de audiovisu ele sector in België sectorfoto 2003 - 2010
COLOFON ONDERZOEK & REDACTIE: Doenker Tijs Vastesaeger www.doenker.be I.S.M. HET TEAM VAN MEDIARTE.BE
Alexandra Bouisseau, Sarah Garcia, Julie Guilmin, Shaju Hendrikx, Priscilla Jochmans, Louis Van De Leest, Jan Vermoesen MET DE STEUN VAN: Europees Sociaal Fonds EINDREDACTIE: Jan Vermoesen VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: mediarte.be – Sociaal Fonds Audiovisuele Sector Jan Vermoesen Landsroemlaan 20 1083 Brussel PRINT: 26 april 2012
2
4.3 4.4 4.5 4.6
INHOUDSOPGAVE
Tewerkstelling .......................................................................................... 49
V. 1 2 3 4
Evolutie aantal VTE in PC 227 ........................................................................ 49 Spreiding van de tewerkstelling per Gewest en taalrol ................................ 51 Spreiding over de verschillende provincies .................................................... 53 Spreiding over de verschillende rubrieken .................................................... 54 4.1 Inleiding .................................................................................................................................. 54 4.2 Verhouding tussen de rubrieken ...................................................................................... 55 5 Demografie van de audiovisuele sector ......................................................... 59 5.1 Leeftijd .................................................................................................................................... 59 5.2 Geslacht ................................................................................................................................. 60 6 Tewerkstellingsstatuten in de audiovisuele sector ....................................... 61
COLOFON ........................................................................................................ 2 INHOUDSOPGAVE ......................................................................................... 3 DEFINITIES ....................................................................................................... 5 MANAGEMENT SUMMARY ........................................................................... 6 I. INLEIDING .................................................................................................. 8 II. KADER ........................................................................................................ 9 1
Over mediarte.be ............................................................................................... 9 1.1 Sociaal Fonds voor de Audiovisuele Sector .................................................................... 9 1.2 Visie........................................................................................................................................... 9 1.3 Missie ........................................................................................................................................ 9 2 Doel van de sectorfoto ....................................................................................... 9 3 De doelgroep van deze sectorfoto .................................................................. 10
III.
Soorten opleiding................................................................................................................. 42 Mannen en vrouwen ........................................................................................................... 44 Vormingsuren per medewerker ....................................................................................... 45 Kostprijs ................................................................................................................................. 46
METHODOLOGIE .................................................................................. 11
1
Afbakening van de audiovisuele sector. ......................................................... 11 1.1 Audiovisuele sector volgens paritair comité ................................................................. 11 1.2 Nuancering 1: audiovisuele sector(en) in andere paritaire comités ........................ 12 1.3 Nuancering 2: zelfstandigen en bedrijven zonder werknemers ................................ 16 1.4 Audiovisuele sector volgens NACE-classificatie........................................................... 17 1.5 Drie segmenten van de audiovisuele sector .................................................................. 19 1.6 De audiovisuele sector in deze studie ............................................................................ 20 2 Gebruikte data .................................................................................................. 20 2.1 RSZ data ................................................................................................................................ 20 2.2 Data bachelor- masteropleidingen ................................................................................... 23 2.3 Mapping Opleidingen .......................................................................................................... 24 2.4 Analyse jaarrekeningen & sociale balansen werkgevers ............................................. 25 3 Rapporten en studies........................................................................................ 28
IV. OPLEIDINGEN ....................................................................................... 30 1
Deskresearch ..................................................................................................... 30 1.1 Taal per cluster .................................................................................................................... 30 1.2 Cluster en duur .................................................................................................................... 32 1.3 Regionale spreiding.............................................................................................................. 34 2 Deelname aan Bachelor- en masteropleidingen in Vlaanderen .................. 36 2.1 Drie studiegebieden en 9 opleidingen............................................................................. 36 2.2 Evolutie per opleiding ......................................................................................................... 36 2.3 Mannen en vrouwen per studiegebied............................................................................ 37 3 Bachelor en masteropleidingen in Wallonië ................................................. 38 3.1 Beperkte dataclusters ......................................................................................................... 38 3.2 3 studiegebieden, 14 opleidingen .................................................................................... 38 3.3 Evolutie per opleidingsniveau en opleiding .................................................................... 39 3.4 Mannen en vrouwen ........................................................................................................... 40 4 Analyse van sociale balansen ........................................................................... 41 4.1 Inleiding .................................................................................................................................. 41 4.2 Aantal werknemers die opleidingsinitiatieven volgen.................................................. 42
3
4
MANAGEMENT SUMMARY
DEFINITIES BAM: Instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst BA/MA: Bachelor / Master Cevora: Het opleidingscentrum voor de bedienden die vallen onder het aanvullend nationaal paritair comité van de bedienden, PC 218) CJSM: Departement Cultuur, jeugd, sport en media van de Vlaamse overheid Cobot: Sectoraal vormingscentrum voor arbeiders uit de textielnijverheid EVC: Elders Verworven Competenties Febelgra: De representatieve beroepsvereniging van de Belgische grafische industrie Flanders DC: Vlaamse organisatie voor ondernemingscreativiteit, opgericht door de Vlaamse regering Grafoc: Printmedia Opleidingscentrum ISIC-Code: Amerikaanse tegenhanger van de NACE KBO-NR: Ondernemingsnummer NACE: Nomenclature statistique des activités économiques dans la Communauté Européenne: een officiële Europese lijst van activiteitsomschrijvingen PC 100: Aanvullend paritair comité voor arbeiders PC 218: Aanvullend paritair comité voor bedienden (ANCP) PC 227: Paritair comité voor de audiovisuele sector PC 303: Paritair comité voor het filmbedrijf PC 303.01: Paritair subcomité voor de filmproductie PC 304: Paritiar comité voor het vermakelijkheidsbedrijf PC 322: Paritair comité voor de uitzendarbeid PC 329: Paritair comité voor sociaal cultureel werk PC 999: Paritair comité voor openbare diensten RSZ: Rijksdienst voor Sociale Zekerheid VAF: Vlaams Audiovisueel Fonds VRM: Vlaamse regulator voor de mediaconcentratie VTE: Voltijds equivalent Waardeketen: bedrijfskundig concept, dat de strategisch relevante bezigheden van een organisatie met elkaar in verband brengt WSE: Departement Werk en Sociale Economie van de Vlaamse overheid
In deze sectorfoto worden de belangrijkste demografische elementen van de audiovisuele sector (i.e. de werknemers van werkgevers uit PC 227) samen gebracht en bekeken in longitudinaal perspectief (2003-2010). Die sectorfoto is een noodzakelijke stap om werk te kunnen maken van een beleid dat de werkgevers in de sector moet begeleiden richting een beter talentmanagement. Enkele belangrijke vaststellingen: ! PC 227 overkoepelt momenteel 67,8% van alle tewerkstelling in de Belgische audiovisuele sector exclusief de tewerktstelling bij de openbare omroepen. ! Voor elke 10 werknemers in de sector zijn er 6 à 7 zelfstandigen1. ! De verdrievoudiging van de tewerkstelling in de audiovisuele sector van 1319,07 VTE in 2003 naar 3924,04 VTE eind 2010 is voornamelijk toe te schrijven aan de overstap van werkgevers naar PC 227. ! Wanneer we uitsluitend kijken naar de laatste 6 kwartalen zien we een kleine terugval vanaf begin 2010 vrijwel meteen gevolgd door een herstelbeweging. In Wallonië en Brussel is er zelfs geen terugval merkbaar. ! 58% van de tewerkstelling in PC 227 bevindt zich in Vlaanderen, 4% in Wallonië en 38% in Brussel. Van die 38% staat 86% op de Franse taalrol en 14% op de Nederlandse taalrol. ! De tewerkstelling in de categorie van de zenders is nog steeds het grootst maar groeit gevoelig trager dan de tewerkstelling in de categorie ‘productie’. In Vlaanderen is de tewerkstelling bij de productiehuizen al groter dan die bij de zenders. ! Op enkele jaren tijd evolueerde Brussel tot de regio waar de meeste werkgevers in de audiocisuele sector zich vestigen. ! Tussen 2003 en 2010 waren er 625 verschillende werkgevers2 actief in de Belgische audiovisuele sector. Eind 2010 zijn er nog 330. ! 64,51% van alle jobs in de audiovisuele sector in België zit bij 1 van de 20 grootste werkgevers. De vijf grootste bedrijven zijn goed voor 39,19% van het aantal VTE. ! De audiovisuele sector is een jonge sector. 71,7% van alle werknemers is jonger dan 40 jaar. Het aantal 25 tot 39 jarigen ligt in de audiovisuele sector 2/3e hoger dan bij de gemiddelde beroepsbevolking.
1 2
5
Dit kunnen we alleen met zekerheid stellen voor Vlaanderen en Brussel. Voor het Waals Gewest beschikten we niet Het betreft hier alle werkgevers die ooit actief waren, ongeacht of ze dat vandaag nog zijn.
6
! De verhouding mannen en vrouwen is de afgelopen 8 jaar quasi onveranderd 60/40 gebleven. ! De meerderheid van de werknemers in PC 227 is voltijds aangesteld. Het aantal deeltijdse mannen is de afgelopen acht jaar gestegen (van 5,86% naar 7,79%) het aantal deeltijds werkende vrouwen is licht gedaald (van 22,44% naar 20,94%) ! Alles bij elkaar vonden we 248 audiovisuele opleidingen in België terug. Postproductie en animatie 3D zijn het meest vertegenwoordigd in de verschillende opleidingen. ! Bij de bachelor/master opleidingen zijn er 38 Nederlandstalige en 34 Franstalige opleidingen. Bij de andere opleidingen zien we 84 Nederlandstalige tegenover 92 Franstalige opleidingen. ! De categorie van de korte opleidingen (minder dan 25u) is het best vertegenwoordigd. ! In de provincies Limburg en Luxemburg zijn géén audiovisuele opleidingen te vinden. Ook in de provincies Namen, Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen is er zo goed als géén aanbod. ! Van alle audiovisuele bachelor- masteropleidingen zijn de opleidingen journalistiek het druktst bevolkt. Bij de creatieve en technische opleidingen schrijven meer mannen dan vrouwen zich in, bij journalisatiek is dat omgekeerd. In het algemeen zien we een 60/40 man/vrouw verhouding. ! Het aantal werknemers dat de kans krijgt een opleiding te volgen in de audiovisuele sector is de afgelopen jaren min of meer continu gebleven. ! De soort opleiding die gevolgd werd, evolueert echter sterk. Het aandeel van de informele opleidingen is de afgelopen jaren sterk gestegen (ten nadelen van de formele opleidingen). ! Van alle uren vorming die gevolgd werden in 2010 is iets meer dan de helft initiële beroepsopleiding (combinatie van deeltijds leren en werken). ! In 2010 volgde de gemiddelde Belgische werknemer in de audiovisuele sector 18u vorming. Dit is een stuk meer dan de 10u vorming in 2008. ! Het aantal gevolgde uren vorming verschilt sterk van gewest tot gewest. Wallonië scoort met 47,56 opmerkelijk hoger dan Vlaanderen (26,48) en Brussel (8,13) ! Gemiddeld kost 1 uur formele beroepsopleiding in 2010 48,3 euro, 1 uur initiële beroepsopleiding kost 3,7 euro per uur.
I. INLEIDING Sinds 2002 heeft de audiovisuele sector een eigen paritair comité. PC 227 overkoepelt alle werkgevers in de audiovisuele sector. Desalniettemin ontbreekt tot op vandaag een sectorfoto die alle gegevens uit de audiovisuele sector op een goede manier bij elkaar brengt. Die sectorfoto is een noodzakelijke stap om werk te kunnen maken van een beleid dat de werkgevers in de sector moet begeleiden richting een beter talentmanagement. In een snel veranderende sector is talentmanagement één van de belangrijkste sleutels om de toenemende (buitenlandse) concurrentie en veranderende omstandigheden het hoofd te blijven bieden. mediarte.be, het sectorfonds van PC 227, beschouwt het als haar plicht en missie om via de opmaak van een sectorfoto, het analyseren van de matching tussen bestaande opleidingen en de vormingsnoden in de sector én het bevragen van de vormingsbehoeften in de sector op middellange termijn werk te maken van een vormingsbeleid en begeleiding op vlak van talentmanagement. Deze sectorfoto is een eerste en belangrijkste stap richting een (beter) talentmanagement in de audiovisuele sector. Vooraleer we in deze sectorfoto overgaan tot analyses en conclusies, moeten er eerst een aantal kanttekeningen en nuances geplaatst worden bij de verzamelde data. Het paritair comité van de audiovisuele sector is een jong paritair comité, dit kleurt elk longitudinaal perspectief. Daarom besteden we in het hoofdstuk methodologie veel aandacht aan de verzamelde data en de manier waarop deze data geïnterpreteerd kan worden. Deze sectorfoto was niet mogelijk geweest zonder de steun van ESF Vlaanderen waarvoor onze uitdrukkelijke dank. Veel dank ook aan alle medewerkers van mediarte.be en Tijs Vastesaeger van Doenker die de gegevens verzamelden, analyseerden en op basis hiervan dit rapport samenstelden.
December 2011 Jan Vermoesen Directeur mediarte.be
7
8
II. 1 1.1
binnen PC 227 (van de instroom over de permanente vorming tot het (brug)pensioen) is het belangrijk om zicht te krijgen op de demografische gegevens van de tewerkstelling in de sector.
KADER
In tweede instantie moet de sectorfoto mediarte.be beter in staat stellen om de sector te begeleiden naar een personeelsbeleid gericht op het ontwikkelen en benutten van competenties. Wanneer er een beter zicht bestaat op de samenstelling van de werknemerspopulatie en de instroom, mobiliteit en uitstroom van werknemers kan mediarte.be de sector beter ondersteunen bij het uitwerken van een succesvol competentiebeleid.
Over mediarte.be Sociaal Fonds voor de Audiovisuele Sector
De sectorfoto wil in de eerste plaats een neutraal beeld bieden van de evoluties van alle data over de periode die we in beeld konden brengen (cfr. methodologie) via kwantitatieve analyse. Via deze data kregen we een zicht op de evoluties en gingen we op zoek naar verklaringen die rechtstreeks uit de data afgeleid konden worden. Uiteraard spelen in de bedrijfsvoering van de verschillende werkgevers in de audiovisuele sector ook heel wat omgevingselementen mee die niet zichtbaar waren binnen de scope van onze data. In functie van de verdere ontwikkeling en uitbouw van een competentiebeleid voor de audiovisuele sector is bijkomende kwalitatieve analyse noodzakelijk.
mediarte.be is het Sociaal Fonds voor de Audiovisuele Sector in België (Paritair Comité 227) en wordt beheerd door de werkgeversfederaties en de vakbonden. Sinds de oprichting in januari 2005 zijn het stimuleren van alle initiatieven voor opleiding, tewerkstelling en vorming in de audiovisuele sector de doelstellingen van mediarte.be. mediarte.be wordt gefinancierd door middel van de werkgeversbijdragen voor de risicogroepen (0,10% van de loonmassa), een sectorconvenant met de Waalse en Vlaamse Regering, inkomsten uit de opleidingen, opbrengsten van de eigen middelen,... 1.2
Aangezien het sectorfonds een bijzonder jong fonds is en de data die we in beeld brachten in de eerste plaatst focussen op alles wat zich binnen PC227 afspeelt, moeten alle longitudinale analyses en beschrijvingen met de nodige omzichtigheid benaderd worden. Door de jaren heen zijn steeds meer bedrijven immers overgestapt naar het paritair comité dat het best aansluit bij hun activiteiten. Er ontstaan dus heel wat groeicurves door het overstappen van ondernemingen naar PC227. Nu de grote meerderheid van de werkgevers in het juiste paritair comité zit, zal in de komende jaren duidelijk worden of de groei die we in de sector zien, een intrinsieke groei is.
Visie
mediarte.be is de vitale bron en de facilitator voor de ontwikkeling en vernieuwing van competenties door verdieping, opleiding en innovatie, middenin het epicentrum van de audiovisuele sector mediarte.be gelooft dat diversiteit een meerwaarde betekent voor bedrijven en werknemers in de audiovisuele sector. 1.3
Missie
3
! mediarte.be investeert in mensen om de kwaliteit van producties te optimaliseren ! mediarte.be vormt de brug tussen wat mensen doen en willen gaan doen. ! mediarte.be streeft naar het behoud van mensen om continuïteit en kwaliteit te verzekeren. ! mediarte.be geeft innovatie specifieke aandacht om hoofd te bieden aan technologische en hr-gerelateerde vernieuwingen.
De doelgroep van deze sectorfoto
Dit onderzoek is gericht op alle partijen waarop mediarte.be zich richt. M.a.w. alle werknemers en hun werkgevers, leerlingen/studenten en werklozen, die hoofdzakelijk hoofdarbeid (willen) verrichten en hoofdzakelijk of bijkomstig volgende ondernemingsactiviteiten uitvoeren:
1.
2
Doel van de sectorfoto
2. 3.
Het belangrijkste doel van deze sectorfoto is de demografische analyse van de tewerkstelling in de audiovisuele sector. Aangezien mediarte.be als fonds voor bestaanszekerheid een rol speelt in de volledige loopbaan van alle werknemers 9
Ontwerpen, produceren, exploiteren of uitzenden van radio- of televisieprogramma’s Ontwerpen, produceren of realiseren van audiovisuele producten, andere dan langspeelfilms Toeleveren van audiovisuele faciliteiten, zijnde conceptiewerk, diensten, materieel of personeel voor de uitvoering van de activiteiten vermeld onder punt 1° en 2°. 10
III. 1
De meest eenduidige afbakening is dan ook die waarin alle tewerkstelling in PC 227 wordt aanzien als ‘de audiovisuele sector’. Maar vooraleer te kunnen stellen dat we daarmee heel de audiovisuele sector in beeld hebben gebracht moeten we enkele nuances aanbrengen.
METHODOLOGIE
Afbakening van de audiovisuele sector.
1.2
Onder PC 227 vallen niet alle werkgevers die de man in de straat tot de audiovisuele sector rekent. Er is immers ook nog een paritair comité voor het filmbedrijf (303) met twee subcomités (filmproductie & exploitatie van bioscoopzalen). In de audiovisuele sector wordt ook heel wat beroep gedaan op uitzendarbeid. Deze werknemers zijn dan weer terug te vinden onder PC 322. De regionale radio- en televisieomroepen tenslotte zijn meestal terug te vinden onder PC 329 (socioculturele sector). En binnen de Belgische context mogen we uiteraard ook niet de openbare omroepen vergeten. Deze hangen niet vast aan een paritair comité en worden in de tabellen daarom met het kengetal van de werkgever weergegeven (999).
Er bestaat geen eenduidige definitie van de audiovisuele sector. Een zeer algemene en rudimentaire definitie zou ‘Radio en televisie’ kunnen zijn. Maar dit zou voorbij gaan aan de complexe realiteit van de audiovisuele sector van vandaag. Immers, het concipiëren, ontwikkelen, produceren en verspreiden van audiovisueel materiaal gebeurt vandaag de dag op heel wat verschillende dragers, via verschillende spreidingswijzen, langs verschillende afzetkanalen, met verschillende doelstellingen t.a.v verschillende doelgroepen. De economische realiteit van de game-industrie is bijvoorbeeld heel anders dan die van pakweg de productie van telenovelles. Voor deze sectorfoto was het noodzakelijk om op zoek te gaan naar een juiste afbakening van de sector. 1.1
Nuancering 1: audiovisuele sector(en) in andere paritaire comités
De meest recente cijfers voor België (4de kwartaal 2010) voor de tewerkstelling in de verschillende paritaire comités geeft duidelijk aan dat het overgrote stuk van de audiovisuele sector3 onder PC 227 valt, zeker wanneer we de tewerkstelling bij de openbare omroep buiten beschouwing laten. Paritair comité 227 overkoepelt 67,79% van alle werknemers uit de Belgische audiovisuele sector buiten de openbare omroepen. In Vlaanderen is dit zelfs meer dan 80%, in Wallonië vreemd genoeg slechts 18%, daar zit iets meer dan de helft van de tewerkstelling in PC 329.02
Audiovisuele sector volgens paritair comité
De meest logische manier om de audiovisuele sector af te bakenen in functie van deze sectorfoto is te kijken naar het paritair comité waaronder de werkgevers vallen die mensen in de sector tewerkstellen. Op 19 juni 2001 verscheen in het Staatsblad immers het KB waarmee een nieuw paritair comité werd opgericht, het paritair comité voor de audiovisuele sector: PC 227.
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
VLAAMS GEWEST
WAALS GEWEST
BELGIE
100
8,3
61,4
2,6
72,4
116
52,6
0,0
0,0
52,6
200
5,6
0,4
1,0
7,0
207
12,8
0,0
0,0
12,8
218
113,6
217,4
45,3
376,4
227
1382,4
2122,9
111,9
3617,2
303
159,6
29,4
5,6
194,5
303.01
217,0
25,2
125,9
368,1
4,3
50,7
0,0
55,0
329.01
44,0
111,3
0,0
155,2
329.02
94,9
0,0
329,5
424,4
329.03
0,5
0,0
0,0
0,5
4810,9
1,3
69,9
4882,1
6906,5
2620,0
691,7
10218,1
304
999 Total Result
TABEL 1.
Overzicht aantal VTE per paritair comité in 4de kwartaal 2010
3
In deze is de audiovisuele sector gelijk aan alle werkgevers die als hoofdactiviteit één van volgende nace-codes (cfr. Infra) hebben: 59.111, 59.112, 59.113, 59.114, 59.120, 60.100, 60.200
11
12
Audiovisuele sector in België
De procentuele cijfers geven duidelijk de verhoudingen weer tussen de verschillende paritaire comités.
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
VLAAMS GEWEST
WAALS GEWEST
BELGIE
100
0,08%
0,60%
0,03%
0,71%
116
0,51%
0,00%
0,00%
0,51%
200
0,06%
0,00%
0,01%
0,07%
207
0,12%
0,00%
0,00%
0,12%
227
218
1,11%
2,13%
0,44%
3,68%
227
13,53%
20,78%
1,10%
35,40%
303
1,56%
0,29%
0,05%
1,90%
303.01
2,12%
0,25%
1,23%
3,60%
304
0,04%
0,50%
0,00%
0,54%
329.01
0,43%
1,09%
0,00%
1,52%
329.02
0,93%
0,00%
3,22%
4,15%
329.03 999 Totaal
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
47,08%
0,01%
0,68%
47,78%
67,59%
25,64%
6,77%
100,00%
999 Overige
FIG. 1. Grootte audiovisuele sector in België per paritair comité 4de kwartaal 2010
Wanneer we de Belgische data vergelijken met de data voor Vlaanderen, Wallonië en Brussel, zien we enkele opmerkelijke verschillen. In Vlaanderen is de positie van paritair comité 227 zeer sterk. De enige paritaire comités die nog een zeker volume tewerkstelling omvatten zijn 329.01 (tewerkstelling bij regionale zenders), 218 (aanvullend PC voor de bedienden) en 100 (arbeiders).
TABEL 2. Overzicht procentuele verhoudingen VTE per paritair comité in de drie gewesten en België in 4de kwartaal 2010
PC 227 overkoepelt momenteel 35,4% van de tewerkstelling in de audio-visuele sector in België. De openbare omroepen nemen net niet de helft van de tewerkstelling voor hun rekening.. PC 218 (aanvullend nationaal PC voor de bedienden), PC 329.01 (sociaal-culturele sector in Wallonië), en PC 303.01 (filmproductie) nemen telkens een kleine 4% van de tewerkstelling voor hun rekening, de andere paritaire comités omvatten slechts enkele VTE’s. Wanneer we de openbare omroepen buiten beschouwing laten, vertegenwoordigt PC 227 67,8% van de tewerkstelling in de audiovisuele sector.
FIG. 2. Verhouding tussen de verschillende paritaire comités in de Vlaamse audiovisuele sector (4e kw 2010)
13
14
1.3 In Wallonië valt vooral het grote aandeel van het paritair comité voor het sociaalcultureel werk op (329.02). De 329,46 VTE die voor regionale omroepen werken, vertegenwoordigen 48% van de totale tewerkstelling in de sector in het Waals Gewest. De tewerkstelling bij de openbare omroepen vertegenwoordigt zowat 10% van de totale tewerkstelling in de audiovisuele sector in het Waals Gewest. Dit valt te verklaren door het feit dat de werknemers bij de Duitstalige openbare omroep in deze cijfers terug te vinden zijn.
Nuancering 2: zelfstandigen en bedrijven zonder werknemers
De ondernemingen zonder personeel (niet-werkgevers) en de zelfstandigen die fungeren onder een éénmanszaak (zonder rechtspersoonlijkheid) zijn geen werkgevers en zijn dan ook niet terug te vinden onder een paritair comité. Ook zij kunnen echter tot de audiovisuele sector gerekend worden.
In het in mei 2011 gepubliceerde onderzoek van Flanders DC over de creatieve industrieën in Vlaanderen4 heeft men getracht om voor alle sectoren binnen de Vlaamse creatieve industrie de cijfers over zowel de werkgevers, zelfstandigen als bedrijven zonder personeel in beeld te brengen. Hoewel er géén data voor handen is waaruit deze cijfers rechtstreeks af te leiden zijn, heeft men via assumpties, extrapolaties, en waar nodig een zogenaamde ‘educated guess’ alsnog een gedetailleerd beeld kunnen vormen van het aantal werknemers, zelfstandigen, werkgevers, hun omzet en de toegevoegde waarde die ze leveren.
Voor elk van de elementen uit de waardeketen werd via een top-down en bottomup benadering het aantal werkgevers, werknemers en zelfstandigen in kaart gebracht. De top-down benadering verliep op basis van nace-nomenclaturen (cfr. infra) en databanken (RSZ, Bel-first), de bottom-up benadering was een data-analyse op basis van bestaande lijsten binnen de verschillende steunpunten, belangengroepen, koepels en zelfs de Gouden Gids. Vervolgens werd via kwantitatieve analyses op bestaande data en extrapolaties een beeld gevormd van de verschillende economische parameters. Het was onmogelijk om een onderzoek te voeren zonder foutenmarge, maar er mag met grote zekerheid gesteld worden dat de waarheid ergens tussen de bottom-up en top-down waardering zal liggen.
FIG. 3. Verhouding tussen de verschillende paritaire comités in de Waalse audiovisuele sector (4e kw 2010)
Als we kijken naar de situatie in Brussel zien we dat het aandeel van de openbare omroepen het grootst is van alle regio’s. Paritair comité 227 vertegenwoordigt 20% van de audiovisuele sector in Brussel.
Hieronder geven we de cijfers uit het Flanders DC rapport voor de audiovisuele sector. In het rapport wordt duidelijk gesteld dat de audiovisuele sector twee waardeketens omvat die elk een eigenheid hebben: “In het kader van dit onderzoek bevat de audiovisuele sector 2 grote segmenten: film enerzijds en radio en televisie anderzijds. Hoewel deze 2 segmenten niet volledig van elkaar gescheiden kunnen worden en er een grote overlap bestaat tussen de 2 waardenetwerken, worden beide segmenten afzonderlijk behandeld. In het segment radio en televisie zijn veelal dezelfde spelers actief en vertonen de waardeketens een aantal gelijkenissen maar ook enkele wezenlijke verschillen. De waardeketen van het segment film daarentegen is evenwel (volledig) verschillend door de betrokkenheid van andere actoren en de overheersing van een andere dynamiek.”5 In het rapport worden de verschillende waardeketens afzonderlijk FIG. 4. Verhouding tussen de verschillende paritaire comités in de Brusselse audiovisuele sector (4e kw 2010)
4
Guiette A., Jacobs S., Schramme A.,Vandenbempt K., Creatieve industrieën in Vlaanderen: mapping en bedrijfseconomische analyse, Flanders DC, 2011 5 Guiette A., Jacobs S., Schramme A.,Vandenbempt K., Creatieve industrieën in Vlaanderen: mapping en bedrijfseconomische analyse, Flanders DC, 2011, p.53
15
16
besproken maar wordt bij de data-analyse geen volledige opsplitsing gemaakt van de elk segment. De cijfers hieronder gelden dus voor de brede audiovisuele sector (radio&televisie + film). Variabele Zelfstandigen (#) Werkgevers (#) Werknemers (VTE) Omzet (€)6 Toegevoegde waarde (€) TABEL 3.
Top-down 5.898 personen 652 werkgevers 8.034 VTE 2.701.165.654 euro 1.103.122.300 euro
ondernemingen terug te vinden die deels audiovisueel werk verrichten. Deze clusters zijn echter nooit exclusief audiovisueel. Ook in het onderzoek naar de economische impact van de creatieve industrieën in Vlaanderen was de nace-nomenclatuur de belangrijkste insteek voor de top-down benadering voor de mapping van de sectoren. Belangrijke vaststellingen in dat onderzoek waren: “Tekortkoming 1: Slechts een deel van de activiteiten van de Creatieve Industrieën wordt gecapteerd door de NACE-BEL nomenclatuur. Voor de meeste activiteiten bestaat geen NACE-BEL code, ofwel beslaat een schakel van de waardeketen verschillende NACE-BEL codes, ofwel beslaat een NACE- BEL code verschillende schakels van het waardenetwerk. […] Tekortkoming 2: Er bestaat een grote mate aan variabiliteit van activiteit binnen het universum van bedrijven dat onder een welbepaalde NACE-BEL activiteitennomenclatuur valt. Er is vaak een discrepantie tussen de toegekende activiteitencode en de werkelijk uitgevoerde activiteiten, waardoor de definitie van de populatie per definitie onjuist is.” 7
Bottom-up 4.045 personen 245 werkgevers 6.932 VTE 2.136.872.079 euro 869.782.981 euro
Kerncijfers audiovisuele sector in Vlaanderen 2008 Bron: Flanders DC – Antwerp Management School Kenniscentrum
Uit deze cijfers blijkt dat wanneer men de audiovisuele sector in kaart brengt, louter op basis van de tewerkstelling van werknemers een belangrijk aandeel van de sector niet mee in beeld komt. Voor elke 10 werknemers in de sector zijn er 6 à 7 zelfstandigen. Deze groep van mensen betekenen een belangrijke economische poot binnen de brede audiovisuele sector.
Een loutere selectie van nace-codes levert dan ook steeds een behoorlijke foutenmarge op. Aangezien in dit onderzoek de werknemersdata de belangrijkste bron vormden, konden we dit probleem grotendeels vermijden. Immers, alleen voor de analyse van de audiovisuele sector binnen de verschillende paritaire comités moesten we een afbakening maken op basis van nace-codes. Voor de afbakening van de audiovisuele sector kozen we daarom voor volgende nace-codes8:
Van bovenstaande gegevens kunnen we alleen met zekerheid stellen dat ze gelden voor Vlaanderen & Brussel. In het onderzoek van Flanders DC werden geen cijfers gebruikt voor het Waals Gewest ook in onze research hebben we geen vergelijkbare data voor het Waals Gewest teruggevonden.
! 59.111 “Productie van bioscoopfilms”: de productie en de realisatie van 1.4
speelfilms met een normale lengte of van korte films, in beginsel bestemd voor projectie in bioscopen
Audiovisuele sector volgens NACE-classificatie
! 59.112 “Productie van televisiefilms”: de productie en realisatie van films van diverse aard (series, televisiefilms, documentaires, enz.) in beginsel bestemd voor vertoning op de televisie
De NACE-classificatie of voluit “Nomenclature statistique des activités économiques dans la Communauté Européenne” biedt een gestandaardiseerde opdeling van economische activiteiten. In 2003 en 2008 werd de opdeling in Nacecodes herzien, enerzijds om meer afstemming te creëren t.a.v. van de Amerikaanse ISIC-codes, anderzijds om de structurele veranderingen in de economie te volgen. Voor meer longitudinale data-analyse was het dan ook noodzakelijk om een conversie te doen van NACE-BEL 2003 en NACE-BEL 2008 codes.
! 59.113 “Productie van films, m.u.v. bioscoop- en televisiefilms”: de productie en realisatie van publicitaire films en promotiefilms, films over technische onderwerpen of over bedrijven, films met een educatieve inhoud of voor vormingsdoeleinden, videoclips; evenals de productie en de realisatie in speciale laboratoria van teken- of animatiefilms
! 59.114 “Productie van televisieprogramma's”: de productie van
De belangrijkste actoren in de audiovisuele sector zijn terug te vinden in de clusters 59 ‘Productie van films en video- en televisieprogramma's, maken van geluidsopnamen en uitgeverijen van muziekopnamen’ en cluster 60 ‘Programmeren en uitzenden van radio- en televisieprogramma's’. Daarnaast zijn er ook in andere clusters ondernemingsactiviteiten terug te vinden die men tot de audiovisuele sector kan rekenen. Onder meer binnen cluster 18 ‘drukkerijen, reproductie van opgenomen media’ en cluster 90 ‘creatieve activiteiten, kunst & amusement’ zijn
televisieprogramma's, die niet door het bedrijf zelf uitgezonden worden; en de activiteiten van de onafhankelijke productiehuizen
! 59.120 “Activiteiten in verband met films en video- en televisieprogramma's na de productie”: activiteiten in verband met films en video- en televisieprogramma's na de productie, zoals het monteren, de film/tape
6
7
(op cit.) De optelling van de omzet is louter indicatief en heeft geen bedrijfseconomische betekenis
Guiette A., Jacobs S., Schramme A.,Vandenbempt K., Creatieve industrieën in Vlaanderen: mapping en bedrijfseconomische analyse, Flanders DC, 2011, p.26 8 Voor de volledige lijst van NACE-BEL 2008 zie: http://economie.fgov.be/nl/statistieken/gegevensinzameling/nomenclaturen/nacebel/
17
18
transfers, het nasynchroniseren, het ondertitelen, het inkleuren, het dubben, het begin- en aftitelen, het verborgen ondertitelen, het toevoegen van digitale grafische effecten, animatie en speciale effecten, het ontwikkelen en bewerken van films, alsook de activiteiten van laboratoria voor speelfilms en de gespecialiseerde laboratoria voor animatiefilms (postproductie).
1.6
Gelet op de noodzaak van een afbakening maar tegelijk de complexiteit van de afbakening van de audiovisuele sector in het kader van dit onderzoek, werd uiteindelijk gekozen voor een rigide doch zuivere afbakening van de sector:
! 60.100 „Uitzenden van radioprogramma's”: het uitzenden van geluidssignalen door radiostations of dergelijke inrichtingen met betrekking tot de transmissie van audioprogramma’s voor het publiek, de aangesloten radiostations of de abonnees; de activiteiten van radionetwerken, d.w.z. het samenvoegen en de transmissie van audioprogramma’s, via de ether, de kabel of satelliet, naar aangesloten radiostations of abonnees; het uitzenden van radioprogramma’s via internet (internetradio); gegevensverspreiding in radiouitzendingen ! 60.200 „Programmeren en uitzenden van televisieprogramma's”: Deze subklasse omvat de creatie van een compleet televisiezenderprogramma, dat bestaat uit aangekochte programma's (films, documentaires, enz.), zelf geproduceerde programma's (lokale informatie en live reportages) of uit een combinatie van beiden.
1.5
De audiovisuele sector in deze studie
Wanneer in dit rapport gesproken wordt over de audiovisuele sector, worden hiermee alle werkgevers en hun werknemers bedoeld die deel uitmaken van het paritair comité voor de audiovisuele sector PC 227.
2
Gebruikte data
De analyses in deze studie waren alleen mogelijk door een gerichte koppeling van verschillende dataclusters. De voornaamste bronnen waren enerzijds de data die verkregen werd via de RSZ en anderzijds de analyse op de data die mediarte.be de afgelopen jaren verzamelde uit de neergelegde jaarrekeningen van alle werkgevers uit PC 227. Door beide databanken met elkaar te koppelen kon een diepgaande analyse gemaakt worden.
Drie segmenten van de audiovisuele sector
Binnen de werkgevers die deel uitmaken van PC 227 zijn drie grote groepen af te bakenen. Elk van deze groepen heeft ook een eigen werkgeversfederatie.
2.1
! Zenders: FEBELAV, Federatie der Belgische Audiovisuele Ondernemingen ! Productiehuizen: VOTP, Vlaamse Onafhankelijke Televisie Producenten ! Facilitaire bedrijven: VOTF, Vlaamse Onafhankelijke Televisie Facilitaire Bedrijven
RSZ data
De Rijksdienst voor Sociale Zekerheid bezit een bijzonder uitgebreide databank die ook een longitudinale analyse mogelijk maakt. De datasets die wij hanteerden waren: •
Aangezien de doelgroep en het voorwerp van dit onderzoek in de eerste plaats de audiovisuele sector is die mediarte.be vertegenwoordigt, wordt bij verdere analyses in dit rapport deze rubricering gebruikt.
19
Voor nace-codes 59.12, 59.12, 60.12 & 60.20 o Voor de periode 2003-2007 & de periode 2008-2010: het aantal werkgevers en arbeidsplaatsen met volgende kenmerken: " Respectievelijk nace5-code (2003) & nace5-code (2008) " Paritair comité " Kwartaal " Taalrol " Gewest o Voor de periode 2003-2007 & de periode 2008-2010 per kwartaal een listing van alle werkgevers met volgende kenmerken: " Paritair comité " Kengetal 20
" " " " " " " " "
•
Stamnummer KBO-nr Dimensie Naam Adres Gewest Taalrol Nace5 nr (respectievelijk nomenclatuur 2003 en 2008) Nace5 omschrijving (respectievelijk 2003 en 2008)
•
Voor PC 227 o ongeacht de nace-code voor de periode 2003-2007 & de periode 2008-2010 per kwartaal een listing van alle werkgevers met volgende kenmerken: " Paritair comité " Kengetal " Stamnummer " KBO-nr " Dimensie " Naam " Adres " Gewest " Taalrol " Nace5 nr (respectievelijk nomenclatuur 2003 en 2008) " Nace5 omschrijving (respectievelijk 2003 en 2008) o Voor elk kwartaal van de periode 2003-2010 per gewest en per taalrol het aantal " Mannen & vrouwen per statuut (in VTE) • Voltijds • Deeltijds • Speciaal • Onbekend " Totaal arbeidsplaatsen • Mannen • Vrouwen " Totaal aantal VTE o Voor elk kwartaal van de periode 2003-2010 per gewest per taalrol " Het aantal voltijdsen en deeltijdsen per leeftijdsklasse " Het aantal arbeidsplaatsen per leeftijdsklasse " Het aantal VTE per leeftijdsklasse
voor alle sectoren samen (en zonder filtering op nace-code) o Voor elk kwartaal van de periode 2003-2010 per gewest en per taalrol het aantal " Mannen & vrouwen per statuut (in VTE) • Voltijds • Deeltijds • Speciaal • Onbekend " Totaal arbeidsplaatsen • Mannen • Vrouwen " Totaal aantal VTE " Het aantal voltijdsen en deeltijdsen per leeftijdsklasse " Het aantal arbeidsplaatsen per leeftijdsklasse " Het aantal VTE per leeftijdsklasse
Om deze data te kunnen verwerken in functie van deze analyse werden een aantal conversies toegepast en toevoegingen aan de databanken gedaan:
! Nace-conversie: om analyses te kunnen doen voor de volledige periode, moest alle data voor nace-codes uit 2003 omgezet worden naar nace-codes van 2008. Dit zorgde echter voor een aantal problemen aangezien niet elke nace-code uit 2003 een één-op-één relatie heeft met een nace-code uit 2008. Sommige nace-codes uit 2003 hebben een link met tot 7 verschillende codes uit de lijst van 2008. Om dit probleem op te lossen werd na een geautomatiseerde conversie een manuele dubbelcheck gedaan. Voor elke nace5-code (2008) die ‘niet eigen aan de audiovisuele sector’ leek, werd nagegaan over welke bedrijven dit ging en waar nodig een aanpassing gedaan naar de juiste code uit 2008. ! Toevoeging provincies: aangezien een opdeling in provincies ontbrak bij de RSZ data werd op basis van de postcodes van de werkgevers waar mogelijk en relevant de provincie toegevoegd aan de dataset. ! Toevoeging clusters: aangezien we een data-analyse wilden doen op de drie grote clusters (zenders, productiehuizen, facilitaire bedrijven) moest de data ook opgedeeld raken in clusters. Hiervoor gebruikten we enerzijds de nace-codes, daarnaast deelden we ook de individuele werkgevers en het aantal VTE dat zij vertegenwoordigen op in de verschillende clusters. Ook hierop werd een manuele dubbelcheck gedaan aangezien door de naceconversie sommige werkgevers in de loop van de 8 jaar in verschillende 21
22
clusters terecht kwamen. Aangezien het onmogelijk was om voor alle meer dan 600 verschillende werkgevers die er in de afgelopen 8 jaar waren deze dubbelcheck te doen, werd per gewest en per rubriek de oplijsting gemaakt van de 15 grootste werkgevers (op basis van gemiddeld aantal VTE) en werd voor deze werkgevers individueel een dubbelcheck gedaan op de juiste rubriek.
# Voor de Franstalige Gemeenschap Via het departement Onderwijs van de Franstalige Gemeenschap verkregen we de statistische jaarboeken voor de verschillende opleidingen in de Franstalige Gemeenschap. De data waarover we beschikten liep van 2003 tot en met 2009. In tegenstelling tot de data voor Vlaanderen, ging de data voor de Franstalige Gemeenschap over het aantal uitgereikte diploma’s per studierichting en niet over het aantal ingeschreven. Dit maakte de vergelijking tussen Vlaanderen en Wallonië zo goed als onmogelijk.
Op de RSZ data werd ook nog een dubbelcheck gedaan op de indeling in de verschillende gewesten. Op basis van de analyses zagen we immers discrepanties tussen de analyse op provinciaal niveau en deze op gewestelijk niveau. Voor alle data per provincie werd daarom bekeken of deze in het juiste gewest werd ingedeeld en waar nodig werd manueel het bijpassende gewest toegevoegd of aangepast in de brondata.
De onderwijs cijfers voor de Franstalige Gemeenschap bevatten uitsluitend een beeld van het totale aantal vrouwelijke en mannelijke studenten van Belgische en niet-Belgische afkomst per studierichting. Van de verschillende opleidingen (bachelor korte typen, lange type en masteropleidingen) kenden we uitsluitend het aantal afgestudeerden per jaar. Er is dus géén zicht op de uitval per studierichting in de loop van het studietraject.
Aangezien alle data die we hadden per kwartaal werd aangeleverd, was het vaak nodig om deze samen te brengen tot data per kalenderjaar. Hiervoor werd steeds een gemiddelde berekend of waar nodig een optelsom gemaakt.
2.2
Bijkomende moeilijkheid is de afwezigheid van een gedetailleerde opdeling over verschillende opleidingen. Hierdoor kon uitsluitend in relatief grote clusters een analyse gemaakt worden.
Data bachelor- masteropleidingen
# Voor de Vlaamse Gemeenschap
2.3
Uit de statistische jaarboeken van het departement Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap van schooljaar 2002-2003 tot en met 2009-2010 haalden we alle data voor 13 bachelor- en masteropleidingen met een expliciet audiovisueel profiel. We analyseerden de opleidingen op niveau van de individuele scholen, maar verkregen ook data op niveau van de verschillende studiegebieden, opleidingen, en voor de ‘generatie studenten’
Mapping Opleidingen
Op basis van een uitgebreide deskresearch brachten we het vormingsaanbod in de audiovisuele sector in kaart. Het gaat hier om alle masterclasses, lessenreeksen, cursussen, bijscholingen etc. die men kan volgen als audiovisueel professional (in wording). Bij de mapping van de opleidingen lag de focus uitsluitend op beroepsgerichte opleidingen. Opleidingen die uitsluitend op hobbyisten gericht zijn, werden niet meegenomen in de mapping.
Ook hier botsen we op een aantal moeilijkheden. Zo waren enkel voor de schooljaren 2002-2003, 2003-2004, 2004-2005 de individuele cijfers per studiejaar beschikbaar. De meeste opleidingen lopen immers over meerdere jaren. Vanaf 2005 zijn uitsluitend de totale cijfers voor alle ingeschrevenen per opleiding beschikbaar. Omwille van deze beperking, kozen we ervoor om voor alle studiejaren uitsluitend de gegevens per totaal aantal studenten per opleiding per schooljaar te gebruiken en niet de uitgesplitste gegevens per studiejaar.
Om de opleidingen in de audiovisuele sector in kaart te brengen maakten we gebruik van heel wat verschillende bronnen. Enerzijds voerden we een uitgebreide deskresearch waarbij we alle mogelijke opleidingen in kaart brachten. We keken in de eerste plaats naar opleidingen die expliciet gericht zijn op specifieke functies binnen de sector (bv. cameraman, regisseur, monteur). Deze opleidingen werden vervolgens ingedeeld in rubrieken en verder geanalyseerd. In de eerste plaats deelden we ze op in 6 inhoudelijke clusters:
Een bijkomende moeilijkheid voor de longitudinale analyses is de Belgische ratificatie van het Bologna-akkoord van 1999. Hierdoor werd vanaf 2004-2005 het bachelors/master systeem ingevoerd. Ook dit had zijn weerslag in de manier waarop de data gestructureerd werd. Daarom werd ervoor gekozen om noch de opdeling bachelor/master, noch de opbouw in cycli afzonderlijk mee te nemen in de dataanalyses.
! ! ! ! ! ! 23
Animatie 3-D Beeld & geluid Post-productie Radio Regie Redactie & research 24
Vervolgens bekeken we voor elke opleiding het aantal uren waaruit de vorming bestond. Zo konden we de opleidingen ook opdelen volgens duur. We onderscheiden. De bachelor en masteropleidingen werden in een afzonderlijke categorie ondergebracht: 1. 2. 3. 4. 5.
In rubriek III van de nieuwe sociale balans komen inlichtingen over door de werknemers gevolgde opleidingen, waarvan de kost geheel of gedeeltelijk ten laste is van de werkgever. De bedoelde opleidingen splitsen zich op in twee luiken: de voortgezette beroepsopleiding en de initiële beroepsopleiding.
korte opleidingen (= maximaal 24u) middellange opleidingen (= tussen 25u en 45u) lange opleidingen (tss 46u en 120u) (meer)jarige opleidingen (meer dan 120u) Bachelor- en Masteropleidingen (BA/MA)
De voortgezette opleidingen worden opgedeeld in formele en informele opleidingen. Onder formele opleidingen vallen voornamelijk cursussen en stages die ontwikkeld zijn door lesgevers en die doorgaans plaatsvinden buiten de werkomgeving (op een afzonderlijke locatie). De informele vorming heeft doorgaans een meer rechtstreekse relatie met de specifieke taak. Het kan zowel gaan over een on-the-job training als over het bijwonen van een conferentie, lezing, leren door jobuitwisseling of rotatie, etc.
Voor alle bacherlor en masteropleidingen, maakten we gebruik van de statistieken van het Departementen Onderwijs van de Vlaamse & Franstalige Gemeenschap. Op basis van deze statistieken konden we de evolutie van de instroom en uitstroom van de bachelor-/masteropleidingen over de afgelopen jaren analyseren. Helaas waren de Waalse en Vlaamse data heel anders opgebouwd waardoor onderlinge vergelijking onmogelijk was. We verwerken de beschikbare informatie daarom voor elke regio afzonderlijk.
2.4
Initiële beroepsopleidingen zijn opleidingen voor werknemers die in de onderneming tewerkgesteld zijn in het kader van alternerend leren en werken. Ze hebben als doel een officieel erkend diploma of certificaat te behalen. !
Voor elke soort opleiding moet vermeld worden, per geslacht: ! het aantal werknemers die de opleiding volgden ! het aantal uren van de gevolgde opleidingen en ! de kost van deze opleiding
Analyse jaarrekeningen & sociale balansen werkgevers
Voor alle werkgevers die ressorteren onder PC 227 wordt jaarlijks de neergelegde jaarrekening en sociale balansen9 opgezocht. Deze data wordt gekoppeld aan de data die door het sociaal fonds zelf wordt geaggregeerd. Per onderneming wordt volgende data bijgehouden door mediarte.be: ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
De data die we per jaar voor elk van de betrokken werkgevers uit de sociale balansen haalden was de volgde: -
naam ondernemingsnummer paritair comité gewest taal jaar balanstotaal winst/verlies aantal werknemers aantal VTE loonkost
-
Met name de financiële data en de informatie over de tewerkstelling en loonkost per werkgever leverde voor de analyses in het kader van dit rapport een belangrijke aanvulling op de RSZ-data die we kregen. Ook de data over de gevolgde opleidingen waren relevant voor onze analyses i.v.m. talentmanagement in de sector.
9
De sociale balans is van toepassing op alle ondernemingen die verplicht zijn een jaarrekening op te stellen en te publiceren krachtens de boekhoudwetgeving. Deze sociale balans moet opgesteld worden bij het afsluiten van het boekjaar zoals de andere elementen van de jaarrekeningen.
25
Paritair comité Gewest Taal Balans Winst / Verlies Totaal VTE o # werknemers o # uren o Kost Formele beroepsopleidingsinitiatieven o # werknemers " totaal " man " vrouw o # uren " totaal " man " vrouw o Kost
26
Brutokost • Totaal • Man • Vrouw " Betaalde bijdragen • Totaal • Man • Vrouw " Tegemoetkomingen • Totaal • Man • Vrouw Minder formele en informele beroepsopleidingsinitiatieven o # werknemers " totaal " man " vrouw o # uren " totaal " man " vrouw o Kost " totaal " man " vrouw Initiële beroepsopleidingsinitiatieven o # werknemers " totaal " man " vrouw o # uren " totaal " man " vrouw o Kost " totaal " man " vrouw "
-
-
3
Rapporten en studies
Bij de opmaak van dit rapport haalden we heel wat informatie uit verschillende studies en rapporten. Hieronder een (niet-limitatief) overzicht van de bronnen die we hanteerden: Jaartal Titel Creatieve industrieën in Vlaanderen: mapping en 2011 bedrijfseconomische analyse Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2011 schooljaar 2009-2010 Voorbij de vertoning: analyse van het Vlaams 2011 audiovisueel vertoning- en distributieveld De Vlaamse audiovisuele sector in beeld: een 2010 socio-economische profilering Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2010 schooljaar 2008-2009 2010 Mediaconcentratie in Vlaanderen rapport 2010 2010 Sectorfoto Grafische Sector 2010 De grafische sector in cijfers Groenboek: het potentieel van culturele en 2010 creatieve industrie vrijmaken 2010 Un bilan de la culture en Belgique Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs schooljaar 2007-2008 2009 Mediaconcentratie in Vlaanderen rapport 2009 2009
2009 Annuaire De L' Audio Visuel 2009 Cevora in cijfers 2009 Beleidsbarometer 2009: groepssectorfoto 2009
De praktijk van competentiebeleid in textielbedrijven
2009 L'ancrage des industries culturelles (Pascal Keiser) 2008 Sectorfoto: Audiovisuele sector 2008 2008
Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs schooljaar 2006-2007
2007 Actieplan Interculturaliseren Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs schooljaar 2005-2006 2006 De creatieve industrie in Vlaanderen 2007
27
Uitgever Flanders DC Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs BAM VAF Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs VRM Grafoc Febelgra Europese Commissie Ministère de la communauté française Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs VRM Communauté Francaise De Belgique Cevora Vlaamse Gemeenschap Departement WSE Cobot Fédération WallonieBruxelles Vlaamse Gemeenschap Departement WSE Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs Vlaamse Gemeenschap departement CJSM Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs Flanders DC 28
Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs schooljaar 2004-2005 Les conditions de développement de l'industrie 2006 audiovisuelle Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2005 schooljaar 2003-2004 Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2004 schooljaar 2002-2003 2006
Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs Fédération WallonieBruxelles Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs Vlaamse Gemeenschap departement Onderwijs
IV. OPLEIDINGEN 1
Deskresearch
Alles bij elkaar vonden we 248 opleidingen in België terug, verspreid over de verschillende clusters. Post-productie en animatie-3-D zijn duidelijk het meest vertegenwoordigd. Het aantal radio-opleidingen is eerder beperkt.
FIG. 5. Aantal opleiding per inhoudelijke cluster in België op basis van deskresearch
Van alle gevonden opleidingen waren er 26 masteropleidingen en 46 bacheloropleidingen de andere 176 opleidingen vallen onder het zogenaamde ‘levenslang leren’ (afgekort LLL). Zoals eerder gezegd gaat het daarbij zowel om zeer korte opleidingen van enkele uren als opleidingen van meerdere jaren. Voor de verdere analyses in dit hoofdstuk maken we een onderscheid tussen de BA/MAopleidingen en de andere opleidingen. 1.1
Taal per cluster
Wanneer we kijken naar de verdeling per taal binnen de verschillende clusters, zien we dat er in totaal iets meer Franstalige dan Nederlandstalige opleidingen zijn. Bij de BA/MA-opleidingen zijn er 38 Nederlandstalige en 34 Franstalige opleidingen. Bij de andere opleidingen zien we 84 Nederlandstalige tegenover 92 Franstalige opleidingen. Wanneer we dit bekijken per inhoudelijke cluster zien we bij de BA/MA-opleidingen dat het aantal opleidingen per cluster enkel bij regie en radio in Vlaanderen merkelijk hoger ligt dan in Wallonië.
29
30
FIG. 7. Aantal LLL-opleidingen per cluster en taal in België
Cluster Animatie 3-D Beeld & geluid Post-productie radio Redactie & research Regie Totaal TABEL 5.
1.2 FIG. 6. Aantal BA/MA-opleidingen per cluster en per taal in België
Cluster Animatie 3-D Beeld & geluid Post-productie radio Redactie & research Regie TABEL 4.
FR
FR 29 17 27 5 5 9 92
Nl Totaal 11 40 10 27 36 63 7 12 19 24 1 10 84 176
Aantal LLL- opleidingen per cluster en taal in België
Cluster en duur
Wanneer we kijken naar de diversiteit in intensiteit van opleiding (duurtijd) binnen de verschillende clusters, zien we dat de categorie van de korte opleidingen (minder dan 25u) de grootste groep is. 89 van de 176 opleidingen, dus zowat de helft zijn korte opleidingen. De tweede grootste groep zijn de middellange opleidingen (tussen 25 en 46 uur). Het aanbod van lange duur (tussen 24 en 120 uur) is het meest beperkt. Iets minder dan een vijfde van het opleidingsaanbod zijn opleidingen van minstens 120 uur en/of een engagement van minstens 1 jaar.
Nl Totaal 13 13 26 5 3 8 2 1 3 1 3 4 7 6 13 6 12 18
Row Labels Animatie 3-D Beeld & geluid Post-productie Radio Redactie & research Regie Totaal
Aantal BA/MA-opleidingen per taal & per cluster in België
Bij de andere opleidingen zien we dat het aantal opleidingen per cluster veel grotere verschillen toont al naar gelang de taal waarin de opleiding wordt aangeboden. Zo is er maar 1 Nederlandstalige regieopleiding in het LLL-aanbod tegenover 9 Franstalige opleidingen. Daartegenover staat dat bij de BA/MA-opleidingen er tweemaal meer Nederlandstalige dan Franstalige regie-opleidingen waren. Bij ‘redactie & research’ zien we opvallend meer Nederlandstalige opleidingen terwijl bij Animatie 3D het Franstalige aanbod veel uitgebreider is.
TABEL 6.
(meer) jarig
kort 9 6 2 3 1 8 29
Middellang
Lang 8 7 43 9 21 1 89
Totaal
3 2 4
20 12 14
9
2 1 49
40 27 63 12 24 10 176
Aantal opleidingen in verschillende duur per cluster in België
Als we de verschillende clusters van dichterbij bekijken zien we dat lang niet elke cluster over een divers aanbod beschikt. Opvallendst zijn de radio-opleidingen. Daar moet je kiezen tussen een korte opleiding of een opleiding van minstens een jaar. Een andere keuze heb je niet. Ook bij ‘redactie & research’ heb je weinig andere keuze dan een kortlopende opleiding te kiezen. Naast 21 opleidingen van korte duur is er immers maar 1 (meer)jarige en 2 middellange opleidingen. Hetzelfde geldt voor de opleidingen ‘regie’. Naast 8 opleidingen van minstens 1 jaar, heb je de keuze voor 1 korte opleiding en 1 middellange opleiding.
31
32
1.3
Regionale spreiding
Zoals eerder aangehaald is het aanbod niet evenredig gespreid over Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Niet elke type opleiding (naar inhoud en/of duur) is in elke regio te vinden.
FIG. 8. Spreiding opleidingen over de verschillende duurtijden per cluster in België
Bij de bachelor- en masteropleidingen valt vooral op dat post-productie en radio een veel kleiner aanbod hebben. ‘Animatie 3D’, ‘regie’ en ‘redactie&research’ zijn verhoudingsgewijs veel beter bedeeld. Uiteraard moet hierbij steeds in rekening worden gebracht dat het hier gaat over Belgische cijfers. 3 opleidingen Postproductie in België betekent heel concreet dat je buiten Brussel en Waals-Brabant nergens terecht voor een BA/MA-opleiding in die richting.
FIG. 10. Aantal LLL-opleidingen per Belgische provincie en per cluster
Wat meteen opvalt is dat er in Limburg en Luxemburg géén aanbod van audiovisuele opleidingen in het domein van het levenslang leren is. Ook in de provincies Namen, Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen is er zo goed als géén aanbod. In Vlaams-Brabant zijn er dan wel 3 opleidingen, maar ze vallen allemaal binnen dezelfde cluster. Voor geen enkele opleidingscluster is er in elke provincie een aanbod. Beeld&Geluid en Postproductie zijn de best gespreide opleidingen. Radio, Regie en Redactie & Research zijn in het minst provincies terug te vinden (telkens 5 van de 10).
FIG. 9. Aantal BA/MA-opleidingen per cluster in België
33
Provincie
Animatie 3-D
Beeld & geluid
Postproductie
radio
Redactie & research
Antwerpen
3
4
12
2
6
Brussel
10
4
12
2
9
Henegouwen
13
11
13
Luik
8
2
3
2
Regie
Totaal
27 3
40
2
39
2
17
34
Namen OostVlaanderen
1 4
2
6
5
Vlaams-Brabant Waals-Brabant Westvlaanderen TABEL 7.
2
In tegenstelling tot de LLL-opleidingen zien we hier wel een aanbod in Limburg, maar ontbreken de provincies West-Vlaanderen, Henegouwen & Luxemburg in het overzicht. Op vlak van de BA/MA opleidingen scoren de provincies Luik en Namen het slechts. Brussel, dat buiten de indeling in provincies valt, scoort, zoals verwacht mag worden, het hoogst met maar liefst 41 van de in totaal 72 BA/MA opleidingen.
1
2
14
1
3
1
4
21
3
3
2
2
23
1
5
2
Aantal LLL-opleidingen per Belgische provincie en per cluster
2.1
Bij de BA/MA-opleidingen zien we dezelfde onevenredige spreiding van de opleidingen.
Deelname aan Bachelor- en masteropleidingen in Vlaanderen Drie studiegebieden en 9 opleidingen
Uit de data van het departement Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap haalden we alle data van opleidingen met een expliciet audiovisueel profiel. Dit gaat concreet over drie studiegebieden en 9 opleidingen:
A. Audiovisuele kunst 1. Animatie 2. Audiovisuele-kunsten 3. Fotografie 4. Medium B. Audiovisuele techniek 5. Assistentie 6. Beeld, Geluid, Montage 7. Film, Tv, Video 8. Fotografie C. Handelswetenschappen 9. Journalistiek
2.2
Evolutie per opleiding
Niet elk van de 9 opleidingen bestaat al sinds 2003 onder dezelfde naam. Hierdoor is een gedetailleerde analyse per individuele opleiding niet evident. Hieronder een grafische weergave van de evolutie in het aantal ingeschrevenen voor elke opleiding. Hierbij werd steeds een optelsom gemaakt van alle ingeschrevenen in de verschillende jaren van een opleiding. FIG. 11. BA/MA opleidingen per cluster en per provincie
35
36
FIG. 12. Evolutie per opleiding per schooljaar BA/MA opleidingen in Vlaanderen
FIG. 13. Aantal ingeschreven per geslacht en studierichting
Ook hier valt logischerwijs de grootte van het aantal studenten in de opleiding journalistiek op t.a.v. de andere richtingen. De meeste opleidingen hebben de afgelopen jaren steeds een min of meer even groot studentenaantal, enkel bij fotografie valt een duidelijke terugval op vanaf 2005-2006. Daartegenover zien we dat het aantal studenten journalistiek een nog hogere vlucht nam vanaf dezelfde periode.
3
2.3
3.1
Bachelor en masteropleidingen in Wallonië Beperkte dataclusters
Zoals eerder aangehaald was de data voor de de bachelor en master opleidingen in Wallonië eerder beperkt. Alleen binnen het hoger kunstonderwijs konden dataclusters worden gemaakt specifiek voor de audiovisuele opleidingen. Van deze clusters waren telkens alleen de cijfers van het aantal afgestudeerden per richting per jaar beschikbaar. En niet van het aantal ingeschreven in elk van de studiejaren. Er was ook géén data per regio, laat staan per instelling. Wel werd een onderscheid gemaakt naar geslacht en afkomst (Belg / niet-Belg).
Mannen en vrouwen per studiegebied
Wanneer we kijken naar het aantal mannen en vrouwen per studiegebied, valt meteen op dat er veel meer studenten journalistiek zijn, dan de eerder technische en creatieve profielen in de audiovisuele sector. Uitsluitend bij journalistiek zien we ook een groter aantal vrouwen dan mannen. Bij de andere opleidingen is zowat twee derde man. Het valt op dat de verhoudingen tussen vrouwen en mannen ook niet geheel parallel lopen. Bij de audiovisuele technieken zien we een min of meer gelijk opgaande trend van mannen en vrouwen, maar bij de audiovisuele kunsten zien we een terugval bij de vrouwen tussen 2004 en 2006 terwijl er op dat moment net meer mannen instromen in de opleiding. Na 2006 zien we een voortdurende dalende lijn bij de mannen terwijl bij het aantal vrouwelijke inschrijvingen er een lichte stijging kan vastgesteld worden.
3.2
3 studiegebieden, 14 opleidingen
In totaal vonden we 14 audiovisuele opleidingen terug gespreid over 3 studiegebieden. Deze opleidingen zijn zowel bachelors van het korte als het lange type als masteropleidingen.
A. Podiumkunst+en+communicatietechnologie# 1. Film#tweede#cyclus# 2. Film,#Radio#en#Televisie#eerste#cylcus## 3. Beeld#
In het schooljaar 2009-2010 waren er alles samen 3328 studenten ingeschreven in een ba/ma-opleiding. Daarvan was 57% man (n=1903) en 43% vrouw (n=1425).
37
38
Als we kijken naar de details per opleiding zien we dat de stijging bij de bacheloropleidingen van korte type vooral is toe te wijzen aan het aantal afgestudeerden bij ‘multimedia’, ‘montage & script’ en bij ‘beeld’. Vooral de stijging bij ‘multimedia’ is zeer groot (van 2 naar 16 afgestudeerden). De daling bij de masters is vooral toe te wijzen aan het gedaalde aantal afgestudeerden in de richting ‘digitale kunst’
4. 5. 6. 7. 8. 9.
Montage#en#script## Multimedia# Radio#–#Televisie#2e#cyclus## Radio#–#Televisie#D#Multimedia# Realisatie#film#en#radioDtelevisie## Geluid# # B. Beeldende+kunst+ 10. Digitale#kunst# # C. Presentatie+en+beweging+ 11. Digitale#kunst# 12. Animatiefilm# 13. Scènografie# 14. Videokunst# 3.3
Evolutie per opleidingsniveau en opleiding
De opleidingen op niveau van bachelor lange type hadden een quasi even groot aantal afgestudeerden in 2007 en 2008. Het aantal afgestudeerden bij de bachelors van korte type ligt in 2008 gevoelig hoger dan in 2007. Bij de masters zien we een lichte daling.
FIG. 15. Aantal afgestudeerden per opleidingen per jaar
3.4
Mannen en vrouwen
Mannen zijn beter vertegenwoordigd bij de studenten dan vrouwen. Het gaat om een 60/40 verhouding net zoals bij andere opleidingen in de audiovisuele sector en ook in de verhouding op de arbeidsmarkt. In de beeldende kunst (optie videokunst) ligt de verhouding nog meer in het voordeel van de mannen. Maar aangezien het om zeer kleine aantallen gaat (3 vrouwelijke studenten in 2007) betekent 1 student meer of minder meteen een grote verschuiving in de grafiek. FIG. 14. Aantal afgestudeerden per jaar per opleidingsniveau in Franstalige Gemeenschap
39
40
4.2
Aantal werknemers die opleidingsinitiatieven volgen
Het aantal werknemers dat de kans krijgt om een opleiding te volgen is de afgelopen jaren min of meer continu gebleven. Na een lichte stijging in 2009 is er wat terugval in 2010. Ook als we de verhouding bekijken tussen het aantal VTE en het aantal personeelsleden die de kans krijgen een opleiding te volgen zoen we dat die verhouding min of meer constant blijft. Het gaat telkens over zowat een derde van het totale aantal. Aangezien het aantal VTE lager ligt dan het totale aantal personeelsleden, moet dit cijfer echter wel gerelativeerd worden.
2008 2009 2010 TABEL 8.
4.3
Totaal Opleidingsinitiatieven #WN totaal 1391 1539 1445
Totaal VTE # WN 4342 4067 4457
Aantal opleidingsinitiatieven versus aantal VTE per jaar
Soorten opleiding
Zoals eerder aangehaald, wordt in de sociale balans een onderscheid gemaakt tussen: FIG. 16. Verhouding mannen en vrouwen per studiegebied in Wallionië
4
• •
Analyse van sociale balansen •
4.1
Inleiding
Formele opleidingsinitatieven: cursussen en stages Informele opleidingsinitiatieven: on the job trainingen, deelname aan conferenties, etc Initiële opleidingsinitiatieven: deeltijds werken en leren i.f.v. het behalen van een diploma
De sociale balans werd ingevoerd in een periode waarin de drastische daling van de werkloosheid een belangrijke doelstelling van de overheid was, terwijl de overheid nauwelijks over instrumenten beschikte om de uitwerking van programma’s ter vermindering van de werkloosheid te meten. De sociale balans werd ontwikkeld als een instrument waarmee de ondernemingen dienden te rapporteren over de situatie van de werkgelegenheid in hun midden, over hun inspanningen betreffende opleiding en over de uitwerking in hun onderneming van de verschillende stimuleringsmaatregelen inzake werkgelegenheid van de overheid. De sociale balans is van toepassing op alle ondernemingen die verplicht zijn een jaarrekening op te stellen en te publiceren krachtens de boekhoudwetgeving. Deze sociale balans moet opgesteld worden bij het afsluiten van het boekjaar zoals de andere elementen van de jaarrekeningen. Sinds 2008 is een nieuw model van sociale balans van kracht. Daarom kozen we ervoor om uitsluitend de beschikbare data uit dit nieuwe model te verwerken. FIG. 17. Verhouding tussen verschillende opleidingstypes per jaar
41
42
4.4 Hoewel het aantal gevolgde opleidingen min of meer status quo bleef, zien we dat de soort opleidingen die gevolgd werden wel duidelijk evolueert. Met name de verhouding tussen de formele en de informele opleidingen ligt in 2010 veel meer in het voordeel van de informele opleidingen dan in 2008. Het aantal initiële opleidingen groeit ook. Tussen 2009 en 2010 zien we bijna een halvering (van 1174 werknemers die een formele opleiding volgden in 2009 naar 649 in 2010). In de periode 2008, 2010 verdubbelt het aantal werknemers dat een initiële beroepsopleiding volgt. Formele beroepsopleidingsinitiatieven 2008 2009 2010 TABEL 9.
816 1174 649
Minder formele en informele beroepsopleidingsinitiatieven 551 327 746
Mannen en vrouwen
Vrouwen participeren minder aan opleidingen dan mannen. De belangrijkste verklaring hiervoor is dat er ook minder vrouwen in de sector werken dan mannen. Uit de RSZ-data van de audiovisuele sector weten we dat 40% van de werknemers in de audiovisuele sector vrouwelijk is en 60% mannelijk. De verhouding bij de gevolgde opleidingen zit in dezelfde lijn. Gemiddeld was 39,1% van de werknemers die een opleiding volgde een vrouw.
Initiële Beroepsopleidingsinitiatieven 24 38 50
Aantal opleidingen per type per jaar
Hoewel het aantal werknemers die initiële beroepsopleidingen volgden eerder beperkt is, zijn deze opleidingen allerminst een onbelangrijk aandeel in de totale opleidingen. Wanneer we niet het aantal werknemers die een bepaald soort opleiding volgden bekijken, maar wel het aantal uren vorming. Zien dat de uren initiële opleidingen in 2010 meer dan de helft van het totale aantal vormingsuren uitmaken. Van de iets meer dan 45.000 uren initiële beroepsopleiding zijn er 30.761 op rekening van Videohouse. In 2008 lag het aantal uren initiële beroepsopleiding bij Videohouse nog op nul, in 2009 werd dit 9.531 uur, dat aantal verdrievoudigde nog eens in 2010. In totaal gaat het om 37 werknemers van de258,4 VTE die in een statuut van deeltijds werken en deeltijds leren zitten.
FIG. 19. Verhouding mannen en vrouwen bij medewerkers die beroepsopleiding volgen
Het percentage vrouwen dat deelneemt aan de opleidingen is niet voor elk soort opleiding gelijk. Bij de initiële opleidingen ligt het percentage vrouwen duidelijk lager. Al zien we in 2010 wel een remonte op dat vlak. Bij de formele opleidingen ligt het aantal het hoogst. In 2009 was bijna de helft van de deelnemers aan formele opleidingen vrouw.
FIG. 18. Aantal vormingsuren per type opleiding
43
44
FIG. 22. vergelijking gemiddeld aantal vormingsuren per jaar per gewest
FIG. 20. Evolutie percentage vrouwen per type opleiding per jaar
4.5
Vormingsuren per medewerker 2008 2009 2010
In 2010 volgde de gemiddelde Belgische werknemer in de audiovisuele sector 18u vorming. Dit is hetzelfde als het jaar voordien, maar een stuk meer dan het gemiddelde van 10 uur per medewerker in 2008.
Vlaanderen 10,37 17,25 26,48
TABEL 10.
Wallonië 10,18 28,72 47,56
Brussel 10,24 19,74 8,13
Vergelijking gemiddeld aantal vormingsuren per jaar per gewest
Wanneer we de gevolgde vorming van naderbij gaan bekijken, valt het op dat van het totaal aantal gevolgde vormingsuren er heel wat uren initiële beroepsopleiding zijn. In 2010 waren dat er 45.110, dit aantal is gelet op het aantal werknemers die initiële beroepsopleiding kregen (34 VTE man en 16 VTE vrouw) bijzonder hoog.
4.6
Kostprijs
De beroepsopleidingen zijn uiteraard niet gratis. De totale kostprijs voor de verschillende soorten beroepsopleiding lag de afgelopen jaren gemiddeld net iets hoger dan 1 miljoen euro per jaar (gemiddeld 1.097.057). Dit bedrag is echter zeer relatief wanneer we het naast de gemiddelde loonkost per jaar plaatsen. De totale kostprijs van de vorming bedraagt immers slechts een half procent van de totale loonkost.
FIG. 21. Gemiddeld aantal vormingsuren per medewerker per jaar
De 18u is een Belgisch gemiddelde, de regionale verschillen zijn immers vrij groot. In 2008 volgde elke VTE ongeacht waar hij tewerkgesteld was, zowat 10u beroepsopleiding per jaar. In 2010 groeide dit aantal in Brussel en Vlaanderen naar ongeveer 18u per VTE. In Wallonië verdrievoudigde het aantal vormingsuren naar 28,7u per jaar en in 2010 werd dit zelfs 47,5. In Brussel ligt het gemiddelde op 8,1 in 2010, in Vlaanderen is dit 26,4.
België 2008 2009 2010 TABEL 11.
45
Brussel 0,48% 0,52% 0,40%
Vlaanderen 0,45% 0,59% 0,40%
Wallonië 0,53% 0,42% 0,39%
0,19% 1,20% 0,52%
Verhouding vormingskost versus loonkost per jaar per gewest
46
De formele beroepsopleidingen zijn van alle opleidingen de duurste. Gemiddeld kost 1 uur formele beroepsopleiding in 2010 48,3 euro. Daar tegenover staat dat 1 uur initiële beroepsopleiding slechts 3,7 euro kost. De informele beroepsopleidingen zijn het sterkst in prijs geëvolueerd. Daar waar 1 uur in 2008 nog 34 euro kostte is dat in 2010 nog slechts 5,7 euro.
De kostprijs per uur vorming, verschilt behoorlijk van regio tot regio.
FIG. 23. Vergelijking gemiddelde kostprijs per uur vorming per jaar per gewest
In Vlaanderen en Brussel is de gemiddelde kost per uur vorming de afgelopen jaren, sterk gedaald. In Wallonië kostte één vormingsuur in 2010 gemiddeld 5,4 euro. In 2009 was dat nog meer dan 20 euro. In Vlaanderen is de kostprijs per uur van 31,5 euro gedaald naar 9,5 op 3 jaar. Alleen in Brussel is de kostprijs min of meer gelijk gebleven. Als we de kosten tussen de verschillende soorten vorming vergelijken, is het niet meer dan logisch dan initiële vorming veel minder kost dan formele beroepsopleiding.
FIG. 24. Vergelijking gemiddelde kostprijs per uur per soort vorming per jaar
47
48
V. 1
TEWERKSTELLING
Evolutie aantal VTE in PC 227
Wanneer we naar de meest recente cijfers kijken (4de kwartaal 2010) zien we dat er in de audiovisuele sector een tewerkstelling is van bijna 4000 voltijds equivalenten (3924,04 VTE). Het feit dat PC 227 een relatief jong paritair comité is, en steeds meer werkgevers de overstap naar dit paritair comité maakten, is de grootste verklaring voor de verdrievoudiging van de tewerkstelling tussen begin 2003 (1319,07 VTE) en eind 2010 (3924,04 VTE).
FIG. 26. Evolutie van de tewerkstelling in de drie regio’s in de laatste 6 kwartalen
Als we de totale tewerkstelling in de audio-visuele sector bekijken vanuit de selectie van NACE-codes en vervolgens bekijken hoe de positie van PC227 daarin evolueert, zien we duidelijk hoe steeds meer bedrijven de overstap maken. Tegelijk zien we dat de totale tewerkstelling in de audiovisuele sector relatief constant bleef.
FIG. 25. Evolutie van de gemiddelde tewerkstelling per jaar in de audiovisuele sector in België
Wanneer we uitsluitend kijken naar de laatste 6 kwartalen. Zien we in Vlaanderen een terugval vanaf begin 2010 vrijwel meteen gevolgd door een herstelbeweging. In Wallonië en Brussel blijft de lijn steeds stijgend. De tewerkstelling in PC 227 blijft in Vlaanderen wel nog steeds merkelijk groter dan in Brussel en Wallonië. FIG. 27. Evolutie PC227 in Belgische audiovisuele sector inclusief tewerkstelling bij werkgevers met kengetal 999
PC 227 blijft in de audiovisuele sector in België het grootste paritair comité, maar aangezien het aandeel VTE’s in de openbare omroepen zo groot is (kengetal 999) lijkt de grafiek aan te geven dat de andere paritaire comités groter zijn. Als we dezelfde grafiek maken zonder de tewerkstelling bij de openbare omroepen zien we duidelijk dat de tewerkstelling in PC227 sinds 2009 groter is dan de andere paritaire comités samen.
49
50
FIG. 28. Evolutie PC227 in Belgische audiovisuele sector exclusief tewerkstelling bij openbare omroepen FIG. 29. VTE spreiding per gewest en taalrol in 4de kwartaal van 2010
2
Spreiding van de tewerkstelling per Gewest en taalrol
Binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn er de bedrijven op de Nederlandse of de Franse taalrol ingeschreven binnen de RSZ. Wanneer we de evolutie van het aantal VTE in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest analyseren zien we dat het aantal Franstalige werkgevers veel sterker gestegen is in de hoofdstad dan het aantal Nederlandstalige werkgevers. Deze data moet enerzijds genuanceerd worden door het feit dat de RSZ data uitsluitend rekening houdt met de plaats van de hoofdzetel (juridische werkgever) en niet met de regio waarin de voornaamste activiteit wordt ontwikkeld. En anderzijds met het feit dat heel wat bedrijven een meertalige werkomgeving zijn. De taalrol waarop een onderneming is ingeschreven zegt niets over de taal die de werknemer spreekt.
Wanneer we kijken naar de spreiding van de tewerkstelling zien we dat 58 procent (2258,03 VTE) van de tewerkstelling in PC zich in Vlaanderen bevindt. 4% van de tewerkstelling situeert zich in Wallonië (171,83) en 38% in Brussel (1491,12 VTE). Van die 38% staat 86% op de Franse taalrol, en 14% op de Nederlandse taalrol. Gewest BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST TOTAAL TABEL 12.
taal Fr Nl Fr Nl D Fr
Total 1283,38 207,74 2,06 2258,03 1 171,83 3924,04
Spreiding van de tewerkstelling in het 4de kwartaal van 2010 per Gewest en taalrol
FIG. 30. evolutie per taalrol in Brussel
51
52
3
Spreiding over de verschillende provincies
Wanneer we kijken naar het aantal werkgevers per provincie zien we dat een aantal regio’s al jaren lang een grote concentratie van bedrijven uit de audiovisuele sector kennen. Antwerpen Brussel buitenland Henegouwen Limburg Luik Namen OostVlaanderen VlaamsBrabant Waals-Brabant WestVlaanderen TABEL 13.
2003 108 288 5 1 42 1 0
2004 137 415 4 3 33 1 1
2005 210 843 4 13 19 4 2
2006 280 1227 18 24 19 15 4
2007 315 1273 21 32 43 17 3
2008 359 1292 27 58 49 12 3
2009 406 1449 30 49 52 6 2
2010 420 1553 26 56 43 10 4
14
23
22
32
49
86
97
97
798 4
883 6
1093 12
1148 23
1153 34
1165 41
1226 22
1240 16
3
3
5
8
12
37
51
46
FIG. 31. Evolutie van het aantal VTE per provincie
Gemiddeld aantal audiovisuele bedrijven per jaar per provincie
4
Wat opvalt is dat Brussel in de afgelopen jaren een serieuze inhaaloperatie heeft gemaakt t.a.v Vlaams Brabant. Op enkele jaren tijd evolueerde Brussel tot de regio waar de meeste werkgevers in de audiovisuele sector zich vestigen. De stijgende trend is in Brussel ook nog steeds een stuk groter dan in de andere provincies.
4.1
Spreiding over de verschillende rubrieken Inleiding
Zoals omschreven aan het begin van dit rapport bakenden we drie grote rubrieken af: ! productie ! zenders ! facilitair In dit hoofdstuk geven we een beeld van de evoluties binnen elk van deze rubrieken en gaan we na welke activiteiten het grootste volume uitmaken binnen deze rubrieken. De indeling van een individuele onderneming kan een bepalende invloed hebben op de grafieken. Daarom werd naast een algemene vertaalslag naar Nacecodes ook voor de 15 grootste bedrijven binnen elke rubriek een manuele check gedaan en waar nodig een herindeling gedaan. Immers, de RSZ data is steeds gebaseerd op de hoofdactiviteit van een onderneming, in de praktijk kan een speler die voornamelijk facilitair werkt alsnog in de rubriek ‘productie’ terecht komen. De manuele aanpassingen aan de data, moesten een vertekening voorkomen. Ook de Nace-conversie die noodzakelijk was om de periode van 2003-2010 te overbruggen, kon een vertekenend effect hebben op de data.
53
54
Om een beeld te geven van de mate waarin één onderneming bepalend kan zijn voor een vertekende analyse: Tussen 2003 en 2010 waren er 62510 verschillende werkgevers actief in de Belgische audiovisuele sector. Eind 2010 zijn dit er nog 330. Wanneer we naar de meest recente Belgische cijfers kijken, zien we dat de 5 grootste werkgevers goed zijn voor 39,19% van de totale tewerkstelling in België. In Vlaanderen is de top 5 goed voor 50,14% van de tewerkstelling. 75% van alle jobs in de audiovisuele sector in Vlaanderen zit bij één van de 20 grootste ondernemingen in de sector. In België is dit 64,51%. In Wallonië hebben de 5 grootste bedrijven samen 33% van het aantal VTE. De twee openbare omroepen in Brussel (VRT en RTBF) vertegenwoordigen samen 68% van de totale tewerkstelling in de audiovisuele sector in Brussel. Aangezien de Nace-codes in 2008 ingrijpend werden aangepast is het noodzakelijk om gebruik te maken van een conversietabel om een longitudinale analyse mogelijk te maken. Alles bij elkaar vonden we activiteiten uit 67 verschillende Nace-codes (5 digits). Een aantal van de Nace-codes bleven dezelfde, voor andere was conversie noodzakelijk.
4.2
FIG. 32. Evolutie van de verschillende rubrieken o.b.v. gemiddelden per jaar
De audiovisuele sector kent de afgelopen jaren min of meer de zelfde verhouding. De laatste jaren zien we een lichte daling in de tewerkstelling bij facilitaire bedrijven. De productiefirma’s nemen een steeds groter aandeel voor hun rekening. De tewerkstelling bij de zenders is nog steeds het grootst maar groeit gevoelig trager dan de tewerkstelling bij de productiehuizen. In Vlaanderen heeft de productiesector de zenders intussen zelfs al ingehaald.
Verhouding tussen de rubrieken
Wanneer we kijken naar het aantal voltijdse equivalenten er in elk van de drie segmenten van de sector tewerkgesteld werden in de afgelopen jaren zien we een duidelijke opmars in elk van deze segmenten. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 TABEL 14.
10
Facilitair 277,03 267,19 342,70 422,56 487,91 550,27 585,45 544,67
Productie 392,67 603,51 830,08 1001,02 1110,66 1150,11 1425,41 1553,31
Zenders 669,08 733,11 1190,67 1550,49 1614,41 1687,77 1656,58 1709,66
Facilitair BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST TABEL 15.
96,35 401,4 18,52
Productie 582,05 971,45 112,07
Zenders 812,72 887,24 42,24
Aantal VTE per rubriek per gewest 4de kwartaal 2010
Op het Waals Gewest na vertegenwoordigen de zenders steeds de grootste tewerkstelling in de audiovisuele sector. In Brussel is dat (gelet op de aanwezigheid van de openbare omroepen) duidelijk het grootst.
Gemiddeld aantal VTE per rubriek per jaar
het betreft hier alle werkgevers die ooit actief waren, ongeacht of ze op heden nog actief zijn
55
56
FIG. 33. Verhouding tussen verschillende rubrieken per gewest 4e kwartaal 2010 FIG. 35. Evolutie per rubriek per jaar in Vlaanderen
Bij de tewerkstelling in Vlaanderen zien we dat sinds productiebedrijf Woestijnvis overstapte naar PC227 de tewerkstelling in Vlaamse productiehuizen groter is dan de tewerkstelling bij de zenders. De groei bij de zenders is stilgevallen terwijl er bij de productiehuizen eerst een terugval was vanaf het derde kwartaal van 2009, maar nu plaatsgemaakt heeft voor een nieuwe stijging.
FIG. 34. Evolutie per rubriek per jaar in Brussel
In Brussel zien we aanvankelijk een quasi even groot aantal werknemers bij productiehuizen als zenders, echter na de overstap van RTL en BEtv is deze verhouding totaal anders. Het valt op dat in Brussel de laatste kwartalen opnieuw een grotere groei is in de tewerkstelling. Bij de zenders was er een groeivertraging en zelfs daling tussen 2004 en 2009 vanaf het derde kwartaal van 2009 zien we echter een stijgende lijn. Bij de productiehuizen kwam de groei tot stilstand in het tweede kwartaal van 2009, in het laatste kwartaal van 2010 trekt de groei opnieuw aan.
FIG. 36. Evolutie per rubriek per jaar in Wallonië
Het totale tewerkstellingsvolume in Wallonië is vrij klein. Dat maakt dat het verdwijnen van enkele VTE’s meteen een grote vertekening in de grafieken geeft. De
57
58
terugval bij de productiehuizen heeft te maken met de verhuis van INADI naar Brussel. Alles bij elkaar gaat het om een daling van 45 VTE’s.
5 5.1
Demografie van de audiovisuele sector 65 en ouder of <25 25-39 40-49 50-64 onbekend 9,34% 39,07% 27,89% 23,21% 0,50% 8,75% 63,02% 21,02% 7,05% 0,17%
Leeftijd
De audiovisuele sector is een vrij jonge sector. Wanneer we kijken naar de verhoudingen tussen de verschillende leeftijdsklassen zien we een grote piek bij de leeftijd van 25 tot 39 jaar. Van alle werknemers in de audiovisuele sector is 71,7% jonger dan 40. In alle regio’s zien we vergelijkbare trends. In Brussel ligt de leeftijd verhoudingsgewijs iets hoger dan in Vlaanderen en Wallonië zowat 35% van de werknemers is er ouder dan 40 jaar.
TOT PC227
TABEL 17. Procentuele verhouding beroepsbevolking, 4e kw 2010
tussen
leeftijdsklassen
in
PC227
en
de
totale
FIG. 38. Procentuele verhouding tussen leeftijdsklassen in PC227 en de totale beroepsbevolking, 4e kw 2010 FIG. 37. Verhouding tussen aantal arbeidsplaatsen in verschillende leeftijdsklassen in het 4de kwartaal van 2010
5.2 <25 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST BELGIE TABEL 16.
120 212 23 355
25-39 882 1555 121 2558
40-49
50-64
378 432 43 853
150 124 12 286
65 +
Geslacht
De audiovisuele sector is naast een jonge sector ook een overwegend mannelijke sector. De verhouding tussen mannen en vrouwen is de afgelopen jaren quasi onveranderd gebleven en schommelt steeds rond 60% mannen en 40% vrouwen.
3 4
Mannen
7
de
Aantal arbeidsplaatsen per leeftijdsklasse in 4 kwartaal van 2010
Wanneer we de samenstelling van de audiovisuele beroepsbevolking vergelijken met de totale beroepsbevolking zien we duidelijk dat de audiovisuele sector een jonge sector is. Het aandeel 25 tot 39 jarigen ligt in de audiovisuele sector 2/3e hoger dan bij de totale beroepsbevolking.
% Man
% Vrouw
861,75
573,75
60,03%
39,97%
2004
1064,25
707
60,08%
39,92%
2005
1492,5
1063,5
58,39%
41,61%
2006
1838,75
1307,25
58,45%
41,55%
2007
2006,75
1326,5
60,20%
39,80%
2008
2158,5
1406,5
60,55%
39,45%
2009
2327,75
1536,75
60,23%
39,77%
2010
2434,25
1624,5
59,98%
40,02%
TABEL 18. sector
59
Vrouwen
2003
Evolutie van het aantal vrouwen en mannen (arbeidsplaatsen) in de audiovisuele
60
Wanneer we kijken naar de evolutie van de verhouding tussen de tewerkstelling van vrouwen en mannen in de audiovisuele sector valt het op dat er in Vlaanderen en Brussel slechts een kleine evolutie is, terwijl er in Wallonië een opvallende daling van het percentage vrouwen is. In absolute cijfers is de daling relatiever. Immers in 2003 was 3 op 7 werknemers in PC 227 in Wallonië vrouwelijk. In 2004 waren dat er 32 op 95 vandaag zijn het er 50 op 180. Gelet op de relatief kleine totale tewerkstelling in PC227 in het Waals Gewest betekent de bijkomende aanwerving van enkele vrouwen meteen een serieuze verschuiving in de tabellen.
FIG. 40. Verhouding tussen het gemiddeld aantal deeltijds en voltijds werkende vrouwen en mannen in België in PC 227
Net zoals voor andere sectoren geldt ook voor de audiovisuele sector dat vrouwen meer vertegenwoordigd zijn in de categorie van de deeltijds werkenden dan mannen. Waar in de afgelopen acht jaar gemiddeld iets meer dan 1 op 5 vrouwen (21,9%) deeltijds werkt, is dat bij de mannen slechts 1 op 13 (7,92%). In de afgelopen jaren is er echter een inhaaloperatie aan de gang. Het aantal deeltijds werkende mannen is de afgelopen acht jaar immers gestegen (van 5,86% naar 7,79%), terwijl dat aantal bij de vrouwen daalde (van 22,44% naar 20,94%).
FIG. 39. Evolutie van het percentage vrouwelijke werknemers in Wallonië, Vlaanderen en Brussel
6
Tewerkstellingsstatuten in de audiovisuele sector
De tewerkstelling in PC 227 gaat (uiteraard) uitsluitend over een tewerkstelling van bedienden. We maken een onderscheid tussen voltijds werkenden en deeltijds werkenden. Daarnaast zijn er nog een beperkt aantal ‘specialen’ (bv. aangesteld voor een specifieke taak) en werknemers waarvoor het statuut niet gekend is.
Mannen##Voltijds# Mannen#Deeltijds# Vrouwen#voltijds# #
De overgrote meerderheid van de medewerkers in PC 227 is voltijds aangesteld. Dit geldt zowel voor de vrouwen als voor de mannen. Het feit dat er veel meer voltijdse dan deeltijdse tewerkstelling is, is onveranderd gebleven ook in de economisch iets moeilijkere jaren.
2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010#
94,14% 93,04% 89,90% 91,24% 92,52% 91,65% 91,97% 92,21%
5,86% 6,96% 10,10% 8,76% 7,48% 8,35% 8,03% 7,79%
77,56% 76,66% 77,10% 78,01% 79,34% 78,23% 78,72% 79,06%
Vrouwen#deeltijds#
22,44% 23,34% 22,90% 21,99% 20,66% 21,77% 21,28% 20,94%
TABEL 19. Procentuele verhouding tussen deeltijds en voltijds werken bij mannen en vrouwen in België
61
62
FIG. 41. Evolutie van het percentage voltijds werkende mannen en vrouwen in België
FIG. 43. Evolutie van het percentage voltijds werkende mannen en vrouwen in Wallonië
In Wallonië valt vooral op dat de laatste kwartalen de stijging van het aantal vrouwelijke voltijdswerkende werknemers sneller stijgt dan die bij de mannelijke werknemers.
In Vlaanderen en Brussel zien we een zeer gelijklopende trend. In Wallonië zien we een grilliger verloop van de verhouding tussen voltijds en deeltijds werkende mannen en vrouwen.
FIG. 42. Verhouding tussen het gemiddeld aantal deeltijds en voltijds werkende vrouwen en mannen in Wallonië in PC 227
63
64
