De beleving van coaching met paarden door

De beleving van coaching met paarden door MS-patiënten Een casestudie naar een coachingsprogramma binnen het bedrijf Kivik  

Campus St.‐Jorisstraat  Auteur:  Sarah Maenhout  Begeleider: Petra De Vlieger    Bachelorproef voorgedragen tot het behalen van   het diploma Bachelor in de Toegepaste Psychologie     Academiejaar 2014‐2015  0   

   

1   



2   

De beleving van coaching met paarden door MSpatiënten Een casestudie naar een coachingsprogramma binnen het bedrijf Kivik  

Campus St.‐Jorisstraat   

Auteur:  Sarah Maenhout  Begeleider: Petra De Vlieger    Bachelorproef voorgedragen tot het behalen van  het diploma Bachelor in de Toegepaste Psychologie     3   

Academiejaar 2014‐2015 

Dankwoord Eerst en vooral zou ik Annemieken Van Reepingen van de organisatie Kivik willen bedanken. Zonder haar medewerking was het realiseren van deze bachelorproef niet mogelijk geweest. Ze gaf me de kans om een aansluitend onderzoek te voeren naar haar eigen ontwikkelde coachingsprogramma en hielp me op die manier ook om mijn doelgroep te concretiseren. Ze bood me ook de mogelijkheid om twee sessies van het coachingsprogramma bij te wonen zodat ik op die manier een duidelijker beeld kreeg van de coachingssessies. Ook de info die ze me zelf verder heeft meegegeven omtrent het programma en haar manier van werken heeft me enorm vooruit geholpen. Daarnaast hielp ze mij ook om mijn onderzoek te introduceren bij de deelnemers. Ook wil ik graag de projectcoördinator van de MS-Liga Vlaanderen, Katrien Tytgat, bedanken voor de informatie die ze me verschafte omtrent Multiple Sclerose. Vervolgens wil ik graag mijn begeleidster, Petra De Vlieger, bedanken voor haar constructieve feedback waarmee ze de inhoud en de vorm van mijn bachelorproef mee richting gaf. Daarnaast wil ik ook de deelnemers bedanken voor hun inzet en medewerking. Zij waren ertoe bereid om tijd vrij te maken om hun mening en persoonlijke ervaring te delen in functie van dit onderzoek. Als laatste wil ik ook mijn ouders bedanken voor hun morele en materiële steun.

Sarah        

 

4   

Inhoudsopgave Dankwoord ................................................................................................................................. 4 Abstract ...................................................................................................................................... 7 Inleiding ..................................................................................................................................... 8 1.

Algemene situering ......................................................................................................... 8

2.

coaching met paarden .................................................................................................... 10 2.1.

Begrippen in het werkveld ..................................................................................... 10

2.2. Eigenschappen van het paard ..................................................................................... 13 2.3 Voorwaarden therapiepaard ......................................................................................... 14 2.4. Algemene methodiek Kivik ........................................................................................ 15 3.

4.

Multiple Sclerose........................................................................................................... 18 3.1.

Algemeen beeld ..................................................................................................... 18

3.2.

Psychische gevolgen .............................................................................................. 20

Coaching met paarden bij MS-patiënten ....................................................................... 21 4.1.

Waarom equicoaching bij MS ............................................................................... 21

4.2.

Inhoud coachingsprogramma ................................................................................. 21

5.Onderzoeksdoel en onderzoeksvragen ............................................................................... 27 Methode .................................................................................................................................... 28 1.

Deelnemers .................................................................................................................... 28

2.

Meetinstrument.............................................................................................................. 28

3.

Procedure ....................................................................................................................... 28

4.

Data- analyse ................................................................................................................. 29

Resultaten ................................................................................................................................. 30 1.

Evaluatie interviews ...................................................................................................... 30

2.

Resultaten ...................................................................................................................... 31

Discussie en conclusie .............................................................................................................. 40 1.

Discussie........................................................................................................................ 41

2.

Kritische bedenkingen ................................................................................................... 44

3.

Beroepsproduct en implicaties voor de praktijk ............................................................ 44

4.

Conclusie ....................................................................................................................... 45

Referenties ................................................................................................................................ 46 Bijlage 1: Inlichtingenfiche valorisatiemeter ........................................................................... 50

5   

Bijlage 2:Verstuurde e-mail deelnemers .................................................................................. 51 Bijlage3: Begeleidende brief .................................................................................................... 52 Bijlage 4: Informed Consent .................................................................................................... 53 Bijlage 5: Semi-gestructureerd interview ................................................................................. 54 Bijlage 6: Emotionele boodschappenkaart ............................................................................... 56 Bijlage 7: Boomstructuur ......................................................................................................... 62 Bijlage 8: Schema’s .................................................................................................................. 66

6   

Abstract  

Het therapeutisch werken met paarden in de gezondheidszorg komt steeds vaker voor. Mensen die lijden aan Multiple Sclerose krijgen ook vaak te maken met psychisch lijden. Daarom ontwikkelde de organisatie Kivik een specifiek coachingsprogramma met paarden voor mensen die lijden aan MS. Dit programma beoogt de levenskwaliteit van MS-patiënten te verhogen. Aangezien er nog veel onduidelijkheid bestaat omtrent de inhoud en werking van coaching met paarden werd de focus in dit onderzoek niet gelegd op het effect van het programma als wel op de beleving ervan door de deelnemers. Dit werd gedaan door middel van een kwalitatief onderzoek, en meer bepaald een casestudie. Om deze beleving na te gaan werd er bij vijf deelnemers een semi-gestructureerd interview afgenomen. De verkregen gegevens werden verwerkt volgens de thematische analyse. Door middel van deze analyse werd er een beschrijving verkregen van hoe de deelnemers het programma hebben ervaren en welke elementen voor hen belangrijk waren. Ook komt het verschil tussen coaching met paarden en gesprekstherapie naar voor in de resultaten. Als laatste komen ook eventuele gemiste zaken of suggesties omtrent het programma aan bod. Aangezien er sprake is van een zeer beperkte steekproef en het gaat om een casestudie kunnen de resultaten niet gegeneraliseerd worden. Wel kan deze bachelorproef een aanzet zijn tot verder onderzoek en tegelijk dient het ook als een evaluatie van het coachingsprogramma.

                 

7   

Inleiding 1. Algemene situering Equitherapie en coaching met paarden is alom aanwezig in Nederland en is ondertussen ook een groeiend werkveld in Vlaanderen. Enkele voorbeelden van organisaties die equicoaching aanbieden in Vlaanderen zijn: Equidream, Kheiron, Kivik, Equicaro, Equimare... Therapie met paarden wordt, net als coaching met paarden, beoefend in privépraktijken maar ook in verschillende settings in de gezondheidszorg en in psychiatrische centra in Vlaanderen. Deze interventies met paarden zijn echter vaak niet duidelijk wetenschappelijk onderbouwd. Equiboost (2010), een Vlaamse organisatie die coaching met paarden aanbiedt op een locatie in Frankrijk, geeft aan dat het noodzakelijk is om te zorgen voor structuur, promotie, onderzoek en het delen van kennis wanneer het gaat om door het paard ondersteunde interventies. Over heel de wereld werden al verschillende onderzoeken uitgevoerd waaruit men kon concluderen dat coaching met paarden, ofwel equicoaching, helpt bij het behandelen van verschillende aandoeningen en klachten zoals depressie, burn – out, verslaving, eetstoornissen enzovoort (Equiboost, 2013). Dit werkveld is echter nog niet geprofessionaliseerd en equicoach is nog geen officieel erkend beroep. Hierdoor wordt coaching met paarden vaak nog niet als een volwaardige werkvorm gezien. Om dit te bereiken is het, naast het aanbrengen van een duidelijke structuur en het afbakenen van een specifieke methode, van groot belang om hier wetenschappelijk onderzoek naar te voeren. Streefdoel hierbij is dan om uiteindelijk evidence-based te kunnen werken. Indien men dit zou bereiken, zou dit bijdragen tot de professionalisering van coaching met paarden wat bijkomend ook zou kunnen leiden tot terugbetaling van sessies. Daarnaast zorgt wetenschappelijk onderzoek er ook voor dat equicoaching onder de aandacht gebracht wordt zodat er interesse gewekt wordt en het dus verder kan groeien als werkveld. Uit studies en getuigenissen blijkt immers dat therapievormen met behulp van paarden wel degelijk effect hebben. Dit blijkt onder meer uit het onderzoek van Klontz, Bivens, Leinart, en Klontz (2007). Uit dit onderzoek naar een experimenteel therapieprogramma met assistentie van paarden blijkt dat er bij de deelnemers sprake was van een vermindering in het psychisch lijden en van verbeteringen op vlak van het psychisch welzijn. Andersen (2009) voerde een exploratieve studie uit naar ‘Equine guided coaching’. De deelnemers in dit onderzoek gaven aan dat ze beter in staat waren om leiding te nemen in hun eigen leven en ze vermeldden hierbij dat het paard dit proces had vergemakkelijkt. Uit deze en verschillende 8   

andere onderzoeken kan geconcludeerd worden dat het nut heeft om hier verder onderzoek naar te voeren. Dat coaching met paarden nog vaak niet als een volwaardige werkvorm wordt beschouwd, heeft verschillende redenen. Zo staat men hier vaak argwanend tegenover omdat men zich geen beeld kan vormen van het effect van equicoaching en van welke meerwaarde een paard kan bieden ten opzichte van ‘gewone’ coaching. Verder bestaat er veel onduidelijkheid rond hoe equicoaching in zijn werk gaat en wat er nu precies werkt. In haar onderzoek vermeldt Hofman (2013) dat kwantitatief onderzoek naar de effectiviteit van interventies met paarden nog toekomstmuziek is aangezien iedereen in het werkveld werkt vanuit zijn eigen achtergrond en werkkader en er dus nog geen sprake is van een ‘vaste’ methode of visie. Er kan dus geen algemene uitspraak met betrekking tot effectiviteit gedaan worden voor de verschillende settings binnen dit werkveld. Men dient elke setting apart te gaan onderzoeken. Coaching met paarden kan ook bij verschillende doelgroepen worden toegepast. De werkwijze kan dus ook al eens verschillen van doelgroep tot doelgroep. Men dient dus ook per doelgroep een apart onderzoek te gaan voeren. In deze bachelorproef wordt op vraag van Kivik een onderzoek gevoerd naar een specifiek coachingsprogramma binnen deze organisatie. Het betreft hier een samenwerking tussen Kivik en de MS Liga. Het gaat hier om een coachingsprogramma met paarden met als doelgroep mensen waarbij de diagnose ‘Multiple Sclerose’ werd vastgesteld. Het doel van het programma is om de levenskwaliteit van deze doelgroep te verhogen en bijkomend ook een verbetering van de ziektesymptomen te bewerkstelligen. Kivik stelde reeds verschillende succesvolle ervaringen vast bij deze doelgroep en wenst dit te staven aan de hand van wetenschappelijk onderzoek. Aan de hand van dit onderzoek wenst de organisatie het effect van het programma op de levenskwaliteit en op de ziektesymptomen te kunnen evalueren. Verder kan dit onderzoek ook een aanzet zijn tot verder onderzoek binnen deze organisatie waarin het effect van het programma uiteindelijk gekwantificeerd kan worden. Duyvejonck (2014) vermeldt in haar onderzoek ook dat reeds bestaande studies vooral gericht zijn op het in kaart brengen van de effecten van equitherapie en dat er vaak geen aandacht wordt geschonken aan de beleving van de deelnemers. In deze bachelorproef wordt er gezien

9   

het beperkt aantal onderzoekseenheden niet gefocust op de effectiviteit van het programma maar wel op de beleving van de deelnemers. De beleving van het programma van de deelnemers wordt in kaart gebracht via een kwalitatieve survey in de vorm van een casestudie. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een semi-gestructureerd interview die bij de deelnemers van het programma wordt afgenomen. Aangezien het hier gaat om een casestudie is het doel van deze bachelorproef niet om een methode of visie te gaan ontwikkelen. Wel dient dit eindwerk als aanzet tot verder onderzoek. Daarnaast kan dit eindwerk ook gezien worden als een vorm van feedback aan de organisatie Kivik. Deze bachelorproef bestaat ten eerste uit een literatuurstudie waarin een duidelijk beeld wordt geschetst van interventies met paarden, en meer specifiek van therapie en coaching met paarden. Daarvoor wordt eerst een onderscheid gemaakt tussen de verschillende begrippen die gehanteerd worden in het werkveld. Daarna wordt ingegaan op het (therapie)paard en de algemene methode die door Kivik gehanteerd wordt. Daarnaast wordt er ook een beeld geschetst van Multiple Sclerose. Uiteindelijk wordt ook toegelicht waarom deze werkvorm wordt toegepast bij deze specifieke doelgroep. De literatuurstudie wordt gevolgd door de onderzoeksvragen, de gehanteerde methode, de resultaten, de discussie en ten slotte de conclusie.

2. coaching met paarden 2.1. Begrippen in het werkveld Therapeutisch of orthopedagogisch paardrijden Het gaat hier om het rijden op het paard ter ontspanning of als recreatie of sport. Alhoewel in de praktijk blijkt dat dit paardrijden een therapeutisch gunstig effect heeft, is dit niet het doel van deze vorm van paardrijden (Nelstein, 2009). De focus ligt hier, net als bij ‘gewoon’ paardrijden, op het rijden zelf maar dan voor een specifieke doelgroep. Het rijden op en verzorgen van de paarden zelf wordt wel als therapeutisch beschouwd, aangezien er in de praktijk positieve neveneffecten worden waargenomen. Enkele doelgroepen waarbij dit kan worden toegepast zijn: autisme, ADHD, ODD, CD, leerproblemen en mensen met een licht mentale handicap (Jacob &Reynaert, 2013).

10   

Hippotherapie Het begrip hippotherapie wordt vaak als een overkoepelende term gebruikt voor interventies met paarden. Doordat deze term voor allerlei werkvormen met paarden gehanteerd wordt is het voor buitenstaanders onduidelijk waar het nu precies om gaat. Zo wordt de term hippotherapie vaak gebruikt voor het omschrijven van een bepaalde therapievorm waarbij het eerder gaat om psychotherapie met paarden of therapeutisch paardrijden dan om eigenlijke hippotherapie. Bij hippotherapie gaat het vooral om het behandelen van fysieke problemen. De behandeling vindt dan ook plaats op het paard. Zo is vooral de ritmische driedimensionale beweging van het paard van belang. Door middel van oefeningen op en het berijden van het paard kan men zo het evenwicht, spierspanningen, bewegingscontrole bij patiënten met een verlamming, MS of andere aandoeningen verbeteren (Verbeeck, 2012 ). Het is ook de begeleidende therapeut die bezig is met het paard terwijl de ‘cliënt’ zich vooral concentreert op het voelen van de beweging (Santens, 2009). Eigenlijk kan men dus stellen dat hippotherapie staat voor fysiotherapie op het paard. psychotherapie met paarden Dit gaat over eigenlijke psychotherapie waarbij paarden ingezet worden als hulp. Een internationale organisatie die zich bezighoudt met therapie met paarden en de opleiding van equitherapeuten is EAGALA. Zij benoemen deze manier van werken Equine Assisted Psychotherapy (EAP). De methode van deze organisatie houdt een samenwerking in tussen een gelicentieerde therapeut en een professional op het gebied van werken met paarden. Hierbij geven beide ‘begeleiders’ een opdracht aan de cliënt waarbij hij dient samen te werken met het paard. Deze taak kan als een soort metafoor beschouwd worden voor een bepaalde situatie in het leven van de cliënt. Hierbij wordt dan vooral gelet op de interactie tussen mens en paard aangezien het paard fungeert als spiegel voor de cliënt (May, z.j.). Dit proces van ‘spiegelen’ kan voor een groot deel uitgelegd worden aan de hand van wat men in de psychodynamische therapie ‘overdracht’ en ‘tegenoverdracht’ noemt. In de psychodynamische stroming staat ‘overdracht’ voor vroegere ervaringen en gevoelens die de cliënt nu terug projecteert op de therapeut. Wanneer een cliënt in contact komt te staan met een paard zal deze die zaken ook gaan projecteren op het paard.

11   

Wel dient gezegd te worden dat deze ‘overdracht’ bij equicoaching niet per se in de enge context van de psychoanalyse begrepen dient te worden, het is veel ruimer. Het paard spiegelt namelijk onze intenties, gevoelens, dysharmonieën en onze ‘zijnswijze’ (Kheironcvba, 2013). Naast overdracht is er nog de ‘tegenoverdracht’ van de therapeut. Met andere woorden, de therapeut beïnvloedt wederom de cliënt vanuit zijn eigen achtergrond en eigen denkkader. Juist daar schuilt het verschil tussen een mens als therapeut en het paard. Een paard beschikt niet over een bepaald denkkader en oordeelt, in tegenstelling tot de mens, niet. Het paard leeft in en reageert op het hier en nu. Wanneer een paard dus in contact komt met een cliënt gaat het, net als een therapeut doet, reageren op de (handelingen van de) cliënt maar het doet dit onbevooroordeeld en zonder na te denken. Het gaat puur af op zijn (instinctief) gevoel en vult zelf niets in. Op die manier verkrijgt de cliënt directe en onomwonden feedback (Kheironcvba, 2013). Iets waar wij het als mens vaak wat moeilijker mee hebben . Zo toont het paard aan de cliënt wat deze niet kan of niet wil zien (Noach, 2010). En wordt men zich bewust van zijn eigen manier van ‘zijn’. Deze vorm van therapie kan volgens EAGALA (2010) ingezet worden bij verschillende geestelijke gezondheidsproblemen zoals: gedragsproblemen, ADD, post-traumatische stresstoornis, middelenmisbruik, eetstoornissen, depressie, angststoornissen, relatieproblemen en behoefte tot communicatie. De ‘Rainbowranch’ is een organisatie die werkt met paarden vanuit een psychodynamisch kader. In hun therapie met paarden is er aansluiting bij preverbale/ prelogische vroegkinderlijke ervaringen. Het gaat hier dus om ervaringen in de ontwikkelingsfase waarbij het kind nog niet over een complex cognitief vermogen of over taal beschikt. In deze fase wordt de basis van het hechtingspatroon gelegd. Wanneer men het paard aanraakt of zich op het paard bevindt kan het zijn dat er (onbewuste) herinneringen aan deze vroegste ontwikkelingsfase opgeroepen worden. In deze ontwikkelingsfase werd het kind aangeraakt, vastgehouden of gedragen. Daardoor komen bepaalde gevoelens aan de oppervlakte en ontstaat er een vertrekpunt voor verandering (De Bruycker, 2014). Coaching met paarden Het onderscheid tussen therapie en coaching met paarden is niet altijd even duidelijk. Ook in de literatuur geeft men aan dat het onderscheid moeilijk te beschrijven valt of men gebruikt de termen soms door elkaar. Volgens Knaapen (2012) kan in het algemeen gesteld worden dat

12   

therapie zich richt op de vermindering van de psychische klachten of op het disfunctioneren van de cliënt. Het doel is hierbij om de cliënt te laten herstellen of te helpen om terug te functioneren. Terwijl coaching eerder bedoeld is om het huidige functioneren van de cliënt te gaan verbeteren. Hierbij wordt gewerkt aan de doelstellingen van de cliënt. Met andere woorden wordt bij therapie de aandacht vooral gericht op de psychische klachten en bij coaching op de wensen en doelen van de cliënt. Barten & Boer (2013) definiëren paardencoaching als volgt: “Begeleiding van mensen in het kader van persoonlijke en/of professionele ontwikkeling met behulp van paarden, waarbij alle oefeningen naast het paard gebeuren” (p. 21). Annemieken Van Reepingen (2014) verstaat onder coaching met paarden "Het begeleiden of coachen van een cliënt door een professionele begeleider of coach met behulp van contact met een paard” (p.1). Daarnaast is coaching volgens Van Reepingen (2014) ook gebaseerd op ervaringsleren en heeft het als doel zich te richten op de mogelijkheden en oplossingen. Bij de aanpak van equicoaching worden ‘gewone’ coachingstechnieken gebruikt waarbij het paard als bijkomend hulpmiddel wordt ingezet (Barten & Boer, 2013). Volgens Knaapen (2012) is er echter wat het werken met het paard zelf betreft geen onderscheid tussen therapie en coaching. Het paard gaat aan de slag met wat het ervaart. 2.2. Eigenschappen van het paard Dat het paard ingezet wordt als medium bij therapie of coaching heeft verschillende redenen. Het paard is een kuddedier waardoor het een sterke verbinding voelt met de andere paarden in de kudde. Wanneer het in de nabijheid van een mens vertoeft gaat het ook met de mens een soort ‘verbinding’ aan (Nelstein, 2009). Een andere eigenschap van het paard is dat het in zijn aard ligt om meteen te reageren op zijn omgeving Knaapen (2012). Dit uit zich in fysieke reacties. Zelfs de kleinste verandering wordt door het paard opgemerkt en aan ons teruggegeven door middel van een fysieke reactie. Wanneer er dus een mens aanwezig is in de omgeving van het paard zal het op die persoon gaan reageren. Zoals reeds eerder vermeld in het vorige hoofdstuk houdt het paard je op die manier een spiegel voor door te reageren op je lichaamstaal ( EAGALA, 2010). Doordat ze dit intuïtief doen vanuit hun buikgevoel en geen oordeel vellen, geven ze je eerlijke feedback. Deze 13   

feedback is van toepassing op onze algemene manier van reageren en op hoe we in het leven staan. Daarnaast zijn paarden ook grote, krachtige en zachte wezens die meteen de aandacht trekken waardoor we ons tot hen aangetrokken voelen (Nelstein, 2009, Kivik, 2013). Hierdoor kunnen ze nogal imposant overkomen. De ideale gelegenheid om angsten te overwinnen en grenzen te verleggen. De respondenten in het onderzoek van Hofman (2013) geven de volgende zaken aan die volgens hen specifiek zijn voor therapie met het paard, namelijk: 

Het paard geeft een ingang wanneer reguliere en verbale therapie niet werkt (5)



Contact met het paard leidt tot contact met jezelf (4)



Het paard fungeert als spiegel (3)



Binnen hulpverlening met paarden gaat het om het hier en nu (2)



Het paard heeft de functie van leermeester (2)



Triade paard- therapeut – cliënt(2)



Het paard helpt zicht te krijgen op specifieke problemen (1)



Dynamiek tussen mens en dier (1)

Hofman,2013 (tussen haakjes staat vermeld hoeveel respondenten dit antwoord gaven) 2.3 Voorwaarden therapiepaard Niet elk paard komt in aanmerking als therapiepaard. Hiervoor dient het aan een aantal ‘basisvoorwaarden’ te voldoen. Zo dient het lichamelijk in orde te zijn, een gezonde socialisatie en contactuele vaardigheden te bezitten, leiderschap te aanvaarden en in een bepaalde mate crisisbestendig te zijn (Nelstein, 2009). Het paard dient minimaal 5 jaar te zijn en zelf baat te hebben bij het coachen en begeleiden (Van Reepingen, 2014). Niet enkel zijn er aandachtspunten omtrent de geschiktheid van het paard maar ook tijdens de coaching moet aan verschillende eisen voldaan worden. Van Reepingen (2014) vermeldt volgende zaken die in orde moeten zijn gedurende de coaching: het paard fungeert als medecoach en wordt met respect behandeld, het paard matcht met de cliënt en met het behandelde thema, men onderneemt niets wat het paard angstig, onzeker of gefrustreerd maakt met de bedoeling dat het paard geen schade mag oplopen, zowel fysisch als psychisch. Het paard krijgt naast de sessies voldoende rust om zaken te verwerken en merkt het

14   

onderscheid tussen werken en ‘vrije tijd’. Men dient ook na te denken over de invloed die een sessie kan hebben op het paard en over de eventuele nazorg ervan. Daarnaast dien je als horse assisted coach ook aan enkele zaken te voldoen. Zo dien je als coach over de capaciteit te beschikken om juist te kunnen inschatten wanneer de situatie onveilig wordt (voor zowel mens als paard). En over de nodige kennis om, indien nodig, tijdig te kunnen ingrijpen (Van Reepingen, 2014). Om hiertoe in staat te zijn is een grondige kennis van het paard vereist. 2.4. Algemene methodiek Kivik Therapeutische achtergrond Annemieken Van Reepingen Zoals eerder al vermeld wordt bij coaching met paarden gebruikt gemaakt van gangbare coachingstechnieken waarbij het paard als bijkomend hulpmiddel wordt ingeschakeld. Om dus een idee te krijgen van het denkkader van waaruit Van Reepingen haar coaching geeft is het nodig om kort haar therapeutische achtergrond te schetsen. Annemieken Van Reepingen behaalde een masterdiploma als klinisch psycholoog aan de universiteit van Leuven (Kivik, 2013). Daarnaast is ze ook nog huisarts en kreeg ze een gedeeltelijke systemische opleiding in Leuven die specifiek gericht was op artsen (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november 2014). Daarnaast maakt ze in haar coaching ook regelmatig gebruik van meditatie- en visualisatietechnieken om de cliënt te helpen tot rust te komen en om toegang te vinden tot informatie (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Ten slotte zijn er in haar werkwijze ook elementen van cognitieve gedragstherapie terug te vinden. Bijvoorbeeld wanneer het gaat over het veranderen van bepaalde attitudes en gedachtegangen (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014) Achtergrond van Annemieken Van Reepingen als equine assisted coach Haar achtergrond wat betreft het werken en coachen met paarden bestaat uit drie verschillende opleidingen. De eerste opleiding die ze volgde was die tot Equine Assisted Coach. Ze volgde deze opleiding bij Lisa Murell, een gecertificeerd coach. Deze training kenmerkt zich doordat ze voldoet aan de ICF-criteria en gecombineerd wordt met de Eponabenadering. ICF staat voor International Coaching Federation (Kivik, 2013). Dit is een internationale federatie van professionele coaches die zich kenmerken door permanente vorming, toezicht en certificering 15   

(ICF Belgium, 2014). Eponaquest is een organisatie die zich internationaal bezighoudt met het trainen van paarden, innovaties omtrent het fokken en educatieve programma’s waarbij paarden ingezet worden om mensen te helpen bij het leren van leiderschap, assertiviteit, relaties, intuïtie, emotionele vaardigheden en ‘personal empowerment’ (Eponaquest, 2014). Epona biedt op verschillende vlakken workshops en privésessies aan, namelijk: leiderschap, persoonlijke ontwikkeling, rijvaardigheid en leercontracten. Bij deze benadering speelt het paard een heel belangrijke rol. De oefeningen en de manier waarop er wordt gewerkt zijn sterk gebaseerd op intuïtie, zowel bij mens als bij paard. Vaak zijn de opdrachten ook vrij open. Een voorbeeld hiervan is dat men de cliënt de opdracht geeft om een bepaalde ‘hartenwens’ die men heeft in gedachten te nemen wanneer men de piste betreedt. Het paard loopt hierbij gewoon los rond in de piste en men wacht gewoon af wat er gebeurt. Wat het paard op dat moment doet, en ook de persoon, is dus van groot belang. Hierin verschilt Epona met de twee andere opleidingen die Van Reepingen volgde (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Eén van deze andere opleidingen met paarden volgde ze in Duitsland bij EAHAE. De afkorting staat voor European Association for Horse Assisted Education. Deze organisatie werkt vooral met organisaties. Een belangrijk aspect hierbij is respect, zowel voor mens als paard en respect voor wat er tijdens de interactie tussen beide gebeurt. Het gaat hierbij om leiderschap naar anderen toe alsook om innerlijk leiderschap (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014) . Een derde opleiding volgde ze bij EAGALA, dit staat voor de Equine Assisted Growth And Learning Association. Dit is een Amerikaanse stroming en tevens een organisatie die internationaal opleidingen organiseert. De focus ligt hier op grondwerk. (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Om aan deze opleiding deel te nemen moet je aan verschillende voorwaarden voldoen. Er zijn twee opties: ofwel volg je de opleiding tot ‘mental health professional’ ofwel wordt je een ‘equine specialist professional. Beiden worden getraind in het werken met paarden maar de ‘mental health professional’ legt meer de focus bij het psychische en de mens terwijl de ‘equine specialist professional’ zich vooral bezighoudt met het paard. Door het volgen van deze opleiding mag ze zich een erkend menthal health professional noemen. De voorwaarden om deel te nemen aan de opleiding die leidt tot dit certificaat is dat men een universitaire opleiding binnen de geestelijke gezondheidszorg dient te hebben gevolgd. Het certificaat 16   

wordt om de twee jaar vernieuwd, binnen die tijd dient men zich telkens opnieuw bij te scholen. Doet men dit niet, dan verliest men het certificaat (De Bruycker,2014) . Het algemene principe bij alle coachings met paarden is volgens Van Reepingen (persoonlijke communicatie, 4 november, 2014) dat mensen worden geplaatst in interactie met paarden en omdat dit erg gevoelige wezens zijn voelen zij heel goed aan wat er bij een persoon speelt of tussen verschillende personen. Als reactie hierop gaat een paard dit gaan spiegelen en daardoor worden bepaalde patronen die iemand hanteert, zowel in interactie met een paard maar ook in het dagelijkse leven, duidelijk. Deze worden als het ware uitvergroot. Daardoor vindt een bewustwording plaats bij de cliënt en kan men zich indien nodig gaan richten op verandering. Bijvoorbeeld een leidinggevende komt bij de coach omdat hij moeite ondervindt met het leiden van zijn team, hij heeft namelijk het gevoel dat er niet naar hem geluisterd wordt en dat hij niets van zijn werknemers gedaan krijgt. Van de coach krijgt hij de opdracht om het paard naar een bepaalde plaats in de piste te brengen. De cliënt laat uit zijn houding blijken dat hij dit maar een stomme opdracht vindt en zegt de coach dat dit een gemakkelijke opdracht zal worden. Bij het uitvoeren van de oefening probeert de cliënt het paard in beweging te krijgen door aan het halster van het paard te gaan trekken. Het paard blijft echter stokstijf staan en wendt zijn hoofd af. Vervolgens probeert de cliënt het paard te doen bewegen door ertegen te gaan duwen, ook dit heeft geen effect. Als gevolg hiervan wordt de cliënt gefrustreerd en begint hij te vloeken op het paard, in de hoop dat het helpt. Dit is echter niet het geval. De coach wijst de cliënt erop dat zijn aanpak tot nu toe niet heeft gewerkt maar spoort hem aan om andere strategieën te blijven uitproberen. Uiteindelijk kalmeert de cliënt en maakt hij contact met het paard door het te aaien en er rustig tegen te praten. Wanneer hij nu probeert om het paard te verplaatsen volgt het paard hem gedwee. Wat hier mogelijks aan de hand was is dat de cliënt zich zelfverzekerder voordeed dan hij eigenlijk was. Het paard had deze incongruentie opgemerkt en weigerde om met de cliënt samen te werken. Omdat het de cliënt maar niet lukte om het paard in beweging te brengen, daalde de autoritaire houding van de cliënt. Hij gooide het uiteindelijk over een andere boeg en ging nu in plaats van ruw, zachthandig te werk. Dit bleek te werken. De cliënt kan uit deze oefening meenemen dat het geen zin heeft om je zelfverzekerder voor te doen dan je eigenlijk bent om op die manier iets gedaan te krijgen, en dat dit zelfs het omgekeerde effect heeft. Bij 17   

het leggen van de link naar zijn werksituatie stelt de cliënt vast dat hij op zijn werk soms inderdaad nogal kort en bruut is naar zijn werknemers. En dat hij , wanneer hij iets aan iemand vraagt, dit op een nogal autoritaire manier doet, terwijl hij buiten zijn werk eigenlijk helemaal anders met mensen omgaat. Uit deze ervaring leert hij dat je ook met een rustige, niet-autoritaire houding gezag kunt verkrijgen en dat hij dus op zijn werk zijn gedrag zal moeten aanpassen.

3. Multiple Sclerose 3.1.

Algemeen beeld  

Definitie Multiple Sclerose, ofwel afgekort MS, is een ziekte van het centrale zenuwstelsel. De oorzaak van de klachten die MS-patiënten ondervinden ligt bij een verstoorde sturing vanuit de hersenen of het ruggenmerg (Minderhoud, J. M., e.a., 1999). In de literatuurstudie van een kwalitatief onderzoek rond MS (Boeije, Bromberger, Duijnstee, Grypdonck, & Pool, 1999) wordt vermeld dat deze gestoorde sturing ontstaat door ontstekingen in de myelineschede die voor blijvende ontstekingen en littekens zorgen. Deze zaken zorgen er dan op hun beurt voor dat de werking van het centrale zenuwstelsel verstoord wordt. Verloop Hoe de ziekte zal verlopen valt erg moeilijk te voorspellen. Het verloop van MS verschilt van persoon tot persoon (Zwanikken, 1997). Wel zijn er twee vormen te onderscheiden in het verloop van MS. Bij de ene bestaat het verloop uit opstoten en remissies ofwel herstel. De duur van de opstoten kan verschillen van een paar dagen tot enkele weken of maanden. Bij de meerderheid van de gevallen vangt MS aan met deze beloopsvorm. De andere vorm kent een progressief verloop. Hierbij treden er steeds ernstigere klachten op en is er geen sprake meer van remissies (Boeijje, Bromberger, Duijnstee, Grypdonck, & Pool, 1999). Wanneer men gediagnosticeerd is met MS heeft men dus geen zekerheid over hoe de ziekte zich in de toekomst zal ontwikkelen. Deze onzekerheid en het omgaan met en aanvaarden van het achteruitgaan van het lichaam en de invloed hiervan op alle aspecten van het leven zorgt voor een zware draaglast. Wanneer de draagkracht niet sterk genoeg is voor het dragen van de draaglast ontstaat er stress. Deze stress heeft wederom een invloed op de ziekte. Dit blijkt onder andere uit een studie van Rapaport en Karceski (2012) waarin de invloed van 18   

emotionele stress op het ontstaan van nieuwe letsels werd onderzocht. Van de 121 deelnemers kregen 60 mensen therapie waarin ze leerden om te gaan met stress. De andere 61 deelnemers kregen dit niet en deden dienst als controlegroep. Uit de resultaten van dit onderzoek bleek dat het aantal mensen met nieuwe letsels een stuk lager lag bij de groep die therapie had gekregen dan bij de controlegroep. Hieruit kan geconcludeerd worden dat wanneer de stress van een MS-patiënt verlaagd wordt dit een positief effect zal hebben op het verloop van zijn ziekte. Symptomen Wanneer MS-patiënten een opstoot doormaken kan deze verschillende symptomen met zich meebrengen. Zo kan er sprake zijn van extreme uitputting, zwakte waardoor het moeilijk is om te lopen of iets vast te houden, moeheid waarbij men tijdens de dag extra slaap nodig heeft, het laten vallen van voorwerpen, inwendig trillen, elektrische scheuten via de rug, zomaar struikelen, wankelend lopen, onduidelijke spraak, duizeligheid, dubbelzien, extreem gevoelige huid, een verminderd gehoorvermogen en krampachtige trekkingen in de ledematen of het gezicht (Risidore, 1992). Dit is slechts een deel van de mogelijke klachten. Burnfield (1987) vult deze lijst nog verder aan met wazig zicht, prikkelingen of een doof gevoel in handen en voeten, spasticiteit, vaak of plotseling moeten plassen en constipatie. Alhoewel de klachten die gepaard gaan met MS bij elke persoon anders zijn, blijkt vermoeidheid een symptoom te zijn die de meeste MS-patiënten gemeenschappelijk hebben. Vermoeidheid heeft een grote impact op de kwaliteit van leven aangezien het ervoor zorgt dat men hierdoor dagelijkse activiteiten zoals werken, sporten, het huishouden doen, afspreken met vrienden etc. niet kan uitvoeren. Sommigen proberen om ertegen te vechten door over hun grenzen heen te gaan maar MS is een ziekte die zich niet zomaar laat overwinnen (Risidore,1992). Vermoeidheid veroorzaakt door MS komt daarnaast ook sneller op dan gewone vermoeidheid bij mensen die niet aan deze ziekte lijden. Door de ziekte uit de vermoeidheid zich niet enkel door slapte in de spieren na training of inspanning bijvoorbeeld maar heeft het bij de meesten ook effect op het zenuwstelsel. Door deze vermoeidheid verschijnen er op lichamelijk, psychologisch en sociaal vlak verschillende problemen. Moeilijkheden met betrekking tot het lichaam zijn vaak wel het meest opvallend (Burnfield,1985).

19   

3.2. Psychische gevolgen Uit het voorgaande blijkt duidelijk dat wanneer men een opstoot doormaakt, dit het dagelijks functioneren sterk belemmert, wat ook voor problemen kan zorgen in het psychisch, emotioneel en sociaal functioneren. Deze zaken hebben, net als de fysieke aspecten, invloed op de kwaliteit van leven. In een proefstudie rond epidemiologie en kwaliteit van leven bij Multiple Sclerose (Zwanikken, 1997) wordt het begrip ‘kwaliteit van leven’ ofwel ‘Quality of Life’ omschreven. Dit gebeurt door middel van de door Fitzpatrick e.a. zes opgestelde aspecten namelijk: lichamelijk functioneren, emotioneel functioneren, sociaal functioneren, rol-functioneren, pijn en ‘overige klachten’ zoals vermoeidheid of specifieke klachten omtrent een andere ziekte. Quality of Life kan uiteraard op verschillende manieren bekeken en geïnterpreteerd worden. Over het algemeen kan wel gesteld worden dat het verschillende aspecten van het leven omschrijft en dat MS ook op verscheidene van deze aspecten invloed heeft. Eerder werd er een opsomming gegeven van een deel van de voorkomende klachten. Al deze symptomen hadden betrekking op lichaam. Deze reeds genoemde klachten zorgen niet enkel voor lichamelijk disfunctioneren maar hebben daarnaast ook invloed op het psychische functioneren, namelijk op het proces van het aanvaarden van de ziekte, het omgaan met de beperkingen die men erdoor ervaart en op de onzekerheid die men heeft ten opzichte van de toekomst. Ook de MS-Liga ( 2015) heeft het over de psychische gevolgen en dus ook de emoties die gepaard gaan met deze onzekerheid. Men is verbijsterd, angstig tegenover de toekomst. Men ondervindt verdriet omwille van de achteruitgang van de gezondheid, woede en depressie. Men kan zich gaan terugtrekken en eenzaam gaan voelen… Ook Van Reepingen (2014) formuleerde vanuit haar eigen observatie en ervaring enkele pijnpunten waar MS-patiënten op psychologisch vlak mee te maken krijgen.



Men moet leren luisteren naar het eigen lichaam



Men is vaak perfectionistisch, wat gepaard kan gaan met een lage zelfwaarde en de nood om zich te bewijzen en geliefd te maken



Men overschrijdt ook vaak de eigen grenzen, maakt geen ruimte voor zichzelf



Men heeft moeite met het hanteren en herkennen van bepaalde emoties

20   

Hieruit kan afgeleid worden dat het voor MS-patiënten een zware aanpassing is om te leren leven met MS. Deze aanpassing brengt dan wederom weer stress met zich mee. Daarom is het hanteren van een goede coping van belang bij deze doelgroep. Een goede coping draagt dus wederom bij aan de kwaliteit van leven. Deze doelgroep kan dus ook duidelijk baat hebben bij professionele psychologische hulp om hen hierbij te ondersteunen.

4. Coaching met paarden bij MS‐patiënten 4.1. Waarom equicoaching bij MS Uit getuigenissen van MS-patiënten in de praktijk blijkt dat gewone verbale therapie voor sommige patiënten onvoldoende (blijvend) effect heeft (Kivik, 2013). Equicoaching en equitherapie zijn vormen van ervaringsgerichte therapie. Deze omvat verschillende vormen zoals: muziektherapie, creatieve therapie, equitherapie, en speltherapie (Psychological Care & Healing Treatment Center, 2013). Deze therapie is inzichtgevend en gericht op beleving. Dit wil zeggen dat er niet enkel op een verstandelijke manier wordt stilgestaan bij problemen maar dat men gaat doorvoelen, doorleven en begrijpen. Je leert voelen hoe datgene dat je meemaakt op je inwerkt. Hier leer je ook om je eigen mogelijkheden en kwaliteiten in te zetten om op een andere en betere manier om te gaan met de moeilijkheden die je tegenkomt in je leven (Visscher, z.j.). Ook uit het onderzoek van Duyvejonck (2014) waarbij gebruik gemaakt werd van participerende observatie komt naar voren dat equitherapie erg ervaringsgericht is. Ook wordt er vermeld dat deze vorm van therapie nauw samenhangt met ‘voelen’. Omwille van deze redenen kan equicoaching een goeie therapievorm zijn voor patiënten waarvoor verbale therapie niet volstaat. Eerder werd ook het belang van een goede coping bij deze doelgroep al aangehaald. Coaching met paarden kan ook hier hulp bij bieden. Het paard helpt je namelijk om inzicht te krijgen in je eigen copingstijl en laat je zien waar het mis loopt. 4.2. Inhoud coachingsprogramma Het coachingsprogramma met paarden voor MS-patiënten maakt deel uit van het ‘Healing Coach Project’ van Kivik( Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Dit project draait rond gezondheidszorg en bestaat uit verschillende onderdelen. De bedoeling is om alle betrokkenen binnen de gezondheidszorg te ondersteunen. Dit gaat om zowel de 21   

zorgverleners ( artsen, verpleegkundigen, mantelzorgers…) als de zorgvragers. Dit wordt gedaan aan de hand van workshops, teambuildings, leiderschapstrainingen en ook ‘patiëntencirkels’. Dit onderdeel is gericht op chronische patiënten waaronder personen met MS. Op basis hiervan, en door een MS-patiënte die individuele coaching met paarden volgde bij Kivik , is het coachinsprogramma voor MS-patiënten ontstaan. Deze patiënte wou coaching met paarden namelijk voor andere MS-patiënten toegankelijk maken. Ze is zelf ook intensief betrokken bij de MS Liga en op die manier ontstond er een samenwerking (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Het programma bestaat uit 5 sessies van 2uur die om de twee weken in groep plaatsvinden. Tijdens elke sessie wordt bij een ander thema stilgestaan. De keuze voor de thema’s zegt Van Reepingen (persoonlijke communicatie, 4 november, 2014) gebeurde op basis van de persoonlijke ervaring in haar praktijk bij mensen met een chronische ziekte waaronder ook MS waarbij deze thema’s duidelijk naar voren kwamen. Dit werd ook getoetst bij de doelgroep. Volgens Van Reepingen zijn dit ook thema’s die bij mensen in het algemeen belangrijk zijn. De opbouw van een sessie ziet eruit als volgt: 

Check-in (zaken uit vorige sessie/ waar ben je mee aan de slag gegaan?, huidige bezorgdheden, vragen, zaken die (niet) goed verlopen,…)



Oefening (meditatie, visualisatie, oefening onder elkaar,…)



Oefening met de paarden



Reflectieronde ( wat is er uitgekomen uit de sessie, wat zijn je actiepunten…)

Annemieken Van Reepingen, Persoonlijke communicatie, 2014 Alle onderdelen van de sessie worden uitgevoerd in groep. Enkel de oefening met het paard gebeurt individueel waarbij de deelnemer die aan de beurt is zich in de piste bij het paard bevindt tijdens het uitvoeren van de oefening en de overige deelnemers zich buiten de piste begeven en de oefening van op een afstand mee kunnen observeren. 1. Luisteren naar je eigen lichaam Deze eerste sessie begint met een introductie waarbij iedereen zichzelf aan elkaar voorstelt en de reden van hun deelname aan het programma vertelt en hun verwachtingen (Van Reepingen, 2014).

22   

Inleidende oefening: Vervolgens wordt de techniek van de bodyscan aangeleerd. Hoe je op die manier, door te luisteren naar je lichaam en er bij stil te staan, dichter bij jezelf kan komen. Oefening met het paard: Omdat dit de eerste sessie is, betekent dit ook dat het het eerste contact is met de paarden. Daarom wordt er gevraagd om de paarden te observeren. Hierbij is de opdracht om de paarden te gaan beschrijven, immers wat men gaat beschrijven bij de paarden is wat men ook gaat beschrijven over zichzelf. Wat men erkent in een paard is wat men erkent bij zichzelf, het paard fungeert hier dus als een soort spiegel ( Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). De cliënt is bijvoorbeeld iemand die vrij teruggetrokken is en die moeilijk contact legt met anderen. Bij het uitvoeren van de opdracht tijdens deze sessie beschrijft de cliënt een paard dat in een hoek van de weide helemaal in zijn eentje staat te grazen. Ze vertelt dat het paard daar waarschijnlijk zo alleen staat omdat het door de andere paarden niet aanvaard wordt. Eigenlijk vertelt de cliënt hier over zichzelf dat ze niet snel contact maakt met anderen uit angst dat ze haar zullen afwijzen. Na deze oefening wordt de bodyscan uitgevoerd in aanwezigheid van het paard omdat het vaak gebeurt dat het lichaamsgevoel verandert wanneer men bij een paard staat. Bv. cliënt heeft last van pijn in de schouders en wanneer hij bij het paard is, is deze pijn weg.

2. Grenzen en ruimte Men dient trouw te zijn aan zichzelf als men gelukkig wil zijn. Hiermee wordt bedoeld dat men ruimte moet creëren voor zichzelf en dus moet weten wat men wel en niet wil. Dit noemt men ook wel grenzen stellen (Van Reepingen, 2014). Tijdens deze sessie doen de deelnemers eerst een oefening met elkaar. Hier gaat het om hoe kan ik mijn grenzen herkennen, respecteren en hier respect voor vragen van anderen? Deze oefening doen ze daarna ook samen met het paard (Van Reepingen, 2014). Voorgaande oefening: Eerst wordt een verhaal verteld over de verschillende grenslagen, ofwel de verschillende energetische zones binnen de persoonlijke ruimte, die Linda Kohanov ontdekt heeft bij paarden. Deze zones zijn niet fysiek tastbaar maar situeren zich meer op het gevoelsmatige. Het gaat hier dan vooral om hoe dicht iemand bij jou mag komen. Iemand die je niet kent zal bijvoorbeeld niet zo dicht mogen komen als iemand die je wel goed kent. De onbekende persoon zal dus sneller op je persoonlijke ‘grens’ stoten. Het doel van de oefening 23   

hier is om je bewust te worden van hoe dicht iemand mag komen en om dit ook duidelijk aan te geven. Hiervoor moet je je eigen grenzen leren aanvoelen. De oefening die hierop volgt gaat als volgt in z’n werk: men gaat per twee tegenover elkaar staan met een ruime afstand tussen beide. De ene persoon loopt naar de ander toe en probeert de grenzen van de ander aan te voelen. De ander geeft daarbij ook aan wanneer men deze grens bereikt of overschreden heeft. Hierbij gaat het over dezelfde grenslagen die Kohanov bij de paarden heeft ontdekt. Deze zijn ook aanwezig bij de mens (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Oefening met het paard: bij deze oefening benadert men het paard en dient men de grenzen van het paard op te merken en te respecteren. Hierbij dient men te letten op de lichaamstaal van het paard. De oefening kan ook omgekeerd gebeuren zodat het paard de grenzen van de persoon aftast. Kunnen ze duidelijk maken aan het paard wat hun grens is? Als men dit niet doet dan zal het paard die grens overschrijden (Van Reepingen, persoonlijke communicatie, 17 mei, 2014). Na deze sessie krijgt men de huistaak om de boodschappenkaart over emoties (bijlage 5) door te nemen en voor zichzelf voorbeelden te zoeken om mee aan de slag te gaan tijdens de volgende sessie. Deze Emotionele Boodschappen Kaart werd samengesteld door Linda Kohanov (2006) en is opgebouwd vanuit de inzichten van Karla Mclaren, auteur en sociaal wetenschappelijk onderzoekster, en vanuit de inzichten die rechtstreeks werken verkregen door de paarden. Deze kaart wordt in haar boek ‘Ruiter tussen twee werelden’ (2006) behandeld en helpt om inzicht te krijgen in de betekenis die achter bepaalde gevoelens schuilt met andere woorden, de boodschap die zich erachter bevindt. Deze emoties zijn: angst, kwetsbaarheid, boosheid, frustratie, verdriet, rouw, depressie en zelfmoordneigingen. Bij al deze emoties wordt de betekenis die schuilt achter elke emotie telkens toegelicht. Daarnaast worden er ook vragen vermeld die men zichzelf kan stellen wanneer men deze bepaalde emotie ervaart om zo tot oplossingen of inzichten te komen. In de laatste kolom wordt weergegeven op welke manier de emotie uiterlijk getoond kan worden. 3. Boodschappen achter emoties Dit thema is voornamelijk gebaseerd op een hoofdstuk in het boek ‘Ruiter tussen twee werelden’ van Linda Kohanov (2006).

24   

Voorgaande oefening: Tijdens de vorige sessie kreeg men de opdracht om de Emotionele Boodschappenkaart thuis door te nemen en om hier voor zichzelf voorbeelden bij te bedenken. Hier wordt dan dieper op ingegaan. Bv. als men kwaad wordt is dit bijvoorbeeld omdat iemand je grens heeft overschreden. Oefening met het paard: de opdracht is om bezig en in contact te zijn met het paard. Dit kan bijvoorbeeld door het te borstelen of gewoon door te aaien hierdoor komen er vaak verschillende emoties los (persoonlijke communicatie, 4 november, 2014) Vaak is dit ook iets wat de cliënt erg aangenaam vindt om in zo in contact te zijn met het paard. Ook hier is het weer van belang om oog te hebben voor je eigen grenzen en dat van het paard, en ook de bodyscan te doen. Is het hier goed voor mij? Hoe voelt dit? 4. Creëer je eigen leven Deze sessie gaat over de eigen normen en waarden en tijdens deze sessie tracht men deze te gaan verduidelijken. Voorgaande oefeningen: Men krijgt de opdracht om zich een bepaalde figuur in te beelden waar men veel bewondering voor heeft. En de eigenschappen van die figuur te gaan omschrijven. Dit kan een fictieve figuur of een echt persoon zijn. De resultaten van deze oefeningen zijn antwoorden die vaak heel dicht komen bij de eigen waarden van de persoon die de oefening uitvoert. Een volgende oefening is een visualisatieoefening waarbij men zich inbeeldt dat men zich 20 jaar verder bevindt in de toekomst. Daarbij gaat men na wie men op dat moment is en welke raad die ‘toekomstige’ zelf kan geven om daar te geraken als persoon. Oefening met het paard: de cliënt bouwt met beschikbaar materiaal zijn eigen ruimte en neemt het paard mee in die persoonlijke ruimte. 5. Niet oordelen Hier gaat het over wat men de ‘innerlijke beoordelaar’ kan noemen. Een stem in ons hoofd die constant negatieve kritiek geeft op onszelf. Veel mensen zijn continu bezig met zichzelf te beoordelen en veroordelen. Om hier een einde aan te maken dient men zichzelf te accepteren. Doel is om zo weinig mogelijk te gaan oordelen maar te leren omgaan met wat er is (Van Reepingen, 2014).

25   

Voorgaande oefening: Een meditatie/visualisatieoefening van Margrit Coates over je ‘persoonlijke boodschap’ krijgen. Wat is de boodschap die jij persoonlijk kunt meenemen? De instructie hierbij is als volgt: Je denkt aan iemand die van je houdt en je gaat kijken hoe die persoon zijn liefde voor jou toont. Daarna kijk je die persoon recht aan en zeg je tegen jezelf ‘ik hou van mezelf zoals ik ben’. Je zoekt hierin bevestiging in de ogen van degene die van je houdt en zegt tegen jezelf dat het niet erg is om zwakheden te hebben (Van Reepingen, 2014). Bijhorend is er ook nog een zelfaffirmatie-oefening. Dit houdt jezelf tegen om beoordelend te zijn over jezelf maar in de plaats zacht en liefdevol te zijn tegenover jezelf ( Van Reepingen, A., persoonlijke communicatie, 4 november, 2014). Oefening met het paard: Het doel is om met de hele groep samen het paard over een sprong te krijgen, de sprong staat hierbij voor een bepaald obstakel, iets waar men eerst over moet als men zijn doel wil bereiken. Dit gebeurt zonder hulpmiddelen, dus zonder halster of touw. Finale feedbackronde: Hierbij wordt nagegaan hoe het hele programma was voor de deelnemer. Wat men uit het programma gehaald heeft en wat men eruit kan meenemen om er mee aan de slag te gaan.

26   

5.Onderzoeksdoel en onderzoeksvragen  

In voorgaand onderzoek wordt vooral gefocust op de effecten die men kan bereiken door middel van therapie met paarden. Echter de vraag hoe de patiënten de therapie zelf ervaren, hoe dit precies in zijn werk gaat en wat er nu juist werkt , blijft vaak onbeantwoord. In dit onderzoek willen we, naast het weergeven wat men nu precies haalt uit het coachingsprogramma, proberen om een duidelijker beeld te krijgen op de werking van coaching met paarden en op de beleving ervan door de deelnemers. Via dit onderzoek willen we de volgende onderzoeksvraag nagaan: “Hoe hebben de deelnemers het coachingsprogramma met paarden voor MS-patiënten in Kivik beleefd?”. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is om een beeld te krijgen op hoe MS-patiënten dit programma hebben ervaren. Bijkomend kan deze bachelorproef ook dienen als een evaluatie van het coachingsprogramma.

                           

27   

Methode  

Het onderzoeksontwerp van deze bachelorproef bedraagt een kwalitatieve survey in de vorm van een casestudie. Het gaat hier om een casestudie aangezien het onderzoek plaatsvindt binnen één specifieke organisatie en het gaat om een specifiek programma. Daarnaast betreft het ook een zeer beperkt aantal onderzoekseenheden.

1. Deelnemers Voor de onderzoekseenheden is gekozen voor deelnemers van het coachingsprogramma aangezien zij de meest aangewezen personen zijn om aan te geven wat de invloed van het programma is op hun leven en hoe zij dit programma hebben ervaren. De deelnemers aan dit onderzoek zijn de coachees van het coachingsprogramma dat in groep doorging. Alle deelnemers hebben de diagnose ‘Multiple Sclerose’ gekregen en zijn op zoek naar emotionele en psychische ondersteuning om zich te sterken in het leven met MS.

2. Meetinstrument Voor dit onderzoek wordt er gebruik gemaakt van een zelfopgesteld semi-gestructureerd interview (bijlage5). Eerst wordt kennis gemaakt en uitleg gegeven rond het doel van het interview. Daarna wordt overgegaan naar het volgende onderdeel waarbij de vragen gesteld worden die een antwoord moeten geven op de onderzoeksvraag. Deze vragen werden opgesteld op basis van een topiclijst. Hierbij wordt ook doorgevraagd op de antwoorden van de deelnemer. Indien er voldoende informatie verzameld is, wordt overgegaan tot de afsluiting van het interview.

3. Procedure Het eerste contact met de 5 deelnemers vond plaats tijdens één van de sessies van het programma. Op dit moment werd hen kort al wat uitleg gegeven over het onderzoek waar ze mogelijks aan zouden deelnemen. Verder werden alle deelnemers gecontacteerd via mail (bijlage 2) en werd hen een informatiebrief (bijlage3) en een informed consent (bijlage 4) bezorgd. Indien de deelnemer de informed consent ondertekend terugstuurde werd er terug individueel contact opgenomen met deze persoon om een datum voor het interview bij hem of haar thuis vast te leggen.

28   

4. Data‐ analyse Aangezien het gaat om een kwalitatief onderzoek werd er gebruik gemaakt van een kwalitatieve analyse en meer specifiek van een thematische analyse. Deze analyse is louter beschrijvend aangezien het ontwikkelen van een theorie niet tot het onderzoeksdoel behoort. De data van dit onderzoek werden verkregen door middel van het afnemen van een semigestructureerd interview bij vijf deelnemers. Op basis van de audio-opnames van de afgenomen interviews werden transcripten van de interviews opgemaakt. Om vertrouwd te geraken met de verzamelde gegevens werden deze transcripten enkele keren doorgelezen door de onderzoeker. Op basis van deze transcripten werd dan de eigenlijke analyse uitgevoerd. Volgens Boeije (2005) is de voornaamste activiteit bij het uitvoeren van een analyse het coderen. Echter vooraleer men hier aan begint dient men eerst over te gaan tot het schrappen van irrelevante informatie. De eerste echte stap die dan volgt, is het ordenen van de gegevens (Baarda, 2014). Dit ordenen gebeurt door de transcripten op te delen in fragmenten. Fragmenten zijn stukken tekst die inhoudelijk bij elkaar horen. Deze fragmenten werden ook telkens genummerd aan de hand van een code. Het cijfer voor de punt verwijst naar de persoon van wie de uitspraak is en het cijfer na de punt toont aan waar het fragment zich bevindt binnen de volgorde van al de fragmenten van deze persoon. Zo staat de code 2.5. bijvoorbeeld voor de vijfde uitspraak van de tweede deelnemer. De tweede stap volgens Baarda (2014) is het vaststellen van de relevantie. Tijdens deze stap wordt er nagegaan of alle fragmenten wel relevant zijn met betrekking tot het beantwoorden van de onderzoeksvraag. De fragmenten die irrelevant blijken worden doorgestreept maar niet volledig verwijderd aangezien de mogelijkheid bestaat dat het fragment verder in het onderzoek toch nog relevant blijkt te zijn. De derde stap is ‘open coderen’ (Baarda, 2014). Bij deze stap wordt voor het eerst echt gebruik gemaakt van de techniek coderen. Bij dit coderen deelt de onderzoeker de verzamelde gegevens op in verschillende thema’s of categorieën. Elke categorie of thema benoemt hij dan met een code. Deze codes zijn eigenlijk notities die elk een stukje tekst samenvatten (Boeije,2005).

 

Deze stap bestaat volgens Baarda (2014) uit twee delen. Eerst gaat men de fragmenten labelen. Dit labelen omslaat dus het toekennen van een code aan een bepaald fragment. Vervolgens gaat men synoniemen samenvoegen. Hierbij worden labels die min of meer synoniemen zijn van 29   

elkaar samengevoegd om op die manier de hoeveelheid labels te reduceren. In dit onderzoek werd het samenvoegen van synoniemen echter pas toegepast bij de volgende stap die ook samenging met het samenvoegen van de labels uit de verschillende interviews. De vierde stap is wat men noemt het ‘axiaal coderen’ (Baarda, 2014). Hierbij vindt een eerste ordening van de gegevens plaats. Bij deze stap werden in dit onderzoek werden ook de labels uit de verschillende interviews samengeplaatst onder een thema. Volgens Boeije (2005) bestaat het eerste doel van axiaal coderen eruit om belangrijke en minder belangrijke elementen in het onderzoek te gaan onderscheiden. Het tweede doel is om het aantal labels te gaan reduceren. Dit gebeurt doordat de onderzoeker synoniemen gaat schrappen en een code of label uitkiest waar hij mee wil verder werken. Door het uitvoeren van deze stap komen de verschillende labels in een hiërarchische structuur te staan die men een ‘codeboom’ of ‘boomstructuur’ noemt (bijlage 7). In dit onderzoek werden de zogeheten hoofdcodes opgesteld op basis van de codering van de verzamelde gegevens alsook op basis van de vooraf opgestelde topiclijst.

De vijfde en laatste stap is het selectief coderen. Het doel van deze laatste stap is om op basis van de structuur die men heeft opgebouwd in de vorige stap te komen tot een hoger abstractieniveau (Baarda, 2014). Hierbij ligt de nadruk op het leggen van verbanden tussen de categorieën en het integreren van de verzamelde gegevens om de vraagstelling te beantwoorden. Hierbij kunnen matrixen, schema’s en dergelijke worden gebruikt om de bekomen structuur te gaan visualiseren (Boeije, 2005). In dit onderzoek werden er voor deze stap schema’s opgemaakt om de structuur te visualiseren (bijlage 8). Bij het opstellen van de labels in deze analyse is er zo dicht mogelijk bij de verwoording van de deelnemers gebleven omdat het de bedoeling is hun persoonlijke beleving weer te geven en zo weinig mogelijk te gaan interpreteren.

Resultaten 1. Evaluatie interviews De interviews verliepen over het algemeen vrij vlot. De ene persoon kon soms al wat vlotter vertellen in vergelijking met de andere. Over het algemeen was het wel zo dat mensen het 30   

soms wat moeilijk hadden om zaken van de coaching specifiek te gaan beschrijven of verwoorden. Het eerste interview verliep het minst vlot. Deze deelnemer vond het erg moeilijk om zaken over de coaching met paarden te vertellen. Hij gaf zelf aan dat hij nog altijd niet goed begreep wat er nu precies werkt en hoe de coaching nu precies in z’n werk gaat. Een andere moeilijkheid die bij dit interview kwam kijken was dat deze persoon ook vaak afweek van het onderwerp en persoonlijke zaken aanhaalde die niet meteen een verband hielden met het interview. Hij stelde me af en toe ook zelf vragen. Hierdoor had ik als onderzoeker vaak het gevoel dat het interview meer de richting uit ging van een therapeutisch gesprek. Ik was me hier op het moment van het interview van bewust en probeerde om het gesprek waar mogelijk terug bij te sturen maar dit bleek bij deze persoon niet altijd mogelijk. Verder merkte ik bij het afnemen van de interviews ook op dat, aangezien het gaat om een semi-gestructureerd interview waarbij er vooral werd doorgevraagd aan de hand van de antwoorden van de deelnemer, ik er soms op moest letten om geen suggestieve vragen te stellen.

2. Resultaten De bedoeling van dit onderzoek is om de volgende onderzoeksvraag te beantwoorden: ‘Hoe hebben de deelnemers het coachingsprogramma met paarden voor MS-patiënten in Kivik beleefd?’. De antwoorden op deze vraag worden weergegeven in dertien thema’s, namelijk: verwachtingen vooraf, eigenschappen en rol van het paard, eigenlijke contact met paarden van groot belang, verschil met gesprekstherapie, groepsgebeuren, wat men uit het programma haalt, het ervaren op zich is belangrijk, gemiste zaken in het programma/suggesties, bezig zijn in de natuur, belang aanwezigheid coach, belang van een open houding, het is een persoonlijke beleving en angst voor paarden. De resultaten worden weergegeven op basis van de boomstructuur die in bijlage is toegevoegd ( bijlage7). Op basis van relevantie worden de voornaamste zaken gedetailleerder besproken. Verwachtingen vooraf Bij het polsen naar wat de verwachtingen waren van de coaching voor de aanvang van het programma gaven twee personen aan dat het onbekend terrein was voor hen. Een andere 31   

persoon had voornamelijk de verwachting om veel met dieren bezig te zijn en baseerde haar verwachtingen op zaken die ze wist over het werken met dolfijnen. Een andere persoon had al reeds een positieve ervaring met Kivik en een laatste persoon was gewoon wat nieuwsgierig. “Ik kende Kivik al doordat ik voordien al een individueel programma had gedaan. Dus ik wist wel al ongeveer waar ik mij aan kon verwachten. Ik wist dat wat mij te wachten stond positief was.” Opvallend bij dit thema was dat twee personen aangaven meer verwacht te hebben van het programma. De ene persoon vertelde dat deze verwachtingen waarschijnlijk onbewust bij hem aanwezig waren terwijl de andere persoon zich toch duidelijk had gebaseerd op de informatie die ze over het programma had vernomen. “Als ze vertelde wat het programma inhield had ik wel verwacht ‘nu ga ik hier heel goed met mijn ziekte om kunnen gaan’. Dat vond ik nu wel niet waar.” Eigenschappen en rol van het paard Tijdens het interview werd er bij de deelnemers gepolst naar de rol die het paard volgens hen speelt in de coaching en naar welke specifieke eigenschappen ze aan het paard toekennen waardoor het zo inzetbaar is in therapie en coaching. Eigenschappen Het meest aangehaalde antwoord op deze vraag was dat het paard een groot dier is. Dit werd door vier personen aangegeven. Het paard is ook voor drie van de deelnemers een dier dat indruk maakt. Verder geven ook drie personen de eerlijkheid en de echtheid van het paard aan als een belangrijke eigenschap. In tegenstelling tot de mens, zet het paard geen masker op. Het doet zich niet anders voor dan het werkelijk is. Een paard voelt volgens hun ervaring ook perfect aan hoe jij je op dat moment voelt. Ook al ben je je er niet van bewust dat je je zo voelt. Verder halen twee mensen dan ook aan dat het paard reageert op de signalen die je uitstuurt. Een andere specifieke eigenschap die door drie mensen wordt aangehaald is dat het paard duidelijk toont hoe het zich voelt en wat het denkt.

32   

Andere zaken die door één persoon worden aangehaald zijn dat het paard rust uitstraalt onbevooroordeeld is en spontaan contact maakt. “Dat spontaan contact geeft je een gevoel van samen zijn. Iets dat een beetje weg is in de maatschappij wanneer je ergens rondloopt, op straat bijvoorbeeld. Ik mis dat een beetje.” “Ook als je omgaat met mensen die je kennen dan hebben die zo iets van ‘die heeft MS’. We moeten niet spontaan zijn, we moeten heel gemaakt vragen ‘hoe gaat het met u?’. We moeten niet meer gewoon doen, en ja dieren die doen gewoon.” Iemand vertelde ook dat het paard niet zo wordt opgeslorpt door zijn doen en denken als de mens. “Ons denken en ons doen en ons laten slorpt ons soms zo op. Bij dieren is dat wel totaal anders hé, denk ik.. De inzichten die je daar van krijgt…”

De rol Wat betreft de rol van het paard vermeldde één persoon dat het paard kan dienen als een voorbeeld voor jezelf en dat het een partner is in je persoonlijk proces. “Dat paard stapt letterlijk wel of niet met je mee op een bepaald moment. Je zit in dat proces en je krijgt steun, hulp of medewerking van het paard, of net niet.”  

Eigenlijk contact met paarden van groot belang Twee mensen geven aan dat het contact met het paard het belangrijkste onderdeel is van het programma. Aan de hand van het contact met het paard zet je dingen in de praktijk en maak je het op die manier concreet. Verder omschrijven twee personen het contact als een apart en moeilijk te beschrijven gevoel. Het doet iets met jou als persoon.  

Een ander belangrijk gegeven dat door één persoon wordt aangehaald is dat je zaken leert uit dit contact. Een ander persoon vertelt dat er zaken worden opgelost na het contact met het paard. Verschil met gesprekstherapie

33   

Drie van de vijf personen hadden al reeds ervaring met gewone gesprekstherapie. Over het algemeen werd de coaching met paarden door deze drie personen positiever ervaren dan gesprekstherapie. Twee deelnemers haalden aan dat je sneller vooruitgang boekt met deze vorm van coaching. Met deze vooruitgang wordt bedoeld dat er sneller inzichten tot stand komen dan bij gesprekstherapie. Een antwoord dat hier bij aansluit is dat je niet hoeft te praten en geen redenering dient op te bouwen zoals bij een therapeut. De dingen komen vanzelf bij je binnen. “Je krijgt dat idee, dat inzicht en je hebt dat dan. Het is anders dan een psychotherapeutisch gesprek waar je een halfuur of een uur honderden dingen zit te vertellen, soms zelfs bijna zit te tateren. En dat je dan na een uur denkt: ‘Ik ben nu moe gepraat en wat heb ik nu eigenlijk allemaal gezegd?’. Je hebt dat dus niet bij de paarden, je moet niet praten.” Eén iemand geeft aan dat het bij de coaching met paarden meer gericht is op jou als persoon en minder op je moeilijkheden. “Bij gesprekstherapie gaat het meer over wat je dwars zit of waar je mee bezig bent. Tegenover wanneer je met de paarden bezig bent ben je meer bezig met ‘wie ben je eigenlijk zelf?” Een paard zou volgens iemand ook meer dingen los en duidelijk maken dan een psycholoog. Iemand haalt ook aan dat het zich ‘op een ander niveau bevindt’. “Ik heb al lang therapeutische ervaring maar ik vind dat niet van hetzelfde gehalte als dat wat je ervaart bij de paarden. Het situeert zich op een ander niveau.” Een ander punt dat wordt aangegeven is dat je meer geconfronteerd wordt met jezelf. Het groepsgebeuren Coaching met paarden kan individueel gebeuren maar dit specifieke coachingsprogramma verliep in groepsverband. De deelnemers gaven zowel enkele voor- als nadelen aan van het groepsgebeuren. Voordelen Een positief punt dat door alle deelnemers werd geformuleerd is dat je kunt delen met en leren van andere deelnemers. Twee personen haalden ook het feit aan dat je in een groep zit met lotgenoten, en daardoor een zekere verbondenheid met elkaar voelt. 34   

“We zitten allemaal in hetzelfde schuitje. We voelen vaak dezelfde dingen of we bekijken dingen soms op dezelfde manier. Soms ook op een verschillende manier. Maar soms bekeek iemand het ook op een andere manier dan ikzelf en dan had ik iets van ‘zo kan het blijkbaar ook’.” Ook het feit dat men samen is en samen dingen doet werd als positief ervaren door twee deelnemers. Nadelen Iemand gaf als nadeel aan dat je minder persoonlijke feedback krijgt wanneer je de coaching in groepsverband volgt. Iemand anders gaf aan dat ze persoonlijk niet graag haar ervaring deelt in groep. Een ander nadeel is volgens iemand ook dat je minder tijd hebt met het paard omdat je de tijd met het paard onder elkaar moet verdelen. En juist het contact met het paard is zo essentieel in de coaching. Wat men uit het programma haalt Op de vraag wat de deelnemers nu juist hebben kunnen halen of meenemen uit het programma werden veel verschillende antwoorden gegeven. De meest gegeven antwoorden kunnen gesitueerd worden onder ‘psychologische en emotionele veranderingen’. Psychologische en emotionele veranderingen De coaching met paarden geeft je volgens drie personen inzichten. Eén van deze personen haalde wel aan dat ze persoonlijk geen inzichten had verkregen ten gevolge van het programma. Deze inzichten blijken te verschillen van persoon tot persoon. Zo krijgt iemand het inzicht dat ze zich te veel laat doen door anderen. Bij de oefening met het paard slaagde ze er niet in om de leiding te nemen, iets waar ze het ook moeilijk mee heeft in het dagdagelijkse leven waarin ze alsmaar anderen tevreden wil stellen. “We moesten op een bepaald moment met het paard rondwandelen en dat paard zat de hele tijd in de omheining te bijten. Ik had echter niet genoeg leiderschap en dat bleek bij dat paard echt zo duidelijk te zijn dat ik echt iets had van ‘huh?’.” “Ja, dat leidinggeven, dat kwam daar heel duidelijk in naar voor dat ik dat niet doe hé. Dat ik zoiets had van: ‘ja paard, zeg jij maar wat je graag hebt hé’. (lacht)” Drie mensen krijgen het inzicht dat ze die ziekte, Multiple Sclerose, waar ze aan lijden moeten leren loslaten en zichzelf hier wat los van moeten leren zien. 35   

“Door die ervaring zit je in het dagelijks leven minder gespannen in een keurslijf en kan je op een bepaald moment zeggen ‘laten we het eens loslaten, laten we eens afwijken van die MSpiste waar je heel je leven al op zit en waar je alleen maar aan denkt. Laten we eens denken aan iets anders, bezig zijn met iets anders.’” “Ook als je met een paard op weg bent en het wil even niet mee, dan moet je het ook loslaten. Dat kun je niet tegenhouden. Die idee meenemen in het dagelijks leven is echt waardevol want er valt echt een gewicht van je schouders op dat moment. Als je weet van ‘ik kan het gewoon even loslaten’. En dat maakt het leven wel wat dragelijker.” Twee personen gaven ook aan dat een invloed van het programma kan zijn dat je meer durft op te komen voor jezelf. Twee mensen gaven ook aan dat ze de boodschap kregen dat ze ‘mogen zijn wie ze zijn’, dat je je niet anders hoeft voor te doen dan je bent. De coaching kan er volgens twee deelnemers ook voor zorgen dat je het leven vanuit een ander perspectief gaat bekijken. “Ik heb een totaal andere kijk op het leven gekregen, een totaal andere. Maar dat is waarschijnlijk ook het proces van MS. Ofwel leg je je er niet bij neer ofwel aanvaard je het en bekijk je het van dag tot dag, net als een paard. Dat leeft ook van moment tot moment eigenlijk, dat weet ook niet waar het voor staat.” Iemand haalt ook aan dat door de paarden leert hoe je overkomt op anderen. Twee mensen haalden algemener aan dat het programma erg leerrijk voor hen was. Iemand vermeldde ook dat je tijdens de coaching met paarden meer met je intuïtie gaat werken. Fysieke veranderingen Over het algemeen gaf niemand van de deelnemers fysieke veranderingen aan naar aanleiding van het volgen van het coachingsprogramma. Eén persoon vermeldde wel dat de coaching de stress kan doen afnemen en dat deze stressreductie wel een positief effect kan hebben op de symptomen van MS. Wat zorgt voor een verandering Twee personen vermeldden dat je tijdens de sessies zaken meemaakt waar je verder mee aan de slag kunt in het leven. Hiermee wordt gedoeld op de ervaringen die men meemaakt in de oefeningen en het contact met het paard. 36   

“Je moest samen met het paard een bepaald parcours afleggen. In mijn hoofd had ik een bepaalde route uitgestippeld en in mijn hoofd had ik iets van ‘deze route moet koste wat het kost gevolgd worden’. En als je dan aan de slag gaat met dat paard krijg je wel wat medewerking maar op een bepaald moment gaat dat paard toch een beetje van de weg afwijken en volgt het niet de weg die jij wil. In eerste instantie had ik als perfectionist de neiging van ‘dat mag niet, we moeten op de weg blijven’. Maar dat paard hou je niet tegen als het zijn eigen weg wil gaan. Dan laat je dat even z’n weg gaan en dan krijg je terug contact met het paard en kun je samen terug de weg volgen die jij voor ogen had. Dan begrijp je ineens van ‘ja tiens, het hoeft niet altijd per se de weg te zijn die ik wil volgen. We kunnen het samen even doen, dan even afwijken en dan uiteindelijk terug samen het eindpunt bereiken. Dat is echt een ervaring die ik gehad heb bij Kivik, dat is iets dat je bijblijft een waarvan je zegt ‘dit kan ik in het leven ook gebruiken’.” Een opvallend punt dat door een persoon werd aangehaald, is dat er wordt gewerkt op het ‘energetische’ en niet op het ‘tastbare’. “Als je bezig bent met iets op het energetische niveau dan is dat veel dieper. Dat valt niet echt te omschrijven, het is veel diepgaander.” Iemand anders vertelde dat je van het paard signalen doorkrijgt voor jezelf. Algemene ervaring Twee mensen gaven aan dat ze tot rust kwamen door de coaching met paarden. Andere algemene zaken die telkens door één persoon vermeld werden omtrent de zaken die men kan meenemen uit het programma zijn: dat het een stap is in je persoonlijke groei, dat het kan dienen als een hulpmiddel of een steun in de rug, dat het je meer energie en positieve doorzetting geeft, dat je intensief met je eigen welzijn bezig bent en dat de ervaring voor iedereen anders is.

Het ervaren op zich is erg belangrijk Drie personen haalden aan dat de het ervaren en het beleven zelf erg belangrijk is bij coaching met paarden. Ook het ‘voelen’ blijkt voor drie personen een belangrijk aspect. “Het bekruipt je zo. Je voelt het. En ja je kunt dat gevoel als het ware niet loslaten.” 37   

“Wat je hebt meegemaakt zit eigenlijk in je lichaam. Het is geen herinnering in uw hoofd, je hebt het echt gevoeld.” Iemand vertelde dat de beleving moeilijk te omschrijven valt en een ander persoon zei dat het iets is dat je moet doen om te kunnen weten wat het precies is. “Ja, je moet het ervaren ja. Je moet het echt wel doen. Dat kan een nadeel zijn binnen het project, ik heb zelf ook heel hard het project gepromoot binnen de MS Liga en bij mensen met MS; en dan vragen ze: ‘wat is dat?’. (lacht) Ja, wat is dat ja. Dan kun je daar heel veel over vertellen en dan zijn de mensen daar nog wat weigerachtig tegenover want onbekend is onbemind. En op het moment dat ze daar dan zijn, dat ze daar staan en dat ze het zien, dan weten ze het en dan moet je eigenlijk geen uitleg meer geven.” “Je kunt wel zeggen: ‘het is een sessie in groep en dan ga je bij de paarden.’ Maar wat er gebeurd is, dat kun je niet vertellen. Je moet dat voelen. En dat voelen kan je niet vertellen.” Iemand vermeldde ook dat er door het hebben van de ervaring gevoelens naar binnenkomen of dat er nadien zaken bij je naar binnenkomen. Iemand haalt ook aan dat de ervaring confronterend kan zijn. Gemiste zaken in het programma/suggesties Gemiste zaken Twee personen gaven concreet aan dat ze geen zaken hadden gemist in het programma. Eén persoon gaf aan dat het voor hem beter zou zijn geweest om op voorhand meer en duidelijkere uitleg te krijgen over hoe het programma en coaching met paarden precies in z’n werk gaat. Deze persoon had het beter gevonden indien men op voorhand concreet zou weten wat men precies zou doen tijdens de sessies. Iemand anders vond dat er te weinig contact was met de paarden. Deze momenten waren voor haar wat te kort.

suggesties Eén van de deelnemers gaf aan dat het misschien relevant zou kunnen zijn als er ook een vertrouwenspersoon van de deelnemer zou kunnen deelnemen. Op die manier zou je de

38   

ervaring samen kunnen delen en zou je er achteraf ook beter met die persoon over kunnen spreken. Een suggestie van een andere deelnemer was om het programma twee keer per jaar te organiseren. Mensen die lijden aan MS hebben volgens deze deelnemer regelmatig nood aan de feedback van de paarden. De vijf sessies waren volgens haar wel voldoende. “We hebben dat ook zo nodig, die feedback. Want soms zijn we zo leeggezogen, dat we dat kunnen gebruiken. Ja, wie gelooft dat? Wie moet je dat gaan vertellen?” Bezig zijn in de natuur Het feit dat men met deze vorm van coaching bezig is in de natuur was voor twee deelnemers ook een positief aspect. Beiden haalden aan dat het ‘buiten zijn’ en ‘bezig zijn met dieren’ positief is. Belang aanwezigheid coach Vier van de vijf deelnemers vermeldden dat de coach inzichten brengt en ervoor zorgt dat zaken duidelijker worden. Twee personen gaven aan dat de coach meer kan vertellen over de reactie van het paard tijdens hun oefening met het paard. Zonder de uitleg van de coach zal men vaak niet begrijpen waarom het paard op een bepaalde manier reageerde. Als laatste werd door twee personen ook aangegeven dat men zonder de aanwezigheid van een coach niet bezig zou zijn met coaching. In dat geval zou men maar gewoon iets doen met de paarden zonder te weten waar men mee bezig is. Belang van een open houding Drie personen gaven aan dat coaching met paarden iets is waar men voor moet open staan om duidelijk effect te verkrijgen. Iemand vermeldde ook dat je er niet bij moet nadenken maar het gewoon moet toelaten. ‘Voor wie het wil zien of voelen heeft het iets te bieden, wie het niet ziet, ja, die ziet het niet.”

Het is een persoonlijke beleving Twee personen geven aan dat het bij coaching met paarden gaat om een persoonlijke ervaring. Iemand anders vermeldde dat het iets is wat iedereen op zijn eigen manier beleeft. 39   

Angst voor paarden De meeste deelnemers vertelden dat ze een angst hebben voor paarden of op een bepaald moment tijdens de coaching angst ervoeren bij het paard. Twee mensen gaven aan dat de angst bij het paard in de loop van de sessies verdwijnt. “Dat je het besef krijgt van: ‘het is niet gevaarlijk, ik kan het vertrouwen, er is geen dreiging. Op zich leer je ook anders omgaan met je angsten, je leert te beseffen dat angst gewoon in je hoofd zit. Zo’n paard toont je dat wel. Op zich moet je daar een schrik van hebben en uiteindelijk is het niet waar. Op dat moment snap je dat, het is eigenlijk niet waar, het zit gewoon in mijn hoofd.” “Die schrik zou nu weg zijn hé. Het paard zou nu naast mij mogen komen staan. Ik zou niet meer zo denken van: ‘ ik moet hier weg, zie dat dat mij vertrappeld of weet ik veel’. Ik zou dat nu niet meer hebben.” Eén deelnemer gaf aan dat ze tijdens de sessies gewoon niet heeft stilgestaan bij de angst die ze had voor paarden. “Toen ik begonnen ben met die sessies met paarden heb ik er eigenlijk nooit bij stilgestaan dat ik bang was voor paarden. Ik heb mijn denken op nul gezet eigenlijk.” Twee personen vermeldden ook dat wanneer men angst heeft voor paarden dit de ervaring tijdens de coaching kan belemmeren.                

Discussie en conclusie  

40   

1. Discussie Het doel van deze bachelorproef is om in kaart te brengen hoe MS-patiënten het coachingsprogramma met paarden voor MS-patiënten hebben ervaren. In deze discussie wordt eerst een korte schets van de eerder vermelde resultaten gegeven in functie van de onderzoeksvraag. Daarna wordt er geprobeerd waar mogelijk een link te leggen naar bestaande literatuur. Vervolgens wordt er ingegaan op de sterktes en zwaktes van dit onderzoek. Als laatste wordt de conclusie geformuleerd. De onderzoeksvraag van dit onderzoek was: “Hoe hebben de deelnemers het coachingsprogramma met paarden beleefd?”. Daarnaast werden de deelnemers ook bevraagd over eventuele zaken die men had gemist in het programma en over de belangrijkste aanwezige elementen. Om een antwoord te formuleren op deze vragen werd er bij elke deelnemer een semi-gestructureerd interview afgenomen. In de resultaten komen enkele thema’s naar voor die ook in reeds bestaande literatuur omtrent equitherapie en equicoaching worden vermeld. Verwachtingen vooraf Het programma werd ontwikkeld met als doel om de levenskwaliteit van de deelnemers te verhogen en eventueel bijkomend de ziektesymptomen de verminderen. Eén deelneemster verwachtte om duidelijk beter met haar ziekte om te kunnen gaan maar na haar deelname aan het programma bleek deze verwachting niet te zijn ingevuld. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de geformuleerde doelen te hoog gegrepen zijn. Verder wou men met het programma de levenskwaliteit van de deelnemers trachten te verhogen. De meeste deelnemers gaven aan bepaalde inzichten te hebben gekregen of een verandering bij zichzelf te hebben opgemerkt. Er werd zelfs drie keer aangehaald dat de coaching zou helpen om MS los te leren laten. Dit heeft hoogstwaarschijnlijk een positief effect op de levenskwaliteit. Het ervaren op zich is erg belangrijk Volgens Duyvejonck (2014) is het bij therapie met paarden erg belangrijk om te ervaren en te voelen. In dit onderzoek kwam ook duidelijk naar voor dat het hebben van bepaalde ervaringen en het effectief ‘voelen’ een belangrijke rol speelt in de coaching met paarden. De ervaring die men heeft met de paarden zorgt er voor dat men bepaalde inzichten krijgt.

41   

Dat coaching en therapie met paarden een vorm van ervaringsgerichte therapie is wordt dus ook in dit onderzoek beaamd. Twee van de voornaamste kenmerken van deze therapievormen is dat ze inzichten geven en gericht zijn op beleving. Men gaat niet enkel werken op verstandelijk niveau maar vooral op gevoelsniveau (Visscher, z.j.). De deelnemers uit dit onderzoek hebben geven zelf aan dat ze de coaching met paarden hebben beleefd als ervaringsgericht werken. Wat er precies gebeurt tijdens een sessie met paarden is iets wat niet concreet te beschrijven valt. Het is ook iets wat rationeel gezien mogelijks moeilijk te begrijpen valt. Het gaat hier niet om het toepassen van een techniek om een specifiek effect te bekomen maar wel om het creëren van een ervaring waaruit men leert en kennis opdoet die men kan meenemen in het dagelijkse leven. Eigenschappen en rol van het paard Nelstein (2009) vermeld dat paarden grote en krachtige wezens zijn en daardoor imposant kunnen overkomen. In dit onderzoek was de meest benoemde eigenschap van het paard dat het paard een groot dier is. Een paard straalt volgens enkele deelnemers in dit onderzoek ook kracht uit. Door deze eigenschappen laat het paard een sterke indruk bij je na. In dit onderzoek wordt ook aangegeven dat het paard aanvoelt hoe jij je voelt en hier ook op reageert. Volgens EAGALA (2010) reageert het paard instinctief vanuit zijn buikgevoel op de mens. Op die manier verkrijgt men feedback van het paard. Uit het onderzoek van Hoffman (2013) komt naar voor dat het paard fungeert ‘als spiegel’. Het geeft je dus een duidelijker beeld van jezelf door op jou als persoon te reageren waardoor er bij jezelf een zekere bewustwording plaatsvindt. Het spiegelt hierbij onze intenties en gevoelens (Kheironcvba, 2013). Volgens Van Reepingen (2014) worden ook de patronen die men in het dagelijkse leven hanteert herkent en uitvergroot door het paard waardoor men zich ervan bewust wordt. De deelnemers aan dit onderzoek vermeldden ‘de echtheid en eerlijkheid van het paard’ als een belangrijke eigenschap. Kheironcvba (2013) geeft aan dat het paard onomwonden feedback geeft. Dit wil zeggen dat het paard je rechtuit toont waar het op staat.

Eigenlijke contact met paarden van groot belang

42   

Het programma bestaat enerzijds uit oefeningen bij en met de paarden en anderzijds ook uit meditatie- en visualisatietechnieken. Uit dit onderzoek blijkt dat het contact met het paard als belangrijkste element wordt gezien. De meditatie- en visualisatietechnieken komen nauwelijks ter sprake. Verschil met gesprekstherapie Kivik (2014) vermeldt dat verbale therapie voor sommige mensen niet volstaat. De deelnemers van dit onderzoek die reeds veel ervaring hadden met gesprekstherapie gaven aan dat de coaching met paarden een positievere ervaring was voor hen dan de gesprekstherapie. Dit verschil ligt, afgaand op de resultaten, vermoedelijk aan het feit dat het bij coaching met paarden gaat om voelen en ervaren en niet om praten en het opbouwen van een verhaal of redenering. Wat men uit het programma haalt De veranderingen die men rapporteerde situeerden zich voornamelijk op het psychische en emotionele vlak. Hierbij bleken de inzichten die men door de coaching een belangrijke rol te spelen. Bepaalde mensen kregen een andere kijk op het leven, anderen durfden bijvoorbeeld meer voor zichzelf op te komen. Uit het onderzoek van Andersen (2009) bleek dat men na de coaching met paarden meer de leiding durfde te nemen over hun eigen leven. Uit dit onderzoek blijkt ook duidelijk dat wat men meeneemt uit de coaching individueel verschilt. Gemiste zaken in het programma/suggesties Eén persoon haalde aan dat het misschien beter zou geweest zijn indien er vooraf wat meer uitleg werd gegeven omtrent de inhoud en werking van het programma. Iemand anders vermeldde dat de tijd die men spendeerde bij de paarden te kort was. Dit zijn zaken die zouden kunnen worden meegenomen door Kivik wanneer het programma nogmaals georganiseerd wordt. Er werden ook nog enkele anders suggesties voorgesteld. Bijvoorbeeld om het programma tweemaal per jaar te organiseren zodat men regelmatig feedback van de paarden zou kunnen verkrijgen. Een andere suggestie was dat de deelnemers een vertrouwenspersoon zouden kunnen meebrengen naar de sessies om samen de ervaring te kunnen delen.

43   

Belang van een open houding In de literatuur werd nog niet eerder vermeld dat het van belang is dat men ‘open-minded’ is en open staat tegenover coaching met paarden indien men er effectief iets uit wil halen. Enkele deelnemers haalden aan het belangrijk is dat men openstaat voor de ervaring die coaching met paarden biedt. Wanneer men negatief staat tegenover deze vorm van werken bestaat de mogelijkheid dat men weinig tot zelfs niets uit de coaching kan halen. Men moet als het ware bereid zijn om de feedback die men krijgt van de paarden te aanvaarden.

2. Kritische bedenkingen  

Eén van de zwaktes van dit onderzoek is dat het gaat om een zeer beperkt aantal onderzoekseenheden waardoor de resultaten niet gegeneraliseerd kunnen worden. Verder werd er ook gebruik gemaakt van een zelf opgesteld semi-gestructureerd interview waardoor de validiteit en betrouwbaarheid in vraag gesteld kunnen worden. Ook kan de objectiviteit bij kwalitatieve analyses niet gegarandeerd worden. De onderzoeker dient de verkregen gegevens in zekere zin te interpreteren en er kan dus sprake zijn van een zekere subjectiviteit. De transcripties werden ook enkel door de onderzoeker gelabeld waardoor de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid niet werd nagegaan. Een sterkte van dit onderzoek is dat het gaat om een relatief nieuw onderwerp binnen de gezondheidszorg. Er is vanuit het werkveld ook een uitdrukkelijke vraag naar wetenschappelijk onderzoek opdat dit werkveld serieus zou worden genomen. De vraag naar dit onderzoek kwam ook vanuit het werkveld zelf. Het bedrijf Kivik was namelijk zelf vragende partij om het coachingsprogramma te onderwerpen aan wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor heeft deze bachelorproef een hoge praktijkrelevantie. Een aanbeveling voor verder onderzoek is om met een grotere steekproef verder kwalitatief onderzoek te verrichten naar dit programma. Een mogelijkheid hierbij zou dan kunnen zijn om op basis van de ‘Grounded Theory’ een theorie te ontwikkelen.

3. Beroepsproduct en implicaties voor de praktijk  

44   

Aangezien dit onderzoek op vraag van Kivik werd uitgevoerd dient deze bachelorproef tevens ook als beroepsproduct. De meerwaarde van dit onderzoek voor de praktijk is dat het Kivik een beeld geeft van wat er werd bereikt bij de deelnemers en hoe zij het programma concreet hebben ervaren. Ook kwamen enkele gemiste zaken en eventuele suggesties naar voor in de resultaten. De resultaten van dit onderzoek kunnen dus door Kivik worden gezien als feedback op het coachingsprogramma.

4. conclusie Over het algemeen kan gesteld worden dat het coachingsprogramma voor alle deelnemers in zekere zin een positieve ervaring was. De meeste deelnemers verkregen bepaalde inzichten, merkten veranderingen op bij zichzelf of genoten op zich gewoon van de momenten bij het paard. Eén deelnemer stond wat weigerachtig tegenover de coaching maar gaf aan nadien toch, onbewust, een verandering te hebben doorgemaakt. Hij kon echter niet vertellen wat er nu precies aan de oorzaak lag van deze verandering. Coaching met paarden kan een meerwaarde bieden tegenover gesprekstherapie aangezien het gaat om ervaringsgericht werken. Het heeft ook sneller resultaat aangezien men niet hoeft te praten maar enkel dient te ervaren en te voelen. Een ander belangrijk verschil hierbij is uiteraard het feit dat er gewerkt wordt met een paard. De deelnemers schrijven enkele specifieke eigenschappen, zoals dat het eerlijk, echt en onbevooroordeeld is, toe aan het paard. Ze geven aan dat deze eigenschappen niet gegarandeerd aanwezig zijn bij een psycholoog of psychotherapeut. Bij coaching met paarden mag echter ook het aandeel van de coach niet worden vergeten. Deze moet aanwezig zijn om alles in goede banen te leiden en kan op basis van kennis en ervaring meer duiding geven rond wat er gebeurt in het contact met het paard. Slechts één deelnemer gaf aan ook zonder de uitleg van de coach inzichten te hebben verworven door middel van contact met het paard. Verder kan men ook stellen dat het groepsgebeuren zowel positieve als negatieve kanten heeft. Als men een concreet individueel probleem heeft waar men mee aan de slag wil is het mogelijks beter aangewezen om individuele coaching te volgen. Indien het echter gaat om moeilijkheden die wat algemener van toepassing zijn bij deze doelgroep kan coaching in groepsverband heel nuttig zijn aangezien men zich tussen lotgenoten bevindt en ook kan leren van en delen met elkaar. 45   

Wat ook duidelijk opvalt is dat bij coaching met paarden het ‘beleven’ en ‘ervaren’ duidelijk centraal staat. Men geeft aan dat die ervaring moeilijk in woorden te omvatten is en dat men, indien men het echt wil begrijpen, het vooral zelf moet gaan doen. Andere opvallende thema’s die uit het onderzoek naar voor komen zijn dat men als het ware moet ‘openstaan voor de ervaring’ en dat het gaat om een ‘persoonlijke beleving’. Deze beleving is dus voor iedereen anders. Tenslotte kwamen uit dit onderzoek ook enkele zaken die men had gemist en enkele suggesties naar voor. Deze informatie kan van belang zijn voor Kivik met betrekking tot het organiseren van volgende coachingsprogramma’s.

Referenties Andersen, V. (2009). Equine Guided Coaching – A Critical Exploration of the Use of Horses in Coaching (thesis, University of Portsmouth Business School). Geraadpleegd 46   

op http://isar.dk/wp-content/uploads/2012/02/Final-dissertation-report-excluding-appendixD.pdf. Baarda, B. (2014). Dit is onderzoek!: Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten, Nederland: Noordhoff Uitgevers Barten, M. & Boer, M. (2013). Samen op weg naar professionalisering. Een onderzoek naar mogelijke interne en-/of externe samenwerkingsverbanden om het werkveld paardencoaching te professionaliseren [bachelorproef]. Hogeschool Van Hall Larenstein.

Boeije, H. (2005). Analyseren in kwalitatief onderzoek: denken en doen. Amsterdam, Nederland: Boom Onderwijs Boeije, H. R., Bromberger, N., Duijnstee, M. S. H., Grypdonck, M. H. F., & Pool, A. (1999). In relatie tot MS: zorgafhankelijke mensen met Multiple Sclerose en hun partners. Utrecht, Nederland: NIZW Burnfield, A. (1987). Multiple sclerose: een arts, zelf MS-patiënt, helpt anderen. Schoten, België: Uitgeverij Westland nv De Bruycker, E. (2014). Werken met dieren deel 3: Het paard. [niet gepubliceerde cursus]. Brugge: Howest: Bachelor in de Toegepaste Psychologie: werken met dieren. De Bruycker, E. (2014, 11 december). Hoorcollege: selectie van relevante vervolgopleidingen. [niet gepubliceerde cursus]. Brugge: Howest: Bachelor in de Toegepaste Psychologie: werken met dieren. Duyvejonck, S. (2014). Equitherapie bij personen met psychosociale problemen: een onderzoek gebaseerd op Portraiture. (Masterproef, Universiteit Gent, België). Geraadpleegd op http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/165/792/RUG01-002165792_2014_0001_AC.pdf. Eagala. (2010). Why horses?. Geraadpleegd op http://www.eagala.org/Information/Why_Horses 47   

Eponaquest. (2014). What is Eponaquest?. Geraadpleegd op http://eponaquest.com/about/ Equiboost. (2010). Paardencoaching in België: een stand van zaken [persdossier]. Geraadpleegd op http://www.equiboost.com/admin/modules/press/files/Paardencoaching%20in%20Belgi%C3 %AB%20-%20een%20stand%20van%20zaken.pdf Equiboost. (2013). Coachen met paarden en kanker / chronische ziektes - een onderzoeksproject ism Marleen Huysmans (Indigo). Geraadpleegd op http://equiboost.blogspot.be/2013/06/coachen-met-paarden-en-kanker.html Hofman, L. (2013). Therapie met hulp van paarden: een experience based praktijk?. Eindwerk geschreven voor het behalen van de graad Master in de Orthopedagogiek, Rijksuniversiteit Groningen. ICF Belgium. (2014). ICF België is 'the place to be' voor professionele coaches om gekend en erkend te zijn. Geraadpleegd op http://www.coachfederation.be/nl Jacob, J., & Reynaert, I. (2013). Oefenboek hippotherapie: paardrijden voor kinderen met een beperking. Amersfoort, Nederland: Bloemendal Uitgevers. Kheironcvba. ( 2013, 7 oktober ). Infofilm Equine Assisted Learning [video]. Geraadpleegd op https://www.youtube.com/watch?v=9AfC3RokyEg Kivik. (2013). Waarom werken we bij Kivik met paarden?. Geraadpleegd op http://www.kivik.eu/nl/over-ons/b-waarom-paarden Klontz, B. T., Bivens, A., Leinart, D., & Klontz, T. (2007). The Effectiveness of EquineAssisted Experiential Therapy: Results of an Open Clinical Trial. Society and Animals, 15, 257-267. doi: 10.1163/156853007X217195 Knaapen, R. (2012). Coachen met paarden: het systemisch perspectief. Amsterdam, Nederland: Boom Nelissen

48   

Kohanov, L. ( 2006). Ruiter tussen twee werelden. Deventer, Nederland: AnkhHermes May, J. C. (z.j.). Equine Assisted Psychotherapy: Why it works. Geraadpleegd op https://www.google.be/search?q=equine+assisted+psychotherapy+may&rlz=1C1KMZB_enB E559BE559&oq=equine+assisted+psychotherapy+may&aqs=chrome..69i57.6714j0j8&sourc eid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 Minderhoud, J. M., e.a. (1999). Multiple Sclerose (2e editie). Houten, Nederland: Bohn Stafleu Van Loghum. MS-liga. (2015). De persoon met MS. Geraadpleegd op http://www.ms-vlaanderen.be/levenmet-ms/wat-is-ms/leven-met-ms Nelstein, P. (2009). Het paard als leermeester: therapie met paarden. Deventer, Nederland: Uitgeverij Ankh-Hermes Noach, K. (2010). Paard als Spiegel.Geraadpleegd op http://www.zuidenwind.eu/01/07072010%20dagblad.pdf Psychological Care & Healing Treatment Center. (2013). What is Experiantial Therapy? Geraadpleegd op http://itswww.uvt.nl/lis/es/apa/apa-handleiding.p Rapaport, B., & Karceski, S. (2012). Multiple sclerosis and stress. Neurology, 79, 47. doi: 10.1212/WNL.0b013e318265751f Risidore, L. (1992). Leven met multiple-sclerose: zo kan het ook!. Utrecht, Nederland: Uitgeverij SWP Santens, A. (2009, oktober 9). Paardencoaching, EAT en hippotherapie zijn 3 verschillende dingen! [Web log post]. Geraadpleegd op http://equiboost.blogspot.be/2009/10/paardencoaching-eat-en-hippotherapie.html Van Reepingen, A. (2013). Pijnpunten bij MS, intern document Van Reepingen, A. (2014). Coaching met paarden: aan welke criteria moet je voldoen, intern document 49   

Verbeeck, M. (2012). Het gebruik van hippotherapie bij jongeren met gedrags-en emotionele stoornissen (Masterproef, Universiteit Gent, België). Geraadpleegd op http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/893/739/RUG01-001893739_2012_0001_AC.pdf Visscher, M. (z.j.). Ervaringsgerichte therapie. Geraadpleegd op http://www.ervaringsgericht.nl/index.php/behandelvormen/31 Zwanikken, C. P. (1997). Multiple Sclerose: epidemiologie en kwaliteit van leven (proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen, Nederland). Geraadpleegd op http://www.narcis.nl/publication/RecordID/oai:ub.rug.nl:dbi%2F43565cd288d17

             

Bijlage 1: Inlichtingenfiche valorisatiemeter         Bachelor Toegepaste Psychologie  Module Bachelorproef    50   

INLICHTINGENFICHE VALORISATIEPETER OF –METER  

Voornaam en naam student: Sarah Maenhout  (Voorlopige) titel bachelorproef: Coaching met paarden bij MS‐patiënten: een (case) studie  in het bedrijf Kivik  Voornaam en naam valorisatiepeter of –meter: Annemieken Van Reepingen  Functie valorisatiemeter: Annemieken is arts, Master in de Psychologie en Horse Assisted  Coach.  Zij is het gezicht achter Kivik en dus tevens ook de coach  binnen het  coachingsprogramma.  Werkadres: Veldstraat 42  9420 Burst (Erpe‐Mere)  Telefoon of GSM: 0496108330 

  

e‐mailadres:  [email protected]  Korte toelichting bij de keuze voor deze valorisatiepeter of ‐meter:  Zij is mijn valorisatiemeter aangezien zij de persoon is die mij alle nodige info kan geven over  het coachingsprogramma alsook over coaching met paarden in het algemeen.   Korte omschrijving van het resultaat van het overleg met de valorisatiemeter   voor de bachelorproef:  Ze heeft mij geholpen bij het definiëren van het begrip  ‘paardencoaching’ en het onderscheid met equitherapie. Daarnaast verkreeg ik via haar ook  de nodige informatie over het programma en de opbouw ervan.      

Bijlage 2: Verstuurde e‐mail deelnemers Beste    Mijn naam is Sarah Maenhout. We maakten al reeds kennis tijdens één van de sessies van het  coachingsprogramma van Kivik. Voor mijn bachelorproef voer ik een onderzoek uit naar dit  coachingsprogramma met paarden voor MS‐patiënten.     Als één van de deelnemers van dit programma bent u een belangrijke informatiebron.  Via deze mail  zou ik dan ook graag uw medewerking willen vragen voor mijn onderzoek.  Concreet houdt dit in dat  51   

ik een interview bij u zou afnemen ergens in de periode van februari tot  (eind) april. Alle verkregen  informatie wordt uiteraard geanonimiseerd.    Indien u hiermee akkoord gaat, gelieve de bijgevoegde ‘geïnformeerde toestemming’ ingevuld en  ondertekend aan mij terug te bezorgen.  Indien ik deze heb ontvangen zal ik verder contact met u  opnemen om een datum vast te leggen voor het interview.  Indien u de ‘geïnformeerde toestemming’ niet kunt afprinten, gelieve mij een mail terug te sturen  waarin u ook uw adres vermeldt. Dan stuur ik u deze  zo snel mogelijk op.   In bijlage vind u ook een informatiebrief waarin u verdere informatie terugvindt over het onderzoek.     Alvast bedankt    Sarah Maenhout  3e Bachelor Toegepaste Psychologie  Howest Brugge         

Bijlage3: Begeleidende brief





  Geachte  Als laatstejaarsstudent Toegepaste Psychologie voer ik een onderzoek uit rond het  coachingsprogramma met paarden van Kivik om na te gaan welke invloed het programma heeft op  het leven van de deelnemers en om de werkende elementen van het programma in kaart te brengen. 

52   

Hierbij kan ik ook rekenen op de steun en medewerking van Annemieken Van Reepingen, van wie ik  ook uw contactgegevens heb verkregen.   Sint‐Jorisstraat 71

T: 050 33 32 68

[email protected]

8000 Brugge 

F: 050 34 62 54 

www.howest.be 

 

Om deze info te verzamelen zal ik gebruik maken van interviews om na te gaan  welke veranderingen  u heeft opgemerkt na het volgen van het programma en welke elementen van het programma daar  volgens u essentieel  bij waren. Hierbij zou ik dan ook uw medewerking  en toestemming willen  vragen om deel te nemen aan dit interview dat ik zelf bij u zal afnemen. Uiteraard zal met de  gegevens die uit het interview gehaald worden discreet worden omgegaan. Alle informatie wordt  dan ook geanonimiseerd.   Indien u, door middel van het ondertekenen van bijgevoegde informed consent,  erin toestemt om  deel te nemen aan dit onderzoek zal ik verder contact met u opnemen om een afspraak vast te  leggen voor de afname van het interview. Tijdens het interview zal ook een geluidsopname gemaakt  worden. Deze opname zal enkel gebruikt worden om de gegevens te kunnen verwerken in het  onderzoek.   Indien u nog vragen hebt kunt u contact met mij opnemen op het emailadres  [email protected] of kunt u met uw vragen terecht bij Annemieken.  Alvast bedankt voor uw medewerking    Sarah Maenhout 

 

 

 

 

 

Annemieken Van Reepingen 

3e bachelor Toegepaste Psychologie 

 

 

 

Arts, Master in de psychologie, 

Howest Brugge  

 

 

 

 

 

Equine Assisted Coach   

 

 

 

 

 

 

 

 

Kivik 

 

 

 

 

 

Bijlage 4: Informed Consent

53   

Informed consent Ondergetekende,  Naam + Voornaam:…………………………………………………………………………………………………………………………  Geboortedatum:…………………………………………………………………………………………………………………………….  Telefoon/ GSM: ……………………………………………………………………………………………………………………………..  Verklaart hierbij dat hij/zij:  ‐

 de toestemming geeft om mee te werken aan het onderzoek door middel van het  deelnemen aan een interview dat zal worden afgenomen en verwerkt door Sarah Maenhout,  studente aan de Hogeschool West‐Vlaanderen (Howest) te Brugge, opleiding Bachelor in de  Toegepaste Psychologie in het kader van haar bachelorproef. 

‐

erin toestemt dat er een geluidsopname wordt gemaakt van het afgenomen interview 

‐

weet dat de gegevens van het onderzoek enkel anoniem en vertrouwelijk aan derden bekend  gemaakt zullen worden. 

‐

stemt geheel vrijwillig in met  deelname aan het onderzoek . Hij/zij behoudt het recht om op  elk moment, en zonder opgave van redenen, zijn/haar deelname aan dit onderzoek te  beëindigen.  

De student verbindt er zich toe de bekomen gegevens met de grootste discretie te behandelen.   Meer informatie omtrent het onderzoek kan u terugvinden in de brief die u samen met dit  toestemmingsformulier werd bezorgd.    Voor akkoord,      Handtekening deelnemer:      Handtekening student:   

Bijlage 5: Semi‐gestructureerd interview   Topiclijst:   Kwaliteit van leven : waargenomen veranderingen na deelname programma (fysiek,  psychisch, emotioneel)   Essentiële elementen van het programma  54   

    

Eventuele tekortkomingen van het programma  Algemene ervaring van het gehele programma  Verschil: in groep – individueel  Verschil met gesprekstherapie  Functie en eigenschappen van het paard    Opening   Mezelf voorstellen    Doel van het interview uitleggen   Duur van het gesprek vermelden + mogelijkheid tot stoppen of onderbreken van het  interview aangeven   Nagaan of er nog vragen zijn  Midden: eigenlijke interview   Je hebt deelgenomen aan het coachingsprogramma met paarden van Kivik. Wat waren je  verwachtingen vooraf?   Op wat waren die verwachtingen gebaseerd?   In welke mate zijn die verwachtingen beantwoord?   Hoe kwam het dat je wou deelnemen aan het programma?   Omschrijf eens vanuit jouw ogen zo’n sessie bij Kivik. Hoe gaat zo’n sessie in z’n werk?     Kun je me vertellen  op welke vlakken  het programma  verandering bij jou teweeg heeft  gebracht? (+ doorvragen)  

Die sessies kun je vanuit verschillende vlakken bekijken, po psychologisch vlak  bijvoorbeeld. Wat was je gevoel daarbij? Op fysiek vlak, wat deed dat met jou? 



Kun je daar een voorbeeld van geven?            

 Welke elementen van het coachingsprogramma waren voor jou van belang? (+ doorvragen)  

Hoe heeft dat jou geholpen? 



Kun je een specifiek voorbeeld geven van iets dat jou heeft geholpen? 



Hoe ging dit z’n werk? Wat gebeurde er precies?  



Je zegt dat de oefeningen met het paard erg belangrijk waren, wat was de rol van het  paard dan precies daarin volgens jou?   55   



Waar heeft dat jou precies bij geholpen?  

 (indien men ervaring heeft met therapeut) Welke voor‐ of nadelen ondervindt je in  vergelijking met een gewoon therapeutisch gesprek?   Wat is de exacte rol van het paard?   Welke eigenschappen van het paard maken het paard zo geschikt om er in therapie mee aan  de slag te gaan?   Wat is volgens jou het verschil tussen een sessie in groep en een individuele sessie? Welk  effect heeft dat op jou dat het in groep gebeurd?    Zijn er zaken die je gemist hebt in het programma?   Om af te sluiten zou ik graag nog eens je algemene mening over het programma horen. Als  mensen jou nu bijvoorbeeld zouden vragen wat de meerwaarde is van het volgen van dit  coachingsprogramma met paarden. Wat zou je hen dan zeggen?     Afsluiting   Indien nodig een globale samenvatting maken van het gesprek ( welke veranderingen de  persoon heeft gemerkt bij zichzelf en welke onderdelen van het programma hem/haar  daarbij geholpen hebben)   Nagaan of de geïnterviewde nog vragen heeft   Bedanken voor de medewerking     

         

Bijlage 6: Emotionele boodschappenkaart    

56   

emotie 

boodschap 

Te stellen vragen over  de emotie 

intensivering 

Angst 

Er is iets dat ons fysieke,  mentale of geestelijk  welzijn bedreigt. 

Wat is de bedreiging?  Wat moet ik  ondernemen om in  een veilige positie te  geraken, om mezelf in  veiligheid te brengen 

Zorgen, angst  Verwarring,  vervlakken van  gevoelens  Paniek,  dissociatie:  een  geestesgesteldheid  waarin bepaalde  gedachten, emoties,  waarnemingen of  herinneringen buiten  het bewustzijn worden  geplaatst, tijdelijk niet  'oproepbaar' zijn of  minder samenhang  vertonen. Letterlijk  betekent dissociatie  'ontkoppeling' of  'uiteenvallen' 

  Paniek en terreur zijn de gevolgen wanneer een  echt en dringend  gevaar  genegeerd is, vaak terug  verwijzend naar een gebeurtenis of trauma  uit het verleden waar een persoon zich niet kan  doorwerken. Mensen die ernstige trauma’s hebben meegemaakt en dat nog gen plaats hebben  kunnen geven, kunnen in situaties waar soms kleine dingen het trauma weer oproepen, ook in  situaties waar ze opnieuw in gevaar zijn, dissociëren. Bv ze zitten ze dan met hun gedachten ergens  anders.              Emotie 

boodschap 

Te stellen vragen over de  emotie 

intensivering 

kwetsbaarheid 

Iets wat belangrijk is,  staat op het punt te 

Wat  wil er gebeuren  en hoe schijnt dat de 

 

57   

veranderen of wordt   onthuld. 

status quo te  bedreigen?  Welke overtuiging,  gedrag of perceptie  wordt uitgedaagd? 

Paniek  Woede 

      Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen over de  emotie 

Intensivering 

kwaadheid 

Iets of iemand  overschrijd je grenzen.  Gepaste grenzen  moeten worden  gehandhaafd of  opnieuw worden  bepaald.  Of   Een bepaalde  behoefte wordt niet  ingevuld. 

Welke grens werd  overschreden en hoe?  Wat kan ik doen om  de grens te herstellen? Of  Welke behoefte wordt  niet ingevuld? Is deze  behoefte realistisch?  Zo ja, hoe kan ik er  voor zorgen dat ze wel  wordt ingevuld. 

Woede,  razernij (het  escaleert vaak tov  degenen die onze  grenzen overschreden  hebben)  Schaamte,  schuldgevoel (woede  op ons zelf, wanneer  we iemand anders  grenzen overschreden  hebben)  Verveling, apathie  (gebrek aan emotie,   motivatie,  enthousiasme) 

 

  Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen over de  Intensivering  emotie 

frustratie 

Wat je doet, of  reeds  meerdere malen hebt  gedaan, brengt je niet  het beoogde resultaat. 

Waar zit de blokkade?  woede  Wat kan ik anders  doen?  Wie kan ik naar ideeën  of hulp vragen? 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen over de  Intensivering  emotie 

     

58   

Agitatie, onrust 

Incongruentie (geen  overeenstemming   tussen binnen en  buitenkant) bij de  persoon waarmee je  interageert (onthoud:  dat wil niet zeggen dat  deze mensen oneerlijk  zijn, ze proberen  misschien om te gaan  met persoonlijke dingen  die jou niet aangaan) 

 (niet de chronische  vorm, maar die die je  acuut kan ervaren in de  nabijheid van iemand)    

Wat is de emotie achter  het masker en is die  emotie op mij gericht? 

Razernij, wantrouwen

    Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen over de  emotie 

Intensivering 

schuld 

Een kritiek over een  destructief,  verwaarlozend of  misbruikend gedrag  (intern of iets dat onder  je aandacht wordt    gebracht door anderen) 

Ontkenning, verwijt,  Welk in vraag te stellen  schaamte, projectie  gedrag heb ik gesteld?  Wat was mijn motivatie?  Hoe kan ik noden  invullen op een meer  gepaste manier? Wie kan  me helpen deze  schadelijke gewoonte te  veranderen? 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen over de  emotie 

Intensivering 

Schaamte 

Een mogelijke indicatie  dat men van jou het  zwarte schaap probeert  te maken. Of een  persoonlijke kritiek over  een “defecte” staat van  bewustzijn, het gaat over  wie of wat je bent. 

Wordt ik beschaamd  gemaakt door anderen?  Is dit objectief of zoekt  men een zwart schaap?  Hoe kan ik dan grenzen  stellen zonder de ander  te beschamen? 

Wanhoop, verwijt,  projectie,  zelfmoordneigingen, de  bullebak uithangen 

 

 

Of voel ik schaamte voor  een oude manier om de  wereld te bekijken, in de  wereld te staan? Welk  destructief gedrag moet  ik dan veranderen om  een nieuwe  constructieve,  59 

 

verantwoorde fase van  mijn leven in te gaan?      Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen 

Intensivering 

Nijd 

De persoon die je benijdt  heeft een talent, succes,  positie of levensstijl die  jij zou willen ontwikkelen  of verwerven 

Een held aanbidden,  Welke aspecten van de  rivaliteit, verwijt  kwaliteiten, relaties  levensstijl, carrière of  talenten van deze  persoon inspireren mij  om uit te blinken? Welke  professionele training of  persoonlijke  vaardigheden heb ik  nodig om gelijkaardig  succes te bereiken. Wie  kan ik inschakelen in dit  volgend stadium van  groei 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen

Jaloezie 

Een ongelijkheid in  bronnen, loon,  herkenning,  opportuniteiten of  relaties trekt je aandacht 

Van wat of wie exact ben  Verwijt, woede  jaloers? Wie kan de  situatie rechtzetten? Of  welke strategie of steun  kan ik organiseren om  het oneerlijke systeem  te veranderen? 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen

Teleurstelling 

Het resultaat  beantwoordt niet aan je  verwachtingen, je had  het anders verlangd of  voor je gezien 

Kwaadheid, frustratie,  Wat hoopte ik? Was dit  wantrouwen,  realistisch? Indien ja,  machteloosheid, apathie  hoe kan ik dan  duidelijker mijn visie  communiceren aan  degene die capabel zijn  ze uit te voeren? Indien  nee, hoe kan ik mijn visie  aanpassen en de  betrokken mensen beter 

  Intensivering 

  Intensivering 

60   

voorbereiden, trainen of  ondersteunen?      Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen 

Intensivering 

Verdriet (jij kiest  wanneer en hoe los te  laten) 

Herstelt de flow naar de  psyche, lost blokkades  op, als verlies nakend is  en ook het beste is voor  jou. 

Wat moet worden  losgelaten?  Wat moet worden  vernieuwd? 

Wanhoop  Moedeloosheid 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen 

Intensivering 

Rouw 

Geen keuze over al dan  Over wat/wie moet  niet loslaten, het verlies  worden gerouwd ?  of de dood is al geschied,  meestal door  omstandigheden buiten  je controle 

Depressie 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen 

Intensivering 

Depressie 

Overduidelijke en totale  stagnatie  Stop teken van de ziel 

Waar en hoe is mijn  energie verloren  gegaan?  Waar is mijn energie nu  ?  Wat geeft mij wel  energie? Welke nieuwe  inslag kan mij weer  energie geven? 

Verlies van  zelfvertrouwen  Geen doel meer in het  leven  Lichamelijke ziekten  Dwanghandelingen 

Emotie 

Boodschap 

Te stellen vragen 

Intensivering 

Zelfmoordgedachten 

Het leven dat men  momenteel leidt is een  gevaar voor  lichaam en  ziel,  onherstelbare  schade kan nu ontstaan 

Wat moet er NU  stoppen?  Wat moet er NU gedood  worden? 

Dood: fysieke dood of  dood van de ziel 

 

 

 

    Inspiratiebron: Emotional Message chart van Linda Kohanov  61   

Bijlage 7: boomstructuur   Thema/ label  Verwachtingen vooraf   Meer verwacht   Het onbekende   Met dieren bezig zijn   Positieve ervaring   nieuwsgierigheid  Eigenschappen en rol van het paard  ‐eigenschappen    is groot   voelt aan hoe jij je (onbewust) voelt   krachtig en heeft macht   eerlijkheid en echtheid   straalt rust uit   heeft geen verwachtingen   maakt indruk   maakt spontaan contact   reageert op signalen die je uitstuurt   is trouw   heeft gevoelens   communiceert met lichaamstaal   niet opgeslorpt door doen en denken   andere ervaring dan met ander dier   toont wat het voelt en denkt   geeft vertrouwen   is onbevooroordeeld  ‐de rol   is een voorbeeld   is partner in je proces   is steun/hulp  Eigenlijke contact met paarden van groot belang   Apart, moeilijk te omschrijven gevoel   Paard heeft bepaalde functie   Positieve aanwezigheid   Ervaring delen met het paard   Contact met paard belangrijk  ‐concrete functie / resultaat contact   Soms confronterend   Na contact worden dingen opgelost   Het concreet in de praktijk brengen   Het doet iets met jou als persoon   Leren uit contact met paard  Verschil met gesprekstherapie   sneller vooruit   vraagt minder energie   situeert zich op ander niveau   ander soort contact 

Aantal  personen    2  2  1  1  1      4  3  3  3  1  1  3  1  2  1  2  1  1  1  3    1  1    1  1  1    1  1  1  1  2    1  1  2  1  1    2  1  1  1    62 

 



meer persoonsgericht en minder  probleemgericht   je weet duidelijk waar je staat, bij een  therapeut niet   betere ervaring dan gewone  gesprekstherapie   paarden geven ander soort feedback  dan therapeut   maakt meer los en dingen duidelijker  dan psycholoog   niet praten, geen redenering opbouwen   meer geconfronteerd met jezelf  Groepsgebeuren  ‐positieve zaken   delen met en leren van anderen   verbondenheid met lotgenoten   positieve groepssfeer   samen doen en samen zijn  ‐negatieve zaken   deelt niet graag in groep   in groep moet je tijd met paard  verdelen onder elkaar   in groep misschien overweldigend  voor paarden   minder persoonlijke feedback  Wat men uit het programma haalt  ‐ psychologische en emotionele veranderingen   doet reflecteren   inzichten in jezelf   bekijkt leven vanuit ander perspectief   persoonlijk geen inzichten: te weinig  sessies   als een paard elke dag in het onbekend  kan staan, dan kan een mens dat ook   zacht zijn voor jezelf   te veel laten doen door anderen   hoe je over komt op anderen   staat sterker in het leven   MS leren loslaten   Leerrijk   Dichter bij jezelf komen   Je mag zijn wie je bent   Positieve kijk op jezelf   Angst relativeren   Helpt positief in het leven te staan   Meer durven opkomen voor jezelf   Meer je intuïtie volgen         

1  1  1    1    1    1  1  1      5  2  1  2    1    1    1  1    1  1  2  2    1    1  1  1  1  1  3  2  1  2  1  1  1  2  1          63 

 

‐Fysieke veranderingen   Fysiek voordeel door stressreductie   Geen fysieke veranderingen met  betrekking tot MS  ‐wat zorgt voor een  verandering   Maakt dingen mee waar je mee verder  kunt   Dingen uit oefening met paarden meer  veralgemeend   Zien dat dingen in gunstige zin  veranderen   Werken op het energetische, niet op het  tastbare   Krijgt van het paard signalen door voor  jezelf   Bewust worden  ‐algemene ervaring   Kan helend zijn   Stap in persoonlijke groei   Ruggesteun/hulpmiddel   Mooi resultaat   Positieve doorzetting   Meer energie   Positieve ervaring   Intensief bezig met je eigen welzijn   Tot rust komen   Voor iedereen anders  Het ervaren op zich is belangrijk  ‐Je moet het doen om te weten wat het is   Beleving moeilijk te omschrijven ‐ Het ervaren/beleven is van belang   Het voelen   Gevoel blijft in je lichaam zitten   Soms confronterend   Het in werkelijkheid zien   Binnenkomen gevoelens   Nadien krijg je zaken door  ‐beleefde het de tweede keer intensiever  ‐ naar het paard kijken  Gemiste zaken in het programma / suggesties   Op voorhand meer uitleg nodig   Snapte uitleg coach niet   Te weinig contact met de paarden   Afwezigheid van vertrouwenspersoon  om het mee te delen   Twee programma’s van vijf sessies per  jaar zou ideaal zijn   Geen zaken gemist in het programma  Bezig zijn in de natuur   Buiten zijn 

  1    1      2    1    1    1    1  1    1  1  1  1  1  1  1  1  2  1      1  1  3  3  1  1  1  1  1  1  1    1  1    1  1    1  2    2  64 

 

 Bezig met dieren   In beweging   Geeft vrij gevoel   Belang aanwezigheid coach   Zonder coach geen coaching, gewoon  wat bezig   Coach kan uitleg geven over de reactie  van het paard   Coach brengt inzichten, maakt dingen  duidelijker  Belang van een open houding   Je moet ervoor openstaan   Niet bij nadenken, gewoon toelaten   Je ontvangt wat je moet hebben  Het is een persoonlijke beleving   Persoonlijke ervaring   Beleven op je eigen manier  Angst voor paarden   Angst voor paard belemmert de  ervaring   Schrik bij paard gaat weg   Bij sessies nooit stilgestaan bij eigen  angst voor paarden 

2  1  1      2    2    4    3  1  1    2  1    2  2    1 

                                  65   

Bijlage 8: schema’s    

 

               

        66