Davron TH E M A : V lu chtelin g en
Saïd JIJ NAAM: LEEFTIJD: WOONPLAATS: SCHOOL: NATIONALITEIT: HOBBIES:
Aram
Nederlandse kinderen behoren tot de gelukkigste van de wereld. Er leven hier zo’n 4 miljoen kinderen en met de meeste gaat het prima. Maar met sommige gaat het niet zo goed. Ze lijden onder kindermishandeling en uitbuiting of belanden in de cel omdat ze de criminaliteit in zijn gegaan. Anderen verlaten school zonder diploma. Het VN-Kinderrechtenverdrag is er voor alle kinderen, want alle kinderen hebben recht op een goede toekomst.
introfilmpje 2
4)
Je hebt als jongere niet alleen rechten maar ook plichten. Verbind het juiste recht aan de bijbehorende plicht.
STAR TV R A G E N
Je hebt recht op vrijheid van meningsuiting.
Je mag als kind niet in de bouw werken.
Kinderen moeten worden beschermd door de overheid tegen gevaarlijk en schadelijk werk.
Je moet van je vijfde tot en met je zestiende verplicht naar school.4
Je mag niet gediscrimineerd worden.
Je moet de mening van anderen respecteren.
Je hebt recht op onderwijs.
Je mag niet pesten.
1) Welke basisbehoeftes delen alle mensen op de wereld met elkaar? Noem er twee:
1 2
2)
Wat heeft, volgens Ajouad, iedereen sowieso met elkaar gemeen?
3) Vul de tijdlijn hieronder aan met de
juiste gebeurtenissen. Kies uit: Nederland ratificeert 1 het VN-Verdrag van de Rechten van het Kind Einde Tweede Wereldoorlog Universele Verklaring van de Rechten van de Mens VN-Verdrag van de Rechten van het Kind
5)
Geef 2 voorbeelden van kinderrechtenschendingen: één ver weg en één dichtbij IN NEDERLAND
BUITEN NEDERLAND
1924
1945
1959
Geneefse Conventie voor de Rechten van het Kind
Oprichting Verenigde Naties 2
VN-Verklaring 3 van de Rechten van het Kind
1945
1948
1) Ratificeren = het opnemen van internationale verdragen in nationale wetten. 2) Verenigde Naties (VN) = internationale organisatie bestaande uit regeringen die willen werken aan vrede en
mensenrechten in de wereld. Op dit moment zijn 192 staten lid van de Verenigde Naties. 3) Het verschil tussen een verklaring en een verdrag = een verklaring is een intentie van landen om bepaald
1989
beleid uit te voeren, maar is niet juridisch bindend. Een verklaring vormt vaak de basis voor een verdrag. Een verdrag is wél juridisch bindend. 4) In Nederland ben je tot je zestiende leerplichtig. Na je zestiende geldt
1995
er een kwalificatieplicht. Deze duurt tot je achttiende. Dat wil zeggen dat je zonder startkwalificatie nog niet van school mag tot je achttiende. Een startkwalificatie is een havo-, vwo-, of mbo-diploma op niveau 2.
vluchtelingen 3
KIND E R R E C H T
Waar gaat het over? Het VN-Kinderrechtenverdrag is er voor alle kinderen, ook voor kinderen die op de vlucht zijn en in Nederland asiel hebben aangevraagd. Ook voor kinderen wier ouders gevlucht zijn en die zelf hier geboren zijn. En ook voor kinderen die ‘illegaal’ in Nederland verblijven, oftewel ongedocumenteerden.1 Toch lijkt het in Nederland alsof op deze kinderen het Kinderrechtenverdrag niet van toepassing is. Defence for Children en Unicef geven de overheid een dikke 1 als het gaat om het beschermen van deze groep kinderen. Artikel 22 van het Kinderrechtenverdrag stelt dat vluchtelingen recht hebben op speciale bescherming. Verder heeft elk kind recht op zorg en onderwijs. De overheid moet hiervoor zorgen (artikel 3). En elk kind heeft het recht bij zijn ouders op te groeien (artikel 9). Ook kinderen op de vlucht hebben het recht zich te ontwikkelen (artikel 27). In Nederland worden deze rechten van kinderen op de vlucht vaak geschonden. De Nederlandse regering voert al jaren lang een streng beleid om het aantal mensen dat hier asiel komt aanvragen te beperken. Hierdoor wordt het belang van het kind vaak over het hoofd gezien.
Ongedocumenteerde kinderen
KINDEREN IN ASIELZOEKERSCENTRA
Kinderen die in Nederland asiel
In Nederland wonen ongeveer
aanvragen doen dit meestal met
zevenduizend kinderen in asielzoe-
hun ouders, maar soms ook alleen.
kerscentra, van wie tweehonderd
Deze laatste groep noemen we al-
langer dan vijf jaar. In zo’n centrum
leenstaande minderjarige vreemde-
heb je als kind niet veel vrijheid. Het
lingen. Als kinderen geen verblijfs-
recht op rust en vrije tijd kan hier-
vergunning hebben verblijven ze
door geschonden worden (artikel
illegaal in Nederland en noemen we
31). In alle concentratie huiswerk
ze ongedocumenteerde kinderen.
maken is er niet bij. Kinderen en ouders wachten lang voordat ze
Ongedocumenteerde kinderen
te horen krijgen of ze hier mogen
hebben recht op onderwijs en op
blijven en dat levert een hoop stress
gezondheidszorg, ook al hebben ze
op. Psycholoog Victor Kouratovsky
geen verblijfsvergunning. Maar de
zegt dat de ontwikkeling van asiel-
ouders van deze kinderen weten
zoekerskinderen door alle stress zo
dit niet altijd of zijn bang om de
verstoord kan raken dat ze niet meer
aandacht op zich te vestigen als zij
normaal kunnen functioneren.
voor de rechten van hun kinderen door niet altijd naar school of naar
Kinderen in detentie
een dokter.
Het komt voor dat ongedocumen-
Voor veel ongedocumenteerde
teerde kinderen worden opgesloten
kinderen is het moeilijk om een
in een detentiecentrum alleen omdat
stageplek te vinden die ze nodig heb-
ze niet in Nederland mogen blijven.
ben om hun opleiding af te ronden.
Een detentiecentrum is een gevan-
De minister had stagelopen voor
genis. Asielzoekers of ongedocumen-
ongedocumenteerden zelfs verbo-
teerde vreemdelingen worden soms
den, maar onlangs heeft de rech-
in vreemdelingendetentie opgeslo-
ter besloten dat stages onderdeel
ten in afwachting van de uitkomst
vormen van het recht op onderwijs.
van hun procedure of hun uitzet-
De minister staat stages nu toe voor
ting uit Nederland. Ze zitten twaalf
MBO-leerlingen. HBO’ers mogen dit
uur per dag in een cel, krijgen geen
nog steeds niet.
onderwijs en hebben geen zinvolle
opkomen. Hun kinderen gaan daar-
dagbesteding. En dat terwijl zij geen strafbaar feit hebben gepleegd.
1) Ongedocumenteerde kinderen hebben geen verblijfsvergunning en worden daarom vaak ‘illegalen’ genoemd. Verschillende organisaties, zoals Defence for Children, Unicef en Amnesty International vinden dat de term ‘illegalen’ vooroordelen en discriminatie in de hand werkt. Zij pleiten voor de neutralere term ‘ongedocumenteerden’.
vluchtelingen 4
KIND E R R E C H T
Gezinshereniging
In 2010 zaten er 220 kinderen in
onderwijs is onvoldoende en over
vreemdelingendetentie. In maart
toegang tot medische zorg zijn vaak
2011 zei de rechter dat vluchtelin-
veel klachten. Ook is er een meld-
9 en 10 van het Kinderrechtenver-
genkinderen niet langer dan twee
plicht, dus veel vrijheid hebben
drag recht om bij hun ouders te
weken mogen worden opgesloten.
de gezinnen niet op deze locaties.
wonen, maar dat wordt vluchtelin-
Die opsluiting mag alleen gebeuren
Gezinslocaties zijn dan wel geen
genkinderen vaak moeilijk gemaakt.
onder bepaalde omstandigheden:
detentiecentra, maar ook deze gaan
Soms gebeurt het dat ouders geen
als de uitzetting van een kind ook
in tegen het belang van het kind
verblijfsvergunning hebben, maar
echt binnen twee weken plaats kan
(artikel 3).
hun kinderen wel. De ouders kun-
vinden bijvoorbeeld. Dit is een grote
Alle kinderen hebben volgens artikel
nen dan in vreemdelingendetentie
verbetering, toch kan in sommige
Gewortelde kinderen
gevallen de tijd dat kinderen vastzit-
Sommige kinderen zonder verblijfs-
kinderen worden hier de dupe van.
ten verlengd worden tot twee maan-
vergunning zijn al jaren in Neder-
Ze moeten het dan zonder vader of
den. Het verblijf in detentie is voor
land. Soms spreken ze alleen nog
moeder stellen en dat is in strijd met
deze toch al kwetsbare groep kin-
Nederlands – en niet de taal van
het Kinderrechtenverdrag.
deren geestelijk schadelijk, zo heeft
hun ouders – en zijn ze hier hele-
onderzoek uitgewezen. De kinderen
maal gewend, of ‘geworteld’ zoals
Verder stelt de Nederlandse regering
hebben al de ellende van hun vlucht
dat ook wel wordt genoemd. Veel
hoge eisen aan gezinshereniging.
moeten doorstaan. Detentie zorgt
politici en kinderrechtenorganisa-
Als kinderen hun ouders die in
voor extra psychische problemen.
ties vinden dat gewortelde kinderen
Nederland asiel hebben aangevraagd
recht hebben om in Nederland te
willen nareizen, duurt de procedure
blijven. Hen terugzenden naar hun
vaak lang. In 2011 moesten kinderen
land van herkomst zou hun recht op
gemiddeld twaalf weken wachten
een goede ontwikkeling in gevaar
voordat ze uitsluitsel kregen over
Detentie voor kinderen is dus aan
brengen. Het kabinet Rutte II heeft
hun aanvraag. De kinderen krijgen
banden gelegd. Ook heeft de rechter
een kinderpardon ingevoerd voor
moeilijke vragen voorgelegd om de
besloten dat uitgeprocedeerde gezin-
gewortelde kinderen. Vluchtelin-
band met hun ouders aan te tonen.
nen niet zomaar op straat mogen
gen- en kinderrechtenorganisaties
Veel aanvragen worden zonder
worden gezet, zoals tot voor kort nog
zijn hier blij mee, maar sommige
duidelijke reden afgewezen en het
regelmatig gebeurde. Ondanks deze
schrijnende gevallen blijven buiten
aantal afwijzingen is de afgelopen
verbeteringen, zijn de alternatieven
de boot vallen.
jaren gestegen, ondanks artikel 10.
Het alternatief: vrijheidsbeperkende en gezinslocaties
belanden en uitgezet worden. Hun
geen grote stap vooruit en al hele-
Artikel 10 schrijft namelijk voor dat
maal niet voor kinderen.
gezinshereniging met welwillend-
In Gilze-Rijen en Katwijk zitten uit-
heid, menselijkheid en spoed moet
geprocedeerde gezinnen in gezinslo-
worden behandeld. Veel kinderen
caties waar het volgens UNICEF en
moeten nu dus hun ouders missen,
Defence for Children ongezond en
wat in strijd is met het Kinderrech-
onveilig is. Gezinnen zijn verplicht
tenverdrag.
daarheen te verhuizen in afwachting van uitzetting. Het aanbod van
vluchtelingen 5
KIND E R R E C H T
Woordenlijst kinderen op de vlucht migrant
Iemand die verhuist van het ene land naar het andere.
asielzoeker
Iemand die in Nederland bescherming zoekt en een asielverzoek heeft ingediend, maar (nog) niet is toegelaten.
illegaal/ongedocumenteerde
Iemand die zonder verblijfsrecht in Nederland verblijft.
vluchteling
Iemand die uit angst voor vervolging wegens ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het horen bij een bepaalde groep wordt bedreigd of vervolgd. Nederland mag vluchtelingen niet terugsturen naar het land waar ze gevaar lopen, wel naar een land waar ze eerder waren ontvangen.
asielzoekerscentrum
Opvangcentrum van de overheid voor mensen die asiel hebben aangevraagd.
detentiecentrum
Centrum waar mensen worden opgesloten die niet in Nederland mogen blijven en worden uitgezet. De regels zijn hetzelfde als in gevangenissen voor criminelen. In sommige opzichten zijn de regels zelfs strenger.
filmpje 6
davron KIJKV R A G E N
1) Davron is gevlucht uit Oezbekistan
met zijn moeder. Waarom is hij gevlucht?
Davron is
jaar oud
en hij komt uit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2) Davron is
1 jaar in Nederland 5 jaar in Nederland 9 jaar in Nederland
OEZBEKISTAN GRENST AAN:
3)
Noem drie plekken waar Davron en zijn moeder hebben geslapen: 1 2 3
davron KIJKV R A G E N
7
4) Davron ziet een kikker met een kleintje
7) Wat wil Davron worden als hij later groot is?
5) DAVRON IS ILLEGAAL. WAT BETEKENT DAT?
8) Waarom is het moeilijk voor Davron
op haar rug. Waarom maakt dat zo veel indruk op hem?
6)
om later zijn droombaan te krijgen?
Davron moet vaak van school wisselen.
a. Waarom moet Davron vaak naar een andere
school?
b. Noem twee redenen waarom het lastig is om steeds van school te moeten wisselen voor Davron.
9) Wat vind je van Davrons situatie?
davron 8
KIND E R R E C H T
Waar gaat het over? Bekijk het VN-Kinderrechtenverdrag achterin. Over welk kinderrecht gaat dit filmpje? Let op: er zijn meerdere antwoorden mogelijk.
Oezbekistan behoorde vanaf
Davron en zijn moeder zijn
1924 tot 1991 tot de Sovjetunie.
gevlucht omdat zij gebukt gin-
Daarna werd het onafhankelijk.
gen onder geweld in hun eigen
De president, Islom Karimov,
familie. De overheid bood hen
regeert Oezbekistan sindsdien
geen bescherming en ze kwa-
met strakke hand als dictator.
men na veel omzwervingen in
Met de mensenrechten neemt
Nederland terecht. Nu, na jaren
de regering het niet zo nauw.
in Nederland van opvangtehuis
Belangrijker vindt zij het om
naar opvangtehuis te hebben
aan de macht te blijven en
gezworven, hebben zij dan ein-
moslimterrorisme de kop in te
delijk een verblijfsvergunning.
drukken - desnoods ten koste
Wie weet kan Davron toch zijn
van de vrijheid van de burgers.
droom waarmaken om technisch
Oppositie wordt nauwelijks
ontwerper te worden.
toegestaan en censuur is er aan de orde van de dag. Mensenrechtenactivisten en onafhankelijke journalisten worden vaak bedreigd of gevangengezet. Ook komt martelen in gevangenissen veel voor. Daarnaast is Oezbekistan een erg arm land. Bijna 30 procent van de mensen leeft onder de armoedegrens.
filmpje 9
saïd KIJKV R A G E N
1) Saïd moest vluchten. Waarom?
Saïd is
20
jaar oud
en komt uit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2) Vul in waar Saïd zich op die leeftijd bevindt. 5 jaar: 8 jaar: 13 jaar: 20 jaar:
SOMALIË GRENST AAN:
3) Er zijn vreselijke dingen gebeurd
in het leven van Saïd.
a) Welke familieleden heeft hij verloren?
b) Met welke familieleden kwam hij aan in Nederland?
saïd 10
KIJKV R A G E N
4)
Saïd heeft in Nederland met verschillende instanties en personen te maken. Leg uit wat voor rol zij speelden in het leven van Saïd in Nederland: Bureau Jeugdzorg
Kinderrechter
Advocaat
5) Saïd verliest zijn verblijfvergunning. a) Waarom verliest hij zijn verblijfsvergunning?
b) Dit heeft grote gevolgen. Noem er twee.
1
2
6)
Vind jij dat Saïd alle hulp gekregen heeft die hij nodig had?
saïd 11
KIND E R R E C H T
Waar gaat het over? Bekijk het VN-Kinderrechtenverdrag achterin. Over welk kinderrecht gaat dit filmpje? Let op: er zijn meerdere antwoorden mogelijk.
Somalië kent een lange geschie-
De familie van Saïd was erg
denis; al in de steentijd werd het
welvarend op het moment dat
gebied bewoond door mensen.
de burgeroorlog in Somalië
In de twintigste eeuw kende
uitbrak. Saïd heeft daarna
het land vooral oorlog en strijd.
vreselijke dingen meegemaakt.
Na de Tweede Wereldoorlog
Zijn familie moest vluchten
werd Somalië ondanks fel verzet
omdat zijn vader deel uitmaakte
gekoloniseerd door Engeland,
van de oppositie. Saïd en zijn
Italië en Frankrijk. Niet lang na
zusjes belandden in een groot
de onafhankelijkheid in 1960
vluchtelingenkamp in Kenia.
kwam er oorlog met Ethiopië
Zijn moeder raakte geschei-
om het bezit van grensgebie-
den van haar kinderen en wist
den. Deze eindigde in 1988. In
Nederland te bereiken. Ze dacht
1986 brak er een burgeroorlog
dat haar kinderen dood waren.
uit toen het noordelijke Soma-
Saïd heeft zichzelf min of meer
liland in opstand kwam tegen
opgevoed. Hij heeft veel van
de regering. Deze oorlog had
zijn familieleden zien omkomen
verschillende scheuringen in
tijdens hun vlucht. Aangekomen
het land tot gevolg en bracht
in Nederland had hij moeite
enorme vluchtelingenstromen
zich aan te passen. In plaats van
op gang. Ook de familie van Saïd
hulp ontving hij bericht dat hij
vluchtte. Nu nog kent Somalië
weg moest omdat hij crimineel
geen stabiele centrale regering.
gedrag vertoonde. Gelukkig voor Saïd heeft de rechter hem nog een kans gegeven en heeft hij inmiddels weer een verblijfsvergunning. Nu kan hij in Nederland werken aan zijn toekomst.
filmpje 12
aram KIJKV R A G E N
1) Arams ouders zijn gevlucht. Waarom?
Aram is en komt uit
jaar oud ..............................................
2) Aram is hier in Nederland geboren en
getogen. Toch wordt hij weggestuurd naar Irak met zijn ouders. Leg uit waarom.
IRAK GRENST AAN:
aram 13
KIJKV R A G E N
3) Aram houdt van de wolken,
‘Kinderen van asielzoekers staan bloot aan
maar hij ziet nu vooral grijze luchten.
vele vormen van stress. De stress bouwt zich op en leidt tot ernstige gezondheidseffecten. De ontwikkeling kan zo verstoord raken dat het vermogen om in welke maatschappij dan ook gewoon te functioneren permanente schade oploopt’
Dr. Victor Kouratovsky psycholoog, in: Jaarbericht Kinderrechten 2011.
a) Wat voelt hij bij deze wolkenlucht?
4)
Aram werd ziek van de stress. Hij werd erg depressief en voelde zich ook nog eens schuldig dat zijn ouders naar Denemarken waren gegaan voor zijn gezondheid. Bedenk twee oplossingen om het leven van asielzoekerskinderen te verbeteren.
1
2 b) Wat hoopt hij bij deze wolkenlucht?
Geef ook aan wie ervoor moet zorgen. Vul dat in het onderstaande schema in.
Oplossing 1: Wie verantwoordelijk?
Oplossing 2: Wie verantwoordelijk?
aram 14
KIND E R R E C H T
Waar gaat het over?
Bekijk het VN-Kinderrechtenverdrag achterin. Over welk kinderrecht gaat dit filmpje? Let op: er zijn meerdere antwoorden mogelijk.
Het gebied waar nu Irak ligt,
zelf soenitisch moslim) en
in de vruchtbare regio tussen
de Koerden. Martelingen en
de rivieren Eufraat en Tigris,
moorden waren aan de orde
wordt ook wel de wieg van de
van de dag. Hij startte een
beschaving genoemd. Dui-
oorlog tegen Iran in de jaren
zenden jaren voor Christus
tachtig van de vorige eeuw en
zouden er de landbouw en het
viel in 1990 Koeweit binnen.
schrift zijn ontstaan. In de
De VS maakten met goedkeu-
vroege middeleeuwen werd
ring van de Verenigde Naties
het een islamitische staat en
een einde aan de bezetting.
deel van het Arabische Rijk.
Dit betekende echter niet het
In de zestiende eeuw lijfden
einde van het leiderschap van
ontwikkelen en hij banden zou
De ouders van Aram vlucht-
de Turken het gebied in bij het
Saddam.
hebben met de terroristische
ten voor het schrikbewind van
organisatie Al-Qaida. Deze
Saddam Hoessein omdat ze
Wereldoorlog kwam Irak on-
In 2003 vielen de Amerikanen
zaken zijn nooit aangetoond,
Koerden zijn. Zij kwamen in
der Engels bewind totdat het
samen met de Engelsen Irak
maar Saddam werd wel gevan-
1998 in Nederland terecht.
in 1932 onafhankelijk werd.
binnen. De VS, Engeland en
gen gezet en aangeklaagd voor
Aram is hier geboren in een
De door de Britten geïnstal-
andere landen die samen de
misdaden tegen de mense-
asielzoekerscentrum, net als
leerde monarchie werd in
coalition of the willing vorm-
lijkheid (zoals de moord op
zijn jongere broertje. Hij werd
1958 omvergeworpen door een
den startten een oorlog en
100.000 Koerden). Hij werd
door de ongezonde omstandig-
militaire staatsgreep, waarna
zetten Saddam Hoessein af. De
door Iraakse rechters ter dood
heden daar ziek. Zijn ouders
het land een republiek werd.
Verenigde Naties hadden geen
veroordeeld. Deze straf werd
gingen voor behandeling naar
In 1968 kwam de Arabisch-
goedkeuring aan deze oorlog
in 2006 voltrokken.
Denemarken, waardoor hun
nationalistische Ba’ath-partij
gegeven en veel landen waren
Hoewel de gevreesde dicta-
asielaanvraag hier in gevaar
via een staatsgreep aan de
tegen het militaire ingrijpen.
tor verdwenen is en Amerika
kwam. Ze zouden eigenlijk
macht.
Volgens de Verenigde Staten
beloofde de democratie op
worden uitgezet. Onlangs, na
was een oorlog gerechtvaar-
te bouwen, komen bomaan-
het maken van het filmpje,
In 1979 werd een vooraan-
digd omdat de dictator mas-
slagen en geweld in Irak nog
streek toenmalig minister
staand lid van de Ba’ath-partij,
savernietigingswapens zou
veel voor. Toen de Verenigde
Leers van Immigratie en Asiel
Saddam Hoessein, president.
Staten in 2011 hun troepen te-
met zijn hand over het hart en
Hij regeerde als dictator en
rugtrokken, was Irak nog verre
gebruikte zijn discretionaire
schond met zijn wrede regime
van vreedzaam. Ook nu is Irak
bevoegdheden.* Het gezin
stelselmatig de mensenrech-
niet veilig.
mag nu blijven en is op zoek
Ottomaanse Rijk. Na de Eerste
ten. Saddam onderdrukte
naar een huis in Friesland.
de sjiitische moslims (hij is
* De minister of staatssecretaris die over asiel- en vreemdelingenzaken gaat heeft de macht te beslissen over individuele asielaanvragen. Hij mag dus zelf beslissen of iemand hier mag blijven of niet. Dit zijn discretionaire bevoegdheden.
vluchtelingen 15
DISC U S S I E
Wat vind jij? Davron
1) Kinderen van ouders
die hier asiel hebben aangevraagd mogen niet van hot naar her gesleept worden. De regering moet ervoor zorgen dat zij op één plek blijven wonen.
Aram
2) Alle vluchtelingen
kinderen hebben recht op een verblijfsvergunning.
3)
Een kinderpardon leidt tot meer vluchtelingen en is daarom onwenselijk.
Saïd
1)
In plaats van veroordeeld te worden heeft Saïd recht op hulp van de overheid gezien zijn verleden. Saïd moet blijven.
2)
Saïd is twintig. Het Kinderrechtenverdrag is niet op hem van toepassing. Jammer maar helaas. Saïd moet terug.
4) Illegaliteit mag niet
strafbaar worden gesteld.
1)
Kinderen die hier geboren zijn én hun ouders moeten sowieso in Nederland kunnen blijven.
2)
Asielzoekerscentra zijn geen gezonde plek voor kinderen. Gezinnen die hier asiel aanvragen moeten een geschikte plek krijgen om de uitspraak af te wachten.
vluchtelingen 16
IN HE T N I E U W S
Bom onder asielbeleid Nieuwsuur / 11 januari 2011 Het gerechtshof in Den Haag heeft
Uitzondering
Afgewezen
de Nederlandse staat vandaag
Het kabinet wil bij het afwijzen van asiel-
Sinds 2009 zit de moeder met haar kin-
verboden om een uitgeprocedeerde
verzoeken geen uitzondering maken voor
deren in de vrijheidsbeperkende locatie
moeder van haar drie minderjarige
minderjarige kinderen die al langer dan
in Ter Apel nadat haar asielverzoek al
kinderen te scheiden. De staat wilde
acht jaar in Nederland zijn. Ook als zij al
twee keer werd afgewezen. Vorig jaar april
de vrouw uit het centrum in Ter
geworteld zijn in Nederland en minstens
moest hun verblijf in Ter Apel worden
Apel zetten en de kinderen opvan-
twee jaar rechtmatig in dit land zijn, moet
beëindigd, waardoor moeder en kinderen
gen in een pleeggezin of tehuis,
geen uitzondering worden gemaakt.
op straat zouden komen te staan. Huisves-
maar het hof verbiedt dat nu.
ting en middelen van bestaan zouden hen
Op straat
verder onthouden worden.
Cassatie
Een uit Angola afkomstige moeder die met
Nederland zal voorlopig geen asielge-
haar man en hun oudste kind, dat nu 10
In Nieuwsuur vanavond het laatste nieuws
zinnen met kinderen op straat zetten.
jaar oud is, in 2001 in Nederland is aange-
en reacties uit Den Haag. De PvdA heeft
Minister Leers van Immigratie en Asiel
komen en in Nederland nog twee kinderen
inmiddels Kamervragen gesteld over de
heeft dat bepaald naar aanleiding van de
kreeg, heeft de rechtszaak aangespannen,
kwestie.
uitspraak. Leers denkt erover in cas-
nadat eerder een rechter in kort geding
satie te gaan tegen de uitspraak en hij
besloot dat de staat haar wel degelijk met
benadrukt dat het gezin Nederland moet
kinderen op straat mag zetten.
Bron: http://nieuwsuur.nl/onderwerp/210867bom-onder-asielbeleid.html
verlaten. Zolang dat nog niet is gebeurd, worden de moeder en de kinderen samen opgevangen. Dat geldt ook voor andere
Lees het artikel. Wat is er aan de hand?
uitgeprocedeerde gezinnen.
1) Wat heeft het Gerechtshof in Den Haag besloten?
Gescheiden Het Haagse hof oordeelde al eerder dat de kinderen niet zonder meer op straat gezet mochten worden. De staat kwam vervolgens met een oplossing waardoor moeder en kinderen gescheiden zouden raken. Het hof heeft nu in het eindarrest bepaald dat in de omstandigheden van dit geval het belang van de kinderen om bij
2) In dit artikel is een botsing te zien tussen enerzijds
het migratiebeleid en anderzijds het verdrag van de rechten van het kind. Leg uit hoe dit in het artikel naar voren komt.
hun moeder te kunnen blijven zwaarder weegt dan het belang van de staat om het vreemdelingenbeleid uit te voeren.
3) Wat betekent de titel? Klopt de titel volgens jou?
vluchtelingen 17
IN HE T N I E U W S
Gewortelde asielkinderen en het kinderpardon Er zijn meer kinderen zoals Davron, Saïd en Aram. Sahar (14 jaar) die oorspronkelijk uit Afghanistan komt is er zo één. Zij woonde 10 jaar in Nederland en moest van de minister terugkeren met haar familie. Door een speciale wet voor verwesterde Afghaanse meisjes mag ze nu toch blijven. Mauro uit Angola woonde ook al 10 jaar in Nederland. Ook hij moest terug. Hij kon niet profiteren van de wet voor Afghaanse meisjes. Hij heeft nu wel een studievisum gekregen, maar zijn toekomst is nog onzeker. Veel politici vinden dat het zo niet langer kan. Er moet iets geregeld worden voor deze zogenaamde ‘gewortelde asielkinderen’, zo vinden zij.
Kinderpardon nu definitief – ‘Mauro mag blijven’ NRC Handelsblad / 21 december 2012 Het kinderpardon komt er defini
De staatssecretaris zei dat er voor geval-
tief. Het kabinet heeft vandaag,
len die net buiten de boot vallen alsnog
in de laatste ministerraad van het
gekeken wordt of een oplossing mogelijk
jaar, besloten een regeling te tref-
is. “Dat moeten we echt per geval bekij-
fen voor asielkinderen die minstens
ken. Ik kan dan altijd nog gebruikmaken
vijf jaar in Nederland wonen. Deze
van mijn discretionaire bevoegdheid.” 1
kinderen en hun gezinsleden kunnen een verblijfsvergunning krijgen
‘Mauro mag blijven’
als zij aan een aantal voorwaarden
Asielzoekers die op dit moment gebruik-
voldoen, meldt persdienst Novum.
maken van een tijdelijke verblijfsvergunning op basis van medische gronden of
Het kabinet wil hiermee een einde maken
het volgen van een studie kunnen deze
aan de situatie van kinderen die zonder
omzetten. Dit betekent dat Mauro, die
zicht op een verblijfsvergunning al lang-
van toenmalig minister voor Asiel Gerd
durig in Nederland verblijven. De maat-
Leers (CDA) een vergunning kreeg om
regel was al aangekondigd in het regeer-
een studie te volgen, mag blijven.
akkoord van VVD en PvdA. Tijdens het vorige kabinet verzette de VVD zich nog
De regeling treedt eind januari in wer-
fel tegen zo’n pardon.
king. Vreemdelingen die van mening zijn dat ze in aanmerking komen voor de
Staatssecretaris van Veiligheid en Justi-
regeling hebben vanaf dat moment drie
tie Fred Teeven (VVD) verwacht dat zo’n
maanden de tijd om een aanvraag in te
achthonderd kinderen in aanmerking
dienen.
komen voor de regeling. Het gezin waar zij deel van uitmaken mag ook blijven. Teeven stelt als voorwaarden onder meer dat de gezinsleden gedurende vijf jaar ook daadwerkelijk in Nederland verbleven en zich niet langer dan drie maanden onttrokken hebben aan het toezicht van de overheid. Vertrek naar een land buiten de Europese Unie zorgt er ook voor dat geen vergunning wordt verstrekt.
1) * De minister of staatssecretaris die over asiel- en vreemdelingenzaken gaat heeft de macht te beslissen over individuele asielaanvragen. Hij mag dus zelf beslissen of iemand hier mag blijven of niet. Dit zijn discretionaire bevoegdheden.
vluchtelingen 18
IN HE T N I E U W S
Lees het artikel op pagina 17.
1)
a) Leg uit wat het kinderpardon is.
2)
Davron, Aram en Saïd, de hoofdpersonen uit de filmpjes van Mensjesrechten, hebben inmiddels te horen gekregen dat ze mogen blijven. Zouden deze jongeren ook in aanmerking zijn gekomen voor het kinderpardon? Geef aan waarom wel/niet. DAVRON
b) Aan welke voorwaarden moet een vreemdeling onder meer voldoen om in aanmerking te komen voor het kinderpardon?
SAÏD
c) Hoeveel kinderen komen in aanmerking voor het kinderpardon verwacht de minister?
ARAM
vluchtelingen 19
IN HE T N I E U W S Fragmenten
Illegaal verblijf van vreemdelingen strafbaar www.rijksoverheid.nl / 21 december 2012 De ministerraad heeft er op voorstel van staatssecretaris
Amnesty teleurgesteld www.amnesty.nl / 22 december 2012 Amnesty International is teleurgesteld dat de Ministerraad heeft besloten om illegaal verblijf strafbaar te stellen. Volgens het voorstel van de regering kunnen ongedocumenteerde vreemdelingen een boete tot maximaal € 3.900 krijgen. Onduidelijk is wat zal gebeuren wanneer, zoals vaak het geval zal zijn, de ongedocumenteerde vreemde-
Teeven van Veiligheid en Justitie
ling deze boete niet kan betalen. Bij herhaalde aanhouding volgt een
mee ingestemd om bij de Tweede
inreisverbod dat, indien overtreden, tot celstraf kan leiden.
Kamer een voorstel in te dienen tot wijziging van de Vreemdelin-
‘Het voorstel voegt niets toe aan de
De maatregel werpt een verdere drem-
genwet om illegaal verblijf van
effectiviteit van het terugkeerbeleid dat
pel op voor ongedocumenteerde vreem-
vreemdelingen in Nederland
de regering voor ogen staat, maar kan
delingen om hun kinderen, die ongeacht
strafbaar te stellen.
wel zeer schadelijke gevolgen hebben
hun verblijfsstatus recht hebben op
voor ongedocumenteerde vreemdelin-
onderwijs, naar school te sturen. Straf-
Vreemdelingen die illegaal in Neder-
gen’, aldus Amnesty International.
baarstelling zal mogelijk ook leiden tot
land zijn, begaan een overtreding en
De criminalisering van illegaal verblijf
meer detentie van ongedocumenteerden,
de sanctie daarop is een geldboete.
verhoogt de kwetsbaarheid van onge-
ook wanneer er geen duidelijk zicht op
Als de boete niet wordt betaald, is
documenteerde vreemdelingen voor
uitzetting is.
vervangende hechtenis mogelijk.
uitbuiting en mensenhandel, en verlaagt
Ten slotte kunnen er zich onder ongedo-
Vreemdelingen die tweemaal (of va-
de kans dat zij hiervan aangifte zullen
cumenteerden ook vluchtelingen of ande-
ker) worden beboet omdat zij illegaal
doen bij de politie.
ren die bescherming nodig hebben bevin-
in Nederland zijn riskeren een zwaar
Ook kan de strafbaarstelling van illega-
den – voor hen kan criminalisering een
inreisverbod. De duur van het zware
liteit hen afschrikken om bij officiële in-
reden zijn zich niet kenbaar te maken,
inreisverbod is maximaal vijf jaar. Het
stanties om noodzakelijke medische zorg
waardoor zij geen toegang krijgen tot de
niet naleven van dit inreisverbod is
of andere basisbehoeften aan te kloppen.
bescherming waar zij recht op hebben.
een misdrijf en kan worden bestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of een geldboete. Met de strafbaarstelling wordt illegaal verblijf in Nederland onaantrekkelijker. Hier gaat een preventieve werking van uit. Er wordt bovendien een duidelijk signaal afgegeven aan vreemdelingen die illegaal in Nederland verblijven: zij zijn voortaan strafbaar. De strafbaarstelling geldt uitsluitend voor meerderjarige vreemdelingen.
vluchtelingen 20
IN HE T N I E U W S Fragmenten
EC: illegaliteit strafbaar stellen is disproportioneel NRC Handelsblad / 31 maart 2011
DOOR WARD WIJNDELTS – De Europese Commissie heeft bij monde van commissaris Cecilia Malmström laten weten dat de maatregel van het kabinet een ‘disproportionele maatregel’ is die EU-afspraken over dit onderwerp ondermijnt. De plannen van Leers zouden neerkomen op het ‘op systematische wijze’ strafbaar stellen van een illegaal verblijf, en dat is dus disproportioneel, aldus de commissaris. Malmström reageerde op vragen van Nederlandse Europarlementariërs over dit onderwerp.
Teeven: illegalen moeten gewoon weggaan De Telegraaf / 22 december 2012 DEN HAAG - Staatssecretaris Fred Teeven van Immigratie hoopt dat illegalen sneller Nederland zullen verlaten nu zij een boete riskeren. Dat zegt Teeven in de Volkskrant van zaterdag. ‘Het gaat erom dat illegaal verblijf hier
Maar als iemand bijvoorbeeld bij een
onaantrekkelijk wordt. Dan krijg je een
verkeerscontrole wordt aangetroffen, zal
verdrijvingseffect’, zegt Teeven. Dat
wel een boete, een inreisverbod of hech-
illegalen vanaf nu een boete of gevan-
tenis volgen. De staatssecretaris ontkent
genisstraf riskeren, heeft volgens de
dat het een symbolische maatregel is:
staatssecretaris niet als gevolg dat zij zich
‘Het is een normstelling. Mensen worden
zullen schuilhouden of ten prooi vallen
met hun neus op het feit gedrukt dat ze
aan uitbuiting. ‘Het begint ermee dat die
echt Nederland moeten verlaten.’
mensen weg moeten gaan. Als je gewoon
Door de nieuwe regels worden ook on-
vertrekt, word je ook niet uitgebuit’,
dernemers of malafide verhuurders die
aldus Teeven.
illegalen uitbuiten, strafbaar. Mensen die
Teeven benadrukte eerder dat de politie
om humanitaire redenen illegalen hel-
geen heksenjacht zal openen op illegalen.
pen, hoeven zich geen zorgen te maken.
‘Niet verstandig’ www.nu.nl / 30 december 2012
Standpunt VVD op www.vvd.nl
Burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) van Amsterdam ziet niets in het wetsvoorstel van het kabinet van VVD en PvdA om illegaliteit strafbaar te stellen.
Een groot aantal perso-
moet liggen bij illegale,
nen verblijft illegaal in
criminele vreemdelingen.
ons land. Illegaliteit kan
Gemeenten dienen de op-
leiden tot uitbuiting, cri-
vang van uitgeprocedeerde
minaliteit en gedwongen
asielzoekers en illegalen, te
prostitutie en moet kei-
beëindigen. Zolang gemeen-
hard worden bestreden.
ten opvang blijven bieden,
De VVD wil illegaliteit – en
Nederland daadwerkelijk te
het in staat stellen tot illegaal
verlaten. Integendeel: dat
verblijf – strafbaar stellen en
stimuleert juist om zo lang
is voorstander van een actief
mogelijk te blijven, in de
opsporings- en uitzettings
hoop alsnog een verblijfs
beleid waarbij de prioriteit
vergunning te verkrijgen.
‘Ik geloof niet dat dat een hele verstandige maatregel is’, zei hij zondag in het tvprogramma Buitenhof. De burgemeester wees erop dat hij toch altijd moet denken aan de kreet ‘Geen mens is illegaal’. ‘Gewoon als principe, dat mensen van zichzelf niet illegaal kunnen zijn. Daar moet je wel heel goed over nadenken’, zei Van der Laan. ‘Het is misschien ook een verkeerde kijkrichting: kan een mens strafbaar zijn doordat hij ergens is? Dat is een principiële vraag waarover in Amsterdam wel zorgen bestaan.’
is er geen prikkel om
vluchtelingen 21
IN HE T N I E U W S
Lees de fragmenten op pagina 19 en 20 waarin vooren tegenstanders van het strafbaar stellen van illegaal verblijf aan het woord komen. Beantwoord de vragen.
1)
3)
a) Waarom heeft Amnesty International het niet over illegalen, maar over ongedocumenteerden?
Wat is een illegaal?
b) Welke nadelige gevolgen van de maatregel ziet Amnesty voor ongedocumenteerde kinderen?
2) Wat betekent het strafbaar stellen van illegaal verblijf?
4) In de fragmenten worden er verschillende argumenten voor en tegen het strafbaar stellen van illegaal verblijf gegeven. Zet deze in het schema op een rijtje en trek dan een conclusie. Wat vind jij van de maatregel van de regering?
ARGUMENTEN VOOR STRAFBAARSTELLING
Conclusie:
ARGUMENTEN TEGEN STRAFBAARSTELLING
vluchtelingen 22
ACTIV I TE I T
1) Stel, jouw veiligheid wordt bedreigd
en je moet vluchten. Je ziet je eigen huis waarschijnlijk nooit mee terug. Welke vijf dingen neem jij mee?
1 2
MEER WETEN OVER HET ONDERWERP?
• www.amnesty.nl • www.geenkindindecel.nl • www.kinderombudsman.nl • www.defenceforchildren.nl • www.vluchtelingenwerk.nl Kijk ook op www.amnestyopschool.nl hoe jij voor mensen- en kinderrechten kunt opkomen en word lid van het Jongerenactienetwerk.
3 4 5
2) Zoek de juiste omschrijving bij de woorden: vluchtelingen
asielzoekers
ongedocumenteerden
Kinderen die zonder hun ouders asiel aanvragen.
Mensen die vragen om als vluchteling te worden toegelaten.
Mensen die hun eigen huis verlaten en ergens anders in hun land bescherming of hulp zoeken.
alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv)
ontheemden
migranten
Mensen die in een ander land verblijven, maar geen vergunning hebben om daar te blijven.
Mensen die niet in hun geboorteland wonen.
Mensen die hun land ontvlucht zijn uit angst voor vervolging.
vluchtelingen 23
ACTIV I TE I T
1)
Check the facts Over migratie, vluchtelingen en asielzoekers doen vele meningen de ronde, die niet altijd gestoeld zijn op feiten. Kranten en talkshows hebben nu vaak hun eigen factcheckrubrieken om uitspraken te toetsen op waarheidsgehalte. Doe als de factcheckers en onderzoek wat waar is en wat niet.
Verzamel minstens drie uitspraken over dit onderwerp. Gebruik hiervoor verschillende media, zoals kranten, internet en televisieprogramma’s. uitspraak
Van wie?
Uit welke bron?
1
2
3
2)
Toets een van de uitspraken die je gevonden heb of kies een van de onderstaande uitspraken en kijk in hoeverre deze kloppen. a : Jaarlijks neemt het aantal vluchtelingen dat naar Nederland komt toe. b : De grootste groep immi granten die jaarlijks naar Nederland komt bestaat uit niet-westerse allochtonen. c : Nederland neemt in de Europese Unie jaarlijks de meeste vluchtelingen op.
Hoe ga je te werk? • Maak groepjes van drie • Kies een uitspraak om te onderzoeken • Verzamel samen informatie. Gebruik hiervoor betrouwbare bronnen.
Veel cijfermateriaal is te vinden op www.cbs.nl bijvoorbeeld (centraal bureau voor de statistiek) • Schrijf een kort rapport waarin staat beschreven in hoeverre de uitspraak klopt • Rapporteer vervolgens aan de klas wat je bevindingen zijn. uitspraak
Gebruikte bronnen
Bevindingen
Conclusie?
rechten 24
MENS E N R E C H TE N
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens artikel 1 Iedereen wordt vrij en met
artikel 11 Je bent onschuldig tot het
artikel 24 Je hebt recht op rust en
gelijke rechten geboren.
tegendeel is bewezen.
vrije tijd.
artikel 2 De mensenrechten gelden voor
artikel 12 Je hebt recht op privacy en
artikel 25 Je hebt recht op genoeg
iedereen, waar ook ter wereld.
bescherming van je goede naam.
inkomen om van te leven.
ARTIKEL 3 Je hebt recht op leven, op
artikel 13 Je mag je vrij verplaatsen
artikel 26 Je hebt recht op onderwijs.
vrijheid en op veiligheid.
in je eigen land, je mag overal naartoe.
artikel 27 Je hebt het recht om te
artikel 4 Slavernij is verboden.
artikel 14 Als je rechten worden
genieten van kunst en cultuur.
artikel 5 Marteling is verboden, net
bedreigd, mag je vluchten naar een ander
artikel 28 Landen moeten ervoor zorgen
als wrede en vernederende behandeling
land.
dat de mensenrechten kunnen worden
en bestraffing.
artikel 15 Je hebt recht op een nationa-
nageleefd.
artikel 6 Je hebt recht om erkend te
liteit.
artikel 29 Je dient ervoor te zorgen dat
worden voor de wet, waar je ook bent.
artikel 16 Je mag trouwen en een gezin
ook de rechten van andere mensen kun-
artikel 7 De wet is voor iedereen gelijk
stichten met wie jij wilt.
nen worden nageleefd.
en moet iedereen gelijke bescherming
artikel 17 Je hebt recht op eigendom.
artikel 30 Geen van deze rechten mag
bieden.
artikel 18 Je mag je eigen godsdienst
worden gebruikt om de mensenrechten
artikel 8 Als je onrecht wordt aangedaan
kiezen of van godsdienst veranderen.
te vernietigen.
heb je recht op rechtshulp.
artikel 19 Je hebt het recht op informatie
artikel 9 Je mag niet zomaar worden
en je mag je eigen mening vormen.
opgesloten of het land uitgezet.
En je hebt ook het recht om die te uiten.
artikel 10 Als je terecht moet staan,
artikel 20 Je mag lid worden van een
heb je recht op een eerlijke en openbare
vereniging en er zelf een oprichten.
rechtszaak met een onafhankelijke en
artikel 21 Iedereen mag meedoen aan
onpartijdige rechter.
de verkiezingen en zichzelf daarvoor verkiesbaar stellen. artikel 22 Je hebt recht op de economische, culturele en sociale voorzieningen in je land. artikel 23 Je hebt recht op werk en een studie naar keuze.
rechten 25
KIND E R R E C H TE N
Verkorte versie van het VN-Kinderrechtenverdrag: al jouw rechten op ’n rij artikel 1 Een kind ben je onder de
artikel 15 Je hebt het recht samen
artikel 31 Je hebt recht op rust en
achttien jaar.
te komen en een club op te richten.
vrije tijd en je hebt recht om te spelen.
artikel 2 Discriminatie is verboden.
artikel 16 Je hebt recht op privacy.
artikel 32 Overheden moeten een
artikel 3 Beslissingen die jou als kind
artikel 17 Je hebt recht op begrijpelijke
minimumleeftijd voor werk instellen
aangaan, moeten in jouw belang worden
informatie.
en kinderen beschermen tegen gevaarlijk
genomen. Je hebt recht op bescherming
artikel 18 Je hebt recht op een goede
en schadelijk werk.
door de overheid.
opvoeding door je ouders. De overheid
artikel 33 De overheid moet je bescher-
artikel 4 De overheid moet ervoor zorgen
moet hen daarbij helpen.
men tegen drugs.
dat de rechten van kinderen beschermd
artikel 19 De overheid moet je bescher-
artikel 34 De overheid moet je bescher-
worden.
men tegen mishandeling.
men tegen seksueel misbruik.
artikel 5 De overheid moet ouders
artikel 20 De overheid moet extra goed
artikel 35 Het is verboden om kinderen
respecteren in de opvoeding van hun
voor je zorgen en je helpen als je ouders
te ontvoeren, verkopen of verhandelen.
kinderen.
dat even niet kunnen of als je geen ouders
artikel 36 De overheid moet je bescher-
artikel 6 Je hebt recht op leven en op
meer hebt.
men tegen uitbuiting en mishandeling.
ontwikkeling.
artikel 21 Kinderen worden alleen
artikel 37 Je hebt recht op een goede
artikel 7 Je hebt recht op je eigen naam
geadopteerd als dat voor hen de beste
behandeling in de gevangenis. Je mag
en nationaliteit.
oplossing is.
niet gemarteld worden, en geen levens-
artikel 8 De overheid moet de identi-
artikel 22 Als vluchteling heb je recht
lang of de doodstraf krijgen. Opsluiting
teit, naam en nationaliteit van kinderen
op speciale bescherming.
van een kind mag alleen als uiterste
beschermen.
artikel 23 Je hebt recht op hulp als je
maatregel en dan zo kort mogelijk.
artikel 9 Je hebt het recht om bij
een handicap hebt.
artikel 38 Als het oorlog is, moet de
beide ouders te wonen. Als je ouders
artikel 24 Je hebt recht op een goede
overheid jou extra beschermen. Soldaten
gescheiden zijn, mag je met allebei je
gezondheid en op hulp als je ziek bent.
zijn bij voorkeur boven de achttien en als
ouders omgaan.
artikel 25 Kinderen die uit huis zijn
je jonger bent dan vijftien mag je niet in
artikel 10 Je mag je ouders overal
geplaatst, hebben er recht op dat regel-
het leger.
bezoeken, ook als ze in verschillende
matig wordt gekeken of de behandeling
artikel 39 Je hebt recht op slachtoffer-
landen wonen.
nog wel de beste is.
hulp.
artikel 11 De overheid moet ervoor
artikel 26 Alle middelen die de overheid
artikel 40 Je hebt recht op een eerlijk
zorgen dat een kind niet kan worden
heeft om mensen te helpen, moeten voor
proces dat rekening houdt met jouw
ontvoerd naar het buitenland door
alle kinderen bereikbaar zijn.
leeftijd.
bijvoorbeeld één van de ouders.
artikel 27 Je hebt het recht op goede
artikel 41 Als de wetten van een land de
artikel 12 Afspraken over kinderen
omstandigheden om jezelf te kunnen
rechten van kinderen beter beschermen
worden gemaakt met kinderen.
ontwikkelen, belangrijk zijn voeding,
dan dit Kinderverdrag, gelden die wetten
artikel 13 Je hebt het recht om je eigen
kleding en huisvesting.
en niet dit verdrag.
mening te geven en informatie te zoeken
artikel 28 Je hebt recht op onderwijs.
en door te geven.
artikel 29 Je hebt recht op onderwijs
artikel 14 Je hebt recht op je eigen
dat zich richt op het ontwikkelen van
geloof.
je talenten en je leert over respect voor andere mensen en de natuur. artikel 30 Je hebt recht op je eigen cultuur.
