De afschaffing van de slavernij Ik vind dat ze de slavernij moeten afschaffen.
…
Laat ons even 125 jaar teruggaan. Naar 15 mei 1891 om precies te zijn. Van werkbaar werk of het pensioendebat was nog lang geen sprake. Integendeel. De werkomstandigheden in de fabrieken waren abominabel. Lange werkdagen, zware arbeid, vaak in gevaarlijke omstandigheden en een loon om van te huilen. De wil van de fabrieksdirecteur was wet. Wie dat niet aanvaardde, ging eruit. We herinneren ons nog allemaal de film Daens die zoveel jaar later de problematiek opnieuw pijnlijk onder de aandacht bracht. Op die 15de mei 1891 publiceert Paus Leo XII zijn encycliek “Rerum Novarum”. Latijn voor “over nieuwe zaken”. En vernieuwend was de rondzendbrief van de paus zonder meer. In “Rerum Novarum” pleit de paus voor een rechtvaardig loon, het recht op eigendom en solidariteit met de zwakkeren. Voor het eerst wordt de sociale achteruitstelling van de arbeiders serieus genomen. Voor het eerst erkent men ook het recht van de arbeider om zichzelf te organiseren. Het leidde tot de oprichting van de eerste arbeidersverenigingen. 125 jaar later zijn de thema’s van “Rerum Novarum” actueler dan ooit. De leefomstandigheden van mensen zijn verbeterd. Er zijn vandaag ziekenfondsen, vakbonden, jeugdorganisaties, ouderenverenigingen, kortom, een heel breed middenveld. Maar we leven in 2016 ook in een ander tijdskader. Het is vandaag niet 1891, noch 1981, het is 2016. We worden geconfronteerd met nooit geziene besparingen, nooit geziene taksen en lasten, onbeperkte mogelijkheden in de gezondheidszorg, ingrepen in de administratiekosten, er wordt ingehakt op langdurig zieken, werklozen en vluchtelingen, alsof het problemen zijn die je moet “opkuisen”. Een systeem van bovenaf vertelt ons hoe we moeten leven. Een systeem van bovenaf denkt onze identiteit te moeten bepalen. Een systeem van bovenaf bepaalt wat de te volgen waarden en normen zijn. En ondertussen neemt de druk op de mensen alsmaar toe. De lat ligt vandaag voor veel mensen erg hoog. Denk ik … Als je de mens als uitgangspunt zou nemen – en niet het systeem van bovenaf– dan leeft de mens vandaag onder zijn stand. Denk ik …
…
Ik vind dat we de slavernij moeten afschaffen.
…
Ik verklaar mij nader. In mijn middelbare school, vele jaren geleden, volgde ik de richting Latijn-Wetenschappen. Er waren enkele leerkrachten met wie het niet klikte. Hoe kwam dat? Zij gaven les vanuit een machtsdenken: mijn lessysteem is goed en jullie, leerlingen, moeten jullie maar aanpassen. Die leerkrachten voelden zich almachtig. Een van hen gaf zelfs subtiel aan dat wij dankbaar mochten zijn dat hij onze leraar wilde zijn. Ik was helemaal niet dankbaar. Integendeel. In mijn perceptie liep het fout. Ik gedroeg mij opstandig en sprak hen daarover aan. Vanaf dat moment kon ik niet meer leren. Die leerkrachten gaven toen aan dat ik beter naar een ander niveau zou overstappen. Ik weigerde. Ik wist wat ik kon. En wat ik niet kon. Zij zouden mij niet kraken. Ik haalde er zelfs kracht uit. Ik had een identiteit. Ik had een droom. En die zou ik mij niet laten afnemen door enkele autoritaire leerkrachten.
Identiteit Alles staat of valt met identiteit. Nozizwe Dube, de voorzitter van de Vlaamse jeugdraad, verwoordde het zo. Een jongere die zijn identiteit op een positieve manier kan ontwikkelen, wordt geen radicalist, laat staan een terrorist. Je moet mensen het gevoel geven dat ze er mogen zijn, gewoon zoals ze zijn. Er is niets mis met radicale ideeën. Die vormen net de motor van verandering. We moeten radicaal gaan voor een samenleving waar elk kind, elke jongere, elke mens zijn identiteit op een positieve manier mag ontwikkelen. Nog een stapje verder gaat pedagoog Stijn Sieckelinck. Hij stelt dat we jongeren niet moeten deradicaliseren, maar wel re-radicaliseren. We moeten de energie erkennen die sommige jongeren in zich hebben om verandering na te streven en daarmee aan de slag te gaan. Verandering aanmoedigen dus, in plaats van ze meteen tegen te gaan en het bestaande samenlevingsmodel te bestendigen. De mens is meer dan een optelsom van wat hij allemaal kan. De mens “is”, met de nadruk op “is”. We moeten bereid zijn om de mens opnieuw als uitgangspunt te nemen en niet het systeem. We moeten ruimte maken voor het zijn. Vandaag taxeren we veel te vaak op doen. Of niet doen. En veel te weinig op zijn. Elke stem in onze samenleving heeft een stem in het debat over het zijn. Dus moeten we ook elke mens in dat debat willen betrekken. Of hij nu werkloos of ziek is, een handicap heeft of een vluchteling is of hij nu allochtoon of autochtoon is, … Wanneer iemand zichzelf niet kan laten
vertegenwoordigen, zijn er organisaties om hem mee een stem te geven. Niet paternalistisch, vanuit opgelegde waarden en normen, maar wel vanuit het voelen, het zijn, ... Het middenveld heeft daarin een cruciale rol te spelen. Niemand heeft behoefte aan een almachtige staat die een model oplegt dat te nemen of te laten is. Net zomin als we alle keuzes kunnen overlaten aan het individu. We hebben nood aan organisaties en verenigingen die de signalen van en voor mensen capteren en hun stem luider doen klinken. Die bereid zijn om de uitdagingen aan te gaan. Die bestaande modellen in vraag durven stellen. En die iedereen mee in bad trekken, door voor elkaar te zorgen zonder iemand uit te sluiten.
Gezondheidsfonds Weg met het ziekenfonds. Het is een uitspraak die ik de voorbije maanden op verschillende plaatsen gedaan heb. En dat zeg ik niet zomaar. Het ziekenfonds staat voor mij model voor een enge visie op gezondheid: fysiek, psychisch en sociaal welbevinden, dat is gezondheid. Jij bent fysiek/lichamelijk ziek en wij bepalen via een systeem van de ziekteverzekering wat dit mag kosten en wat wordt terugbetaald. Maar gezondheid is meer dan louter fysiek welbevinden. We plaatsen gezondheid op zo een hoog niveau dat we hier nooit aan kunnen voldoen. We moeten komen tot een aanvaardbare definitie van gezondheid, iets wat wel een te bereiken doel is. Ik verklaar me nader. CM wil in de eerste plaats een gezondheidsfonds zijn, waarbij we gezondheid heel breed interpreteren. Het gaat niet alleen over fysieke en mentale gezondheid, maar ook over sociale en zelfs existentiële gezondheid. Hoe voel ik mij echt? Ben ik gelukkig? Wat is voor mij de zin van het leven? Een gezonde samenleving is alleen maar mogelijk als we ook aandacht hebben voor dat soort vragen. De mutualiteiten onderhandelen vandaag met minister Maggie De Block over een pact waarin we gestalte geven aan de gezondheidszorg van morgen. Het is onze taak als gezondheidsfonds om de stem van onze leden daarin luid te laten klinken. Wij willen alles in het werk stellen om dit pact tot een goed einde te brengen.
Keuzes maken Het lijdt geen twijfel dat er heel wat uitdagingen op ons afkomen en dat de middelen beperkt zijn. Niet in het minst in de gezondheidszorg. We worden met z’n allen ouder. Het aantal chronisch zieken neemt spectaculair toe. Nog nooit zaten zoveel mensen thuis met een burn-out. De medische wetenschap gaat er met rasse schreden op vooruit. Ziektes die gisteren nog fataal waren, kunnen we vandaag behandelen.
Op zich heeft wetenschap en techniek ons welvaart en een bepaalde soort gezondheid gebracht. Maar zijn we geen slaaf geworden van onze gezondheid? Gezondheid lijkt wel de nieuwe religie waar alles aan wordt geofferd. De perfecte mens, maar wel ziek van gezondheid. Hiervoor hebben we blijkbaar alles over. Door de industrie wordt er handig op ingespeeld. Innovatieve behandelingen en medicijnen zijn peperduur. Om maar een voorbeeld te noemen, vanaf deze maand betaalt de ziekteverzekering pembrolizumab terug, een geneesmiddel tegen huidkanker. Kostprijs voor de behandeling: meer dan 100.000 euro per jaar. Als de evoluties in de wetenschap/technologie niet samengaan met evoluties op sociaal-existentieel niveau, dan wordt de mens slaaf van het systeem. Als de financieel-economische visie op de samenleving niet samengaat met de mens an sich, dan loopt het grondig fout. Het zal ons dwingen om keuzes te maken. En als het systeem die keuzes niet maakt, dan zal de mens (die zich zal verenigen) die keuzes afdwingen. Luisteren naar wat mensen echt willen. Want de grenzen zijn bereikt. We investeren wel in geneesmiddelen, in technologie en in wetenschappelijk onderzoek. Maar we moeten evenzeer durven investeren in “mens-middelen.” De Koning Boudewijnstichting heeft het afgelopen jaar een bijzonder interessant experiment opgezet. Ze organiseerde een burgerlabo waarin ze mensen vroegen hoe zij de gezondheidszorg van de toekomst zagen. Wat bleek, de mensen die aan het burgerlabo deelnamen, schatten levenskwaliteit hoger in dan levensduur. Tot vandaag kijken we voor de terugbetaling van een behandeling vooral naar levensduur. Hoeveel langer zal een patiënt leven als gevolg van de behandeling. Maar eigenlijk is dat niet het belangrijkste criterium. De mensen willen levenskwaliteit. Veel meer dan langer leven, willen zij zich vooral goed voelen. We moeten ons de vraag durven stellen of we vandaag echt luisteren naar de mensen. Stel dat er een geneesmiddel op de markt is dat het leven van een patiënt met vier maanden verlengt, maar dat er tegelijkertijd voor zorgt dat hij depressief wordt. Is het dat wat wij willen? Is het dat wat de patiënt wil? De vraag stellen is ze beantwoorden.
Slavernij
Ik vind dat ze de slavernij moeten afschaffen.
Stilte.
Laat er ons nog een keer op terugkomen.
Toegegeven, het is niet mijn uitspraak. Ken je Tom Van Laere? Het is de zanger van Admiral Freebee. Een paar weken geleden was hij te gast in het Canvas-programma De Ideale Wereld. Presentator Otto-Jan Ham toonde hem het nieuwe dollarbiljet van de Verenigde Staten. Op het biljet prijkt Harriet Tubman. Tubman was een slavin, maar kon ontsnappen en voerde strijd voor de afschaffing van de slavernij. Toen Otto-Jan Ham aan Tom Van Laere vroeg wat hij daarvan vond, antwoordde hij heel gevat: “Ik vind dat ze de slavernij moeten afschaffen.” Is de slavernij niet al lang afgeschaft? Dat denken we. Maar eigenlijk bestaat ze nog altijd. Onder andere namen weliswaar. Vandaag spreken we over flexibel werken, over tijdelijke jobs, over just-intime, over responsabilisering, over re-activering, over aanpassen aan onze waarden en normen. Is dat geen moderne vorm van slavernij? Onze samenleving heeft nood aan progressieve projecten. Projecten die ruimte laten voor identiteit, verandering, re-radicalisering, voor het opnieuw centraal stellen van de mens als mens. Geen systeem dat alles oplegt, maar voluit kansen geven. We moeten gaan voor een gezonde samenleving. Een samenleving waar het niet wij tegen zij is, maar wij en wij. Solidair met elkaar, waardoor onze stem des te luider klinkt. Het middenveld is de plaats bij uitstek om die gezonde samenleving vorm te geven. Niet door een model op te leggen, maar door iedereen de kans te geven om mee aan dat model te sleutelen. Rerum Novarum is 125 jaar oud, maar voor mij is het nog nooit zo actueel geweest. De mens heeft nog nooit zoveel nood gehad aan steun om zijn dromen waar te maken. Het enige medicijn dat hem daarbij kan helpen, is de mens zelf en het vermogen om zich te verenigen. Want of we dat nu willen of niet, mensen verenigen zich en zullen dat blijven doen. Met elk hun eigen identiteit, maar zonder tegenstelling tussen rijk en arm, ziek en gezond, vluchteling en permanente bewoner, meester en slaaf, werknemer en werkloze. Op die manier bouwen we samen aan de ideale wereld. Luc Van Gorp, voorzitter CM
