,95

De beste wint nooit, Frans Verhagen Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 250 pagina’s, € 12,50

PM 22/11

37

service Kameragenda

26 november t/m 6 december

Plenaire vergaderingen Het einde van de begrotingsbehandelingen komt in zicht. BZK en WWI komen in week 48 aan bod en in week 49 is de beurt aan VenW en Koninkrijksrelaties. Alleen OCW en SZW staan dan nog open.

Commissievergaderingen

26 november 10.00-18.00 13.00-17.00

Vrom, Wetgevingsoverleg Omgevingsrecht OCW, EZ en Justitie, Wetgevingsoverleg Mediawet

27 november 16.00-18.00

Justitie en VWS, Algemeen Overleg Justitieel verslavingsbeleid

28 november 10.00-12.00 10.00-12.00 11.15-12.15 12.15- 15.15 13.00-16.45

Justitie, Algemeen Overleg Verschoningsrecht journalisten BZ, Algemeen Overleg Benelux VenW, Algemeen Overleg Transportraad VenW, Wetgevingsoverleg Begroting VenW OCW en LNV,

14.00-15.00 14.00-15.00 14.00-16.00 15.30-17.30 16.00-18.00

Algemeen Overleg Leraren EZ, Algemeen Overleg Vervoer, telecommunicatie en energie VWS, Algemeen Overleg EU-gezondheidsraad Jeugd, Algemeen Overleg Alcoholmisbruik jongeren EZ, Algemeen Overleg Energie BZ, Algemeen Overleg OVSE

29 november 10.00-12.00 10.00-12.00 10.00-14.00 11.30-13.30 12.30-14.30 13.00-15.00

Financiën, Algemeen Overleg Ecofin Raad SZW, Algemeen Overleg Europaoverleg VWS, Algemeen Overleg Kwaliteitszorg cure/care Justitie en BZK, Algemeen Overleg Wet Bibob SZW, Wetgevingsoverleg Begrotingsonderzoek Financiën, Algemeen Overleg Belastingherziening 2001

15.00-17.00

VWS, Algemeen Overleg Ambulancezorg

4 december 16.30-18.30 16.30-21.30



BZ en Defensie, Algemeen Overleg Navo OCW en LNV, Algemeen Overleg Leraren

5 december 10.00-12.00 10.15-13.15 12.00-14.30 14.00-16.00

Justitie en BZK, Algemeen Overleg JBZ Raad VWS, Algemeen Overleg Preventiebeleid EZ, Algemeen Overleg MVO-rapport EU en BZ, Algemeen Overleg Razeb

6 december 10.00-12.00 BZ, Defensie en WWI, Algemeen Overleg Turkse dienstplicht 12.00-15.00 LNV, Notaoverleg Dierenwelzijn 15.30-17.30 Jeugd en Gezin, Algemeen Overleg VN-verdrag Rechten van het Kind

evenementen 26 november

28 en 29 november

5 december

6 en 7 december

Manifestatie Parels van integratie Nicis Instituut Het Sieraad, Amsterdam www.integratie.net

Conferentie Equal opportunities for all VNG World Forum Convention Center, Den Haag, www.vngequal.eu

Gemeentebeurs VNG Jaarbeurs, Utrecht www.vnggemeentebeurs.nl

27 november

29 november

Jaarcongres Zbo’s en de organisatie van toezicht Elseviercongressen Crowne Plaza, Den Haag www.elseviercongressen.nl

Grote dag voor de kleine gemeenten Reed Business Rijtuigenloods, Amersfoort www.gemeente.nu

Congres Grensverleggend leiderschap Meetingplaza, Maarssen www.overheidsmanagement.nl

28 november

Top Bestuurders Meeting Slimmere en betere overheid PM i.s.m. BlomBerg Instituut Idazaal, Den Haag www.debatcyclus.nl/betereoverheid

Congres Minder regels en meer service? Gemeente Rotterdam Hilton Hotel, Rotterdam www.elseviercongressen.nl

38

PM 22/11

29 november

6 december Top Bestuurders Meeting Integrale gemeentelijke dienstverlening De Blommestein Groep De Nonnerie, Maarssen www.gemeentedebat.nl

beau monde In het boek Lui, links en lak aan de burger komen 42 vooroordelen over ambtenaren aan bod die worden ­getoetst aan de werkelijkheid. Bij de presentatie van het boekje in Den Haag waren opvallend weinig ambtenaren aanwezig.

Lize Alink, onlangs opgestapt als hoofdredacteur van Binnenlands Bestuur, kwam met het idee voor het boekje. Schrijver Martijn van der Kooij (r) heeft het idee uitgewerkt door personen als Jos Meekel van Hoffmann Bedrijfsrecherche te interviewen. ‘Het was geen enkel probleem om op 42 vooroordelen te komen, na één middagje hadden we ze allemaal bij elkaar,’ blikt Alink terug.

Uitgever Marjolijn Voogel, die de onvergeeflijke fout maakte in haar praatje te zeggen dat ‘politici toch ook ambtenaren zijn... niet dan?’ spreekt met organisatieadviseur John Verburg. ‘Vooroordelen ontstaan niet zomaar. Als ze worden uitgesproken, zijn ze al waar,’ stelt Verburg.

Jos Meekel (l) weet als directeur van Hoffmann Bedrijfsrecherche alles over het schnabbelen van ambtenaren in de baas zijn tijd. ‘In de achttien jaar dat ik hier werk heb ik eigenlijk weinig verschil gezien tussen het bedrijfsleven en de ambtenaren,’ zegt hij tegen auteur Martijn van der Kooij.

Een kern van waarheid Wat: Boekpresentatie Lui, links en lak aan de burger Waar: Nieuwspoort, Den Haag Wanneer: Maandag 19 november 17.00-18.30 uur

Journalist Pieter Jan Dijkman (l) is in gesprek met ambtenaren Tjitte Mastenbroek (m) van LNV en Dick Boersema, die werkzaam is bij de Tweede Kamer. Mastenbroek, schertsend: ‘Ik moest flink overwerken om in een keer door te kunnen naar deze persconferentie om 17 uur.’

Frits Huffnagel neemt het eerste exemplaar in ontvangst. Tussen vele ambtenarengrappen door wijst hij erop dat twee vooroordelen in de titel niet kloppen (‘lui’ en ‘lak aan de burger’). ‘Alleen links is wel van toepassing op ambtenaren, maar gelukkig geeft dat minder problemen dan een linkse politicus,’ aldus Huffnagel met een brede grijns.

Persvoorlichter van BZK Vincent van Steen (l) praat na met een van de schrijvers van het boek, Dirk van Harten. Van Steen, die ook persvoorlichter van de AIVD is geweest, is een echte overheidsambtenaar, maar hij voelt zich niet aangesproken door de vooroordelen. ‘Ik ben benieuwd naar de inhoud, maar het worden terecht vooroordelen genoemd en geen oordelen.’

Gemeenteambtenaar Willemijn Faber: ‘Ambtenaren hebben ook gevoel voor humor hoor!’ Niels Krol van het stadsgewest Haaglanden: ‘Ik weet nog niet wanneer ik het boekje ga lezen, thuis of in de baas zijn tijd.’ Robert Mul, directeur van de Rotterdamse rekenkamer, werd gevraagd naar de veronderstelling dat ambtenaren geld over de balk smijten. ‘Het zijn niet de individuele ambtenaren. Bureaucratieën en bestuurders, die gooien het geld weg.’

Ibo Gülsen, VVD-gemeenteraadslid in Den Haag, vindt de titel aansprekend. ‘Natuurlijk is er veel overdreven, maar soms zit er zeker een kern van waarheid in.’ Gülsen is als een van de weinigen in de Haagse raad werkzaam in het bedrijfsleven. ‘Van de 45 gemeenteraadsleden zijn er hoogstens 5 die in het bedrijfsleven werken, terwijl het toch een afspiegeling van de bevolking zou moeten zijn.’

Illustrator Farhad Foroutanian is samen met zijn vrouw Nasrin naar de presentatie gekomen. De tekenaar heeft een groot aandeel in het boekje: bij elk vooroordeel heeft hij een prent gemaakt waarin de vermeende eigenschap uiteraard breed wordt uitgemeten.

PM 22/11

39