ALGEMEEN VERSLAG VAN
DAN
START VAN
11ET SCIIOOLIVEZEN IN
NEDERLANDSCH4NDI1 .
ALGEMEEN VERSLAG VAN
DEN START VAN HET SCHOOLI'VEZEi\ IN
NLDELZLANDSCFI-INDIA :
a. VOOR EUROPEAWEN EN INJNDSCllE CFTIUSTENEN opgemaakt door de Hoofd-commissie van Ondorwiiii b.
VOOR INLANDERS, opgemaakt ter Algemeeno
ecrotarie .
Afgeslotea ondei' Ultimo
I8"8,
Ge1rukt bij I A N G E & C 0 to Batavia, 1859.
~I
N H 0 U D. BLDZ.
Missive ddt 31 Maart 1859 No. 112/114 van de Hoofdcommissie van Onderwjja in N ederlandsch-Indie aan Z. E. den Gouverneur Generaal, houdende aanbieding van het verslag van den Staat Vttu het onderwijs in Nederlandsch-Indie over 1858. . . . . . . . . .. Extract uit het Register del' Besluiten van den Gouverneur Generaal van Nederlandsoh-Indie, dd 28 Julij 1859 No. 1,0, houdende bepaling, dat bovenbedoeld verslag tel' Iandsdrukken] zal worden gedrukt en verkrijgbaar gesteld........................... Extract als hoven ddt 24 September 1859 No. 23 \vijziging van bovengenoemd besluit en bepaling dat het verslag zal worden gedrukt bij de boekdrukkcrs Lange & Co. en verkrijgbaar gesteld worden tel' landsdrukkerij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. , . . I
HOOFDSTUK
••
I
••••••••••••••
I
,
••••••••••••
•••••••••••••••
> •••••
I
If
II
Ii
H
XI
XI r
II
A. Bestue» over net onilerwijs. . B. (}ouvernements onderw-ijzers Recapitulatie van het personeel bij het schoolwezen gedurende 1858 . . Toegekende onderwljzers rangen en verleende admission Benoeming in Nederland van G. ter Marsch tot onderwijzer Vaal' de Indische dienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... Aanvraag om 12 onderwijzers-kweekelingen nit Nederland te zenden ........................•................ Benoeming in Indie tot ondcrwijzers voor de Indische dicnst van H. A. van del' Put, A. J. S. Lempe en L. C. Polderman ... Eervol ontslag van den onderwijzer H. Prange en den onder .. meester 1[ J. Honig , na restitutie van de door hen verschul.. digde gelden . . ..•..................................... C. Uitbreiding van lzet otulerwljs.. . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opening del' school te Padang Pandj aug . II If 1/ II }"ort de Kock . Verbeteringen bij de scholen te Padang.....•....•.......... Oprig·ting eener derde school te Batavia. Opening der school te 'Ijilaljap , .. Oprigting eener school te "Vonosobo (Bagelen) .. , .. ,.", I
1.;;~
••••
;)
••••••••
Krawang. ,.,' .. ".".
,
•••••
1 1/
3 II
4 /I
II
/1 If
5 If
6
7 8 8
9
1IDr
Algememn ovcrzigt dcz ubbreiciii~g ,ou bo~ ondoo,ijs van bcu jaai' 1817 h* ultimo 1858
Rocapitulutiu dezGourornetnmut aelmleu ` " 2artjuuliore " " " Iulaodehe christmoschnlen bnonvenm liet uuutal kinJare ~ op al die acmlen
I7'
! ~dedeei6zqx
vaa moakrzolieicl"
om,cl
Potic~Jiom roreuniging tot oprigting van ceu inotituut to Kurn' . .' . ." . ." pnog Mxkussur Eunomuing van ledcn lij de Subnmmmisai~u van ondoo,ijs op de
l3udanbozittinguo . . . .^ FoguDug van golden to* oudurhood van het mchoohnmobvlair
V
13 "
" l*
oo het in dienst stnDou nm bodiendeo roo do oemlen 15 ' . . . .' ." . °
B"~uug Dotar Knsts~mo1 ongorigt door het
to Rotturd^rn
I8
F, Buwuaracmlen Rois-oii ,orblUfkostoo voo dc oodorwijxero 18 " Tgdolijke slniting der school to Kodirie
lntrekkiog der mobsidie ^nn het Iootitnotrno jongoJufv,onwou van Mev, du nod 8 . II. I\ Hoola van Nooteo gob van Doldcr Vorzoek mu oobaidie roo omz moisjossohoo im Summraog Avrdr8kskoudigo bnsehrijviug van hot ciland Celebes
19 I, 'I
HooPoeTUK Z[
Kostcn van het ondnowg
in hot olgomemz roo 1858 goraumd on/'o7IG74 ^ Voo 1858 mun worknlijka oitgu,un van het lager onderwijs
22
23 dleen I' 275,931 :91 hot 8ndormndo hot jaar 1858 Kostou voo ` 84 77,a59:o7
1
Gtmat van outvungaton uu nitguren
Toognstune foodseu op do begrmding gedurmdoI8o8 . / 31,616 . Romapitolatie dor kostou r^u hot onden,yo ondo de onropmauun van I848-18o8 . . .' ." .^" ." ." .'^" ." ." ." ." ." .
25 80 27
HooFoaTUK III
Plautsalijk ovorzigt van den atau van het particolio
ruu hot Ooovoonemuut mu
oudoovijs
Bantam Bxtavia . (Goovornameut ocholen) ' ' .' . ' " (PurticnDore .' " ) Doitonzoxg . " . .^ `
28 " 29 85 38
1NIIOUD .
VII BLDZ .
, 40 Clicribon `1'agal. , 41 42 Pekalong an. Samarang, (Go ivcruemcnts scholen) . . 43 s n ) • 50 (Particuliere + + „ 51 Salatiga Japan, (Pattie) N Japan 54 Rembang 55 Soerabaija (Gouvernements scholen) 56 'I (Particuliere » ) 60 turissee +, +,, +,+,,,,, 62 Bangkallang • +, .,,,+, 64 Surnanap • • II Pasoeroean • +,,,,,,,,,, 65 Probolingo • + +,,,,,, 66 Bezoekie • ++,,,,+,,,,,,,,,,,,,, .,,
67
Banjoewangie
63
Banjoemaas ,
69
Tjilatjap ., .
••.
. .
• .
. .
•, •,
•,
,,, f,,,,,,, .
,, • •
Bagelen (Poerworedjo)
Kadoe (Magelang), +,,,,,,,,,,+,,,,,,,, Djokjocarta •
74
• . , •, , ., . •, Kedirie ., • • Madioen.
75 76
Padang (Gouvernements scholen) (Particuliere
77
)
70
Benkoelen ,,, •, ,,,
~~
Palembang, •,
81
Banjermassin
82
Ma assar BonthainenBoelecomba Amboina .,, .
:
83
;,, .,,
86
• • • ii
Banda Menado Tiino
72 73
Soeracarta,,,
F,
70
•, 71
4 + t + 9 + + + +
:,,,,,, ;
. } } I
t
„
f } t , i t } I t , t t t t f , , , + „
88
!/
viii
INITOUD
HOOFUSTUIt IV,
lnlandsehe Chrislenen . Depok School van J . R. P . F, Gonggrijp , . . . . 9 :; Salatiga ii i' 1/V . Hoezoo 95 Japan Amboina .
U
U P, Jansz 9G Uitbreiding van het Instituut voor Inlandsche onder- 97
wijzers van den heer .B. N . J. Roskott Stand van het Onderwijs op de onderseheidene Gouvernements-,
Negorij- en Genootschapsscholen tot Amboina behoorende . . . . 99 1.17 Idem op de Zuidkust van Ceram Boana, Nlanipa, Boeroe en Aroe-eilandcn 121 Tomato en Batjan 122 Menado (Minahassa)
121
Banda
133
Gorontalo Sangir-eilanden
130 131
Timor 136 Naschrift der I-Ioofdeommissie van onderwijs bij hot eindigen van baar jaarlijkseh verslag
1 139
STATISTIEK .
Hoofd- en Subcommissien van onderwijs 143 Aantooning der veranderingen welke onder bet personeel bij de B. Gouvernementscholen zijn voorgevallen gedurende bet jaar 1858 152 C. Nominative staat der op ultimo December 1858 in Gouvernements dienst zijnde onderwijzers, ondernieesters en kweekelingen 155 D . Staat der Gouvernementsscholen en bet getal leerlingen onder A.
F.
ultimo December 1858 158 Staat der aanwezige particuliere schoolinrigtingen en hot getal
F.
leerlingen onder ultimo December 1858 160 Staat aanwijzende den naam, de plaats en den rang der Inland-
G.
Staat der Gouvernements Tnlandsche Christenscholen en hot ge-
H. I.
Idem idem der Genootschapsscholen 11 169 Idem idem der Negorijseholen 1 2
K.
sche schoolmeesters in de Residentie Amboina, met opgave q tevens van hot aantal schoolpligtige kinderen, 162 tal schoolpligtige kinderen in de Minahassa op uitimo December 1858 1 1 168
Begrootiug van uitgaven voor 1858, Hoofdstuk V, 4e afdeeling .
Eeredienst, Kunsten en Wetenschappen, Onderwijs of Schoolwezen .1' . ~
`1)
9
7
f
t l
.
d
l
l
l
r
`
BATAVIA, den 31~ten Maart 1859 .
N° . 122/114.
Wij hebben de eer Uwer Exeellentie hier~ nevens aan to bieden het Verslag van den Staat vale het Onderwijs of Sehoolwezen in Nederlandsch-Inclie over het jaar 1858 .
De Hoofdcommissie van Ondervijs ii Nederlandsch-Indie, (w. g .)
C . A . DE JONGU, President.
.her ordonnantie van de Gommissien (w, g .) J. A. PATTIJN, Secret arm .
Aan Zijue Exeellentie den Gouverneur Generaal {
van Nederlandsch-InJie
Arscinurr EXTRACT uit lief Beyister tier Besluiten
van den Gouverneur Generaal van Nederlandsch-Indie. N° . 10. BATAVIA, den 28sten Julij 185g .
Gelezen de missives van de Hoofdeommissie van Onderwijs in Neclerlandscli-Indie, van 31 Maart en 18 Mci 1859 No . 122/114 en 22/116, de laatste in voldoening aan de missive van den 1sten Gouvernements Secretaris van 2 Mci to voren No . 956. Do Raad van Nederlandsch-Indie gehoord : Is goedgevonden en verstaan : 'I'e bepalen, dat bij 's landsdrukkerij to Batavia zal worden gedrukt en aldaar verkrijgbaar gesteld : Het verslag van den Staat van hot School wezen in Nederlandsch-Indie . a . Voor Europeanen en Inlandsehe Christenen, gedurende 1858, opge~ maakt door de Hoofdcommissie van Onderwijs en ter Algemecne Scorelane gewijzigd ; b . Voor inlanders over 1858, op to waken ter Algemeene Secreta,~~ . Under aantcekening dat van dat Verslag vier laonderd en vffliy exemplaren zullen worden gesteld ter beschikking van de Iloofdcommissie van Onderwijs en een v-zj!Yigtal exemplaren zal worden gezonden aan hot Ministerie van Kolonien . Afschrift dezes enz . .ccordeert met voorschreven Register .
Dc Gouvernenients Secretaris, (w . g.)
Aan .Ye 1-Ioofdccm nlissie van Ondcrwijs in Nederlandsch-Ind~~ .
NEDERDURGII .
AFSCHRIFT :
EXTRACT uit hot register der° besluife#t va2t den Gouverneur Generaal van
Nederlandsch-Indie.
No . 23,
BATAVIA, den 24aten September 1850
Gelezen de missives a. Van de Hoofdeommissie van anderwijs in Nederlandsch-Indie van 24 Augustus 1858 No . 47/117 ; b . Van den Directeur der Produeten en Civiele magazijnen van 14 September 1859 No . 5812, naar aanleiding van den brief van den lsten Gouvernements Secretaris van 28 Julij 1859 No, 1699x . Is goedgevonden en verstaan : Met wijziging in zoo verre van hot Besluit van 21 Julij 1859 No . 10 , to bepalen, dat lief daarbij bedoeld verslag van den Staat van lief schoolwezen in Nederlandsch-Indie over 1858, tot eon getal van vjf honaerd exemplaren zal worden afgedrukt door de boekdrukkers LANCE & Co . to Batavia, en ingenaaid ter landsdrukkerij zal worden afgeleverd binnen drie maanden na den dag van ontvangst bij hunne drukkerij van lief manuscript van dat verslag en zulks tegen betaling van f 1300 ( .den duizend drie honderd rgalden), daaronder begrepen lief kostende van papier enz . en order voorwaarde, dat voor iederen dag, dat hot work later dan drie maanden wordt afgeleverd, verbeurd worde eene boete van f 25 .(Vi)! en lwintig gielden.) met aansehrijving op den Directeur der Produeten en Civiele magazijnen, om ter zake met de firma LANCE & Co . eene onderhandsche overeenkomst aan to gaan , en verder hot noodige to verrigten in overleg met de Hoofdeommissie van onderwijs . Afschrift dozes enz . Accordeert met voorsehreven Register . De Gonvernemcnts Secretaris, (w. g .) NIiD + RBURGII,
Aan De Hoofdeommissie van Onderwijs in Nederlandsch-Indie .
11OOFDSTUK I.
A.
Bestuur over hot onderwijs .
Als eene bijzondeiheid kan women nangeteekend, dat in pet Hoofdbestuur over pet onderwijs in Nederlandsch India gedurende pet jaar 1858 geene veranderingen hebben plaats gehad, zoodat de zamenstelling der lloofdconirnissie van onderwijs op Ultimo 1858 bleef als volgt : Mr. C . A . do Jonah, President, Jhr. Mr . D . A . Junius van Hernert, Vice-preaident, 3 . C . Teengs, Mr . J . de Wa1, Kol . G. Wassink, Kol. C . G. van Deiitzsch, Leclen . A . J . W . van Delden, Dr . P. Bleeper, Mr. R. A. Eekhout, Ds . J. W. Ii . Ad~r, J . A . Pattijn, Secretaris .
B.
Gouvernoments onderwijzorsr
Op Ultimo December 1857 bestond bet in Gouveinements dienst zijnde onderwijzend personeel nit : 1
2 76 onderwijzers, 36 ondermeesters, 31 kweekelingeii. Totaal 146 personen . Blijkens den hierachter gevoegclen Staat bijiage La. B, zijn overleden, gepensioneerd, eervcd ontslagen of uit de dienst getreden, ontslagen en overgeplaatst in eene andere Gouvernements betrekking : 2 2 3 11 I
onderwijzers overleden, ', eervol ontslagen, ondermeesters ,, ' kweekelingen ondermeester ontslagen, I n overgeplaatst, I onderwijzer gepensioneerd.
Totaal
21 personen .
zoodat nog in dienst bleven 125 personen . Daarbij nu geteld de bier to laude aangestelde, I ondermeester, 9 kweekelingen, geeft zulks eene vermeerdering van : Totaal
10 personen .
5 ondermeesters werden tot onderwijzers bevorderd, zoodat bet in Gouvernements dienst zijnde personeel op Ultimo December 1858 bestond uit : 74 onderwijzers, 28 ondermeesters, 33 kweekelingen . 'fotaal \r 001 t 5
135 peisonen . nog 8 on d erw ij zers met verlof i n N e d er lan d .
REKAPfIULAI'LE . 1857 .
1858 . 14C
af onderwijzers onderwijzers 5 , ondernieesters ondermeesters 55 kweekelingen kweekelingen [1 11 21 21
bij ondermeesters kweekelingen
i ottULl 125 Iiersonen .
r l
Totaal
I 9 135
werke
lijk in dienst zijnde personen .
Na belioorlijk afgelegd examen is hier to laude toegekend ; Dc 2e onderwijzers rang aan : J. van der 1\ieijden ( ), L . G . van der lloek(), Dc 3e onderwjjzers rang ann : R Burg( 3 ), J. P. Freijss("). IDe 4e onderwijzers rang aan : H . J . Hicks ( 5 ) en do ante van onderwijzeres ann : Mejnfvrouw F . C II van Zijil de Jong, Terwiji al verder amen van toelating zijn uitgereikt
tot lief
geven van openbaar onderwijs : Te Batavia aan J . J, Freijss ( ) . n,, Mejufvr de Jong, tong, ( 7 ), C. II II .. van van Zijil Zj11 de Id Id .. Mejufvr .. FF .. C. Id Id ..
(1) (Z)
(3) (4)
Bes lui t Il oo fdconini. van O nd erw . dd . 3 Novem b . 1858 N° . 54/110 , ii II If 1/ it; ,, i, 1/ 112/110 ii
I,
II
1
If
ii
V
I'
If
II
17 Jauuarij 4 Februarij
ii
ii
ii
u
/,
1/
II
II 24 Novenab .
i'
ii 101 /110
"
I,
N
1/
u
ii
:1
/1
1/
ii
ii
39/103 75,'lOS
/
/1
.i
II
88/108
( i)
C)
ii
(7)
;v
I8
L L .. HH .. Brusse( Brusse( 88 ),),
""
),
.(
4 Februarij 24 Augusts s 12
ii
24/101 39/103
4 Te Batavia aan Id. u Soerabaija " ~1 Id. Amboina '~
lllevr . E . II . Fleur, geb, Boeseken ( 1 ), L. Bras (Z ) , H . C, van der Linden ( 3 ), Mevr. Th . Jaspers, g eb. de Raat ("), l\lej ufvr. A, de Sonnaville ( 5 ) .
Voor de schooldienst in Nederla,ndsch-Indie is voorts in Nederland benoernd bij Koninklijk besluit van den laden September 1858 No . 101 ( b ) de onderwijzer van den derden rang G . Ter Marsch, terwijl door de Hoofdcommissie van onderwijs (') weder 12 onderwijzers-kweekelingen van den 4den rang voor de Indische dienst zijn aangevraagd, op dezelfde voorwaarden van vroeger, bchoudens de overtogt naar Indie to verleenen als passagiers der eerste klasse . Om to voorzien in de dadelijke behoefte, ontstaan door het onverwacht vertrek van 5 onderwijzers met verlof naar Nederland, werd door do Hoofdcommissie van onderwijs ($) voorgesteld, om de zich op Java bevindende partikuliere onderwijzers H . A, van der Put, A. J, L . Lempe en L. C . Polderman to benoemen tot onderwij zers van den derden rang voor de (Jolt-Indische dienst, en door do Regering overeenkomstig dit voorstel besloten ( 9 ), Van de in 1857 nit Nederland aangekomen onderwijzers is H . Prange en van de onderwijzers kweekelingen M . J. Honig, op verzoek eervol uit 's lands dienst ontslagen , nadat door eerstgenoemde was terugbetaald eene corn van f 1109,36, en door den laatste eene sour van f 750, waartoe zij zich bij hunne aanstelling in Nederland verbonden hadden .
c,a Uitbreiding van het onderwijs . Ten vervolge van hot voorkomende in het verslag over 1857 (i) Besluit Hoofdcommissie van Onderwijs 3 Mei 1858 N°. 49/105 . 'I (') ii 1/ 11 23 Dec . ii ii 25/112 . ii Ii (3 ) (I N 1 Julij 'i a 69/107 . N u 1 Julij u ii +' 69/107. ( 4) Fl II 1/ (s) #1 17 April 109/104. (s) Verhandeld bij Tnd . besluit dd . 18 November 1 .858 No. 34 . (') Missive dd . 29 Julij 1858 No. 62/108 . ( 8 ) Missive dd . 20 October 1858 No . 61/110 . (&) Oouv . besluit dd . 30 December 1858 No . 2.
waarbij nopens de school to Padang Pandjang is aangeteekend, dat eene Regerings beschikking werd ingewacht op bet voorstel der Hoofdcomrnissie van onderwijs om de noodige fondsen te willen toestaau voor den inhuor eener particuliere woning to diet plaatse, als wanneer onmiddelijk zou kunnen overgegaan warden tot de benoeming van den onderwijzer, kin thins warden medegedeeld, dat de vereisehte magtiging daartoe is ontvangen, ( 1 ) en als onderwijzer voor Padang Pandjang is benoemd A . van der l~Teij den ( 2 ) , van verlof nit Nederland teruggekeerd. Die onderwijzer nnogt echter zijne bestemming niet volgen, en overleed to Batavia, waarom in zijne plaits werd benoemd de 3e onderwijzer aan do Gouvernements lste lagere school to Soerabaija H . Obertop, (') die onverwijld naar zijne nieuwe standplaats is vertrokken, zoodat do school to Padang Pandjang alsnu in voile working is. .
"'ort de K'ock (PctdangscTie bouenlanclen) .
Door den Generaal Majoor, civiel en militair Gouverneur fey Sumatra's Westkust werd der Hoofdcommissie van onderwijs het voorstel aangeboden (i'), om to Fort de Kock op to rigten eene Gouvernements lagere school . Toen de Hoofdcommissie van onderwijs Hare voorstellen deed om to Padang Pandjang eene Gouvernemonts lagere School op to rigten, welko school, zoo als hierboven is gezegd, reeds in voile working is, vermeende zij , afgaando op do deswege ontvangen rapporten, dat eene inrigting van openbaar onderwijs to Padang Pandjang, als zijnde een centraal punt, voorzien zoude in de behoeften der zeven rondom den berg Merapi gelegen posters en bezettingen, die op meet of min digten afstand een' kring sluiten, to weten : Kaijoe Tanam, Fort de Kock, Fort van der Capellen, Paija Combo, Solok, Sidjoedjong en Bondjol . Uit den Haar later aangeboden nominativen staat bleek echter, dat
to
Fort
de Kock alledn reeds 16, en in do aangrenzende
(1) Gonv . besluit dd . 9 Maart 1858 No . 1. ( 1 ) Besluit Hoofdcomm. van Onderw . dd . 19 Maart 1858 No . 9/l0 t. (3) ii II U dd . 8 Junij ii a 3/107. (") Missive dd . 22 September 1858 No . 809 .
*Tit rikten nog 7 sch ool p li g ti ge ld n deren nanwez i g waren , tins to 7arnen 23, zoodat ook voor die pinats afzonderlijke voorziening uoodg was . Afgescheiden van deze opgave, die op zich zelve he voorstel volgeus het deswegc aangenornen beginsel tot oprigting eener Gouvernernents lagere school, bij het Gouvernement zoude wettigen, het aanwezig zijn narnelijk van 20 schoolpligtige kinderen, werd door den Gouverneur van Sumatra's Westkust flog medegedeeld , dat eerlang cen geheel Bataillon Infanterie besievens het hoofdkwartier met de chefs van staven en diensten to Fort de .Dock zoude gevestigd worden, en bij gevoig het aantal school kinderen aanzienlijk vermeerderen ; zoodat het nernen van maatregelen dan ook nu reeds noodzakelijk weird . Naar aanleiding van dit betoog, werd de oprigting eener Gouvernernents lagere school to Fort de lock door de FToofdcorn missie van onderwijs voorgesteld, ( ) en door de Regering toegeetnan . ( 2 ) .an die school zal zijn verbonden een onderwijzer van den tweden rang op een traktement van f 150 's rnands, benevens vrije woning en een tiende aandeel in de schoolgelden, en is de ouderwijzer van Buitenzorg J . H. Immirik voor die betrekking hestemd, zoodat in hot begin van 1859 de school to Fort de book in voile working han zijn. Roofclplaats Padang .
, :Ear aanleiding van ontvangen voorstellen tier Subcommissie van onderwijs to Padang, om het personeel der onderwijzers op do Loofdplaats to organisoren, word door do lloofdcommissie van ouderwijs nan hot G-ouvernement in overweging gegeven om hot volgonde toe to staan . Voor de Gouvernenzent$ 1e lagere school, a . eon 1°n onderwijzer, op ecu maandelijksch tractement van 250 bonevens vrije woning .
') Missive dd . 22 September 1858 No . 8/109 . () Gour . besluit dd . 15 December 1858 No . 8 .
7 b, een ?en onderwijzer op een maandelijksch traktement van f 125 en eene indemniteit van huishuur ad f 50 's maands,
Voor de Gouvernements 2e lagere school . 'een len onderwijzer op een maandelijksch traktement van f' 200 en eene indemniteit van huishuur ad f 70 's maands . d. een Zen onderwijzer op een maandelijksch traktement van f 125 en eene indemniteit van huishuur ad f 50 's maands . e . een 3en onderwijzer op een maandelijksch traktement van f 100 C.
en eene indemniteit van huishuur ad f 30 's maands .
f. de schoollokalen en onderwijzers-woningen to vergrooten en to verbeteren . Bij Gouvernements besluit
(1)
is hierop bepaald
dat de krachtens het besluit van 14 Junij 1856 No . 16 , to Padang in aanbouw zij nde Gouvernements 2de lagere school, bestemd voor 100 kinderen, zal worden vergroot en geschikt gemaakt voor eene school, kunnende bevatten 200 of wel 250 kinderen ; met aanschrijving op den Directeur der Burgerlijke operibare werken, om met betrachting van eenigen spoed, de vereischte voorstellen ter zake to doen, terwijl de magtiging des Konings zoo worden gevraagd om bij de Gouvernements 2c lagere school to Padang hovers het toegestaan personeel, flog in dienst to stellen een 3en onderwijzer op een tractement van f 100 's maands benevens een indemniteit van huishuur ad f 30 ' s maands . In de overige punters van het voorstel is echter niet getreden . Batavia. Blijkens het vorig verslag was de Directeur der Burgerlijke openbare werken aangeschreven, om op to doen makers en in to dienen, projecten en begrootingen van kosten voor de nieuw op to rigten Gouvernements 3e lagere school to Batavia en van de woningen der daarbij to plaatsen lste en 2de onderwijzers, terwijl rnagtlglng was verleend om to beschikken over eene sour van f 6500 (zes duizend vjf honderd golden) voor den aankoop vann
zeker stuk gronds, geschikt voor den bouw flier lokalen .
(1)
dd . 5 December 1858 No, 8 .
8 Onbekend in hoeverre aan die opdragt reeds gevolg was gegeven, en gaarne willende overgaan tot de in werking brenging der nieuwe 3de school, zoo heeft de Iloofdcommissie van onderwijs der Regering verzocht ( 1 ), om in afwachting dal de voorschreven gebouwen zullen zij n daargesteld, eene particuliere woning to molten inhuren en tot dal einde to beschikken over eene som van f 250 s maands, waarop het antwoord alsnu wordt ingewacht, Tjilatjap
(Residentie Banjoemaas) .
Zooals in het vorig versiag over het jaar 1856 reeds is medegedeeid, was bij Gouvernements besluit ( 2 ) eene Gouvernements lagere school voor die plaats toegestaan en eene som van Tien duizend ucht lwnderd en lien golden voor het dienstjaar 1857 beschikbaar gesteld, voor den opbouw van eene school en onder wJJ zers woning. Uit den card der zaak zou er echter een geruime tij d verloopen, eer die gebouwen waren daargesteld, en werd uit then hoofde de Resident van BanjUemaas uitgenoodigd een voorstel in to dienen voor den tijdelijken inhuur van een particulier huffs, geschikt voor schoollokaal en onderwij zers-woning . Door den Resident werd hierop geantwoord , dal to Tj ilatjap geen enkel particulier huffs kon ingehuurd worden, dock dal alles in het werk zou worden gesteld om den opbouw van het nieuwe schoollokaal to bespoedigen . Voigens lagere missive van voornoemden Resident ( 3 ) was er emndelijk to Tjilatjap gelegenheid gekomen tot het huren van een huffs, gesehikt voor schoollokaal, waarop door de Hoofdcommissie van onderwijs tot onderwijzer aldaar is benoenld D . Feikema (tf) zoodat deze inrigting thane in voile werkingg is . Wonosobo ( . e~identie Bagelen) .
Door de Subcommissie van onderwijs to Bagelen werd het voor stel gedaan ( 5 ) om to Wonosobo eene gouvernements lagere school Missive dd . 27 November 1858 No . 37/111 . (z) dd. 6 October 1856 No . 14 . (3) dd . 26 Februarij 1858 No . 740/32. (') Besluit Hoofdcomm, van Onderw. dd . 17 Mei 1858 No, 20/106 . e ) Missive dd . 11 October 1858 no . 16 . (k)
9 op to rigten, waarbij gevoegd werd een staat bevattende de namez van 25 kinderen, welke men wenschte ter school to laten gaan . Daar volgens list aangenomen beginsel lief aanwezig zijn van 20 schoolpligtige kinderen, list voorstel bij list Gouvernement wettigt tot oprigting eener gouvernements school, zoo achtte de Hoofdcommissie van onderwijs zich dan ook onbezwaard, om voor wonosobo eene iprigting van openbaar onderwijs voor to stellen ( I ) . Krawang (Assistent Residentie) . De Hoofdcommissie van onderwijs in ervaring gekomen zijnde, dat zich to Poerwacarta een groot getal schoolpligtige kinderen beyond, dat geheel van onderwijs verstoken was, heeft den .A,ssistent Resident van Krawang to dezer zake gehoord (s) en van dien ambtenaar eea' nominativen staat ontvangen ( 3 ) waaruit bleek ; dolt in de Assistent Residentie Krawang aanwezig warm 66 kinderen, van welke er 33 in de termen vielen van onderwijs to genieten . De vereischte voorstellen tot oprigting eener school zijn dan ook ommiddelijk in behandeling genomen, en als onderwijzer voor die plaats bestemd A.. J, L . Lempe, onderwijzer voor do post-In .' dische dienst . Men kan dus verwachten dat ook to dezer plaatse in hot begin van 1859, eene openbare school in voile werking zal zijn . BU list uitbrengen van dit verslag, waaruit men zal kunnen ontwaren, hoe achtereenvolgend aan de uitbreiding van list onderwijs is gearbeid, komt list niet ondoelmatig voor, een beknopt overzigt to geven, van hot sedert de eerste vestiging en regeling van hot onderwijs in Nederlandsch-Indie ten jars 1817, vermeerderde getal gouvernements scholen . De Hoofdcommissie zal zich alleen bepalen tot hot opsommen flier inrigtingen, zonder in verdere beschouwingen of berigten to treden nopens hetgeen voor de uitbreiding op de bestaaude scholen is geschied, hetwelk door belangstellenden, in de jaarlijks in druk uitkomende verslagen van list onderwijs, genoegzaam kanr worden nagegaan . Ieder die west, welke zorg en arbeid er gevordord wordt, om (') Missive I3oofdcomm, van Onderw. dd . 22 December 1858 no . 23/112. (') Missive dd . 22 September 1858 no . 11/110 . (a)
u
ii
. 3 December 1858 no . 1028/31
10 lee1its eene inrigting van openbaar onderwijs dear to stellen en in stand to houden, z al daardoor kunnen oordeelen, hoezeer de tack der commissie in belangrijkheid is toegenomen , en flog dagelijks grooter wordt, maar ook hoe daardoor uitkomt, de zucht der Regering oln bet beginsel to huldigen, volgens hetwelk bet lager onderwijs beschouwd moet worden als eene staatsaangelegenheid, die order hare bijzondere hoede en bescherming staat, dewijl de staat bet hoogste belting heeft bij de vezstandelijke en zedelijke ontwikkeling zij uer onderdanen . Bij den hiervoren omschreven terugblik op bet verledene, vinden wij alzoo bet volgende Het blijkt, nit bet in de Bataviasche Courant van 11 Maart 1820 openbaar gemaakt algemeen verslag van den staat van bet sehoolwezen, dat in bet tijdvak van 1817--1820, op Java aanwezig waren 7 .even
Gouvernements
lagere
scholen,
als
de lagere school to weltevreden . ,, » » )) Batavia . ,, ,, ,, ,, Cheribon . » ,, ,, Samarang . ,, ,, ,) N ,, Soeracarta. ,, ,, 9 ,, Soerabaija . ,, ,, ,, ,, Grissee, Volgens hot tier de hooge Regering ingediend versiag van 1820 tot 18)3, door den Inspekteur over bet lager onderwijs, de beer J, van der Vinne, die sedert 1818 ook do betrekking bekleed had van Secretaris der to Batavia gevestigde plaatselijke commissie van onderwijs, waren toen flog opgerigt twee scholen, als eene lagere school to Rembang. ,, ,) » ,, Makassar. (Jitwijzens bet verslag van 1823--1826, werden flog vij f scholea opgerigt, als eene lagere school to Djokjoearta . ,) » ,, ,, Sumanap, » ,) ,, ,, Padang . >) ,) ), ,, Amboina, » ,, ), » Banda. Weshalve er toen I4 gouvernements schooling gtingen bestonden,
11
beneven9
een
gouvernernents Jnstituut
voor onderwijs can jonge
Jufvrouwen . Bij de bezuinigings niaatregekn in 1827 werd de post van In specteur ingetrokken, en eene onbezoldigde Hoofdeommissie be noemd , die het eerste algerneen verslag van het onderwijs in druk deed uitgeven van 1826-1833 . indien men den staat van het schoolwezen in Nederlandsch-' Indie in 1833, vergeJijkt met dien van 1826, dan moet men zich verwonderen, dat, in weerwil van de ongunstige tijden welke daartusschen liggen ,
zooveel in het belang deter gewig-
tige tack is gedaan geworden ; er werden opgerigt : eene 2de lagere school to Weltevreden . lagere school to Tagal.
)1
,)
"
,)
,,
Pekalongan .
))
"
,,
)1
Pasoeroean .
,;
,,
),
,)
Riouw .
Zoodat bet getal lagere scholen steeg tot 19, beltalve de mi1i taire kindersehool to Batavia, de Weeshuissehool to Soerabaija en to Samarang . Ret Lands-Instituut voor Jonge Jufvrouwen werd echter gedurende dat tijdperk (1827) . ingetrokkeu . Volgens het gedrukt versiag van 1834 tot 1845 was bet getal scholen in dat elfjarig tijdvak met 5 vermeerderd, als : do armensehool to Samarang. )) lagere school
,, Bangkallarig.
,,
1)
1
))
Ternate .
,)
,,
,,
),
1\'Ienado.
,)
"
,,
" Benkoelen,
terwiji de twee Weeshuisscholen to Samarang geheel op Gouvernements kosten werden ingerigt ; ook was in dat tijclperk eene school voor de Zeevaart to Soerabaija opgerigt en weder to niet gegaan ; en de school to Bangkallang weder ingetrokken ; zoodat otider ultimo
1845 aanwezig waren 23 Gouvernements lagere soIen, en
2 op Gouvernements kosten werkende weeshuisscholen, totaal 25 scholen . Zoo als het gedrukt versiag van 1846-1849 vermeldt, kwamen in dat tijdperk in werking 5 lagere scholen, als : to Serang ( Bantam) , Magelang ( Kadoe) Poerworedjo (Bagelen)
12 to Banjermassin (Borneo) „ Timor . zoodat er toen bestonden 30 Gouvernements lagere scholen . Het uitgebreid verslag hetwelk vervolgens in 1853 het licht za,g ; en liep over de jaren 1 .850--1851 en 1852, bevat de oprigting van eene lagere school to Buitenzorg . " „ „ ,, I edirie. »
„
„
„ Probolingo .
„ 2de „ „ „
„ »
n
Soerabaija . „ Salatiga .
„ 2de lagere school » Makassar. „ 3de „ „ „
„ „
Samarang. „ Malting. n
alzoo steeg het cijfer tot 38 Gouvernements lagere scholen . Daarentegen ingetrokken de armenschool to Samarang en de school to Riouw, zoodat feitelijk aanwezig waren 36 scholen . Sedert zijn jaarlijks de verslagen over het onderwijs in druk verschenen, en blijkt daaruit eene vermeerdering als volgt ; 1853 . eene lagere school to Pattie, n
,)
„
Banjoewangie.
„
1854 .
eeno lagere school to Ban j oemaas . „
„
„
,, Palembang 1855 .
eene 2de lagere school to Padang, „ lagere „ „ Bezoekie . 1856 . eene „
lagere school to „ „ „
Ambarawa . Japara.
„
„
,1
„
Madioen .
„
„
,,
,,
1llaros.
en heropening tier School to Bangkallang . 1857 . . eerie lagere school to Mr Cornelis. 3de „ „ „ Soerabaija. „ „ Amboina, . ,, 2de " en heropening der school to Riouw. 1858 . ,,
eene lagere school to 11
1
„
„
Tjilatjap. Padang Pandjang.
13 en geprojecteerd, eene lagere school )) n 1) )) )) )1
to
Fort de Kock . Wonosobo . 1) Krawang . 1) 1) 1) Batavia, )1 3de Van of 1850 tot heden 1858, blijkt bet alzoo, dat er 22 Gouvernements scholen medr in werking zijn gebragt ; ))
daarbij geteld de 2 reeds toegestane dock flog niet in werking zijiide scholen en de 2 geprojecteerde inrigtingen, die spoedig ten behoeve van het publiek zullen opengesteld worden, dan blijkt, dat de uitbreiding in de laatste 8 jaren, bedragende 27 scholen, bijna gelijk staat met hot geheel aantal Gouvernements Scholen (30) van 1817--1849 in werking . Recapitulatie .
Van 1817---i849-30 Gouvernements Scholen 1850---1858
behalve en
27
n
u
totaal 57 Gouvernements Scholen bevolkt met 3262 kinderen . 46 Particuliere Scholen ii U 1433 « 247 Inlandsehe Christen Scholen u U u 21795
Totaal 26490 kinderen . onder beheer en toezigt der Hoofdcommissie van onderwijs .
D.
Mededeelingen van onderscheiden aard .
Farticuliere vereeniging tot op°igting van een Instituut to Karnpong Mahassar.
Ten vervolge van het aangeteekende in het vorig verslag, bevattende mededeeling, dat eene particuliere vereeniging tot oprlgting van een instituut voor opvoedlng en onderwijs to Kampong Niakassar, zich tot do Regerlng had gewend, met verzoek, om als zedelijk ligehaa,m to worden erkend, is dan die vereeniging kennis gegeven van een Gouvernements schrijven, houdende bet volgende : ,, Dat van den Minister van Kolonien mededeeling is ontvangen, ,, dat Zijne Excellentie voornemens was, binnen kort dan den " Koning een voorstel dan to bieden tot daarstelling van twee Gou)) vernements inrigtingen voor middelbaar onderwijs, respectivelijk ), to Batavia en Soerabaija,"
1'i ,, Moat dit plan bij zjjne Majesteit bijval vinden, ears zonde " naar 's Ministers inzien, aan particuliere vereenigingen tot de 1) oprigting van dusdanige instellingen, vooreerst aithans, geene )) behoefte bestaan." ,) Bij het vooruitzigt hetwe& bestaat, eat de Koninklijke goed,) keuring ann 's Ministers plan niet zal onthouden woi'den , is het " wenschelijk voorgekomen, de particuliere vereenlging tot oprig,, ting van een instituut voor opvoecling en onderwijs to Kampong 0 i\Iakasser daarvan niet onkundig to laten ." Voorts wend die vereenlging verzocht, to willen berigten, of cut ook verandering bragt in haar gedaan verzoek, orn erkenning als zedelijk ligchaam, onder verdere kennisgave eat haar rekest van 16 December 1857, houdende mededeeling van hare planners en van de geldelijke ondersteuning die zij flog behoeft ter bereiking van haar doel, reeds voor de ontvangst, van het hierbedoelde berigt van den Minister, een punt van overweging bij de Regering uitmaakte. In antwoord op eat schrjjven heeft die particuliere vereenlging berigt ( 1 ) eat zij, zoo lang niet in de behoefte aan rniddelbaar onderwijs voor de zonen van Europeanen in Nederlandsch - Indie is voorzien, geene redenen vindt haar verzoek om erkenning als zedeUjk 1igcham in to trekken , doch het haar aangenaarn zal zijn, wanneer de Ilegering eat verzoek, in afwachting van de gevolgen der voornemens van den Minister van Kolonien, om binnen kort aan den Koning een voorstel aan to bieden tot daarstelling van 2 Gouvernements inrigtingen van middelbaar onderwijs to Batavia en Soerabaija, gelieve to houden in advies ; eat do vereenlging echter wenschte eat haar advies met de daartoe behoorende planners zoo spoedig mogelijk wierde opgezonden aan het Opperbestuur in Nederland, ten erode den Minister van KoloniEn bij de verwezenlijking zijner voornemens in staat to stellen daarop zoodanig regard to slaan als Zijne Exe . zal nuttig en noodig aehten. Benoerning van leden der Subconz2nissien van Onderwjs op de Buitenbezittingen .
In het belang der zaken van het onderwijs verrneende de Hoofdcommissie eat vacatures in de SubcornmissiEn van onderwijs zoo kort mogelijk ouvervuld moesten blijvern ( 1 ) Missive 26 Februari,j 1858 No . 2 .
15 Dat doel zou worden beieikt, indien niet alleen de Gouverneurs, maar ook de Residenten op de Buitenbezittingen wierden geautoriseerd, om leden der SubcommissiPn van onderwijs oncTer nadere goedkeuring der Regering aan to stellen en to ontslaan . In then zin werd eene voordragt aan het Gouvernement ingediend (') en daarop conform bescliikt ( 2 ) . Regeling van gelden tot onderlioud
van
het schoolmeubilair en
lief in dienst stellen van bedienden voor de Scholen .
13ij Gouvernements besluit () is magtiging verleend, om voor het aanmaken cii onderhouden van meubelen ten dienste der Gouvernements scholen to beschikken over eene som van f 100 's jaars voor iedere school, makende eene uitgaaf van f 4450 's jaars . Door deze gunstige beschikking is bet thins mogelijk, het menbilair aan de Gouvernements scholen in goeden staat to houden en heeft zuiks tevens vereenvoudiging en gemak in de administratie ten gevolge gehad, even als de daarop gevolgde Gouvernements beschikking () , waarbij vaste fondsen zijn aarigewezen voor bezoldiging der bedienden aan de onderseheidene Gouvernements scholen . Bintang Oetara .
In het volig versiag is mededeeling gedaan , dat eene correspondentie was geopend, nopens het denkbeeld, om het nieuwsblad getiteld Bintang Oetara ten gebruike to geven aan de lnlandsche Christenseholen in do Molukken . Hoezeer met graagte gebruik zoti worden gemaakt van de aangeboden gelegenheid ter bevordering van het vo1ks-onderwijs , bij de behoefte die zich meer en meer doet gevoelen aan geschikte leer- en leesboeken in de hoogste kiasse dr Inlandsehe Christenscholen, zoo moest, daar de spelling in dat blad anngenomen, niet overeenkwam met bet maleisch in de Molukken gesproken, hetzelve als ongeschikt tot voorschreven dod worden beschouwd, ( 1 ) Missive lloofdcomm . van onderw . dd . 12 Januarij 1858 No . 4O'1O2 . (1) Gouv . besluit dd . 11 December 1858 No . 81 . ( 3 ) Gouv. besluit dd . 21 Maart 1858 No . 9 . (k) , ii d cL 8 A pr il 1 85 8 N o . 1 8
16 ostschool ,, opgeriyt door het
Ze?id eling-Genootschap to
Rotterdam.
Door bestuurders van het Zendeling-genootschap to Rotterdam werd der Hoofdcommissie van onderwijs aangeboden het prospectus van eene protestantsche kostschool voor kinderen van zendelingen en andere Europeanen in Nederlandsch Oost-Indie, door dat genootschap gesticht to Rotterdam . Aan dit prospectus is de meeste bekendheid gegeven en op Java en de Buitenbezittingen door tusschenkonlst der Subcommissien van onderwijs, algemeen verspreid . B ewaarseholen .
Van de Regering last ontvangen zijnde om to dienen van consideration en advies op hot voorstel van Mr . I+ . K. A . Peitsch to Almelo, om in Nederlandsch-Indie bewaarscholen op to rigten, werd door de Hoofdcommissie van Onderwijs hot volgende geantwoord Reeds in hot jeer 1849 werd to Batavia eene bewaarschool daargesteld, die geopend werd in de nnaand Mei 1854 . In eon ruiln en doelmatig ingerigt lokaal werd een 3Otal kinderen vereenigd, en gesteld onder de leiding en bet toezigt van geboren Nederlanders . Men heeft die kinderen aldaar buiten den schadelijken omgang van inlandsche bedienden kunnen houden, hen niets dan de Nederduitsehe teal leeren spreken, al spelende hun verstand geoefend en aanschouwelijk onderrigt gegeven, hen veelsoortige ligehaamsoefeningen, geevenredigd aan kunnen ouderdom, laten uitvoeren, in een woord, men heeft er al datgeen kunnen volgen, wat bij eene good ingerigte bewaarschool vereischt wordt . In de eerste rnaanden mogt men zich dan ook verkeugen in de toeneming van hot getal kinderen, dat al spoedig steeg tot 32, terwijl men met genoegen mogt gadeslaan, de snelle vorderingen der kinderen, zoowel in hot afleggen hunner in Indie eigenaardige gebreken, als in bet leeren spreken der Hollandsche teal, de kennis der letters en cijfers enz. De gymnastische oefeningen en spelen gaven bij hot publiek, niet minder eene duurzame aanlokkelijkheid aan de inrigting, dan zij tot genoegen der kinderen strekten,
17 Men zou molten verwachten, dat oncler zoodanige ornstandigheden, het aantal kinderen flog zou zijn vermeerderd, en dat de oprigting van bewaarseholen ook op andere plaatsen dan to Ba tavia, daardoor zou zijn aanbevolen . Dit is echter geenzins het geval geweest, het getal kinderen verminderde en bleef tussehen de 24 en 30 . Men kon niet ontkennen op een grooter aantal gerekend to hebben . Sommigen weten deze teleurstelling ears de onverschilligheid van ouders en voogden ; zoo dikwijls op ontmoedigende wijze gebleken bij de overige inrigtingen van opvoeding en onderwijs . Men meende daarvan liet bewijs to vinden in liet minder geregeld opkomen van het aantal kinderen, hetwelk de bewaarschool bezocht . Enkelen , ofsehoon erkennende, dat de belangstelling der ouders veel to wensehen overliet, waren van , dat het niet vermeerderen van liet getal bewaarschoolkinderen, en het ongeregeld opkomen dier kinderen, was toe to schrijven, aan den afstand der woningen, angstvalligheid mu kinderen van 2 tot 6 jaren aan vreemde handers toe to vertrouwen, en aan de vooral bij inlandsche moeders flog niet gevestigde overtuiging van het nut der bewaarscholen . IIetzelfde verschijnsel als hier was opgemerkt, wend ook ciders waargenomen . Van verschillende plaatsen kwamen berigten in van de pogingen , weike aldaar waren aangewend, om bewaarscholen to stichten ; bepaaldelijk van Pecalongan, Bagelen, Kedine, Soerabaija, Amboina en Ternate ; overal hebben die pogingen schipbreuk geleden . Aileen to Soerabaija zijn eenige kleine kinderscholen voor particuliere rekening blijven bestaan onder den naam van bewaarscholen, dock zij worden door slechts weinig leerlingen bezocht . Hoezeer do bewaarschool to Batavia de kosten harer uitgavea niet kon dragen, zoo werd zij evenwel door do beduidende geldelijke ondersteuning van het Gouvernement staande gehouden, bedragende van het jaar 1851 tot het jaar 1855, eene som van f 6157 . In het laatstgenoemde jaar was echter het getal kinderen tot 3 of 4 ingekrompen, niettegenstaande do erkende geschiktheid van de bewaarschoolhouderes, en hestond er geen vooruitzigt dat het getal kinderen zou toenemen, waardoor deze instelling met zooveel ijver begonnen , en met zooveel belangstelling voortgezet, toch eindelijk is to niet gegaan . 2
18 Met deze ondervinding vodr zich, vermeenae de Hoofdcommissie van Onderwijs to molten aannemen, dat voor 's hands, de wederoprigt.ing eener bewaarschool voor Gouvernements rekening minder noodzakelijk is, terwijl op die plaatsen, waar zij flog voor particuliere rekening bestaan, voldoend personeel aanwezig is, Reis- en verblijfkosten .
De bezwaren voor onderwijzers verbonden bij de toepassing van het reglement op de refs- en verblijfkosten voor Civiele ambtenaren op Java en Madura (Staatsblad 1855 No . 1), gaven der Hoofdcommissie van onderwijs op nieuw aanleiding, terug to komen op hare vroeger gedane voorstellen, en de Regering in overweging to geenn (1), voornoemd reglement niet van toepassing to verklaren op onderwijzers, ondermeesters en kweekelingen eene bezoldiging genietende tot en met f 150 'smaands, maar aan deze, uithoofde hunner bijzondere omstandigheden, bij verplaatsing to verleenen vrij transport voor rekening van den laude. In antwoord hierop werd de Hoofdcommissie van onderwijs bij Gouvernements besluit ( 2 ) to kennen gegeven, dat er geene termen aanwezig wares, om alleen in het belang van het personeel bij het Schoolwezen , verandering to brengen in de bestaande bepalingen op do rein- en verblijfkosten van burgerlijke ambtenaren, dock dat daarop zal worden gelet bij de onder handen zijnde herziening van het reglement. Tij deli] ke sluicing der school to Kedirie.
Do Gouvernements lagere school to- Kedirie word simmer door een groot petal leerlingen bezocht, dock in de laatste jaren verminderde dit al meer en meer, zoodat in de maand December 1857 die inrigting slechts 4 leerlingen telde, zonder vooruitzigt vooreerst om or meer to krijgen . Volgens hot gevoelen van de Hoofdcommissie van onderwijs konden do kosten flier school ongeveer f 2300 bedragende, in geene de minste verhouding meer staan, tot hot nut flat z .~j stichtte, waarom do Regering in overweging werd gegeven die school tijdelijk to sluiten .
(') Missive dd. 23 Augustus 1858 No . 36j109 .
C) dd. 28 October 1858, No, 26 .
19 Bij Gouvernements besluit (' ) werd aan dat voorstel dan ook gevolg gegeven met magtiging op de Hoofdcommissie van onderwijs, om wanneer het getal leerlingen to Kedirie weder tot 20 zal zijn gestegen, zonder verdere autorisatie tot de wederopening der school over to gaan . De onderwijzer J . Scheffer werd alstoen overgeplaatst naar Grissee, 'ren vervolge van het besluit van 6 Februarij 1857 no . 18, is tot ultimo December van het loopende jaar 1858 verlengd, de bij dat besluit aan Mevrouw de Weduwe B . H . P. Hoola van Nooten, geboren van Dolder, verleende tegemoetkoming van f 1500 .Een duizend vijf honderd golden) 's maands, ten behoeve van haar instituut, onder mededeeling dat geene verdere verlenging zal worden verleend . Aardrz 1cskundige beschrijving van het eiland Celebes .
Bij Gouvernements besluit (z) is magtiging verleend tot den afdruk door de boekdrukkers Lange en Comp1e, to Batavia van 500 exemplaren van de Aardrijkskundige beschrijving van het eiland Celebes, zamengesteld door den onderwijzer aan de Gouvernements 2e lagere school to Makassar J . C . Tamson, met bepaling dat dit werkje ter lands drukkerij zal worden verkrijgbaar gesteld, tegen den prijs van 24 duiten per exemplaar. dd . 9 Jauuarij 1858, No . 7. ( 2 ) Gouv . besluit dd . 2 September 1858 No, 10 . (1)
IIOOFDSTTJK II .
3ftutn euan let dbnuwijs D TEN LASTS VAN 'S LANDS KAS,
Volgen3 het voorkomende bij de begrooting4
22
UITGAVEN . OMSCHRIJVING.
Aanmerkingen .
Recepissen .
Totaal .
Onderzojs van .Europeanen .
Bantam Batavia Buitenzorg . Cheribon Tagal Pekalongan . Kadoe Samarang Soeracarta Djokjocarta . . . Japara Rembang Bagelen Madioen Kedirie Banjoemaas Soerabaija Madura Passoeroean . . . Bezoekie Probolingo Banjoewangie . . Amboina Bands , Ternate Menado Timor . Makassar , Z . en 0 . afdeeling v. Borneo . Riouw . Sumatra's Westkust . Benkoelen , Palembang
I. M
II
• I, I,
,/
1,620 32,590 1,620 1,620 1,860 1,620 1,620
1
3,060 2,220 2,760 1,620 1,620 1,560 II 1,260 N 2,920 II 24,040 1/ 2,820 • 3,420 1,560 • 1,260 if 1,200 5,075 3,060 ii 1,620 ii 1,620 u 1,585 • 5,340 ~~ 1,260 a 1,720 N 8,040 2,340 • ,, 1,200 II 11 I, ,I
U U
I,
1I
In 't adyemeen . Voor ondermeesters en kweekelingen Voor 5- en lOjarige tractements verhoogingen, aandeelen in de schoolgelden, schrijfbehoeften, aanmaak en onderhoud van schoolmaterieel enz . . Voor schrijfbehoeften, boeken, schoolboeken, en transport van goederen en boeken Transporteren
/f
49,800
52,000
II
11,000
f 267,650
23
UITGAVEN . Aantnerkingen .
OMSCHRIJVING. Recepissen . Per Transport
Totaal .
I
.
267,650
Onderu s onder de Inlandsche Chrislenen . Buitenzorg . Amboina . Z. 0 . en Z . eilanden . Transportkosten van den opziener over de inlandsehe scholen in het resort thmboina, gecalculeerd op . Bandy Ternate en Batchian Menado Timor . 1YTT
420
I F,
13,848
It
if
288 1,230 1,784
n
6,490
1J F,
I,
Onderwsjs van Javanen . Oprigting van scholen . Studie der Javaansche taalte ,S"oeracarta . . . . Studie der Oostersche taal, land- en volkenkunde to DelJl
ii
18,270
ii
44,496
'I
10x000
I,
3,060
F,
1,888
250
24,060
School voor maleijers to Padeny
School ter Z . en 0 . afdeeling van Borneo . Inlandsche school to Man-
1
Idem .
800
to Mahassar en
Mares
IF
1,200 79,714
f
371,674
KOSTEN VAN HET ONDERWIJS . De ontvangsten d`er sohoolgelden over NederZandseh-In~die, gedurende het jaar 1857, hebben volgens de algerneene boeken bedragen
/ 47,788 .94
terwijl de uitgaven voor het onderwijs of schoolwezen gedurende dit jaar hebben bedragen . .
1323,720.65
Zoodat de uitgaven de ontvangsten hebben over achreden met .
f 275,931 .91
24 AANTOONING DER EONDSEN TEN LASTS VAN HET DIENSTJAAR 1858 BESCHIKBAAR GESTELD VOOR GEBOUWEN IN HET BELANG VAN HET SCHOOL WEZEN IN NEDERLANDSCH INDIE . .y Q
BESTEMMING
DER
FONDSEN .
Vernieuwing der dakgoten van de 1° lagere school en der woning van den Hoofdonderwijzer en van den 4° onderwijzer der 2° lagere school to Weltevreden . . . . Ringenuren op bet erf van den Hoofdonderwijzer bij de 1° lagere school to Weltevreden Boaw van eene school met onderwijzerswoning to Pattie (Japara) onverwerkt in 1857 Bonn van eerie lagere school voor 130 kinderen to Djokjokarta Bouw van eene school met onderwijzerswoning to Vernieuwing van de poort of zijdeur van bet schoolgebouw to Rembang Daarstelling van scheidings muren op de schoolerven to Soerabaija Daarstelling van eerie put op hot erf der 1 lagers school to Soerabaija Bouw van eene nieuwe onderwijzerswoning met bijgebouwen to Grissee , Inhuur van eon huffs bestemd tot schoolgebouw to
791
4450
22
2045
f
4014 4472
03
2045
8468
718
9186
8075
922
8997
03
Gecumuleerd met reparation aan andere gebouwen . 1075
16
171
22
5749
1940
193
s' maands . 90
90
4407 Daarstelling van eene 2 ° Gouvernements lagere school to Padang (voltooijing) Idem to Padang : onverwerkte fondsen voor vroegere dienstjaren Bouw van eene school met onderwijzerswoning to Padang Pandjang (voltooijing) Inhuur van eon gebouw voor schoollocaal to Padang Pandjang en onderwijzers woning Bouw van eon schoollocaal voor 200 inlandscbe kinderen to Benkoelen Bouw van eon nieuw schoolgebouw to Palembang . Herstellingen aan hot schoolgebouw to Amboina . . . Inkoop van terrein voor school en onderwijzerswoning to Banda
Totaal,
b 0
I 223
30 Indemniteit voor huishuur aan den onderwijzer A . van Ooijen to Banjoewangie Tegemoetkotning van de bevolking tot voltooijing van den bouw van eene inlandscbe school to Berbok
Totaah
V
Gereed geld .
1627
220
5000
5000 6389
93
4177
61
48000 50
34
's maands.
5754 5883 79
6122 6333 433
368 450 54
4000
4000 70858
7567 48000
96
6700
61
77559
37
MB.FI14Raun6',75irm
25
STAAT HOUDENDE AANTOONING VAN DE ONTVANGSTEN EN UITGAVEN TEN BEHOEVE VAN HET HOOFD "ONDERWIJS OF SCHOOLWEZEN" OVER HET JAAR 1857 . DEBET .
Batavia Bantam
GE £DIT .
/69264 II 3055 II 4484
58 95 45
Buitenzorg . . . 527 Krawang . Preanger Regentsch . . 690 80 . 2452 74 Cheribon Tagal » 3344 55 II 3687 82 Pekalongan . Kadoe 2838 22 50903 36 Samarang . . . II 4661 35 Salatiga Japara . . 3642 95 II 2039 96 Rembang . . Soeracarta , . „ 41272 06 2 Dj okj ocarta . 6010 90 Bagelen . . 3152 109 1480 79 Banjoemaas . 2329 06 Kedirie . Madioen . 1774 47 Patjitan . ,, 240 Soerabaija . 26610 11 . Grissee . . 3162 33 Sumanap i 29 Passoeroean . I, 6967 57 Bezoekie , „ 2316 04 Probolingo . II 3042 66 Banjoewangie . . 'I 1300 03 . ,, 1638 80 Madura Amboina . ,I 11807 80 II 7108 1.00 Saparoea . lila . . II 627 298 Boeroe . » 6555 Menado . I, 144 Gorontalo . . Bands . N 2260 861 2778 54 Ternate . n 2552 94 Timor . . II 2822 20 Banj ermassin . . 97'57 683 Makassar , Riouw Riouw ii 405 -I, II
II I,
1/
II II I, II
I, It
f
1589
Batavia .
f 4702
32
Bantam . 1049 111 Buitenzorg 1304 50 Krawang . . 454 Preanger Regentsch . 4 03 Cheribon 1/ 787 781 Tagal 427 49 II 'I I, F,
F,
Pekalongan .
Kadoe Samarang Salatiga . Japara Rembang Soerakarta . i)j okj okarta . Bagelen . Banjoemaas . Kedirie . Madioen Patj Titan Soerabaija Grissee . Sumanap Pasoeroean Bezoekie Probolingo . Banjoewangie Madura . Amboina Saparoea Hila . Borneo . Menado . Gorontalo Bands Ternate Timor . Banj ermassin Makassar
I, 1/
If II
M II II
H
2262 61
1158 9115 38 471 425 2762 1664 722
30 63 84 67
60 60 --
»
686 -298 40 299 --
'I
230
1/
II
60
5304 01 h' 604 68 r/ 268 --• If 1677 10 I, 3481073 F, 1223 104 'I 304 'I 105104 1121 60 ri
H
I' 1887
'F 1140 72 IF
469 60
11 292 U 2828 90
Riouw . . , , n 104 69 45 Maros . ii 143 12 -- Bima . . . u --r--- Muntok . , . 30 30 Benkoelen 340 -Benkoelen .. ,, . "IF 340 55 55 Padang " 334 334 --II Padang .. . , Padangsche bovenl bovenl .. 11 ----- Padangsche 78 U" 356 78 Palembang 356 --Palembang .. F' 47788 94 , l, 47'788 94 Totaal der onto, onto . Totaal der 275931 91 Aan , 275931 Aan balaus balaus . 91 Totaal 65 . Totaal der der uitgaven uitgaven .. If323720 . 65 Totaal Totaal . I/323720 323720 65 323720 65 Maros . . II 1797 Bima " 180 Muntok . , . u 600 BBenkoelen enkoelen .. . .. . ii 1970 1970 Padang .. . 1115231 Padang 1115231 600 ii Padangsche bovenh , 'I Padangsche bovenh 600 Palembang Palembang . .. , rr ii 17'45 1745
26 Als bijlage La, K, is hier achter gevoegd de begrooting van uitgaven voor het Onderwijs of schoolwezen in ederlandsch.Indie, waaruit blijkt, dat de kosten van het Indisch schoolwezen zijn begroot op f 371,674,--en dat van die sons, na aftrek der uitgaven voor het onderwijs der Inlandsehe Christenen
f 24310 .
en dat voor de Javanen » 79461 .-f 103,774,-overbiUft voor het gewoon lager Onderwijs » 267,900,-waarbU moeten geteld worden de, uit een afzonderlijk hoofdstuk van 's lands begrooting bestredene in 1858 beschikbaar gestelde sommen voor schoolgebouwen en meubelen Begrooting
f 371,674 .--
Gebouwen en meubelen , , 77,559 .37 zoodat het geraamd totale cijfer van uitgaven voor het Onderwijs in 1858 bedraagt : .
. . ,
f 419,233,37
r
Gedurende 1858 zijn de toegestane uitgaven vermeerderd met de ondervolgende posters Batavia . Tractement aan een boodschaplooper Idem aan 2 loopers voor de leden der Hoofdcom-
f
missie van Onderwijs
. . . . . . . . . . . . . . . . . . , Samarang. Tractement aan een bediende bij de R . C . weeshuisschool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . » Soerabaija . 3Clagere school Tractement aan een ten Onderwijzer . . . . . . n ,,
,,
Huishuur aan ,,
,,
„
2e1
,,
n
den
len
1~
.
,,
2en
,,
. . . . . . . . . »
.
.
.
.
.
.
.
.
120. 300 .-60 .-2400 . 1500 .
960 720.
,
Banjoemaas . Tractement aan een' o nderw . to Tjilatjap . »
1200.---
Huishuur aan idem
360 .-Tractement aan een' schoolbediende f~0 -Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen . , . Soerakarta. Voor de kweekschool tot opleiding
u
van inlandsche onderwijzers .Riouw. Tractement aan een' onderwijzer . . »
100.--
21696.
1200 . Huishuur aan idem . . . : 360, Tractement aan een' bediende, 60 .-Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen 100,
Celebes . Huishuur van het sehoollokaal to Makassar ', Tractement aan een' schoolbediende to Maros .
. .
»
360 . 60 .
TE Z:~MEY f 3 ,616,--
27 De kosten van lief onderwijs onder de Europeanen in
Neder .
landsch Indie, hebben dus de ontvangen schoolgelden overschreden : in 1848 . , . f 124,000 . 1)
1849
,,
1850
,, 1851
, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1852, ;, ,, 1853 ; 11 1854 1
,, 132,653 .104 .
,) 133,332. 22 ,, 152,208. 92
191,734.113 1 / 2 ,, 204,328. 23
229,692 . 75 » 1855 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248,898. 99 1 / 2 11
1856 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
258,614 . 14
1857 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,, 275,931 . 91 terwijl het geraamde cijfer van uitgaven voor bet onderwijs in 1858 bedraagt : ', 371,674, 11
HOOFDSTUI{ III . 'laatselijk overzi.g t omtrent den staat van hot gouvornements
van bet partieulier onderwijs
en
onder
Europeanen en hunne afstammelingen, getrokken uit do vorsiagen der onderseheideno Subcommissien, BANTAM :
Gedurende het jaar 1858 werd de gouvernements lagere school to Serang bezocht door gemiddeld 31 leerlingen, van welke 18 betalende en 13 gratis onderwijs genieten . Bij het onderwij tend personeel hebben in 1858 eenige mutatien plaats gehad, to weten : De onderwijzer J . A. Immink is in de maand Junij naar Buitenzorg overgeplaatst en vervangen door den onderwijzer B . A . Brassinga ( i ), terwij 1 de ondermeester W. A. Snethlage in September als zoodanig eene bestemming heeft gekregen bij de gouvernements 2e
lagere school to Weltevreden ( ) .
De op den 19 Junij en 22 December 1858 gehouden examens, leverden ook dit jaar de gunstigste uitkomsten op, zoodat van het onderwijs gezegd kan worden dat het in eeu zeer bevredigenden toestand verkeert. Betrekkelijk bet geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend : dat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bedragen en de uitgaven
I 1043, 03
n hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van of voor ieder leerling »
2429,1 03 1386,100
(') Besluit H. C. v . 0 . dd . 23 Junij 1858 No . 53/107. (')
I,
I!
if
» 11 Sept . 1858 No . 74/109 .
44 . -
29 BATAVIA . Gouvernements
eerste
lagere
school to
Weltevreden .
Blijkens bet verslag over bet jaar 1857, was op ultimo December van dat jaar de betrekking van derden onderwijzer aan die school vacant en werd de hoofdonderwijzer B . Andeweg in bet bestuur derzelve eeniglijk bijgestaan door den onderwijzer van den tweeden rang R . Sleeswijk Veenstra . Door toevallige omstandigheden bleef deze vacature onvervuld tot in de maand Maart 1858 , toen in dezelve werd voorzien door de benoeming van den onderwijzer van den tweeden rang J . M. Rosskopf ( I ). Kort daarna werd evenwel deze onderwijzer, uithoofde van hot bestaande gebrek aan onderwijzend personeel bij de overbevolkte )e school to Weltevreden, ter tijdelijke assistentie derwaarts gezonden, zoodat de eerste school van of den
len
Julij tot den
len
October andermaal en barer onderwijzers miste . De onderwijzers Andeweg en Veenstra beijverden zich daarom om door eene verdubbelde inspanning dat gemis to vergoeden, en bet openbaar examen, dat in de maand Julij word gehouden, zoowel als bet besloten examen van den l0eri December, bewoes dat hunne pogingen niet onbeloond waren gebleven, aangezien bet resultant der beide examina allezins bevredigend was . Voor bet overige valt met betrekking tot bet onderwijs in deze School niets bijzonders to melden, en kan dienaangaande tot hot verslag van bet vorige jaar worden overgewezen . Hot getal leerlingen beliep op ultimo December 56, van welke 22 in de laagste, 18 in de middelste en 16 in de hoogste klasse . De ontvangsten ten behoeve van deze School over 1858 hebben bedragen f 3893,36 en do uitgaven 15699,--hetgeen alzoo een nadeelig verschil oplevert van f 11806,96 of voor ieder leerling cc » 210,-Gouvernements
tweede lagere
school to
Weltevreden .
In bet begin des jaars stood aan bet hoofd van deze inrigting de onderwijzer van den Zen rang W. Retgers, bijgestaan door den onderwijzer van den 2eri rang if R. Van Heekeren, den onder~ (1)
Besluit H . C. V. O, dd . 13 Maart 1858 No . 51/104.
0 wijzer van den
Zen rang J. M. Rosskopf, den onderwijzer van den Seri rang F . Orth en de aan deze school tijdelijk werkzaam gestelde onderwijzers voor de 0 . I, dienst H . Prange en J. Kunst .
Dit personeel is gedurende den loop van het jaar nagenoeg geheel verwisseld . Naar tijdsopvolging is in Februarij de onderwijzer H . R, van Heekeren overgeplaatst als lste onderwijzer naar de stadsschool to Batavia (' ) en opgevolgd door den onderwijzer H. Veuger Kuiper ( Z ) ; nog is in deze maand de tijdelijk werkzaam gestelde onderwijzer Kunst benoemd aan de stadsschool ( 3 ) . In Maart is de onderwijzer J . M . Rosskopf bevorderd tot 3den onderwijzer aan de lste school to Weltevreden ( 4 ) en in deszelfs plants benoemd de onderwijzer J . A. P . de Visser van Bezoekie, ( 5 ) die eerst in Julij zijne betrekking kon aanvaarden . In Junij is de onderwijzer W . Retgers wegens ziekte met verlof naar Nederland vertrokken en in zijne plants werd benoemd de onderwijzer H . '4V. C, de Roock (s), die in het begin van Julij zijne betrekking aanvaardde, terwijl nog in deze maand de onderwijzer H. Veuger Kuiper als le onderwijzer naar de stadsschool to Batavia werd overgeplaatst en in zijne plants benoemd de onderwijzer to Amboina J, Schoonderbeek, die in Julij weder als le onderwijzer werd overgeplaatst naar de stadsschool to Batavia('), terwijl in zijne plants benoemd werd de onderwijzer w. Meijer( 8 ), die in September zijne betrekking aanvaardde . In de maand Augustus werd nog op zUn verzoek ontslag ver-
leend aan den onderwijzer H . Prange ( 9 ) en in de maand September werd tot ondermeester' bij deze inrigting benoemd H. W. Snethlage van Serang ( 10 ). Gedurende een gedeelte der maanden Junij en Julij werd den Seri onderwijzer aan de le school J . M. Rosskopf, de leiding deter Gouvernements besluit dd . 4 Februarij 1858 No . 47 . ii lI II 16 Februarij 1858 No . 1 . ( 3 ) Besluit H. C . V. 0. dd . 12 Augustus 1858 No. 87/108. C) F' u u 13 Maart 1858 No . 51/104 . (S) w if U 21 April 1858 No . 32/105 . (1)
(Z)
Gouvernements besluit dd . 15 Junij 1858 No . 3 . ii w u 31 Julij 1858 No. 39 . (8) ,, 'F Fl 31 Julij 1858 No . 39 . Fl If 2 Augustus 1858 No. 12 . U () (s) (7)
C°) Besluit H. C. V. 0. dd. 11 September 1858 No . 74/109 .
inrigting toevertrouwd, en bleef deze onderwijzer na de komst van den onderwijzer H . W. C. de Roock, flog tijdelijk werkzaam tot de komst van den onderwijzer W . Meijer, Bij het einde des jaars bestond bet personeel dezer school nit den len onderwijzer H . W. C, de Roock, Zen ,, W. Meijer, 3en ,, J. A . P. de Visser, 4en » F . Orth en den ondermeester H . W . Snethlage, In de maand December bevatte deze school 227 leerlingen of 136 jongens en 91 meisjes, van welke 20 nit het Djattie-gesticht . Het schoolgebouw, in twee lokalen verdeeld, is niet groot genoeg om behoorlij k klassikaal onderwij s aan zooveel kinderen to geven ; evenwel zal door het toenemend getal kinderen, bij de oprigting eener derde school , de verhouding tussehen het onderwij zend personeel en de leerlingen, alsmede de lokaliteit meet geevenredigd kunnen worden . In het eerste lokaal of de oude school zijn de hoogste en middelste klassen, en in hot aehterste of tweede lokaal bevindt zich de geheele laagste klasse, in welke lokalen de klassen door zeilen zijn afgescheiden . De laagste of derde klasse is verdeeld in drie gedeelten . Hot derde gedeelte dezer klasse of de letterkast, bevat 63 leerlingen en ontving sedert September onderwijs van den ondermeester H . W . Snethlage op de letterkast, alsmede de verstandsoefeningen, het op- en aftellen uit bet hoofd . Het tweede gedeelte onderwezen door den onderwijzer F . Orth, telde 48 leerlingen ; hier lezen de kinderen uit het eerste leesboekje van de Bruijn vrij vlng, en begrijpen hot gelezene tamelijk wel. Hot aanvankelijk schrijven is hier ook vrij goed, bet rekenen bepaalt zich bij hot schrijven en uitspreken van getallen, vooral dit laatste wordt den kinderen op hot rekenraam op gene, bevattelijke wijze voorgesteld,-- en bet optellen . Hot eerste gedeelte dezer klasse, in twee afdeelingen verdeeld, en bestaande uit 56 leerlingen, sedert Julij onder de biding van den onderwijzer J, A. P . de Visser, leest nit hot 3e en 4e leesbook van Oudemans vrij goed. Het schrift is zeer wel . Dit gedeelte wordt geoefend in de hoofdregels der rekenkunde met onbenoemde getallen. Het aanvankelijk onderwijs in de taalkunde wordt hier meet methodisch behandeld door verbuigingen en ver-
32 voegingen, alsmede het zamenstellen en ontleden van kleine volzinnen . De middelste of tweede klasse, sedert September onder de leiding van den onderwijzer W . Meijer, is
in twee afdeelingen
verdeeld, en bevat 43 leerlingen . De geheele klasse leest nit het eerste honderdtal verhalen door C . Schmid vrij goed en verstaanbaar. De 2e afdeeling rekent tot en met de toegepaste hoofdregels, en de le afdeeling behandelt de leer der breuken . In de kennis der taal en taalregels, worden de leerlingen der beide afdeelingen gelijk geoefend, door het opzeggen van eenige lessen, het behandelen van foutive opstellen en het rede- en taalkundig ontleden, 1n de beginselen der aardrijkskunde over den archipel en Java in hot bijzonder worden de beide afdeelingen geoefend . Het schrilt is over het algemeen vrij goed . De eerste of hoogste klasse, sedert Julij onder de leiding van den onderwijzer de Roock, bevatte in December 19 leerlingen verp deeld in twee afdeelingen . Het lezen in deze klasse is vrij goed en wordt even zoo begrepen, dock sommige leerlingen misers her flog de stembuigibg . Het schrift is van bijna alien zeer fraai . In de 2e afdeeling zijn de leerlingen gevorderd tot aan den regel van drieen met gewone en tientallige breuken, terwijl de le afdeeling de eigenschappen der meetkundige evenredigheden met vaardigheid weet toe to passen . De taalkunde wordt theoretisch en practisch behandeld, en weten de leerlingen de taalregels bij de verbetering van foutive opgaven goed toe to passen, ~doch in het algemeen blijft er in de door hen gesproken en geschreven taal flog veel to wenschen over dat evenwel niet aan het onderwijs, maar aan den maatschappelijken en huiselijken toestand van deze snort van kindeten i1roet toegeschreven wor den . De vorderingen in de aardrijkskunde van Java, den Indischen Archipel, Nederiand, Europa, alsmede in de wiskundige aardrijkskunde, waxen bevredigend, gelijk ook in de geschiedenis van Nederland en Nederlandsch Indi® . Het zingers van drie- en vierstemmige zangstukjes, wordt door de hoogste en middelste klasse met vrucht beoefend, waaraan ook de leerlingen van de laagste klasse le gedeelte deel nemen,
33 terwijl de avenge gedeelten flier klasse practisch in gehoor en maataevoel worden geoefend . Na het gehouden esamen in de maand December, zijn 10leerlingen uit de middelste, overgegaan naar de hoogste klasse, uit de laagste klasse naar de middelste, 15 leerlingen . In de laagste klasse zijn van het 2e gedeelte dezer klasse naar het le gedeelte overgegaan 10 leerlingen en van het 3e naar het 2e gedeelte 16 leerlingen . Iletrekkelijk het geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend : flat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bedragen f 776,040 en de uitgaven u 13566,119 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van , " 12790,0793 of voor ieder' leerling, . ,~ 54,052 Stadsschool to .Batavia . Gedurende het jaar 1858 heeft het onderwijs in de stadsschool zeer geleden, vooral door de aanhoudende mutatien onder het personeel der onderwijzers . Drie van de bestu ende onderwijzers moesten successivelijk wegens ziekte aftreden en met verlof naar Europa vertrekken, als : C, Pieck in Januarij ( 1 ), H, R . van Heekeren in Mei (z ) . Veuger Kuiper in Junij ( 3 ) . `4'ot September werd bet bestuur der school waargenomen door den 28n onderwijzer A, van Ooijen, terwijl in October de nieuw benoemde le onderwijzer Schoonderbeek C) de leiding der werkzaamheden op zich nam, De onderwijzer J . Kunst bleef alleen het geheele jaar door aan de school werkzaam, en werd in October bU het vertrek van den onderwijzer van Ooijen naar Soerabaija, in diens plaat5 alE 2e onderwijzer benoemd . ( 5 ) Van Januarij tot Junij was de onderwijzer your de 0 . I, dienst R. J. L . weijhencke tijdelijk aan die school werkzaam . ( t ) Gouv,
besluit
dd . 17 December 1857 No . 2 .
(')
a
it
II
(3 )
ii
it
If
(`)
I,
(s)
If
Besluit H. C, v. 0 . i
10 Mci
1858 No . 6 .
29 Junij 29 Mei
1858 No . 4.
1858 No . 24 . 12 Augustus 1858 No . 87/108 .
M Het zijn ecliter niet uitsluitend cleze rnutatien, die nadeelig hebhen teruggewerkt op bet onderwijs ; ook het gebrek aan voldoend onderwijzend personeel heeft er toe bljgedragen, (liar bet we geen betoog za behoeven dat 112 kindereti onmogelijk door twee pcI'sonert kunnen onderwezen worden, Vermeerdering van onderwijzend personeel is derhalve dringend noodg . Om de zoo even aangehaalde oorzaken hebben de gewone jaar1jksche examina geen' plaits gehad . Be kommissaris der school heeft . niet steeds den tijd kunnen vinden de school geregeld to bezoeken, zoodat liij veel nan de onderwjjzers heeft rnoeten overlaten . flair die onderwijers stain beide hoog in de schatting er lloofdcommissie anngeschreven. Het is niet hunne schuld dat bet onderwijs geen' gelijken trod houdt met dat van andere scholen, rnaar het is de gebrekkige huisselijke opvoeding der kinderen van de stadsschool, aithans van bet meerendeel, die eene hoogere vlugt in den weg staat. Het onderwijs op deze school zal din ook steeds ondankbaar blijven . Het getal leerlingen heeft gemiddeld 115 bedragen, van welke 26 tegen betaling en 86 gratis onderwezen werden, Dc uitgaveu liebben gedurendo 1858 bedi'agen . f 7103,38 ,, 676,de ontvangsten riadeelig verschil , , of voor ieder' leerling cc
f
6427,38 56,-
MEESTEIt C0RNELIs .
Aan het hoofd deter school staat thins de onderwijzer van den Zen rang 11. I, L . Weyhenke ( 1 ), Zij felt op dit oogenblik 27 kinderen, waarvan 13 gratis onderwijs ontvangen, en die verdeeld zijn in drie kiassen, tellende de eerste 8, de tweede 7 en de derde 12 kinderen, In de eerste en tweede kiasse werd bij bet gehouden onderzoek, viug en duidelijk en met een' goeden klemtoon gelezen en lief gelezene wel begrepen . Eenige vragen, tanikundig en redekundig, over bet gelezene, werden met juistheid beantwoord ; bet schrift was, op ceae enkele uitzondering na, zeer goed to noemen en in bet rekenen waxen de kinderen, vooral enkelen, zeer (')
Besluit EL C . V . 0 . dd . 23 Juuij 18 i 8 No 53 / 10 7 .
35 goad gevoiclerd . Eerst on1ang was er een gewenscht begin gemaakt met hat aardrijkskundig en gesehiedkuncllig onderrigt ; eehter was liet onderzoek naar de vorderingen hieiin zeer bevredigend . De kinderen der clerde Masse, welke verdeeld is in twee afdeelingen , worsen bezig gehouden op de letterkast of met do eerste Ieeslesjes, zij hadden meest alien cen vrij goeden aanleg tot hot zuiver leeren spreken der nederduitsehe taal, hoewel er enkelen zljn , die op lateren leeftijd op school gekornen en alleen nn a leiscii kennende, (Ic zuivei'e uitspraak welligt niet zullen aanleeren . Ook in heL zingen worst ann do kinderen onderwijs gegeven . Bovendien bestaat, buiten de schooluren, aldaar nog eene zeer goedo g'elegenhuid tot het aanleeren van vreemde talon en vrowwelijke handwerken . Schoolmeubelen en leermiddelen bevinden zich in goeclen slant . Betreffende het geldelijk gecleelte deter school worst aangeteekend . sat de ontvangsten hebben bedragen . if 1076,-. en de uitgaven 2400,nadeelig verschil if 1324,of voor ieder' leerling 49,40 PARTIKTJLIERE INRIGTPGE VAN ONDnRWJJS TE BATAVIA .
Partilculiere day- en 1ostschool van cleiz lieer 0 . Verltuip .
Deze school was tjdens bet jongste schoolbezoek, bevolkt met 120 leerlingen, van welke 211 in de eerste kiasse, 53 in (10 tweede kiasse en 46 in de derde kiasse . Onder do leerlingen zijn 31 meisjes . Het aantal kostkinderen 27 . De hoer Verhuip worst in bet onderwijs bijgestaan door den onderwijzer van den derden rang E . Pasman . Vroeger had do heer Verhuip den bijstand van mimer onderwijzend personeel, hetwelk thans, met hot oog op do bevolktheid der school, beperkt to noemen is . FartilcuUere meisjes dayA.
en
lcostschool van .2lfevrouw
Klussniann geb. Wendt .
Deze inrigting van onderwijs neemt in bloei toe . Zij bevat thans 82 leerlingen, waaronder 30 kostkinderen . Van do leer lingen bevinden er zich in de eerste kiasse 9 , in de tweerie
'J
o
klasse 19 , in de derde klasse 15 en in de vierde klasse 39 . Mevrouw Klussmann wordt in het onderwijs bijgestaan door drie geexamineerde secondantes, mej ufvrouwen van Vliet, Lozoron en Warnsinck, alsmede door mejufvrouw Turolla, en voor de huishouding door mejufvr . A . Johannes . Voor het teekenen, de muziek en het dansen zijn versehillende meesters, welke aan bet instituut ko : en les geven . Het instituut van Mevrouw Klussmann blijft met goed gevolg zijnen goeden naam handhaven . Partikuliere jon~jens- dark- en kostschool van den deer
I . J. J. Snellebrand. Deze school is weder verplaatst in een kleiner gebouw op bet Koningspleiu , hetwelk eehter aan de tegenwoordige behoeften geheel voldoet, De school telt thtans 32 leerlingen, van welke 8 in de eerste klasse, 11 in de tweede , 10 in de derde en 3 in de vierde . Onder de leerlingen zijn 10 kostkinderen . Het onderwijs is zeer voldoende . De beer Snellebrand wordt in bet onderwijs bijgestaan door de onderwijzers van den Zen rang Prange en Van der Lee en door den onderwijzer van den 3en rang Ledel . Partik;uliere meisjes- dug- en kostschool van llevrouw Hoola van Nooten .
Deze schoolinrigting was in 1858 flog in bet genot eener subsidie van bet gouvernement van f 1500 's maands, welke evenwel van a,f 1 Januarij 1859 niet vender verleend wordt . Het aantal leerlingen bedraagt 48, van welke 3 in de klasse supdrieure 10 in de eerste klasse, 10 in de tweede klasse, 12 in de derde klasse en 13 in de vierde klasse . I\Tevrouw looma van Nooten wordt in bet onderwijs~bijgestaan door de geexamineerde secondantes, mejufvrouwen Cramer, Soetens en Batten, alsmede door hare beide dochters. Onderwijs in de muziek wordt door buiten bet instituut wonende meesters gegeven . .Partikuliere Jongens- en Meisjes-dagsclaool L. Bras.
van den fleet
Deze school, gevestigd op Molenvliet in lief gebouw waar vroeger zich tic school beyond van Mevrouw Nortkr, bcstaat
37 eerst sedert eenige maailden .
De leerlingen zijn 74 in getal,
waaronder 22 kostkinderen . De jongens zijn er aannzerke1Uk minder talrijk dan de meisjes . De kinderen zijn geplaatst in 3 klassen, in de tweede 14, in de derde 31: en in de vierde 26 . De school flog eerst sedert kort in werking zUnde, is de heer Bras er flog niet toe overgegaan eerie eerste klasse to vormen . Over de resnltaten deter sclroolinrigting is oordeelen .
flog niet veel to
De heer Bras wordt in bet onderwijs bijgestaan door mejufvrouwen Nienlan, Ze Roy, Boot en Bras, geene van welke geexamineerd is .
PartiLuliere day- en hostscliool voor meisjes van .1tfejufvrouwen A . C. Verhuight en J. A . G. F. van Geinert . Dit instituut is in de laatste maanden op nieuw uifgebreid en bestaat thans uit twee inrigtingen, de eerste gevestigd op Noordwijk, de tweede op Bazaar Baroe . Doze laatste is meer als eerie hulpinrigting to beschonwen, geplaatst onder de speciale leiding van Mejufvrouw Van Gemert en bestemd voor kinderen van minder bemiddelde ouders . De hoofdinrigting op Noordwijk is meer bijzonder onder de biding van Mejufvrouw Verhuight . Het aantal leerlingen is er 57, van welke 33 kostkinderen, Vijf geexamineerde secondantes helpen mejufvrouw Verhuight in bet onderwijs . De hulpschool op Bazaar Baroe is bevolkt met 32 kinderen, van welke 21 niet betalende. Behalve door mejufvrouw van Gemert, worden zij door flog twee geexamineerde dames onderwezen . De eleves zijn in vies klassen verdeeld . Ann bet onderwijs, wordt veel zorg gewijd, en alhoewel de inrigting daarvan niet van geheel godsdienstigen card is, zijn de indrukken op de kinderen door de eigenaardigheid van hot instituut, hetwelk onder de leiding van lJrsuliner nonnen staat, van een' bepaald Roomsch Katholijken aard, Meisjes
dagschool van mejufvrouw Brusse in Gang Polonis .
Deze school bevat slechts 9 kinderen, verdeeld in twee klassen- . De schoolhoucleres wordt in bet onderwijs geholpen door meju vrouw Seheltens, welke niet geexamineerd is .
38
8.
School van mejufvrouw Gazf mans.
Doze school gevestigd op Ki'arnat in de bijgebouwen van eon woonhus, bevat 16 leerlingen, onder welke 4 jongens . De eleven zija in 4 klassen verdeeld, waarvan in de eerste en tweede kiasse to zamea 4 , in de derde kiasse 6 en in de vierde 6 . De schoolhoiuleres wordt in hot onderwijs bijgestaan door eene barer zusters, aismede door mejufvrouw Henrij, welke goon van beiden geexamineerd zijn . Farti/culieie Jongensclagschool van G . H . Faulus op Tankee . Doze school is bevolkt met 39 leerlingen , waaronder 9 kinderen van islanders en 34 van Chinezen . De kinderen leeren er naauwelijks iets meer dan lezen en schrijyen van hot nederduitseh . BuJrENzoRG.
liet onderwjs op de gouvernements lagere school to Buitenzorg lieeft , ondanks de ondergane verwisselingen van bet onderwijzend personeel gedurende 1858 geregeld kunnen plants vinden . Blijkens hot vorig versing, stond gedurende 1857 aan hot hoofd deter school, de onderwijzer L, van den Bor, nan wien als ondermeester was toegevoegd L . G . van der iloek . In den loop van dat jaar weed aan doze school flog verbonden de nit Nederland aangekomen ondermeester F . S . G . Klaar (1) , zoodat hot onderwijzend personeel toes uit drie personen bestaande, als zeer voldoende kon worden beschouwd . Omstreeks medio 1858 werd echter de besturende onderwijzer van den J3or, naar de residentie Djokjocarta overgeplaatst en door den onderwijzer J. A. immink nit Bantam vervangen (s) . Door hot invallen der groote vacantie, had doze verwisseliug zonder stremming der dienst plants . De ondermeester L . G, van der Hook , werd kort daarop almede aan de school onttrokken , door de hem to beuit gevallene bevordering tot besturend onderwijzer nan de gouvernements lagore school to Menado ( 3 ) werwaarts hij in hot laatst van Oeto her is vertrokkeu . C) Besluit ill . C . v . 0, dd . 7 Sept . No . 42/97 . (2)
)3 )
1,
11
1/
/1
11
11
11
11
/1
1'
11
11
28 Junij 11858 No . 35/107 .
11 Sept . 1855 No. 74/109 .
39 Voor dezen is evenwel flog gees vervanger benoernd ; zoodat thins een ondermeester aan de school ontbreekt . ilet vooruitzigt bestaat, dat in dit gemis zal worden voorzien, bij eventuole aankomst van ult Nedeilaud verwacht wordende onderwijzerskweekelingen . In de maand Mel 1858 werd de ondermeester L. G, van der Flock gedurende eenige weken door eene ernstige ziekte aange fast en verhinderd de school to bezoeken, joist in een tijdperk dat ook de onderwijzer van den Bor orn cene gelijke reden, reeds sedeit geruimen tijd aan lief onderwijs onttiokken was, welke gelijktijdige tegenspoed, wel eenige bekommering voor den geregelden loop van bet onderwijs deed geboren worden . Dc beer L . van den Bor Jr sedert benoemd onderwijzer ann de school to Ambarawa, destijds op wachtgeld, kwarn aistoen to gemoet in lief ontstane gemis ears peisoneel, en wist met behulp van den ondermeester blear, de lessen gaande to houden en to leiden zoodat hij zich hierdooi' van eene gunstige zijde heeft doers kennen . Bij den tegenwoordigen besturenden onderwijzer J . A . Immink i , even als bij zijnen voorganger, do gelegenheid geopend tot bet plaatsen van kostkinderen . Behalve de gewone vakken van lager onclerw)Js, geeft deze ook onderrigt in bet Fransch, Engelsch lJLlitSCh en in de muziek . IJet cijfer der onderwijs genieterrtle kinderen bedroeg gerniddeld 54, van welke 34 betalende en 20 gratis . Gedurende 1858 is, uithoofde der veranderingen in bet person ned der onderwijzers, slechts n examen gehouden, riamelijk bet openbaar, dat, in afwijking van den regel, op den 4en December heeft pleats gehad . De uitkomsten van bet onderwijs zijn toes over bet algemeen voldoende bevonden, ofschoon de ziekte en daarop gevolgde mutatie van bet onderwijzers-personeel, daarop wel eenigen invloed scheen to hebben uitgeoefend . . De gezondheidstoestand der scholieren lief over bet algerneen 1tjetS to wenschen over. Behoudens enkele uitzonderiiigen, was de opkomst regelmatig ; reden van absentie wegens ziekte, immer eene zeldzaamheid . Dc Subcommissie heeft in den afgeloopen jaarkring to betreurca gehad bet verlies van hear ijverg medelid Dr . P . F . H, Cr
() Besluit H . C . v . 0 . 1 Decemb . 1855 No . 10/111 .
4J Fromberg, den 3en September overladen etc in wiens pleats is be~ noemd geworden, Ds . A. van Ameijden van Duijn, predikant bij de protestantsche gemeente alhier ( 1 ) . Iedere maand is aan de Subcommissie beurtelings opgedragen hat does van schoolbezoeken, en hebben, near gelang der behoeften, de vergaderingen geregelcl pleats . Betrekkelijk hat geldelijk gecleelte deter school wordt aangeteekend : dat de ontvangsten van hat afgeloopen hebben bedragen f 1409 .042 en de uitgaven » 4110,119 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van . . , » 2751,077 of voor ieder' leerling . .' 50,115
Het getal leerlingen waarvan gedurende 1858 onderwijs is gegeven, heeft gemiddeld bedragen 41 's maands, waarvan 23 betalende en l8 welke gratis onderwezen warden. De getalsterkte is dus gebleven even als in 1857 . Bijzondere feiten zijn er niet to vermelden . Het onderwijzend personeel bestond nit den onderwijzer J. J. w. Abell, bijgestaan door den ondermeester H. Simon. Daze laatste is bij de dienst der gouvernements-telegrafen overgegaan en flog niet vervangen . De ij ver, welke de onderwijzer Abell aan den dag Iegt, is allezins bevredigend . 131j de in de maanden Junij en December gehouden examens, jn daarvan de voldingende bewijzen geleverd . Daarin ligt minder opgesloten dat de Ieerlingen buitengewone blijken van ontwikkeling gaven, als wel, dat hat den onderwijzer tot ear strekt, dat bij den verwaarloosden staat, waarin de kinderen tar schooe komen, hij hen flog tot die hoogte weet op to voeren, als waarvan bedoelde examens getaigden . Echter was hat schrift van bijna ale leerlingen ver beneden hat middelnaatige, en komt bet voor, dat de onderwijzer in hat gaven van onderrigt daarin, niet genoegzaam bedreven is . Dit is eene aangelegenheid van belangrijke overweging, omdat hat merendeel der leerlingen in den regal, hun brood wint, door bet verrigten van schrijfwerk . (1) Gouv . besluit dd, 13 lovember 1858 No, 35 .
4 Gednrende het afgeloopen jaar kwamen de leerlingen over lzet algemeen trouw ter school . Over hun gedrag had de onderwijzer niet to klagen . Over de meerdere of mindere belangstelling, die de ouders der leerlingen omtrent het onderwijs aan den dag leggen, valt weirug to zeggen, De weinige ontwikkeling van het meerendeel der ou(Iers zelven, is en blijft een struikelblok in den vooruitgang van het onderwijs . Dc school wordt nog steeds gehouden in het kerkgebouw . Daaraan zullen eenige belangrijke herstellingen moeten plants hebben . Het bestuur heeft er de aandacht op gevestigd om in dat geval, een ander lokaal tijdelijk beschikbaar to stellen . Omtrent het geldelijk gedeelte wordt aangeteekend dat de ontvangsten gedurende 1858 hebben bedragen f 639,05 » en de uitgaven . 2278,40 nadeelig verschil f 1639,35 of voor ieder, leerling cc » 40 .-TAGAL .
De pendoppo achter het huffs van den onderwijzer diem flog bij voortduring tot schoollokaal, en daarom is deze wonlng i n het begin van het jaar 1857 voor vijf jaren ingehuurd, of voor korteren tijd, indien een afzonderlijk schoolgebouw van gouvernementswege mogt . worden daargesteld ( t ) . Het getal kinderen, hetwelk onder ultimo December 1857 tot 35 was toegenomen, is in den loop van dit jaar met 7 leerlingen vermeerderd, terwijl 9 kinderen de school hebben verlaten, van welke 8 uit hoofde van vertrek naar elders en 1 wegens plaatsing in eene betrekking, zoodat hun aantal onder ultimo December 1858 bedroeg 33, van welke 19 betalen en 14 gratis onderwijs genieten . Het onderwijs door de leerlingen in het afgeloopen jaar genoten, heeft bij de meesten vrij bevredigende uitkomsten opgeleverd . Bij het openbaar examen, dat den 22 Julij heeft plants gehad, heeft de Subeommissie op nieuw de overtulglng erlangd, dat de onderwijzer J . G . van der Geugten, benevens de ondermeester A. Klasing met ijver en geschiktheid aan hunne roeping voldoen . C) Besluit H . C . v. 0, dd . 27 December 1855 no . 23/93 .
Nocli dei' Subcomiissie nosh den onderwijzer lieeft bet mogen gelukken een' geseliikten kweekeling to vinden, om de plants van den Iveeke1ing IL LT \Viilernsen to vervullen, ann wien in 1\iaait 1856 eervol ontslag 1s zoodanig is veileend ( ) . in den loop van bet jaar is ann bet lid van de Subeommissie van onderwijs aihier,, P, van Baak, wegens vertiek, oncler dankbetuigirig voor de diensten in die betrekking bewezen, eervol ontslag verleend ( 2 )
teiwiji hij door het nieuw benoemd lid
\'T.
J . A . Nieuwenhuisen vervangen is geworden ( ) . Betreffende lict geldelijk gedeelte deter school worth aangeteekend . dat de ontvangsten van bet aigeloopen jaar hebben bedragen en de uitgaven
.
f
.
668,39 2958,58
Iietgeen alzoo ecu nadeelig verschul geeft van
2350,19 71,26
of voor iederen leerling . PEKXLONGAN.
Deze school wordt gehouden in cen ruiin lokaal, waaraari in 1857 buiten-galerijen en verdere verbeteringen ten koste van den laude zijn aangebragt . FIet petal leerlingen onder ultimo December 11858 bedroeg 73, waarvan 21 gratis onderwijs genoten . Do school gnat steeds in bloei vooruit en felt zonder onderscheid kindereii van alle standen der europesche bevolking . FEet openbaar exarnen op den 16 Julij gehouden, leverde zeer bevredigende uitkomsten op, welke aan do voortreffelijke leicling van den onderwrijzer J . If . van der
Wijk,
bijgestaan door den
ondermeester D, Feikema, to danken waxen . In den gang van bet onderwUs is onder gemelden onderwijzer geene verandering gekomen. Do regeling van bet onderwijs, onder do leiding van den later geplaatsten onderwijzer van der Veer werkt flog to kort om beoordeeld to kunnen warden . Ja hot personeel der onderwijzers zijn gedurende 1858 de navolgende veranderingen gekomen, Do onderwijzer J. E, van der Wijk is benoemd tot 2en onclerwijzer aan de gouvernements 2cri lagere school to Soerabaija, (1) besluit
:i-i . C . V . 0 . dd . 14 April 1856 no
(2) Gouv . bes l ii it dd . 5 Fe bruarij p)
II
I
1858 no . 28 .
II 20 Mci 1858 no . 35 .
. 78/85 .
43 terwiji in dims plants is aangesteld de onderwijzer J. van der Veer laatstelijk onderwijzer bij de gouvernements lagere school to Rembang ( 1 \ Do ondermeester 1) . Feikerna is benoernd geworden tot onderwijzer bij de gouverneinents lagere school to Tjilatjap ( a ) . Deze betrekking is onvervuld gebleven in afwachting van de aankomst uit Nederland van onderwijzers-kweekelingen ( ) . 11eE tracternent van den kweekeling 11 . 1 . Hicks is gebragt Van f 15 op f 20 's rnaands ( hi ) Do leeiling F. Stroelack weid als kweekeling op eene bezoldiging van f 15 's maands aangesteld ( 5 ), dock uithoofde van liet vertrek zijoer ouders, later als zoodanig op verzoek eervol ontslagen bij besluit der iIoofdcornrnissie van onderwijs dd . 22 October 1858 No . 87/110 . De subeommissie 1fl onderwijs heeft eindelijk voor de kiassificatie der schoolgelden vaste beginselen nuar plaatselijke omstandigheden aangenomen, en rnitsdien gerangschikt . in de le klasse van betaling zij , wier ouders of voogden ecu inkomen hebben van meer dan f 750 's maands, in de 2e kiasse van f 500 tot f 750 's rnaands, in de 3e kiasse van f 300 tot f 499 's maands, in de 4e kiasse van f 150 tot / 199 's maands, in de 5e kiasse van f 75 tot f 149 's maands, in de Ge kiasse van minder dan f 75 's rnaands. Betrekkelijkhet geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bediagen
f 1990,76 ' 2834,01
en de uitgaven
hetgeen alzoo een nadeelig versehil geeft van . of van iederen leerling
. '
843,45 12,27
SAMARANG . Gouvernements
eerste lagere school,
In den loop van dit jaar heeft het personeel deter school we() Bezluit II . U .
(1)
II
V.
II
0, dd. 28 Augustus 1858 No . 58/109. II
(3)
C) (5)
I,
11
I1
/1
I,
If
U
1/
11
IF
1f
n
17 Mel 1858 No . 20/106. IF N F! II 36/107 . II April Fl II C8/104 . 30 Julij 1858 i1 66/108 .
44 der belangrijke veranderingen ondergaan, zU zijn de volgende : De onderwijzer ilalewijn van de gouvernements tweede school aihier, word voorloopig bij doze school werkzaam gesteld . 'Tot kweekeling word aangesteld de gewezen leerling J . A. Kal ( I ), die echter eenige maanden daarna wegens vertrek van zijne familiebetrekkingen naar Batavia, zijn ontslag nam . Ook word de kweekeling J . A . Boyer overgeplaatst naar de protestantsche weeshuisschool ('), terwijl de derde onderwijzer A. Cupaerus bevorderd word tot besturend onderwijzer aan de gouvernements le lagere school to Amboina(3), zijnde hij in zijne betrekking opgevolgd door den onderwijzer aan de lagere school to Ambarawa, J, W. Rasens ( 4 ), zoodat hot personeel dozen school, ongerekend door den onderwijzer J . M. Ilalewijn, die gelijk boven gezegd is, bij dezelve slechts tijdelijk geplaatst is, thins bestaat uit den hoofdonderwijzer J, wilkens, u tweeden a P . R, Marck~, ,, derden ,, J . w . P. Rasens, ,, kweekeling G. Doelitzsch, ,, ,, A . H . van den worn . Hot getal leerlingen bedroeg gemiddeld 83 per maand, alzoo 23 minder din in hot vorige jaar, toen er lO6 warm . Ook op de 2e en 3e school had eene vermindering van bet getal leerlingen plaits, zonder dat bepaalde oorzaken daarvoor aangewezen worden . Op bet schoolgebouw valt thins mots belangrijks aan to merken . De vakken van onderwijs zijn de volgende : a, bet lezen, b. bet schrijven, c. bet gewone rekenen, d . algebra, e . de eerste beginselen der meetkunde . wijders wordt almede onderwijs gegeven in : f. de grondbeginselen der Nederduitsche tail en spelling, g . den stijl, (schriftelijke voordragt), (') Besluit H . C . v. 0 . dd .
27 Februarij 1858 No . 21/1Ot . 8 Junij 1i a 59/1.06 . u 24 . ( 3) Gouvernements besluit dd . 20 IVlei f, N 8 Junij ii N 3;'107. (`) Besluit H . C . v . 0 . (2)
U
N
U
N
II
45 Ii . de mondelinge voordragt, met eigen woorden terug geven van vooraf gelezen verhalen, 1. de bijzondere en algemeene geschiedenis, j . de bijzondere en algemeene aazdrijkskunde, k, de zangkunst . hij hot jongst gehouden examen 1n de maand December, - is bet der Subconnmissie gebleken, dat de leerlingen, vooral die onder de onmiddelijke leiding van den hoofdonderwijzer Wilkens onderwijs hidden genoten, goede vorderingen hidden gemaakt. Pat niet alle leerlingen in de overige klassen evenveel vorderingen hidden gemaakt, moot voor hot grootste gedeelte worden toegeschreven aan de menigvuldige mutation onder, en hot ondervonden gebrek aan onderwijzers-personeel, tengevolge waarvan de kinderen goon geregeld onderwijs van eon' en denzelfden onderwijzer hidden kunnen genieten . De uitgaven van doze school hebben gedurende bet jaar 1858 bedragen f 15305 5620 de ontvangsten » f
nadeelig vefschil of voor iederen boning C.
9685 117
Gouvernements tweecle lcc~jere school.
llet getal leerlingen bedroeg op primo Januarij 1858 . betalen de gratis totaal . 56 134 78 in den loop van hot jaar bijgekomen afgegaa,n
54 132 55
12 68 15
66 200 70
130 leerlingen, cone en bleven op, ult. Decemb . 77 53 z vermindering alzoo van vier kinderen . Bij hot begin des jaars was bet personeel den school zamcngesteld ale volgt, J . W. Sloot, le onderwijzer, idem . P . C . Mierop, 2e 1 . A. Beer, ondermeester. I . ICI, Ilalewijn, idem .
46 H . w, Doeve, ondermeester, C . :ii . Janitz, kweekeling . Sedert hebbeii belangrijke veranderingen plants gevonden . De ondernleester J . 11 Y . Halewijn word kort na zijne indienststelling, gedetacheerd bij de le 1agere school, en de ondermeester J . H. Beer bevorderd tot besturend onderwijzer to l anjoewangie, ( 1 ), terwijl de kweekeling C. A, Janitz op verzoek eervol ontslag bekwam . Later worden als kweekelingen aangesteld P . A . Beer ( 2 ) en I, F . E . Jorissen ( 3 ), zoodat hot personeel der school under ultimo 1858 bestond nit : den len onderwijzer J . W . Sloot, „ Zen ,, P. C . Mierop, ), ondermeester H . W . Doeve, ,, kweekeling P. A . Beer, J, F . E . Jorissen . De 2e onderwijzer P. C . Mierop is ruim zes woken gedetacheerd geweest bij de roomsch-katholieke weeshuisschool, ten gevolgo van ongesteldheid van den len onderwijzer. Op doze school worden dezelfde vakken onderwezen als bij de le gouvernements school. Het jaarlijksch examen heeft op den 21 December plants gevonden . Over hot algemeen genomen waren do verkregen resultaten voldoende. In de hoogste kiasse hidden de leerlingen vooral goede vorderingen gemaakt in de aardrijkskunde, en worden vrij goede kaarten door hen vervaardigd, Volgens hot oordeel der Subcommissie wordt evenwel op doze school to veel van buiten geleerd, waardoor hot onderwijs to rnachina.a l wordt . Betrekkelijk hot geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van hot afgeloopen jaar hebben f 2005,60 bedragen en de uitgaven 10997,72 hetgeen alzoo eon nadeelig verschil geeft van . . " 8992,12 of voor iederen leerling nagenoeg f 69 . ro (1) (1) )
Besluit EL C, v . 0, dd . 27 hebruarij 1.858 No . 31/101 . 11
!/
!I
28 Novemb . 1 .857 No. 1.8/101 . 16 October
1858 No . 49/100 .
47 Gouvernerlzents clerde lagere
school.
Stan
hot personeel wend de kweekeling A . V . de Calonne op zijn verzoeh cervol ontslagen (' ) en in zijne plaits benoemd, oh cone bezoldiging vale f 10 's maands, B, F. Harbrink (~ ), zoodat hot personeel deter school is als volgt ; A . G, van Velthuizen, le onderwijzer, J. Oudhofi, 2e » J . A, Mierop, onder.neester, .\v. H . A. Harbrink, kweekeling, B . F. Ilarbrink , ld . .Hot getal leerlingen bedroeg dit jaar gemiddeld 1(2, van welke 42 betalende, en 6U gratis onderwijs genoten, zoodat hot gemiddeld eUfer sedert bet vorige jaar met 8 is vernlinderd . De mutation warm dit jeer nog al aanmerke(ijk to noemen, char 54 leerlingen de school verlieten en 46 aankwamen . Bij een herhaald onderzoek in de tweede of middelste klasse, onder de biding van den 2dte~ onderwijzer J. Oudhoff, block hot dat lretgeen hieromtrent in bet algemeen verslag, uitgegeven i n 1857, is gezegd, oak thins nog grootendeels van toepasslng blijft, roodat bet wensehelijk is dat doze klasse ten spoedigste nit haven achterlijken toestand worde opgebeurd . Buiten de gewone vakken van hot lager onderwijs, word in do laatste helft van dit jaar aan de leerlingen der eerste klasse, ook onderwijs gegeven in de eerste beginselen der natnurkunde en hot regtlij nig teekenen , welke beide vakken door de leerlingen met lust zijn beoefend ; terwijl de vorderingen, vooral in aanmerking genomen den korten tijd waarover dit onderwijs had geloopen, voldoende to achten zijn . Omtrent hot geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend . dat de ontvangsten hebben bedragen f 1300, de ultgaven . ' 9x25 5025, hetgeen een nadeelig versehil geeft van f 78 of voor elk kind
Protestantsche Weeshuisschool . In lief onderwij zers-personeel bij doze school hidden in hot af~ geloopen jaar de volgende veranderingen plaits . ( I) Besluit I4. C . V . 0, dd . 21 Mei 1858 No . 43/106 (2) » ii 11 II 23 Juui.j 1855 N o. 39/107
48 De onderrneestei' A . P . L . Boijer werd in de nnaand September bevorderd tot besturend onderwijzer (') en is tot heden flog door geen tinder vervangen. Daarentegen wend in de maand Augustus bij deze school geplaatst de kweekeling J . A . Boijer . Ilet personeel is thins zamengesteld tut de volgende onderwijzers, ondermeesters en kweekelingen . D . C. de Bruin, le onderwijzer, J. C. Voorneman, 2e A . C. Pietersen, ondermeester, C . L . Koch, kweekeling, J . A . Boijer, id . , J . Martens, id . , G. A . Vasmer , id . , FIet onderwijs, dat zoo veel mogelijk is ingerigt flair de behoefte der leerlingen, werd gegeven in het lezen, schrijven, practisch en theoritsch rekenen, de getal- en vormleer, bet regtlijnig teekenen, de gronden der Nederduitsehe tail, het vervaardigen van sehriftelijke opstellen, de Nederlandsche en Nederlandsch-Indische geschledenis en het zingers . De onderwijzers, de ondermeester en de kweekelingen zijn in het afgeloopen jaar met ijver werkzaam geweest, en vooral aan de in deze school heerschende goede orde en aan de moeite en de zorg, door den onderwijzer de Bruin aan den dig gelegd, is het to danken, dat deze school in een' bloeijenden staat verkeert . De uitgaven voor deze school hebben bedragen gedurende het jaar 1858 de som van f 9632,52 zonder eenige inkomsten . Het gemiddeld getal leerlingen bedroeg 153, zoodat de uitgave voor iederen leerling bedraagt f 62,96 . C.
lioomsch-Katholieke Weeshu~sschool .
In de maand Maart werd de le onderwijzer P . C . Van Ghert benoemd tot 2e onderwijzer aan de gouvernements 2e lagere school to Soerabaija (z) terwijl bij hetzelfde besluit in zijne plants als eerste onderwijzer aan de Roomsch-katholieke weeshuisschool benoemd werd, W. Beerekamp, 2e onderwijzer aan de 2e gouvernements lagere school to Soerabaija, die op den 31 Maart zijne betrekking aanvaardde. (1) Besluit H. C. v. 0 . dd . 28 Augustus 188 No. 58/109 . o n 13 Maart it (" rr n 59/104 .
49 De kweekeling G. II . Piekhaar weed bevorderd tot ondermeester bij deze school ( 1 ), zoodat het onderwij zend personeel thane is zamengesteld ale volgt W. Beerekamp, le onderwijzer, J. L . A. blierop, 2e ~~ F. Daijers, ondermeester, II . G. Piekhaar ,, , B . A . Pietersen, kweekelin g, G, A . Robert, » Het getal Ieerlingen , dat voor het grootste gedeelte uit meisj es bestaat, bedroeg op ultimo December 145, terwijl gemiddeld het geheele jaar door 140 kinderen onderwijs genoten hebben . De Ieerlingen zij n verdeeld in 3 klassen en de aanvangschool . De iste klasse geniet onder de leiding van den eersten onderwijzer, onderwijs in lezen, schrijven, rekenen, taalkunde, aardrijkskunde in verband met geschiedenis en in zangkunst . De 2de klasse wordt onderwezen door den 2deri onderwijzer Itlierop in lezen, schrijven, rekenen, taalkunde, aardrijkskunde van Java en zangkunst . De 3e klasse ontvangt onderwijs in lezen, schrijven, rekenen, vorm- en getalleer en taalkunde, en staat onder de leiding van den ondermeester Daijers . In de aanvangschool zijn werkzaam de ondermeester Piekhaar en de kweekelingen Robert en Pietersen . Ilier wordt het aanvankelij k lezen leeren benevens getal-en vormleer onderwezen, terwijl or op de lei schrijfoefeningen gehouden warden, In alle klassen warden verstandsoefeningen gehouden, en in de le en 2e klasse wordt veel rnoelte aangewend den kinderen stellen to leeren . Ilet onderwijs op doze school is evenwel zeer ten achteren, hetwelk voornamelijk to wijten is : 1° aan bet onderwijzend personeel, dat voor het grootstegedoelte gebrekkig hollandsch spreekt en weinig tact bezit om den kinderen het onderwijs a ,ngenaam to maker ; oak mist hot tot het onderwijzer van sommige leervakken de noodige bekwaainheid . Ann goeden 1 it en ij ver ontbreekt het - echter niet . 2° aan de lusteloosheid on overschilligheid van het grootste gedeelte der Ieerlingen, vooral bij do oudste meisjes . (') Besluit IL C . v. 0 . dd . 7 September 1555 No. 47;-109 . 4
50 3° aan de weinige aanmoediging die zij buiten de schooltijden ondervinden en aan het totale gemis van den zoo noodigen onderlingen naij ver, Onder de leiding van den onderwijzer Beerekamp is er meer zamenhang in het onderwijs der verschillende klassen gebragt en orde en zindelijkheid zijn merkelijk toegenomen . Bepaalde voorstellen zijn reeds gedaan om de gebreken, welke deze school aankleven, zoo veel mogelijk uit den weg to ruimen . De uitgaven voor deze school hebben in alles bedragen f 6879,02 oat is voor ieder' leerling,
J
49,16
PARTICULIERE SCHOLE { .
Ter hoofdplaats Samarang bevinden zich de volgende particuliere scholen : 1°, de school van Mevrouw Sloot, geboren Brouwer, welke in dit jaar is opgerigt. Onder ultimo December bedroeg het getal dleves 30 meisjes en 4 j ongens . De vakken, waarin onderwijs wordt gegeven, zijn : aardrijks-, reken-, geschied- en natuurkunde, mythologic, briefstijl, muziek, tang en teekenen . Mevrouw Sloot wordt geassisteerd door hare dochter, geexamineerde onderwijzeres in de bovengenoemde vakken . Van deze school, die
flog in haar begin is, verwacht de
Subcommissie evenwel goede resultaten . 2° . De school van Mevrouw Wijsman, geboren Goedhuijs, waar onderwijs wordt gegeven in dezelfde vakken als bij Mevrouw Sloot, Het getal leerlingen onder ultimo December 1858 bedroeg 50 meisjes, van welke 4 gratis onderwijs genoten . Over het algemeen zijn de ouders over het gegeven° onderwijs tevreden. 3° . De school van de Weduwe H'achtman geb . Van der Eem telde onder ultimo December 1858, 50 leerlingen, van welke 3 gratis onderwijs genoten. Deze school staat op eenen minderen trap dan de twee bovenbedoelde scholen. 4° . De school van Mevrouw Mender da Costa, geboren Roesina van lhterson last veel to wenschen over, wat orde en zindelijkheid betreft,
51 5 0 De school van den gouvernements onderwjzer Van 'STelthujjzen, die ten zijnent in de middag - uren, privaat onderwij geeft aan een lOLal jongens . 6°. De school van den heer Collings, die onder ultimo December 12 leerlingen telde . 7°. De school van den heer Van Essel, had onder ultimo December 30 leerlingen, van welke 22 meisjes en 8 jongens . Beide deze laatste scholen hebben weinig naam en zijn ten hoogste geschikt voor hot onderwijs aan zeer jonge kinderen . Gedurende dit jaar is ook opgehouden de dag- en kostschoo1 van den heer Bras . SALTIGA. De gedelegeerden der Subcomnthsie van onderwijs to Salatiga benoemd bij besluit van den Gouverneur Generaal dd : 3 December 1857 No . 22, traders dit jaar hot eerst in hunne betrel king op . Met den aanvang van hot jaar bestonden er slechts twee particuliere scholen als : eene van den heer Behr, op welke school ook gratis leerlingen onderwjs ontvangen, en waarvoor de heer Behr eene toelage uit 's lands kas geniet van f 100.- 's rnaands, en de meisjes-kostschool van Mevrouw Martherus. Op den Ion April word eene nieuwe meisjesschool opgerigt door den heer J. Valette, daartoe de vergunning verkregen hebbende van de Subcommissie to Samarang . Die nieuwe inrigting was een prikkel tot verbetering der anderen ; gelijk er tegenwoordig dan ook door de drie iurigtingen vrij wel aan de bestaande behoefte voldaan wordt . Eene gunstige verbetering had er plants bij Mevrouw Martherus in hot personeel van onderwijzers. Liet dit to wren to wensehen over en ontbrak hot personeel de noodige bevoegdheid en bekwaamheid, door de plaatsing van den heer Hildering en Mejufvrouw Frank, is deze inrigting op een' beteren voet gebragt en kan zij met de overie wedijveren . Aanvankelijk beantwoorden alien ann de gunstige verwaehting, die men had opgevat . Het onderwUs in deze drie inrigtingen, mag men zelfs als vooruitgaande kenmerken. jiet getal leerlingen was bij den heer Behr gemiddeld 60 . Bij Mevrouw Martherus in Januarij 45 kostleerlingen en 7 dagscholieren
52 in December 49 kostleerlingen en 4 dagscholieren . Bij den heer Valette in December 10 kostscholieren en 6 dagscholieren . Te zamen bedroeg bet getal op deze seholen onderwijs genietende kinderen in Januarij 1858, 115 kinderen, in December » 121 AMBARAWA .
Ter vervanglng van den onderwijzer Rasens,'die tot 3en onderwijzer bij de le gouvernements lagere school to Samarang is benoemd, werd tot besturend onderwijzer aangesteld L . van den Bor Jr. Het getal leerlingen bedroeg under ultimo December 1857, 81, in December 1858, 80 van welke 9 betalende . Gedurende dit jaar hadden vele mutatien plants . De vorderingen van de leerlingen, meestal kinderen van onderofficieren en soldaten zij n niet zoo aanmerkelij k , als zulks wel op andere scholen het geval is, hetgeen voornamelijk moet worden toegeschreven aan : a. de onverschilligheid der ouders, b, de verwijderde woonplaats van de leerlingen die to BanjoeBiroe to huffs behooren . C . de armoede der ouders, die hen dikwijls belet de kinderen behoorlijk to kleeden, en naar school to zenden . Te Ambarawa bestaat groote behoefte aan flog eene tweede school, alleen voor betalende leerlingen, vermits de meeste kinderen van het grout aantal officieren, zoo aldaar als to BanjoeBiroe in garnizoen, van onderwijs verstoken zijn, daar zij om verschillende redenen hunne kinderen niet willen en kunnen to zamen doen schoolgaan, met die van soldaten . Hieromtrent is een voorstel bij de subcornmissie in lehapdeling . De uitgaven dezer school hebben bedragen . . , f 1456,72 83,60 de ontvangsten : . . . }, nadeelig versehil ,
,
f 1373,12
JAPARA (PATTXE.)
Den len Januarij 1858 is deze school geopend met 23 leerlin-
gen, van welke 5 betalende en 18 gratis onderwijs ontvangen .
53 Onder ultimo December bedroeg her aantal leerlingen evenwel slechts 21, van welke 5 betalende en 16 gratis, zijude 15 jongens en 6 rneisjes .
10 leerlingen verlieten de school, 22gerak-n aeraakdeze werden door 8
ten werkzaarn en 8 vertrokken naar elders, iienwe leerlingen vervangen .
Niettegenstaande de voortdurencle vela mutatien onder her onderwijzers-pcrsoneel in Ned : Indie, mogt men met voldoening ondervinden, tat her onderwijs gedurende 1858 onafgebrokeu door denzelfden onderwijzer J, van der Meijden werd voortgezet . Bij liet openbaar exarnen, den 20 Julij en her besloten examen den 24 December gehouden, werd opgemerkt, tat de onderwijzer veel geschiktheid bezit, oni her vertrouwen der leerlingen op to wekken en hen voor her onderwijs ontvankelijk to makers. De vorderingen der leerlingen in de voorgeschrevene vakken van onderwijs,
en meer bljzonder in her lezen, schrijven, rekenen, de regelen der Nederduitsche taal en do aardrijkskunde van Nederland en Java , werden met voldoening opgemerkt. Men kan niet bemerken, tat er bij de ouders neiging bestaat, om schoolpliglige kinderen van her onderwijs verstoken to laten . Bij her openbaar examen hebben eenige ouders door hunne opkomst zelfs van huime belangstelling in her onderwijs doers blij ken . Door den onderwijzer wordt geklaagd, tat her spreken en her gebruik der llollandsche taal, door veel leerlingen in den huisselijken kring worth veronachtzaamd en door den omgang met inlan dsche bedienden wordt tegengewerkt . De school is geregeld door een lid der Subcommissie,
corn-
missaris der maand, bezocht . Het onderwijs is gedurende her jaar 1858 flog in her huiplokaal gegeven ; men vleit zich echter tat in her 2e kwartaal van 189 do nieuwe school en onderwijzerswoning, (( 11 )) welke welkharvog hare vol-' . tooijing naderen, zullen kunnen betrokken worden Betreftende her schoolmeubilair, heeft zich de behoefte aan vernieuwing van schooltafels en bankers doers gevoelen, waarin wordt voorzien uit do fondsen , daarvoor beschikbaar gesteld. In de behoefte nan eenige landkaarten, zal men trachten in 1859 to voorzien, Naar aanleiding van een door den onderwijzer in September voor de subeommissie van Samarang afgelegd examen, is hem ( 1 ) Gouvern, besluit dd . 2S September 1857 No . 32 .
54 in de maand November eene akte van toelating uitgereikt air onderwijzer van den tweeters rang . Betrekkelijk hot geldelijk gedeelte deter school wordt aange teekend : tat do ontvangsten van hot afgeloopen jaar hebben bedragen 1 111,en do uitgaven
1652,71
hetgeen alzoo ears nadeelig verschil geeft van of voor ieder' leerliog cc
I
1541,71 70,08
JAPARA .
Bet getal leerlingen bij doze school bedroeg onder ultimo Docamber 1857,25 . Door do toelating van 9 nieuwe leerlingen is do school in Januarij 1858 goopend met 34 leerlingen . Ads een gevoig van vole mutation onder do leerlingen en vertrek naar elders, is tat getal echter gedurende den loop des jaars verminderd, zoodat onder ultimo December wader aanwezig waren 25 leerlingen, zijude 15 jongens en 10 meisjes, van welke 8 betalen en 17 gratis onderwijs on tvangen . Blijkens versiagen van do laden der subeommissie voor do taken to Japara, zijn zoowel tar gelegenheid van hot openbaar examen, den l2en Augustus, als bij hot besloten examen, den 18en December, veal bowijzon geleverd van vorderingon der 1eerlingen, welke bereids eenigen tijd aan hot onderwijs haddon deal genomen in hot lawn, schrijven, do grondregelon der Nedorduitscho taal en in do aardrijkskunclo van don Indisehon archipol . Do pogingon van don onderwijzer G . F. II. Portior,, tar verstands-' ontwikkoling van sommigo loerlingon, lIjden dikwijls schipbreuk op do verwaarloosde huissolijko opvoeding . Bij hot opcnbaar examen evonwel hebbon eenige ouclers, door burs aanwezen, van hunne belangsteiling in hot onderwUs doers blijkon . Met uitzonclering van eenige ligto ongesteldheden van voorbij-' gaanden aard, was do gezondheid der leerlingen over hot algemoon voldoendo.
op do
toopassing dor vaccine voor toe to laden leerlingen, worth steeds aeht geslagen .
55 Het nieuwe schoollokaal in 1857 betrokken, voldoet zeer goed aan deszelfs bestemming. Het schoolmeubilair is in voldoenden toestand . Betrekkelijk het geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend, dat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bedragen f 354, .. . en de uitgaven of 1318,98 nadeelig versehil of voor ieder' leerling cc, e
J' 934,98 _~ 33,32
REMBANG .
Op 1 Januarij 1858 waren op de gouvernementsschool aanwezig 31 en op ultimo December 34 leerlingen, Onder de 31 waren 13 betalende en 18 gratis, terwijl onder de 34 er 20 betalende en 14 gratis zijn ; 3 kinderen hebben de school verlaten, daarentegen werden 4 op de school toegelaten . Door ziekte, afvezigheid en de bijzondere werkkringen van de leden der Subcommissie van onderwijs, zoomede door de verplaatslng van den onderwijzer J, van der Veer, heeft geen openbaar examen kunnen plaats hebben . Bij besluit der Hoofdcommissie van onderwijs ( 1 ) is J . van der Veer overgeplaatst als onderwijzer naar Pekalongan, en als zijn vervanger benoemd A . H . L . Boijer, ondermeester bezittende den 3en onderwijzers rang to Samarang, en door de Subcommissie aldaar aanbevolen , om aan het hoofd eener kleine school geplaatst to worden . Het lid tier Subcommissie J, J . ce Rock, bekwam op zijn verzoek wegens ziekte, eervol ontslag , onder dankbetuiging voor de als zoodanig door hem bewezen diensten ( ) . Als zijn vertanger is benoemd J . J. Adriaans . De schoolbezoeken hebben, voor zoo veel de betrekkingen der versehillende leden zulks toelieten, plaats gehad . Het schoollokaal is in vrij goeden staat en geschikt om een 50
a 60ta1 leerlingen to bevatten .
Besluit H . C . V . 0 . dd : 28 Augustus. 1858 No . 58/109. (') Gouvern. besluit dd . 19 Augustus . 1858 No . 15 . (')
5G
Do ontvangsten liebben bediagen en do uitgaven
-
hetgeen azoo een nadeelig verschil geeft van . of voor iccier' leaning ,
- %f
62G, 88 1675, -
f 1048, 32 f
30,100
SoERBAIJ .
Algeineen
overzigt .
De werkki-ing van do Subeommissie heeft zich door afcheiding vail Madura van de residentie Soerabaija over 1853 slechts nitgestrekt over de afcleeliiigeu Soerabaija en Grissee. Alleen ter Iioofdsteden Soerabaija en Grissee bestaan inrigtingen voor openbaar onderwijs voor kinderen van do euiopesche gomeente . Binnen voornoernd gebied zija aanwezig , kinderen van leden der europesche gerneente : Stall en land Soerabaija, burgers 1252 37 militairen 143 afdeeliag Grissee ,, Mod jokerto 60 to zarnen cilanci Baivean
1492 10
in de residentie aanwrezig 1502 1426 Waarvan in IndiEi geboren 76 buiten Indie Van dit totaal kinderen zijn 4/7 tot 5/9 jongens, en 3/7 tot 4j9 rneisjeS. Op 1 Januarij 1857 was hot getal der kinderen , totaal 1557 van christenouders . Over 1858 is onderwijs veileend, gerniddeld nan 614 kiideren waarvafl op de gouvernernents seholen 324, en op de particuliere scholen 290 . Hot ouderwijs kostte over 1858. alleen hot ; ; f 45038 ann do gerneente elernentaire ; 30705 ann 's lands kas
of per kind gemiddeld
to zarnen f 75736 ,, 1234
57 Over 1838 likltlen zicli bezig met bet openbaar onderwijs 44 personen waarvan 5 to Giissee en 39 to Soerabaija, 12 personen traders of en vertrokken, en 10 kwamen er bij . Alleen bij de gouveriiements seholen kwamen 17 mutatien vddr onder 25 onderwij zeis . Go uveineinents eerste lajere School .
De eerste lands-schooliuiigting heeft gedeeld in do onophondelijke afwisseling van onderwijzend personeel . Op primo 1858 bestond dat personeel uit . J . van der 'l1 ang, eerste onderwijzer . \r Meijer, tweede id H . Obeitop, derde id . F . C, de Graaff, ondermeester . U . H, van Ligten, kweekeling . Dc Lweede onderwijzer Meijer word overgeplaatst naar Batavia, ( ) en van Ooijen in zijne plaats van Batavia herwaarts gezonden ( 2 ) . De 3 onderwijzer Obertop word overgepaatsL iiaar Padang Pandjang, ( 3 ) en in zijne plaats benoemd van Ghert ( 4 ). Do onderwijzer van Ooijen heeft weinig dienst kunnen verrigten, als zijnde door ziekte verbinderd . Ook de onderwijzer Obertop was in den beginne des jaars ziekebjk . Op ultimo 1858 bestond bet onderwijzend personeel nit : J . van der Tang, eerste A . vat Ooijen, tweede ; onderwijzer . P. C . van Ghert, derde F . C . de Graaff, ondermeester G . 1-I . van Ligten, kweekeling lIet onderwezen wordend personeel bestond op primo 1858 uit was op ultimo , er werden op do school toegeiaten en verlieten de school
(1) Gouvern . besluit 31 Julij 1858 N° . 39 . (2)
()) ()
B esl uit H . C .v. 0 . 12 augs . 1858 ii ii
I,
'I
1
8 Junij 1858 28 Augs 1858
it
i1
87/108 . 3'107 . 58/109
58 De ontvangsten beliepen de uitgaven bedroegen
6112,80 f » 14218,36
)1 alzoo meer uitgaven of gemiddeld voor elk kind "
Gouvernements
tweede
lagere
8105,76 89,17
school .
Was de verandering in het onderwijzend perzoneel ter eerste school betrekkelijk ruim to noemen , ter tweede school bleef geen enkel onderwijzer het geheele jaar in functie . Op primo 1858 bestond het personeel der onderwijzers uit ; H. W. C . de Roock, eerste w. Beerekamp, tweede onderwijzer . F . L, de Vriese, derde K . F. Babd, ondermeester . A . Hollard,
kweekeling.
De 4de onderwijzer M. J. J, op de Laey kwam eerst in JantxarU aan van Ternate . De lste onderwijzer de Roock wend overgeplaatst naar Batavia (') en vervangen door J. H . Betel (') van Djokjocarta . De 2de onderwijzer Beerekamp werd overgeplaatst naar Samarang ( 3 ) en vervangen door P . C . van Ghert van Samarang ( O . Laatstgenoemde verliet in Augustus de functie van tweede onderwijzer ter tweede- en ging over als derde onderwijzer ter eerste school ( 5 ) . Hij werd vervangen door J. E, van der Wijk van Pekalongan (s) . De derde onderwijzer de Vriese overleed in November. De vierde onderwijzer Op de Laey werd gedetacheerd bij de 3de school. De ondermeester Velu deed dienst, deels bij de tweede, deels bij de derde school, naarmate der behoefte . De ondermeester Rabd was gedurende bijna het geh~ele jaar ziekelijk .
(1 )
(') (3)
Gouv, besluit 15 Junij 1858 N° 3 . , ,, I/ !/ l/ l/ lI Besluit H. C . V . 0. 13 Maart 1858 N' 51/104 .
( 4)
~~
(`)
N
N
n
(!)
1/
11
N
,,
n
ii
l,
//
a
l/
28 Aug. 1858 N° 58/109 . 11
I/
I/
I/
N
59 De kweekeling Hollard nam zijn ontslag ( ' ) . De benoemde kweekeling w. Scheepe ( 2 ) bleef slechts twee anaanden in dienst en nam merle zijn ontslag ( 3 ), Elf personen wisselden alzoo of in 1858 . 0p ultimo 1.858 bestond het onderwijzend personeel uit ; J . H. R:etel, eerste onderwijzer J. E. van der Wijk, tweede id . M. J. J. Op de Laey, derde id. den kweekeling Rabd, met verlof en den ondermeester Velu, bij de derde school werkzaam . Het onderwijs ontvangend personeel bestond op primp 1858 uit 111 leerlingen . op ultimo er werden ter schole toegela Len geene ~f ,r
~,
en verlieten de school
91
.
20
De ontvangsten bedroegen de uitgaven ,,
~~
»
f "
1772,90 11429,06
alzoo meer uitgaven 'i of gemiddeld voor elk kind „
9650,36 99,05
Gouvernements derde
lagere
school.
Deze inrigting werd geopend in September 1857 . De onderwijzers waren op primp zoowel als op ultimo 1858, C . F, Sloot, C . L. Plasberg,
eerste tweede
De vierde onderwijzer tier tweede school werd bij deze inrig® ting gedetacheerd, en de ondermeester Velu van de tweede school, deed afwisselend bij de tweede en derde dienst, naarmate der behoefte. In 1858 is aan deze school ook flog toegevoegd de kweekeling E . Spier. Op ultimo 1858 bestond het onderwijzend personeel al~oo uit ; C . F. Sloot, eerste onderwijzer C. L. Plasberg, tweede id . H . Velu, ondermeester Spier,
kweekeling
(') l esluit H . C. v. 0 . 16 Februarij (') 9 Julij It (') 12 Augs . If
1~
158
N° 72/103,
1858 ii 70/107, 1858 ii 97/108 .
Co Het getal kinderen bestond op primo nit . 60 leerlingen, . . 88 op ultimo . er worden toegelaten 55 en verlieten de school . . . 27 De ontvangsten waxen f 233,40 , . de uitgaven » 7907,03 shoo meerdere uitgaven f 7673,80 of gemiddeld voor elk kind f 113,75 De drie scholen worden gehouden in een gebouw, onder derv dak, gesplitst in drie afdeelingen . In de eerste school worden opgenomen de leerlingen, wier ouders of voogden vallen in de termen, van bet schooltarief eerste, tweede en derde klasse ; in de beide andere scholen worden op genomen de kinderen van minvermogenden en minder betalenden, of de 4e, 5e en 6e of gratis-klasse . Van de 298 leerlingen die op het einde van 1858 ter schole gingen, genoten 110 kosteloos ondertiwijs . De drie scholen hidden over 1858 aan, ontvangsten . f 8118,90 uitgaven . » 35551,45 zoodat zij den laude kosten , }) 27531,45 zijnde voor eon gemiddeld getal van 275 kinderen f 100 per kind. Het openbaar schoolexanaen werd gehouden bij de drie scholen tegelijk, op den 6 Augustus . 1-Jet besloten op 22 December, Bij de groote afwisseling van onderwijzers, moat men geene to hooge verwachtingen koesteren van de vorderingen der leerlingen, De commissie had echter voldoende redenen van tevredenheid bij het onderzoek . Eene nieuwe opkomst van bet publiek bij hot openbaar examen, seheen belangstelling aan to duiden bij ouders en voogden, ofschoon de medehulp der ouders en voogden voor zoover de huisselijke opvoeding betreft, bier even als overal elders, wel to w ensehen overliet . 'articuliere Scnolen .
In bet jaar 1858 hebben zich, na vergunning to hebben erlangd, ter stele Soerabaija, neergezet de ondertiwijzers en onderwijzeressen . F . Jaspers g eb . d e Raat, (' ) H, C, van der Linden , (2) (') Besluit H. C . v. 0, dd . 1 Julij No . 69/107 . i,
li
/!
IJ
U
ii
r/
II
fl J . C . Le Clerq de Courcelles , (' ) K . E . Schmid, (2 ) E . Mek ern ( 3 ) . Van hunne inrigtingen is die van Mevr . Jaspers weder opgebroken en near Samarang terug gegaan . De heer K. E . Schmid heeft et onder`vijs merle reeds vaarwel gezegd en zich in den handel begeven . Te kort zij n deze scholen flog in werking geweest om overbet onderwijs to kunnen oordeelen, alleen nopens J . C . Le Clerq de Courcelles wordt aangeteekend, dat hij onderwijs geeft aan de kinderen van europeanen, die op het marine - dtablissement woven . 1)e ouders betalen hem daarvoor, bij wij ze van inteekening honderd golden 's rnaands . Op het einde van 1858 bestonden er alzoo de volgende particuliere inrigtingen 1 . van C. C. Werner. Voor eerstbeginnenden . schole.
Er waren gemiddeld 25 kinderen ter
2 . van F. C. Willemsz. 1-let aantal leerlingen beliep gemiddeld 53, meerendeels jongens . $et schoolgeld is gelijk aan de hoogst betalende klasse ter gouvernementsschool. De onderwijzer wordt door een' ondermeester en eenen kweekeling bijgestaan . 3 . van Mevrouw .T. H. Steep . Deze kostsehool voor meisjes had gemiddeld 22 kinderen . 4 . Mejufvr . J. J. Gersom . Ilet petal der scholieren bedroeg over 1858 gemiddeld 35 . barer zusters dienen als secondantes .
(1)
(') (3)
Besluit H. C . U
n
0 . dd. 10 Septemb . 1858 No . 44/100 . ri 30 Junij 1858 No . 15/107 .
V.
1/
rl
ri
If
f/
If
a
IF
Twee
62 5 . 1lejufvr . K'oenen .
Deze school telde slechts 15 meisjes . In April brak zij hare school op en vestigde zich to Pasoeroean . 6.
Mejufvr. Azia van Timor.
Deze bewaarschool is reeds sinds eenige jaren bloeijende en wel bezocht, daar men haar de kinderen volgaarne aanvertrouwt . Zij heeft ongeveer 25 kinderen onder hare leiding en wordt in het onderwijs bijgestaan door den ondermeester de Graaff van de gouvernements school . 7. De zendeling Emde laat door een zijner aangenomen kinderen, eene gedoopte javaansche vrouw, een aantal kleine kinderen in godsdienstige lessen en gebeden oefenen, togen eene geringe beboning, ten behoeve van het zendelingfonds . 8 . De weduwe Franck, die eenen ruim 70jarigen ouderdom heeft bereikt, ziet zich eveneens, eenige kinderen van zeer jeugdigen leeftijd toevertrouwd. Haar onderrigt is hetzelfde als bij den zendeling Emde. Er woven ter stele Soerabaija flog verscheidene weduwen en ongehuwde vrouwen, die met het houden van bewaarscholen hun bestaan vinden . Ook vindt men er verscheidene huisonderwijze.. ressen, muziekmeesters, teekenmeesters en scholen voor vrouwelijke handwerken . Men kan aannemen, dat zeer weinig kinderen van onderwijs verstoken zijn. Al deze particuliere schoolinrigtingen to zamen genomen waren over 1858 bevolkt met 290 leerlingen, ongeveer even zoo veel als ter drie gouvernementsscholen . Er werd door particulieren besteed voor het onderwijs over 1858 . f 8118 .--a, op de landsscholen b. » ', particuliere scholen n 36004.het onderwijs kostte alzoo der gemeente . . . » 44122 .-waarvoor onderwezen werdeni 564 kinderen, ongerekend de uit 's lands kas verstrekte sommen voor het onderwijs, bedragende " 27435 .--GRxssEE .
Het onderwijzend personeel deter school heeft merle in de vera,nderingen gedeeld, in 1858 zoo talrijk . Bij den aanvang tells men :
63 S, C . van der Bout,
onderwijzer,
J. Hazelhorst, F. A . de Graaff,
2e
le ondermeester,
»
D . E . P. van Loosbroek, kweekeling . Alleen Hazelhorst bleef bet geheele jaar werkzaam . De onderwijzer van der Bent ging met verlof naar Nederland en word vervangen door J . Scheffer van Kedirie . De ondermeester de Graaff en de kweekeling van Loosbroek verzochten en verkregen hun ontslag . Op nltirno December bestond het onderwijzend personeel alzoo slechts nit den onderwijzer Scheffer en den kweekeling Hazelhorst . Het onderwezen getal leerlingen bedroeg gemiddeld 50 . Het openbaar examen had plaats op den 17en Julij . Er wares toes bijeen 54 kinderen . Het voldeed zeer wel, ofschoon de onderwijzer Scheffer eerst kortelings was aangekomen . Van Soerabaija warm gecommitteerden ter bijwoning aanwezig, De onderwijzer heeft eene inrigting voor gymnastische oefeningen daargesteld . Over 1858 bedroegen bij doze school : de ontvangsten n de uitgaven alzoo meerdere uitgaven » is voor elk kind gemiddeld
f
909,030 3270,113 2361,088
»
47,030
Het toevoorzigt op en over de scholen to Soerabaija, berust bij ties lodes der subeommissie van onderwijs, bij beurten maandelijks afwisselende, die op verschillende tijden al de scholen bezoeken en van hunne bevinding verslag uitbrengen, Te Grissee is de Assistent-resident, •als lid der commissie, met dat toezigt belast . De vergaderingen der commission hebben gewoonlijk maandelij ks plaats . Van de lodes verloor de commissie in 1858, behalye den tijdelijken voorzitter, de Resident P : Vreede Bik, den beer Ds. A, van Davelaar, die in ambtsbetrekking naar Batavia vertrok, en den hoofdingenieur H, de Bruijn, met verlof naar Ncderland . In 1858 trades echter op, als President : de Resident j onkh . Mr . H. C . van der Wij k , en als lodes d e heeren R, van Noord Borski en A . A, F . Mousier.
64
DANGKALLANG .
Gedurende het afgeloopen jaar bedroeg het gemiddeld petal leerlingen op deze school 13, waarvan 7 betalende en 6 gratis onderwijs ontvangende . ; Het onderwijs bleef toevertrouwd aan den onderwijzer Wilmes terwiji do vorderingen der leerlingen bevredigend mogten genoemd wor den . Betrekkelijk het geldelijk gecleelte deter school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van llet afgeloopen jaar hebben bedragen : f 175.en de uitgaven . . ; » 1594 .hetgeen alzoo een nadeelig versehil geeft van . alzoo voor ieder' leerling
n 1419 . » 109 .---
S UMANAP . Gedurende het afgeloopen jaar hebben er peen' veranderingen onder bet personeel plants geliad . De onderwijzer H . Schoemaker, kortelings uit Nederland aangekomen, heeft zich met ij ver op de Maleische taal toegelegd, en sticht ten gevolge der door hem verkregen kennis van deze taal alsnu meer nut dan vroeger, char alles wat der jeu g d, die alhier nog rnaar zees weinig hollandsch verstaat, geleerd wordt, noodzakelijk eerst in het maleisch aan hair moet verklaard worden . De kweekeling 11 . E . A . Callewaerd is den onderwijzer toegevoegd. Op primo Januarij 1858 waren op de school . 46 kinderen . bijgekomen in 1858 17 » to zamen
63
afgegaan zoodat op ultimo 1858 overbleven ; 45 , Zij waren verdeeld in drie klassen . Het schoolgebonw en de onderwijzerswoning bevinden zich uiterlijk in goeden staat, en worden nit de jaarlijks daarvoor toegestane fondsen onderhouden . Het sehoollokaal evenwel is vochtig en ongezond, zoodat verandering noodig zal wezen .
65 lIet meubilair, do boeken en kaarten zijn in goeden staat Do ontvangsten over lief afgeloopen jaar hebben bedragen f 417,090 do uitgaven 1684,084 shoo meer uitgegeven dan ontvangen of voor ieder' leerling
1236,114 27,
PAsoERoEA . lIet sehooljaar 1858 heeft in vergelijk van vroegere jaren, minder gunstige resultaten opgeleverd, hetgeen moet worden toe geschreven aan de ondervolgende oorzaken . 1 0 aan lief geringe onderwijzerspersoueel, in evenredigheid van het getal leerlingen . 2° aan den ziekelijken toestand, waarin de onderwijzer J . W . Bille van den Dungen verkeerde, en die hem dan ook bewogen heeft een eervol ontslag to verzoeken nit eene betrekking, waarvan do vervulling hem to zwaar drukte ( 1 ), 3 0 nan de mindere geschiktheid van den ondermeester J . Honig, ann wien evenzoo op deszelfs verzoek een eervol ontslag is verleend ( 2 ) Alle welke oorzaken eon' nadeeligen invloed op de vorderingen der kinderen hebben uitgeoefend, uitgezonderd op die der scholieren van do le kiasse, welke onder anderen ook bij het gehou deli openbaar examen blijken hebben gegeven van beter begrip dan vroeger, van hetgeen hun is onderwezen . De kweekeling H . Evers, nan wien hot vergund was het examen voor den ondermeestersrang of to leggen, heeft, ofschoon meermalen uitgenoocligd, zich duarvoor flog niet aangemeld. In December had, in stede van bet gewoon besloton, het openbaar examen en de prijsuitdeeling plants, om reden van lief openbaar examen in do maand Julij, door do voortdurende ongesteidheid van den onderwijzer, was afgezien Het getal leerlingen op de gouvernernents lagere school to Pasoeroean , bedroeg gemiddeld 81, van welke 46 gratis . Betrekkelijk lief gelde1k gedeelte deter school wordt aange teekend : (1)
()
G ouvernements b es luit dd. 14 D ecem ber. 1858 N o . 4 . E,
u
If
17 Augnstus
i
ii
8.
63 fiat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bedragen
11351,095
en de uitgaven hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van
.
of voor ieder' leeiling
.
' 4259,035 2907,060
,
';
85,106
ML&NG .
fEet getal leerlingen op de gouvernernentssehool aihier was
ge-
midfield 28 , van welke 17 gratis . Het onderwijs had geregeld voortgang, onder de leiding van den onderwijzer A . Kommissaris. Betrekkelljk lief geldelljk gedeelte deter school wordt aangeteekend : fiat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bedragen en de uitgaven
240,
f
1726,83
hetgeen alzoo een nadeeHg verscliil geeft van of voor ieder' leerliug
.
• •
,' "
1486,83 53,11
PARTICULIERE SCHOOL.
In dIn e ma nd Dec mber van het afgelo pen ja r is ide n dez re maand December van het afgeloopen jaar is in deze re sidentie eene particuliere meisjessehool opgerigt, wider de leiding van Mejufvrouw Koeneu(') . Zij tell op dit oogenblik 26 leerlingen .
Mejufvrouw Koenen
voldoet in alien deele aan de verwachtingen, die van hare school werden gekoesterd, terwiji daardoor tevens in eene gevoelde be . hoefte voor do ingezetenen to Pasoeroean is voorzien, PROBOLINGO .
Het bestuur over het onderwijs wend op de gewone wijze geregeld uitgeoefend, en het dagelijksch toezigt bij maandelijkscho beurtgangen gehouden door do leden der Subcommissie, welke laatste in dit jaar geene verandering ondergiiig, dan fiat et lid Dr . J . Kroon wegens vertrek, op verzoek als zoodanig eervol is ontslagen en vervangen door den heer Mr . A, J. W. Comets do Groot. De school bleef voortdurend onder do leiding van den onderwijzer J. Stoltenbach, bijgestaan door den ondermeester A . van Velsen . ( 1 ) El . C. v . 0 . dd . 10 December 1858 N° . 71/111 .
67 Op 25 Junij had het openbaar examen plaats met de bevre . digendste uitkomsten, [Jet besioten examen , hetwelk was bepaald op den 23 December, heeft de Subcommissie vermeend to moeten uitstellen, uithoofde de onderwijzer Stoltenbach, eenige dagen to wren door eene ernstige ongesteldheid overvallen , daarbij niet kon tegenwoordig zijn. Buiten de gouvernementsschool ter hoofdplaats Probolingo, bestaat in deze Residentie geene inrigting van openbaar onderwijs, Op den ten Januarij waren er aanwezig 47 en op ultimo December 59 leerlingen . Onder de 47 leerlingen waren 23 betalende en 24 gratis, terwijl onder de 59 er 32 betalende en 27 gratis zijn, 17 leerlingen hebben de school verlaten en 25 zijn daarentegen in dezelve opgenomen . Gedurende bet jaar 1858 was bet gemiddeld getal leerlingen 52 van welke 25 gratis onderwijs genoten . Het schoollokaal is in goeden staat en biedt meer dan voldoende ruimte aan voor het tegenwoordig getal scholieren . Over den ijver en de geschiktheid van den onderwljzer heeft de Subcommissie voortdurend redenen van tevredenheid . Gedurende het afgeloopen jaar kwamen de kinderen over bet algexneen trouw ter school en maakten eenige beduidende vorderingen . Nopens het geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend : dat de ontvangsten over het algeloopen jaar hebben bedragen f 896,--en de uitgaven 2824,113 Z' hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van f 1929,1132 of voor ieder' leerling 37,--. BEZ0E1UE .
Het getal scholieren bedroeg onder ultimo December 1857, 26, van welke 12 gratis onderwijs genoten, terwijl hot onder ultimo December 1858 bedroeg 30, van welke 10 gratis onderwijs ontvingen . Gedurende den loop van het jaar, hebben of en aan mutatien onder de leerlingen plaats gevonden. Vier leerlingen hebben de school verlaten wegens vertrek en volbragten leertij d en zijn er acht van elders bijgekomen. De subcommissie heeft in dit jaar geene verandering ondergaau dan door het vertrek van den Secretaris L . Monod de Froideville, waardoor het secretariaat is overgegaan op liens opvolger, den Secretaris der Residentie J . D, Mispelblom Beijer .
68 Ifet onderwijs, aanvankelijk onder de leiding van den onderwijzer J . A . P. do Visser gestaan hebbende, is ten gevolge van zijne overplaatsing en bevordering, ( 1 ) overgegaan op zijnen opvolget', den onderwijzer L. A. de la Cioiz . Eerstgenoemde is in Julij naar zijne nieuwe bestemming vertrokkeri, terwiji Iaatstgenoemde eerst in September is aangekomen en in functie getreden, waardoor de leerlingen twee rnaanden verstoken bleven van onderwijs . Bij Gouvernements Besluit dd . 2 Julij 1858 N° . 49, is toegestaan em den hunr voor een schoollokaal to brengen van / 20 op f O, en is dientengevolge een ruirnei huffs ingehuurd . Gedurende hetjaar 1858 is het openbaar examen gehouclen op den 18 Junij en Iiet besloten exarnen op den 23 December . .AIlioewel de rneeste kinderen bij hunne komst ter school flog gees onderwijs genoten hadden, en er weinig medeweiking bij do huisselijke opvoeding bestaat, was de commissie zeer voldaan over de vorderingen, die de kinderen waken, waaruit genoegzaani blijkt, dat bet den onderwijzers niet aan ijver en zorg ontbreekt . Betrekkelijk het geldelijk gedeelte dezer school woidt aangeteekend : dat de ontvangsten van het af'geloopen jaar hebben bedragen I 365,060 en de uitgaven " 2014,010 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van 1618,100 9 of voor ieder leerling 54,112 BANJOnWAGIE .
Ilet onderwijs op do goavernem€mts lagere school to J3anjoewangie heeft gedurende het jaar 1858 geregeld plaats gehad . Het getal leerlingen op deze school bedroeg onder ultimo December 1857, zijndo jongens tegen betaUng 6 I, I) gratis 5 11 rneisjes tegen betaling n 1) gratis
2
to zamen . 13 liet gemiddeld getal bedroeg in 1857, 14, van welke 7 gratis onderwijs genoten ; gedurende Iiet jaar 1858 gemiddeld 14, van welke 5 gratis onderwijs genoten ; alzoo bestaat in dit getal seen vooruitgang. (1)
B es l uit H . C . v . 0, dd . 8 April 1858 N° . 3/107.
69 De onderwijzer A, van Ooijen word 14j Besluit van de Hoofdcomnaissie van onderwijs bevorderd tot Zen onderwijzer aan de Stadsschool to Batavia ( i ) . Zijn opvolger J . H . Beer, benoemd bij hetzelfde beslnit, was ondermeester aan de gouvernements 2e lagere school to Samarang, en aanvaardde zijne betrekl ing as onderwijzer aan do gouvernerner~ts lagere school albier op den $en Junij 1858 . Door omstandigheden, en voornarnelijk door bet kort verblljf of dienstaanvaarding van genoeniden onderwijzer Beer, heeft de Subcommissie er toe moeten besluiten om bet openbaar examen der leerlingen, hetwelk in Julij had behooren to zijn gehouden, uit to stellen tot December 1858, Dit examen met prijsuitdeeling vond din ook plaits op den 23eri flier maand, bij hetwelk der Subcommissie mogt blijken, flat de leerlingen eene goede leiding genieten en tamelijk vorderingen hidden gJmaakt. Van de leden der Subcommissie heeft in flit jaar de beer C . w, F. l\logk deze plaits verlaten en is de beer WV . S. Cramer in zijne plaits benoemd . Het schoolgebouw, de onderwijzerswoning en bet schoolmeubilair worden good onderhouden en verkeeren in voldoenden staat . Betrekkelijk bet geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend, flat de ontvangsten van bet afgeloopen jaar hebben bedragen en de uitgaven hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van . of voor ieder' leerling
.
.
f 446,61 » 1,597,78 f 1181,14 82, ~j
BANJOEh1AAS .
In bet afgeloopen jaar is bet onderwijs door den onderwijzer H, de Bruijn weder met vrucht voorgezet . Door zijne ongesteldheid is de school in de maand Junij een tiental dagen moeten gesloten worden, bij geniis van een' ondermeester of kweekeling, tot nadeel van de scholieren . Gemiddeld bezochten 27 kinderen de school, waarvan 7 gratis onderwijs ontvingen . Door verplaatsing van eenige ambtenaren , is bet getal scholieren in 1858 met drie verminderd, (I)
dd . 27
ebruarij 1.858 No . 30/104.
70 Kinkhoest en andere langdurige ongesteldheden deden verschei~ dene kinderen geruimen tijd to huffs blijven, vooral in de maanden Augustus, September en October. Over den goeden gang van bet onderwijs kan de meest voldoende getuigenis worden afgelegd . Over den leerlust, de gehoorzaamheid van het meerendeel der scholkren, heeft de onderwijzer dan ook volgens zijne verklaring, de meeste reden van tevredenheid, terwijl slechts een enkel ieerling om niet wettige redenen, de lessen verzuimde . Het schoolgebouw en meubilair verkeeren in goeden staat . Betrekkelijk bet geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend Pat de ontvangsten van hot afgeloopen jaar hebben bed ragen f 883,64 en de uitgaven hetgeen alzoo een nadeelig verschjl geeft van .
.
of voor ieder' leerling
.
" 2308,94 1425,34
I ~~
52,77k
TJILATJAP .
De gouvernementsschool to Tjilatjap wend in de maand Julij 1858 reet 18 kinderen, die voor het grootst gedeelte niets dan maleisch verstonden, geopend door den benoemden onderwijzer D . Feikema (i ) . Daar het nieuwe schoolgebouw toen nog niet was afgewerkt~ werd aanvankelijk school gehouden in eene der kamers van de bijgebouwen van de assistent-residentswoning . Den ten November werd het nieuwe schoollokaal, waarvan de oprigting is bepaald bij Gouvernements Besluit van 6 October 1856 no. 14, betrokken, hetwelk thans van bet noodige meubilair voorzien, ten voile aan het doel beantwoordt . Onder het bovengenoemde getal kinderen, van welke 13 betaIende en 5 gratis , warm er slechts een paar, die een weinig kenden lezen, echter zonder or jets van to begrij pen . De overigen hadden nimmer eenig onderwijs genoten, hetwelk to meer to betreuren viol, daar er eenigen under warm, die reeds den ouderdom van 11 a 13 jaren bereikt hadden . Eene verdeeling der leerlingen in klassen, heeft dan ook niet kunnen plaats hebben . Het onderwijs in het afgeloopen jaar bepaalde zich tot verstandsoefeningen, de getalleer, het schrijven van cijfers en in het (1 )
Besluit H . C . v . 0, dd . 17 Mei 1858 N°. 24/106 .
71 makes
van sommen uit de zamentelling, hat woorden makes en
lazes op de letterkast, alsmede in de boekjes . Tevens wend er een begin gemaakt met bet schrijven op papier door eenige der oudste leerlingen, waarin betrekkelijk reeds vrij goede vorderingen worden geroaakt . De onderwijzer Feikema heeft tot this ver der subcommissie blijken gegeven van de noodige geschiktheid voor zij ne betrekking en voor den omgang met de schooljeugd to hebben . In de maand December werd de school geregeld bezoeht door 26 leerlingen, van welke 7
gratis onderwijs ontvingen . Fen
leerling was op last der Subcommissie wegens lief gedurig verzuimen der school, daarvan verwijderd . Het gemiddeld getal leerlingen over al de maanden bedroeg 24 , ale 19 betalende en 5 gratis . Betrekkelijk bet geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van hat afgeloopen jaar hebben bedragen
f
383,48
en de uitgaven
"
986,60
~~
603,12
n
24,---
hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van of voor ieder' leerling
.
PoERWOREDJO . Het onderwijzerspersoneel heeft gedurende hat afgeloopen jaar geese verandering ondergaan, ale zijnde aan bet hoofd der school gebleven de onderwijzer J . B . Bloeinhard, bijgestaan door den ondermeester J . H . Toorop . Over den ijver der onderwijzers had de Subcommissie redenen van tevredenheid . Bij bet einde des jaars bedroeg bet getal schoolkinderen 44, van welke 26 gratis onderwijs ontvingen . Op den 24en Julij werd het openbaar schoolexamen gehouden, en leverde bij die gelegenheid lief onderzoek naar de gemaakte vorderingen over het algemeen vrij voldoende uitkomsten op, namelijk in aanmerking nemende het gehalte der kinderen, welke meerendeels bet voorregt misses ease huisselij ke opvoeding to genieten , en buiten de school gees antler toezigt hebben dan dat eerier j avaansche moeder . Dit is hat groote bezwaar , waartegen de goede pogingen der onderwijzers zoo dikwerf afstuiten en waarom ook nii wader bij
72 het
laatste
examen,
bij vale kinderen weinig vooruitgang werd
bespeurd in hunne verstandsontwikkeling en in hnnne uitspraak der Hollandsehe tail, welke steeds gebrekkig blijft. Overigens kin aangeteekend worden, dat de gegevene proeven in hat schoonschrijven en hat rekenen, waarin de verst gevorderden het gebragt hadden tot den zoogenaamden regal van drieen met breuken en in het verbeteren en analyseren van een foutief opstel, bevredigend waren ; voorts dat de gedane vragen over de Vaderlandsehe gesehiedenis vrij goed beantwoord tiverden en dat er ook vooruitgang was in de kennis van de vijf wereldkaarten en in de geographic van Java en den lndisehen archipel. Het schoolgebouw wordt goed onderhouden en bevindt zich steeds in goeden staat, zoo ook her schoolmeubilair . Het geldelij k gedeelte deter school levert over 1858 de volgende uitkomsten op Ontvangsten
f 760,----
ul.
~tgaven
alzoo eon nadeelig verschil van
3827,50 3067,50
of voor ieder' leading
~a
69,85
MAGELANG, Op den gewonen tijd werd her openbaar examen bij de school to Magelang gehouden en mag in hot algemeen gezegd worden, dat de uitkomst gunstig was ; vooral de leerlingen der
le
en 2e
klasse hebben vale bewijzen geleverd, dat zij hunnen tijd nuttig besteed hadden . Do door de leerlingen uitgevoerde zangstukjes given blijk van, aanleg der kinderen voor de zangkunst . De bij daze school geplaatste ondermeester
w.
Hofstede heeft
in hat afgeloopen jaar welnig diensten bewezen ; hij is wegens ziekte ruim vijf maanden afwezig geweest, De kweekeling T . Risa heeft in hot aiaeloopen jaar met ijver zijnen pligt betracht. Bid hat einde van 1858 gingen 48 kinderen tar school, van welko 11 gratis onderwijs genoten, hetgeen met ultimo 1857 eon verschil van 5 geeft, zij nde alstoen 43 kinderen aanwezig geweest. Het schoolgebouw verkeert in goeden staat, en heeft slechts gewoon onderhoud gevorderd .
73 Betrekkelijk hot geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend : dat do ontvangsten hebben bedragen f 1123,114 en do uitgaven " 2820, nadeelig verschil van of voor ieder' leerling
';
1696,006 35,010
DJOKJOCARTA,
Het getal scholieren bedroeg in het jaar 1857 gerniddeld 97, van welke 47 gratis onderwijs genoten . Gedurende hetjaar 1858 gemiddeld 100, van welke gratis onderwijs genoten 59 . Op ultimo December 1858 was dit getal reeds 104, van welke beta lende 39 en gratis 65 . Do school was dos gemiddeld met drie leerlingen vooruit ge gaan, hetgeen riiet aan buitengewone oorzaken is toe to schrjven, lIet aantal der afgegane leerliugen beliep 44 en dat der bijgeko mane 54, De onderwijzer Retel werd net bevordering overgeplaatst naar Soerabaija (') en in zijne plants werd als hesturend onderwijzer albier benoemd L, van den Bor () laatstelijk onderwijzer bij do gouvernementssehool to Buitenzorg, die in Julij de school overnam . De ondermeester Burg en do kweekeling Appal bleven in hunne betrekking werkzaam . Op den 3 en Augustus had hot openbaar examen plants , hetwelk de meeste reden gaf tot tevredenheid, zoowel over de wijze, waarop hot onderwijs gegeven word, als over de vorderingen in het algemeen van do jeugd . Dc goede verstandhouding tussehen do leerlingen, ouders en onderwijzers, werd dan ook niet gestoord, en liet onderwijs had geregeld voortgang . De gezondheidstoestand der leerlingen was over hat algemeen vrij gunstig . Bij het steeds aanwassen der school, is hot thans aantsrezig onderwijzend personeel niet voldoende, waarom door do subeommissie hat voorstel word gedaan, one voor do school nog toe to staan een tweeden onderwijzer . Bij gebrek ann eon schoollokaal werd hot onderrgt gegeven in eon daarvoor doelmatig ingerigt gedeelte van do woning des on(')
()
Gouv. Besluit dd . 15 Tunij 1858 No. 3 . " H . C . v. 0 . dd . 3unij 1858 No. 53/107 .
74 derwijzers, die daarvoor eene toelage ontvangt van f 100 's maands ( I ) totdat het nieuwe schoolgebouw voor den opbouw waarvan van gouvernementswege eene som werd toegestaan van f 9186 ( 2 ) zal zijn voltooid . Met den aanbouw van deze nieuwe naar een zeer doelmatig en tevens fraai plan opgetrokken wordende school, berekend voor 130 kinderen, was met het einde des jaars reeds begonnen . De in het vorige jaar afgekeurde banken en tafels en eene boekenkast, werden door nieuwe vervangen, waarvoor was to goed gedaan eene som van f 1000 ( 3 ) . De Subcommissie heeft gedurende het jaar 1858 geene verandering ondergaan . Betrekkelijk het geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend : dat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben b edragen I 1 .369,020 » 5674,118 en de uitgaven hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van of voor ieder' leerling . Particuliere school van L . M
.
» 4305,098 48, --
Stuinpif, geboren Dufrenois .
Deze meisjesschool telde op het einde van 1858, 22 leerlingen, die onderrigt genieten in de eerste gronden van het onderwijs en vrouwelijke handwerken . Herhaalde bezoeken in deze school, alsmede hetgeen door de ouders diet kinderen verzekerd werd, gaf aan de Subcommissie de overtuiging, dat de opieiding aldaar niets to wenschen overliet en de onderwijzeresse voor dat yak alle geschiktheid bezit . SOERACARTA .
BU bet einde van het jaar 1858 telde de gouvernements lagere school 128 leerlingen, van welke 61 gratis onderwijs genoten, alzoo eene vermindering van 10 leerlingen in vergelijk tot ultimo 1857. De uitkomsten van het onderwijs kunnen bevredigend genoemd worden . M
(') Gouv, besluit dd. 5 September 1.857 No . 56.
(') (')
„ „
„ i,
u a
3 Julij 1858 No. 6 . 24 Jannarij 1858 No . 6 .
75 Van het onderwijzend personeel der school is dit jaar bevorderd geworden tot 4dc onderwijzer bij 's gouvernements lagere school to Soerabaija, de ondermeester J . Leegstra ( i ), terwijl aan den kweekeling G. Barend op zij n verzoek een eervol ontslag uit zijne betrekking is verleend (s), zoodat hetpersoneel alsnu bestaat uit : den
ten onderwijzer H . Soeters, den Zen Id . C . H . Reijgers, den ondermeester J . B . Coenraad.
Betrekkelijk het geldelijk gedeelte der school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bedragen
f 2992 .60
en de uitgaven
" 8636,24
.
hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van . ; of voor ieder' leerling . ; •
.
~?
5643,84
.
»
47,--
Particuliere school van Mejufvrouw G . M. C. Claassen .
Op bet einde van 1858 telde deze bijna geheel door meisjes uit de gegoede klasse bezochte school 30 leerlingen .
Deze inrigting
en bet daar gegeven wordende onderwijs Iaat weinig to wenschen over en bevestigt het zich al meer en meer, dat Mejuf vrouw Claassen geheel berekend is voor de door haar op zich genomen tank .
IADIO
.
De gouvernements lagere school to deter hoofdplaats is gedurende bet jaar 1858 bestuurd geworden door den onderwijzer E . J. van der Linden, die spoedig echter door den minder gunstigen toestand zijner gezondbeid, het ambt van onderwijzer tegen eene andere gouvernements betrekking zal verwisselen ( 3 ) . Zijn opvolger is flog niet aangesteld, dock de wenschelijkheid van zijne spoedige vervanging in het belang van den geregelden gang van het onderwijs , zal spoedig tot eene benoeming leiden . Tot school is in het afgeloopen jaar , in afwachting van de voltooij ing van het in aanbouw zijnde lokaal (") gebezigd een der lokalen van het indigo-sorteerpakhuis . (i) Besluit H . C . v . 0 . dd . 10 December 1858 N l, If 2 Februarij F' n (s) If H 8 September ii ii (3 ) Gouv . besluit P ii r( , 1 Februarij (" If
32/111 . 45/103. 40 . 30 .
76 Het getal leerlingen , dat in 1857, 22 heeft bedragen , is aa,n-
vankelijk met 5 vermeerderd ; in de laatste maanden echter wader met 2 vermhiderd, zoodat het aantal leerlingen bij hat einde van het jaar 1.853 bedroeg 25, van welke 17 betalende en 8 gratis . Het onderwijs heeft, niettegenstaande de gedurige ongesteldheid van den onderwijzer, en in aanmerking nemende den korten tijd dat de leerlingen onderwijs genieten, als zijnde de school eerst in 1857 geopend, goede vruchten gediagen, zoo als de Subcornmissie heeft ontwaard bij de maandelijksche schoolbezoeken, door hare laden, en bij de op den 20en Augustus en 2 .1en December gehouden examens . In bet afgeloopen jaar is ook de subcommissie van onderwijs bepaaldelijk georganiseerd, door de benoeming van hare laden door bet Gouvernement (1), terwijl tevens de president en secretaris nieuw in functie zij n getreden . $etrekkelijk het geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend : dat de ontvangsten van hat afgeloopen jaar hebben f
bed ragen en de uitgaven hetgeen shoo een nadeelig verschil geeft van of voor ieder' leerling
.
.
677,100
: .. 2405,035 .
. f 172 7,100 . f 60,020
Ii EDIRIE .
Het schooljaar gaf redenen tot ontinoediging, niet tot tevredenheid . Met aandrang wend door de gemeente de oprlgtlng van eene school verlangd ; daaraan ward toegegeven, de school geopend en de leiding er van aan eon verdienstelijk onderwijzer, H . J. Scheffer, toevertrouwd . Levee jaren ging zulks tamelijk goad, vooruitgang en belangstelling in hot onderwijs namen toe, boezeer op den dtlur lechts weinig kinderen aanwezig waren, maar aan schier onverklaarbare redenen moat hat worden geweten, dat van doze nuttige installing in hat achtste jaar bUna gees gebruik moor word gemaakt . Het getal der schoolgaande kinderen bepaalde, zich slecbts tot 3, van welke 1 gratis . (') Gouv . besluit dd, 25 April 1858 No. 47 .
77 Daarvan waxen de gevolgen dat de onderwijzer Scheffer naar elders verplaatst ( 1 ) en de school met ultimo April 1858 tijdelijk gesloten word, totdat er weder een getal van minstens 20 kinderen kunnen worden geplaatst ( ) . Betrekkelijk bet geldelijk gedeelte der school woidt aangeteekend : dat de ontvangsten over vier rnaanden van hot afgeloopen jaar hebbeii bedraen / 18,en de uitgaven 181,96 iietgeen alzoo een nadeelig versehil geeft van . . , f 163,96 of voor ieder' leerliug / 54,72 PADANG .
Gouvernements
eerste
lagere
school.
De onderwijzers dezer school, P, van Geelen en 0. E . Hansen geven, blijkens hot openbaar examen gehouden op den 19 Augus .' tus , steeds alle rederien van teviedenheid . Hetzelfde is ook liet geval met den kweekeling A . Laarhuis, die echter slechts hot eerste gedeelte van dit jaar op doze school is werkzaam geweest, want Been vooruitzigten hebbende in bet yak van ondervijs, heeft hj cone andere betrekking gezocht en is, na eeiiige maanden zoekens naar omen anderen kweekeling, als zoodanig door j . Dumont vervangen . Dc eerste onder\vijzerswning en hot lokaal dezer school, behooves sedert eenigen tijd dririgend reparation . Voorstellen tot voorziening zijn in behandeling . FEet onderwijs heeft gedurende hot gansche jaar geregelden voortgang gehad, behalve in de maand Maart, toen de school wegens de heersehende pokken, gedurende 14 dagen is gesloten geweest . Ilet grootste getal leerlingen Iieeft in hot jaar 1858 hedragen 38 36 hot gerniddeld getal Betrekkelijk hot geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend :
( 1 ) Besluit II . C . v . 0 dd . 24 April 1858 No 17/105 . ( 1 ) Gouv, be1uit dd. 9 Junij 1858 No . 17.
78 dat de ontvangsten van bet afgeloopen jaar hebben bedragen f 2469,en de uitgaven » 6854,36 hetgeen een nadeelig versehil geeft van of voor ieder kind
~'
4385,36 131,81k
Gouvernements tweecle lagere school.
De eerste onderwijzer dezer school J . J, de Weijer heeft gedurende drie achtereenvolgende maanden wegens ziekte, goon deel aan het onderwijs kunnen nemen en later wederom herhaaldelijk ziek geweest zijnde, kan men rekenen, dat hij gedurende zee maanden van dit jaar buiten dienst is geweest . Gedurende de afwezigheid van den, len onderwijzer de Weijer, heeft de 2e onderwijzer Cornelius zich bijzonder ingespannen, en daardoor getoond zeer geschikt to zijn aan bet hoofd eener school to staan. Hij is ij verig bijgestaan door de kweekelingen Gossiaux en Buflo . Het openbaar examen, gehouden op den 20eri Augustus is, in aanmerking genomen bet onvoldoende personeel en de langdurige en herhaalde afwezigheid van den len onderwijzer, zeer bevredigend geweest . Het ingehuurde lokaal, ad f 100,-- maands, dienende voor school en onderwij zerswoning, is voor bet toenemend getal leerlingen to klein geworden, weshalve de subcommissie den leri onderwijzer heeft toegestaan voor f 70 per maand, aanvangende met 1° Nlei, een woonhuis voor zich in to boron en bet geheele lokaal voor school to bestemmen . Met 10 September is dit laatstbedoelde huffs ook als schoolloka ,l opgezegd en een antler huffs voor dit doel ingehuurd voor f 60 's maands, welke handelingen zijn goedgekeurd bij Besluit van den Gouverneur van Sumatra's Westkust (1) . Het schoolmeubilair verkeert in goeden staat : Bet grootste getal leerlingen heeft in bet jaar 1858 bedragen 154, bet gemiddeld 137 . Bet getal betalende leerlingen bedroeg gemiddeld 18, bet getal gratis leerlingen gemiddeld 119 . Betrekkelijk hot geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend ( t ) dd. 30 November 1858 No . 3541 .
79 Dat de ontvangsten in hat afgeloopen jaar hebben f 424, bedragen de uitgaven, nadeelig verschil . , . , » 7233,106 of voor ieder kind » 52,025 a~
7657,106
Particulier onderwijs .
Hetzelve bestaat nit : a . De middagschool van den len onderwijzer der 2e gouvernementsschool, J . J, de Weijer, welke bezocht wordt door 26 kinderen, onder welke 5 zijner kostkinderen ; b. De middagschool van den 2en onderwijzer aan de Gouvernements-school O. E . Hansen, walks bezocht wordt door 9 leerlingen, die gedeeltelijk ook onderwijs genieten op eene der Gouvernements-scholars, gedeeltelijk deze scholars wegens gevorderden leeftijd hebben moeten verlaten . C . De school voor jonge dames van 11lejufvrouw C . E . Thieme, welke echter in de maand October gesloten is, daar deze dame zich in hat huwelijk heeft begeven en Padang met der woon heeft verlaten . Het getal leerlingen heeft 9 bedragen ; wel hadden vela ouders gewenscht van deze school voor banns kinderen gebruik to kunnen makers, rnaar bet hooge schoolgeld list bun dit niet toe . d. Thins is er bij de subcommissie ingekomen ears verzoek van Mejuvrouw J . G. A. J. Verhoeff, geexamineerd in de Nederduitsche en Fransche taien, om to Padang eene school to mogen oprigten . Indian hair dit verzoek wordt toegestaan, zal dit even wel meet eene inrigting voor jonge kinderen zijn din voor meet gevorderde meisjes . le
LEv1OLLE :~.
Op ultimo December 1858 waren op de gouvernements lagers school to $enkoelen aanwezig 33 leerlingen, alien kinderen van europeanen en derzelve afstammelingen . Het onderwijs is gedurende het afgeloopen jaar onafgebroken voortgezet , terwijl niets buitengewoons gedurende dat tijdvak is voorgevallen . De kinderen, walks gedurende bet afgeloopen jaar de school bezochten, hebben zulks in bet algemeen geregeld gedaan, voor zoo veal namelijk betreft die kinderen, walks niet ziju aangetast ge-
80 worden door de gedurende April, Mei en Junij geheerscht hebbende buikziekte, welke vooral onder de jeugd vele offers eischte . Het schoolgebouw en het meubilair bevinden zich in een' uitxnuntenden staat. Gemiddeld bedroeg het aantal leerlingen gedurende het jaar 1857, 52, terwijl het gemiddeld getal van dit jaar is geweest 42, zoodat het cijfer is verminderd met 10 . De oorzaken daarvan moeten gezocht worden in de volgende omstandigheden 1°, dat vele ouders het ongeluk hebben gehad hunne kinderen to verliezen door de geheerscht hebbende epidemie, 2°, dat een tweetal ambtenaren, welke gehuwd warm, naar elders zijn vertrokken en door ongehuwden zijn vervangen . De kweekeling C . Barrett is bevorderd tot ondermeester op eerie bezoldiging van f 50 s'maands (' ) . Do onderwij zer P . Jansen en de ondermeester Barren hebben zich wederom gedurende dit jaar met lof van hunne verpligtingen gekweten. De vorderingen der kinderen warm voldoende, zoo als gebleken is uit list op den 12 December gehouden openbaar examen, hetwelk door verscheidene inwoners van Benkoelen werd bijgep wound . Ofschoon, zoo als hiervoren is gezegd, de vorderingen der kinderen voldoende warm, zoo mag niet ontkend worden, dat de onderwijzer zich veel moeite moest getroosten om den kinderen goed Hollandsch to leeren spreken, aangezien zijne pogingen dikwijls schipbrenk leden op de gewoonte der ouders om Maleisch to spreken, Nopens list geldelijk gedeelte der school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van hot afgeloopen jaar hebben bedragen , f 650 .--en de uitgaven 4004 .-day
alzoo meer nitgegeven of voor ieder' leerling
J 3354.
RxOuW .
In hot. jaar 1857 word de oprigting eerier gouvernements-school C)
Besluit II . C. v . 0 . dd . 16 September 1858
lea, 17/100.
81 to
deter plaatse toegestaan ( t ) met magtiging om, uit aanmerking
van de bijzondere
omstandigheden waarin Riouw verkeert, we-
gens de nabijheid van Singapore, op die school als betalende leerlingen toe to laten, kinderen vein fhtsoenlijke islanders en daarmede gelijk gestelde vreemde oosterlingen . Door den voor die school benoeinden onderwijzer C . C . Hornburg (~) weal op 1° October 18 ; 7 de school geopend in een aan de gemeente .toebehoorend gebo>>w, dat echter wegens den slccllten toestaud waarin lief verl.e~•r t, bereids in 186 daartoe was afriekeurd ; voorstellen zijn evenwel gedaan tot daar,tellin7 van een
is
gebouw voor rekening van den laude en dat beter gesehikt voor het doel .
Tot bet genieten van onderwijs werden annvankelijk toegelaten 20 kinderen, welk getal later flog met 4 verineerderd wend, zoodat de school op ultimo December 21 kinderen telde van zes tot dertien jaren, order welke 13 jongens, 2 inland~ehe en
2 chinesche
en 11 meisjes . Hiervan genieten 4 kinderen gratis onderwijs . De leerlingen bezoeken gaarne de school, en eenige gevallen van ziekte uitgezo~~derd, was de opkomst zeer geregeld . Op den 26en ~Tunij had lief besloten examen plants en hoezeer op dat tijdstip de school maar acht maanden had bestaan, given de gemaakte vorderingen der kinderen, die voor lief meereudeel vroeger simmer eenig order
vU
hidden genoten, veel voldoeiling
en werden de beste uitkomsten voorzien . Het openbaar examen had den 29en December
plants, dat
de
duidelijkste blijken van eenen verbl jfl .nrlen vooruitgan ;r opieverde. Schoolmeubeien en verdere leertniddelen, bij de lieropenina der school nieuw aangeschaf't, verkeeren in goeden stoat . Betrekkelijk het geldelijk gedeelte deter school word t aangetec1end : dot de ontvangsten van lief afaeloopen jaar bebben bedragen f Y
en de uitgaven,
769 . $a
,
hetgeen a,lzoo een nadeelig verschil geeft van . of voor ieder' leerling,,
,
. , ,
f 951 .-,
a, 40 .
PALEMB NG .
Het openbaar examen van de leerlingen op de gouvernements ( 1 ) Gouv, besluit dd . 13 Februarij 1857"
To, l .
(') $esluit H . C . v . 0, dd . 22 Augustus 1857 No . 38I98
6
82 lagere school heeft ten overstaan van de Subeommissie van onderwijs op den 8eri December plants gehad, en bleek bet alstoen dat de uitkomsten van bet onderwijs zeer gunstig zijn to noemen . De school tell 29 leerlingen in bet geheel, van welke 15 gratis onderwijs genieten . De onderwijzer Willems volbrengt met den meesten ijver de hem toevertrouwde tank . De ondermeester Goedhart, die bij besuit der Hoofdcommissie van onderwijs is benoemd en nu ruim een juar bij de school werkzaam is, betoont den meesten ijver . Betrekkclijk bet geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend dal de ontvangsten in dit jaar bebben bedragen . . . f 672,-en de uitgaven 2569,85 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van . . , n 1997,85 of voor ieder' leerling , » 68,89 (1)
f~
BANDJERMASSIV .
Buitengewone voorvallen bebben gedurende bet jaar 1858 geen plants geliad . 7n bet begin van bet jaar trail wegens vertrek af, bet lid der Subeommissie F . S . Sauerbier ; zijne plants wend vervangen door den kapitein, militairen kommandant, L . Ullmann. De secretaris der residentie, A . Muller aanvaardde in November bet secretariaat. Op ultimo December 1857 bedroeg bet aantal leerlingen bij de Gouvernements lagere school to Bandjermassin 35, van welke 24 gratis onderwijs ontvingen . Gedurende 1858 zijn er 11 kinderen bijgekomen, terwijl 13 dcor vertrek of gevorderden leeftijd de school bebben verlaten . 'khans nemen aan bet onderwijs deel 34 leerlingen, van welko 23 gratis onderwijs genieten . Belialve eenige weinige kinderen van europesche oluTers,~ begtaat de ter school gaande jeugd uit kinderen van gepensioneerde en overleden militairen, welke bij hunne inlandsche moeders inwonen . Niettegenstaande die kinderen to huffs komende, weinig goeds zien en leeren en ook de Nederduitsehe taal niet spreken , erkent de Subcommissie evenwel gaarne, dal de onvermoeide pogingen van den onderwijzer Broers vole goede vruchten dragon . (1)
dd . 7 September 1857 N . 42/97" .
83 Het openbaar examen met prijsuitdeeling had plaats op 31 Junij en hot besloten onderzoek door de Subcommissie op 28 December . Verblijdend was hot, de goede vorderingen op to merken, welke gedurende hot verloopen jaar zijn gemaakt geworden . De kinderen bezochten regelmatig en gaarne de school, zijn zindelijk en gehoorzaam . Vooral trok de aandacht der Subcommissie de zuivere uitspraak van de Nedercduitsche taal door de meeste leerlingen, zoomede hun wel geoefend geheugen . De proeven van vooruitgang in de onderseheidene leervakken bij de examens door de leerlingen gegeven, molten allezins bevrey digend genoemd worden . Over hot algemeen kan gezegd worden, dat hot onderwijs aan deze school op een gewenscht standpunt staat, en dat van onderscheidene leerlingen goede verwachtingen voor de toekomst kunnen gekoesterd worden, De onderwijzer Broers beijvert zich vooral to werken op ontwikkeling der verstandelijke vermogens en hot oordeel zijner discipelen . Het schoolgebouw bevindt zich in slechten staat, Loo good mogelijk is bet voor eenigen tijd hersteld en van buiten gesehilderd . Betrekkelijk bet geldelijk gedeelte deter school wordt aangeteekend ; dat de ontvangsten van hot afgeloopen jaar hebben bedragen f 424,30 en de uitgaven r 1781,86 hetgeen eon nadeelig verschil geeft van » 1~~7,~6 of voor ieder' leerling nagenoeg f 40 , MARASSAR.
De laden der subcommissie bleven wader geregeld de scholen bezoeken, en hunne belangstelling in hot onderwijs toonen, t Uithoofde van vertrek, hadden or onder hen de navolgend® mutation plaats . De beer W . Jonas word vervangen door den majoor Meijer ; daze wader door den majoor J . Schneider en eindelijk doze door den majoor Ardesch ( i ), terwijl voor hot vertrokken lid, den hear P. C . van Oosterzee, vooralsnog geene benoeming plaats vond . Hot malt gezegd worden dat de onderwijzers aan de beide scho(1)
Gouv . besluit dd . 13 1ci 1858 no . 15 .
84
len zich als zeer geschikt en ijverig doers kennen ; zoodat het on~ derwijs zeer bevredigende resultaten heeft opgeleverd, ondanks er cut jaar meermalen gebrek aan onderwijzend personeel bestond . De ondermeester aan de 1 e school L. A . de la Croix werd benoemd tot onderwijzer to Bezoekie ( i ) in welke vacature flog niet is kunnen worden voorzien, terwijl de jongeling A . I iels eene aanstelling kreeg als kweekeling aan die school op een traktement van f 15 's maands (' ) .
De onderwijzer aan de le school, Corporna,l, was genoopt, ten gevolge van ziekte in de maand Julij een verlof voor twee maanden aan to vragen, gedurende welken tijd merle het bestnur flier school was opgethagen aan den onderwijzer bij de 2e school Tarnson, terwijl (laarbij tevens de ondermeester aan diezelfde school, A . C . Nitzsche tijdelijk aan de le school werd werkzaam gesteld ; alwaar l~ij ooh na, expiratie van bedoeld verlof ten gevolge van gebrek aan onderwijzend personeel, werkzaam bled. Het openhaa,r examen en de prijsuitdeeling voor de leerlingen der belle scholen, heeft flit jaar den 9en Augustus plants gehad . De opkomst, ijver en gehoorzaamheid der leerlingen op beide scholen, lieten weinig to wenschen over, zoodat er verscheidene onder lien gevonden worden, die Let tot eene vrij goede hoogte bij liet onderwijs hebben gebragt . De ondermeester aan de 2e school van Zolingen, heeft onder alle vermeerdering van zijne werkzaamheden en ondanks den meermalen sukhelenden stoat zijner gezoridheid, met ijver en geschiktheid zich van de hem opgelegde tank gekweten, als hebbende hij gedurende eenigen tijd onder toezigt van den onderwijzer Tamson, de le en 2e kiasse met vrucht onder zijne leiding gehad . De kweekelingen Nitzschke en Niels werden tot ondermeesters bevorderd, terwij l de leerling J . D. J. Snell, als huip bij de tahijke 3e khtsse der 2e school toegevoegd, tot kweekeling werd benoenid, ( 4 ) de twee eersten op eene bezoldiging van f 75 ieder, en de laatste op eene van f 25 's maands . Zij riraken een vlijtia gebruik van de morgenlessen, hun door ( 3 ),
(') Besluit H, C. v . 0 . dd . 8 Julij 1858 no . 3/107 . (2)
( 3)
(`)
!F
I/
M
11
,
a Juuij 1858 no . 11/107 .
16 Februarij 1858 no . 5t/103 . 16 October 1858 no . 78/110 .
35 den onderwijzer Tamson gegeven, terwijl de kweekeliug Snell, geschiktheid toast to bezitten, De onderwijzer aan de 1e school heeft een trahtement van f 150, eene eerste vijfjarige traktements verhooglng ad f 75, 1/~ aandeel in de sclioolgelden en eene vrije won ing ann het schoollokaal . De ondern ijz er ann de 2e school geniet eene bezoldiging van f 100 's niaands, ' I10 aandeel in de schoolgelden en f 30 ale indemniteit voor huishunr . [let kleinste getal kinderen dat maandelijks de le school bezocht, bedroeg 31, van welke gemiddeld 15 jongens en 16 meisjes, terwijl het genniddel aantal leerlingen een minder was dan in het vorige jaar . Op de 2e school gingen gemiddeld 98 leerlingen, van welke 55 jongens en 43 meisjes, zoodat seder t het vorige jaar bet aantal leerlingen gemiddeld met 11 is toegenomen, terwijl bet aantal betalende leerlingen gemiddeld 33 bedroeg, Betrekkelijk het geldelijk gedeelte der le school wordt aangeteekend : dat de ontvangsten in het afgeloopen jaar hebben bedragen . . . . ; f 2367,42 en de uitgaven 6423,12 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van . , , yt 4055,70 of voor ieder' leerling 130,$3 Betrekkelijk het geldelijk gedeelte der 2e school zij aangemerkt : dat de ontvangsten in het afgeloopen jaar hebben bedragen f 768,40 en de uitgaven , . , . . ; , 4827,18 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van , . . f 4058,79 of voor ieder' leerling , ; : f 41,41 MARos, De onderwijzer S. F, Seeman staat steeds met goed gecolg aan het hoofd der school, dock gevoelt de behoefte aan eenen kweekeling, niet zoo zeer voor het groot aantal leerlingen, als wel door het uiteenloopende hunner vorderingen, veroorzaakt door hunne ongelijktijdige aankomst op de' school . In het personeel der plaatselijke subcommissie ontstond geese verandering. De schoolbezoeken, die geregeld plants vonden, gaven stof tot tevredenheid, evenzoo het gehouden openbaar en besloten examen . .
36 Het onderwijs werd gemiddeld door 24 leerlingen genoten ; van welke 15 gratis, I3etrekkelijk het geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend dat de ontvangsten in het afgeloopen jaar hebben bedi•a aen f 274,50 en de uitgaven , . » 1330,10 • hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van f 1O .5,60 of voor ieder' leerling . . . . . • . n 43,98 J3oelecomba en J3ontlaain . De zendeling-onderwijzer A . Goudswaard to Bonthain, geeft aldaar particulier onderwijs aan 52 leerlingen, van welke er 14 to Boelecomba to huis behooren, en werd gedurende de drie eerste maanden van het jaar door een' zUner oudste leerlingen bijgestaan . Behalve in de gewone vakken van het lager onderwijs geelt deze zendeling ook met goed gevolg onderrigt in het lezen en schrijven van het makassaarsch aan zes der oudste leerlingen, en is voornemens dit als een gewoon yak van onderwijs in do le klasse op to nemen, dewijl hieraan to dezer plaatse groote behoefte bestaat. De opkomst en het gedrag der leerlingen lieten niets to wenschen over, terwijl hunne vorderingen mime stof tot tevredenheid seven . Het bamboezen schoollokaal, dat tevens tot kerk dient, benevens het bamboezen huis van den onderwijzer, ondergingen eene reparatie, waarvoor de kosten ten bedrage van f 440 van gouvernementswege zij n beschikbaar gesteld (' ) . De school to Bima is van weinig beteekenis, Er zijn than in het geheel 12 leerlingen, die dagelijks de school bezoeken en onderwijs genieten in het lezen, schrijven en rekenen . AMBOIVA, Gouvernements 1e Zagere school . De le school telt thans 49 leerlingen , onder welke 12 gratis en de 2e school 76 leerlingen, van welke 35 gratis . Hot personeel bij de eerste school beeft gedurende dit jaar eene groote verandering ondergaan, 1° door bet overplaatsen van den onderwijzer Schoonderbeek, als 2e onderwijzer bij de gouvernejnents 2e school to weltevreden, in wiens pleats tot onderwijzer (3 i;1 . besluit dd . 26 Julij 1858 No, 2.
8` bij doze school is benoemd Cupaerus, laatst 3e onderwijzer aan de 1 8 school to Samarang ( 1 ) en 2° door hot op zij n verzoek verleenen van eon eervol ontslag aan den ondermeester Canela, in welke vacature tot dus ver nog niet is kunnen worden voorzien . Do ondeiwijzer Cupaerus, op den Zen Augustus aangekomen, heeft zijne betrekking op den volgenden dag aanvaard . Door hot ontslag van den onderrneester Canela, staat de onderwijzer flu gelieel alleen, zonder eenige assistentie . hot noodige voorstel is gedaan, tot benoeming van B . J . Lans eon' der oudste leerlingen der le school, als kweekeling, ten erode zoo veel mogelijk to voorzien in de thane bestaande behoefte aan hulppersoneel, Voor de 2e school, die door de aankomst alhier op den ten 11'Za ;rrt van den voor die school benoemden onderwijzer Boyar ( ;) op den 1 yen daarvolgende voor hot eerst weed geopend, is wagons gebrek aan candidates, tot dusver nog maar eon der twee toegestane on dermeesters benoemd geworden,
zij ude de kweekeling
van hot instituut van hot Nederlandsch Zendeling-genootschap i1. Kuhnwael
( 3).
Bet noodige voorstel is gedaan tot benoemivg van Boumokel, vroeger leerling aan de le thane aan de 2e school tot 2e ondermeester. De le school wordt gehouden in eon van gouvernementswege gebouwd lokani, zijnde eon fraai ruim en doelmatig schoolgebouw, en de 2e School in eon gehuurd gebouw, zullende zoodra crogelijk eon plan met begrooting worden ingediend tot daarstelling van eon geschikt gebouw ook voor daze school, waarvoor de gouvernements autorisatie reeds ontvangen is ( 4 ) . Het voorgeschreven besloten examen heeft voor de le school plants gehad op den 26eri Junij . Het personeel der eerste school bestaat thane alleen, uit eon' onderwUzer van den tea rang van f 200 's maands, benevens
f 30 's maands
voor huishuur en
Y
/ i o aandeel in de
school
;elv
den, zoo mode hot genot van de vijfjarige verhooging ten bedrage van f 75 's maands .
(I)
Gouv . besluit dd . 29 Mei 1858 No . 24.
(_) Besluit H . C. v . 0. dd. 31 Augustus 1857 fr o. 59/9'8 . ,r ii ,, 1I N (3 ) 16 Mei 1858 " 41/105 . (`)
Gouv, besluit dd . 3 Decemb . 1856 No, 29 .
88 Het personeel der 2e school bestaat nit een' onderwijzer van den 3den rang, op eene bezoldiging van 100 's maands, benevens f 50 ' S lliaalld3 voor hilisliullr en een vijfde aandeel in de sc1ioo1gelden ; en eenen ondermeester op eene bezoldiging van f 15 's man ads . Betr~;hhelijk bet geldelijk gedeelte der heide seholen worth aangeteelcend ; van de 1e school . tat de ontvangsten van 1 Januaiij tot ultimo November 1878 llehllen beds agen . . . ,f 1312,060 en de uitgavell< . . ,, 4(198,040
f
between alzoo een nadeelia verschil geeft van of voor ieder' leerling . en van de 2e school, tat de ontvangsten van 1 April tot ultimo November 1858 he bllen bedra;en f en de uitgaven betgeen alzoo eon nadeelim verschil geeft van of voor ieder•' leerling .
.
;
2785,100 56,102
543, --. 'p 1468,072 1)
. » 925,072 12,021
BANDA,
Ann bet hoofd van de gouvernements lagere school to Neira is geplaatst de ollderwljzer J . 0. Boulet, bijgestaan door den ondermeestcr J . H . 11 . de Bell en den kweekeling C . Broekhuijzen, Deze school die, blUkens het medegedeelde in hot verslag over 1857, seders de konlst van gezegden onderwijzer in leerlingen was toegenomen, waarvan bet aantal op ultimo December van tat jaar 91 bedroeg, gillg in de eerste maanden van 1858 steeds vooruit, zoodanig tat op ultimo 111aart flies minder tan 107 kinderen ter school onderwijs ontvingen . Seders verminderde tat getal met iedere maand, bedroe~g op ultimo Junij flog 103 en is in December 1858 gedaald tot 84 leerlingen, onder welke 62 tegen betaling en 22 gratis onderwijs genieten. In den loop van tit jaar heeft geen besloten examen plants gehad, uithoofde der afwezigheid van den President, als belast Xnet cone zending naar Nieuw-Guinea, en door veelvuldige ongestelt heid, zoo van den onderwijzer Boulet, als van den wan iem toegevoegden ondermeester en kweekeling .
8 Het op den 18e11 December gehouden openbaar examen, heeft niet aan de verwachting beantwoord, terwiji de Subcommissie de oprnerking lleeft gemaakt, dat Bet bij dit examen gebleken is, de orde onder de leerlingen veel to wenschen ovealiet, en daarvoor zeer weinig zosg scheen to worden gedragen . Omtrent opgewelde School valt voorts flog merle to deelen dat de in Bet laatst van 1857 daarbij aangestelde kweekeling H . P. de Vries y) reeds in de nmaand Julij daaraanvolgende zijn eervol ontslag gevraagd en verkregen lleeft ( 1 ) . Gedurende dit jaar heeft geene mutatie plants gehad onder de leden der Subcommissie van onderwijs, dock verniits de door den Resident van handy in Junij 187 gedane benoeming als lid flier commissie van den leeraar der protestansche gemeente Ds . E . J. C, van den Berg flog niet door Bet Gouvernement was bekrachtigd, zoo is welmelde hoofdambtenaar, naar aanleiding van Gouvernements Besluit dd . 31 Maart 1858 No . 3 , in de maand September door de Subcommissie nader verzocht, die goedkeuring to willen provoceren . Met terugzigt wij ders aan Bet daaromtrent medegedeelde in bet verslag over 1857 wordt eindelUk flog aangeteekend , flat de behoefte aan een ruimer lokaal, om daarin de Gouvernements lagere school to houden, steeds blijft voortduren ; echter mag met eenigen grond verondersteld worden, flat daarin spoedig eene gunstige verbetering zal ontstaan, vermits Bet door de Subcommissie aan den Resident van Bandy gedaan voorstel tot aankoop van een ledig liggend terrein, om daarop vervolgens een nieuw schoolgebouw en onderwijzerswoning op to trekken, door Bet gouveruement ingewilligd is ( 3 ) • Betrekkelijk Bet geldelijk gedeelte dezer school wordt aange_ teekend : flat de ontvangsten van Bet afgeloopen jaar hebben bedragen de uitgaven • . . . . . . . . " 4346,32
f 270,O
hetgeen alzoo eon nadeelig verschil geeft van . • of voor ieder' leading
. n 2175,82 n 22,43
(') Besluit H . C, v. 0, dd. 12 Tanuarij 1858 No . 681102 . (_) II N II N u 25 Augustus 1858 No . 52/109 . (3 ) Gouv, besluit dd, 19 Maart 1858 No . 22 .
90 TERVATE .
Tegen het chide van het jaar 1857 wend de gouvernements lagere school to Ternate, door den onderwijzer C . Over de Linden overgenomen van den onderwijzer Op de Laeij, met een petal van 12 leerlingen .
dit aetal tot 26 geklommen, Drie leerlingen verlieten de school wegens vertrek naar elders ; in overfeed, terwijl twee anderen wegens meer dan l6jarigen onderdom, flies longer aan het schoolonderwijs konden deelnemen . Seders hebben er geene mutatien meer plants gehad, zoodat aan een 29ta1 leerlingen geregeld onderwijs is gegeven . Ofschoon over het algemeen de resultaten van hat onderwijs bij het openbaar examen op den 21eri December, allezins bevredigend mogten genoemd worden, moat nogtans worden opgemerkt, dot bij den gunstigen natuurlijken aanleg van de meeste kinderen, flog veal betere resultaten zouden to bespeuren zijn, indien de ouders bet onderwijs meer in de hand werkten, door zich bij Let huisselijk verkeer met hunne kinderen, uitsluitend van de Nederduitscbe taal to bedienen . Wel verre ecliter da,t dit hat geval is, words in de meeste huisgezinnen mats dan maleisch gesproken, zoodat de kinderen als bet ware in die tail leeren denken en zich uitdrukken terwijl bet Nederduitsch voor hen steeds eene vreemde tail blijft . Blijkbaar is zuiks vooral bij bet lezen, want hoewel bet den meesten vlug afgaat, geven zij niet altijd blijken bet gelezene goad to begrijpen, en is dus de uitspraak, vooral van de g en h van de lange ee, en van de a en i, dikwerf zeer gebrekkig . Op dit punt is de bijzondere aandacht van den onderwijzer gevestigd, geworden . Hat schoollokaal is ruim en luchtig , yank was al to lucbtig vooral in de noordwestmoesson, waardoor de kinderen dan ook dikwerf aan verkoudheid en catarrhale ongesteldheden lijden . Het meubilair words met de jaarlijks toegedane golden, langzamerhand in eenen goeden stoat gebragt . Betrekkelijk hat geldelijk gedeelte deter school wordt aange teekend dot de ontvangsten van hot afgeloopen jaar hebben bedragen : f 319,20 en de uitgaven ; , ,, 1787,74 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van . u 1468,54 of voor ieder' leerling » 73,42 In hat begin de5 jars was
14IEvAno, Over hot algemeen gaf het onderwijs op de gouvernements Ia` gere school to Menado reden tot tevredenheid . Evenwel werd ook gedurende het afgeloopen jaar ondervonden het meernlalen opgennerkt gebrek, dat de kinderen meestal to spoedig de school verlaten, alleenlijk toegerust met eenige werktuigelijk aangeleerde kundigheden, zonder voldoende ontwikkeling van het denkvermogen . De onderwijzer H . C . Dicks verzocht en verkreeg een tweejarig verlof naar Nederland (' ) . Deze onderwij~er stond ruim twee en twintig jaren nan bet hoofd der school to Menado, en kweet zich steeds ijverig en tot algemeen genoegen van zij ne tank . Bij besluit der Iloofdcommissie van onderwij s( 2 ) is tot zij n vervanger benoemd, de ondermeester nan de Gouvernements lagere school to Buitenzorg, L . G. van der Hoek, op eene bezoldiging van f 100 's maands, benevens indemniteit van huisliuur ad ,f 30 's rnaands, en o aandeel in de schoolgelden. Het nnaterieel der school voldoet nan de behoefte . De leerlingen, die in 1858 de .drool bezochten, bestonden nit 60 kinderen van europeanen en daarmede gelij k gestelden en 13 kinderen van inlandsche hoofden, Nopens de vakken van onderwijs en leertijd bleven de bestaande regelingen onveranderd . De gebruikelijke openbare eaamina hebben merle plants gehad . Omtrent het geldelijk gedeelte der school wordt aangeteekend, dat de ontvangsten hebben bedragen f 2085, de uitgaven 4885,102 hetgeen alzoo een nadeelig verschil geeft van ; , e 2800,102 of voor ieder' leerling s~
38,
02
Onder de leden der Subeommissie op Koepang, heeft ook in dit jaar weder eene verandering plants gehad . De heeren A. A . M . van Leersum en C . F . A. Schneider zijn wegens vertrek naar elders als leden afgetreden, terwijl in huna . Gouv, besluit dd. 23 Augustus 7.858 No. 1 ; ( 1 ) Besluit H. C, v. 0. dd. 11 September.1858 No . 74/109 . (t)
92 plaats zijn benoemd, de heeren W. L J . G, de R,ochemont en J. w. E . Arndt. Ook de heer Fraenkel is wegens vertrek als voorzitter afgetreden . Het schoolgebouw bevindt zich voortdurend in goeden staat, en beantwoordt geheel aim zijue bestemming . Ook het meubilair is in goeden staat en voldoet aan de behoefte . Op ultimo 1857 bedroeg bet getal leerlingen 27 . Gedurende het jaar 1858 zijn bijgekornen 8 kiuderen en afgegaan 3, zoodat in December 1858 de school door 3) leerlingen bezocht wend . filet onderwijs op de school wordt ten genoegen van de ouders en der Subcommissie bij voortdurina door den onderwijzer H . le Bruyn gegeven, die, sedan negen jaren ter hoofdplaats Timor werkzaam, bij de kinderen bemind en bij de ouders geacht is . Omtrent het geldelijk gedeelte wordt aangeteekend : dat de ontvangsten hebben bedragen f 482,-de uitgaven » 2001,-nadeelig versehil n
1579,
of voor ieder' leering
u
49,-
IIOOFDSTTJK Staat
van
hot
IV .
Sehoolwezen onder do inlandsche ehris=
tenen, ontleend aan de Rapporten van de onderseheidene Subeommissien van onderwijs . I L
NDSCHE CIIRISTENSCHOOL TE DEPOIc
Alhoewel bet onderwijs op deze inlandsche school ook gedurende 1858 geregeld plaats vond, kunnen toch de toestand van het onderwijs en de voorhanden middelen tot verdere beschaving en ontwikkeling der Depoksche jeugd, nog niet in alien deele bevredigend worden genoemd, De Subeommissie, van de waarheid hiervan doordrongen, en pogingen wenschende aan to wenden, om in verband met den eigenaardigen toestand flier gemeente, het onderwijs aldaar zoo mogelijk op to beuren, uit to breiden, en op hechtere grondslagen to vestigen, besloot op den Ilea November op de plaats zelve door bet houden van een examen, met de vereischten en gebreken der Chri8tenschool aldaar zich nader en volledig bekend to maken . Voor de leden der Subcommissie, die alien tegenwoordig waren, was het eerie aangename tank de verstandsontwikkeling gade to slaan van een 52ta1 kinderen, die meestal op inlandsche wijze, dock net en zindelijk gekleed, de schoolbanken bezet hielden . Qnder dagelijksch toezigt van den zendeling leeraar J. IL P. ~ . Gonggrijp, staat aan het hoofd dezer school de inlandsche Christen leermeester A . P. Laurens, die bijgestaan words door zijn broeder J. Laurens ; de eerste genietende eerie bezoldiaing fwan 's landswege a f 25 benevens eerie toelage van f 17.-- en de laatste een inkomen van f 10,- 's maands . De vakken van onderwijs bepalen zich tot het Maleisch lezen en schrijven met romeinsehe en arabische karakters, bet rekenen, de bijbelsche geschiedenis en het zingen . In verband met de gebrekkige leermiddelen, de weinige bedrevenheid van de onderwijzers, en den achterlijken staat van beschaving, waarin die gemeente verkeert, welke gevolgelijk op de junge gemoederen terug werkt,
94 moet toch worden erkend , dat het gehouden exanien de daa .rvan gemaakte verwachting heeft overtroffen . Deze voordeelige uitkomst meent de Commissie uitsluitend verschuldigd to zijn aan de bemoeijenis van den zendeling Gonggrijp voornoemd, die met de meeste belangstelling bet onderwijs regelt en bestuurt, en zonder wiens volhardende bemoeijenis de hierbedoelde school een betreurenswaardig aanzien zou hebben, De school wordt gehouden in de bouwvallige thins verlatene pastorij, char het eigenlijke schoolgebouw in flog ergeren staat verkeert . hen nieuw schoollokaal schijnt een onmisbaar vereischte en llet ontbieden van elders van nicer geschikte onderwijzers een aanbevelenswaardige maatregel to zij n ( 1 ) . De scholieren zij n verdeeld in drie klassen ; de kinderen, die met hun zevende jaar ter school komen worden zooveel mogelijk naar de klankmethode van Prinsen onderwezen . Met bun veertiende jaar verlaten zij de school . Intusschen zijn de meisjes uit de hoogste klasse onderwezen in vrouwelijke handwerken . Fen zevental barer ontvangt dagelijks bij Mevrouw Gonggrljp onderrigt daarin . Voor de jongens nit de hoogste klasse wordt gelegenheid gezocht orn hen in de middaguren een ambacht (bet schoen of zadelmaken) to doers aanleeren . I1et schoolmeubilair was in voldoenden staat en zal allengs verbeteren, sedert voor den aanmaak en bet onderhoud daarvan eene som van f 50 wend toegestaan ( 2 ) . Bij gelegenheid van bet door de Subeommissie op Depok gebragt bezoek werd door hair op gemeld landgoed in de kampong Kekoepoe ook flog eene andere school aangetroffen, voor Mahomedaansche kinderen bestemd . Bedoelde school thins sedert ddn jaar in aanwezen, is eene geheel particuliere weldadige inrigting, daargesteld met bet doel, om door bet geven van lager onderwijs airs eenige kinderen van islanders, de Evangelisatie voor to bereiden . Die onderwijzer is genaamd Sebastiaan Lumansiek een inlandsch Christen, uit de Minahassa afkomstig . Als knaap was bij in huffs bij den zendeling $errman to Amoerang , wiens kinderen bij naar Depok vergezelde en sedert aldaar verbleven is . (') Missive Subkomm . v. 0 . to Buitenzorg dd . 12 Novemb .1857 No . 17 . (') Gouv. besluit dd . 21 Maart 1858 No . 9 .
95 Aanvankelijk werd het onderwijs gegeven in een ledig staand huffs op de grens van Depok en Sawangan . Daar dit geheel bouwvallig was, zoude een nieuw bamboezen schoolgebouwtje, onder toezigt van Lumansiek werden opgerigt in de gemelde Kampong Kekoepoe . Dat gebouwtje is thans bijna voltooid, en inmiddels geeft do onderwijzer les in zijne woning, waar de Subcommissie hem dan ook aantrof en bezig vond . Voor de school wordt van Gouvernementswege geene ondersteuning verleend, als zijnde eene instelling welke haar bestaan verschuldigd is aan een zendeling-genootschap . De kosten voor de Inlandsche Christensehool to Depok hebm ben gedurende 1858 bedragen f 664 . SALATIGA .
Inlandsche C1iv stensclaool van den zendeling i''.
Lloezoo .
Op deze school werden gedurende bet jaar 1858 aangenomen 31 Ieerlingen, Van deze, zoowel als van vroeger aangenomene verlieten de school in bet geheel een getal van 26, zoodat bet totaal der scholieren op ultimo December bedroeg 28, zijnde 26 jongens en alzoo 5 meer dan op ultimo December 1857, De reden, waarom zoo velen de school verlieten, is bij de meesten slechts to gissen . Sommigen werden door arbeid verhinderd, bet onderwijs verder bij to wonen, eenigen bleven aanvankelijk weg wegens ziekte, anderen gingen zeker door onversehilligheid terug . Onder degenen, die thans de school bezoeken, zijn elf gedoopten onder welke eenige reeds volwassenen, welke Iaatsten meer bijzonder godsdienstig onderwijs ontvangen, ten einde later in eerie of andere betrekking bij de Evangelisatie behulpzaam to kunnen zijn . De Ieerlingen , tot de christelijke gemeente behoorende, staan voor hot grooter deel onder bet meer bijzonder toezigt van den zendeling en hebben bij hem of zijn' medehelper bun verblijt: De meesten humor kwamen van elders bier been ; gelijk dit ook met sommigen der ongedoopten hot geval is . Al de scholieren behooren tot de geringe volksklasse . Sommigen zijn als bedienden of ook wel als kinderen van bedieu~ den bij Europeanen aan huffs . Hun ouderdom is van 6 tot 30 jaren
Behalve hot reeds genoeznde godsdienstig onderwijs, waarv ,n in hot bijzonder de christen- scholieren gebruik waken, warden alien geoefend in hot lezen en schrij ven van Javaansch en Maleisch ; dit laatste met romeisehe karakters, benevens in de cerste beginselen van hot theoretisch en practisch rekenen en van hot zingen . Aangaande de vorderingen der leerlingen han ten opzigte van hen, die geregeld bet onderwUs l~ijtivonen, ook thans ~vedei bevredigende gettii a a~~•e nis warden at~rele a o~~d . Intusschen i op eerie netroltwe opkomst bij velen niet to roemen, wat uit hunne afhankelijke positie ook wel to verklaren is . Bovenhedoelde medehelper in de school is de Javaansche Christen Asa I iman, die zich bij voortduring door trouw en ijver onderscheidt. Bet onderwijs op deze school geschiedt geheel gratis . In de daartoe vereisehte uitgaven voorziet hot Nederlandsch zendelrng-genootschap. Enkele der minst kostende leermiddelen warden door sommige scholieren met eenige duiten vergoed . JAPARA .
Partieuliere Javaansche School van den Zendeling der doop$gezinde vereenijing P . Jansz to Japara .
[let getal leerlingen bedroeg onder ultimo December 1857, 9 . Dit getal steeg in de maand 111ci 1858 tot 15 ; dock hot daalde van lieverlede weder, zoowel wegens ziekte der kinderen als omdat de ouders arbeid van hen vervden, zoodat de school in September en October 1858 geheel stil stood Zij opende zich later weder, en loom onder ultimo December 1858 tot 11 leerlingen, van welke 2 jongens en 9 meisjes . Van deze leerlingen zijn 8 kinderen Inlandsche Christenen, 3 Mahomedanen . IJet onderwijs bestaat in hot Javaansch lezen en schrijven, rekenen, zingers en de bijbelsche geschiedenis . Bet hiervoren vermelde omtrent de algeheele staking der lessen kan niet doers verwachten dat er vole vorderingen op deze school warden gemaakt. De ijver en helangstelling der zendelingen heeft tot dusverre op eon vrij onvruchtbaar veld gewerkt . Daar de zendeling Jansz zich moor bepaaldelijk met bet Evan
97
gelisatiewerk belast, staat de school sedert geruimen tijd onder do biding van den zendeling Klinkert . PAsoERoE
.
De Inlandsche Christenen, ten getale van ruiin 100 in deze residen tie aanwezig, genieten geen onder wijs . Inst ituut
voor
inlandsche
B . J. .1'T.
onclerwijzers van den hear
Ros/cott to Amboina .
Naar aanleiding en op gronci van het Regerings-Besluit dd . 12 October 1857 no, 51, 'aaib belangiijke vermeerdering van per soneel voor de inlandsche scholen is toegestaan , heeft de hoof londerwijzer van het Instituut liet dringend noodzakelijk geacht, orn het aantal leerlingen to brengen van 18 op 30, zijnde de noodige voorstellen gedaan, om deze belangrijke vermeerdering van onkosten door heeren Directeuren van het Zendeling-genootsehap to doers goedkeuren . in het afgeloopen jaar 1858 zijn nit dit institnut aangesteld ondeiwijzers, alien voor rekening van hat Gouvernement . liet geheele getal kweekebingen op hat instituut bedraagt thane 94 leery ingen . negeii
Hiervan worden voor rekening van hat Nederlanclsch Zende- . Iing-genootschap onderhouden 30 kweekelingen . Voor rekenirig van den hoofdonderwijzer 2 kweekelingen . Voor rekening van ouders of verdere familiebetrekkingen 62 aspirant-kweekelingen . Bij voorkomende vacatures wordt liet aantal kweekelingen ter6 stond aangevuid uit deze aspiranten . De opneming tot werkelijk kweekeling gesehiedt voigens an cienniteit, bij hot lot, of bij veigelijkend exarnen . Is er slechts eene enkele vacature, gars geschiedt deze opnerning doorgaaus bij bet lot, of wel bij keuze der kweekelingen zelven, en aangezien zuiks voor deze jonge lieden eene belangrijke zaak is, zoo geschiedt dit altijd met de grootste onpartijdigheid, en zou, bij het zees ontwikkeld gevoel van den inhoorling voor rent en onregt, ook niet angers rnogelijk wezen zoncler aanstoot en ergerflis to geven . Moet er daarentegen gelijktijdig een grooter aantal opgenomen worden, dan gescliiedt dit in den regal bij vergelijkend examen, hetwelk voor de kweekelingen eene zaak van gewigt is . 7
98 Eet zoodang vergelljkend examen had onder anderen plaats in tie maand April 11. toen to gelijk 12 leerlingen werden opgenomen . Het is mogelijk niet overbodig airs van zoodanig exarnen eene korte beschrijving to geven . Dat, waarvan haven melding werd gernaakt en op den Eden, 7den en 8sten April Ii. voor 27 concurrenten gehouden werd, liep over de vogende punters : Rekenkundige voorstellen.
Deze worden door den hoofdonder-
wijzer zelven opgegeven, en op het bard geschreven . Al de kweekelingen zithers met hunne leijen gereed, en wach het teeken af, wanneer ze mogen beginners ; immers er worth.nte gelet op viug, evenzeer als goeci rekenen . Wie het eerst gereed is, staat op, legt zijue lei op tafel en zet zich weer op zUne plaats . Daar slant de kiok! het half uur is om, en geene lei worth meer aangenomen . De kweekelingen tier je k1ase stain op, zien de leijen na, en nu wordt aanteekening gehouden van hot geleverde werk ; zoodanige rekenkundige voorstellen worden driemaal gegeven. Na volgt :
Zangkunst. Men kiest nit de oefenings-tabellen
een tier rummers (voor ditmaal No . 13) hetwelk worth voorgehangen . Vooraf zjjn tie examinancli naar een afzonderlijk vertrek ver wijderd, , opdat de e€n met de fouten van den ander niet zijn voordeel zoude kunnen doen . Nu worden ze ze Nu worden
n Hij,, the ann de n voor voor een den aferoepen afgeroepen .. Hij die airs tie beurt beurt
is, treedt voor voor het het bond, bond, en en draagt draagt het het gezang gezang is, wordt wordt binnen binnen gelaten,, treedt
voor, voor, met met inachtneming inachtneming van van maatslag maatslag en en alles alles wat wit er er bij bij behoort behoort .. Maakt zes stemmen Maakt hij hij eene eene font, font, dan tan hoort hoort men men vijf, vijf, zes steinmen to to gelijk gelijk ::
font! font! en krijgt hij op de lijst, wa rvan ied r tier oudste kwe ke-n en krijgt hij op de lijst, waarvan ieder der oudste kweeke .
lingers er ecu een in in handers handers heeft heeft een een schrapje, lingen er schrapje, dat tat is is dne dne afkeuring afkeuriug.. Zija ze alien alien vdor vdor ge*eest, ge*eest, tan dan worth wordt alles alles geverifleerd geverifleerd en en Zija ze
mogelijke quaesties beslist beslist.. mogelijke quaesties
Den volgenden tag komen zij aan de taalkunde . In tie eerste plaats de spelling . I7it een of ander boek worden eenige voizinnen voorgelezen ; tie leerlingen schrijven ze op, en daarna worth aanteekening gehouden, van welligt gemaakte fouten in spelling of interpunctie, waarbij ecn leder moet zorgen, tat hij zoo duidelijk schrijve, tat er geene gesehillen kunnen ontstaan .
Daarna volgt spelling en vertaling van een bepaald getal hoognialeisehe worden, waarbij de leerlingen wear a voor eda wotden opgeroepeu . Hierna hebben zij aarcliijksknude, en eindelijk schoonschiijven : groot middelsoort en klein ; en opdat alle partijdigheid zooveel rnogelijk buiten gesloten woide, zoo worden deze schriften aan een' der heeren arnbtenaren gezonden, die ze toetst, vergelijkt en daarna genummerd terug zendt . Eindelijk worden alle goad- en afkeuringen opgesomd en vergeleken, en zoo blijk van zeif, wie opgenomen wordt en wie bij eene volgende gelegenheid aan denzelkden wedstrijd kan deelnernen . Daze exarnens, die met de meeste naauwkeurgheid door den hoofdonderwijzer, zijne medehelpers en de kweekelingen der le kiasse worden gehouden, 4jn van veal belang, omdat er een krachtige prikkel in gevonden wordt tot voortdurende inspanning, ijver en goad gedrag, waaraan hat dan ook voor een goad deal is toetesehrijven, dat dit Institaut voortdurend, zoo geheel aanzijne bestemming b1jft bean twoorden, en do beseierming en belangstelling van hat Bestuur ondervindt . Gouvernementsschool to Groot-Hative . Daze school ligt geheel in de nabijheid der hoofdplaats Amboina, ten westen van hat fort Nieuw-Victoria . In weerwil van alle aangewende moeite mogt hat voorheen niet gelukkeu om deze school met zoo vale anderen gelijken tred to doen houclen . De omstandigheid, dat hat grootste deal der leeiIingen op een' aanzienlijken afatand van de school, aan de overzijde der baai woont, en bij eenigzins hooge zee niet zelden drie uur en larger op zee is, oni tar school to kunnen komen , daarbij de traagheid en weinige nergie van den ouden onderwijzer Latumahina, waren zoo vale redenen, die den bloei deter school in den \vegtonden . Sedert echter ann den ouden man een welverdiend pensioen is toegelegd geworden , ecu jeugdige en kundige, allezins ij verige onderwijzer aan liet hoofd der school ward geplaatst, en hat schoolreglement behoorlijk kon worden toegepast, is deze school zeer spoedig vooruitgegaan . In hooge mate heeft ook op deze school gunstig gewerkt, hat Regerings-Besluit dd . 12 October 1857 No. 51, waarbU voor inlandsehe scholar, tellende 100 leerlingen of daurboven twee,
100 ~n aan scholen van 200 of meer leerlingen , this onderwijrers worden to goed gedaan, weshalve tan ook voor deze school als tweeds onderwijzer is benoemd geworden, de kweekeling van het Instituut Onesias Lestuni, op f 12 tractement 's maands, De school weed gedurende het afgeloopen jaar door den schoolopziener herhaaldelijk bezocht . De opkomst der kinderen is over het geheel zeer bevredigend ; -- gems enkele magi vond de schoolopziener minder tan een getal van 150 leerlingen , en meestal warm er, hoe onverwacht hij de school ook bloom trail, meer tan 170 lcinderen present, hetgeen in vergelijking van vroegere jaren van belangrijken vooruitgang getuigt, wanneer er vaak niet meer tan een dertigtal leerlingen gevonden werden. De eerste onderwijzer der school W . Noija, staat tan ook bij den schoolopziener als een verdienstelijk, kundig en allezins ijverig moan aangeteekend, die bij voorkomende gelegeuheid op onderscheicling aanspraak heeft, De school telde over bet afgeloopen jaar 223 leerlingen, waaronder 92 die genoegzaam alien vlug en gemakkelijk lezen en naar evenredigheid hunner respective klassen, vrij wel geoefend zijn in al de andere vakken van onderwijs . tfegen het erode dezes jaars zullen 34 leerlingen de school moeten verlaten, als den bij het reglement bestemden ouderdom bereikt hebbende, terwijl daarentegen 20 nieuwe leerlingen zullen worden opgenomen, waardoor dus de getalsterkte voor 1$59 zal zijn 209 leerlingen . Gouvernementssehool
to
1~oussanive .
De school to Noussanive heeft het aanzienlijk getal van 244 leerlingen, die echter in het afgeloopen jaar weer minder geregeld ter school kwamen, tan in het vorige jaar . De omstandigbeid, tat de woningen der meeste ouders op meer tan 2 urea a,fstands van de school zijn gelegen, is d
to does, de school van Fial in to trekken, als niet meer aan lief noel beantwoordende, zoo zoude de oprigting eener school, ter bedoelde plaatse, geheel zonder bezwaar van 's lands kas kunnen geschieden . Gelijk reeds met een enkel wooed weed opgemerkt, was de opkomst der kinderen over bet afgeloopen jaar niet volkomen bevredigend . Vooral was nit lief geval gedurende de zware regens in de maanden Mci, Junij en Julij , zoodat van de 214 kinderen niet meer dan 160 present wares, en eene enkele mail zelfs niet meer dan 120, Desniettemin hebben de kinderen zeer goede vorderingen emaakt . Bij hesluit van 23 Maart 1858 No . 2, is aan deze school toegevoegd een tweede onderwijzer, zijude een kweekeling van. bet On derwijzers-Instituut van lief Nederlandsch 7endeling-genootschap. In September 11 . kwanl een der toewah agama's gazer school to overlijden . Het zal dus noodig zijn, dat met eenigen spoed, een anger persona worde aangesteld, terwijl voor lief aanzienlijk getal bur erkinderen, die deze school bezoekt, insgelijks een marinjo zoude behooren aangesteld to -worden, opdat de werkzaamheden naar billijkheid -verdeeld kunnen worden . Gouvernementsschool to 2lfardika. De school to Mardika is voortdurend in bloeijenden toestand,M staande onder de leiding van den even kundigen als volijverigen . onderwijzer 3e klasse P . P . Risakotta . Door vertrek als anderzins was lief aantal leerlingen eenigzins minder dan gedurende het vorige jaar, bedragende slechts 75, walk getal voor lief aanstaande jaar echter wear 84 kinderenzal bedragen . De opkomst der kinderen in deze school lief mats to wensehen over, terwijl bij den ordelijken gang van lief onderwUs, de vorderingen zeer verblijdend wares . Immers, van de 75 leerlingen waaronder flog zeer jeugdige kinderen, konden 60 lazes, wel is waar gedeeltelijk flog gebrekkig, maar toch bet grootste deal hoed . In de maand December zal een elftal leerlingen den ouderdoni bereikt hebben om uit de school ontslagen to mogen worden, tar wijl daarentegeu een 20tal zal kunnen worden opgenomen . De beige orang toewah agama's van 11 . ardika L. Serhalawan
1o en A . Pattij voldoen behoorlijk aan hunne verpligting, loch over Soja di bawah wordt geklaagd . Het zou ook flog om redenen, die bier niet kunnen worden op . gegeven, wenschelijk zijn , om deze menschen door meer geschikte personen to doers vervangen . De nieuwe kerk, die tevens voor schoolgebouw moot dienen, zal eerlang gereed zijn . Dit nieuwe gebouw is veel ruimer en meer hecht gebouwd, dan de afgebroken oude kerk . Hiermede gereed zijnde, zal er spoedig een begin moeten worden gennaakt met een betamelijk huffs voor den schoolmeester, die thans in eene gehuurde mooning verblijf houdt . Gouvernementsschool to Roenaah Tiga . I3ij eene vorige gelegenheid is medegedeeld, dat de school in deze Negorij door den weinigen ijver van den schoolmeester Souhoka tot eene der minste van de geheele afdeeling behoorde . Het werd this hoog tijd, dat deze onderwijzer door een meer ijverig man werd vervangen , tot welk chide stappen gedaan zijnde, eene over plaatsing gesehiedde ( ) . De tegenwoordige onderwijzer C . Mustamu heeft dan ook de goede verwachting, die men ten zijnen aanzien koesterde, in geeb non deele beschaamd, wel is waar had hij in den beginne eene zware tank om ouders en kinderen weder aan geregeld school gaan en orde to wennen, dock door gedurige toespraak , en nanmoediging van den schoolopziener, volhardde hij in zijne tack en mogt dan ook daarvan aanvankelijk goede vruchten Zion . Genootschapsschool to Poka . Het aantal schoolpiigtige kinderen in deze school is gedurende bet afgeloopen jaar belangrijk vooruit gegaan, daar hot van 29 tot op 40 leerlingen gestegen is . Doze vermeerdering moot echter voor een groot deel worden toegeschreven a an huisgezinnen, die naar herwaarts verhuisd zijn . Het bier gehouden examen was tamelijk bevredigend, dock zoude beter geweest zijn, wanneer de kinderen met zoo ongeregeld ter school kwamen, vooral in den regentijd . Dit ongeregeld schoolgaan moot , wel is waar, althans in de drooge moesson, aan onverschilligheid der ouders worden toegeschreven, dock in den regentijd bestaan er inderdaad wettige be(') Besluit van den Gouverneur der Moluksche eilanden, dd . 13 No~ venuber 1857 No . 2 .
103 letselen, char de sterk gezwollen bergstroomen, alsdan niet altijd gepasseerd kunnen worden . De maand Junij 11, leverde daarvan flog een treurig bewijs . Een der schoolkinderen, een meisje van omstreeks tien jaar, uit de school naar huffs keerende, werd door het antlers onbeduidend riviertje, flu evenwel door de hevige plasregens tot een' sterken stroom gezwollen, meegesleept en naar zee gevoerd, waar het verdronk . [let kerkje in deze kampong is in vrij goeden staat ; de sehoolmeesterswoning echter ziet er zeer vervallen ult . Genootschapsschool to
Galala .
De school in deze negorlj , die alleenlijk uit burgers bestaat, verkeert bij voortduring in goeden toestand , alhoewel het gehouden examen flog al een en antler to wensehen overliet, en voor een deel minder voldeed, dan in het vorige jaar, waarop de onderwijzer N . Ririmasse door den schoolopziener opmerkzaam werd gemaakt . De schoolineester schijnt zich echter flog al moeite gegeven to hebben om zij nen goeden naam als zoodanig to herstellen, char liij later herhaaldelijk aanzoek deed, om een tweeds examen to houden , waaraan echter vooralsnog niet voldaan kon worden, aangezien de tegenwoordigheid van den schoolopziener elders vereischt werd . Het aantal schoolkinderen bedraagt 74 ; hiervan zullen een drietal ontslagen worden en even veel worden opgenomen, zoodat het getal schoolpligtige kinderen voor het aanstaande jaar onveranderd blijft. Het kerkje, dat tevens voor schoollokaal diem, ziet er altijd zindelijk en netjes ult . Genootschapsschool to W aaijhero .
Het in de maand April 11 . in deze school gehouden examen viel tamelijk gunstig uit, schoon er vele scholen zijn, dre belangrijk hooger staan . In de maand December zullen een vijftal kinderen de school kunnen verlaten, terwijl er 21 kunnen worden opgenomen, en this het aantal schoolpligtige kinderen stijgen zal tot 120 . De kerk in deze negorij is flog nieuw en in goeden staat . De opbouw van de nieuwe schoolmeesterswoning vordert langzaam, dock wordt zij een stevig en net huisje .
104 Genootschapsschool to .Negerae-lama .
haze school is eerst in hat vorige jaar opgerigt, dock verkeert reeds door de goede leiding, die de jeugdige en kundige onderwijzer Nendissa aan den gang van zaken heeft weten to geven, in zeer bevredigenden toestand . Het door den schoolopziener gehouden examen hep zoo gunstlg of, dat bij zich genoopt gevoeldP om den onderwijzer voor tra .cternentsverhooging bij Directenren des Genootschaps voor to dragen . De school telde in hat afgeloopen jaar 41 kinderen, waarvan, een 4tal bij hat einde des jaars zullen ontslagen moeten worden terwiji een 3tal jonge kinderen kunnen -worden toegelaten, waardoor dus hat aantal schoolpligtige kinderen een 40tal zal bedragen . Gouvernernentesehool to .Raseo.
Hat bier gehouden examen in de maand Augustus Ii . vial gansch niet mede, in vergelijking van bet vorige jaar, Behalve bet lezen en schrijven, was ieder antler yak van onderwijs beneden bet middelmatige en zelfs van dien aard, dat de schoolopziener zich genoopt zag, zijn ' arbeid to staken, en een' der oudste kweekelingen van bet Institunt derwaarts to zenden, om eene betere leiding aan den gang van bet onderwijs to geven . Be school telde over bet afgeloopen jaar 63 leerlingen, waarvan 5 ontslagen en daarentegen 1 opgenomen moeten worden, rest voor bet jaar 1859, 58 leerlingen . Gouvernementsschool to Hatoe.
Tegens hooggaande onaangenaamheden tusschen bet negorijhoofd en den schoolmeester, was bet dringend noodig geworden, cm den verdienstelijken onderwijzer Anakotta naar elders to verplaatsen, en wend ire zijne plaats benoemd, de schoolmeester der 3e klasse J . L. Reawaruw (' ) . Of daze bet er op den dour goad zal makers is meet dan twijfelachtig, althans de regehnatige opkomst der kinderen mat nog al to wensehen over . Van de 72 leerlingen zijn er vaak niet meet dan 50 tot 58 present, blijkens bet dagregister van den schoolM
ui eester. Ook de opkomst der gemeente bij de openbare godsdienstoefeQ1)
Eesluit v . d. Gouverueur der 1v1olukken dd . 14 Dec . 1857 No . 1 .
103 ningen is zees treurig ; van de 280 zielen, die de bevolking dezer negorij uitmaken, komen er doorgaans niet meer don 6, hoogstens 8 personen ter kerk . Deze omstandigheid getuigt altijd van weinig belangstelling, en werkt nadeelig op bet volksonderwijs terug. Als hoofdoorzaak van dezen ongunstigen toestand der• gemeente wordt opgegeven, dot de bevolking, behalve huizen in de negorij , ook nog een aantal woningen in de bosschen 'heeft opgerigt, waar zij zich liever schijnt optehouden, clan in de negorij . Het is to hopes, dot het den zendeling-leeraar gelukken mode, om in dezen ongunstigen stoat der gemeente, eerlang verbetering to brengen . Gouvernementsschool to Lilibooi. Deze school heeft aan bet hoofd den ijverigen en kundigen onderwijzer der le klasse E. C . Pattiasina, van Boeroe herwaarts overgeplaatst . Desniettemin verkeert de school in gees' zeer bloeijenden toestand, hetwelk aan het slecht bestuur van bet negorijhoofd wordt toegeschreven . Het aantal schoolpligtige kinderen bedroeg over bet afgeloopen jaar 117, hiervan zullen in de maand December een 8tal de school verlaten, en 12 worden opgenomen . Gouvernenaentsschool to
Allang .
Eerste en
tweede School.
Deze negorij bezit twee scholen, waarvan de eerste onder den onderwijzer der le klasse D . J. l\'1anupassa, met een getal van 110, en de 2e voor rekening van het N ederlandsch Zendeling-genootschap, onder den onderwijzer A. Z, Latumanuweij , met 95 leerlingen . Wegens de mindere bekwaamheid van den ouden onderwijzer Manupassa stoat de eerste school verre achter bij de tweede school . De opkomst der kinderen was in bet afgeloopen jaar tamelijk bevredigend, alhoewel in deze negorij eenige oorzaken bestaan , die bet geregeld schoolgaan van een vrij groot getal leerlingen~ belcmmerend in den wag treden . Deze oorzaken zijn gelegen in min voldoende voedingsmiddelen der bevolking . Niet toereikende voorzien van sago, het hoofdvoedsel der bevolking in deze gewesten, moet die van elders ingevoerd worden, en door het bij velen aan bet noodige geld mangelt, om zich daarvan to kunnen voorzien, zoo moat de bevolking, vooral in den regentijd, zich behelpen, zoo goad en kwaad hat gaan wil . Op een der uithoeken van hat eiland gelegen, is ook de zee bier bijna bet gansehe jaar door in
106 onstuimige beweging, zoodat ook de vischvangst, die voor meer gunstig gelegene negorijen ears voornaam middel van bestaan geeft, bier al zeer weinig oplevert . Een groot deal der eenigzins opgeehoten kinderen zoo jongens als meisjes is dus verpligt our in de bergen en bosschen rond to zwerven, ten einde aldaar hot noodige voedsel op to sporen . Gelukkig zljn dan ook de bosschen in deze streak des eilands rijkelijk voorzien van verschillende boomsoorten, die een min of meer toereikend voedsel opleveren . Immers, aan Kanarie, Tjampada Gajang en Doerian is gears gebrek . Is hat dus een eenigzins vruchtbaar jaar, dan gaat alles tamelijk wel ; dock het gebeurt ook wel eens, dat de bosschen weinig opleveren en dan ziet hat er voor deze, gelijk voor eenige andere negorijen, treurig genoeg ult . Bij zoodanige gelegenheden wordt de bevolking slecht gevoed of geneert zich van middelen die al to weinig voedende deelen bevatten . Vooral op kinderen, die aan beter voedsel behoefte hebben, schijnt deze omstandigheid zeer nadeelig to werken . Zij zien er ziekelijk en zwak uit, worden aangetast door slepende koortsen, die niet zelden in de zeer gevreesde bona-bogy eindigen . Deze ziekte, die aan bederf in de voehten, moat worden toegeschreven, openbaart zich in hat opzwellen van sommige ligclmamsdeelen, terwijl anderen geheel en al gerimpeld en mager worden, welds ontstaan er dan afzigtelijke builen en wonders, meestal aan de beenen, waaraan de arme kinderen sours jaren lang kunnen kwijnen en lijden, en er sours hors geheele levers lang de nadeelige gevolgen van ondervinden . Bij onderzoek bleak het, dat alleen van de tweede school in deze negorij een 8tal kinderen, door deze smartelijke kwaal waren aangetast, en ellendig op hunne deggoe-deggoe (rustbank) hun jeugdig levee verkwijnden, zoodat men inderdaad deze ongelukkigen niet zonder mededoogen kan aanzien . Het zoo welligt niet voegzaam geacht worden, aangaande dit onderwerp in verdere bijzonderheden to traders, dock volgens hot gevoelen van den schoolopziener zouden er wel middelen to vinden zUn, our dezen bedroevenden toestand, die ook zoo bijzonder nadeelig op hot onderwijs werkt, met vrucht to bedwingen . Van de eerste school to Allang zullen eon 20tal leerlingen de school verlaten, terwijl daarentegen slechts 16 kunnen worden opgenomen, waardoor dus hat getal leerlingen op 106 zal worden teruggebragt. Van de tweede school moeten ontslagen worden 20 kinderon, terwijl slechts 16 kunnen worden opgenomen, zoodat bet
107 geheele getal leerlingen voor beide scholen over het aanstaande jaar
slechts 197 zal bedragen . Gouvernementsschool to Amahoesoe . De school in deze gemeente onder den onderwijzer der 2e klasse E . P . Soumokil, is voortdurend in bloeijenden toestand . Bij het laatstgehouden examen (16 Augustus 11 .) vond de schoolopziener 130 schoolpligtige kinderen waarvan een 56ta1 gedeeltelijk zeer goed lazes . De nieuwe school vond de schoolopziener nagenoeg voltooid . Het is een ruim, luchtig en stevig gebouw . Tegen het einde des jaars zullen een l .2tal leerlingen den oa . derdom bereikt hebben om de school to moeten verlaten, terwijl een even groot getal zal worden opgenomeu, waardoor dus het aantal leerlingen ten bedrage van 130, waarvan 66 jongens en 64 meisjes, onveranderd blijft . Gouverne2nentsschool to Hallong . De school in deze negorij, onder de leiding staande van den schoolmeester der 3e klasse J, M. Tallane, is in uitmuntenden staat, zoodat het hier in de maand Julij door den schoolopziener gehouden examen zeer bevredigend afliep . De school to Hallong telde over het loopende jaar 44 kinderen ; hiervan zullen 6 kinderen de school moeten verlaten en daarentegen een lOtal opgenomeu worden . Genootsclza'psschool to Lata. Het hier gehouden examen in de maand Julij 11, viel den school opziener in schier alle deelen tegen , zoodat or in plaats van vooruitgang, vertraging en achteruitgang to bespeuren viel . Dit kon niet langer geduld worden, to meer omdat ook reeds in het vorige jaar de onderwijzer zich ernstige teregtwij zing op den hals had gehaaid . Er werd dus door den schoolopziener eon bepaalde tijd gesteld, hoe lang flog geduld zoude geoefend worden, terwijl anders tot moor afdoende maatregelen zoude moeten worden overgegaan . Vermits flu de inlandsche schoolmeesters bij ondervinding weten dat ze op hartelijke belangstelling, goedkeuring en belooning kunnen rekenen, wanneer zij zich voortdurend van house vaak moeijelijke pligten blijven kwijten, maar daarentegen ook met
103 ongestraft van hunnen gewigtigen post een sleurwerk mogen maken, zoo begreep tars ook deze onderwijzer, tat bet meer dan tijd was geworden, orn van zijnen vorigen ijver to doers blijken . FIij beeft tit dan ook voor 's hands op zoo loffelij ke wij ze gedaan, tat er thins reeds zeer merkbare verbetering to be~petiren valt . De school telde in bet begin des jaars 92 , later 95 kinderen, waaronder thins 70, die gedeeltelijk vrij vlug lezen, en tamelijk wel geoefend zijn in de verdere vakken van onderwijs, gelijk door de tafel van werkzaarnheden voor iederen tag worth voorgeschreven . In de maand December zullen 12 leerlingen de school verlaten en 14 worden opgenomen, waardoor dus deze school voor bet aanstaande jaar zal tellers 97 schoolkinderen . Gouvernemeratsschool to Waaij . Eerste en tweeds school. Den 25eri October 11 . werd in deze rlegorij door den schoolopziener vergelijkend examen gehouden der beide scholen, hetwelk van des morgens half acht tot des namiddags twee uur onafgebroken werd voortgezet, en door den zendelingleeraar Bar en den Regent werd bijgewoond . De 2e school vooral, onder den onderwijzer B . Lainsamputij, leverde zeer bevredigende uitkomsten, hoezeer dan ook sommige vakken van onderwijs flog wel een en antler to wenschen overlieten . De eerste school to Waaij telt 121 kinderen ; hiervan moeten 5 ontslagen en 8 nieuwelingen worden opgenomen, waardoor bet aantal leerlingen voor bet aanstaande jaar gebragt worth op 124 . De tweeds school telt 120 leerlingen, hiervan gain of 8, terwijl er 22 zullen worden toegelaten en dus gebragt worth op 134 kinderen, Gouvernementsschool to Soelie . Het alhier op den 23eri October gehouden examen vigil in vergelijking van bet vorige jaar, in bet geheel niet gunstig uit . De onderwijzer der 3e klasse J . A. Siwaletta is zeer ernstlg tot vermeerderden ijver aangespoord , waarop dan ook na al bet vroeger voorgevallene door den schoolopziener bepaald gerekend worth. Het aantal leerlingen zal voor bet aanstaande jaar van 113 tot 116 gebragt worden .
109 Gbuvernementsschool to
Tial.
A.angaande deze school zullen voorstellen tot opheffing gedaan wor~ den, daar bet getal kinderen sedert lang slechts 5 bedraagt . Gouvernementsschool to Il oetoemoerie .
FEet bier gehouden schoolexamen op 6 October 11 . liep zeer bevredigend af ; de school was in nitmuntenden toestand, en be-' hoort tot de beste van de geheele residentie ; zij telt niet minder dan 176 leerlingen, die onder de beide jeugdige en kundige on-' derwij zers J . B . Nanlohy en J . 11 T. Samallo , in ieder opzigt goede vorderingen waken. Gouvernementsschool to Roetong.
Zij telt 65 leerlingen, die blijkens bet dagregister zeer geregeld ter school komen . De nitkomsten van bet gehouden examen waxen bevredigend, hoezeer dan ook de verstandsontwikkeling der kinderen minder was, dan van die to Hoetoemoerie . Gouvernementsschool to Lejliarie .
Op den Ten October wend in daze school door den schoolopziener examen gehouden, hetwelk tegenviel, zoo zeifs, dat bet noodig was den schoolmeester der 3e klasse L . P . Ealahatie deswege ernstig to onderhouden daar toch in vergelijking van bet vorige jaar achteruitgang en vertraging to bespeuren was, De school to Lejharie telt slechts 21 leerlingen . Gouvernementsschool to Kma .
De school to Ema staat onder den onderwijzer der 2e klasse A . S . 11lakatika, en is voortdurend in zeer bevredigenden toestand. De opkomst der kinderen is zeer goed . Het schoolgebouw is ruim en luchtig en voorts in goed onderhouden staat . De school to E ma telt 108 kinderen, en heeft mitsdien volgens beschikking van 't Gouvernement aanspraak op een' tweeden on-' derwijzer. Gouvernementsschool to II oe ;oerila.
[let schooltje in deze gemeente telt slechts 14 kinderen, die vrij getrouw ter schole komen, alhoewel voor bet overige over deze school weinlg goeds to zeggen valt . Gouvernementsschool to Kilang.
Deze school staat onder de leiding van den schoolmeester der 1e klase J . Kaijadoe en is voortdurend in bloeijencien toestand • De school
110 felt 82 leerlingen, waaronder 46, die vlug lezen en naar evenredigheid in alle andere vakken van onderwijs geoefend zijn . Het aantal leerlingen blijft voor het aanstaande jaar onveranderd, aangezien geene kinderen gevonden worden, die in de termen vallen om de school to kunnen verlaten .
Gouvernementsschool to .Nakoe . Zij staat onder de leiding van den onderwijzer der 3e klasse J . 11% Matahelimual, en tell 65 leerlingen . De school verkeert in zees bevredigenden toestand ; ook het schoolgebouw ziet er vrij zindelijk nit .
Gouvernementsschool to Hatalaai. De school staat onder den onderwijzer der 2e klasse J . Late-
here, en is in vrij goeden staat . De opkomst van het grootere deel der kinderen is zeer goed ; er zijn er echter ook, die op eenigen afstand van de negorij in hunne doussons woven, en zeer slecht tee school komen . Eene nieuwe kerk is in aanbouw, hot schoollokaal flog al in vrij goeden toestand, dock vereischt even als de woning des onderwijzers een nieuw dak.
Onder de 81 leerlingen zijn er 50
die goed lezen, over het geheel echter hebben de meisjes betere vorderingen gemaakt dan de jongens .
Gouvernementsschool to Soja chi atas . Is wel is waar, wat de getalsterkte der leerlingen aangaat, van weinig beteekenis, dock staat hooger wat de verstandsontwikkeling der leerlingen betreft . De jeugdige onderwijzer der 4e klasse S . M. Sarinlauella zou gerust aan het hoofd eener groote school geplaatst kunnen worden .
De school to Soja tell wegens het vertrek van eenige fa-
rnilien naar elders thans niet meer dan 15 leerlingen .
.Residentie Ilila . De bevolking der residentie Hila bestaat voor verre het grootste deel uit Mahomedanen . Voor zooverre het eiland Ambon betreft, zijn slechts op het eiland Hila, aismede to Lariekie een geeing getal Christenburgers gevestigd . De school to Hila staat onder de biding van den schoolmeester L . 1\lanusama, die door het Nederlandsch Zendeling-genootsehap
bezoldigd wordt.
I)e school telt 29 leerlingen, waarvan er 14 zeer
goed en 3 flog gebrekkig lezen.
De opkomst der kinderen, schoon niet geheel bevredigend, was flog al tamelijk wel, wanneer men in aanmerking neemt, tat de
ouders burgers zijn, die geene eigene doussons bezitten, en derhalve vaak genoodzaakt zijn, op Ceram en elders hun levensonderhoud to zoeken . Gouvernementsschool to Lariekie.
Ten aanzien dezer school, die 20 leerlingen telt, en onder de leiding stoat van den schoolmeester Lalopua, volt weinig van belong op to merken . De opkomst der kinderen was in het of geloopen jaar naar omstandigheden vrij wel . Over bijzondere vorderingen volt niet to roemen. RESIDENTIE SAFAROEA .
Gouvernenentsschool ter hoofdplaats Sccparoea en Tiouw .
Deze school stoat onder de leiding van den oppersehoolmeester van Saparoea J . H. Nanlohy, die zich naar zijn best vermogen van zij ne ambtspligten tracht to kwij ten . Vermits hij echter reeds een man op gevorderden leeftijd is, en weinig ervaren in sommige vakken van onderwijs, zoo zal het noodig zijn, om hem zoodra mogelijk een' medehelper toetevoegen, to meet omdat het oude schoolgebouw, waarvan flog steeds gebruik moet worden gemaakt, veel to klein is om al de kinderen to kunnen bevatten, weshalve de kleinere kinderen der 4e en 3e klasse in het schoolgebouw, de 2e en le klasse in de schoolmeesterswoning onderrigt ontvangen . . Een meow en ruin schoolgebouw is wel is waar in aanbouw ; er zal echter flog wel eenige tijd aanloopen, alvorens men daarmede genet zal zijn . De school telde over het afgeloopen jaar 28 leerlingen, waarvan in de maand December 36 de school verlieten, terwijl er 33 konden worden opgenornen, waardoor this hot gezarnenlijk getal leerlingen voor het aanstaande jaar zal bedragen 282 kinderen . Gouve rnementsschool to Ouw .
Wegens voortdurende oneenigheid tusschen bet negorij-hoofd en den schoolmeester I . Kuhuwael, was het wenschelijk geworden eene overplaatsing van dezen to provoceren, waarvan tan ook gevolg is gegeven . In zij ne plants werd aan het hoofd der school gesteld , de onderwijzer der le klasse I . Manusama, terwijl aan deze school tevens werd toegevoegd , de onderwijzer der 4e klasse L C . Sepanla .
112 Dewijl ook in deze negorij het schoolgebouw geene genoegzame ruinlte aanbiedt, zoo wordt tegelijk van het kerkgebouw gebruik gemaakt voor het onderwijs van een gedeelte der kinderen . De opkomst in deze gemeente is zest bevredigend . Het gezamenlijk getal leerlingen bedraagt 194 . Gouvernementsschool to Ullath.
Zij heeft aan list hoofd den onderwij zer der 3e klasse I . P. Ruhulesin en telde over list afgeloopen jaar 133 leerlingen • fliervan zullen eerlang een 10tal de school verlaten, en 19 opgeno+ men worden . De opkomst der kinderen was niet geheel bevredigend, Gouvernementsschool to Sirrij-Sorrij .
Deze school staat onder den ijverigen onderwijzer der le klasse S. L . Floris. Dc opkomst der kinderen was over bet geheel genomen vrij good, ofschoon dan ook in deze gemeente eenige ouders gevonden worden, gelijk men die trouwens in schist iedere gemeente aantreft, die hunne kinderen niet getrouw ter school zenden, l\Zet de zoodanigen heeft men altij d eenige moeite en iS nnen verpligt de strafbepalingen toe to passers . [let geheel geeft echter voor deze school redenen van tevredenheid. Gouvernementsschool Faperuw.
De school in deze gemeente heeft geene noemenswaardlge verandering ondergaan . Zij stact onder de leiding van den onderwij zer der 3e klasse F . Sahupala, De opkomst der kinderen was over list geheel genomen b1ij . kens de dagregisters vrij goed ; nogtans hebben in list afgeloopen jaar ziekten van verschillenden aard onder de kinderen dezer nea gorij geheerscht, waardoor velen belet werden, geregeld de school to bezoeken~ zelfs werden er kinderen aangetrofren, die meet dan 2 jaren lang wegens de afzigtelijke en besmettelijke l oba 1 van de school waren geweerd geworden . Het getal leerlingen bedraagt 125 . Gouvernementsschool
to
.i ooij.
De school in deze gemeente wend over list afgeloopen jaar be~ zocht door 161 kinderen, die over list geheel genomen zees getrouw opkwamen, met uitzondering nogtans van de maandeu l\fei tot Julij , toes een groot getal kinderen door de mazelen verd aangetast .
118 bnder den vorigen onderwijzer Wattimena was deze school in een' zeer veraehterden toestand geraakt . l attimena werd gepensioneerd en vervangen door den onderwijzer der 3e klasse Y. D, Lilipalij, onder wiens leiding de kinderen goede vorderingen gemaakt hebben . Gouvernementsschool Toehaha. Het aantal leerlingen was over het afgeloopen janr geklommen tot 214 leerlingen, weshalve dan ook aan deze school een tweede onderwijzer werd toegestaan . In de maand Junij werden dus de leerlingen in 2 scholen verdeeld, waarvnn 107 verbleven onder den onderwijzer der 2e klasse M . S. Nahumurij, en een gelijk getal onder den jengdigen onderwijzer M . A . Lilipaiij in eene afzonderlijke school werd opgenomen . De school in deze gemeente verkeerde reeds naar omstandigheden in gunstigen toestand ; het mat zich eeliter aanzien, drat er onder de oudere en jongere onderwijzers, een zekere naijver zal geboren worden, die good bewaakt en met wijsheid geleid, noodwendig van gunstige uitkomsten voor het onderwijs zal doen blijken . Fr zeal eclrter gezorgd moeten worden voor den aanmaak van sehoolmeubelen voor de tweede school, alsmede voor den opbouw van eene waning voor den Zen onderwijzer. Gouvernementeschool to Hamahoe, Ook deze school mogt in het groote voorregt deelen van eenen tweeden onderwijzer to erlangen, waardoor tlrans de eerste school onder den onderwijzer der 2e klasse D. F . SiahaUa 93, en de tweede school onder den jeugdigen onderwijzer I . H. Lopulala,n 92 leerlingen tell. Gelijk in vele andere scholen, bestaat ook bier grout gebrek aan schoolboeken, waarover zeer geklaagd wordt, trouwens zeer to regt . De schoolopziener heeft eclrter eon grooten voorrand van sehoolboeken, landkaarten en leest
I14 zijn, clan zal nog veel beter in alle behoeften kunnen worden voorzien . Farticuliere school to
l 'ampong 161alioe.
Deze school is opgerigt en wordt tot heden toe in stand gehouden door eene zekere weduwe Latumahina ; zij wordt thins bijgestn an door hare ongehuwde dochter . Hair schooltje, in hetwelk geheel kosteloos onderwijs wordt gegeven, telt 41 kinderen die over bet geheel genonlen vrij getrouw de school bezoeken . Door hat Nederlandsch Zendeling-genootsehap wordt aan daze verdienstelijke weduwe's jeers een klein geschenk in geld toegelegd . Gouvernementsschool to Eolloth .
Deze school felt 197 leerlingen, dock gait achteruit door tegenwerking van hat Negorij-hoofd en heeft gedurende den laatsten tUd door de zonderlinge handelwijze van den Itiegent der negorij, die hat er op toegelegd heeft, om den onderwijzer op allerlei wij ze tegen to werken, veal geleden . De vorige verdienstelijke onderwijzer Nanlohy konde hat er niet linger uithouden . Op allerlei wijze weed hem bet levee lastia gemaakt, en were hij zelfs dikwerf valschelijk beschuldigd, Den tegenwoordigen onderwijzer der 3 e klasse F . A. Manuhutu gait hat niet veal beter, ook hij beklaagt zich wear over allerlei tegenwerking van den Regent, hetwelk tengevolge had, dat de school ongeregeld ward bezocht . Gouvernementssehool to Hawaka . De reeds bejaarde onderwijzer P, M . Latupeirissa houdt zijno school vrij goad in orde . De opkomst der kinderen was redelijk wel, hiet aantal leerlingen bedraagt 148 . Gouvernementsschool to Forte .
Deze school heeft thins aan hat hoofd den schoolmeester der 4e klasse M . J, Anakotta, die van Awaija near herwaarts ward overgeplaatst ; de school telt 121 leerlingen, die vrij geregeld tar school komen, met uitzondering nogtans van de zoogenaamde passardagen, wanneer de ouders hunne kinderen medenemen near de hoofdplaats, om dear eerie of andere kleinigheid tar markt to bzengen.
115 Gouvernernentsschool to Hara .
Ook in deze gemeente zijn thans twee oriderwijzers werkzaam . Het oriderwijs , door den oudsteu onderwijzer der 2e kiasse S . Hokum, wordt gegeven in lief kerkgebouw, tellende de school 125 leerlingen, terwiji de onclerwijzer der 4e Masse F . Pattij, met 119 IeeiIingen in lief sehoolgebouw werkzaarn is . Dc opkomst der kinderen was redelijk wel, behalve op maandag en donderdag, dewiji dan ook de grootere kinderen hunne ouder moeten volgea naar do rnarkt to Saparoen . Deze ornstandgheid, die meer of min op nile sc1ioeri van lief eiland Saparoea dnukt, is wel is waar belernmerend voor hot onderwij , dock dewiji men veelal met beIioeftige lieden to doers heefi, zoo zou lief wat veel gevergd en welligt niet verstandig zjn, oin lief reglement iii to streng toe to passers . Inlandsche Clzristenscliool
op
lief
elland Haroekoe .
FIet eiland Iiaroekoe, onder den Assistent-resident van de afdeeliug Saparoea soiterende, die door ears' opziener tar hoofdplaats Haroekoe verblijf houdende, wordt bijgestaan, felt in hat geheel 6 Christenscholen . Ze zijn : a . llaroekoe en Sameth to zamen eene school onder den oppersclioolmeester C . M . Elaiillussij, ann wien in do maand Maart 11 . ward toegevoegd de onderwijzer der 4e kiasse lip, A. Tapihenuw, met 190 leenlingen b. Oma, onder den onderwijzer der 3e klasse A. Soplanit, met 130 n e, Wasoe, onder den onderwijzer den 2e kiasse I. S . NoUn, met 46 (1. Aboroe, onder den onderwijzer den 3e kiasse L . J . Rawaiuw, met 142 e. Kanioe, onder den onderwijzer der 4 klasse I. Ch . Nanlohij , met 61 n f. Kalaliuw, onder den ondenwijzer A . A . Mus tame, met 180 , 752
"
Waaruit dus blijkt dat hat eiland Haroekoe in rat geheel bezit zes chnistenseholen met 752 leenlingen, die door een zevental onderwijzer iederen dag den week, met uitzondeiing van zon- en
11 feestdagen onderrgt ontvangen in lezen, schrijven, zingers, reke neii, bijbelsche geschiedenis en de beginselen der aardrijkskunde Behalve op de Iioofdplaats hebben flog drie deter scholen aanspraak op een' tweeden onderwijzer, narnelijk die van Oma, Aboroe en Hulitliuw ( 1 ) . Ook zal de schoolopziener niet in gebreke blijven, tot dirt erode de noodige voorstellen to doers, zoodra de Iioogste kiasse dci kweekelingen van het Instituut van liet Nederlandsch Zende1ing-genoot scilap, den laatsten curses van het onderwijs zullen beeindigd hebben, en mitsdien in gemoede en zonder vrees voor teleurstelling ter plaatsing zullen kunnen worden aanbevolen. Deze zes scholen op bet eiland Haroekoe kosten in den tegenwoordigen toestand, en de bovenopgegevene kiassificatie der onderwijzers, eene sons van f 1572 'sjaars, behalve hetgeen aan schoolboeken, papier, pennen en verdere schoolbehoeften wordt verstrekL De rnutatien in het onderwijzend peroneel voor bet eiland Haroekoe over het jaar 1858 betroffen de scholen to Halalio die harm onderwijzer S . I. Korputtij der 2e kiasse door den dood verloor (10 Junij 1858) en wiens plaats werd veivangen door den onderwijzer der le kiasse A. A . Mustamu . op verzoek anverwtdoschlr verzoek van van aanverwanten de sehoo1 Wijders flog nog werd werd op Wijders meester der der 3e 3e kiasse kiasse AA .. FF .. Manuhutti van Karioe Karioe overgeplaatst overgeplaatst meester Manuhutu van eilandSaparoea, Saparoea, terwiji teiwiji zijne zijrieplaats plants naar naar eene eene der der seliolen seliolen op op het het elland werd vervuld vervuld door door den denjeugdigen jeugdigenenenkundgen kundgenonderwijzer onderwijzer dei' dei' werd 4e kiasse kiasse J. J. Ch Ch .. Naniohij Naniohij .. 4e Inlandsche
Christensciiolen
op
het eiland Noussalaut.
FEet eiland Noussalaut bezit op eene bevolking van ruirn 3000 zielen , verdeeld in zeven negorijen , zes inlandsehe christenscholen, en wet : a . Sun en Lejnitoe, to zamen eene school onder den onderwijzer der 2e kiasse J . L . Heha. 8 leerlingen, nussa, met . b . Titawaaij, onder den onderwijzer der 4e kiasse n J . Iluliselan met 219 c . Aboeboe, onder den onderwijzer der 4e kiasse , . 120 J? . J . Anakotta, met 437 ( 1 ) Gouvern Besluit, dd . 1,2 Oct . 1857 No. 51 .
117 Transport 437 leerlingen, d, Akoon , onder den onderwijzer der 3e klasse . 70 j~ J . L . 1V, wattimena, met e. Ameth, met twee onderwijzers als 11T . Hukom fl der 3e klasse, met 127 en P . L . Simatauw der 4e kiasse met 126 253 f. Nalahia, onder den onderwij zer der 4e klasse S . H . Pattij, met
105
to
865
»
Telt dus voor bet geheele eiland Noussalaut 865 leerlingen met zeven onderwijzers, die met elkander uit's lands kas een jaarlijksch tractement genieten van / 1176 behalve hetgeen door bet Gouvernement to goed gedaan wordt aan leermiddelen en gesehenken in kleedingstukken aan de schoolmeesters . De opkomst der kinderen to Vila en Lejnitoe was blijkens bet dagregister beter dan lret vorige jaar. De school to rfit~iwaij is in hloeijenden toestand onder den jeugdigen onderwijzer Huliselan, die zijn' ouden bur den vader heeft opgevolgd . De Regent deter negorij is mede zeer behulpzaam, om de kinderen geregeld ter school to doers komen . Tot dat einde laat hij iederen morgen de schoolkinderen behoorlijk in rijen geschaard voor zijne dear komen, waar volgens de lijst de namen der kinderen een voor e€io worden afgeroepen, wordt er alsdan een kind gemi~t, dan leidt dit terstond tot een onderzoek, zoodat de yank voorkomende voorwendsels van ziekte, bier niet ligt pleats kunnen hebben . In de negorij Aboeboe is de oude minkundige onderwijzer Mauusama vervangen door den onderwijzer P . J . Anakotta, die van de negorij Hatoe (eiland Amboina~ derwaarts weed overgeplaatst . Zoo ook heeft de negorij Nalahija verandering ondergaan , daar de onderwij zer J . L . Re tiwaruw naar de 1 .heeling Ambon werd overgeplaatst en vervangen door den onderwijzer S . A . Pattij . Inlandsche Christenscholen op de Zuidkust van Ceram .
Op de zuidkust van bet eiland Ceram bevinden zich 15 Christen-gemeenten, behalve de nieuw opgerigte gemeenten onder de Alfoeren van Roemalait, Apsano, Awaija en waraka. Deze 15 gemeenten hebben met elkander 11. scholen, waarvan 9 voor rekening van bet Gouvernement en 2 voor die van hot Nederlandsch Zendeling-genootschap onderhouden worden . Ze zijn onder de residentie Hila, de scholen van
118 a . Lokkie, met 41 leerlingen onder den schoolineester P. Huka voor rekening van he
Genootciiap .
Het is wet is waar eene school van weing beteekenis wat hare
getalsterkte aangaat, dock door de trouwe zorgen van den ondergetalsterkte aangaat, dock door de trouwe zorgen van den onder-r wijzer kornt ze meer en meer in bloeijenden toestand, zoodat de Staten, die met hot einde van iedere maand bij den sehoolopziener worden ingezonden, meer en meer gunstge uikomsten leveren . b . Piroe, Tanoenoe en Ettij, die to zamen wine school hebben . Do school stoat onder de leiding van den schoolmeester der 3e k1sse P. W. Rikomahu en is naar omstandigheden merle in vrij goeden toestand . C'erarn, onder de .Resdentie Sctparoea. DeDe scholenopdezuidkustvanCeram,onderdersidentieSa-scholen op de zuidkust van Ceram, onder de residentie Saparoea sorterende, zijn : a . Kaijbobo, onder den onderwijzer der le kiasse J . Kuhuwael, die van do negorij Ouw naar herwaarts weed overgeplaatst .
De
school telt 170 leerlingen .
b. Waaijsamoe, voor rekening van hot Nederh Zendeling-ge nootschap p onderhouden, onder den onderwijzer E . L . Manuhutu, telt 29 leerlingen . C.
iiatoesoea .
Aangaande doze school volt op to merken,
dot
bet den kundigen en ijverigen onderwijzer aanvankelijk gelukt is, om de kinderen maleisch to doen spreken, hetgeen voor eene school op Ceram van niet weinig belong is . Hot schoolgebouw is eenigzins vergroot, dock do onderwijzerswoning vereischt driogend reparatie .
Ook aan zitbanken voor do
kinderen, en eon poor stevige tafels is groote behoefte.
Voor hot
over ige is do school in vrij goeden toestand. Zij telt 88 leerlingen .
d. Kamarian en Seroeawan.
Ten aanzien dezer school kan mots
gunstigs gczegd worden . Do kinderen komen zeer ongeregeld ter school en zijn daarbij on-
gehoorzaam .. gehoorzaam
berekening van den onderwijzer wordt na VolgensbrkVolgens ivadenorwijz dtnag
genoeg de heift der kinderen geheel aan de school onttrokken . Onder do 150 kinderen, die in hot schoolregister zijn opgenomen dock op tang na niet geregeld opkomen, zijn slechts 8 leerlingen in de eerste kiasse van onderwijs opgenomen, 19 in do tweede, 18 in do derde en
105 in de laagste of vicrde kiasse, hetgeen eon
duidelijk bewUs oplevert van den zeer ongunstigen toestand dezer school.
Hot zal dus volstrekt noodig zijn, dot bet reglement met
119 nicer klem op deze school words toegepast, eel de regent beter daze tot dus verve geschiedt, zijnen pligt betracht . Ann list hoofs deter school slant de onderwijzer der 3e klasse J. H . hTustamu. e. Tihoelale . Van deze school kan almede niet veel gunstigs worden medegedeeld . De onderwijzer der 2e klasse J . Anakotta is geen man, van wiens ij ver veel goeds mag verwacht worden ; daarbij ontbreekt list hem aan de noodige kunde, zoodat list geen verlies voor list onderwijs zal zijn, wanneer bij bij voorkomende gelegenheid gepensioneerd wordt . De school tell 63 leerlingen . f. Roemahkaij . Deza school tell 92 leerlingen, waarvan slechts 1 in de eerste, 10 in de tweeds, 15 in de derde en 53 in de vierde klasse van onderwijs zijn opgenomen . De opkomst der kinderen was flog al tamelijk, dock ook bier, gelijk overal elders, klaagt de onderwijzer over de toepassing van straf en belooning, zoo ale die in art. 11 van bet reglement is omschreven . Dit gnat in deze negorij , volgens verklaring van den meester zoo ver, dal de kwade jongens die in de school to pronk hebben gestaan, to huffs gekomen, ook kleine plankjes vervaardigen, die met allerlei aardigheden bekladden , en dan onder bet zingers van liedjes en pantons , door de negorij marcheren, om op die wijze, onder bet gejoel en gejuich hunner kamaraden', met hunne zoogenoemde straf den drank to steken, en den meestei' bespottelijk to makers . Het is dus duidelijk en klaar, dal men zich bij de redactie van dit en eenige andere artikelen erg vergist heeft en eene herzienina dringend noodig is . Voor welopgevoede kinderen, bij welke bet gevoel van eer, van der jeugd of aan is opgewekt, en de ouders den onderwijzer in de hand werken, mogen dergelijke straffen en belooningen met good gevolg kunnen worden toegepast ; in de inlandsche scholen echter misers ze go- . heel bet goeds doel, dal men er mode beoogde . De onderwijzer der 4e klasse B . Wattimena is trouwn en ~ij verig in de betrachting van zijnen pligt . Nog most worden aangeteekend, dal in deze gemeente geen orang toewah mama is aangesteld ; bet schoolgebouw is in goeds order dock bet huffs des schoolmeesters verkeert in bouwvalligen slant .
q . Paulohij en Samasoeroe, twee gemeenten, die onmiddelijk naast elkander liggen, en met elkander onder den naam van Elpapoetie bekend zijn . Het aantal schoolpligtige kiuderen, is on-
120 der den onderwijzer der 4e klasse J, W . Patinasaranej van 157 tot 200 gestegen ; dock voor het overige is lret met deze school nog droevig gesteld . Tmmers de omstandigheid, dat van de 200 kinderen in d€ze school slechts 6 zijn die tamelijk, en 6 die flog slechts gebrekkig lezen, is een overtuigend bewtjs, dirt deze en vole andere scholen volstrekt niet met die op het eiland Ambon en elders in vergelijking kunnen komen . 1-Jet schijnt, dat de hoof~loorzaak van dezen ongunstigen toestand voor een groot deel moet worden toegeschieven oars de diepe zedelijke bedorvenheid van die bevolking, die in onkunde en bijgeloof bedolven, een speelbal is hunner listige maoewens (afgodsprieters) die alle goede zorgen, van de zijde van fret Gouvernement in bet werk gesteld, om het voltk nit bet slijk zijner bedorvenheid op to lref'en, weten verdacht en vruchteloos to makers . Eerst dan, wanneer de zendeling-leerarcn zicli eenigen invloed zullen hebben weten to verve schaffen, en bet burgerlijke Bestuur zicli net mcci klern zal knn4 nen doers gehoorzarnen, is er hope op vooruitgang en verbeter'ing . Ii . Ainaheij en Soehoekoe, twee gemeenten met eene school onder den onderwijzer der le klasse L . A. 'Fanasale, tellende 203 leerlingen . Deze school mag met die to aaijhobo tot de besten op Ceram gerekend worden to behooren, alhoewel nog op king iia niet wat ze zijn konde, zoo heeft ze toch een i0tal leeriingen, die tamelijk goed lezen, en near evenredigheid in andere op . zigten viii wel gevorderd zijn . De opkomst der kinderen was nog al tarnelUk, behalve ten tijde van den rijstoogst, toen do school bijna geheel ledig stood . z . 11lakariki, order den onderwijzer der 3e klasse J, Picaulij , met 100 leerlingen . Ook bier klaagt de onderwijzer zeer over de slechte opkomst der kinderen en de nalatigheid, ook zelfs over den tegenstand der ouders ; er zijn echter toch flog een 35ta1 leerlingen, die tame lijk goed lezen, .Nieuw opgerigte school in de rllfoersche kampongs :
Roematait,
Apsano, Awaija en Waraka .
Aangaande deze school valt alleenlijk op to merken dat de wring onderwijzer M . Anakotta, zich wet al to veel met de aangelegenheden van het Bestuur der negorijen ingelaten hebbende dear niet larger blij ven konde, hetgeen zeer to betreuren is . In, den tegenwoordigen onderwijzer Wattimena heeft de school eon
121 kundig man, van ti iens omzigtigheid, gepaard aan loffelijken ijver goede verwachtingen mogen gekoesterd worden . Hij is eclzter op zijne nieuwe standpiaats flog to korten tijd werkzaam, dan tat van den aanvankeI ken uitsi a g zijner pogingen veel gezegd zouda mogen worden zonder vices voor telenrsteliing. Uit tit overzigt blijkt dus, tat er thins op de zuidkust van Ceram 12 scholen (de van Awaij L daai oitider begrepen) ge. vonden worden, in welke 2,388 leerliugen onderwijs ontvangen . Iliervoor wortt aan tractementen voor de schoolineesters besteed f 21388 's jaars, waarvan f 210 voor rkening van bet Zendeling . genootschap en f 2148 door bet Gouvernennent woidt betaald, behalve hetgeen aan schoolbeItoeftea en kleedingstukken to goed worth gedaan .
a
Gouvernementssehool op
hot eiland Boano .
Doze school, die tot digs verre onder de leiding stond van den kundigen onderwijzer P, de t iieljoe verkeert in zeer gunstigen toestand, danimer is bet derhalve, tat die jongman zieh ook al met taken heeft bemoeid, die hem volstrekt niet aangaan . Zijne verwijdering van Boano was dus dringend noodig geworden, en is Iiij overgeplaatst naar Banta, terwijl voor Boano benoemd is de onderwijzer van A.n1et11, M . Ilukom . Gouverraementssehool to 3lan?na . d
Dit schooltje, hetwelk niet meer dan 30 leerlingen felt, zijnde meest alle kiuderen van vrije burgers is onder den tegenwoordi~ gen onderwijzer der 3e klasse P . Na,nlesij zeer vooruitgegaan, en thins in zoo bioeijenden toestand, als het welligt ooit geweest is . Als cen bewijs van bijzondere tevredenheid is dan ook de onder wijzer van de 4e tot de 3e klasse bevorderd, en hena tevens Brie el liken voor kleeding ten geschenke gezonden . Gouvernementsschool op
lief eiland
3oeroe. Y
De school to Boeroe onder den onderwijzer der 4e klasse Ma~ tulapelwa is in bevredigenden toestand en de apkomst der kin term tamelij k good . Zuidooster- en Zuidwester-eilanden .
Vermits de gewone bezoekreizen floor de Aroe- en Zuidwester . cilanden, door den daarvoor bestemden ambtenaar, niet konden, worden gedaan, zoo is ook aangaande den stoat der sebolen a
122 die eilanden gees berigt tot ons gekomen . De schoolmeesters aichar werkzaarn, zijn this ook gedurende meet den twee jaren lung van het hun toekomend tractement verstoken gebleven, behalve een tweetal van Lettie en IIoa, die van een handelsvaartuig gebruik maakten om near Ambon over to komen, dock bij de gebrekkige commuuicatie met die eilanden, c ea jeer moesten toeyen , alvorens zij gelegenheid vonden, near hunne respective standplaatsen terug to keeren . Van den jeugdigen onderwijzer, die op bet eenzaam Roma zit, ontving de schoolopziener gedurende den tijd van drie jaren teal nosh teeken ; slechts eenmaal werd bij geruchte vernomen, dat hij voortdurend aan zware koortsen had geleden, en een ander meal, dat bij zekere gelegenheid eenige boosaardige islanders bet op zijn leven hadden toegelegd . Of flu deze geruchten waarheid bevatten, ken niet met zekerheid geaegd worden . In alien gevalle is bet duidelijk, dat de schoolmeesters op die eilanden er een alles behalve benijdenswaardig lot hebben . Van de Aroe-eilanden is alleen het berigt tot ons gekomen, dat de jeugdige onderwijzer der 3e klasse, L. Kermettij, in de geameente Maejkor, is overleden . Zoodra dus de gelegenheid zich daarvoor zal aanbieden, zal bet noodig zijn, om een ander onderwijzer voor Maejkor to benoemen, terwijl al de andere onderwijzers van de Aroe- en ZuidWester-eilanden near de Afdeeling Amboina moeten worden overgeplaatst, en door anderen vervangen, vermits bun diensttijd voor die buitenposten reeds skits lang is verstreken . TERNATE . Inlandsche G7arlstenschool to Ternate .
Deze school telt een bevolking van 84 leerlingen, onder welke 40 jongens en 44 meisjes . De school, hoewel onder de plaatselijke Subcommissie gesteld, staat onder bet meet speciale toevoorzigt van bet lic van die eommissie, den Wd . Predikant J. E . Hoveker, aan wien de eer toekomst, van bier ter plague, bet eerst bet onderwijs der christenjeugd ernstig ter harte gekomen to hebben, en die deze school, aanvankelijk geheel uit eigen' middelen, heeft opgerigt . 'khans stags aan bet hoofd drie door bet Gouvernement bezoldigde onderwijzers, onder welke eene vrouw, die zich meet bijzonder met de jongste kinderen, en de zedelijke vorming der meisjes bezig houdt .
123 tlet onderwijs in deze school omvat de volgende vakt en ; Het lezen en schrijven met romeinsche en maleisehe karakters, Het rekenen theoretisch, tot de leer der evenredigheden, waar~ van de meeste vraagstuhken door de leerlingen der hoogste klasse met tiendeelige en gewone breuken, vlug worden uitgewerkt . De aardrijkskiiode, niet alleen van den 0 . l, Arehipel, maar in den incest uitgestrekten zin . Groot zijn de vorderingen, die ten dien aanzien door de leerlingen, bijzonder die der hoogste klasse, worden aan den dig gelegd, char zij van meest alle linden de voortbrengselen weten op to seven, en de goederen , die men er van elders hot incest behoeft, terwiji zij geene plaits opnoemen, zonder daarvan eenige bijzonderheden to vermelden . De Nederlandsehe geschiedenis en die van Ned . Indic sedert de komst der Nederlanders . De bijbelsche geschiedenis, de geschiedenis van de uitbreiding des christendoms over ; uropa, en cone algemeene christelijke zedekunde die, afgescheiden van hot onderrigt in do Godsdienstleer, reeds aan de jongste kinderen wordt ingeprent . FIet onderwijs in deze school is good en degelijk to noennen ; en hoogst verblij lend zijn de resultaten, die ook in de maatschappelijke zamenleving daarvan worden waargenQmen . Zoo de Ternataansche inlandsehe christenbevolking zich eenmaal zal ophef'en uit hot zedelijk vernal, waarin zij verzonken is, din zal men dit to danken hebben aan den weldadigen invloed, die deze school, op de vorming van bet aankomende geslacht, en zelfs door de kinderen op de harten der ouders uitoefent, Hot schoolgebouw bevat geene voldoende ruimte om al de kinderen to bevatten, en aan sommige aanzoeken tot plaatsing heeft men wegens gebrek aan ruimte geen gevolg kunnen seven . Voorstellen tot daarstelling van eon nieuw schoollokaal zijn bij de Subcommissie in overweging, en zullen eerstdaags der Regering worden aangeboden. Betrekkelijk hot geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend . Dat de ontvangsten in hot afgeloopen jaar hebben bedragen, . . Nihil. • en de uitgaven, • , f 1090.---. hetgeen alzoo eon versehil geeft van , . ,, 1.09 0 .--of voor ieder' boning 13,12 .
124 Negorjschool to Batjan . Negorij Labohch,
®mtrent doze school worden sedert JanuarU dozes jaars geene berigten ontvangen . Destijds wend zij door den voorzitter der Subcommissie be . zocht, en weed er aan een dertigtal leerlingen (kinderen van inlandsche christenen) onderwijs gegeven . Het onderzoek omtrent de bekwaamheden der kinderen, viol tamelijk bevredigend uit . De a,lgemeene klagt over hot niet trouw ter school komen der kinderen deed zich evenwel ook to Batjan weder hooren, Aan hot hoofd deter school staat een inlandsche onderwijzer, die als zoodanig uit s' lands kas eene maandelijksche bezoldiging geniet, MEN'ADO .
In hot versiag over 1857 is aangeteekend, dat in verband tot de door den Resident beweerde onschadelijkheid en doelmatigheid der uitoefening, door de zendelingen in de Minahassa, van eenig opzigt over de inlandsche christenscholen, welke van Gouvernementswege of door de bevolkilig zelve bekostigd worden, bij de Regering hot denkbeeld was gerezen, of hot niet beter zou eijn, dit toezigt op to dragon aan eenige tot leden der Subcommissie van onderwijs aan to stellen personen, die in de binnenlanden gevestigd zijn en niet uitsluitend zouden moeten gekozen worden nit de gezagvoerende ambtenaren en zendelingen . De Resident bragt tegen dit denkbeeld de bedenking in hot midden, dat zoodanig toezigt eer nadeelig dan gunstig zou werken ; Dat in de binnenlanden geene personen (buiten de ambtenaren en zendelingen) worden gevunden, geschikt en genegen om eon ijverig en naauwkeurig toezigt over de seholen to houden ; Dat al waxen zij aanwezig, hun invloed op de hoofden, de leermeesters, de ouders en de kweekelingea to goring zoi zijn, om veel nut to kunnen stichten ; flat eene benoeming van de thans hot bewust toezigt uitoefenende ambtenaren en zendelingen tot leden der Subcommissie van onderwijs, niets zou bijdragen tot hunne belangstelling en ijver voor hot onderwijs ; en dat de belangen van hot onderwijs hot best zullen worden bevorderd door eene warme belangstelITng van den Resident, die den ij vex van de ondergesehikte ambenaren en van de inlandsche hoofden opwekt .
125
op grand van deze betleukingen veiklaarde de Regering darn oak overeenkomstig het voorstel van den Resident bij Imar Beslui van den 17 Februarij 1858 no . 32, dat in de wijze, waarop het toezigt over de inlandsche scholeri in de Minahassa wordt uitge . oefend, voor 'shands geene vei'andeiing word gebragt, maar zaak blijfc op den tegenwoordigen voet, tot dat veranderde orn standigheden eerie andere en betere wijze van voorziening nood zakelijk en mogelijk doers warden . Inrijtinjen voor Openbaar Onc1erwjs . De aard der inrigtingen voor openbaar onderwijs bleef onver . anderd . Zij bestonden op bet erode des joars nit ; 12 Gonvernements inlandsche Chiistenscholen in de Minahassa, 24 Inlandsehe Christen-Negorijscholen (waarvan de kosten door de bevolking gedragen warden) . 1 Gouvernernents Christen 1\ialeische school to Gorontalo, 100 Inlandsehe Christen Genootschapsscholen in de Minahassa . 8 Gouvernements inlandsche Christenscholen op de Sangir- . eilanden . 16 Inlandsche Christen-Negorijscholen op de Sangir-eilanden . 161 Schoolinrgtingen, Voor bet onderwijs der Mahornedaansche jengd in de Minahassa en de niet onder direct beheer staande landen tot bet gebied deter Residentie behooiende, woi'dt gebinik gemaakt van zeer gebrekkige priester-scholen, en van de diensten van enkele inlanders, die de kunst van lezen en schrijven verstaan en daarin weten to onderrigten. Inlandsolie Christenscliolen in de Minaliassa . Van deze scholen bekenci onder do benarningen van Gouverne-. ments-, Genootschaps- en Negorijcho1en, zijn Staten als bijiagen gevoegd, auntoonende de plaatsen waar zij zich bevinden, bet nan tal schooTpligtigen en gemiddeld opgekornene kin deren . De Genootsclmps-kweekschool voor de opleiding van inlandsche onderwijzers to Tanahwangko onder bet bestuur van den zendehog Graafland verkeerde in bloeijenden staat, en leverde voortdtirend zeer goede resultaten, De scholen, ann weaker hoofd school-.
126 neesters, van doze nuttige inrigting afkomstig, zijn geplaatst, on derseheiden zicli gunstig boven anderen in de 1eerwije en de vor deringen dei seholiei'en . Onderseheidene scholen warden langs dozen weg van geschikte jeugdige onderwijzers voorzien .
liet nantal kweekelingen beliep nietternin op hot einde des jan13 nog 72 . Voor rekening van hot Genootsehap en gedeelteiijk door den arbeid der kweekelingen zelven, kwarn een doelmatig gehouw voolr huiine huisvesting to stand, waardoor in eene dringende behoefte voorzien is . Dc inlandsehe christen-negorijseholen (zUnde dezulken, waarvan de leermeesters in den regel door de bevolking zelve bekostigd warden} vermeei'derden met twee, narnelUk in de negoiijen Ta waan en Pakoe, welke negorijen evenwel in do bezoldiging der meesters eenigzinS door hot Zendeling-genootschap worden to gemoet gekomen. Op de in 1857 door den Resident gedane voorstellen tot regeling van liet Inlandsch Christen-schoolwezen in de Minahassa, in verband tot de tegenwoordige beginselen van bestuur, tot den grand van ontwikkeling der bevolking, en tot de mate van bijstand, welke deswege van de zijde van hot Nederlandsch Zendeling-genootschap ken verleend worden, van welke voorstellen is melding gemaakt in liet versiag over 1857, weed gedurende 1858 geene beschikking ontvangen Dank zij in de eerste plants de krachtige pogingen door even, genoemcl Genootsehap en deszelfs zendelingen aangewend, en in de tweede plants de ondersteuning van Gouvernernentswege ondervonden wordende, kin ten aanzien van hot inlandsch onderwijs in de Minahassa met hot oog op den aard des yolks en de voorhandene hulpniiddelen, de getugenis afgelegd woMen, dat lietzelve, ofsehoon do volznaaktheid flog op verve na niet bereikt hebbende, in een' bevredigenden en verbiUdenden toestand verkeert . Ten aanzieu van den toestand der eigenlijke zendeling-soholen is, wit hot afgeloopen jaar betreft, door do zendeling vereeniging aan den Resident under anderen lief volgende gerapporteerd ; ,) De hoofdvakken van hot onderwijs zUn lezen, schrijven, rey, kenen, zingen . ,) Het onderwijs in lief lezen wordt thins reeds op vole scholen gegegeven, vn, olgensd klanmethod,to welk udevroge spelbok-s volgens de kla,nkmethode, tot welk erode vroegere spelboek~ jes door auderen vervangen zUn, en ook nog een eerste leesboekje aan dezelve is toeevoegd
127 " In de behoefte aan ecu doelinatig rekenboek zal spoedig voor " zien worden . Het gezang hetwelk tot eengen tijd geleden zich hoofdzakelijk ), tot eenvoudig koraalgezang bepaalde, heeft zich in den laatsten ,, tijd aanrnerkelijk uitgebreid . 1 Men ziiigt flu op do meeste plaatsen niet sleehts psalmen en ), godsdienstige gezaflgen, maar 00k vele andere liederen, met drip ,, en vies sterurnen dikwijls begeleid door thdtspel . ,, Behalve de genoernde vakkeri woiden ook flog Bijbelsche Ge,, schiedenis en christelijke Godsdienstleer onderwezen . " Aarigaande do kinderen durum wij vrijelijk zeggen, dat zij ,) onder eene goed leiding en als zij getrouw de school bezoeken ,) tamelijk goede vordeiingen kunnen makers, char het hun gansch ), niet nan aanleg ontbreekt . Waar eon en ander naar wensch ,, is, 'Zlaar zUn de kinderen minder bedeesd, viugger in bet ant,) worden, zindelijker in uierlijk, en beschaafder dan elders, waar 0 opkornst en leiding in minder goeden staat veikeeren. ,, De onderwijzers zijn over het geheel tarnelijk goed voor hun .. ,, no tank berekend . Dat hierin ecbter groot verscliil bestaat last ,) geen twijfel over, langzamerhand zal liet personeel zeker ver ,, beteren , en bet is to wenschen , ook hunne inkomsten. ,, Aangaande de ouders moeten wij oprnerken , dat zij hunne kin .. " deren dikwijls ongaaine ter school zenden, omdat zij hen voor 0 hunrie weikzaamheden wensehen to gebruiken . )) Andere ouders laten hunne kiuderen de vuijheid, om naar ver" kiezing of al niet ter school to gaan . ,) Over het geheel kost het flog al rnoeite de kinderen op school " to krijgen, tenzij de hoofden er zich aan laten gelegen liggen . 0 FIet is dus duidelijk dat een en auder flog veel to wensehen " overlaat. Er is echter vooruitgang." Met betrekking tot hetgeen de Zendeling-vereeniging in de aan gehaalde regelen orntrent bet zingers oprnerkt, verdienj vermeld to worden, dat de belangrijke verbetering , welke daarin wordt waargenomen , mede to danken is nan de ijverige pogingen van den zendeling Graafland in de vorming van onderwijzers . De hoogte, waarop hij zijne kweekelingen ook in de zangkunst weet to brengeti, is inderdaad opmerkenswaardig , een nvzrgtuien evenzeer getuigende van zijnen tact in liet onderwijzen , als van de vatbaarheld der kweekelingen die met maleisehe woorde quartetten uit do Orpheus zingers, op eene wijze waarover men verbaasd staat,
128 fle opkomst der kTnderen, ofsehoon vooitdurende aanporng van do zUde van hot Bestuur eischende, was over bet algemeen bevredigend . Vooral ook 1ie hot Bestunr zich in bet afgelooperi jaar gelegen liggen flan de zorg voor de voorziening in betamelijke schoolgebouwen, hot behoorlijk onderhouden derzelve en he aanschaffen 'ran schoolmeubilair hetwelk meestal flog zeer gebrelddg was . Op verscliillende plaatsen kwamen nieu we schoollokalen tot stand, andere weiclen veibeterd en hot noodige weed verrigt tot aanmaak van tafels, banken, schrijftorden, enz . Bij de cizeulafre van den eersten Gouvernements Secretaris
van 14 Julij 1858 No .
1905b weed de mededeeling ontvangen,
dat hot door de Regering wenschelijk is geacht, teriig to komen van den last vervat in de circulatie van den Diiecteur der BurgeiIijke Openbare weiken van 5 Junij 1837 No, 1 02 3 /1 2 57 om de daarstelling hot ondeihoud, de heisteflirig en de vernieuwing van scholen voor kitideren van islanders voor rekening van den staat to does geschkden . Dat voortaan hot beginsel behoort to golden : dat de lokalen voor inlandselie scholen door do hevolking zelvo op hare kosten moeten worden daargesteld, onderhouden en zoo noodig vernieuwd of hersteld . Dat in hot algenioen behoort gevolgd to worden de regel, aangegeven l)ij de Circulaire van den
Staatsraad in
buitengewo-
no dienst, Vice-president van den Raad van Nederlandsc1i-India belast met bet dagelijksch beleid der zaken, gedagteekend 14 September 1855 No . 211 en 212 . En dat medewerking en ondersteuning kunnen worden gesehonken, waar die geviaagd worden, of waar de kans van welslagen op aannemelijke gi'onden wordt aangetoond . In verband tot bet voormeld, in 1857 vastgesteld beginsel . dat de kosten van daarstelling en onderhoud der inlandsche schoollokalen nit 's lands kas zouden worden bestreden, vardigde do Regeiing Nj citculaire van den eersten Gouvernements Secietaris van 19 Mci 1858 No .
1374,
den last nit, om do schoolge1den
als toevallige baton bij 's lands kas in to semen . De intrekking van bet bedoeld beginsel had ook de opheffing van dozen last ten gevolge . In do versiagen der laatstverloopene jaren is steeds melding gemaakt van de bestaande diingende behoefte nan moor doelmatigo leer- en vooral leesboeken voor de Tnlandsche seholen .
129 fleds iii liet jaar 1854 word, orn aan doze behoefte eenigzins tie gelTloet to komen , de help des Gouvernements ingeroepen tot hot drukken en uitgeven van eon door den zendeling Gi'aafland op uitnoodiging van den Resident vervaardigd leesboekje getiteld : Kitab batja, akain Manusija Binatang dan Tatanaman . 'S Gouvernements Besluit van 16 November 1837 No . 24 verleende tot hot drukken bij 's lands drukkerij de niagtiging, met hot gevoig, dat eindelijk in de rnaand October 1858 van liet bedoed leesboekje edn duizend exemplaren werden ontvangen, welke tegen den prijs van 30 centers, uitmakende bet bedrag derkosten, bereids in de volgende maand geheel van de hand genet wares, zoodat onverwjjld eene nieuwe oplage van 300 0 exemplaren is aangevraagd. Dat de onderwerpelijke behoefte inmiddels de aandacht der Regering bijzonderlijk tot zich trok, Meek nit de, in den aanvang des jaars 1858 erlangde uitnoodiging, om hot gevoelen der Subcommissie merle to deelen, nopens de door haar opgegevene drie punters : 1 0 . De uitloving van prijzen voor de vervaardiging van geehikte en verstaanbare maleische leesboeken ten dienste der inlandsche Christenseholen in de Moluksche eilanden . 2° . Dc opgave van schoolboekjes in verschillende talon, welke inhouden onderwerpen voor verlating in bet Maleiseh tot betzelfde erode aan to bevelen . 3O li et d enkb eeld om bet on d erw ij s i n de H oogmaleisehe taal to doers vervangen door hot onderwijs in de Nederduitsche taal . Bij hot sclirijven der Subcommissie van onderwijs van 9 April 1858 no . 9, aan de Hoofdcommissie van Onderwijs gerigt, weed ten eerste op de verwezenlijking van hot eerste punt aangedrongen met hot uitdrukkelijk voorbehoud evenwel, dat de voor slit gewest to vervaardigen maleisehe leesboeken behooren geschreven to worden in hot aihier gebruikelijk maleisch, dewiji antler Maleisch bier niet of gebrekkig verstaan wordt ; ten tweede : aan hot tweede punt zooveel mogelijk voldaan, en ten laatste : met betrekking tot bet derde punt overgewezen tot bet ter zake onder dagteekening van 18 Februarij 1857 No . 151 door den Resident uitgebragt rapport . In 1857 opperde de Regering de vraag, in hoever bet in Nederland uitgegeven worciende 1\ialeisch nieuwsblad Bintang Oeta7'a hruikbaar voor do inlandselie seholen boa worden geacht .
130 De Resident van Menado ontkende die bruikbaarheid voor de Minahassa, en bij Besluit van 15 Maart 1858 No . 43, zag de Regering of van het denkbeeld, om dat nieuwsblad to benuttigen voor het onderwijs der inlandsche jeugd . Gorontalo .
Van regeringswege consideratien en advies gevraagd zijnde nopens het denkbeeld om to Gorontalo in bet belang der afstammelingen van Europeanen eene gewone Hollandsche lagere school op to rigten, en om daarop kinderen van inlanders toe to laten werd dienaangaande door den Resident in April 1858 als deszelfs gevoelen medegedeeld, dat het aantal kinderen van Europesehe afkomst to Gorontalo (afwisselend van vijf tot tien) al to onbeduidend is, otn de uitgaven to kunnen billijken, aan de oprigting eener Gouvernements lagere school verbonden, waaraan bovendien, lettende op den aard flier kinderen en de maatschappelijke positie hunner ouders oak minder behoefte bestaat, en flat voor de inlandsche (Mahomedaansche) jeugd to Gorontalo de voorkeur nnoet gegeven worden aan inlandsche scholen wear schrij ven, lezen en rekenen in de Maleische teal door bezoldigde Mahomedaansche meesters onderwezen wordt, waartoe reeds in 185b door den Resident het voorstel werd gedaan, op de verwezenlijking van welk voorstel hij op nieuw aandrong . Christen-16raleische School to
Gorontalo .
I rachtens magtiging des Konings is bij Gouvernements Besluit van 8 Junij 1858 no. 12, de bezoldiging van den Znlandsche Christen onderwijzer bij deze school van
f 12, verhoogd tot f 20 s' maands. Deze verhooging was noodzakelijk, ten einde voor flat ambt
gesehikte personen to kunnen verkrijgen en behouden, alsmede om bet aanzien van den Christensehoolmeester, die tevens bij de Godsdienstoefeningen voorgaat, vooral in het oog der Mahomedaansche hoofden en bevolking to verheffen. ken doelmatig schoollokaal, tevens tot kerk dienende, en eene schoolmeesterswoning werden voltooid . De onderwerpelijke school voldoet wat hot onderwijs betreft, <
131 De kinderen van Etiropesehe afkomst, worden or in hot 1ezen schiijven en rekenen geoefend, aan welke oefening inede eeniga onen van inlandsehe hoofden deelnemen . Inlandsclte Chrstenscholen op de &tngir-Eilanden.
In hot versiag over 1857 is aangeteekend dat, ten gevolge der vestiging van zendelingen op de Sangir-eilanden, aismede ten gevolge, zoowel der ondersteuning van Gouvernementswege erlangcl, als de rnaatregelen door liet Bestaur genomen, hot onderwijs onder de bevolkiug van die eilanden een nieuw tijdperk was ingetreclen, hetwelk voor de zedelijke en inte1Iectu1e ontwikkeling van dat yolk heilrijke viuchten belooft . Natnurlijk kunnen de resaltaten van doze verandei'ing zich s1eeht langzaalfl en na verloop van tijd doen bespeuren . Desniettemin is nu reeds zooveel , dat een voldoend sehoolmaterieel is daargesteld ; dat do kinderen naauwgezetter tei schole komen ; dat de meesters beter tot hunnen pligt worden gehouden ; dat de hoofden zich . meer aan de zaak laten gelegen liggell, en dat over hot algemeen meer orde en regelrnaat in het onderwijs zijn gebragt. In aanmerking nemende do verregaande onversehilligheid van de Sangirezen, hunne groote achterdocht, hun schromelijk zedebederf, hunne gehechtheid aan hot oude, last hot zich echter ligtelijk beseffen, dat de zendelingen nopens een en ander met vole moeijelijkheden to kampen hebben, en om goon' tegenzin op to wekken , met veel beleid behooren to werk to gaan . Ten einde hot doel niet to missen of voorbij to streven zijn de zendelingen dan ook door den Resident herhaaldelijk aangemaand, mu met matigen ijver to werk to gaan ; om dwang zooveel mogelijk to vermijdenj en om van den tijd en zijnen toenemenden zedelijken invloed to verwaehten, wat al1en langs clien weg to erkrijgen is . Van de schoolregelingen waarvan in hot vorig versiag is melding gemaakt, werden in den loop van 1858 den lzonclerd voor Gouvernementsrekening gedrukte exemplaren , en aan do Radja's en de zendelingen tot noodig gebruik toegezonden . Het vorig versiag gewaagt als een blijk der belangstelling van do Regering in hot onderwijs op do Sangir-ellanden, en van hare genegenheid om tot bevordering van hetzelve krachtig mode to werkon, onder anderen van de koninklijke magtiging, orn voo
132 do zedelijke behoefthn van de bevolkiiig op die eiIandengroep, aismecle op de Talaut-ellanden to beschikkert over eene som van f 4000 's jaars, waarvan f 1200 bepaaldelijk bestemcl tot bezo1 diging van inlandsehe onderwij zers . Nopens de aanwending van die gelcien waren bij hot eincle de jaars flog voorstellen aanharigig. Ten opzge van de Talant-ellanclen verleencle de Regering hij art, 5 van hear Besluit van 21 Febrtraiij 1858 no . 4 aan den Resident de magtiging oni, overeenkornstig hot door hem in 1857 gedaan voorstel, en zoodra hot gebleken zal zijn dat eenig zendelingleeraar aldaar, met vrueht werkzaarn geweest is, ter bekeerhig der lleidensche bevolking tot bet Christendom, twee maleisehe sehoolmeesters ten beho3ve der Christen-gemeente aT daar in dienst to stellen, ieder op eene bezoldiging van vijf golden 's rnaan1s. Do inlancisehe sehoolrneesters op de Sangir-eilanclen, die meerendeels aldaar eene hoogst gebrekkige opleiding ontvingen, laten in geschiktheid voor hun yak flog zeer veel to wenschen over, Slechts langzarnerhand, naar gelang door de zendelingen, char en in de Minahassa, jonge Sangirezen tot onderwijzers gevormd wor(len, is Iiierin verbetering to verwachten, Even als in 1857 werden ook in 1858 wecler aan eon drietal Sangiresehe schoolmeesters, die zich door langduiige dienst en ijver hadden onclerseheiden, tot belooning en aanmoediging grati ficatiEn ten bedrage van viJftg golden nit 'slands has toegelegd . Van de rnagtiging naar aanleiding van Gouvernements Besluit van 15 Tulij 1856, no . 2, bij do missive der Hoofdcornmissie van onderwijs van 23 Junij 1857, no . 17/91 verleend, orn naar gelang der behoefte do noodige schoolboeken en schoolbehoeften voor do Sangirsche scholen aan to schaffen, word in 1858 geen gebruik gemaakt, omdat die behoefte in hot vorige jaar ruirn vervuld was, en overigens flog aanvulling plants vond ult do liefdegiften voor do ramp der vulkaanuitbarsting van 1856 bijeengebragt. Ingevolge Gonvernernents Besluit van 15 Julij 8561 No . 3, gescbiedde bovendien eene nieuwe toezending van 500 1\ialeische Bijbeis en 350 Maleische gezangboeken, bestemd orn als geschenk aan do Sangiresche bevolking to worden uitgereikt, wetke uitreiking is opgedrageu aan den zendeling ; ofschoon niet bepaaldelijk als schoolbook gebezigd wordende 3 wordt van doze boo-
133 ken hier melding gemaakt, dewijl ze zijdeling strekken tot bevordering van het onderwijs en tot opwekking van den lust om to leeren . Als met het onderwijs op de Sangir-eilanden in verband staande, verdient flog vermelding, dat een' door den zich op lndische taalstudie vlij tig toeleggenden beer 3 . G . F . Riedel (controleur bij het binnenlandsch besteur in de Minahassa) vervaardigd Nederduitsch en Sangij-Manganitoeseh woordenboek, hetwelk der Regoring was aangeboden, harem jrege in Junij 1858 aan het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en WTetenschappen is toegezonden, met verzoek om aan dit werk in lret meeste belang der wetensehap openbaarheid to geven door middel van Genootsehapswerken, Inlancisehe
Mahomedaansche
scholen.
Het onderwijs in de Mahomedaansche landen tot bet gebied dezer Residentie behoorende, bleef op denzelfden gebrekkigen voet . Een voorstel tot oprigting van eene gouvernements school to Gorontalo, ten dienste der inlandsehe Mahomedaansche jeugd bleef, in verband met andere aangenomene regelingen, in advies . BANDA .
Aan het hoofd van de school to Bands staat flog steeds de blijkens het verslag over 1857 van de Negorij Wassoe (afdeeling Saparoea en Haroekoe) naar de Residentie Bands overgepl ,atste schoolmeester H . P . Tomasouw en mag vermeld worden, dat deze zich gedurende het loopende jaar met meet ijver van zijne verpligtingen heeft gekweten, dan vroeger hot geval was, zoodat dan ook de vorderingen der leerlingen in het schrijven, lezen en rekenen, over het algemeen bevredigend zijn to noemen, ofschoon niet mag worden verzwegen, dat vele kinderen van het gelezene weinig of niets verstaan : een gebrek, dat op verre weg in de meeste Christenseholen wordt ondervonden . Op deze school ontvangen thans 95 kinderen onderwijs, en alzoo 31 meet dan op het chide van 1857 . De voor het onderwijs gebezigd wordende leerboeken zijn dezelfde als die, vermeld in het verslag over 1857 . Mogten echter de door de Regering uitgeloofde premiers voor het vervaardigen van Maleische lees- en leerboeken met een' gewensehten uitslag
134 worcien bekrooncl, dan zal de invoering diet boeken op de hier bedoelde scholen dezer Residentie, op het onderwijs aau de inIandsche C hristenj eugd van overwegenden heilzamen invloed kunnen zijn . Met betrekking tot het grooter aantal kincleren, dat thans in vergelijk met vroegere jaren op deze school onderwijs genieL, moet vermeld worden, dat zuiks een gevolg is van het in werking treden op Februarij 1858 van het door de Subcommissie ontworpen en door den Gouverneur der Moluksche eilanden ( ) gearresteerd reglement voor het inlandsche schoolwezen in deze Residentie, waarvan merle sprake is in het versiag van 1857, en waarbij is bepaald, dat nile jongens van hun zesde tot en met hun veertieride, en alle meisjes van hear zesde tot en met hear dertiende jaar schoolpligtig zijn. Op dit Reglement zijn echter door de Reacting eenige aanmerkingen gemaakt, tengevolge waarvan op een daarorntrent door den Resident van Banda van den Gouverneur der 1\'Ioluksehe eilanden ontvangen en aan de Subcommissie van onderwijs medegedeeld snhrijven, ann eerstgenoemden hoofdambtenaar is aangeboden, een gewijzigd ontwerp van reglement voor de Gouvernernents inlandsche Christenseholen dezer Residentie, met daartoe behoorende memorie van toeiehting ( ) waarin echter de schoolpligtigheid der inlandsehe Christenkinderen is behouden . Terugkomende op de voorzegde vermeerdering der ter school gaande inlandsehe christenjeugd, ken nog daarvai worden gezegd, dat deze ten gevolge heeft gehad dat het reeds voor het vroeger aantal leerlingen to kleine bamboezen schoolgebouw-, voor het vermeerderd aantal kinderen, in hot geheel niet meet ken gebezigd worden . Vermits met eenigen grond verondersteld mogt worden, dat nog geruime tijd zal verloopen, alvorens de reeds in 1857, blijkens het versiag over dat jaar, in het werk gestelde pogingen, om voor de inlandsche school to Banda eendoe1matiger en mimer lokaal to , met een gewenscht gevoig zullen worden bekroond, zoo is de Resident van Banda verzocht geworden de noodige magtiging to verleenen tot het doers daarstellen
(') Besluit Gouverneur der Moluksche eilandeu dd . 19 December 1857 No . 1 . (%) Missive dd . 8 December 188 No. 67.
135 op een daartoe aangewezen terrein, van een bamboezen gebouw om voorloopig als hulpschool ten dienste van de inlandsehe christenkinderen alhier to kunnen strekken, Aan dit verzoek is door welmelden hoofdambtenaar voldaan, en de tot dat elude verleende magtiging door het Gouvernement goedgekeurd ( 1 ) . Met den opbouw is echter uithoofde van het ondervonden gebrek aan beschikbare handen eerst in het laatst van de maand October jl, kunnen worden aangevangen, dock zijn de werkzaamheden daaraan thans zoover gevorderd, dat deze nieuwe tijdelijke school met 1° Januarij 1859 zal kunnen worden geopend .
LOVTHOIR,
De school to Lonthoir, in het aantal leerlingen volgende op die van Banda, staat onder de leiding van den schoolmeester P . Hukum, Er wordt onderwijs gegeven aan 26 kinderen of juist zooveel als op ultimo December 1857. Over de vorderingen kan niet veel geroemd worden, daar bij een door den President der Subcommissie gehouden examen het zingen slecht was ; het lezen, hoewel redelijk, evenwel niet verstaan werd, het spellen slechts tamelijk was en alleen het schrijven en bet rekenen goed to noemen was . Het steenen schoolgebouw, tevens tot kerk dienende, verkeert in eenen goeden staat . Ara. Aan bet hoofd van de school op bet eiland Aij , welke thane 23 leerlingen telt of 1 meer dan op ultimo December 1 .857 staat de reeds bejaarde schoolmeester P. Nanlohij . Ook deze school, even als die to Banda en to Lonthoir ve •d eeld in 4 klassen, is door den Resident en later door een der leden van de Subcommissie bezocht, dock alstoen niet in dien gunstigen staat bevonden, als blijkens bet verslag van 1857 in dat jaar het geval was, Even ale op de school to Lonthoir was het gezang slechts tamelijk en werd ook daar het gelezene niet ver-
( 1 ) Gonverne menu beshut dd . 29~ 11 el 1858 No . 38a
136 ; het sehrijven list heel to wensehen over, en het rekenen stain
was zest gebrekkig. Deze school wordt thins gehouden in het gedurende het jaar 1858 voltooide schoolgebouw, hetwelk, ofsehoon klein, evenwel aan de behoefte voldoet . Rozn
GAr .
Qmtrent deze school kin weinig vermeld worden . Zij is sedert Junij gesloten doordien de onderwijzer A, L . Sou. hokka door de Subcommissie is gesuspendeerd (') uithoofde van zich to hebben schuldig gemaakt aan onbetamelijke en zedelooze handelingen, Den Gouverneur der Moluksche eilanden is van deze zaak kennis gegeven, en verzocht gemelden schoolmeester uit de Residentie Bandy naar elders to verplaatsen , en hem door een geschikten and erwij zer to doen vervangen (2 ). Hierop wordt de beschikking hog to gemoet gezien . Het in 1856 afgebrande en blijkens het verslag van 1857 weder vernieuwde schoolgebouw, hetwelk tevens tot kerk diem, is in het begin van dit jaar voltooid , en verkeert in eenen zeer goeden staat . Dindelijk most ook nog worden medegedeeld, dat ter voorziening in de gevoeld wordende behoefte aan leermiddelen en verdere schoolbehoeften, aan de Hoofdcommissie van onderwijs is verzocht geworden bij de Regering de besehikbaarstelling to provoceren eener som van ,f 350 's jaars, welke din ook zijn toegestaan . TIMon,
Male2sche scholen .
Bij Gouvernements besluit dd . 8 Mei 1857 no. 4, is mag' tiging verleend tot weder oprigting van 18 inlandsche scholen op het eiland Rottie, en tot de overname van het Zendeling-genootschap van 5 op Timor aanwezige scholen, waarvoor de fond sen tevens zijn aangewezen en wel voor Rattie / 4380, en voor
(1) (1)
Besluit 5 Julij 18 58 No . 35 . Missive 5 Junij 1858 No . 36.
137 Timor f 1500 °s jaars voor tractementen aan de onderwijzers erg f250 's jaars voor schoolboeken en andere leermiddelen ten behoeve van al die scholen . Verder is bij art . 4 van voormeld Besltdt toegestane eene som van f 500 tot eersten aankoop van schoolboeken en andere leermiddelen . Aan de uitvoering van dit Besluit is in zooverre gevolg gegeven, dat van de 18 voor Rottie toegestane scholen, wegens gebrek aan onderwijzers, op den Ien December 1857 slechts 8 opgerigt, en de meesters daarbij aangesteld zijn als volgt ; to Bilba als o Ringouw »
onderwijzer le klasse T Mae . n n P . Talahatu.
o Oepauw
o
»
n
The » Dioe " Landoe
o
n
~~
L. L . Manhellod J. Tangidae .
n
n
»
J Didok .
"
»
3e
A . Thie . J. Thie .
o
,, Korbaffo " » Denka o Op den
Ien
»
E . F. Nait .
Maart van het loopend jaar zijn de vijf scholen op
Timor overgenomen ; terwijl de onderwijzers, die daarbij in dienst van het Zendeling-genootschap werkzaanl waren, wederom zijn aangesteld, namelijk : S . Molle als onderwijzer le klasse to Oesappa. N: . Johannes ,, 2e ,, ,, Oeboefoe. ,, F. `1'amodok o ,, Olio . w. J . 14lakatita » " o Babauw, » J, 111 . Nanlohij " ,) Oesauw, Zijnde de vroegere onderwijzer op Rottie met name J . Keau of Kink overleden. De schoollokalen waren bij de overname voorzien van meubels . De onderwijzers der le klasse genieten eene bezol~ligipg van die der 2e klasse van f 20 en die der 3e klasse van f 15 recepissen ' s maands, terwijl bovendien den onderwijzers S . Molle, F. Mae en P . Falahutu ingevolge art . 16 van boven vermelc Gouvernements Besluit, eene gratificatie is toegekend van f 250
f 25,
ieder voor hunne sedert 1851 aan het onderwijs op Rottie bewezene diensten . Voor de toegestane f 500 boven vermeld, zijn (91,60 besteed tot den aankoop van ;
133 750 eerste spelboeken, 750
»
leesboeken
230 eerste leestafels, 137 tweede n 14 derde " " en 64 vierde terwijl door tusschenkomst van den Gouverneur der Mollukko's van Ambon flog zijn ontboden 1500 eerste spel- en 1500 eerste leesboekjes. Bovendien zijn
flog
bij de Boekhandelaren Lange & Ce, to
Batavia besteld : 400 stuks schoolleijen, en 400
" griffels .
In de eerste Bring;nde behoefte van lees- en spelboeken is wel vooreerst voorzien, doordien bovenvermelde boeken naar omstandigheden zijn verdeeld geworden, maar toch ontbreekt waarin flog moet en ook zal voorzien worden .
flog
veel
De President der Subeommissie heeft wegens kort aanzijn alhier geen' gelegenheid gehad om een' dier scholen to bezoeken ; van den Posthou.der op Rottie zijn sheen numerieke opgaven omtrent de scholen to ontvangen, zoodat alleen wordt opgenomen de staat van de scholen en de aanwezige leermiddelen, zooals die door de betrokken meesters op Timor is ingezonden . Volgens die opgave zijn de vijf scholen bezocht door 304 kinderen to zamen. De onderwijzers dier scholen zijn volgens ingewonnen informatie geschikt voor hunne betrekking, en geven zich veel moeite in het onderwijs der kinderen . Behalve bovenvermelde scholen bestaat to Koepang zelve eene inlandsehe Christensehool, waarbij als onderwijzer is aangesteld de Amboinees B . M, Noija, die ingelijks door het . Gouvernement bezoldigd wordt, terwijl hU bijgestaan wordt door eenen ondermeester, die uit de kas van het Zendeling-genootschap wordt bezoldigd . Het onderwijs wordt in het kerkgebouw gegeven, omdat daarvoor geen eigen lokaal aanwezig is . De onderwijzer Noija is zeer geschikt voor zijne betrekking . Op den 20en November 1847 bedroeg het getal leerlingen dier school ;
139 Jongens 66 sedert zijn bij gekoinen en afgegaan
13 13
1lleisjes 25 11
5 zoodat thans blljven 66 jongens en 31 meisjes of to zamen 97 leerlingen . Van de leerlingen zijn afkomstig . 33 van Chinesche ouders . 5 l) Europesche afkomst . 53 ,, Inlandsehe christenen . 6 " Heidensche ouders . Zij worden onderwezen in hot lezen schrijven, rekenen en de bUbelsche geschiedenis . Bij hot gehouden examen is gebleken, dat de kinderen zeer goede vorderingen hebben gemaakt .
Door de zamenstelling van dit verslag heeft de Hoofdcommisn sic van onderwijs weder hare jaarlijksche task volbragt . I31eef de Commissie wat hare leden betreft dit jaar als bij uitzondering onveranderd, zij had groote bezwaren en moeUelUkheden to over winners door de buitengewone mutation van hot onderwijzend personeel ; 5 onderwijzers vertrokken tot herstel van gezondheid naar Nederland, 1 word gepensioneerd, terwijl 2 overleden , en 2 zich aan de schooldienst onttrokken ; eon verlies alzoo in do dienst van 10 onderwijzers, terwijl 16 ondermeesters en kweeke~ lingers in andere betrekkingen overgingen . Onder zulke afwisselingen moot hot onderwijs daadwerkelijk lijden, en wordt dubbele inspanning en werkzaamheid gevorderd, om zoodanige verliezen to hovers to komen, Hoe zeer de algemeene toestand van hot lager onderwijs zeer gunstig mag genoemd worden , is de Hoofdcommissie van onderwijs evenwel van oordeel ; dat bij de tegenwoordige uitbreiding, none herziening der wetten, instruction en bepalingen op hot onderwijs, die van 1318 dagteekenen, hoogst wenschelijk is . Daardoor zal men, in de gelegenheid zijn, bet lot der onderwijzers to
140 verbeteren, en onderseheidene takken der dienst beter in verbinding en overeenstemming to brengen . Zij stelt zich dan ook voor, van de Regering eene opdragt to verzoeken, tot bet ma~ ken eener nieuwe algemeene verordening op bet lager onderwijs in deze gewesten , zoo als bedoeld is bij Art, 127 van bet Reglement op het beleid der Regering, en, voor dal hoogst ge'wigtige werk, een of twee barer medeleden in Commissie to stellen . Een nieuw levee en jeugdige kra,chten hoopt zij daardoor in bet openbaar onderwijs in Nederlandsch-Indie to brengen, en met die voornemens treedt zij bet jaar 1859 in, met vertrouwen aan de beoordeeling der Regering overlatende, hoe zij in bet verloopen jaar 1858, aan de vele en gewigtige pligten, die op haar rusten, heeft getraeht to beanttiwoorden . Dc Hoofdcoinnzzssie van Onderie s
in
Nederlandsch-Indie',
C . A. DE JONGH, President . Ter ordonnantie van de Commissie J . A . 'ATTIJN, Secretaris .
BIJLAGEN .
Lett . A .
S 11 A A T aantoonende de zamenstelling der . 'oofdcommissie en Subcommissien van Onder-4vijs in Nederlandsch-Indie op
Ultimo
December 1858 .
HOOFDCOMMISIE
VAN ONDERWIJS .
Mr . C . A . de Jongh, President . Jhr . Mr. D . A. Junius van Hemert, Vice-President . J. C. Teengs, Mr. J. de Wal, Kolonel G . Wassink, „ C . G . van Dentzsch, Leden . A. J. W. van Delden, Dr . P. Sleeker, Mr. B . A . Eekhout, Ds . J. W. H . Ader, J . A . Pattijn, Secretaris . SUBCOMMISS11 N VAN ONDERWIJS . BANTAM . De tijdelijke Resident, Voorzitter . „ „ militaire Kommandant, Leden . Mr . G . P . ten Cate, De tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretaris. BUITENZORG . De tijdelijke Assistent-Resident, Voorzitter. Dr. P . P. H . Fromberg, D . H . Rost van Tonningen, Leden . Dr . P Swart, C. de Groot, J. R . P. F. Gonggrij p , De tijdelijke kommies, belast diet de administratie vas : 's lands leas, Secretaris .
111 CHERIBON . De tijdelijke Resident, H. Feint ,
Voorzitter.
Leden .
J. G. W . KrolI, De
tijdelijke Secietaris der Resideutie,
Secretaris
TAGAL . De tijdelijke Resident, C . van den Brink,
Vooizztter.
Leden .
W. J. A . Nieuwenhuisen, Dc tijdelijke
Secietaris der Residentie,
SecreEwis
PEKkLONGAN . Dc tijdelijke J.
Resident,
Voorzitter .
C . Scharff,
H. B.
Leden .
iloutman,
Dc tijdelijke
Seeretaris der Residentie ,
Secretaris
SAMARANG Dc tijclelijke F. C . van
Resident,
Voorzitter.
der Meer van Kuffeler,
Mr. Udo de Haas, Dc tijd . Assist .-Resident van Salatiga, Dc tijd . Predikant, ,,
,,
Controleur
,, der
landelijke
in-.
Leden
komsten en Cultures . Mr.
F. L .
Anthing,
H . Bleckman, Mr . J. J . Jhr .
C. F.
Schneither, Siberg,
Secretaris . AMBARA WA .
De tijd . Controleur, )1
)
"
),
militaire Kommandant,
eerstaanwezende Ingeuieur,,
I eden
143 PATTIE
De A. II . A. S.
(Japan) .
t.ijdelijke Resident, Vooizitter. Somas , J . Dagneaux, J . L . van Hernert, A . de Kanter, Lid en Secretath.
Leden .
JAPARA,
F . A . C . Halewijn, J . A . B . lleijnnernan, J . W. van Grol.
Leden :
IIEMBANG .
Do tijdelijke Resident, Voorzitter. F . Ketting Olivier, C . A. L. Troostenbrug do Bruin, J . J . Adriaans,
Leden .
Dc tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretari .
So ERABAIJ
A.
Do tijdelijke Resident, Voorzitter . Dr . P. L. Onnen, H, de Bruin, Do tijd . Assist.-Resident van Grissee, Mr . A. Mangelaar Ms, De eerstaanw . officier der Genie, H . H . Schiff, J . 1\i . Kuijp, C . J . II . Fransen, Mr. W . H . 's Jacob, IL van Noord Borski, A . A . F. Moonier, Mr . M. P. A. Costor, J . Hageman Jcz ., Secretaris,
Leden
10
146
MADURA . De ,,
tijdeli] ke Resident, Assistent
Voorzitter. van Madura, Sumanap,
Y1
J. M. Verif,
Leden,
P. C), iloolboom, Do tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretath .
PASSOEROEAN .
Do tijdelijke Resident,
Voorzitter .
S . Be jers van der Vlugt, W . L. Versteeh, . Do tijd . Assist .-Resident van Malang,
Leden.
G. Lebret, C. N. H . Lawick van Pabst, Lid en Secretath .
PR0B0LING0 .
De tijdelijke Resident,
Voorzitter .
Chs . Ettij, J . A . Potter,
Leden .
F. J . N. Brouwer, Mr . A . 3. W. Comets do Groot, Do tijdelijke Secretaris der Residentie,
Secretari3.
BEz0EKIE .
Do tijdelijke ?Resident, Voorzitter. B. F. do Lange, De tjd . Assistent-Resident van Panaroekan en BondowossO,
Leden
J . D. Franssen van do Putte, R . C . Spengler, De tijdelijke Secretaris der Residentie,
Secretaris.
147 BANJO +WANGIE .
De tijdelijke Assistent-Resident, Voorzitter. Geneesheer Leden Dr . H. Zollinger, De tijdelijke kommies, Secretaris . BANJOL1AAS .
De tijdelijke Resident, Voorzitaer . E . van de Velde, J. w. van Barneveld, C . F. Philips, Leden W. L . H. Broex, J . 3-. Popelier, C . Overdijk, Do tijdelijke Secretaris der Residentie , Secretris POERWOREDJO
(&cryelen} .
De tijdeUjke Resident, Voorzitter . ,, ,) Militaire Kommandant, . van Beest bile, G . eden, A . Abeleven, Jhr. W . K. L. van Ilogendorp, Lid en Secreiari8 KADOE .
De tijdelijke Resident, Voorzitter. F . T. M . van Maanen, Leden . G. Voorsluijs van Elk, De tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretari$, DJOKJOCARTA .
Do tijdelijke Resident, Voorzitter. J . J . Bake, J . F . Kramer , Mr . J. E, do Kierk ;
Leden
I 4S G. Wijnschenk L eclen . J . Helmers, De tijdelijke Secretaris dci' Residentie, Secretars . SOERACARTA .
De tijdelijke Resident,
Voorzitter.
J . A . Wilkens, Dr . W. Palmer van den Broek,
Ledei
J . W. C . van Steeden, De tijdelijke Secretaris cler Residentie,
Secretari8.
MADIOEN .
Dc tijdelijke Resident,
Voorzitter .
C . R . A . Hansen, Jhr . Mr. 0 . E. van Nispen, B. J. J. Vogelpoot,
Leden.
G. de Hartog . Th . Keijzer, De tijdelijke Secretaris der Residentie,
Secretaris .
KED1RIE .
Dc tijdelijke Resident,
Voorztter.
J . J . Breijman, Dc tjjd . Assist .-Resident van Ngrowo, Dc tijdelijke kommies, SJcretaris,
Leden
PADANG . Dc tijdelijke Assistent-Resident, Voorzitter . W. Kraft, F. C . M. Hanegraat, J. Verheij, J. Verhaagh, Dc tijdelijke 1 kommies, Secretaris.
Leden.
149 BENKOELEN .
De J. B. J.
tijdelijke Assistant-Resident, Voorzitter . R . Lewis, Leden . Barneveld, R. Abegg, Lid en Secretaris .
Rlouw . De tijdelijke Resident, Voorzitter . P. Munnich, L . F. Donleben, De tijdelijke kommies, Secretaris.
}
Leden .
PALEMBANG,
De tijdelijke resident, Voorzitter . „ „ Militaire Kommandant, „ „ Assistant-Resident, Leden . J . Scheltema, De tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretaris. ZUID- EN OOSTER-AFDEELING VAN BORNEO .
(Bandjerma8.in) . De tijdelijke Resident, Voorzitter . J. H . Barnstein, J. H . van Erp, Leden . L . U+llmann, De tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretaris. MAKASSAR,
De tijdelijke Gouverneur, Voorzitter. A. W. Bethbeder,
J. Ch. Vetter, P . C . van Oosterzee, P. C . Wijnmalen,
Leden.
150 Ds . 13. Breams ; Mr . G . F . H . Heniiij . Leden, J . Schneider, De tijdeiijke Secretaris van het Gouvernernent, Secretaris . MAROS .
F. C . Wijnmalen, P . A. Bol,
Leden,
AMBOINA .
De tijclelijke Assistent-Resident , Voorzitter . B . N. J. Rosskott, J . Ham, Leden . Mr . Th. H . van Pees, De komrnjes ter Gonvernements Secretarie , Secretaris . BANDA .
Do tijdelijke Resident, Voortter. M. Lautzius, P . C . L. Hartog, 3 . B. van Zuijien, Leden . G. L . C . C . van Vugt, B . 3 . C . van den Berg, Do t :i:e Secretars der Residentie, Secretaris . TERNATE .
Do tijdelijke Resident, Voorzitter . N: . D. van Dnivenbode, J . B . Hoveker, Leden . A. V. Amiot, De tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretaris. MENADO .
Do tijdelijke Resident, Voorzitter w, ;j. Goetzee, Lid. Dc tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretarie
151 TIMOR .
De tijdelijke Resident, V'oorzitter. C. F. Brouwer, W. L. J . G . de Rochemont, J. W . B . Arndt, De tijdelijke kommies, &cretarei: .
Zeden .
l2 Lift . Ba
A A. N TO ON IN G
der Veranderzngen welke
der list
Fersoneel b
mentsscholen
zUn
on-
de Gouverne-
vooi'gevallen,
ge-
durende list jaar 1858 . OVERLEDEN .
A, van der Meijden,
benoerncl Onderwijzer voor do school to Padang Pandjang .
F . L, de Vriese,
laatst 3e onderijzer aan de 2 school to Soerabatja, ONTSJ4AGEN .
J . A . C . TDurieux,
laatst ondermester aan do school to Banjoernaas .
EERVOJ4 J,
w. Bills
ONTSLAGEN
UIT DE
OF
DJENST
GETREDEN .
van den IJungen, als onderwijzer to Pasoeroean .
H . Prangs ,
,,
G. J. P . Canela,
,,
M . J. Hong ,
"
,,
voor do 0 . I . dienst .
ondermeester aan do 1e school to Amboina . ondermeester nan de school to Pasoeroean .
F . A. de Graaff,
,
P. J . D.ubois ,
"
waarn . ondermeester aan do school to Grissee . kweekeling aan de school to Pekalongan .
D . P . E, van Loosbroek , ,,
kweekeling aan de school to Grissee .
A . V, de Calonno,
,,
kweekeling aan do
3e school
to Samarang. A . Laarhuis,
,)
G, Barend ,
,,
kweekeling aan de l school to Padang. kweekeling aan do 1e school to Soeracarta .
153 A.
Holland ,
als kweekeling aan de 2 e school to Soerabaija .
F. A . Janitz,
„ kweekeling aan de 2e school to Samarang.
Z . A. Kal,
„
kweekeling aan de
l e school
to Samarang . IV. G-. H . Scheepe,
„
TI, P . de Vries,
„ kweekeling aan
kweekeling aan de 2e school to Soerabaija. de
school
de
school
to Banda. Strielaek,
„ kweekeling aan to Pekalongan . GEPENSION EERD .
H . L. Radeznaker,, laats t Hoofdonderwij zer op wachtgeld . AANGESTELD .
H. Kuhuwael ,
als Ondermeester bij de 2e
school
to Amboina. F . Strielack,
kweekeling
B~ F . Harbrink,
kweekeling bij de 3 e
to
Pekalongan . school
to Samarang . E. Spier,
n
kweekeling aan de 3 e school to Soerabaija .
A . Niels,
9f
kweekeling aan de 1 e school to Makassar .
J . F . F . Jorisson,
kweekeling aan de 2e
school
to Samarang. B. J. bans,
kweekeling aan de 1 e
school
to Amboina . B . Soumokil
kweekeling aan do 2e
school
to Amboina . J, D. J . Snell,
kweekeling aan de 2 e school to Makassar.
J . N. Dumont,
kweekeling aan do 1e
school
to Padang . DIET VEItLOF NAAR NEDERLAND .
V . Retgers,
1 e Onderwijzor aan do 2e school to Welteyreden .
1a4
H . B, van Heekeren,
1°
Onderwijzer aan de Stadsschool to Batavia .
H. Veuger Kuiper, H. C . Dircks,
,,
,, Onderwij zer
aan de
„ school
to Menado. Onderwijzer
aan
school
S . C . Van der Bent,
de
to Grissee . OVERGEPLAATST BIJ DE GOUVERNEMENTS •T ELEGRAFEN .
H . Simon, laatst
ondermeester
aan de school to Cheribon?
I5 5 Zitt.
C.
NOMINATIVE STAAT der op ultimo December 1858 in Gouvernements dienst zijnde Onderwijzers, Ondermeesters en KWeekelingen .
ONDERWIJZERS .
v
C es
Onderwijzers rang.
Van welk jaar in dienst.
F
fr N
NAMEN.
a
Betrekking onder ultimo December 1858 .
C
4827 1829 1830 4832 1834
H. Soeters, J. Wilkens, J. van der Tang, H. W . C . de Roock, B. Andeweg,
3de 4 ste 2de 2de 2de
4835 4835 1837
P. C . Mierop, H . C . Ducks, D . C . de Bruin
3de 3de 2de
1838 1840 4840 4841 4844 4841 1842 4843 1843 4844 4844
W. Retgers, C . Pieck, C . H . Reijgers, R . Sleeswijk Veenstra, . . . . t . L. A . Mierop, G . F. R . Portier J . W . Sloot , P . van Geelen, F, W . S . von Staedel, . . . . H . R . van Heekeren, J . C . Voorneman,
2de °? de 3de 2de 3de 3de 2de 2de 3de 2de 3de
1844 4845 4845 4845 4845 4846 4846 4846 4846 1847 4847 4848 1848 1848 1849 1849 4849 4649 4849 4849 4850 4850 4850 4850 4850
z. A. Mierop, P . R . Mareks, P . Jansen, H . van der Wulp, J . G . van der Geugten, . . . . J. Oudhoff, C . F. Sloot, F. Orth , G . F. Seeman, H . C . A . Cornelius, J . H. Beer, A. G . van Velthuijsen, . . . . W. Meijer, H . J. Scheffer, J . J. de Weijer, P. C . van Ghert, H . Veuger Kuiper, H . L. le Bruijn, E. J . van der Linden, J . C . Stoltenbach, N. P . L . Boijer, L . A . de la Croix, J . 0. Boulet, J . Schoonderl*k, J. I W . Abell,
3de 2de 3de 3de 3de 3de 2de 3de 3de 3de 3de 2de 2de 3de 2de 3de 2de 3de 3de 3de 3de 3de 2de 2de 3de
Onderwijeer aan de school to Soeracarta . Hoofdonderwijzer aan de Isle School to Samarang . Iste Onderwijzer aan de lste School to Soerabaija . late Onderwijzer aan de 2de School to Weltevreden . Hoofdonderwijzer aan de Iste School to Weltevreden . 2de Onderwijzer aan de 2de School to Samarang . Met verlof in Nederland i ste Onderw . tevens binnen-regent in bet Prot . weesh . to Samarang. Met verlof in Nederland . Met verlof in Nederland . 2de Onderwijzer aan de school to Soeracarta . 2de Onderwijzer aan de Iste school to Weltevreden . 2de Onderwijzer in bet R . K . Weeshuis to Samarang. Onderwijzer aan de school to Japara . isle Onderwijzer aan de 2de school to Samarang . late Onderwijzer aan de Isle school to Padang . Met verlof in Nederland . Met verlof in Nederland . Wd . 2de Onderwijzer in bet Prot . Weeshuis to Samarang . Onderwijzer aan de school to Poerworedjo . 2de Onderwijzer aan de jste school to Samarang . Onderwijzer aan de school to Benkoelen . Met verlof in Nederland . Onderwijzer aan de school to Tagal . 2de Onderwijzer aan de 3de school to Samarang . Iota Onderwijzer aan de 3de school Soerabaija . Ode Onderwijzer aan de 2de school to Weltevreden . Onderwijzer aan de school to Maros . 2de Onderwijzer aan de 2de school to Radang . Onderwijzer aan de school to Banjoewangie . Isle Onderwijzer aan de 3de school to Samarang . 2de Onderwijzer' aan de 2de school to Weltevreden . Onderwijzer aan de school to Grissee . late Onderwijzer aan de 2de school to Padang. 3de Onderwijzer sands Iste school to Soerabaija. Met verlof in Nederland. Onderwijzer aan de school to Timor Koepang . u u «
NA iEti .
Onderwijzers rang.
Van wTh jnar in dienst .
I 50
Betrekking onder ultimo December .
O
4850 4851 9851 4851 4851 4851 4852 I852 4852 9851 4 851 4852 4852 1852 1853 1853 4853 1854 4854 4854 4854 4854 4854 1854 4854 1854 4854 9854 4854 4857 1857 1857 4857 4857 1857 4857 1854
L. E. Boij er J. H . Retel A . Cupaerus, J . W. P. Rasens, F. A. Corporaal, S. C . an der Bent, H. Obertop, L . van den Bor Jr J . E. van der Wijk, J . L . Bloemhard, A . de Bruijn Hz, J . van der Veer, , v. Beerekamp, J. van der Meijden, J . 41 . Roskopf, L . van den Bor Jr, B . A. Willems, A . an Ooijen, M . J . J. Op de Laeij J. A . Immink, J. A. P. de Visser, J. Kunst Jr C . L . Plasberg, A . Kommissaris, C . Over de Linden, W. Broers D . P. Feikema, J. Lepgstra, L . G. van der Hoek R . J. L. Weijhenke B . A . Brassinga, W . J. Leids, H . Sehoemaher, W. Wilmes J . C. Tamson, 0 . E . Hansen Jr, C . C . Hombnrg,
4840 4844 4847 4848 1850 4850 1850 1850 9850 1852 1853 4853 1853 1854 4854 4854 1854 1854 4855 4856 4856 1856 4857 1857 4857 4857 4857 4857 4858
F . C. de Graaff, J. A. A . van Solingen, A . C. Winkler, F . Daijers, A . C . Pietersen J . H . Toorop, H, Burer . . . . . . . K. G . Rabe, J. H . H, de Bell G. Nitschke, J. H . Halewijn,, C . L. Koch, A . A . J . Niels, A . Klasing, H. Velu . . . . . . . . . . . . . . . . . . A . van Velsen, H. Vierdag, 11 . Burg, G. H. Piekhaar, N . Jordan . . . . . . . . . . . . . . . . H. W. Doeve, C . Barrett, W . H . Snethlage, F . J . C . Klaar, \V . Hofstede, J. Hazelhorst, J . B . Coenraad, H . Goedhart, H . Kuhuw net
3de 2de 2de 3de 2de 3de 2de 2de 3de 2de 2de 3de 2de 3de 2de 3de 3de 2de 3de 2de 2de 2de 2de 3de 3de 3de 3de 2de 2de 2de 2de 2de 2de 2de 2de 2de 3de
Onderwijzer aan de 2de school to Amboina . tote Onderwijzer aan de 2de school to Soerabaija . Onderwijzer aan de lste school to Amboina . 3de Onderwijzer aan de tote school to Samarang . Onderwijzer aan de lste school to Makassar . Met verlof in Nederland . Onderwijzer aan de school to Padang Pandjang . a e (( a Djokjocarta . 2de Onderwijzer aan do 2de school to Soerabaija . Onderwijzer aan de school to Pasoeroean . (c 0 ~c » 0 Banloemaas. 0 0 « 0 5 Pekalongan . isle Onderwijzer in hot R . K .Weeshuis to Samarang . Onderwijzer aan de school to Pattie . 3de Onderwijzer aan de tote school to Weltevredou Onderwijzer San de school to Ambarawa. 0 « C (c a Palembang . 2de Onderwijzer aan de tote school to Soerabaija . 3de e u o 2de a e Onderwijzer aan de school to Buitenzorg . 3de Onderwijzer aan de 2de school to Weltevreden 2de Onderwijzer aan de stadsschool to Batavia . Ide Onderwijzer aan de 3de school to Soerabaija. Onderwijzer aan de school to Malang . « Tomato. cc u 0 0 0 r 0 r 0 e Banjermassin . u u « a « Tjilatjap. Ode Onderwijzer aan de 2de school to Soerabaija . Onderwijzer aan de school to Menado . « Meester Cornelis . u (c « « 0 u a 0 r Serang. 0 Magelang . C u s 0 « u K Sumanap. 0 r a c Bankallang. C 0 0 0 2de school to Makassar. 2de Onderwijzer aan de tote school to Padang . Onderwijzer aan de school to Riouw.
ONDERMEESTERS, 3de
3de 3de
Ode 3de Ode Ode Ode Ode Ode Ode
3de Ode Ode 3de 3de 3de
Aan de tote school to Soerabaija . « 5 K e Makassar . « « Menado . u is u v R. K . Weeshuisschool to Samarang . a Herv. « « u 0 school to Poerworedjo . a u « « a Pasoeroean . « 2de school « Soerabaija. C Cc a school a Bands . u 4 ste school r Makassar . C a is Samarang . a u tote 0 « Herv . Weeshuisschool to Samarang . u 2de school to Makassar . C 0 school a Tagal . « 2de school o Soerabaija . e e e 2de school a Probolingo . • a school a Menado . • 0 2de school « Djokjocarta . « R . K . Weesh, school to Samarang . C school to Ambarawa . C « r 2de school s Samarang . u school « Benkoelen . • u « 2de school a Weltevreden . C e school o Buitenzorg . K u r Magelang . • I a e v Grissee . « a « St acarta . • r Palembang. • u a • 1 2de school o Amboina .
157
KWEEKELING EN . H . J . Hicks to Pekalongan . C . Doelitsch aan de late school to Samarang . u « « u J . A . Boijer « « P. H . Doeve aan de 2de school to Samarang . ~V . H. A. Harbrink u « 3de e u u Di de Vries, Jr aan de R. K . Weeshuisschool to Samarang. G . A. R . E . A . Pieters « « « u u 'F . Riesa to Malang . J . P . Appel r Djokjocaita . P . A. Robijn « Malang . C . G. Godfried « Probolingo . C . Broekhuizen « Bands . A. Niels aan de late school to Makassar. H . T . Every aan de school to Pasoeroean . A. Gossiaux aan de 2de school to Padang . L . Buffo « u « u u J. T . Wolff aan de school to Banjerniassin. A, H. van den Worm aan de late school to Samarang . P . A. Boer C r 2de u « u J . F . E . Jorissen « « cc « « « B . F. Harbrink r I 3de « u « J. Martens « « Herv . Woesh . school. G. Vasmer « « « « « G . W. an Ligten cc « late school to Soerabaija, E . Spier u K 3de u « u cc « r u Sumanap . C . Fransz R . E . A. Caelewaerd K « « « « B. J . Lans u « 1 ate Amboina . B . Soumokil « « 2de « cc « J. D. J . Snell « u u « Mskassar, « Padang, J . N. Dumont « CC late «
158
Litt. D • STAAT
der
Gouverneinents sckolen oncler ullinw
•
•
0
so • • •
^+ O y A
J
a
o,o"/ .
L
0
a
Gratis.
v
La
Getal Leerlingen. cegen uetaung van het "*oolgeld
y
.y
s"ee^ iu o en .
SC130LEN .
onderme=mrs .
Metal ;der Mi iedere school `I in dienst zijnde of dienst doende 1
orider"ozers . ~ '
Doorloupuod N* .
December 1858 .
0 F
r
JAVA EN MAD URA. 1 Iste Lagere school to Weltevreden . 11 l1 11 l1 2 2de l1 11 11 Batavia . 3 n 11 Mr . Cornelis . U 4 11 l1 11 Buitenzorg 5 11 Serang . l1 r1 6 11 11 11 Cheribon . 7 l1 Tagal . . 11 11 8 11 l1 l1 Pekalongan 9 11 n 11 Samarang . 10 lste 11 11 If II 11 2de /1 11 11 11 12 3de 11 I1 13 fiery. Weesh . II n If n 14 R . K . 11 15 Particuliere school to Salatiga, waar van Gouvernementswege onderwijs aan de gratis leerlingen wordt gegeven 16 Lagere school to Ambarawa . . 1, h' 11 Kadoe, . . 17 11 l1 11 Poer`voredjo . 18 11 a Banjoemaas , 11 19 11 11 l1 Tj ilatj ap . 20 l1 11 Soeracarta . 11 21 11 .M 11 Dj okj ocarta 22 11 11 Pattie . 11 23 l1 11 J apara . . 24 I, u Madioen u n . 25 11 11 11 B embang . 26 27 Iste Lagere school to Soerabaija 11 11 11 28 2de 11 rI 11 1~ 29 3de 30 Lagere school to Grisece 11 11 l1 Sumanap 31 ~` 11 Bangkallang 11 l1 Transporteren .
s
50 . . . . 26 201 201 26 89 89 14 13 13 1 34 20 20 11 . . . . 18 13 13 1 23 18 18 1 19 14 11 . . . . 14 1 5N 21 21 11 22 3 11 73 . . . . 22 2 11 33 77 53 53 2 ... . 42 60 22 60 2 22 33 a . 15$ 15$ 2 21 . . . 145 22 145 3 4 2
11
56 56 227 227 115 115 27 27 54 54 31 31 41 41 33 33 73 73 73 73 130 130 102 102 153 153 145 145
33 19 52 52 9 71 80 80 1 37 11 48 48 18 26 44 44 20 7 27 27 19 7 26 26 2 1 67 61 128 128 1 1 1 39 65 104 104 1 5 16 21 21 8 17 25 25 1 1'~ 8 25 25 20 14 34 34 3 89 $9 11 11 89 4 60 31 22 . . . . 31 91 91 9 79 11 2 79 88 88 2 20 30 11 30 50 50 1 12 33 33 45 45 22 13 7 66 13 1 1 1
11 11 11
51 18 51 18
21 21
049,13012250 049,1301 2230
159 Getal der bij iedere school in dienst zijnde of dienst doende
C z
Gets! Leerlingen .
I
a0
Cf
SCH0LEN . n
cc
3
a
y
0
O
Y N
O
i7
v
CQ
p
Per transport 33 Lagere school to Pasoeroean 34 11 11 11 Malang . 11 11 11 Probohngo 35 36 11 11 n Bezoekie 11 11 Banjoewangie 37 0
. . . . .
v
21
949 1301 2250
1 1 1
,
0
H
35 11 32 20 10
.
46 17 27 10 5
81 28 59 30 15
BUITENBEZITTINGEN . 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53
lste Lagere school to Amboina, 2de 11 11 11 11 Lagere school to Banda . . . 11 11 11 Ternate . . 11 11 11 Menado . . lste Lagere school to Makassar 2de 11 1J 11 11 11 Lagere 11 Maros . . 11 a 11 Timor Koepang lste 11 11 11 Padang . 2de 11 !1 I1 1/ . Lagere 11 11 Pad . Pandjang 11 11 11 Benkoelen 11 11 11 Riouw . 11 11 11 Palombang n r1 11 Banjermassin . . Met verlof in Nederland . Totaal .
.
.
SCUOLEN NOG NIET IN WERKING . 3de school to Weltevreden 11 Fort de Kook .
1 3 12 49 1= 41 35 76 1 62 22 84 6 14 20 . . . .? 66 15 81 1 ii 37 37 1j 33 65 98 . .H 9 15 24 . . 15 17 32 36 36 18 119 137 1 1
1 1 82
28
23 20 14 11
15 4 15 23
38 24 29 34
33 1485 1777 3262
zullen itt 1859 in komen .
werking
160 Lilt . E .
STAAT der olldcr ultimo December 1858 aanwczige particuliere schoolinrigtingen .
SCHOOLINRIGTINGEN .
VAKKEN VAN ONDERWIJS .
JAVA . Van den Heer G . Verhulp. (
a
Mevr. de \Ved. Nortier .
u
Mevr . de Wed . A . Klussmann, gob. Wendt .
« a
Mevr . B. H . P . Hoola van Nooten, gob . van Bolder . Mevr . H . S. W. Gersom, g ob . de Vries .
is
Mejufvr. A . C . H. Gaijmans .
o^r^VIA .
Mevr. E. H . Flour, geboreu Boeseken .
K
F
S
L. Bras. Mejufvr . L. H . Brusse. Mevr . C . Esel, g ob . d e Vries.
School van Manoek en Freijss, Onderwijzer .
Arathoon.
J.
P.
Van I . J . J . Snellebrand .
Mej . A . C . Verhuijght en J . G . A . J . an Gensei t. Parapattan Weeshuisschool . G . P . Paulus . Christelijke ambachtschool .
Gesticht voor verlaten kinderen to Djattie . Van Mevr . de Wed . l{achtman, gob . van der Eon . Mevr. Mendes da Costa, gob . Rowing van Itersohn . Mevr . de Wed . Gatenius, gob. Frank. Mejufvr. E . Muhlenfeldt . C
A . Ceilings .
SuArmx
-
mAM^P^No .
(E
c~ Mevr. J . C. van Epen, s C. P. Behr. Mevr . L . W . Martherus, gob . Bestelrneijer. a: lievr, lliispelblem Beijer gob . :1lertens .
Kinderen . Locos, schrijven, rekenen, wis-, natuur('a aardrijkskuude, geschiedenis, zedekunde, teekenen, muziek, zang en dens ; benevens de Fransche , Engelsche en Hoogdaitselre talon . . . 1~0 Al hetgeen toteenebeschaafde opvoediug behoort en betrekking heeft tot bet lager onderwijs benevens de Fransche teal 60 Idenr en voor de Nedeiduitsehe, Fran8i sche en Hoogduitsche tales . . . In~tituut voor nreisjes uit den beschaaf48 den stand Gewoon lager onderwijs benevens de Fransche, Engelsche en Hoogduitscire taleu ; weinig kinderen. . Idenr benevens de Fransche en Hoog10 duitsche talon Gewoon lager onderwijs benevens de Fransche en Engelsche talon, zeer weinig kinderen . Idenr en de Fransche teal 74 9 Idenr en de Engelsche teal . . . Bew-aar- of Verzorgschooihouderesse, zeer weinig kinderen . . Besternd voor hot aanleeren van hot lezen en schrijven der Iiollandsehe, Arinenisehe en Engelsche talon en de gewone vakken van lager onderwijs . :?5 Voor hot lager en middelbaar onderwijs, de Fransche, Engelsche en Hoogduit3~ sche talon Voor de Fransche, Engelsche en Hoog89 duitsche talon . . Gewoon lager onderwijs 71) Lezen, schrijven en rekenen . . . ii) Om kinderen die buiten mogelijkheid zijn cone Christelijke opvoeding to ontvangen, op to nernen, ten einde hen behoorlijk to does opvoeden en verzorgen 30 40 Lager onderwvijs en vrouwelijke handwerken Idenr benevens de Fransche, Engelsche ; en Hoogduitsche talon Idenr benevens de Fransche en Hoogduitsche talon Voor de vakken van bet lager onderwijs Het Italiaansch boekhouden, benevens de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche talon Voor de vakken van hot lager onderwijs . Gewoon lager onderwijs Als wren benei ens de Fransche teal en teekenen Idenr benevens de Fransche en Engelsche teal Traps) ortere,
50 15 14
Id II Sd 53 I6
VEPSLAG OVER HET
SCHOOL WEZEN VOOR
PEN INLANDER IN
NEDERLANDSCII-INDIA, OVER FIST JAAR 1858 .
OPGEMAAKT TEIIJ ALGEMEENE SECRETARIE
l~ 7~T l~~ ~~ ~T ~-~ .« ~~ ~~ ~v ~~ ~~°
oLnx Yoon,oonl . JAVA . I. II,
-' Knneksohoo to Soerucarta ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' " Prminciale ac1ioleo " ." ." .' . . ." ." ."
z
Bantam
^
' K,awmog ." ."^" ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." Preanger-Regentschappen ''''''''''^''''''''''''''^ . . School +oD :odnng ." .' ." ." ." ." . . ." ." . ., I ' II. " " Somuadung . .' ^ " III . Iv. " "
MauondjuUu' ` . . . .~ Guma
m a
Q IU 14 " 15 "
Ohuriboo Tug :l .' . ." ." ." ." ." ." ." ." ." .^" ." ." .~ ~ Pobolonguu
18 "
Samuraog. .^ IulauilschoChristmnsohoo van don ounUeliug W Humoo JuDura ." ." ." ." ." ." ." .'^" ." .^" ." ." .77
28 DI
School to Japara Itoob :og . ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." SomnabuUm ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." .'^ Pusoomuun Maluug ' ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ."
24
32 84 Oo 39 41 43 4m
Duugil ' Bemoebie Kudoo (mgoutsohup Magolaog) . .' . . . .' . ." .' .' " Tomuogoog) " (
46 48
Bmnjoom^
oO
" Bxgoleu
(school tes huofdplauts) to PoorboDugo ( " " Pnenworedjo), . . ." ' ( "
" Ambu0 " ." ." ." ." ." ." .~ ( " " Kubomuou ( " . Madioen' ." ." ." ." ." ." ." ." ." ." ."^" ." Putjituu . . . .' ." . ." ." ." ." ' Kedirie (school fp 7oelonug Agoog) . . " . . .'
55 uy
"
59
"
62 Gl «4 ~~
INxovn .
lv uJDZ .
B UITENBEZITTINGN. Gouverneinent Sumatra's Westkust
76
Normaalsehool voor inlandsche onderwijzers to Fort de Dock .
III .
Inlandsche scholen ter Westkust van Sumatra, , Benkoelen
78
Banks
86
Celebes (School to Makasser), 'I ( 11 a Maros)
88 00
85
Schoolboeken 91 Schoolboeken voor den inlancler ii 7dc Vcrvolg-aantooning der verstrekte lees- en schoolboekjes voor den inlander van 1° Januarij tot en met ultimo December 1858 94
V E R S L A G over liet Sehoohvezeii `oor den Islander in Nedei'Iandscli •I iidie over het jaar 188 . (®pgesnaa kt ter Allgerneene Seeretarie) .
Ter wegneming van verkeerde begrippen, welke de van gouvernementswege to Soeracarta gevormde onderwijzers voor de inlandsche scholen op Java, omtrent hunne toekomst bleken to koesteren, en tevens our een waarborg to meet to hebben voor het verkrijgen en behouden van geschlhte ondel wljzei s , zlj n in 1'858 eenige regelen vastgesteld, betreffende het standpunt diet onderwijzers na het verlaten der kweekschool . Deze regeling is opgenomen in het staatsblad van Nederlandsch Indie van dat jaar onder no . 53 . Hoewel den onderwijzers bij die regeling Been onderstand nit 's lands kas, na 20 jaren trouwe dienst is verzekerd, golden ten aanzien van hen evenwel dezelfde beginselen als aangenomen zijn voor de inlandsche hoofden en ambtenaren in het algemeen ( 1 ) . Ook gedurende 1858 heeft de regering getracht de te Soerakarta gevormde onderwijzers zooveel mogelijk to plaatsen in of nabij het gewest van waar ze afkomstig zijn ( 2 ) . Meermalen waxen daaraan evenwel bezwaren verbonden, voornamelijk ten gevolge van de omstandigheid, dat de keuze onder de gevormde onderwijzers sours beperkt is in verband tot de gelegenheid tot hunne plaatsing . Eene der grootste rnoeijelijkheden, waarmede men nog op de inlandsche scholen, vooral in het westelijk deel van Java, te kampen heeft, is het verkrijgen van gescbikte onderwijzers . De regering trachtte deze moeijelijkheden to overwinnen door to bepalen, dat ook kweekelingen uit de Soendalanden, to Soerakarta tot onderwijzers zullen worden opgeleid, dock deze pogin(1 ) Kab . Cue . 30 April 1858, no . 108 . ( 2 ) Gouv. Lesl . 1 Mci 1858, no. 10 . 1
;en hebben voor als nog geenen gunstigen uitslag molten erlan= gen, evenmin als die in 1858 aangewend, om eenen onderwijzer in de soendasche taal aan gemelde kweekschool to verbinden ; hetgeen hoofdzakelijk schijnt to moeten worden toegeschreven aan de weinige geneigdheid, welke bij den soendanees wordt gevonden, om zijn land to verlaten en zich met javanen to vermengen, `.Cerwijl doze omstandigheid van den eenen kant, hot verkrijgen van geschikte inlandsehe jongelingen die zich aan hot onderwijs wensehen to wijden in den welt stond, lecide daarenboven de ondervinding, dat de enkele kweekelingen van de school to Soerakarta, die niet nit de soendalanden afkomstig, char als on-S derwijzers worden aangesteld, voor die tank niot berekend wa-
ren, char zij hot eerste vereischte voor onderwij ors in die streken misters, namelijk de kennis der landtaal . Van char dan ook dat de resultaten van dat onderwijs zeer weinig bevredigend waren, en de school to Cheribon aanvankelijk genoegzaam verlaten word en daarna geheel stil stond nit gebrek aan eenen geschikten onderwijzer. En ook to Serang (Bantam), Krawang en Tjandjoer (Preanger Regentschappen), waren de bewijzen voor hot bovenstaande `oorhanden . Doze omstandigheden noopten de regering em in bepaalde overWegmg to nemen, hot oprigten van eene kweekschool voor inlandsche onderwijzers voor de soendalanden in hot midden der soendasche bevolking, waartoe de noodige voorstellen aan hot opperbentuur in hot laatst van 1858 waren voorbereid (' ), Orutrent den toestand on de werkmg der verschillende inrigQ tingen van onderwijs voor den inlander kunnen omtrent hot jaar 1858 do volgende bijzonderheden worden vermeld .
JAVA . I . Kweekschool to Soerakarta . De hoofdonderwijzer Dr. W. Pahner van den Brook , deelt ander dagteekening van don 31 11 ei 1859 hot volgende mede betred'ende de veranderingen welke sedert 1 Junij 1858 tot gemelden datum, met opzigt tot de kweekschool hebben plaats gehad, verder don gang van hot onderwijs en hot resultant daarvan . ( 1 ) Gouv, Best, 5 April 1859, no, 15 .
3 De betrekking van tweeden onderwijzer, sedert Februarij 1856 vacant, wend vervuld door de benoeming van den nit Nederland aangekomen heer T . A . F . van der Valk, bij gouv. besluit van tlen 20 November 1858 no . 28 tot die betrekking. Deze was sedert 1° December 1858 geregeld werkzaam . Tot derden onderwijzer werd benoemd F . W, winter, tot this ver hulponderwijzer, welke laatste betrekking hierdoor is vervallen ; tot onderwijzer in het teekenen J . C, Lavalette sedert ruim drie jaren die betrekking waarnemende, en eindelijk tot javaanschen onderwijzer aan de kweekschool Bagoes Atmarag , vroeger to Pekalongan geplaatst . Door alle deze benoemingen werd er op eene zeer voldoende wijze in de behoeften voorzien en het onderwijzend personeel zoodanig geregeld, dat men daarvan vooral ook met het oog op de geprojecteerde uitbreiding van hot aantal kweekelingen, de beste vruchten gerustelijk mag voorspellen . Eindelijk werd Mas Angabaja van Galoe, residentie Cheribon, met de tijdelijke waarneming der functien van soendaneschen onderwijzer aan de kweekschool belast . Ook in hot personeel der kweekelingen hadden aanzienlijke veranderingen plants . Van de negen kweekelingen, die bij 't begin van het schooljaar nog overig bleven, na de benoeming van den lsten Mei 1858 in hot vorig verslag vermeld, waren op ultimo Mci flog vier aanwezig . Bij gouv . besluit van den 28n Augustus 1858 no, 5 word Raden Sangadi, zich thans noemende Raden Sastra di Ardja, van Madioen, tot javaanschen onderwijzer in de residentie Rembang benoemd . Hij bezocht dus nog maar zeer korten tijd de school. De kweekeling Mas Talk, word bij gouv, besluit van den 14den Februarij 1859 no, f tot javaanschen onderwijzer to Fekalongan benoemd, onder den naam van Mas Reks~, Ten j L Eindelijk werden bij gouv, besluit van den 28sten April 1858 no, 8, this na den afloop van den sehoolcursus, tot javaansche nnderwijzers benoemd, Mas Moekmin van Ambarawa, onder den naam van Mas Atm Pr wir to Salatiga, residentie Samarang, --h as Ngali van Madioen, onder den naam van S str Dimedj to Madioen en Radon bias Abdoel Bahit van Bangkallang to Pamaw kassan (Madura,) . Hot ontbrekende aantal kweekelingen wend op de volgende wijze aangevuld,
Van de zes bij gouv, bes1uit van den Isten Mei 1858 no . 10 benoemde kweekelingen kwarnen vier, met narnen : Saneem en Oernar van Banjoemas, Djk van l3agelen en Soendjj~ van Japara, in 't begin van den cui'sus ter school . De benoeming der twee anderen weid ingetrokken . In hunne plants werden 1\'Iasbi van Cheribon (gouv, besluit van den 3clen Julij 1858 no . 57) en Salirnan van Wonosobo, residentie Btge1en (gouv . besluit van den 2Ssten October 1858 no . 16) gekozen . Eindelijk werden bij gour, hesluit van den 28sten April 1859 no . 5, tot kweekelingen nangesteld Raden Senc1j van Kedirie, Mas Goeris van Sedajoe (residentie Soerabaija), Mas Abdoelali van Kadoe, \1as 1\1oepan van Banjoernas en linden Bawadirnan van Japara . De rnaandelijksehe toclage van vier kweekelingen werd, wegens vlijt en goede vorderingen, tot vijftien golden gebragt, van Raden Soengeb bij gouv, besluit van den 5n Augustus 1858 no . , alsrnede van Winita Sastra, Kerta di Sastra en Oernar, bIj gouv . besluit van den 28° April 1853, no . 28 . Aangaande do hulpmithlelen tot bet onderwijs valt alleen op to merken, dat bet rekenboekje over de breuken in bet javaanseh flog met geheel herzien is . Deels is dit toe to schrijven ann bet vrnehteloos wachten op de help van een kundigen javaan, die den hoofdonderwijzer tot bet naauwkeurig herzien daarvan zijne diensten belooftl had, en ckels daaraan, dat het den hoofdonderwij zer in overleg met den tweeden onderwijzer, wensehelijk is oorgekomen in dat rekenboekje ook de behandeling der geheele getallen op to nemen, ten einde een zees kort overzigt to geven van 't Been in bet javaansch rckenboekje van den beer Wilkens uitvoeriger wordt ontwikkeld . Bj 't einde van dit schooljaar bevatte de school dertien kweekelingen . Zeven van hen behoorden tot de hoogste afdeeling : Abdoel Baluit, Ngali, 1V[oekmin, Soengeb, Winitasastra, Kertadisastra en Oemar . Dc laatste in Jnnij 1858 aldaar gekomen, land reeds vrij watkundiglieden opgedaan, en hoewel hij, kort na zijne aankomst ecu paar naanden door ziekte verhinderd werd de lessen bij to wonelTt en in 't militair hospitaal verpleegd werd , maakte bij zoo snelle vorderingen, dat hij reeds in Januarij dews jaars in de hoogste afdeeling kon worden opgenomen . Voor de vier eerst genoemdenn bestond bet oi'iderwijs grootendeels in herhaling van 't vroeger geleerde . Onder de leiding van den hoofdonderwijzer werd deze afdeeling onderwezen in 't vaardig lezen en vertalen
van de eene taalsoort in de andere, waartoe de javaansche ge-
sprekken van den hear C . F . Winter Sr . eerie zeer geschikte handleiding opleveren . Aan den 3den onderwijzer werd de leiding over het vertalen van 't javaanseh en 't rnaleisch opgedragen . De goede vordeuingen door de kweekelingen hieiin gemaakt, lieten bij de meesten mats to wensehea over . Dc pogingen , oin aan de maduresclie of soendanesche k\veekeflngen eene zuivere javaansehe ujtspraak to leeren, hidden ecliter zeer weinig vrueht . Van de aarthijkskuiide weid Azie en bijua g1iee1 Europa beliandeld . ilet theoretisclh onderwij in de landineetkunde door middcl van 't meetkruis sverd flies geheel gestaakt, dock vertraagd door 't geniis van eene gedrukte javaansebe handleiding . lies onderwij in de javaansche spraakkunst weid met kraclit voortgezet ; met veal genoegen rnogt men bij de meeste leerlingen goede vrueliten daarvan zien, char de eerste iroeven van taalkundige analyse in 't javaanseli vrij wel gelukte . 1\[et den besten nitslag werd eindelijk do leer tier evenredigTLeden, of die van den zoogenaamden regal van drieen, behandeld, en door alien zeer wel begiepen Soengeb, Winita sastia en vooral ook Oemar gaven boven anderen blijken van bijzoiider goede geestvermogens, en muntten ook in ijver tit . Tot daze afdeeling behooide voor rnedio Febi'uarij ook flog de a1ston to Pekalongan geplaatste Talk L J-lIij was altijd even ijverig en gehooizaam : zU ne vorderingen, ook in 't geven van onderrigt, '1; walk door hem ann de 1aagte afdeeling der kweekelingen weid gegeven, vddr de komst van den Zen onderwijzer, gaven bij zija veitrek de baste verwachtingen . Dc kweekelingen Ngali , Moekrnin en Abdoel Babit waxen ook bij afwisseling met hat geven van onderiigt, 't zj aan nieuwe kweekelingen , 't zij ann do externe leerlingen belast . Do laatste toonde daarin racer geschiktheid, dal zijue vroeger vrij tinge vorderingen hidden doen veiwaeliten . Dc laagste afdeelingen , seders 1 December door den Zen onderwijzer onderwezen, bevat thins zes leeilingen, gennamd Salim Djaka, Soendjaj, Masbi , Sanirn en Saleman . Vodr Januaiij werd Iiiertoe Oemar ook gerekend . Door zijne reeds gernaakte vorderingen, toen hij bier tar school kwam, en rUne vlugheid van begiip, was bij de anderen to vex vooruit, zoodat bet beter was, hem in de hoogste afdeeling to plaatsen : Salim maakte met Oemar eerst do lioogste klasse tier 2cie afdeeling uit Zij schi'ijven good
en lezen viug, zoowel javaansch
LTS
rnaleseli en kunnen hot ge
lezene viij wel uit do Gene taal iu de an'.iere oveibiengen . I)e aardrijkskun .l c van den 0 . Inthschen Arelilpel en do bewerkiiig der benocmde getallen en hot begin van do leer dci' evenredigheden werd met hen behandel(L Bij naauwkeurig onderzoek bleek liet ecliter, dat deze beide leerlingen kwalijk bij elkander geplaatst waren, dear Salim weinig van bet geleerde verstond en door zijue traagheid van begri1i, vooral in do rekenkunde, telkens bij Oemar al to zeer ten achteren was . Do laatste werd danrom tot de iste afdeelitig bevorderd, terwiji Salim geplaatst nerd 'bij Djk? , ten chide met dezen het vroeger geleerde nog eerie to herhalen . Deze makers due thane do hoogste kiasse dezer afdeeling nit . In 't schrijven en lezen zoo van javaansch en maleisch i Dj1 redelijk ervaren . Ook begint liij vrij good van do eerie teal in de andere over to zetten . Met doze kiasse weid voorts de aaidrijkskunde van den 0. Indischen Archipel, aismede de leer der gewone en tiencleelige breuken behandeld . Pit was voor Salim eigenlijk slechts eerie herhaling. Zijn aanleg voor do rekenkunde is zeer gering, hoewel het hem in 't geheel niet ann ijver en goeden wil ontbreekt . Do vier andere kweekelingen van deze kiasse, alien in den loop van dit schooljaar hier gekomen, hadden eerst bijna alien ongelijke vorderingen gemaakt, zoodat er toon aan kiassicaal onderrigt niet to denken viel ; het geven van onderwijs werd hierdoor zeer bemoeijelijkt . Spoedig bleek het echter dat Masbi en Soendjj 't incest gevorderd waren .Zijmakersthndi-e deiste kiasse dozen afdeeling nit ; Zij schrijven tamelijk wel, lezen redelijk javaansch en maleisch, en beginners van de eerie teal in do andere over to zetten . Masbi, van Cheribon afkomstig, kept hot minst javaanseh, van dear is zijne vaardigheid in 't vertalen van 't maleiseh in 't javaansch geringer den die van Soendjj, hoewel hij anders eon der vlugste leerlingen is ; van 't rekenen kenden zj bij hunne komst de hoofdregelen van do bewerking vrij wel . Do gewone breuken ziju met hen bohancleld ale mode do aardrUkskunde van den Ned . mci. Archipel, bUzonder van Java . Hot onderwijs in do breukon ken volkomon goregold gegoven worden, wanneer de daarvan ontworpon javaansche handieiding zal gedrukt zijn . In do iaagste kiasso zijri Solirnan en Sanirn geplaatst. Zij ziju bet laatst 01) school gekonien , lazen en sehreven eerst hoog
7 gebrekkig javaansch en rnaleisch, IIoewel luunne vorderingen niet uitstekend zUn, maakten zij ecliter in alias eenige vorderingen . Hun sehrit't is verbeterd, in 't lezen ginger zij voorait en net het overzetten van javaansch in maleiseh en omgekeerd kon een begin warden gemaakt. Bij Sanim grog dit hater dan bij Saliman . Van let rekenen werden de hoofdregelen behandeld . Geen van beiden legde daarin groote viugheid ran den dag . Er werd met hen ooh een begin gemaakt met de eerste gronden der aardrUkskunde. De maduresehe onderwijzer kwam geregeld onderrigt geven in de maduresehe taal. De vorderingen hierin gemaakt door sommige leerlingen, als Ta1ki, Soengeb en Ngali verdienen alien lof . De onderwijzer in hat teekenen gaf even eens aan alien onderrigt, vooral in 't bouwkundig teekenen alsmede in hat opmeten en in kaart brengen van gebouwen of opene terreinen . Sommige kweekelingen vooral winita sastra maakten daarin zeer goede vorderlngen . Wat de externen school betreft bleef dezelfde toestand van vroeger voortduren, on liet aantal leerlingen bedroeg in 't laatst zes, waaronder hen, die, hoewel reeds in dienst van Z . H . den Soesoehoenan, flog wenschte to leeren en daarom, niettegenstaande zijne meerdere jaren, aangenomen werd . De opkomst der leerlingen was iets beter dun vroeger . zij waxen meestal order de leiding van den kweekeling Ahdoel Bahit, en maakten in alias redelijke vorderingen . Hot lawn en schrijven gnat redelijk . Door den leerling werd de aardrUkskunde van Azie en door drie anderen die van den 0. Indischen Archipel beoefend . In 't rekenen vorderden zij bet meest . Twee oefenden zich in de evenredigheden, den in do b~enoemde getallen, twee in de breuken en een pas bijgekomene in de behandeling der geheele getallen . Het door hunne sehoolgelden ontstane schoolfonds grog door de w mime uitgaven vooruit. De gezondheidstoes tand der kweekelingen was over 't algemeen gunstig. Twee warden in 't hospitaal verpleegd wegens eene zlekte, hoogst waarsehijnlijk reeds vodr hunne aankomst alhier aanwezlg .
Het gedrag der kweekelingen tegenover den hoofdonderwijzer en den Zen onderwijzer liet niets to wensel~en over . Hunne ;eh $ rzaamheid en lijdzaamheia waica zeer prijzenswaa,rdig . Van
8 de andere onderwijzers kwamen echter wel eens klagten . Enkele uitspattingen en vergrij pen tegen de schoolorde deden zich voor, dock werden bij ontdekking, als gevolgen van hun leeftijd, niet to streng gestraft .
II. Provincials scholen . Uit de verslagen der hoofden van gewestelijk bestuur betref'ende de in hunne gewesten bestaande inlandsche scholen over 1858 ingediend, worden de volgende bijzonderheden ontleend . In de niet genoemde gewesten warm onder ultimo December 1858 flog geene scholen onder toezigt van bet gouvernement opgerigt .
De inlandsche school to Serang werd gedurende list afgeioopen jaar slechts door ecn achttal leerlingen bezocht, hetgeen in vergelijking met het getal leerlingen gedurende 1855, 1856 en 1857, destijds respectievelijk bedragende 16, 18 en 9, eene vermindering aantoont van 8, 10 en 1 leerling . Eenige dezer leerlingen zijn zonen van inlandsche hoofden, de anderen zijn van minders afkomst. Hun ouderdom is tusschen de 11 en 16 jaren . De gedurige vermindering van bet getal leerlingen op deze school, most hoofdzakelijk worden toegeschreven aan de weinige belangstelling en medewerking welke to dien opzigte van de zijde van de hoofden van hot inlandsch bestuur in deze residentie, met uitzondering echter van den regent van Serang, wordt ondervonden . Over list algeaneen geven zij de voorkeur om hunne zonen door eenen geestelijken (goeroe) to doen onderwijzen . De vakken waarin op de inlandsche school to Serang wordt onderwezen, zljn list lezen der maleisehe taal met gedrukte en geschreven arabische en javaansche karakters, bet sbhrijven van arabiseh en javaansch schrift, bet rekenen tot den regel van drieen en de aardrijkskunde . Voor list onderwij s in list lezen en rekenen wordt gebruik ge. maakt onder anderen van de volgende leerboekjes, als diitab akan di batja anak-anak di skola djawa, 1 en 2 deel, Z itab malaijoe akan meng-adjar pernaoelaan dari pada Ilmne itoengan.
9 Benevens eenge andere javaansche vertellingen en rekenkundge voorstellen . Zoowel uithoofde van hot geringe getal leerlingen , als van de weinige geschiktheid van den onderwijzer , heeft geen examen plaats gehad , zoodat niet over de door do leerlingñ gemaakte vorderingen kan worden geoordeelcl . Na het verlaten der school worden de leerlingen van wie de beste getuigenis door den onderwijzer wordt afgelegd, als schrijvers geplaatst op bet residentie bureau , dan wel bij de regenten of mindere nlandsche lioofden . Dc schoolgelden svorden van de leerlingen gevorderd overeenkomstig het bij gouvernernents besluit dd . 12 November 1857 no . 29 vastgesteld voorloopg tarief. Voortdurend wordt school gehouden in een der bijgebouwen van de regentswoning to Serang, daartoe weiwillend door den regent afgestaan . Ilet schoolgebouw voldoet in alle opzgten . Betrekkelijk liet geldelijk gedeelte dezer school wordt aangeteekend dat de ontvangsten van het afgeloopen jaar hebben bethagen t 144, en de uitgaven 408,hetwelk alzoo een nadeelig verschil oplevert van . . 2 64, Ter vervanging van den onderwljzer Toebagoes LJachia, die op zijn verzoek ontslagen is en zich sedert ter bedevaart naar Mekka heeft begeven , is , in overleg met den regent van Serang , in den aanvang van 1858 de betrekking van onderwijzer nan deze school, onder genot van de daartoe staande bezoldiging vanf3O 's rnaands, tijdelijk opgedragen nan l\Ias Boengsoe , gewezen demang van Tjikandie, tot tijd en wijie daarin op eene meer geschikte wijze zal kunnen wordn voorzien . Ilet toezigt over bet onderwijs wordt uitgeoefend door den resident van Bantam en den regent van Serang . KRAwANG .
De inlandsehe school te Poerwakarta, werd in den jare 1857 voor de inlandsche jeugd geopend . op den 28sten December 1858 werd voor de eerste maal bet openbaar examen gehouden . Do regent van het regentschap en eenige der inlandsche hoofden , zoo ook de ingezetenen der plaats waren tegenwoordig .
10 (Jmler nltiino December 1858 wares 23 kinderen aanwezig, dus 13 minder den in 1857, 2 lcerlingen zijn zones van den patteh van ICrawang, 2
,,
',
»
,,
))
hoofddjaksa,
2
,
,,
,)
))
,,
wedonos van Adiarsa en Sin •
3
,)
,,
),
,,
long Kasseh . ,) mantries policie dezer afdeeling .
~r ,, ,, ,, ,) mindere inlandsche hoofden . De ouderdom der leerlingen is ; de oudste 1.8, de jongste 10 jaren .
14
De rekenen waarom hot getal leerlingen is verminderd, kunnen moeijelijk worden opgegeven, dear de school sedert kort is daargesteld . Do vakken waarin wordt onderwezen bepalen zich tot lezen en schrijven met latijnsche karakters, rekenen, optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en deelen . Do leerlingen worden onderwezen nit de kitab pengadjaran bahasa melaijoe en nit hot maleische work de sulthan Ibrahim . Van kaarten wordt gees gebruik gemaakt . De meeste der leerlingen hebben blijken van vorderingen gegeven, zoowel in hot lows, schrijven en rekenen als in vorstands . ontwikkeling . Het tegenwoordig schoollokaal is redelijk good, dock to klein voor hot thans bestaande aantal leerlingen, zoodat hot voornemen bestaat om hot to vergrooten . Van gouvernemntswege wordt aan den onderwijzer een tractement toegekend van f 20 t 2 0 's maands en aan schrijfbehoeften f 8,40 De iialcomsten van 1858 hebben bedragen cone som van f 429, terwijl de uitgaven zijn geweest ; f) 350, De onderwijzer Mangoes Sane voldoet vrij wel, Hij is verwant aan de voornaamste inlandsche ambtenaren van de residentie Pasoeroean . Het toezigt over hot onderwijs is opgedragen aan eene kommissie . Met hot oog op de vorderingen der leerlingen, gedurende den korten tijd van eon en eon half jeer, ken gezegd worden dat do school in eenen goeden toestand verkeert . PILEANGER-REGENTSCHAPPEv~
Op 1 Januarij 1858 wares op de school to Tjiandjoer aan= wezig 23 leerlingen, onder ultimo December 13 . Hot aantal leerlingen ken met dat der drie vorige jaren niet worden vergeleken, omdat de school in Febraarij 185G voorloopig word geslo-
11 ten wegens gebrek an eenen goedep onderwijzer, weinige vooruitgan ;; in hot onderwijs en geringe medewerking van de zijde der ouders. In Junij 1857 wend de school weder geopend bij de komst van een' onderwijzer, die kort daarop ziek wend, waardoor do school tot 1° . Januarij 1858 gesloten bleef. In 1855 bedroeg hot getal leerlingen 30 kinderen 's maands . In de vier laatste jaren bedroeg hot getal leerlingen bij de andere scholen, als volgt :
Scholen to
Bandong Soemedang 11lanondjaija Garoet Totaal
onder ul- onder ul- onder ul- onder ultimo Do- timo De- timo De- timo DeTotaal . cember cember cember cember 1858 . 1857 . 1856. 1855 . 36 38 22 40
33 38 23 12
40 38 22 17
38 32 27 15
147 146 94 84
136
106
117
112
471
Hieruit blijkt, dat over hot algemeen goon meerdere zucht ontwaakt, of meerdere lust ontstaan is, tot hot ontvangen van onderwijs op de inlandsche scholen. De ondervolgende aantooning geeft eon overzigt van de afkomst der kinderen, die de verschillende scholen in doze residentie ge-
Tj iandj oer. Bandong . Soemedang. Manondjaija . Garoet. Totaal .
1 2 2
2 2 4 2 10
9
5
38
x
3 2 1 2
8 10 17 6 17
8
58
Y
5q 9
Totaal.
kinderen van particulieren .
kind, van mmdere hoofden.
C
kind, van priestens en liadjies .
kinderen van wedhanas .
kinderen van djaksa's .
kinderen van patties.
Namen der Scholen
kinderen van regenten .
durende 1858 hebben bezocht .
0 0 O
N
7 10
23 36 38 22 40
31
159
Verreweg de meeste kinderen zij n zonen van inlandsche hoofden en voornamen, slechts eon geeing aantal behoort tot de mindere klasse der bevolking .
12 De onerdom der Ieevingen versehilt van de 0 tot 2Ojaren as :
Seliolen to
Tj ianclj oer .
beneden de 10 jaren .
beneden do 20 j
1
20
2
23
27
9
36
1
38
Bandong .
boven de 20 J aren .
Totani.
Soemadang .
4
33
Manondjaija .
7
15
101
25
5
40
221
120
17
159
Garoet. Totaal .
22
Do oorzaak dat jonge lieden liet sehoolonderwUs komen ontvangen, moet voornamehjk gezocht worden in do voortdurende aansporing daartoe van de zijde van de regenten, die, bet nut daarvan begrijpende, er veel prijs op stellen, dat de kiiideren van hoofden en voornarnen , die voor dienstbetrekkingen in nanmerking kunnen komen , de daartoe vereiselite bekwaarnheden , zooveel rnogelijk in hunne jeugd op de inlandsclie scholen ontvangen ; zonder die aansporing zouden er zeker weinige leerlingen ter school komen, daar de ouders over bet algerneen meer geneigd ziju hunne zoons bij zich to houclen, ten einde deze hen, zoodra zij daartoe in staat geraken, in schrijf of andere werkzaamheden beliulpzaam to zijn . Ret is dan ook hoofdzakelijk door tussehenkomst der regenten van Bandong, Soemedang, Soekapoera en Limbangan, dat de scholen van eerst en laatstgemelde plants in 1858 zijn vooruitgegaan , die to Soemedang en Manondjaija zich stationair hebben gehouden . Dc school to Tjandjoer daarentegen leverde het bwij, dat zU zonder die aansporing en bescherming onvermijdelijk achteruit gaan moest . De reden dat de regent hair zijne Gndersteuning ontzegde , bleek al spoedig na de opening der school, bestaande hoofdzakelijk daarin, dat de nieuw benoemde onderwijzer een javaan was ; want, aihoewel een kweekeling van de school to Soerakarta, verstond liij nosh maleisch nosh soendaasch, tcrwijl liij daarbij van eene ziekte eerie doofheid had overgehouden, die hem uitei't hinderlijk
13
was in bet geven van onclerwijs ann kincleren, volgens liunno adat, ann zacht spreken tegen liunne rneerdeien gewoon . Op de verschillende scholen dezer residentie wordt onderwijs gegeven in de navolgende vakken : a. Hot lezen en sehijjven van het Soendasche schrift en bet stellen van brieven in die taal . b . Idem van de maleisehe tail met arabische karakters. llithin worden trouwens nile kinderen bij het godsdienstig onderwijs door de priestess of hadjis op do pasantrens onderrigt . C. Idem van do maleisehe taal met rorneinsche karakters . d. Bij do school to Tjiandjoer hat lezen en schrijven van de j avaan sche tail met j avaansche karakters . e . Het rekenen op do europesclie wijze, tot en met den regal van diieen, en de toegepaste optelling, aftrekking, verrnenigvuldiging en dealing (nibs ook met gewone en decirnale breuken), do herleiding der versehillende hier gebiuikelijke maten en gewigten, liet berekenen van transportloonen, enz . I. Hot houden van book van ontvangsten en uitgaven op de eenvoudigste wijze. g . Hot berekenen van vlakte inhouden ; aismede op hot void door middei van hat meetkruis ; do srnaikaidisclie boussolo ; aizoo in do eerste beginseien van hot praktische landmeten . Ii . Besehrijvende aardrijkskunde van Nederland en der Nederlandsche West- en Oost-Indisclie bezittingon ; hot teekenen van kaarten en oefeningon op do globe. Voor do cursus van nile daze vakken, wordt bij hot onderwjs gebruik gemaakt van de ondorvolgende boeken en kaarten : Kitab pongadjaran basa maiaijoe . Kitab pengadjaran basa soon da . Kitab akan di batja anak-anak di skoia djawa no . L Idem no . 2 . Kitab ilmoe itoengan, basa soenda . Idem idem basa malaijoe . Kitab ilmoe boemi (rorneinsche letter) . Soerat ookoenii oondang oendang atas tanah Nedeiiandsch Indio (romeinsche letter) . Tjarita nabi Ibrahim . rrjarjjos aneh .
Tone kaart van Java door Le Ciercq . Eerie schoolkaart van Java, klein formaat .
14 I aart van den indischen archipel door van Wijk Iluelandsz, Atlas uitgegeven ten dienste van lagere scholen in Nederland. Eene wereldkaart en globe. Den 28en December 11 . had in bet schoollokaal to Tjiandjoer, hat examen naar de vorderingen der leerlingen plaats, in tegenwoordigheid van den regent, den kontroleur van Tjiandjoer en vela inlandsche hoofden . De resultaten waren niet gunstig . Op de overige scholen dezer residentie hadden made suecessivelijk examina plaats . De leerlingen hadden goede vorderingen in hat schrijven gemaakt, onderscheidene schreven zelfs sierlijk, zoowel met hollandsche als javaansche en arabische schrijfteekens. De vorderingen in hat lezen waren zeer voldoende. Het rekenen liet Wel wat to wenschen over . Slechts enkelen konden en dan nog gebrekkig, met vier getallen vermenigvuldigen en deelen. De aardrijkskunde was met goad gevolg aan de leerlingen der hoogere klassen onderwezen. Met de kaart van Java waren zij vrij good bekend en eenige gaven blijken van aanleg voor hat kaartteekenen. De vorderingen in hat berekenen van vlakte inhouden en hot praktisch landmeten waren zeer middelmatig . In den loop van hat jaar 1858 hebben 10 kinderen de school to Tjiandjoer verlaten, voor hot grootste gedeelte omdat bunne ouders ze aan hat onderwijs onttrokken . De mutatien op de overige scholen dezer residentie waren de volgende L School to Bandong . Een leerling werkzaam gesteid als pakhuissehrij ver . Eon bij zijnen vader als schrijven geplaatst, met hat vooruitzigt op de bekleeding der eerst open vallende voor here geschikte betrekking. Eon bij den tjamat van Goenoeng Haloe werkzaam, net vooruitzigt op plaatsing. Eon wegens berispelijk gedrag ontslagen . II. School to Soemedang . Eon leerling als koffijpakhuismeester to Tjonggeang . Eon idem to Singaparna .
15 Een als ondermeester bij de school . Hen als schrijver bij den wedana van Tj iawie . Fen als hulpschrUver bij den regent. III
School to Manondjaija .
Fen leerling as schrijver bij den djaksa to Soekapoera . ren als schrijver bij het pakhuis to Bandjar. Hen als lij nwachter to Tom . Iv, school to (aroet . Gedurende dit jaar heeft geen der leerlingen deze school verlatena Zonder onderscheid koesteren de ouders, zoowel als de kindco ren de hoop, dat de scholieren later met de eene of andere be® trekking begunstigd zullen worden . Zoo veel mogelijk wordt bij vacature der betrekking van pakhuismeester of schrij ver bij een districtshoofd enzz eene keuze nit kennis en ouderdom daarvoor in aanmerking komende scholieren gedaan, om hen later, wanneer zij blijken van voortde door
durenden ijver en geschiktheid hebben gegeven, voor hoogere betrekkingen in aanmerking to brengen . Zeer gunstige resultaten heeft men reeds van dies maatregel verkregen, char hierdoor minder geschikte schrijvers en hoof den door bekwame ambtenaren zijn vervangen geworden . Sedert de oprigting der scholen in 1853 zijn van de scholieren der scholen to Soemedang en Manondjaija, geplaatst bij het binnenlandsch bestuur : van de school to Soemedang, 22 leerlingen ; van de school to Manondjaija, 20 leerlingen . Ilet gebouw als schoollokaal to Tjiandjoer gebezigd, is eon huffs van den regent, hetwelk hij tot dat doel aan het onderwijs ten gebruike heeft afgestaan . Hot is eon langwerpig vierkant planken gebouw, 41 voet lang op 34 voet breed, met eon daarbij behoorend erf, 87 voot in het vierkant . I-let schoolvertrek groot genoeg om eon veertigtal kinderen to kunnen bevatten, is hoog en luchtig . To Bandong dienen drie lokalen, in een gebouw vereenigd, tot het geven van onderwijs . Hot gebouw behoort als bijgebouw tot de regentswoning en staat in de nabijheid daarvan . Hot voldoet tot duster geheel aan de behoefte en wordt even als nile andere gebouwen, in doze categoric vallendo, gedeeltelijk op kosten van den regent, en gedeeltelijk door do bevolking onderhouden . De schoollokalen to Soemedang en Manondjaija zijn gelegen op de erven der regenten .
13 filet gebouw to Soemedang is van hoot en met atap en indjoek gedekt en verkeert in eenen voldoenden staat . Dat to Manondjaija, op dezelfde wijze gedekt, heeft houten stUlen en bamboezen paggers en behoeft herstelling . Te Garoet is bet schoollokaal mode een eigendom van den regent. ilet Hgt nabij do paseban, is met atap en indjoek gedekt en van houten stijlen en bamboezen paggers voorzien . Het gebouw is echter to klein voor 40 kinderen , welk getal thins aldaar ter school gait . Het voornemen bestaat din ook hot lokaal to vergrooten . De schoolgelden thins vastgesteld volgens hot voorloopig tarief ('s gouvernements besluit dd . 12 November .1857 no . 29), dienen tot den aankoop van bookers, schrijf- en schoolbehoeften, enz ., voor hot dekken van onkosten bij reparation airs de schoolgebouwen, en dergelijken . To Bandong, Soemedang, Manondjaija en Garnet wordt daarenboven eon gedeelte der schoolgelden aangewend tot hot betalen van maandelijksehe toelagen aan den hoofden de hulponderwijzers . To 'l'jiandjoer is zulks niet noodzakelijk en makers de weinige uitgaven hot mogelijk eeno mime toepassing to makers van de indeeling der zesde of gratis klasse, hetwelk bij de onbeduidende baton der overige scholen elders niet doenUjk is . Hot gouvernement schenkt de inlandsche school to Tjiandjoer eene jaarlijksche subsidie van f 360 of f 30 's maands , als tractement voor den onderwijzer . Voor de scholen to Bandong, Soemedang, Manondjaija en Garoet, stelt 's lands kas jaarlijks eene som groot f 416 disponibeh Overzigt der inlcomsten en uitgaven Ontvangst .
Scholen,
Uitgaven .
Saldo .
Deflect. i
Tjiand joer , . , f
161
60
"
Bandong "
338
55
389
Soemedang . . ,
N
189
60
166
23
60
Manondj aij a . . ~~
463
395
68
2
Garoet . ;, ; ;, ;,,
307
60
236
71
60
Totaal f
1160
47
1186
324
1121
2
161
60
55
55
51
51
17 Op de inlandsehe school to Tjiandjoer is als onderwijzer werkzaam, Mas Kasim, bij besluit van den hen Augustus 1856 als zoodanig aangesteld . Zijn vader Mas Ngabehi Pantja Hardja was mantri op de paseban van den sultan van Djocdjocarta . Op de kweekschool to Soerakarta opgevoed, is hij voorzeker een kundig j avaan , zoowel in de kennis van zij n land en zij ne taal, als in landmeetkunde, wiskuust, rekenkunde en aardrijkskunde bedreven . Het onderwijs worth op de inlandsehe school to Bandong door twee onderwijzers gegeven, namelijk Radhen Soeria di Koesoema en Radhen Kerta Weria . De eerste is verre weg de geschiktste . Hij is voor een inlander knap en bij de hand, en count vooral uit door de moor dan gewone kennis, die hij ,poor een inlandsch beambte van hot praktisch landmeten en kaarteren bezit en bij verschillende gelegenheden daadwerkelijk aan den tag heeft gelegd . De geschiktheid van Radhen Kerta Weria mat daarentegen to wensehen over. De school to Soemedang staat onder de leiding van den onder . wijzer Radhen Sasra di Pradja, zoon van wijien Radhen Raksa di Pradja, gewezen kliwon van Soemedang . Hij bekleedt doze betrekking reeds 6 a 7 jaren en is een geschikt persoon, wiens ij ver alle lof verdient en wiens gedrag onberispelijk is. Hij worth bijgestaan door den ondermeester Mas Nata di Radja, zoon van den kof'ijpakhuismeester to Malambong, wien,~ gedrag good is en die mode toont geschiktheid voor zijne betrekw king to hebben. De gewezen onderwijzer Mas Adhiwidjaija hceft in den loop van 1858 zijn vader als pakhuismeester to Darmaradja opgevol d en is door bovengenoemden Mas Nata di Radja vervangen . Te Manondjaija worth de betrekking van onderwijzer. bekleed door Radhen Soebra Koesoema , behoorende tot cone goede farnilie van hot regentschap Soekapoera . Hij heeft eon goeden wit en is onberispelijk van gedrag, dock bezit niet al de vereischte geschiktheid , zoodat hij onder toezigt stoat van Radhen Sastra, Nagara, gepensioneerd djaksa van Soekapoera . Laatstgen;oemde, gewezen leermeester van den regent van Soekapoera, vervult de betrekking van merle-onderwijzer waartoe hij alle geschiktheid bezit . li e Graroct worth hot onderwijs gegeven door Radhen Brata, ti.
18 zoos van den gewezen hoofddjaksa Soeria di Ningrat . Hij is 21 jaren oud en legt veel ijver aan den dag in de vervulling zijner betrekking ; voldoende ontwikkeld en bekwaam, geeft hij goed onderwijs ; zijn gedrag laat echter wel wat to wenschen over . Over het algemeen misses de onderwijzers grondige kennis, dock kan men van hen voor als flog met to veel verlangen, zoolang de gelegenheid ontbreekt, om de onderwijzers ook voor de scholen in de Preanger hegentschappen op eene allezins voldoende wjjze to vormen. De regenten van Tjiandjoer, Bandong, Soemedang, Soekapoera en Limbangan, de adsistent residenten van Bandong en Soemedang en Soekupoera, en de kontroleurs vafl Tjiandjoer, Bandong, Manondjaija en Garoet hebben het toezigt over het onderwijs der onder hen ressorterende scholen . Zoo dikwijls tijd en gelegenheid zich daartoe aanbieden , worden de versehillende scholen door den resident bezocht. Alle regelingen, verorderingen enz . geschieden door de respectieve regenten en plaatselijke autoriteiten met het toezigt over het onderwijs belast. CHRRSBo:~.
Bij deze school wend gedurende 1858 gees onderwijs gegeven, ten gevolge van de overplaatsing in 1857 van den onderwijzer, eras I achnlan, naar Poerbolingo (Banjoemas) van waar hij afkomstig was .
Hij verstond gees soendaasch en was voor het
onderwijs to Cheribon ongeschikt . Gedurende 1 858 kon gees to Soerakarta gevormd kweekeling, geschikt voor bet onderwijs to Cheribon worden aangewezen . TAGAL .
Het getal leerlingen op de school to Tagal, bedroeg onder ultimo December 1858 » » 1857 " r1 » 1806 "r ,, 1800 , »
31 23 26 60
7 leerlingen verlieten gedurende hot afgeloopen jaar, na voldoende vorderingen gemaakt to hebben, de school, terwijl 15 nieuwe worden aangenomen . 15 dezer leerlingen zijn kinderen van inlandsche hoofden en anabtenaren, do anderen van onbeambte islanders,
19 h~un ouderdom is tusschen de 9 en 17 jaren . De vermindering van hot getal leerlingen is toe to schrijven aan de omstandigheid, dat in den aanvang van 1856 in deze residentie flog eene school to Brebes en eene to Pamalang is opgerigt, waardoor de leerlingen van laatstgenoemde hlaatsen in de gelegenheid werden getteld, het onderwijs meet in de nabijheid van hunne ouders waar to nemen . De vakken waarin wordt onderwezen ziju de volgende, als a, lezen , javaansch met de eigenaardige karakters en maleisch net romeinsche karakters . b . schrijven, zoo wel met javaansche als romeinsche karakters . C. vertalen van het javaansch in hot maleisch en o mgekeerd . d. d o vier hoofdregelen der rekenkunde en de tiendeelige breuken . e, de beginselen der landmeetkunde. aardrijkskunde van hot eiland Java .
f.
Do boeken en kaarten waarvan gebruik wordt gemaakt, 7ijn a . Een javaansch boek getiteld : Laijang itoeng bab pamoerwat oetawa kang diarani, Regel van drieen, kanggo ing pamoelangan djawa, kaat pake awit songko dawahd kangdjeng Goubernemen, kang amarlngi wia gadeng pangetjap . b . Een javaansch book getiteld : Boeboekaning kowroeh itoeng . C. Eon javaansch book getiteld : Dongngeng isi Woewoelang betj ik .
d . Een javaansch boek getiteld : Tjarios anak-anak, e. Een javaansch book getiteld : Laijang Wja karana djawa . f. Eon maleisch boek getiteld : Kitab pengadjaran bass melaUoe . g. Een boek over het landmeten . h . Een kaart van het eiland Java . Op den 2osten December 1858 heeft het examen naar de vorderingen der leerlingen plaats gehad . Do vorderingen in hot lezen, schrijven en rekenen waxen voldoende . Hoewel sommigen ook door schoonschrift met romeinsche karakters uitmunten, zoo wend toch over het algemeen bij de scholieren eene veel grooter vaardigheid in de inlandsche schriftteekens, de javaansche en maleische, opgemerkt . Goede vertalingen van het javaansch in hot maleisch werden geleverd, dock omgekeerd ging de vertaling niet zoo gemakkelijk en minder goed . De aardrijkskunde wordt met good gevolg onderwezen aan de seholieren der beide boogste kiasse .
20 Over het a,lgemeen waren de vorderingen der leerlingen alzoo vrij void oende. De leerlingen die de school hebben verlaten zij n zoo bij bet gouvernement als bij het inlandsch bestuur geplaatst, als onderwijzers en kweekelingen op andere schoien, schrijvers, volgelingen (magads) van regenten en distriktshoofden, leerlingen op bet residentie bureau en een
als kofijpakhuismeester to Wanarata, re-
gentschap Pamalang, Ret in 1857 nit de ontvangen schoolgelden voltooide nieuw schoolgebouw, is een ruim luchtig lokaal, dat niet to wensehen overlaat . De schoolgelden van de leerlingen worden gevorderd overeenkomstig het voorlooplg tarlef vastgesteld blj art . 1 van 's gouvernements besluit van 12 November 1857 no . 29. De kosten van onderhoud en aankoop van schoolmeubilair, schoolboeken en kaarten worden daaruit zoo noodig bestreden . De subsidie van het gouvernement bedraagt, als : voor bezoldiging van eenen onderwijzer ad f 30 's maands of benevens f 10 's maands voor schrijfbehoeften
f 360 's jaars .
en hot schoonhouden van bet lokaal
n 120
. ,
. ,
of to zamen f 480 De stand der fondsen was a,ls volgt saldo onder ultimo 1857 voorhanden f 122,23 OntvangGn wegens geiuca .sseerde schoolgeiden gedurendo bet jaar 1858 .
.
.
..
. 9 440,
Uatgaven Nihil . saldo onder ultimo 1858 ,
»
562,23
I4et onderwijs wordt gegeven door Mas Kerto di foero, die gedurende 7 j area met het geven van onderwijs is belast geweest, en voldoende blijken van geschiktheid daarvoor heeft aan den dag gelegd . -let toezigt over de school is opgedragen aan eene kommissie, bestaande nit den regent en den kontroleur van de afdeeling, die van tijd tot tijd de school bezoeken, de vorderingen der leerlingen nagaan en den onderwijzer opmerkzaam makers op hetgeen buns inziens veranderd of verbeterd meet worden .
21 llet getal leerlingen op de school to Pamalang bedroeg ondLr ultimo December 1858 . . . , . , . 49 1857 . . , 42 1856 (jaar der oprigting) . . 35 Gedurende 1858 verlicten 11 leerlingen wegens ziekte als anderzins de school, terwij L 18 nicuwe werden aangenomen . Van deze leerlingen ziju 23 kinderen van inlandsche hoofden en ambtenaren, de anderen van onbeambte islanders . Hun ouderdom is tusschen 7 en 19 jaar . De oorzaak van de vermeerderlng van 7 leerlingen in het jaar 1857, en even zooveel in 1858, is voornamelijk gelegen in de omstandigheid, tat sedert de splitsing van de school to Tagal, de kinderen uit let regentschap Pamalang niet meer naar die plaats behoeven gezonden to worden, dock thans op minder verwijderden afstand in hot regentschap zelve onderwijs kunnen genieten . Bij doze school worth in dezelfde vakl en onderwijs gegeven als bij de school to Tagal, waartoe ook van de aldaar gebezigde boeken gebruik gemaakt worth . Op den 23 December 1858 heeft hot examen naar de vorderingen der leerlingen plaats gehad. Het lezen van hot javaansch schrift grog vlug van do hand. Minder vlug was hot lezen der maleische taal met romeinsche karakters. Merkbare vorderingen wares zigtbaar in hot schrij ven van hot javaansch en hot maleisch met romeinsche karakters . Goede vertalingen van let javaansch in let maleisch en omgekeerd werden geleverd . De vies hoofdregelen der rekenkunde, zoomede die der gewone en tiendeelige breuken werden duidelijk uitgewerkt . Ook in de aardrijkskunde van let eiland Java bleken zij, niet onervarcn to zij n . Over let algemeen wares de vorderingen der leerlingen vrij voldoende . Na hot verlaten van de school worden de meeste der leerlingen geplaatst in de eon of andere betrekking, vooral worden zij schrijvers bij de inlandsche ambtenaren , zoo ze daartoe de geschiktheid hobben erlangd . De school to Pamalang worth gehoiiden in een der bijgebouwen van de wooing van den regent they afdeelin , hetwelk daartoe
22 door hem vrijwillig is aangeboden en voor het getal kinderen dat er op dit oogenblik aanwezig is, genoegzame ruimte bezit . De schoolgelden van de leerlingen worden gevorderd overeenkomsti het voorloopig tarief, vastgesteld bij art . 1 van's gouvernements besluit van den 12 November 1857 no . 29 . Uit die schoolgelden worden bestreden de kosten : 'S maands Voor tractement van eenen kweekeling ad f 12 id . schrij f behoeften » » 5, id . het schoonhouden der school . : . » " 3, benevens de kosten van aankoop en onderhoud van schoolmenbilair, schoolboeken en kaarten . De subsidie van het gouvernement bedraagt : Voor tractement aan eenen onderwijzer f30 's maands of f 360,-s j aars. hiet saldo onder ultimo 1857 bedroeg I 581,-ontvangen wegens geincasseerde schoolgelden gedurende " 704,75 het jaar 1858 I 1285,75 uitgegeven ; aan tractement van eenen kweekeliug f 144, aan schrijf behoeften " 60,-» 36,-voor het schoonhouden van het lokaal » 16,. voor den aankoop van 2 tafels voor een toestel benoodigd bij het onderrigt in ?~ 10, de landmeetkunde
266,
saldo onder ult . 1858 f 101~? .75 Het onderwijs wordt gegeven door den bij besluit dd . 1 Mei 1.858 no . 10 benoemden onderwijzer bij deze school, Radhen Raksa dimedja en door den kweekeling Mas Kerta dimedja, die blijken hebben gegeven voor hunne betrekking geschikt to zijn . Het toezigt over de school in opgedragen aan den regent en kontroleur der afdeeling Pamalang, die om de drie maanden de vorderingen der leerlingen onderzoeken . Het getal leerlingen onder ultimo December ,, ,) » u n
op de school to Brebes bedroeg 1858 1857 . . 1856 (jaar der oprigting)
. 41 . 46 . 2r
Gedurende hot jaar verlieten 16 Ieerlingen de school, terwijl 11 nieuWO werden aangenomen . 20 Ieerlingen zij n kinderen van inlandsche hoofden en ambtenaren , de anderen van onbeambte inlanders . Hun ouderdom is tussehen de 7 en 20 jaren . De vermeerdering van ii Ieerlingen schij nt zoowel in de zucht van de ouders tot zedelijke ontwikkeling hunner kinderen, als in het meerdere vooraitzigt dat zij daardoor verkrijgen tot het erlangen van de een of andere betrekking gelegen to zijn . Van de 16 Ieerlingen die de school hebben verlaten zij n er als magang bij verschillende hoofden in dienst getreden . . . , 6 getrouwd 1 naar elders vertrokken 1 en wegens ziekte s Ook bij deze school wordt onderwczen in dezelfde vakken als to Tagal en Pamalang en gebruikt men dezelfde boeken als char . Het examen naar de vorderingen heeft den 21 December plaits gelid . In de eerste klasse lezen zij vrij goed let m a,leiseb, j avaa,nsche en romeinsche karakters, zoowel in schrift als in drukletters . Het schrijven in die talen met beide karakters laat niets to wenschen over. Het overzetten van de eene in de andere tail is mincler voldoende . In let rekenen graven de Ieerlingen redenen tot tevredenheid . Ook in de aardrijkskunde van let eiland Java hidden eenigetl kennis opgedaan . Die tier 2de klasse lezen en schrijven vrij vlag let javaansch en maleisch met javaansche karakters . De 3de klasse bestaat nit eerstbeginnenden . Naar gelang de gelegenheid zich opdoet, worden de Ieerlingen bij let verlaten der school, bij voorkeur in de een of andere ondergeschikte betrekking geplaatst, vooral worden zij schrijvers bij de inlandsche ambtenaren zoo ze daartoe de geschiktheid hebben verkregen . De school wordt gehouden in de bijgebouwen van de woning van den regent to Brebes, welke hij vrijwillig daartoe heeft aangeboden en afgestaan . Het lokaal mist echter de gewenschte ruimte om bij eenige uitbreiding van let aantal Ieerlingen, daarvoor linger gebezigd to kunnen worden .
24 Do school ;elders worden gevorderd overeenkon7stig hat voorloopig land, vastgesteld bij art . 1 van 's gouvernernents besluit van den 12 November 1857 no . 29 . Uit de schoolgelden worden bestreden de kosten voor tractement van eenen kweekeling ad f 12 's maands, voor schri, f behoeften ad f 5 's maands . Voor lief schoon hoaden van hat schoolgebouw ad f 3 's maands, benevens zoo noodig de kosten van aankoop en onderhou,l van school meubilair, schoolboeken en kaarten . Overzi~jt cter inkomsten
en uitgaven.
Het saldo onder ultimo 1857 bedroeg f
939
Oiatvangsten
wegens geincasseerde schoolgelden gedurende hat jaar 1858 »
I
587 1520
Uitrgaven :
Aan tra,ctement van eenen kweekeling . . . , oars sclirij f behoeften voor bet schoonhouden van bet lokaal . . .
f 144 ,, 60 ,, 36
I
240
f 1286 Radhen wino di Pe(lja geeft rIan daze school onderwijs . Doze onderwijzer (eigenlijk kweekelingi was vroeger leerlin~ a'tn de school to Tagal, en char or bij do splitsing dier school peen onderwijzers met rneer hekwaamheden voorhanden waxen, zoo ward bij als waarnemcnd of ludponderwUzer to hrebes ge~ plaatst ; op zijn gedrag volt niets aan to markers . Hot toezigt over daze school is opgedragen aan den regent en controleur der afdeeling Brebes, die om de drie maanlen de vorderingen der leerlingen onderzoeken en den onderwijzer opmerkzaam makers op bet ;ears lions inziens veranderd of verbeterd moot worden . }ado onder ultimo 1858
PEKALONGAV.
Gedurende de laatste drie jaren was hat petal leerlingen als volgt
25 In 1856 171, in 1857 133, in 1858 242 : gemiddeld 's maands 14, In December 1858 , toen het getal leerlingen tot bet hoogste cijfer geklommen was , was de afkomst der leerlingen als volgt : Kinderen van voorname inlandsche hoofden, als : regenten, patih's en hoofddjaksa idem van mindere inlandsche hoofden, als : districtshoofden en mindere beambten dessa hoofden, matta mattas en policie oppassers . gegoede inlanders
.
minvermogende
8
.
5 7
,
6 3
De ouderdom der leerlingen was van 12 tot 21 jaren . In December 1857 was bet getal leerlingen tot op zes gedaald . IIerhaalde schriftelijke zoawel als mondelinge opwekkingen tot belangstelling van regenten en inlandsche hoofden, hebben ten gevolge gehad dat de school meer is bekend geworden en dat men zich overtuigd heeft van bet betere en vollediger onderwijs dat daar gegeven wordt, boven bet gebrekkige leerstelsel der goeroe's . Aanvankelij k is de uitwerking z, igtbaar geworden in hot vermeerderend getal leerlingen . Ook is het thans genoegzaam bekend dat de schoolgelden naar bet vermogen der ouders berekend worden, en zelfs gratis onderwijs verkrijgbaar is . I)eze school is verdeeld in 3 klassen . In de eerste of hoogste klasse wordt onderwijs gegeven in : het lezen in bet javaansch en maleisch met romeinsche karakters ; bet schrijven van javaansch met javaansche en romeinsche karakters , en in bet maleisch met romeinsche karakters ; bet rekenen uit javaansche rekenboeken tot en met den regel vary drieen met gewone en tiendeelige breuken ; !iet landmeten ; de aardrijkskunde van Java, en Nederlandsch Indie, but teekenen van kaarten. In de middelste klasse : bet lezen in het javaansch en maleisch met romeinsche karakters ; het schrijven van javaansch met javaansche en romeinsche karakters en van bet maleisch met romeinsche karakters ; bet rekenen tot den regel van drieen ; de beginselen der algemeene aardrijkskunde .
26 In de laagste klasse : het lezen en schrijven van het javaansch met javaansche karakters ; het rekenen, het leeren van cijfers en getallen ; In de eerste klassse worden gebezigd schrijfvoorbeelden in hollandsehe en javaansche karakters . Javaansche boeken, Kromo Jastro, Pangadjaran baik Tjarita anak-anak, A . B . C . Djawa, Pipiritan, Prentafbeeldingen tot verstandsoefening, Javaansch rekenboek kawroeh itoeng woeloek, Kitab pengadjaran bahasa malaijoe, met romeinsche karakters, Kitab pengadjaran ilmoe boemi, met romeinsche karakters, Kitab pengadjaran itoengan woeloek met romeinsche cijfers, Kaart van Nederlandsch-Indie, Kaart van Java. In de tweede klasse Schrijfvoorbeelden als voren ; --javaansche boeken Kromo Jastro, tjarita anak-anak, pengadjaran balk , javaansch rekenboek . Kitab pengadjaran bahasa malaijoe, romeinsche karakters . Kitab pengadjaran ilmoe boemi. Kaart van Nederlandsch-Indie . En in de derde klasse Schrijfvoorbeelden, Javaansch A. B . C, boek, ,, Rekenboek . op den 15n December 1858 is door den resident van Pekalongan, bijgestaan door de regenten en controleurs, een examen gehouden . In de eerste klasse ging het lezen in het javaansch vlug en goed en in het maleisch met romeinsche karakters zeer goed . In het schrijven van het javaansch en maleisch met romeinsche karakters waren de vorderingen zeer voldoende . De vorderingen in de aardrijkskunde en landmeetktwnde waren nog onbeduidend . Slechts een leerling gaf blijken van goede vorderingen in de rekenkunde tot den repel van drieen en de breuken ; de vorderingen der overigen lieten veel to wenschen over. De leerlingen van de tweede klasse gaven blijken van goede vorderingen in het lezen en schrijven . In de rekenkunde hadden zij het in de vier repels tamelijk ver gebragt. De leerlingen der derde klasse, meest alle flog kort op de school
27 aanwezig, hadden nog weinig vorderingen gemaakt, dock deden meest alien van eenen goeden aanleg blijken . Over bet algemeen waren de uitkomsten van het examen, hi aanmerking nemende den tijd welken de leerlingen onderwijs genoten hadden, bevredigend . Gedurende 1858 hebben drie leerlingen de school verlaten . Een daarvan is in dienst getreden als lijnwachter b~j den telegraa£ De beide overigen waren flog niet volleerd . Dc inlandsche school wordt gehouden in een lokaal staande op bet stadsplein to Pekalongan, daartoe opzettelijk, behoudens eenige geringe bijdragen van de bevolking ad f 323, opgerigt op kosten van het gouvernement, ten gevolge van het besluit van 13 December 1851 no, 13 . Dit lokaal voldoet aan deszelfs bestemming . Diet December 1857 werd bet voorloopig tarief van betaling van schoolgelden, gearresteerd bij 's gouvernements besluit van 13 November 1857 no, 29, ingevoerd . Bij 's gouvernements besluit van 13 December 1851 no . 13 is beschikbaar gesteld eene som van f 420 voor bezoldiging van eenen onderwijzer en f 40 's jaars voor schrijfbehoeften . De Ontvanysten aan schoolgelden hebben gedurende 1858 bedragen : f 189, De Uityaven aan tractement van eenen onderwijzer ad f 25 's maands f 300,--aan schrijfbehoeften f 40, totaal f 310 .-Bij besluit van 16 September 1854 no . 6, is aan deze school verbonden geworden Bagoes Atmorogo, kweekeling afkomstig van de normaal school to Soerakarta, die bij de school onafgebroken is werkzaam geweest als onderwijzer op eene bezoldiging van f 25 'sa maands . llij is van Pekalongan afkomstig , dock niet van adellijke geboorte ; v66r zijne plaatsing als kweekeling was hU volgeling van den onderkollekteur van Pekalongan . Hij is voor zijne betrekking geschikt en van onbesproken gedrag . Bij besluit van 9 October 1858 no . 42 is hij benoemd tot inlandsch onderwijzer voor de javaansche taal aan de kweekschool to Soerakarta, dock nog niet naar zijne bestemming vertrokken, vermits zijn opvolger nog niet aangekomen is,
28 De seliool staat onder hot onmkldelljh toezlgt van den resident . . Ook de regenten bezoeken die van tijd tot tijd om den gang van hat onderwijs na, to gain . Het onderwijs leverde in 1858 betere resnltaten (Ian in 1857 . SA :ILLr :~YC,
Het gett,l leerlingen bij de inlandsehe school tar hoofdplaats bedroeg onder ultimo . . . 1356 , 40 » . , . . 1857 53 ,> en ', ,, 1858 42 zoodat dit petal onder ultimo 1358 2 meer bedroeg dan onder ultimo 1856 en 11 minder dan onder ultimo 1857 . Gedurende 1858 zijn 12 leerlingen bij gekflmen en 23 afgegaan . Onder de leerlingen bevinden zich eon pair zonen van den wd. regent van Samarang en een zoos van den gepensioneerden regent van Demak, voor het overige zijn het kinderen van mindere inlandsche hoofden en gepensioneerden . hunne ouderdom loopt van 10 tot 20 jaren . Zoodra de ouders zagen dat hunne zonen een weinig schrij ven, lezen en rekenen kenden, vermeenden zij dat zulks voldoende was om lien as leerling schrijvers en magangs of volgelingen to piaatsen . Eenige zonen van dessahoofden, die weinig vorderingen gemaakt hidden , werden door hunne onders van de school afgenomen, ten einde hen behulpzaam to zijn in de uitoefening van burs beroep, dan wel van den landbouw . Zes leerlingen werden wegens betoonde verregaande luiheid en sclioolverzuim, tot voorbeeld voor andere scholieren, van de school verwij derd . Het onderwijs bepaalde zich voor de le klasse : in het schrijvers en lezen der javaansche en maleisclae tales met javaansche en romeinsche karakters en bet vervaardigen van opstellen in beide tales met genoemde karakters ; de rekenkunde tot en met den repel van drieen met bi~euken en het herleidingstelsel van mates en gewigten, zoomede de aardrijkskunde van Java en den Indisehen archipel. Voor de 2e klasse : et lezen en schrijvers der javaansche en maleisehe tales met javaansche en romeinsche karakters en bet vervaardigen van opstel-
29 len op de lei in beide talon met genoemde karakters ; de rekenkunde tot en met de deeling en de breuken, en de aardrijkskunde van Java Voor de 3e klasse : hot lezen en schrijven der javaansche en maleische talon met javaansche en romeinsche karakters, de rekenkunde tot en met de vermenigvuldiging en lief schrijven op de lei nit de boeken . Voor de 4e klasse : hot lezen en schrijven der javaansche en maleische taal met javaansche en romeinsche letters, de rekenkunde tot en met de optelling, en oefening op de lei . Voor de 5e klasse : hot spellen van woorden en de beginselen van lezen in de javaansche en maleische talon met javaansche en romeinsche letters, hot schrijven op papier en op de lei en hot maken van getallen . In 1858 is lief onderwijs hetzelfde gewcest als in 1857, met uitzondering dat aan de overgebleven oudste en nicer gevorderde, leerlingen, die van hot begin der oprigting ter school zijn gekomen, ook de beginselen der algebra werden geleerci . De boeken en kaarten die bij bet onderwijs dienen zijn de volgende Dongngeng isi woewoelang betjik, fabelen in hot javaansch vertaald door C . F, Winter, leesboek . Tjarijos aneh aneh, aangename verhalen in hot javaansch van C, F . Winter . Laijang pipirattan, zedelijke lessen in hot javaansch, door C . F. Winter, leesboek . Paramama sastra of Karana Jawa, uitlegging en onderwijs om de javaansche taal good to kennen, door C, F . Winter, Soerat hoekoem ondang ondang atas tanah Hindia Nederland. Kitab pengadjaran basa malajoe, maleisch leesboek (a, b, c), romeinsche karakters . Lajang Tjarakan, in hot javaansch, spel en leesboek, door C . F, Winter Jr ., Boeboekaning kawroeh hitoeng, javaansch rekenboekje . Lajang hetang, javaansch rekenboek tot aan de beginselen van de algebra . Gambar 6 hidji nganggo goegoerittan . Voorts de kaarten van den lndischen archipel en hot eiland Java . Alhoewel door de leerlingen over hot algemeen in hot afgeloopen j aar vorderingen zijn gemaakt in hot javaansch en maleisch
schrijven, lezen en in laet rekenen, zoo stoat de inlandsche school nog op een laag standpunt . Van de zijde der inlandsche hoofden weed even als in bet voa rig jaar geene medewerking ondervonden ; zij schijnen de waarde van bet onderwijs voor hunne kinderen niet to begrijpen . Aan deze onversehilligheid der ouders is bet toe to schrijven dot in den loop van 1858 meer leerlingen de school verlieten don bijkwamen ; de meesten verlaten de school zoodra zij een weinig kunnen lezen en schrijven . Door deze aanhoudende mutatien zij n de uitkomsten van bet onderwijs niet zoo gunstig als verwacht kan worden . In bet afgeloopen jaar heeft geen openbaar examen plaats gehad . De leerlingen hebben geene bepaalde bestemming na bet verlaten der school . Vermits zij maar voor korten tij d de school bezochten en derhalve zeer weinig geleerd hebben, is geen banner tot dusver op de gouvernements bureaux geplaatst geworden . De kinderen der dessahoofden helper hunne ouders na bet verlaten der school, in den landbouw of wel in hunne beroepsbezigheden, ten einde later bij eventueel ontslag of overlijden deter laatsten, voor de bediening van dessahoofden in aanmerking to worden genonnen . Ilet schoolgebouw stoat ter regterzijde van den ingang der regentswoning en in de nabijheid van den javaanschen tempel, in bet midden van eene opene plaats, met een poort en zijmuren afgesloten, zoodat de leerlingen niet door allerlei taken welke op de alon aloe gebeuren worden afgeleid . Het gebouw is eene vierkante zaal, met pannen gedekt, bamboezen beschot, garden vloer en doelmatig ingerigt . Dit schoolgebouw kan gemakkelijk 80 tot 100 leerlingen bevatten . In de maand December 1857 is in werking gebragb bet voorloopig tarief van de betaling der schoolgelden , gearresteerd bij 's gouvernements besluit dd . 12 November 1857 no. 29 . Hetzelve wordt toegepast naar gelang van de bekende inkomsten of bezittingen en bet maatschappelijh standpunt der ouders of voogden. Uit doze schoolgelden worden behalve bet tractement van den ondermeester, de noodige schoolbehoeften aangekoeht . De resident beheert dit fords,
31 De bezoldiging van eenen onderwijzer ad f 360 ' jaars wordt uit 's lands kas betaald . De ontvangsten der schoolgelden hebben gedurende 1858 bedragen . , f 301,00 . . . , 141,--de uitgaven daarentegen De in deze school geplaatste onderwijzer, 112as Soemo Dirdjo van Banjoewangie, is to Soerakarta opgeleid . Hij is 28 jaren oud en een zoon van den overledenen patteh van het regentschap Banjoewangie, Hij kwij t zich voortdurend goed van zij ne verpligtingen .
Op
zijn gedrag valt niets aan to merken, hij heeft echter weinig omgang met de inlandsche hoofden van deze plaats, waar hij een vreemdeling is. Mas Sastro Admodjo is als ondermester ter zijner beschikking, onder het genot eener bezoldiging van f 12 's maands , ten laste van bet schoolfonds . Hij is 24 jaren oud en een zoon van wijlen den gepensioneerden adjunct djaksa bij den landraad to Samarang . Hij is in staat de eerstbeginnenden bezig to houden met schrijven, lezen en een weinig rekenen. 1lij voldoet vrij goed . filet het toezigt over de school is belast de adsistent-resident voor de policie , bij gestaan door den kontroleur der landelijke inkomsten en kultures deter afdeeling. Verder wordt de school nu en dan bezocht door den wd, regent .
Inlandsche
christenschool van den zendeling W. Hoezoo .
Op doze school werden gedurende het jaar 1858 aangenomen 31 leerlingen. Van deze, zoowel als van vroeger aangenomenen, verlieten de school in het geheel 26, zoodat het totaal der scholieren op ultimo December bedroeg 28 (26 jongens en 2 meisjes), flit getal is vijf meer dan op ultimo December 1857 . Al de scholieren behooren tot de geringere volksklasse . Sommigen zijn als bedienden bij europeanen aan huffs . Hun ouderdotn is van 6--30 jaren . Waarom zoovelen de school verlieten is bij de meesten slechts to gissen . ommigen werden door arbeid verhinderd fiat onder-
32 wijs verder bij to worsen, eenigen bleven aanvankelijk weg wegens ziekte, anderen gingen zeker uit onverschilligheid terug . Onder degenen die thins de school bezoeken zijn elf gedoopten , waaronder eenige reeds volwassenen . Deze laatsten ontvangen meer bijzonder godsdienstig onderwijs, ten einde later in eene of andere ~betrekking bij de evangelisatie behulpzaam to kunnen zijn . De leerlingen, tot de christelijke gemeente behoorende, stain voor het grooter deel, onder het meer bijzonder toezigt van den zendeling en hebben bij hem of zijn medehelper hum verblijf . De meesten hunner kwamen van elders, gelijk dit ook met sommigen der ongedoopten het geval is . Behalve het reeds genoemde godsdienstig onderwijs, waarvan in het bijzonder de christenscholieren gebruik makes, women alien geoefend in bet lezen en schrijven van javaansch en maleisch (dit laatste met romeinsch karakter), benevens in de eerste beginselen van het theoretisch en praktisch rekenen en van bet zingers . De vorderingen der leerlingen, die geregeld bet onderwijs bijwoonden , zijn bevredigend . Intussehen is op eene getrouwe opkomst bij velen niet to roemen . Hunne afhankelijke positie verklaart dit . Hot onderwijs op deze school geschiedt geheel gratis . In de daartoe vereischte uitgaven voorziet het Nederlandseh zendelinggenootschap . Enkele der minst kostende leermiddelen worden door sommige scholieren met eenige duiten vergoed . Asa Kiman, eon javaansch christen, die zich bij voortduring onderscheidt, is in deze school do medehelper . JAPARA .
School to Pattie. r.
Hot getalleerlingen bedroeg onder ultimo December 1854 . . ), „ „ 1856 . 9,
„
» „
,,
1857 .
. . .
21 21 22
1858. , 35 De regenten van Pattie, Joana en Koedoes , do pattehs van diezelfde regentschappen, en de meesto andere inlandsche hoofden n
kinderloos zijnde, of geese kinderen hebbende van cenen leeftijd ;
waarop zij school zouden kunnen gain, zoo treft men op deze school slechts zonen aan van mindere inlandsche ambtenarcn, van dessahoofden en van kicine beambten . Oncler de leerlingen worden aangetroffen : zonen van wedhonos ,, ,,
,) ,,
1
geestelijken (den panghoeloe to Pattie) . . mindere beambten, gepensioneerden, dessa-
hoofden en onbeambte javanen 33 Dc leerlingen op deze school ziju van den ouderdom van 9 too 22 jaren . De vakken van onderwijs in de verschillende kiassen bestaan uit le kiasse : rekenen tot in den regel van drieen met gewone en tiendeelige breuken, lezen tut maleische leesboeken, het sclirij yen in romeinsch, maleisch en javaansch schrift, vertalingen uit bet in hot javaansch en omgekeerd, en voorts in de aardrijksmamaleisch leisch in het jav ansch en omgek erd, en vo rts in de a rd ijks-, kunde, dock zonder gebruik van kaarten . 2e klasse : rekenen tot in den regel van drieen met gewone breuken , lezen uit maleisehe leesboeken , bet schrij yen in remeinsch, maleisch en javaansch schrift . 3e en 4e ki asse : de gewone re k en k un d e en over i gens zoo al s in de 2e kiasse . De boeken welke gebezigcl worden, zijn : Dr . van den Brook,, regel van duieen, in het javaansch, Wilkens, javaansch rekenboek, Wilkens, aardrijkskunde in bet maleisch, Maleisch leesboek en maleische fabelen , uitgegeven door bet gouvernement. In 1858 is geen openbaar examen gehouden . Dc vorderingen der leerlingen zijn echter voldoende to noernen . De leerlingen komen geregeld ter school en onder hen heeischt de gewone orde welke men steeds in de inlandsche scholen aantreft . Eenige leerlingen hebben plaatsing gevonden op bet rsideiitiekantoor als schrijvers ; anderen zijn volgelingen geworden van inlandsehe hoofden . De school wordt gehouden in eene kamer van bet residentiekantoor . ilet onderwijs wend in 1857 gratis gegeven . In 1858 is met de optreding van Mas Sasmie rrardjo ingevoerd bet schoolgeld, voorloopig vastgesteld bij het besluit dd . 12 November 1857 no . 29 . Een getal V(Lfl 9 leerlingen genoot onder ultimo December 1858 gratis onderwij
31 Doze school geniet nit 's lauds kas eon subsidie oor omen onderwij zer , f 30,-- 's maands voor schrijfbehoeften 6,-, Totaal f
36,--
De Inkonnsten over 1.855 hebben bedragen Schoolgelden De Uitgaven to zamen »
» f 70,60 432,
Meer uitgaven dan ontvangsten f 361,60 De onderwijzer 1llas Sasmie Tardjo, kweekeling der normaalschool to Soerakarta, benoemd hij gouvernements besluit dd . 1 Mci 1858 no . 10, is in de plants gekomen van den onderwijzer Mas Bandong, gewezen eerste schrij ver op hot residentie-kantoor alhier, die van zijne function, uithoofde van ziekte is ontheven . Mas Sasmie '.1'ardjo is geschikt, zoo wel wat zijne kundigheden, als zijn karakter betreft, en gedraagt zich good en fatsoenlijk . Het toezigt over hot onderwijs wordt gehouden door den resident en sekretaris, die nu en dan den gang van hot onderwijs nagaan . De toestand van hot inlandsch onderwijs to Pattie is eenigzins verbeterd. School to Japara.
Onder ultimo December bedroeg hot getal leerlingen van deze school , in 1855
. . 39 1856 1 1857 35 1858 35 Onder de leerlingen worden aangetroffen : zones van den regent . . , 2 ,, ,, districtshoofden . , 6 ,, » mindere beambten, gepensioneerden, dessa-hoofd.en en onbeambte javanen 27 De leerlingen op deze school zijn van den ouderdom van 11 tot 2 6 j area, In de eerste klasse wordt onderwezen in bet lows in bet javaansch nit verhalen uit bet work van C . F, printer to Soerakarta, getiteld : Dongngeng isi dari pengadjaran baik, en uit hot book Wiharono djowo, van wege hot gouvernement uitgegeven, alsmede in bet verhalen van bet gelezene in hot maleisch,-in hot lezen in bet maleisch met romeinsehe letters van verhalen, uitgegeven door
Lange & Co to Batavia , en in het veitalen van lief gelezene in. het javaanseh . Voorts in de beginselen tier aardrijkskunde met gebruik van do kaart van Java, zarnengesteld door don luitenant ter zee C . \V . N:, van de Velde, in de beginselen tier landmeetkunde en bet teekenen van landkaarten, in het schrijven in bet javaansch en in bet rnaleisch met de romeinsche letters, in de gezelschapsrekening, do regel van drieen, de kettingregel, de rabat-rekening, de berekefling tier middelbare waarde van gemengde warm, enz . In de tweede kiasse : merle in het lezen in het javaansch uit verhalen nit lief werk van C . F . Winter, Dongngeng isi Jai i pengadjaran baik, aismede in het lezen in hot maleiseli met romein sclie letters en in het vertalen van het gelezene van hot javaansch in hot maleiseli en omgekeerd . Dc beginselen tier aardrijkskunde . ITet sehrijven in hot javaansch en in hot maleiseli met roineinsche letters . ilet berekenen van winst en verlies, de interest- en andere handelsrekeningen . in de derde kiasse : bet lezen in bet javaansch van verhalen uit bet werk van C . F. Winter, hiervoren genoemd. I-let lezen in het maleisch met romeinsehe letters van verhalen . I-Jet vertalen van hot gelezene in lief javaansch en omgekeerd . Het sehrijven in hot javaansch en in het maleisch met romeinsche letters . In bet rekenen, leer en eigensehappen tier getallen, evenredg held, regel van drieen en omgekeerd . In de vierde kiasse : lief begin tier javaansche tail, I-let begin tier maieisehe taai met romeinsche letters . Hot schrijven met javaansche letters . Het schrijven in hot iiialeisch met romeinsche letters . In hot rekenen, do telling, aftrekking, vermenigvulc icing en deeling, ook de tiendeelige breuken . Bij gelegenheid van bet op den 27en December 1838 gehouden examen gaven de meeste leerlingen vele en voldoende blijken van gemaakte vorderingen, waarvan tot bewijs strekt dat 13 leerlingen van de le kiasse wegens volbragte studie na auloop van bet examen de school hebben verlaten , welk gunstig resultaat grout n= deeis is too to schrijven can do belangstelleude pogitigen van den in alien deele geschikten ond'crwijzer .
0
1)e 1s leerliiigen die de school verlaten hebben zijn in overeenstemming met den regent, provisionedl als onbeambten geplaatst op lret bureau van den adsistent resident en onder bet onmiddelijk -opzigt en bevel van den regent, kontroleur en distriktshoofden ten einde zich voor de dienst to bektivamen, waarin zij later hopen geplaatst , to worden bij eventuele vacature van dusdanige betrekkingcn waarvoor zij alsdan gesehikt zullen worden bevonden en waarop zij aanspraak zullen mogen maken . hot schoolgebouw van steep opgetrokken en net dakpannen overdckt, is ruim en doelmatig ingerigt, en heeft drie vertrekken beIlevenS eerie voorgalerij . veze school geniet nit 's lands kas eerie subsidie voor eenen onderwijzer f 30, 's maands ,5,--voor schrijfbehoeften Totaal. . f 35,» 1)e inhornsten over 1858 hebben bedragen aan schoolgeld . j 276,90 420,--De uitgaven Leer uitgaven dap ontvangsten f 143,30 De onderwijzer, Mas Sastro die l'lodjo, is de zoon van den voormaligen patteh van Lassem (residentie Rembang), hij bezit veel geschiktheid en bekwaamheid voor zijne betrekking, is zacht van inborst en onbesproken van gedrag . Hot dagelijksch toezigt over bet onderwijs is ann den regent en bontroleur overgelaten, terwijl de adsistent resident zich nu en dap daaraan wij dt . Roc MB
4N G .
In doze residentie bestaan vier inlandsche scholen . 1-Jet getal leerlingen bedraagt : to Bembang ; in 1856 20, in 1857 19 en in 1858 20 . 1856 60, in 1857 50 en in 1858 61 .p to Toeban ; in to Bodjonegoro ; in de maand September 1858 is aldaar de school in werking gekomen en bedroeg onder ultimo het getal leerlingen 45 ; to Blora, eerst in 1857 tot stand gekomen : in 1857 23 en in 185817 . De leerlingen zijn meestal kinderen van inlandsche hoofden en ouk van onbeambte islanders . 1lun ouderdom is van 11 tot 20 jaren . Het kan echter aan-
eluonien worden dat jongens van 14 tot 18 jaren bet grootste c ctal uitznaken .
37 Na volbragten schooltijd en na afgelegd examen verlaten do leerlingen de school om do eon of andere betrekking to zoekon ; velen worden op het residentie-kantoor of de assistent-residentie~ kantoren, bij de regenten of kontroleurs geplaatst, als magangs of leerlingen, ten einde zich vorder voor de dienst to bekwamon anderen treden bij fabriekanten in dienst, terwijl do zonen van dorpsltoofden meestal naar de dessas terugkeoren, ten einde hunno ouders in hun bedrijf behulpzaam to zijn . Aan de 1e klasse wordt onderwijs gegeven in hot rekenen , landmeten, opstellen van brieven, vertalen op schrift met romeinsche en javaansche karakters en nit hot hoofd van javaansch in hot maleisch en omgekeerd, aardrijksknnde van Java en Bui~ tenbezittingen . De 2e klasse wordt onderrigt in do cijferkunst tot en met den regel van drieen, zoo ook hot lezen en schrijven nit romeinscho in javaansche karakters . De 3e klasse in de vies grondregels der cijferkunst, met en zon der breuken, lezen en schrijven even als wren . De 4e klasse in het lezen en schrijven van hot javaansch in eigen karakters en het maleisch met romeinseho letters, voorts in het uitspreken van kleine getallen . De 5e klasse in het javaansche en romeinsehe letterschrift . Op deze school zijn in gebruik Kaarten Platte wereldkaart, kaarten van Europa, van Azie, van Afiiha, Zuid- en Noord-Amerika, van Australie, alien van Van Vijk Roelandsz ., van hot Koningrijk der Noderlanden, door D . Kaes 1850, de algemeene kaart van Nederlandsch ®ost-Indien door' w . Beijerinck, J . 1\I. Bruijn, J . F. W . A . Essex 1847, en do itineraire kaart van Java . Boeken Javaansch-Nederduitsch woordenboek, door J . F . C~. Geriche. Javaansche brieven, berigten, verslagen, enz, door 'r. Roorda ; Eenige anekdoten en honderd leerzame verhalen van C . Schmit, in het javaansch vertaald door C. F . Winter Senior . Vervolg van idem als bovon . Javaansche wetten, namelijk : Nawala pradata, enz, dons ' Roorda . Laj ann wokorono dj of o. Radja Pirangon, door TBoorda,
Javaansch rekenboek, repel van thiedn
door Dr . 'tV . Palmer
van den Broek en F. W . Winter . Idem door J . \Vilkens. I)armo warsito in liet javaansch, door C . F, Winter Senior . Javaansche vertling van 57 fabelen (dhon gergeng satokewan) Elnioe boemi . 'fnbeii djawa lan welancla . Perkatan djawa (zamenspraken) . Eens in het jaar heeft examen plants ten overstaan eener komInissie .
lIet door die kommissie uitgebragt rapport is bevredigend .
Te Rembang is een van steer met pannen gedekt schoolgebouw, bezijden de woning van den regent, hetwelk in het jaar 1852 nit do missigiet kas to Rembang is gebouwd. 1)11 lokaal voldoet geheel aan zijne bestemming . 11 e Toeban is het schoolgebouw een luchtig steenen huffs , toebehoorende aan don regent , die liet vrijwillig en zonder eenige hour tot dat Joel heeft afgestaan . Dc bezoldigingen van de onderwijzers to Rembang, Toeban, Bodjonegoro en Blora a i 30 's maands worden nit 's lands kas betaald, benevens f 6 voor schrjjfbehoeften to Rembang . De javaan Mas Asmo diwerio is onderwjzer to Rembang . Flu is bij daze school werkzaarn van of de oprigting ; othchoon ruilu 62 jaren oud, bezit hij flog alle geschiktheid voor zijnen werkkring . Dc tegenwoordige
onderwijzer to Toeban Radhen Ngabehie Sosro di Ardjo is afkomstig van de kweekschool to Soerakarta en in 1858 tot onderwijzer benoem bij gouvernements besluit dd . 28 Augustus no. 5 . I-Jij toont wel geschikt to zijn om onderwijs to geven . 1)e leermeestcr Radhen Djojo dirnedjo to Bodjonegoio is ook afkomstig van de kweekschool to Soerakarta . Hij is van goede familie en verwant ann den regent, goed van geth'ag en bezit de vereiseliten voor zijne betrekking Te Blora is onderwijzer 1\'Ias Djojo di
wino
merle afkomstig
van de school to Soerakarta. Zijne geschiktlieid voor bet onderwijs is middelmatig. Op ;ju gedrag valt niets aan to merken . Het toezigt over de scholen wordt uitgeoefend door den resident, de assistent residenten, kontroleurs, regenten en enkele veorname inlandsche iioofden .
39 SoE1 AEAIJA .
In doze residentie bestaat eene inlandsche school, welke na daartoe bij het besluit van den 17den September 1852 no . 12 verkregen vergunning, onder toepassing van staatsblad 1820 no . 22, door de afdeeling SoerabaUa der maatschappij » tot Nut van. 't Algemeen", in 1852 is in het leven geroepen . Het getal der ingeschreven leerlingen bedroeg ; in 1855 87 ,, 1856 99 ,, 1857 100 ), 1858 80 Deze kinderen zijn zones van javaansche ambtenaren, van bedienden, van lijfeigenen en van ambtelooze islanders ; een paar wares achterkleinzonen van Mataramsche vorsten . Sinds 1858 zijn uitsluitend voor het onderwijs in het javaansch eenige chinezen en europesehe afstammelingen toegelaten . De ouderdom der leerlingen is tusschen 5 en 18 jaren . De toelating tot de school geschiedt op verzoek der ouders of voogden van de kinderen . Zij verlaten die gewoonlijk wegens plaatsing in eenige dienstbetrekking of voldoende geoefendheid . Het onderwijs omvat de eerste beginselen van lezen, schrijven, rekenen en aardrijkskunde . Het lezen en schrijven wordt onderwezen zoowel in het javaansch als maleisch met arabische, javaansche en romeinsehe karakters, op dezelfde wijze als voor kinderen van europeanen . De sehoolboeken zijn de volgende : Javaanseh spel- en leesboekje, » Leesboek Kromo, ,, ,, Ngoko, ,, Rekenboek van J . A. Wilkens, ,, 57 fabelen van C . F, Winter, ,% Zedelijke verhalen van idem, ,, Darmo Warsito van idem, ,, Manik Mojo, 1) Brats Joedho , Romo , Ardj oeno wiwcho, ,, Vertaalde Wetboeken . ,, Gambar 6 bidji, ,, Spraakkunst, » Schrij fvoorbeelden,
lavaanseh : Taalkundige lessen, 11'ialeisch : Aardrijkskundc van De Bruin, ,, Kitab skola djawa I & II, f) Spel- en Leesboekje, ,) wettelijke bepalingen (met arab . en rom . letters) . Kitab bahasa, ,) Schrijfvoorbeelden . De taal waarin doze boeken zijn gescllreven, versehilt eenigzips van hot Soerabaijasche dialect, ten gevolge waarvan o . a. de Kitab Toepah to Soerabaija nict wordt verstaan . I3oeken door Zendelingfondsen uitgeaeven, nosh Mohamedaansche (logmatieke geschriften, worden op doze school toegelaten . filet laatst gehouden examen had op den 4den Augustus 1855 plaats : de instelling voldeed toen reeds aan de verwaehting . De bestemming der leerlingen na hot verlaten der school, regelt zich naar den maatschappelijken stand der ouders, voogden of lijfheeren . Zij worden schrijvers, toko- of huisbedienden, ambachtlieden, kantooroppassers of handelaren . Ten dozen opzigte wordt in hot oog gehouden de kabinets circulaire van den Gouverneur Generaal van Ned . Indie, van 31 Januarij 1855 no. 24, waarbij wordt gewezen op hot nadeel dat zou kunnen ontstaan, indien de inlandsehe hoofden op Java, van hot onderwijs op de inlandsehe scholen overdreven verwachtingen koesteren, namelijk dat al de jongelingen, char onderwezen, in 's lands dienst zullen worden geplaatst . Het onderwijs heeft plants in hot gouvernementsschoollokaal, des namiddags , en drie malen 's weeks. Schoolgelden worden niet betaald, maar daarentegen is aan doze inrigting, bij besluit tan 3 December 1858 no . 23, voor de betaling van onderwijzers in hot algemeen tot ondersteuning eerie subsidie van f 58 's maands verleend . De uitgaven waren 1853-1857 f 2393. 1858 » 665 .--De onder wijzers zijn twee gedoopte chinezen, vader en zoon, Sian geheeten ; geschikte, volijverige voor hun yak bekwame personen en van eon good gedrag . De vader, die sints ongeveer 30 jaren onderwijzer to Soerabaija is, geniet f 50 de zoon f 5 . Bovendien erlangen zij voor schoolbelioeften f 3 's maands . Van wege hot Sourabaijasehe departement tot Nut van 't AI-
41 gemeen, is voor lief toezigt dezer school geeomrnitt,eerd de sea cretaris van hot departement J . ilageman Jcz . BU uitgebreider middelen zoude clew school ongetwijfeld belangrijker worden . De afdeeling doet vat zij vermag. Bare school zou, zonder 's gouvernements ondersteuning, met ultimo December 1858 zijn gesloten geworden . Pas0ERoE4w.
Onder ultimo December 1858 bedroeg hot getal leerlingen 72, terwijl dat cUfer in 1855, 1856 en 1857 bedroeg 43, 38 en 77 . zij zijn zonen van inlandsche hoofden of beambten , met uitzondering van twee, die kinderen van onbeambten zijn . De ouderdom der leerlingen is naar gissing van 6 tot 16 jaren . Gedurende lief geheele jaar werd de school door 92 leerlingen bezocht ; 20 daarvan verlieten de school . Fen werd geplaatst als mantrie oeloe oeloe, terwijl vender onder die 20 waxen : 2 zonen van den regent, die op de europesehe school zijn overgegaan, 7 van mindere hoofden die voor de districtsscholen zijn bestemd geworden, 3 gingen weg wegens ziekte, 6 uit onwil en, onversehilligheid en 1 wegens verhuizing naar elders . Bij doze school wordt onderwezen in hot lezen en schrij ven van javaansch met eigen karakter en maleisch met romeinsche letter . Rekenen tot en met den regel van drieen, de kettingrebel en de leer der reeksen . Aardrijkskunde, moor bijzonder van den Indisehen archipel . De beginselen der meetkunde en van hot waterpassen, met behulp van planchet, astrolabium, boussole en met fleschjes waterpas . Voor hot onderwijs wordt gebruik gemaakt van deti volgende boeken Javaansch leesboekje in Ngoko. Idem in Kromo . Ialeisch spel- en leesboekje . Javaansch idem, Vervolg javaansch leesboek in Ngoko, tweede verzameling van zedelijke verhalen in hot javaansch, door C . F'. Winter Sr. Vertaling van eon 57tal fabelen, door C, F . Winter Sr.
42 Javaansch rekenboekje door J . A . wilkens . Idem , leerende den regel van drieen . Javaansche spraakkunst, Voorts van de archipelkaart van Van Wij k , en van do kaart van Java van Van de Velde . Het examen heeft wel voldaan . De leerlingen makers steeds vrij goede vorderingen, al naar mate de meerdere of mindere ontwikkeling van verstandelijke vermogens . De bestemming der leerlingen die na voldoend examen met een gunstig getulgsehrift de school verlaten, is voor zoo verre daartoe gelegenheid bestaat, bij voorkeur eene plaatsing bij hot residentie-bureau, bij eon of antler ambtenaar of hoofd , ten einde later, daartoe geschiktheid bezittende , met eenige bezoldigde betrekking to worden begunstigd . Ook worden zij bestemd tot onderwijzers bij de districtsscholen, wanneer zij hiertoe bekwaam en geschikt zijn . Het schoolgebouw is voldoende dock ook hoogstens ruim genoeg voor hot getal leerlingen. De schoolgelden worden gemd volgens hot bijt besluit van den 12 November 1g57 no, 29 gearresteerd voorloopig tarief . Van de ontvangen golden wordt eene toelage van f 20 aan den onder-
f
8 aan een kweekeling maandelijks uitgekeerd, en tewijzer en vens de school- en schrijfbehoeften bekostigd . Het gouvernement verleent geene andere subsidie dan hot tractement aan den onderwijzer ad f 30 's maands . hot saldo onder ultimo December 187 bedroeg .
.
f 445,50 aan schoolgelden worden ontvangen ~~ 578,75
I
1024,25
De uitgaven bedroegen , , , . f 240, toelage aan den onderwijzer idem aan eon kweekeling » 96, aan school- en schrijfbehoeften . . . . » 194,60 ,, 530,60
saldo op ultimo December 1858 : I 493,85 De onderwijzer Hadji Ismail is een zoon van den voormaligen regent van Bangil . De kweekeling Pand j i Dj ding Rono is zij n schoonzoon en neef van den regent van Pasoeroean . Beiden zijn allezins geschikt voor hunne betrehking, good van gedrag en voldoen aan hunne verpligtingen,
I7et toezigt over het onderwijs is opgedragen aan den regent en den kontroleur. 1IZALANG .
op ultimo December 1858 bedroeg bet getal leerlingen bij deze school 45 ; terwijl dat cijfer in 1855, 1856 en 1857, 53 , 45 en 47 bedroeg. Het grootste gedeelte der leerlingen zijn kinderen van hoofden, van gepensioneerde inlandsehe ambtenaren en particuliere javanen, behoorende tot den gegoeden stand . Hun ouderdom is van 12 tot 17 jaren . IIet onderwijs bepaalt zich tot het lezen en schrijven in het javaansch met de eigenaardige karakters, het lezen en schrijven in het maleisch met romeinsehe karakters ; tot de eerste beginselen van de rekenkunde tot en met den regel van drieen, zoowel met gewone als met tiendeelige breuken en tot de aardrijkskunde van den indischen archipel . De boeken waarvan gebruik wordt gemaakt zij n de gewone javaansche en maleische spel- en leesboekjes, de javaansche verhalen van C . F, Winter, bet javaansche leesboek Darmo Wasito, een rekenboekje uitgegeven door Van Dorp to Samarang, een boekje over de aardrijkskunde, getiteld : kitab adjar akin mengadjar permoela n ilmoe boemi, en eene kaart van Van de Velde. Gedurende 1858 heeft geen examen pleats gehad . De leerlingen die tot dus verre de school hebben verlaten, zijn steeds als magang bij de onderseheidene europesche ambtenaren in dienst gesteld, om voor het praktische to worden opgeleid . [let schoolgebouw is goed en luehtig en beantwoordt aan bet doel . De schoolgelden worden geheven volgens het voorloopig tarief vastgesteld bij besluit dd . 12 November 1857 no, 29 . Daaruit worden bestreden de toelage aan den onderwijzer en aan twee kweekelingen en de kosten voor school- en sehrijfbehoeften . IIet gouvernement verleent geene andere subsidie den f 15 ' s maands voor bezoldiaing van -den onderwijzer . Het saldo in kas bedroeg onder ultimo December 1857 f 251,052 aan schoolgeldeu werden ontvangen f 416,060 .I'e zamen , f 667,112
Transport J 667,112 De uitgaven bedroegen toelage aan den onderwijzer , • Idem aan twee kweekelingen • aan school- en schrijfbehoeften •
• •
• •
f 120, . . » 210,--. . , 31,060
367,000
Saldo op ult . Decemb. 1858 • • • . . • . , . j' 300,052 De onderwijzer Raden Kroino Koesoemo is van gegoede afkomst . De beide kweekelingen Pekso Yoedo en Ngabei Wongso Koesoemo eveneens ; zij zijn voor hunne betrekking redelijk geschikt en lion gedr ag is good. Filet toezigt over het onderwijs is opgedragen aan den assistent resident, die daarin door den regent en den kontroleur wordt geasslsteerd. De verkregen resultaten zijn over het algemeen bevredigend, hoewel de leerlingen niet kunnen worden opgeleid tot lief hooger onderwijs dat to Pasoeroean wordt gegeven in lief landmeten, enz. BANGIL .
Het getal leerlingen bedroeg 20 in 1858, terwijl dat cijfer in 1855, 1850 en 1857 bedroeg 29, 23 en 22 . Vier leerlingen verlieten de school, waarvan twee wegens luiheid en twee om als onderwijzers in de districtsscholen to worden a,angesteld . Dc afkomst der leerlingen is zeer onderscheiden ; zoowel kinderen van minderen als van hoofden van alle rangen worden aangenomen . De leerlingen zijn van 10 tot 20 jaren oud . De tijd om zich in het huwelijk to begeven is dikwijls oorzaak dat een leerling vroeger de school verlaat dan wenschelijk is . De vermindering van het getal leerlingen is toe to schrijven aan de omstandigheid, dat de inlandsche hoofden (met uizzondering der petingies of dessa's-hoofden) weinige mannelijke erfgenamen hebben, en aan de moeijelijkheid voor de petingies, om hunne kinderen in de kotta Bangil een behoorlijk onderkomen to bezorgen . Het vooruitzigt bestaat dat in 1850 hot getal leerlingen zal vermeerderen . In de derde klasse wordt onderwijs gegeven in hot javaansch lezen en schrijven ; in de eerste beginselen de rekenkunde (optellen en aftrekken) .
15 In de tweede klasse : in hot maleisch lezen en schrijven met rorneinsche karakters ; in de vies eerste regels der rekenkunde . In de eerste klasse : in hot opmaken van opstellen in hot javaansch en in hot maleisch, in de rekenkunde, regel van drieen met gewone en decimale breuken, de landmeetkunde en de aardrijkskunde, speciaal die van den Indischen archipel . De leerlingen van de eerste klasse worden van tijd tot tijd en bij beurten uitgezonden om sawa's, bruggen en wegen op to nemen, en given van hunne bevinding schriftelijk berigt. Voor hot onderwijs wordt gebruik genlaakt van de Yamoerwat, wio karono (grammatica), Darmo Warsito van Winter, Tjarias Soe, tjarios aneh, de landmeetkunde in hot maleisch van Goedkoop, Dongngeng Rowan, kawroeh itoeng (rekenboek), Tjarakan, Goeritan, nlaleische vertaling der Nederlandsch Indisehe wetboeken, Ilmoe boelni (aardrijkskunde), de kaart van Java van Van de Velde, alsmede van den Indischen archipel . Len openbaar examen heeft goon plaits gehad . Vole der leerlingen given nogtans bewijzen van ijver en Ieerlust. Anderen daarentegen waren lui, weder anderen onbevattelijk . Luiheid is dikwijls oorzaak van verwijdering ; hen die zich in weerwil van vermaningen daaraan toegeven aan to houden, zoude een slechten invloed op de overigen uitoefenen . Gewoonlijk verlangen de ouders dat hunne kinderen na bet verIaten der school tot hoofden of beambten zullen worden opgeleid, hoewel hot hun bekend is dat aan hot bezoeken der school eene zoodanige voorwaarde niet verhonden is . Van degenen die de school reeds verboten , zij n sommigen in gouvernements dienst getreden, anderen flog als magang werkzaam : een pair zijn als schrievers bij fabrikanten geengageerd . Ilet schoolgebouw is luchtig en gezond, en voldoende voor hot getal leerlingen . De schoolgelden worded gemri, volgens hot bij besluit dd . 12 November 1857 no. 29 gearresteerd voorloopig tarief. Van de ontvangen golden wordt eene so3n van f 15 's maands als teelage aan den onderwijzer uitgekeerd, hot overige client tot bestrijding der kosten voor schoolbehoeften . Van gouvernementswege wordt aan den onderwijzer f 15 's maands uitbetaald, die met de toelage van f 15 nit bet schoolfonds eene maandelijksche bezoldiging van f 30 geniet.
`l 6 Het saldo in kas bedroeg onder ultimo December 1857 . f 109,055 aan schoolgelden worden ontvangela . n 207,060 Te zamen, f 316,115 De
uitgaven
bedroegen
279,055
Saldo op ultimo December 1858 J 37,060 De tegenwoordige onderwijzer Mas Prawiro Sastro is in Julij 1858 in dienst getreden ; hij is afkomstig van de kweekschool to Soerakarta, geboren to Modjokerto, van geringe afkomst en getrouwd . Hij gedraagt zich good en is voor zijne betrekking geschikt . Het toezigt over het onderwijs is opgedragen aan den regent en kontroleur, Met betrekking tot de districtsscholen, waarvan in het verslag over 1857 kortelijk melding is gemaakt, wordt aangeteekend dat sedert 49 scholen zijn opgerigt in de verschillende districten der regentschappen Pasoeroean , Bangil en Malang . Aan 1105 kinderen van petinggis en gegoede javanen wordt in de scholen onderwijs gegeven in het javaansch lezen en schrijven en het rekenen, gedurende vijf dagen der week, van zeven tot elf uur 's morgens . De vorderingen zijn voldoende en bij het examen der regentschapsscholen worden ook de leerlingen der districtsscholen, die geacht worden voldoende bekwaamheid to hebben verkregen, geexamineerd . BEZOEKIE .
In de inlandsche school alhier werd gedurende de laatste jaren onderwijs verleend aan het volgende getal leerlingen , als ; in 1855 ,, 1856
. .
. .
. .
1857
,
.
.
•
• •
. .
.
.
28 19 30
,, 1858 21 d Zeven van de tegenwoordige leerlingen zijn zonen van geringe ambtelooze inlanders , de andere zijn kinderen van hoofden, waaronder den zoon van den overleden pangeran, regent van Bezoekie en 3 kinderen van de patteh's van Panaroekan en Bondowosso . De ouderdom der kinderen is van 8 tot 113 jaren, het meerendeel komt echter op 12jarigen leeftijd op school en neemt slechts 2s a 3 jaren aan het onderwijs deel .
De belangrijke vermindering the de school in dit jaar ondergaan
hceft, wordt gedeeltelijk aan toevallige oorzaken, als ziekte, verhuizing , enz, toegeschreven . De school bloeide het sterkste in 1855 en 1857 . De betalingen der schoolgelden gaan niet hovers het vermogen der ouders . Het onderwijs loopt over de volgende vakken, als : het lezen en schrijven van javaansch en maleisch, zoowel met inlandsche als met romeinsche karakters ; de gronden der rekenkunde tot en met den regel van drieen, en de beginselen der landmeetkunde. Tot flu toe werden gebruikt de volgende werkjes, als ; 1 . Ilmoe Boemi. 2 . Kitab akan di batja anak anak die scola djawa No . I en 11 Tjarakan . 3 . Kitab pengadjaran bahasa melaijoe atawa tjarakan . 4 . Laijang ilmoe itoeng bab pamoerwat atawa regel van drieen, 5 . Laijang wraharana djawa . Ten gebruike bij de aardrijkskunde is een geschreven kaartje van het eiland Java voorhanden, hetgeen voor het tegenwoordige voldoende is . 7oodra de leerlingen meer vorderingen gemaakt hebben zullen naar gelang der behoefte betere kaarten aangeschaft worden. Het voor 1858 gehouden jaarlijksch examen heeft doers zien dat het meerendeel der leerlingen goede vorderingen in het lezen en het vertalen van javaansche en maleische opstellen, zoowel met inlandsche als romeinsche karakters gemaakt hebben . Ook het schrijven ging tamelijk goed . Het rekenen liet echter flog wel wat to wensehen over : zulks is echter minder to wijten aan gebrek aan ij ver en goeden wil bij onderwijzer en leerlingen , dan wel aan den flog maar korten tij d dies de leerlingen aan het onderwijs hebben deel genomen ; verre weg de meesten zijn eerst in het laatst van 1857 op school gekomen . Van de 18 scholieren die gedurende 1858 de school verlieten traders 3 als schrij vers in dienst . Van de overige 10 leerlingen vertrokken 3 wegens ziekte, 4 wegens verhuizing der ouders en den zonder bepaalde reden, terwijl de 2 audere scholieren, zones van den regent van Bezoekie, onderwijs op de christenschool genieten . Voor even genoemd getal kwamen 9 nieuwe leerlingen in de plaats . Als schoollokaal wordt gebruikt con aan den hoofd jaksa toebe-
48 hoorend huffs, waarvoor geen huur of andere schadeloosstelling wordt gogeven, slechts do jaarlijksche verponding komt ten laste van lief schoolfonds, Van dit gebouw wordt alleen de binnengalerij gebruikt, die echter, char hot huffs naar javaansehen tram gebouwd is, geen vensters bezit , en dus, niettegenstaande genoegzame ruimte, wegens hot twijfelachtige licht voor schoollokaal niet zeer geschikt is . De schoolgelden worden thans geheven ingevolge de bepalingen vervat in gouvernements besluit van den 12eri November 1857 no. 29, en gebraikt tot aankoopen der benoodigde boeken en schrijfbehoeften, onderhoud van lief lokaal en betaling tier verpondinad Er wordt geen subsidie verleend . Op ultimo December 1857 sloot hot Ponds met een voordeelig saldo van . f 23,36 roc. gedurende 1858 word cgeind aan schoolgelden . 134, 55
I 157,91
Te zamen Daar er echter in den loop van dit jaar aan verponding en schoolbehoeften besteed word . Zoo bedraagt hot restant in kas op ultimo dezer
f a
33,30
~r
124,61
Met bet onderwijs is belast een inlandsch hoofd, afkomstig . van Passoeroean, genaamd Mas Rono di Poero vroeger districtshoofd in de residentie Passoeroean. I-Iij is van een onbesproken gedrag en zeer geschikt voor zijne betrekking. In vergelijking met vorige jaren kan de toestand der school niet als zeer gunstig beschouwd worden . KADOE .
Regentschap Magelan g.
In 1858 bedroeg hot aantal leerlingen, gemiddeld 43 41 In 1855 29 In 1856 47 In 1857 Het meerendeel der leerlingen bestaat uit zonen van inlandsche hoofden ; slechts enkelen zijn zonen van oppassers en kapala koelies. De ouderdom der leerlingen is van 9 tot 19 jaren . Dc vakken waarin wordt onderwezen zijn als volgt :
1e, het lawn van het javaansch met inlandsche karakters en
maleisch met romeinsche karakters . 2e. Het grout, middelsoort en klein schrijven, in romeinsch en
iiilandsch schrift. 3e, Het rekenen, tot en met den regal van drieen met gewone breuken, zoomede het berokenen van drie-, vier- en veeihoeken . 4e. De aardrijkskunde van den Ned . 0 . I . Archipel. 5e. Het landmeten en in kaart brengen van opgemeten terreinen, op verschillende zelf vervaardigde schalen . Voor hat lawn wordt gebruik gemaakt van De tjerieta aneh aneh met inlandsche karakters, van C . F . Winter. De kitab akan di batja anak anak di scola djawa, met romeinsche karakters . Voor de reken- en meetkunde, van De ilmoe hitoengan, met romeinsche karakters . De vertaling van J. F. Goedkoop der haudleiding voor hat landmeten . Voor de aardrijkskunde : De ilmoe boemie, met romeinsche karakters en de kaart van de Nederlandsch Oost Indisehe bezittingen, uitgegeven door de maatschappij tot Nut van 't Algemeen, Fenige dagen voor den aanvang der poeassa heeft een open .baar eaamen plaats gehad in hat bijzijn van den resident, vela ingezetenen en inlandsche hoofden, De vorderingen zijn bevredigend . Alleen hat kunstmatig lawn schijnt der jeugd op doze school niet to kunnen worden ingeprent. Op een geschikte plaats heeft de regent alhier op zijn erf eon lokaal doen daarstellen, waarin de inlandsche school gehouden p wordt, hetwelk daarvoor alle vereischten bezit .
Naar aanleiding van 'a gouvernements besluit dd . 12 November 1857 no. 29, zijn de schoolgelden geklassificeerd en varieren van f 0,50 tot f 3 .-- per kind . Daze golden worden door den regent geind en beheerd en worden daaruit bestreden de tractementen van den onderwijzer en van den ondermeester, benevens d8 uitgaven voor den inkoop van schrijf- eu leexbehoeften,
Van cut beheer doet de regent maandelijks verantwoording aan den resident . Doze inrigting geniet to zamen met de school to Temangong eene subsidie gouvernement van f40 's jaars voor schrijfbehoeften (gouvernements besluit dd . 25 Januarij 1852 no . 10). van
lief
De In/ omsten hebben in 1858 bedragen . . en de Uitgaven
.
.
I ~a
571,90 556,90
Het onderwijs aan deze school wordt gegeven door den onder-' wij zer Radhen Soero winotto bijgestaan door den kweekeling Radhen Soemo widjoijo, Beiden zij n zonen van inlandsche ambtenaren uit de residentie en bezitten voor hunne betrekking voldoende geschiktheid ; lion gedrag is good, Het toezigt over hot onderwijs wordt gehouden door den resident, den regent en den controleur van hot regentschap . Het meubilair van deze school last to wenschen over, dock de inkomsten laten niet toe hetzelve to verbeteren . Regentschap
Temangong.
In 1858 bedroeg bet aantal leerlingen gemiddeld "
.
: 21 14
1855
)) 1856 . . » 1857
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
22 24
De afkomst der schoheren is zees verschillend, de geringste bekel (dessahoofd) zendt char zijn kind even als de hoogere van afkomst . De kindsehe leeftijcl, even als de jongeling, wordt aldaar aangetroffen . Hoewel de school niet achteruit gegaan is, ken evenmin gezegd worden dat zij vooruit is gegaan ; bijzondere redenen vallen bier niet to vermelden ; de zaak wordt in hot algemeen flog niet genoegzaam op prijs gesteld . Bij deze school wordt in dezelfde vakken onderwezen als bij de school to Magelang, evenzoo wordt van dezelfde hulpmiddelen gebruik gemaakt als char. Een publiek examen word daartoe ontbreken
flog.
flog
niet gehouden, de elementea
Eon particulier examen heeft telken jars
eon of twee malen pleats . Zoowel in dit regentschap als in Magelang is aan de hoofden in hot algemeen bekend gemaakt, dat hot bijwonen van hot on-
51 derwijs aan deze inrigting, geenszins ten gevolge heeft de verpligting van het gouvernement tot plaatsing van hunne zonen in 's lands dienst, dock dat evenwel in de voorziening van bekels, schrijvers en later hoogere ambten, bij paring van andere goede hoedanigheden , zal worden gelet op hen die zieh op deze school zullen bekwaamd hebben . Voor de aanvulling der vacatures van djogo karzo's, zijn reeds jongelingen benoemd die bet onderwijs aan deze inrigting en aan die to Magelang met vrucht hebben bijgewoond . Het schoollokaal to Temangong is een gebouw van bamboe, rustende op steenen pilaren, is met welit gedekt, luchtig en goed . Naar aanleiding van 's gouvernements besluit dd . 12 November 1857 no . 29, zijn de schoolgelden geklassificeerd en varieren van f 0,50 tot f 3 per kind .
Deze gelden worden door den regent geind en beheerd en worden daaruit bestreden de tractementen van den onderwijzer en van den ondermeester, benevens de uitgaven voor den inkoop van schrijt= en leerbehoeften . Van dit beheer doet de regent maandelUks verantwoording aan den resident. Zooals bier boven reeds gezegd is , geniet deze inrigting to zanen met de school to Magelang eene subsidie van bet gouvernemeat van f 40 's jaars voor schrijf behoeften . De In1eomsten en de Uitgaveiz
hebben in 1858 bedragen
.
: ,
. f 196,80
.
. ,
,,
58,---
zoodat een voordeelig saldo bestaat van p 138,80 De onderwijzer Radhen Soerio Sentiko, is van goede afkomst en to Soeracarta opgeleid aan de gouvernementsschool, en alvorens onderwijzer alhier to worden, als tweede onderwijzer aan de school to Magelang werkzaam gewe~st . Het is een geschikt en schrander jong mensch, dock mist bet noodige gedpld . Op zijn gedrag valt niets aan to merken . Het toezigt over bet onderwijs wordt door den resident, regent en controleur uitgeoefend ; door den resident en controleur wordt de school herhaalde malen, zoo mogelijk eens in de maand, dock op geen vooruit bepaalde tijd,en bezocht . BANJOEMAS .
School ter hoofdplaats .
flu hot openen van lief schooljaar 1855 bedroeg hit aailtal
02
leerlingen 59 , waarvan 10 cam verschillende redenen de school gedurende den loop van dat jaar verlieten, terwijl het aantal met 27 anderen werd vermeerdecd . Daardoor werd in 1856 het onderwijs met 76 Ieerlingen voort~ genet, waarbij in den loop des jaars 26 bijkwamen tegen 25 die ~1e school verlieten, zoodat bij het begin van 1857 een 77ta1 kinderen de school bezochten, waarvan wederom 24 de school verlieten en 39 op nieuw bij kwamen . Na verloop van 3 jaren was het aantal Ieerlingen van 59 tot 92 gekiommen, zijnde dit het aantal leerlingen aanwezig op primo Januarij 1858, waarvan 47 weder de school verlieten, en er slechts 11 bijkwamen, zoodat het aantal leerlingen op ultimo December 1858 tot op 56 werd gereduceerd . Van die 56 leerlingen wares : 2 zones van regenten, " » ambtenaren, 14 " gepensioneerden en gewezen ambtenaren, 19 » 7 » ,, dessahoofden, 13
»
"
andere javanen,
1 gratis leerling, De leerlingen zijn tussehen de 7 en 20 jaren oud, dock verreweg het grootste gedeelte van 8 tot 14 jaren, het getal van boven de 14 jaren is zees gering . De groote vermindering van bet primitief aantal leerlingen moet grootendeels worden toegeschreven aan de zucht der ouders om zoo spoedig zuiks slechts eenigzins mogelijk is, van het door hunne kinderen genoten onderwijs voordeel to trekken, terwijl merle als reden ken worden opgegeven, de betrekkelijk groote uitgaven die de ouders, welke op verre afstanden wonen, zich moeten getroosten om voor hunne kinderen bij anderen huisvesting, onderhoud, oppassing, enz, to bekostigen . De leerlingen ontvangen onderrigt in de javaansche en maleische tales met romeinsch schrift en met arabische karakter5, zoomede in de reken . en aardrijkskunde. De gebezigde leerboeken voor hot maleisch bestaan in Kitab pengadjaran base melaijoe, en kitab akan di batja anak anak no . I en H . Voor de aardrijkskunde ; kitab akan mingadjar permoelaan davie ilmoe boemi . Voor de javaansche teal wordt gebruikt de tjarakan, de sato
el3 kewang en Derma wetboek .
wasita
en
de javaansc to
vertaling van lief
De rekenkundige werkjes voor de min gevorderden zijn lret practisch rekenboek over de evenredigheden of zoogenaarnde regel van drieen door Dr . W . Palmer van den Broek en F . W . Winter, terwijl de verder gevorderde leerlingen ook met vrucht gebruik makers van de in list maleisch en javaansch vertaalde handleiding voor de practisehe landmeetkunde . In de school zijn aanwezig de algemeene kaart van Neder . landsch Oost Indie van G . F. Baron van Derfelden von Hindersteijn, de kaarten van list oostelijk en westelijk haifrond van H . F. Pals, eerie kaart van Java en Madura van Le Clercq en eerie van lief eiland Java van Junghuhn , van welke Iaatste tot flog toe echter alleen voor list onderwijs wordt gebruik gemaakt .
Het examen heeft plaats gehad op den 30n December 1858 . HierbU waxen aanwezig in de 1 e klasse 4 leerlingen, ), )l 2e ,, 5 ,, ,, ,, 3e ,, n 6 ,,,,4e , 31 ,, terwijl 7 scholieren wegens ziekte verhinderd werden lief examen bij to worsen . Het onderzoek lisp over de volgende vakken Voor de leerlingen der le en 2e klasse in list schrijven van javaansch en maleisch, list laatste met romeinsche en arabisehe karakters . Algemeen was list schri£t zeer goed, en schreven sommigen zelfs vlug en schoon,
took lazen zij lief javaansch vlug, velen bragten list gelezene vrij goed in list maleisch over en lazen hot maleisch , met arabische karakters . De leerlingen der 3e klasse lazen meerendeels mede °zeer vlug maleisch met romeinsche karakters en bragten verscheidene list gelezene in list javaansch over. Qok waxen zij vrij wel in list javaansch gevorderd en vertoonden zeer goede schriften in beide talen . De leerlingen der 4e klasse lazen mede maleisch met romeinsche karakters, waaronder er echter waxen die zulks flog zeer gebrekkig deden ; zij gaven evenwel blijken . van goeden aanleg, zoo in het javaansch als in list maleisch met romeinsehe karakters, door op hunne leijen namen van dorpen r steden, enz, to schrij yen,
54 en gaven summigen blijken van sehoon handschrift to zullen krijgeri ; De rekenkunst tot aan den regal vats drieen werd beoefend door de leerlingen der 1e en 2e klasse ; in het berekenen van in-' houden en het oplossen van vraagstukken toegepast op hat dagelijksch levee waxen zij vrij ervaren . De leerlingen der 3e klasse zijn gevorderd tot de vier hoofdregels met breuken, wardende door die der 4e klasse alleen de vier hoofdregels beoefend . . .an de meest gevorderde leerlingen wordt made onderwijs gegeven in de practisehe landmeetkunde en de aardrijkskunde ; onderseheidene leerlingen gaven blijken in eerstgenoemd yak zeer bedreven to zullen worden . Over het algemeen was op to merken, dat de leerlingen der 1e en 2e klasse hat geleerde begrepen, iets wat bij de overige to wenschen overliet . Bij de jeugdige leerlingen werd meer vlugheid en bevattelijkheid aangetroffen, dan bij hen die op lateren leeftijd tar school zijn geko men, Eenige der leerlingen welke dit jaar de school verlieten zijn tot lijnwachters bij de gouvernements telegrafen aangesteld, ter~vijl anderen hunnen vader of familie laden in hat to verrigten schrijfwerk behulpzaam zijn. llet schoollokaal beantwoordt geheel aan hat doel ; hetzelve is ruzm, luchtig en droog, ook hat meubilair is in goeden staat . De schoolgelden , ingevolge hat bij gouvernements besluit dd . 12 November 1857 no . 29 vastgesteld voorloopig tarief geheven, hebben gedurende 1858 bedragen eene som van f 1162,75. klieruit zijn gekweten de bezoldigingen van den onderwij zer en Brie kweekelingen, benevens hat kostende voor de schoolbehoeften . Buiten en behalve de vaste tractementen aan den onderwijzer en drie kweekelingen, worden alle benoodigdheden voor boeken, kaarten, enz ., nit de ontvangsten gevonden, Subsidie van gouvernementswege wordt voor daze school niet to goad gedaan . Onder ultimo 1857 was er een voordeelig saldo van f 146,055 de ,In1 onisten in 1858 hebben bedragen 'f 1162,075 Totaal de Uitgaven
: ,
. ,
:
.
.
.
:
f 1309,010
: »
zoos}at er onder ultimo 1858 in kas was
932,011
. f 376,119 ,e,
55 De onderwijzer Radhen Tjitro dhi Poero, geboortig van Pekalongan, alwaar zijn vader vroeger hoofddjaksa was, is zeer bejaard, en heeft vroeger de betrekking van onderkollekteur alhier bekleed, dock is nit deze betrekking op zijn verzoek ontslagen, Hij heeft nimmer eene opleiding voor het onderwijzersarnbt gehad, dock geeft niettemin blijken, daarvoor zeer geschikt to zijn ; op zijn gedrag valt niets aan to merken . De drie op deze school geplaatste kweekelingen, Mas Djoijo dhi Poero, Radhen Sahoeno en Radhen Gomblong hebben onderrigt op deze school ontvangen van den vroegeren onderwijzer den heer Halkema . Zij hebben voldoende kennis om den onderwijzer ter zijde to staan en voldoen trouw aan hunne verpligtingen . Ook hun gedrag is onberispelijk . [let meer speciaal toezigt der school is opgedragen aan de heeren J . R . Pillard, kontroleur der landelijke inkomsten en kultures en C . F . Philips, gepensioneerd ambtenaar ; eerstgenoemde is meer bijzonder met het administratief beheer belast . De regent geeft voortdurend vele blijken van belangstelling in het onderwijs . De vermindering van het aantal leerlingen gedurende dit jaar, moet boven en behalve de hiervoren bekend gestelde redenen ook nog worden toegeschreven aan het bezwaar dat vele ouders er in vinden om schoolgelden to betalen , vooral voor hen die op verren afstand van de hoofdplaats woven, en reeds door de nitgaven bezwaard worden die zij zich voor huisvesting, enz, hunger kinderen moeten getroosten . School to
Poerbolingo .
Ten gevolge van 's gouvernements besluit dd . 31 Julij 1857 no, 26 , werd deze school voorloopig op den leg October daaraanvolgende geopend, terwijl van of den 24en December van dat zelfde jaar het onderwijs meer bepaald werd geregeld . a De opening op primo October 1857 had plaats met 40 leerlingen, dit getal was onder ultimo December 1858 tot 51 geklommen . Van deze leerlingen waxen 1 zoon van een regent, 25 zonen van ambtenare , 3 » » gepensioneerden en gewezen ambtenaren, 6 al ,, dessahoofden, 14 ,, andere javanen, 2 gratis leerlingen,
De leerlingen welke doze school bezoeken ziju meest alien tus~ when 8 en 14 jaren oud . Het onderrigt bepaalt zich bier nog slechts tot bet lezen en schrijven met romeinsehe karakters en bet beoefenen der eerste beginselen van de reken- en aardrijkskunde . Men gebruikt als boeken de javaansche en maleisehe vertaling van de indisehe wettelijke bepalingen, zoomede kitab akan di batja, anak anak di skola djawa le en 2e deel, Wilkens' rekenboekje in bet javaanseh, Dharma wasito, en ale kaart van bet eiland Java . In 1858 werd geen examen gehouden omdat bet schoolgebonw flog niet voltooid was . Fvenwel heeft men door herhaalde bezoeken de overtuiging bekomen , dat de door de leerlingen gemaakte vorderingen over hot algemeen good zijn to noemen, met bet oog op den betrekkelijken korten tijd dat de school in working is . Niet eon der leerlingen welke bereids eenige vorderingen hadden gemaakt heeft de school verlaten . Het schoollokaal beantwoordt geheel aan hot, doel, hetzelve is ruim, luchtig en droog, ook bet meubilair is in goeden staat . Aan schoolgelden word met inachtneming van bet bij gouvernements besluit dd . 12 November 1,857 no . 29 gearresteerd voorloopig tarief ontvangen eon bedrag van f 570,75 . Van gouvernementswege erlangt de bij doze school geplaatste onderwijzer cone bezoldiging van f 30 's maands en is tevens eene som van f 10 's maands voor schrijf behoeften toegestaan . De
hebben gedurende 1858 bedragen . tractement voor den onderwijzer f 360 Idem voor schoolbehoeftea » 120 ontvangsten
I
570,75
.Betaald a an
fl 480,-Rest eon voordeelig saldo van »
90,75
De onderwijzer Mas Rachman was vroeger werkzm to Cheribon waar bij niet voldeed . Afkomstig van de kweekschool voor de opleiding tot onderwijzers to Soerakarta, heeft bij blijken van ijver, kunde en geschiktheid voor zijne betrekking gegeven . Zijn gedrag laat niets to wenschen over. Het moor bepaald toezigt der school is opgedragen aan den regent en controleur, terwijl de assistent resident met bet algemeene toezigt is belast .
57
School to Foer cored o .
In 1855 waren er 44 leerlingen . „ " 43 ), ), 1856 »
1857
„
„
44
n
terwijl in 1858 het getal leerlingen dat de school bezocht 118 bedroeg . Onder deze 118 leerlingen waren 3 kinderen van regenten . 3 )r ,I kollekteurs . 3 „ „ mantries . 3
„
,)
14
„
51
N
klondong's, » hoofden . ,) een pateh . ), „ priester.
1 kind 1 ),
wedhono's.
,r
36 kinderen van voorname inlanders en particulierem De ouderdom deter leerlingen was als volgt : 20 leerlingen wan 9 t/m 12 jaren . 59 25
„ „
)i 13 „ 17
t,
„
16 20
" ),
7
,,
), 21
„
25
),
3
,
), 26
,,
30
r
1 leerling
„ 32 jaren .
De oorzaak der vermeerdering van het getal leerlingen gedurende 1.858 moet vooral worden toegeschreven aan het voorloopig tariel" van schoolgelden, vastgesteld bij 's gouvern, besluit dd. 12 November 1857 no . 29 , hetwelk aihier in vrijgevigen tin is toegepast . Voorts heeft het voortdurend aansporen er veel toe bijgedragen . Bij deze school wordt onderwijs gegeven in het lezen van javaansch en maleisch, in het rekenen , namelij k de vier hoofdregels met geheele en gebrokene getallen, de regel van drieen ;-= het oplossen van vra,agstukken, die zich bij de inning der landrenten, de zoutpakhuis- en koffijpakhuisadministratie voordoen en het berekenen der vlaktemaat van driehoeken, enz . Voorts in het schrijven met javaansche en romeinsche karakters en de beginselen der aardrijkskunde van Nederlandsch-Jndie . Daartoe wordt gebruik gemaakt van de volgende boeken Javaansch leesboek in Ngoko van winter . Idem in Kr nut
58 Een 57ta1 fabelen in hot javaansch vertaald . Javaansche spel- en leesboeken . De aardrijkskunde in hot maleisch . Maleisch leesboek, 1e stuk . Idem, 2e stuk. Practisch rekenboekje, over de evenredigheden . De javaansche spraakleer van Wilkens . en van eene kaart van Java (Iteneraire kaart van Cochius) . Ook worden gelithographieerde voorbeelden van schoonschrift met romeinsehe letters gebezigd. Het examen dat op den 2eri April 1858 plaats had, getuigde dat de leerlingen waren vooruitgegaan . Het schrift der meeste leerlingen liet alleen to wenschen over, De bestemming der leerlingen die de school verlaten is zeer versehillend . Sommigen worden ambtenaren, anderen zijn bestemd om op de kweekschool to Soerakarta tot onderwijzer to worden opgeleid, terwij 1 er ook zij n , die na eenigen tij d de school to hebben be zocht, naar hunne dessa's terugkeeren . Het is reeds voorgekomen dat zoodanigen tot dessahoofden worden verkozen . De schoollokalen beantwoorden aan de vereischten en laten niets to wenschen over. De schoolgelden zijn zeer laag gesteld : deze worden gebezigd tot : betaling van alle onkosten, behalve van hot tractement van den onderwijzer, die to Soeracarta is opgeleid en f 25 's maands van hot gouvernement ontvangt . Overigens ontvangt deze school geene subsidie van hot gouvernement . Het saldo der fondsen
bedroeg op ultimo De-
cember 1857
f 781 .080
Gedurende 1858 word aan schoolgelden ontvangen . I Totaal
596 .115
4f 1378 .075
en uitgegeven aan tractementen der ondermeesters en andere uitgaven, benevens den aankoop van schoolbehoeften ; prijzen enz, over 1858 f 591 .016 Aan reparation der gebouwen
;
.
I
54 .088
I
645 .104
zoodat op nit. December 1858 eon saldo in saldo in kas was van
:
1732 .091
59 De onderwijzer Padhen Mas Tjokro Koesoemo is de zoon van den tegenwoordigen regent van Koetoardjo . Hij is zeer ijverig en op zijn gedrag is niets aan to mer ken . Aan hem zijn toegevoegd drie ondermeesters respectivelijk op 's maands uit het schoolfonds ; alle drie zijn ge-
f 10, f 3 en f 2
sehikt en goed van gedrag . Het toezigt over het onderwijs is opgedragen aan den regent, controleur, hoofddjaksa en kliwon, die beurtelings eene maand met hetzelve belast zijn.
School to Anzbal.
Gedurende het jaar 1858 weed de school door 80 leerlingen bez ocht. In 1855 door 66 leerlingen, „ 1856 n 87 „
,, 1857
n
n
78
Dertig leerlingen hebben in 1858 de school verlaten, waarvan 6 als niet willende oppassen, 2 die huwden, 9 als volleerd, 6 wegens ziekte, 1 door onvermogen der ouders en 6 als ter assistentie hunner ouders teruggekeerd, hoewel niet volleerd . 32 kinderen kwamen bij . Het getal leerlingen bedroeg op ultimo December 1858 50 . Van deze waxen 2 kinderen van regenten, 39 2
,, »
2
„
2 ,y 1 kind
„ dessahoofden, „ patehs, „ schrijvers, „ mandoers, ,, een hoofd penokawan,
1
„ , vaccinateur, " „ glondong, 1 12 hadden den ouderdom bereikt van 9 t/m . 12 jaren . „ ,l „ 13 „ 16 „ 23 » ,, 12
,,
„
„
r,
)
17 ,r
3
„
„
„
„
,,
21 » 27
20
,
IIet onderwijs strekte zich uit tot het javaansch lezen en schrijven met eigene karakters, maleisch lezen en schrijvers met romeinsehe karakters, rekenen tot en met den regel van drieen in
60 bet gebroken, geographic van Java, beginselen der landmeetkunde ; Voor dit onderwijs wend gebruik gemaakt van bet javaansch a . b. c . boek . Fabelen en vertellingen in hot javaansch, De javaansche spraakkunst, Vertellingen en fabelen in het maleisch, Eerste beginselen der aardrijkskunde van het eiland Java in het maleisch en van eene kaart van Java . Ofschoon geen examen wordt afgelegd , overtuigen de assistent resident, de controleur en de patch van Ambal, zich door herhaalde bezoeken, van de vorderingen der leerlingen . Het voornemen bestaat om jaarlijks vdor de poeassa en vdGr hot europeesch nieuwjaar een examen of to nemen en bij die gelegenheid kleine prijzen uit to reiken . Na hot verlaten der school treden de leerlingen op als inlandsche hoofden, schrijvers, onderwijzers, enz . Het schoolgebouw in 1852 daargesteld door bijdragen van den regent en verdere inlandsche hoofden, staat ter hoofdnegorij Ambal en bestaat nit steenen pilaren met paggers van bamboe : het is met pannen gedekt, 35 rijnlandsche voeten in het vierkant heeft tot aan den nok eene hoogte van 19 z voeten en is luchtig. De schoolgelden zijn geheven overeenkomstig hot voorloopig tarief vastgesteld bij 's gouvernements besluit van 12 November 1857 no . 29 . In de verschillende klassen van betaling zijn opgenomen in do 1e klasse . Kinderen van den regent of door europeanen, chinezen of arabieren op school geplaatst . in de 2e klasse. Kinderen van den patch, ondercollecteur en wedhono . in do 3e klasse. Kinderen van den djaksa, panghoeloe, mantries en schrijvers . in de 4e klasse. Kinderen van de dessahoofden, dj ogakarsos , gegoede handelaren of landbouwers . in de 5e klasse. Kinderen van minder vermogende inlanders . en in de 6e klasse, Kinderen van behoeftigen . De opname in do drie laatste klassen is ter beoordeeling van den regent en hot betrokken districtshoofd .
(5l Van hot ontvangen schoolgeld worden de reparatien van het schoolgebouw, het aanschaffen van boeken, papier en verdere benoodigdheden en de tractementen van den onderwijzer en den bekostigd .
0 ndermeester
Het gouvernement verleent voor deze school gees subsidie. Hot saldo der kas bedroeg op ultimo December 1857 f 96,014 Gedurende 1858 werd aan schoolgelden ontvangen . n 647,090 to zamen f 743,104 Uitgegeven
Aan onderwijzers tractement over 1858 ad f 31 's maands f 372, Aan diverse uitgaven " 141,102
--- ,, 513,102 zoodat op ultimo December 1858 een saldo in kas f was van 230,002 Het onder v js wordt gegeven door den javaan Radhen Poospo Amidj oijo, of komstig van Samarang. Hoezeer geen onderwijs aan de kweekschool to Soeracarta hebbende ontvangen, is hU zeer bekwaam en geschikt voor zijne tegenwoordige betrekking en gaat zacht met de kinderen om . Hij is goed van gedrag en geniet een tractement van f 25 .' S maands . Hij wordt bijgestaan door wergo Taroeno, die na de school verlaten to hebben, op een tractement van f 6 .-- 's maands als 2de onderwijzer geplaatst werd . Hot toezigt bij deze school wordt gehouden door den assistent
resident, controleur en pateh .
School to Keboemen. Gedurende het jaar 1858 werd de in ;landsche school to Keboem men door 41. leerlingen bezocht . In 1855 door 45 leerlingen. ,, 1856 " 40 » ,, 1857 » 32 lender de 44 leerlingen welke gedurende 1858 de school be . zochten t ware n : van regenten 0
9
wedhono's
:
;
. 1
,
. 8
62
a inderen van bekels ; ))
fp
mantries
n
,)
pateh's
,, >p " ,, » ,,
»
"
tr
,,
; 12
. . .
. .
. 5 . 1 1 pakhuismeesters . schrij vers . kliwons .
. , 2 . . 2
djogokarsos glondong
. 2 5
1p ,) voorname ml . 5 9 van deze leerlingen waren van 13 t/m . 16 j aren . " ,, H 24 ,, ~~ 17 ,, 20 ~~ 11 » ,, ,, ,, n 21 ~' 23 » oud .
In vergelijking met de drie laatste jaren is de school niet voornoch achteruit gegaan. De zonen van inlandsche ambtenaren worden onderwezen in het lezen en schrij yen der javaansehe taal met eigenaardige karakters, het lezen en schrij ven der maleische taal met romeinsche letters, en de vier hoofdregelen der rekenkunde ; ook worden verseheidene onderwerpen opgegeven voor het opstellen van brieven enz . en vertalingen van inlandsche verhalen in de maleische taal en omgekeerd . De zonen van dessahoofden, djogokarsos enz. worden op dezelfde wijze opgeleid, dock verlaten de school wanneer zij volgens het oordeel der ouders voldoende geleerd hebben voor het yak waarvoor zij hen willen bestemmen, terwijl de zonen van inlandsche ambtenaren op school worden gehouden , totdat zij door het bestuur geschikt worden geacht om als schrijver of magang bij den adsistent resident, regent, controleur of districtshoofden to worden geplaatst . Tot oplelding der inlandsche jeugd maakt men bij deze school gebruik van de volgende boeken . Javaansch a, b . c . (laijang tjarakan) . Inlandsche verhalen (ngoko) dhonging isie woelang betjik . Idem (Kromo) tjarios aneh aneh . Vertaling van een 57ta1 fabelen (laijang dhonging king soho chewan) . Inlandsche gramatica (laijang hoekoes djowo) . lnlandsche vertaling der cijferkunst (laijang elmoe hietoong bab pannoorwot hoetowo, regel van drieen) . Inlandsche a . b. c . (romeinsche karakters) .
63 Maieische verhalen (kitab akin di batja anak-anak die scola djawa) . Het examen is op den 2leri Mei in het openbaar gehouden, waarbij tegenwoordig wares de adsistent resident der afdeeling, de regenten van Karanganjer en van Keboemen, de controleur P. F . Woesthoff, de ambtenaar ter beschikking J . C . Reijnst, benevens flog een pair europesche geemploijeerden, en voorts de meeste inlandsche hoofden der regentschappen Karanganjer en Keboemen en eenige ouders van de leerlingen . Aan dit examen werd door 40 leerlingen deel genomen . De meeste leerlingen van de le en 2e klasse ten getale van 10, bewezen vorderingen gemaakt to hebben in het lezen en schrijven der javaansche tail met de eigenaardige karakters, en in het lezen en schrijven der maleische tail met romeinsche karakters zoomede in de vier hoofdregelen der rekenkunde, en in het schoonschrijven : De leerlingen der 3e klasse ten getale van 7 die dezelfde lessen bijwoonden, given op eenige na, evenzoo blijken van hunne gemaakte vorderingen . Het examen van de leerlingen van de 4e klasse ten getale van 10, en van de 5e klasse ten getale van 13, dat zich bepaalde bij het j avaansch lezen en het schrijven met javaansche letters, leverde het bewijs, dat zij den korten tijd welken zij de school bezochten, goed besteed hidden . Na het examen werden aan de leerlingen van de 2e klasse ten getale van 3, van de 3e klasse ten getale van 2, en van de 4e klasse ten getale van 3 bewijzen uitgereikt van vlijt, goed gedrag en goedkeuring. De zones van de inlandsche ambtenaren die de meeste bewijzen van kunde in het lezen , schrijven en rekenen hidden gegeven worden successivelijk als magang bij den adsistent resident, regenten en controleurs geplaatst, om later voor eene vaste betrekking in aanmerking to komen. De zones van de dessahoofden worden naar hunne dessa's teruggezonden, om in den werkkring hunner vaders opgeleid, en later in hunne plants to kunnen worden aangesteld . Het schoollokaal bestaat nit eene inlandsche pendoppo (voorhuis) rondom afgeschoten met paggers van bamboes, voorzien van vensters en deuren . In hetzelve kunnen 50 kinderen worden toegelaten .
Het aanschaffen van boeken en verdere benoodigdheden, alsmede
61
bet tractement van den schoolmeester, worth uit de schoolgelden bekostigd . Sedert het bestaan der school is flog geene subsidie van gou .vernementswege ontvangen . Het saldo in kas op ult . Decemb . 1857 bedroeg . , f Gedurende 1858 werd aan schoolgelden ontvangen .
to zamen en
.
~~
15,55 388,--
, f 403,55
nitgegeven
aan tractement aan den onderwijzer over 1858 ad f 25 's maands f 300,waan schoolbehoeften 'r 91,55 I 391,55 zoodat op nit . December 1858 een saldo in kas bleef van f
12,--De inlandsche onderwijzer aihier Radhen Gondo Widjoijo is ij verig en stelt veel belang in de aan hem toevertrouwde tack . Op zijn gedrag valt niets aan to merken, dock hij mist bekwaamheid om de leerlingen in meer wetenschappelijke vakken, zoo als geographic, geschiedenis, landmeetkunde, enz . onderwijs to geven. Het algemeen toezigt wordt over deze school gehouden door den adsistent resident en de regenten . De resultaten van deze school zijn gunstig . 12 getvezen leerlingen, die flu als ambtenaren werkzaam zijn, worden under de incest bruikbare gerangschikt . L
DIQEN
Op de vier in deze residentie aanwezige inlandsche scholen go vestigd to Madioen, Magettan, Ponorogo en Ngawie hebben op ult. der vier laatst verloopen jaren , de navolgende kinderen onderwijs genoten, als : in
to Madioen . s, Magettan . ,, Ponorogo. ,, Ngawie.
1855
1856
1857
1858
40 33 65 26
39 14 43 20
30 15 32 16
40 21 23 34
164
~
116
I
93
I
118
De afkornst dei choo1kinderen is uiteenloopend Te MIdiom beviriclen zich 27 kincleren van onbeainbten en de overige 13 zijit zonen van pattelis, districtshoofden, mantries en dessahoofden . Te Magettan zijn 10 kinderen vaii hoofden, 7 kiiideren van onbearnbten van aanzien en 4 van gelinge javanen . '.he Ponorogo zija 9 kincleren van gegoede familien en 1-1 van geiinge of kornst ; terwiji to Ngawie 1 zoon van aanzienlijke farnilie, 14 van rnindeie en dessahoofden en 19 van onbearnbten ziju . Hun ouderdom bediaagt : to Madioen van 12 tot 19 jaren . ,) Magettan " 7 )1 18 ,, Ponorogo ,, 10 " 21 ,, Ngawie " 11 ,, 20 :Bij vergelijking van de op ultimo December 1858 aanwezige kinderen met hun petal op dezelfde tijdtippen dcv thie laatst vooigaande jaren, blijkt : dat de school to Madioen daarin nagenoeg geene verandering heeft ondergaan en alleen in 1857 een tiental leerlingen minder heeft gehad ; dat e Magettan en Ponorogo hat petal verminderd, dock to Ngawie daarentegen toegenomen is . De vermindering, welke het aantal sclioolkinderen to Magettan en Ponorogo heeft ondergaan, is aan de weinige belangstelling der cudens toe to schrijveu en to Magettan bovendien aan de mindere geschiktheid van den onderwijzer . De weinige belangstelling der ouders is ook daaraan toe to schrijven, dat zij bij de oprigting dozer scholen in de meaning warm, dat liet genoten onderwijs aan hunne kinderen hot regt gaf, om later in gouvernements dienst to worden geplaatst, dock toes later to kennen ward gegoven, dat daze verwachting niet vow: alien kon worden verwezentlijkt, is bij hen do belangstelling in hot onderwijs en gelijktijdig hat petal schoolkinderen verminderd . Ook to Ngawie is tot hat jaar 1857 hat getal scholieren afgenomen, dock in hot afgeloopen jaar wader vermeerderd . Er wordt op daze vier scholen onderwijs gegeven in hot lezon, schrijven met romeinsche en javaansche letters , bet rekenen tot den regal van drieen en to Madioen en Ngawie ook in do cerste beginselen der landmeetkunde. Do boekwerkjes welke voor hot onderwijs gebezigd worden, zijii die , bedoeld bij do gouvernemens beslaiten dd . 30 Augusta
CG 1851 no 1 en 13 Februaiij 1857 no . 50, wordende bovendien to Ngawie, waar een kweekeling van de school to Soeracarta ondei' .. wijst; ( 1 ), uit do navolgende boekjes geleerd : le. Lajaug Wioltorono djowo (javaunsehe spraakkunst van
j . A . Wilkeris) . 2e . Gambar C idji nganggo goerittan hamoerih, kaboenggabanning botjah enz, (javaansch prentenboekje) . 3e . Lajang dongeng satoe chewan, (fabeIer nit het hollandsch en engelsch vei'taald in het javaansch door C . F . Winter) . 4e Kita b a kan di b a tj a anak anak di cola dja w a (male ische verhalen) . 5e B oeb oek ani ng k awroeh hitoeng (j avaan s ch re ken b oe kj e b evattende de vier hoofdregelen) . 6e Perladjaranja toekang hoekoer tan ah , (maleisehe vertaling van het werkje van den ingenieur Krajenbrnk over het landmeteu) . Van kaarten wordt flog geen gebruik gemaakt. Te Madioen heeft het examen op den 22en December 1858 in tegenwoordigheid van liet hoofd van het bestuar plants gehad, waarbij gebleken is, dat de vorderingen vooral der hoogste kiasse bevredigend waren . Bij liet to Magettan den 23en December 1858 gehouden examen, , oo1 bleek, dat de vorderingen flog veel to wenschen to Ponorogo zijn weinig vorderingen gemaakt . 'Ic Ngawie heeft het examen den 24en December 1858 in tegenwoordigheid van den assistent resident en de regenten van Ngawie en Poerwodadie plants gehad, waarbij is , dat de leerlingen in verband tot den korten tijd gedurende welken zU
do school bezocht hebben, vrij goed hebben voldaan . Er zijn onder de leerlingen geene die bij het verlaten der school
eene vaste bestemming hebben, de wensch der ouders, vooral der inlandsche hoofden, die kinderen ter school zenden, is , om hen in 's gouvernements dienst to plaatsen, waartoe zj, geschikt zijnde, bij voorkeur worden gekozen . Het lokaal to Madioen, vroeger kazerne der pradjoerits, is ruim, luchtig en beantwoordt aan het doel .- Dat to Magettan minder doelmatig zijude, als bestaande uit cene pendoppo met alangalang gedekt, wordt verbeterd . Te Ponorogo is een zees geschikt lokaal van steep met sierappen gedekt . Het schoollokaal to Ngawie word in Jtinj 1858 voltooid en is een zees doelmatig (1)
0p de anerc cho1en minder gerege ld.
gebourv, voorzien van jalousies, glazes ramen en een roncigaande galerij . De ontvangen schoolgelden berekend volgens bet voorloopig tarief vastgesteld bij 's gouvernements besluit dd . 12 November 1.857 no . 29, dimes tot bezoldiging van onderwIjzers (fret uitm zondering van dies to Ngawie, die krachtens's gouvernements besluit dd . 1 Mei 1858 no . 10, uit 's lands kas wordt bezoldigd) tot inkoop den schoolbehoeften en hetgeen vender benoodigd is . Door het gouvernement is bij beslait dd . 2 e unU 1857 no . 48 tot voltooijing van het schoollokaal to Ngawie eene sour van . I 3,500 toegestaan, terwiji de onderwijzer aldaar nit 's lands kas
wordt bezoldigd krachtens besluit dd . 1 Mei 1858 no. 10. Te Madioen is aan schoolgelden in 1858 ontvangen . f 323,75 Saldo van liet vorig jaar t~ 911,67 Totaai f 1265,22 daarvan is uitgegeven
onderwijzer
voor traetement aan den
.
300,
voor buitengewone uitgaven bij gelegenheid van het openbaar examen en gratifikatie aan den onderwijzer " 75,schrijfbehoeften
, ,
55,77 ,,
430,77
Saldo op ultimo December 1858 f
834,65
Te Magettan aan schoolgelden gedurende 1858 saldo van het vorig jaar
daarvan is uitgegeven aan
ontvangen f 140,090 ,,
421,012
Totaal f
561,102
.
.
tracternent aan den
onderwijzer reparatie aan bet schoollokaal
.
.
voor sehrijfbehoeften
.
.
saklo op ultimo December 1858
.
:
. , f 240 .-.. 250,-. ,,
7
:
.
Te Ponorogo is aan schoolgelden gedurende 1858
.
41,70 ---- ,, 5$1,0!0 .
.
: f
27,032
o .~ vaiiyen f 192,090
saldo van het vorig jaar '1'~fta,~l
205,083 443,OT~
daurvan is utgejeveii aan tracternent aan de onderwijze r ; . . ., f 300,sehrijfbehoeften ; , 32,060 ), 332,060 saldo op ultimo December 1858 f 11 0, 113 To Ngawie is aan schoolgelden gedurende 1858 ontvccngen 223,60 saldo viii liet vorig jaar • • . . . ), 182,
• 405,60 daarvan is uitgegeven aan tractemeut aan den onderwijzer :, . f 13 5,schoolbehoeften , . . ; ; . ; . , ,) 79,60
• 214,60 saldo onder ultimo December 1858 , ; : . . : . 191, De onderwijzer to Madioen Mas Kromo Prowiro is vrij geschikt voor zijue betrekking, heeft door dgen oefening zijne kundigheden verkregen en gedraagt zich fatsoenlijk . De onderwijzer to Magettan Radhen Danoe Poero is to Rembang geboren en staat in familie betrekking tot de vroegere i'egenten aldaar . Hij betoont voor zijne betrekking hoegenaamd geen lust noch ijver, zoodat hjj daardoor geacht ha worden ongeschikt to zUn en bij voorkomende gelegenheid zal worden vervangen . De onderwijzer to Ponorogo is in do maand December 1858 wegens ziekte op daartoe door hem gedaan verzoek als zoodanig ontslagen . In afwachting, dat hij zal worden vervangen, wordt thans onderwijs gegeven door een leerling op het bureau van den ad intent resident. Te Ngawie was in den aanvang van het jaar Mas Dieposentono onderwijzer. Hij is -later vervangen door Radhen Mas Soeradjie, daartoe bij gouvernements besluit dd . 18 Julij 1858 no. 1 benoemd . Aan hem is vervolgens bij gouvernements besluit dd . 20 December 1858 no . 5 , toegestaan zijnen naarn to veranderen in dien van Radhen Djojo Admodjo . Hij heeft de betrekking van onderwijzer op den len JuIij 1858 aanvaard, terwiji de gewezen onderwijzer IVias Dieposentono gedurende drie maanden als hulponderwijzer werkzaam bleef. Radhen Djojo Admodjo, van de kweekschool voor onderwijzers to Soerakarta of komstig , is geschikt voor zijue betrekking, zoowel wat zijne kundigheden als zijnen omgang met de leerlingen betreft ; hij gedraagt zich stil en ordelijk . Het onderwijs sttit onder bet onmidclelijk toczigt der regenten
69 en kontro1eur , en van de adsstent residenton in launne repec tine afdeelingen, terwiji op de hoofdplaats , dat toezgt ooh door den resident wordt gehouden PATJ1TN .
In doze afcleeling bestaat eene inlandsehe school ter hoofdplaats. ilet getal leerlingen beliep onder ultimo December 1857 25 . in den loop van het jaar 1858 vermeerderde dit getal met 3 to zamen 28 Gedurende dat jaar hebben zes leerlingen de school verlaten , terwiji een naar elders vertrokken en een overleden is, to zamen : , . . 8 alzoo waren onder ultimo December 1858 op de school aan; . , . . ; . . 20 w ezig De redenen waarom de zes hier boven bedoelde leerlingen de school verlaten hebben, bestonden meerendeels in het aangaan van een huwelijk . Het getal seholieren bedroeg : op ultimo December 1855 23, ,) ,, ,, 1856 26 . Van de leerlingen die in 1858 do school bezochten zijn vjf'tien zonen van hoogere of lagere hoofden ; van drie hunner zUn de vaders zonder beroep, en van de twee overblijvendeb is des eersten vader geestelijke en die van den tweeden goudsmid . Vijf voeren den geboorte titel van radhen, de vijftien overgen later zich Mas noemen, Order do op ultimo December 1858 aanwezige scholieren be vonden er zich van den leeftijd van 13 jaren 2 ,) ,, ,) ,, 14 ,, 4 ,, ,, ,, ,, 15 ,, 2 ,, ,7 )3 ,) 16 ,, 3 ,) ,) ,) " 17 i; 2 ,) )) ,, ,, 18 ,, a ,, ,) ,) ,, 19 ,, 2 2 fl 3) i 20 ,; 2 to zamen 20 . Het is to verwachten, dat de school in de afdeeling Patjitan in lang niet de uitgebreidheid of belangrijkheid zal verkrijgen, die gelijke inrigtingen in andere residentien bezitten,
7() klet aantal hoolUen is beperktei en daareiiboven minder aezol~ digd dan elders, terwijl blues de hoofden, de geheele bevolking op weinig uitzonderingen na, tot de landbouwende klasse he= hoort . De klasse van min of meer gegoede handelaren of eenig :tinder winstgevend bedrijf uitoefenende personen, wordt in de afdeeling Patjitan bijna niet aangetrof'en . De vakken van ondertiwijs bepalen zich : A . Voor de Ie klasse : J e, Maleisch lezen en schrijven met romeinsch letterschrift, 2e. Javaansch lezen en schrijven met eigenaardige karakters, 3e De vier hoofdregelen der rekenkunde, ale, Vertalen van het javaansch in bet maleisch en orogekeerd, 5e . Ilet makes van kleine opstellen en het schrijven van brieven . Ce . [Jet trekken en invullen van states, e, Aardrijkskunde van Java . B. Voor de 2e klasse : le . Javaansch lezen en schrijven met eigenaardige karakters . )e. Maleisch lezen en schrijven met romeinsche karakters . 3e . Vertalen van het javaansch in het maleisch en omgekeerd, 4e . De drie eerste hoofdregelen der rekenkunde .
C . Voor de 3e klasse Lezen met romeinsche karakters (gedrukt en geschreven) . ?e . [let schrijven met idem . 3e, h erste regelen der rekenkunde . Voor het onderrigt worden gebezigd de volgende boeken Javaansche leesboeken in de Ngokotaal . n )) » ,, I'Irot7lotaal . Maleische spel- en leesboeken . idem . Javaansche Twee j avaansche rekenboeken van J . A . Wilkens . De evenredigheden door Winter (javaansch), Leesboekje, verzameling van leer- en zedesprenken Dliarmo Wasitho (Javaansche vertaling van C . Winter) . Javaansche vertaling van i 7 fabelen door C . F . Winter . .'renteboekj es . Javaansche spraakleer van J . A. Wilkex s . roorbeelden 5ciioanschrit't, maleisch en javaansch . De wereldkaart . De kaarteu van Europa, Azia, AEiika, Anierika en Australie . Kaart van Java, IP .
71 I cart der Nederlanden . Kaart der residentie Bagelen, In den loop des vorigen jaars zijn voor bet eer exannina af~ genomen . Vele knapen gaven blijken van bevattelijkheid en aanleg . Onder de tot proeve over een opgegeven ondertiwerp gesehreven brieven , waren er, die zich door goeden, tevens gemakkelijken stijl kenmerkten . Het sehrift was over het algemeen uitmuntend .
De javaansche
jeugd brengt het daarin sours in betrekkelijk zeer korten tijd zeer ver . Het vertalen van het maleisch in het javaansch, maar meer nog van het javaansch in het maleisch, ging bij enkelen vlug . Het kunstmatig lezen liet to wenschen over, Naar het oordeel van den oosterling, is eene slepende en eenigzins zangerige wijze van voordragt echter eene verdienste . De kennis der aardrijkskunde was flog zeer onvolkomen . Ook het rekenen ging , uitgezonderd met de leerlingen der 1e klasse, gebrekkig . De ouders zoowel als de leerlingen verkeeren in de meening, dat eenige jaren verblijf op de school, zoo al geen regt, dan ten minste zeer veel aanspraak geven op de plaatsing in 's lands dienst . Van daar dat zich onder de leerlingen bevinden die in weerwil dat zij de school reeds ontwassen zijn, de lessen blijven bijwonen in de hoop hunne verwachtingen eindelijk toch verwezenlijkt to zien . Van iedere geschikte gelegenheid wordt gebruik gertiaakt, our den betrokkenen to doers begrijpen, dat de bestetnming der school niet is, our bij uitsluiting lands dienaren, maar in bet algemeen beschaa£de en goede menschen to vormen en heeft men in denzelfden geest, den minderen man, onder aanbieding van gratis onderwijs, herhaaldelijk opgewekt en doers opwekken, our zijne kinderen ter schooe to zenden . Daarvan is echter flog weinig gebruik gemaakt, eensdee~s uithoofde der bezwaren waarmede, voor de van de hoofdplaats verwijderden, het verblijf en onderhoud gepaard gaat, anderdeels omdat in de meeste huishoudingen de knapen, hoe jong ook, diensten verrigten, welke de ouders niet antberen kunnen of willen . De in den loop van 1858 als sChrijver bij het districtshoofd van Lorrok geplaatste Iladhen dhipo di Medjo, is een van de school afkomstige leerling. Ook de waarneming der betrekking van mantrie bij de waterleidingen is gars een voormalig leerling opgedragen .
7?
:De e1ioo1 wordt geliouJen n bet regter gedeelte van list gebouw plat vroeger heeft gediend voor bet adsistent residentie bureau, wek iokaal voor de tegenwooidige behoefte voldoende is . De sehoolgelden zijn in bet afgeloopen jaar opgebragt, overeenkomstig bet bij list besluit van 12 November 1857 no . 29 vastgestelde voorloopig tarief. Subsidie in geld is van gonvernernentswege gedurende list afloopen jaar niet genoten . Dc van gouvernerientswege ontvangen ondersteuning heeft bestaan : in de gratis verstrekking van een twaalftal exemplaren van een rekenboek en in do toezegging van een lOOtal schrijfvoorbeelden en van eenige andere, voor schoolonderrigt dienstige boekwerken, In de behoefte ann benoodigdheden ale papier, pennon, inkt, e nz. i s zooveel mogelijk door list adsistent residentie bureau voorzien geworden . Do ontvcngsten hebben gedurende 1858 bedragen . ; I 247,60 Do uitgaven bedroegen : " 240,Hot gee en van onderwijs is sedert do oprigting der school opgedragen ann Mas Soemo dhi Medjo, geboortig van Patjitan en neef van den tegenwoordigen regent, Met goeden wil ontbreekt hot den man echter ann do noodige kundigheden en aan do gaaf om hot weinigo dat hij west aan anderen mode to deelon . Voor do betrokking van onderwijzer is f 25 's maands toegestaan . Er wordt naar uitgozion om den onderwijzer door eon moor geschikt persoon to doen vervangen . Met hot toezigt over hot ondorwijs is belast eene kommissie van vijf leden ingezetenen van Patjitan, met den adsistent resident aan hot hoofd . Zon- en feestdagen (do mahomedaansche daaronder begrepen) uitgezonderd, wordt dagelijks van 8 ure des morgens tot 11 ure en van 1 tot 4 ure des namiddags school gehouden en worden de lessen gegeven overeonkornstig een in hot lokaal op eeno zigtbare wijzo opgehangen tabel . Behalve voor wetenschappelijk onderrigt wordt do school ook dienstbaar gemaakt om do knapen aan orclo en zindelijkheid to gewennen . Vacantien vonden tot thisver nog goon plaats . Hot is echter
do bedoeling daartoe in den vervolge do geheele dan wel do laatste
73 heift (ler mahornedaansche vaster- (poeasa) maand to bestemmen en die vacantie to doer vogen op het jaarlijksch exarnen, KEDIRI. School to
Toeloeng
Agong .
MeIti1et tb egindesjarswa descholbevolktme 79!er,linge , bet begin des jaars was de school bevolht met 79 leer lingers,uit uitdedenanatotomeldene meldeneregentscliappen regentschappen ;; als als :: Ngrowo 37 Trengalek
8
B erbek i
Kedii'ie 1 Bluer 2 79 Met het einde des jaars was bet getal leerlingen 60, alzoo met 19 verminderd . Deze 60 leerlingen behoorden in de na to noemene regentschappen to huffs ; als : Ngrowo . . : : ; . : . 46 Trengalek 12 Berbek .
.
.
.
;
Kedirie.
:
•
:
. ,
.
.
.
1
;
;
1 60
In vroegere jaren bedroeg bet getal leerlingen : op 10. Januarij 1856 91 en )) ,, ,, 1857 75. De meesten cler leerlingen waren zonen van ambtenaren . 19 leerlingen telden 15 jaren en daarbeneden . 20 ,, , ,) ,,
43
17
"
,i
25
"
,,
Pat de school met 19 leerlingen verminderde is toe to schrljyen aan hunne voldoende ervarenheid, ten gevolge waarvan zij verschillende plaatsingen erlangden ; t . w . 1 als luitenant der pradjoerits to Kedirie, 4 ,,
schrijvers,
2 n mantries bU bet telegraafkantoor , en 12
" magangs . Het onderwijs liep over de navolgende vakken : 1 0. het lezen en schrijven van bet javaansch . 2°. bet lezen en schrijven van bet maleiseh, met romeinsche
karakters.
7'l 30• het vertalen van 11et maleisch in het javaansch, en omgekeerd . 4 °, het trekken en invullen van staten . 5°, de eerste beginselen der cijferkunst tot en met den regel van drieen ; met gebruik der op Java voorkomende maters en gewlgten . 60 . de eerste beginselen der aardrijkskunde, en 70, de eerste beginselen der landmeetkunde .
Hiertoe werd van de volgende boeken en kaarten gebruik gemaakt . Maleische spel- en leesboekjes . Javaansche spel- en leesboekjes . Javaansche spraakkunst. Javaansche spra.akleer, door J . A . Wilkens . Maleische aardrijkskunde . Javaansche rekenboeken, waaronder van de leer der evenredigheden door Palmer van den Broek en Winter . Javaansche landmeetkunde, met arabische karakters . Landmeetkunde met javaansche karakters . Javaansche fabelleer . Eon prentenboek door gebrs . Hartevelt . Wereldkaart . Voorts kaarten van Europa, Azie, Afrika, Amerika en Australia. Gedurende hat examen, dat in December 1858 door den resident, werd gehouden, gaven alle leerlingen blijken van gemaakte vorderingen, zoodat do president der commissie aan vijf der knapste scholieren bet vooruitzigt opende, om met den tijd in dienst to worden gesteld als schrijver of in eenige andere administratieve betrekking. De bestemming der leerlingen na hat verlaten der school is van de meesten onzeker ; zooveel mogelijk echter wordt bij de benoeming van schrijvers gelet op de leerlingen, die, bij geschiktheid en goad gedrag, voldoende blijken van hunne vlijt hebben gegeven . Het schoolgebouw , zooveel als hat materieel en bijgebouwen verkeeren in amen goeden toestand, en worden de voorkomende reparatien betaald uit hot schoolfonds. In de bamboezen bijgebouwen woont zooveel onderwijzer als eenige leerlingen, welke niet to Toeloeng Agong to hu :is behooren , of aldaar game familiebetrekking heb=ben . De schoolgelden worden beheerd en verantwoord door hot lid
75 tier schoolcommissie J, G. Dekker, koffijpakhuismeester to Toe loeng Agong . De schoolgelden worden gebruikt tot bestrijding tier uitgaven, dat tot dusver zonder bezwaar is kunnen geschieden . Deze school wordt niet door Lett gouvernement gesubsidieerd . f 762,90 De inkomsteln beliepen en de
uctyaven
.
. ,
. $
.
; »
Er bleef alzoo een batig saldo in kas van
:
. , f
761,41
1,49
De onderwijzer C . J, hZulensteen is reeds 4 jaren als zoodanig werkzaam. Hij is geschikt voor deze betrekking en op zijn gedrag zijn Weinige aanmerkingen to waken . [let toezigt over het onderwijs wordt in bet algemeen gehouden door eene commissie ; in het bijzonder dagelijks door twee leden uit dezelve : den tijdelijken assistent resident en den kontroleur tier afdeeling Ngrowo .
UUITrNBE7.I'P'PINGEN . G OUVERNEMEiT SUMATRA ' S WESTKUST .
Normaalsch.ool voor i,nlandsehe onderwijzers to Fort de I ocl ,
Deze school werd opgerigt ingevolge het besluit van 1 April 1856 no . 13 en op den leri September daaraanvolgende geopend . Bij bovengenoemd besluit is het getal kweekelingen voorloopig vastgesteld op tien . Bij de opening der school waren aanwezig 4 jongelingen nit de afdeeling Agam, Tanah Datar, Tigablas Kotta's , " 7, ,) 1 " Padang . Van of 1 September 1856 tot en met 31 December 1858 werd 2
»
» n
,,
2
n
" ,,
»
deze school door 18 kweekelingen bezocht, waarvan er onder ultimo December 1858 8 overbleven, Van de overige 10, die de school verlieten , werden 5 benoemd tot onderwijzers , 3 verlieten de school uit gebrek aan leerlust, 2 op eigen verzoek om in andere betrekkingen over to gaan. Van de 18 kweekelingen die de school bezochten, waren 8 zonen 'van hoofden, 6 )1 " handelaars, ,, n maliens, 1 zoon » een schrijver, 2 waren 20 jaren oud . 3
4 2
n "
18
n
,,
17
f3
2 6
" ,'
16 15
,, ,,
1 1
;) ar
14 13
" ,,
» n ,, >>
Bij deze school wordt onderwezen in -let lezen en schrij ven der maleisehe sche als met romeinsehe karakters ;
taal zoowel met arabi-
rekenen tot en met den rege van drici ii met gclieele geta1Ien gewofle en tiendeelige breuken, interest- en gezelschapsrekening, liet berekenen van den vlakken en kubieken inlioud agemeene kennis der aardrijkskunde boekhouden op de eenvoudigste wijze, staten waken, het stellen van bileven in de maleisehe tail, net in achtnerning van den gebruikelijken vorrn van redactie voor offieieele rapporten en verdere bureau bezigheden, en hetgeen verder noodig is om de kweekelingen to vormen tot gescliikte onderwijzers of inlandsehe amb tenaren . Voor dit onderwijs rnaakt men onder anderen gebruik van do vogende boeken en kaarten : Roorda, algemeen nederduitch-rna1eisch woordenboek, de maleisehe wetten, de maleische aardrijkskunde, maleische spel- en leesboeken, de wereldkaart, een atlas en flog eenige andere kaarten . Do kweekelingen geven over het algemeen alle redenen van tord, wat hunnen leerlust en vorderingen betreft . Waiineer er eene aanvraag gedaan wordt voor eeu onderwijzer, vaiL de keuze op den incest geschikte, zooveel mogelijk de ancienniteit in acht nernende, die aisdan na een vergelijkend exarnen met de overige leerlingen voor benoeming in aanrnerking gebiagt wordt . Overigens wordt het onderwijs zooveel doenlijk gesurveilleerd . Zooals do benaming der school aangeeft, heeft deze ten dod orn inlandsehe onderwijzers to vormeiii ; mogten er later geene vacatures voor onderwijzer zijn, dan wel enkele kweekelingen minder geneigdheid of aanleg voor onderwijzer bezitten, dan zal de opleiding op de norrnaalsehool ongetwijfeld veel bijdragen om rneer ontwikkelde inlandsehe ambtenaren to erlangen. Dr is een steenen gebouw, behoorende aan do bevolking van Oud Again, waarin zich twee benedenvertrekken en eene bovenzaal bevinden ; een der beuedenvertrekken is in gebruik vor de normaalsehooL Uit 's lands kas wordt maandelijks betaald eene som van f 40 voor bezoldiging van den onderwijzer en 10 voor elken kweekeling ; voor elke tijdelijke vacature blijft hot tractement in kas ; terwiji de onderwijzer van elken kweekeling f 1,50 'sniaands ontvangt voor den inkoop van schrijfbehoeften . Uit 's lands kas is eene som van f 600 beta nid voor den inkoop
van meubilair, hoeken, kaarten, etc
78 Van of 10 September 1856, datum van de opening der school tot ultimo December 1858, was beschikbaar eene som van f 140, " 3920, ° s maands of door tijdelijke vacatures is slechts uitgegeven . .
.
.
1f
3600,---
: . . : In de kas zij n verbleven . : : . f 320, Van de som van f 600, toegestaan voor den inkoop van meubilair, boeken en kaarten, is gedurende het jaar 1857 tot dat einde uitgegeven f 467,47 zoodat op ultimo December 1857 een saldo in kas aanwezig was van f 132, 7 3 . Aan het hoofd der school is geplaatst de onderwijzer Abdoel Latip . Deze geeft de meeste redenen van tevredenheid, is geschikt, ij verig en wel berekend voor zij ne betrekking ; heeft een goed gedrag en leeft stil en ingetogen . Ingevolge art. 12 van het reglement voor de normaalschool is het bijzonder toezigt over de kweekelingen en het onderwijs opgedragen aan den assistent resident van Agam, terwijl de resident der Padangsche bovenlanden het oppertoezigt heeft . In korte woorden kan gezegd worden dat de normaalschool voor inlandsche onderwijzers beantwoordt aan het doel der oprigting, dewijl bet onderwijs gewenschte vruchten draagt, zoodanig dat reeds eon vijftal kweekelingen benoemd weed tot onderwijzers bij districtsscholen, en twee, voldoende bekwaam, op eigen verzoek eervol ontslagen worden, terwijl er flu reeds weder een paar kweekelingen zijn, die de vereischte bekwaamheden bezitten om bij voorkomende vacature geplaatst to worden .
Buiten de kweekschool voor inlandsche onderwijzers to Fort de Dock, bestaan in dit gouvernement de na to noemenanlaidsche scholen, als a . In de residentie Padang . Fene to Padang . ,, »
,, Painan . a) Plangei . Troessan . Priaman . Aijerbangiesa Taloe,
7(3 l+gene to Bau . ~r » Pantie.
»
»
Loeboe Sikaping . Poelo Tello.
b,b,In deIn residentie bovenlandenEene toPadanasche Fort de Kock de Padangsche residentie bovenlanden,
Eene to Fort de Kock.. 9
)a
Fort van der Capellen .
» " Paijacomboe . ,t ,, Solok . C.
In de residentie Tapanolie . Eene to Penjaboengan . ,, )1 Kotta Nopan . ,, " Moeara Sepongie. ,) ,, Padang Sidempoean . u ,, Si Pirok.
» ,, Waringen. ,, ,, Baros. Te zamen 22 inlandsche scholen . Het getal leerlingen bedroeg op ultimo December, a. Bij de school to Padang . In 1855 u 1856 ,, ,,
110 113
1857
110 122 1858 Bij de school to Painan , in 1857 o pgerigt. in 1857 1858
16 23
Bij de school to Plangei, in 1858 opgerigt in 1858 46 Bij de school to Troessan in 1858 opgerigt, In 1858 46 Bij de school to Priaman . In 1855 » 1856
30 25
1857 1858
32 57
9
Bij de school to Aijerbangics . In 1855 17 ,, 1856 9 1857
20 31
r) 1858
36
so Bij de school to Taloe . In 185G
13
1857 1858
25
),
25
BU de school to Rait . In 1856 ,) 1857
18 lii 17
)) 1858 Bij de school to Pantie . In 1856 ), 1857 ,) 1858
4 4 4
:Bij do school to Poeloe Tello . In 1855 18 )) )) ),
1856 1857 1858
21 25 32
Bij de school to Loeboe Sikaping . In 1856 12 ,) 1857 13 ,) 1858 9 b. Bij do school to Fort do Kock . In 1855 ,) 1856
10 36
1857 1858
40 8
7)
,,
Bij do school to Fort van dci' Capellen In 1855 13 a ), ,,
1856
16
1857 1858
28
1856 1857
9 36
24 Bij de school to Paijacomboe . In 1855 16 a )1
,,
1858 53 to Bij do school Solok . In 1855 37 a 1856 37 a a
1857 1858
36 36
81 Bij de school to Peujaboengan In 1855 21 ,, 1856 1G 9 1857 20 ,,
1858
25
BU de school to KoUa Nopan . In 1855 16 ,, 1856 6 ,, 1857 ,, 1858 BU
dc
25 18
school to Moeara Sipoengic. In 1855 ,) 1856 ,, 1857 ,) 1858
19 27 26 22
Bij de school to Paclang Sidempoeaug . In 1855 ,, 1856 " 1857
11 13 12
Bij de school to Sipirok, in 1858 opgerigt . In 1858 8 Bij do school to Waringen, in 1858 opgerigt . In 1858 9 Bij de school to Baros In 1855 ,, 1856 ,) 1857
12 13 13
1858 22 IDe leerlingon zijn , met cenige weinige uitzonderingen, alien afkomstig van de inheemsche bevolkingen en voor verreweg lief ineerendeel, kinderen of bloedverwanten van hoofden, inlandsehe beambten en kooplieden . Voor zoo ver dit met juistheid kan gegist warden, is de ouderdom der leerlingen tusschen de 6 en 12 jaren ; slechts zeer enkelen blijven tot hun lode of lfWe jaar de school bezoeken, In lief geheele gouvernement waren aanwezig : In 1855 330 y, 1856 399 leerlingen . ) 1857 508 "
1855
682
82 Dus in
1858
meer dan » 1857 . . . . 174 ,, ,) n 1856 . . . . 283 ,,
,t
,)
Ieerlingen .
1855 . . . . 352
Gedeeltelijk is deze gestadige belangrijke vermeerdering toe to schrijven aan het streveli der hoofden en gegoede ma,leijers en andere personen uit de inlandsehe bevolking , om hunne kin deren on aanverwanten in 's lands dienst geplaatst to krijgen, maar voornamelijk is zij eon gevolg van de onophoudelijke bemoeijing en aansporing van de zijde van het bestuur, zonder welke deze scholen in het algemeen van luttel beteekenis zou .den wezen . Ilet onderwijs dat gegeven wordt bepaalt zich tot : 1e,
bet leze~~ en schrijven der maleische taal met romeinsche en arabische karakters .
2e, de vier hoofdregelen der rekenkunde . (Op enkele scholen strekt zich dit uit tot den regal van drieen) . 3e, een weinig aardrijkskunde, dock dit laatste is zoo luttel, dat het op de meeste scholen naauwelijks eenige vermelding waardig is . Bovendien wordt op de scholen in de residentie Tapanolie ook, pn wel in de meeste hoofdzakelijk, onderwijs gegeven in hat lawn en schrijven der battasche taal, met battasche, romeinsche en arablsChe karakters . In de nieuwelings (Augtistus 1858) opgerigte scholen to Si- . Pirok en tiTTaringen, wordt uitslnitend in het battas onderwezen . De voornaamste werkjes bij hot onderwijs gebezigd wordende, zijn 1e . Kitab pengadjaran bahasa malaijoe . 2e . Kitab akan mangadjar permoelaan dari pada ilmoe hitongan, Kitab akan mangadjar permoelaan dari pada ilmoe boemi.
3e .
4e . De in bet battas vertaalde geschiedenis der schepping voI4ens Genesis I, door Neubronner van der Tauk . 5e. Ge .
Hikaijat Nabie '1joekoer. Tjerita orang perpoesaka .
7e . Kitab akan di batja anak anak di scola djawa . 8e. Soerat hoekoem oendang oendang atas tanah Hindia Nederland . hij bet onderwijs in de aardrijkskunde maakt men hoofdza-
l~elijk gebruik van de atlas der Nederlandsche bezittingen in Oost-India van Pijnappei, en de kaarten uitgegeven door de maatschappij tot nut van bet algemeen, de wereldkaart van le Sage, kaatt van Sumatra door Ielviil van Carnbce t
k~art van Java
on hladura door le Clered en de kaart van liet koningiijk der Nedc1 hLnden, 13oewel geese aeregelde examens gehouden worden, overtuigen de betrokken ambtenaren, die over liet algemeen het belang der scholen zees ter harte semen, zich gedurig van den gang van list onderwijs, even als de residenten zulks op liunne inspectiereizen doers . De vorderingen der leerlinaen zijn, in aanmerking nemende het gebrekkige der liulpmiddelen, vrij bevredigend to noemen . Het is opmerkelijk hoe vlug de inlandsche kinderen, in list algemeen leeren lezen en sclirijven, inzonderlieid met de arabische karakters . De leerlinaen hebben na list verlaten der school peens bepaalde bestemniing . De meesten zijn zoons of aanverwanten van hoofden, en dewijl zij door ret genoten onderrigt in den repel meer ontwikkeld zijn clan degenen die of in het gelieel been onderwijs, dan wel onderrigt in de soerouws (Messidjits) genoten hebben, zoo worden zij steeds zooveel doenlijk in aanmerking gebragt voor de betrekking van hoofd-inlandsche schrijver, vaccinateur, pakhuismeester bij de koffijpakhuizen, handlanger bij dezelve, roantrio bij de kultuur, enz . Enkele zijn geplaatst op de geneeskundige school to Batavia, sommiae leggen zich toe op den handel . De schoollokalen zijn over list algemeen flog gebrekkig en laten op vele plaatsen to wensehen over. Hier en daar, inzonderheid to Padang, Fort de Dock, Solok, Painan, Aijer Bangies en Ran, warden afzondcrlijk daargestelde goed ingerigte schoolgebouwen aangetroffen . Elders wordt gebruik gemaakt van temporaire bamboezen gebouwtjes, huizen der hoofden en andere lokalen, die plaatselijk aanwezig zijn of met weinig moeite en kosten opgerigtkunnen worden . :Iii den repel wordt door de leerlinaen peen schoolgeld betaald . 'Fe Padang en Paija Combo betalen de kinderen van vreemde oosteriingen echter een sclioolgeld van 40 cents in de maand, welke corn diem tot list aankoopen van boeken, schi ij f behoeften en any dere schoolbenoodigdheden . To Priaman wordt door de kinderen van vreemdelingen 50 cents 's maands betaald, ten voordeele van den onderwUzer . Door de rtgeririg zijn voor liet inlandsch onderwijs de na,vol~ geode subaidien toegestaan to Padang (besluit 28 November 1857 no, 37)
81 voor eon ,, ))
le
onderwijzer
2e
,,
,
» twee kweekelingen . " schoolbehoeften
f
600 's jaars .
»
360
id .
240 240
id .
» n
id .
Totaal f 1440 's j oars . Voor Oeloe en Pakantan (residentie Tapanolie) (besluit 7 October 1857 no . 39) voor tiers onderwij zers a f 14:4 's j oars . . . . f 1440 schrij f behoeften voor de 10 scholen o 300 Totaal
', 1740's jaars .
Van deze sommen is uitgegeven voor de school to Padang f 1440 voor 2 opgerigte scholen in Oeloe en Pakanten, namelijk to Si Pirok en Waringen, van of Augustus 1858 tot nit . van dot jaar "
145
f 1585 's jaars
in kas verbleven , . . f 1593 In de scholen to Penjaboengan, I(otta Nopan, Padang Sidemhoeang staan oars hot hoofd Battas, die den Islam omhelsd hebben ; to Si Pirok en Waringen, alle in de residentie Tapanolie, Battasche heidenen . Overigens zijn alle onderwijzers maleijers, meestal zonen van hoofden of geachte en invloed bezittende personen . I£unne geschiktheid voor hetgeen zij to onderwijzen hebben is zeer voldoende . Op burs gedrag zijn in hot afgeloopen jaar gen to makers gewees t .
geene aanmerkin-
Het toezigt over het onderwijs wordt uitgeoefend door de respectieve ambtenaren, onder het oppertoezigt der rcsidenten . Over hot algerneen leggen de ambtenaren cone loffelijke en verstandige belangstelling in het onderwijs aan den dog en beijveren zij zich de scholen to doers bloeijen en voor de leerlingen zoo vruchtbaar anogelijk to makers . Voor zoo veel doenlijk is bU do onderscheidene scholen hot klassikaal onderwijs ingevoerd . Eizijn in den regel 4 klassen waarin wordt onderwezen, als lie klasse ; bet lawn van bet maleisch in arabisch schrift. 2e
~~
3e
},
hot maleisch sehrijven met arabisch karakter . bet I .. =gin van bet maleisch met romeinsche letterteekens en do twice eerste hoof dregelen der rekenkunde .
4e klasse, het maleisch schrijven met romeinsche karaklers, zoomede de beide andere hoofdregelen der rekenkunde en eon weinig aardrijkskunde , voornamelijk vat betreft de Nederlandsch-Indische bezittingen . De leeruren zijn op de meeste scholen, in navolging van lietbeen op de gouvernements scholen in gebruik is, van 8 tot l uur. Op sommige scholen eehter onderwijst men van 7 of 8 tot 11 en 's middags van 1 tot 5 uur . De bepalingen dienaangaande worden in den regal in overleg met de hoofden vastgesteld . BE cKOELEY .
In de adsistent residentie Benkoelen bestaat ears inlandsche school to Tallo, hoofdplaats der afdeeling Seloema . De in vroegere jaren bestaan hebbende school to Mokko Mokko, is door onverschilligheid der bevolking geheel verloopen en dientengevolge gesloten . Ter hoofdplaats Benkoelen zal eerlang eene dergelijke inrigA frog tot stand komen . I3et getal der leerlingen hetwelk de school to Tulle bezoekt, bedraagt 25, hetgeen ten naaste bij hetzelfde cijfer aantoont als dat der leerlingen die de beide vorige jaren die school bezochten . De kinderen zijn alien afstammelingen van passerbewoners to hoofdplaats Tallo . De hoofden hebben tot dusverre hunne kinderen niet naar school doers gaan ; eenigen onderwijzen hunne kinderen zelven . Zij zijn over hot geheel genomen of to aria of to onverschillig, om voor bet schoolgaan banner kinderen golden to kunnen of to willen uitgeven . De ouderdorn der leerlingen is van 8 tot 12 jaren, De kontroleur der le klasse belast met hot gezag in doze afdeeling, heeft getracht om door bemiddeling der hoofden, de ouders der schoolaaande kinderen to bewegen voor ieder kind den on derwijzer de geringe som van 25 centers per maand to betalen ; willende daze ambtenaar alsdan tar aanmoediging der zaak, eene vrij willige bij drage van f 5 . 's rnaands geven, doeh doze poging is to vergeefs geweest . De vakken waarin onderwezon wordt bestaan in bet lezen enn schrijven van arabisch letterschrift en de allereerste gronden der rekenkunst .
Nk~tiflen wordt er net gehouden . De kontroleur, de sclioo~ herhaaldelijk bezoekende, merkte op dat onderscheidene kinderen vrij vlug konden lezen en schrijven, dock dat het rekenen to wenschen overliet . Na et verlaten der school leggen de leerlingen zich toe op den landbouw . Schoollokalen bestaan bier niet : de raadzaal wordt op dagen dat er geen mad wordt gehouden daarvoor gebruikt . De onderwijzer to Tallo met name Laoedin, behoort tot den priesterstand, is sedert jaren inwoner van Tallo en zoon van eenen timmerman, Omtrent zijn gedrag valt niet5 aan to merken, en naar de meening van den kontroleur, bezit hij geschiktheid genoeg om zijn yak uit to oefenen . Hij is echter niet sterk en ook niet bong meer. Het toezigt over bet onderwijs wordt door den gezaghebbenden ambtenaar uitgeoefend . Van tijd tot tijd bezoekt hij de school . De toestand van deze school is niet zeer gunstig, hetgeen to wijten is aan de armoede en onversehilligheid der bevolking . BANI~A.
Onder ultimo December van bet jaar 1858, bedroeg bet aantal leerlinaen die de inlandsche school to Muntok bezochten 35, terwijl bij het einde van 1857 23 en van 1856, zijnde bet jaar der oprigting van die school 39 kinderen op dezelve werden onderwezen . Van do 35 thans tot die school toegelaten kinderen zijn 33 van maleische en 2 van chinesche of komst. Hun leeftij d is gemiddeld tussehen de 12 en 20 jaren . De oorzaak dat onder ultimo van bet jaar 1857 hot aantal
leerlingen 16 minder telde, dan bij bet einde van 1856 en nu weder 12 meer bedraagt dan op den laatsten December 1857 wordt toegeschreven aan de navolgende oorzaken : Na bet oprigten der school in 1856 word bepaald, dat aan de leerlingen onderwijs zoude worden gegeven, bij voorkeur in bet lezen en beoefenen van den koran, -- vele ouders waren daarmede ingenomen en zonden hunne kinderen naar school . Deze bepaling is later gewijzigd, en werden de scholieren onderwezen om hen to bekwamen voor gouvernements geemploijeerden en hen voorloopig op to leiden, om later hunne studien to kunnen aanvaarden om tot doctors djawa to women 1 enoemdo
87 In den eerstep tijd deter verandering van leerwijze, herder verseheidene kinderen van de school teruggenomerl, omdat de meeste ouders verkozen hen vooraf bij inlandsehe geestelijken den koran eenigzins to doer beoefenen ; dit gal aanleiding tot de vermindering van hot aantal leerlingen order ultimo December 1857. Nadat hieraan eenigen tijd gevolg gegeven was, kwamen de scholieren van lieverlede terug, zoodat bij hot chide van hot jaar 1858 hun aantal weder was vermeerderd . De vakken waarin onderwijs wordt
gegeven zijn voorname-
lijk hot maleisch lezen en schrijven, zoowel in romeinsche als arabische karakters, de vier hoofdregels der rekenkunde en de allereerste beginselen der aardrijkskunde,-- waartoe worden gebezigd eenige zoowel met arabische als met romeinsche karakters gesehrevene leerboekjes, waarin brieven, enz . voorkomen . Voor hot onderrigt in de geographic wordt gebruik gemaakt wan de wereldkaart,
op
den 27sten December 1858 heeft hot jaarlijksch examen
plaats gehad, bij welke gelegenheid is gebleken dat de leerlingen in hot afgeloopen jaar over hot algemeen zees goed van de bas gegeven lessen hadden geprofiteerd, en vooraf die welke in do lste en 2de klasse waren ingedeeld . Z j lawn meestal viu , hadden een duidelijk handschrift, en eenigen banner rekenden vlug ;-het onderwijs in de aardrijkskunde liet to wensehen over . Bij hot verlaten der school worden de leerlingen die met vrucht van de hun gegeven lessen hebben geprofiteerd, dikwijls in gouvernements dienst geemploijeerd en sommigen banner voor doctor djawa opgeleid, terwijl weder anderen do door hen opgedane kenhis benuttigen in den handel of andere particuliere ondernemingen . Het schoollokaal is eon gouvernementsgebouw, goed ingerigt en wel gelegen . Schoolgelden worden riot betaald . Hot gouvernement verleent cone jaarlijksche subsidie van f 200, waarvan f 100 voor a nkoop van beckon, schrijf behoeften enz . en f 100 voor bet onderhoud van hot gebouw is bestemd. Afgescheiden van doze subsidie is nog toe estaan cone inkomst van f 600 's jaars tot bezoldiging van den onderwijzer. De onderwijzer der school Hadji Dries, geboortig van Rembang, is zees geschikt om met kinderen om to gaan en hen to onderwijzer, waartoe hot hem geenszins aan bel,waamheitl ontbreekt i terwijl hij tevens VA eons oubesproken gedrag is
88
Het oppertoezigt over hat onderwijs Iieeft bet hoofd des bestuurs op zich genomen, die zich persoonlijk , zoowel als door daarvoor aangewezen ambtenaren en inlandsche geemploijeerden , van de vorderingen der leerlingen en van de wijze waarop hat onderwijs gegevon wordt, overtuigt . C LLEE ES . School to Makassar .
Hot petal der leerlingen bedroeg op ultirno December 185G 12 1857 5 9 9 1858 26 Dc aanwezige leerlingen van 7 tot 18 jaren oud, ziju kleinkinderen en nanverwanten van den kapitenluadermi-, jers, van de aihier woonachtige Aroe Pantjana Toea, van vijlen den Pangerang Dipo Negoro en van gegoede inlanders van de kampong Malaijoe. Gedurende 1858 zUn bijgekomen 21 leerlingen . De oorzaak van deze vermeerdering kan alleen worden toegeschreven aan de verplaatsing der school binnen de kampong Malaijoe, alwaar de ouders meer genegenheid gevoelen hunne kinderen ter schole to zenden . De leerlingen worden onderwezen in hat lawn en schrij van van de romeinsehe, maleische en makassaarsche karakters en in hat vertalen van hat makassaarsch in hat maleisch en omgekeerd . Voorts in de rekenkunst tot aan den regal van drieen en de aardrijkskunde van den Tndschen Archipel. Voor dit onderwijs wordt gebruik gemaakt van : de kitab akin di batja anak anak di skola djawa ; de kitab akan mengadjar permoelain den Ilmoe Boemi ; de kitab malaijoe akan mengadjar permoelatn den pada Ilmoe hitoengan ; de soerat hoekoem oendang oendang atas tanah hindia Nederland ; de kitab pada menjatakan den pads permoe1ain beladjar aleb, ba, to sampe bole rnenbatja, en de algemeene kaart van Nederlandsch Oost India . Voor hat lawn en schrijven van de rnakassaarsche taxi wordt alleen van geschreven voorbeelden gebruik gemaakt. Bj hat gehouden examen voor de inlandsehe school to Makas-
89 sar, hetwelk heeft plants gehad ten overstaan van den gouver® near, den adsistent resident en magistraat, den secretaris van het gouvernement Celebes, den secretaris voor de inlandsclre taken en van een paar inlandsche hoofden, werden de gemaakte vorderingen als bevredigend aangemerkt en zijn bij die gelegen heid aan de vlij tigste scholieren eenige geschenken uitgereikt . De bestemming der leerlingen na het verlaten der school varieert naar mate van den stand der ouders . Eenigen treden daartoe door de bevolking gekozen en geschikt bevonden wordende, als inlandsche hoofden op,- anderen werden benoemd tot vaccinateurs en inlandsche schrijvers . De inlandsche school werd gedurende het afgeloopen jaar gehouden in een daartoe door den kapitein der maleijers opgerigt gebouw, gelegen binnen de kampong Malaijoe en waarvoor de huur van f 10 's maands wordt betaald . De verplaatsing van deze school naar genoemde kampong is geschied, omdat vele den ouders niet zeer genegen warm hunne kinderen ter chole to zenden, toen dezelve gehouden werd, eerst in een gebouw gelegen in de nabijheid den gevangenis en later in het midden den europesehe bevolking, Ten behoeve van deze inrigting worden geene schoolgelden geheven ; de kinderen worden gratis onderwezen . Krachtens magtiging des konings is bij gouvernements besluit dd . 18 Julij 1857 no . 7 ten behoeve den inlandsche scholen to Makassar en to Maros, jaarlijks beschikbaar gesteld eene som van
f 1200, terwijl van deze som voor Makassar f 700 is aangewezen . De uitgaven hebben bedragen : voor tractement voor een onderwijzer ad f 30 's maands f 360 .--. Voor huishuur ad f 10 's maands » 120 .-Voor school- en schrijfbehoeften » 162,482 Te zamen Alzoo minder uitgegeven dan ontvangen
:
:
;
642,482 f 57,51a
De onderwijzer, Ismael genaamd, is een maleijer en zoon van wijlen den hoofdpriester van Makassar . Hij bezit genoegzame geschiktheid voor zijn yak, en er valt op zijn gedrag niets aan to merken . Het toezigt over het onderwijs wordt gehouden door den secretaris voor de inlandsche taken .
30 Het resultant van de inlandsehe school to Makassar kan gezegd worden bevredigend to zijn . School to 3faros .
Het getal leerlingen bedroeg under ultimo December 1858 , ; 18 " ,, ,, 1857 . 23 . » ,, ,, 1856 . : 26 De aanwezige leerlingen, van 10 tot 16 jaren oud, zijn kinderen van regenten, van onderhoofden en van gegoede inlanders uit deze afdeeling . Gedurende 1858 zijn bijgekomen twee en afgegaan zeven leerlingen. a . lEen werd geroepen om de betrekking to aanvaarden van regent van het bergregentschap Tjinrana . b. als behoorende tot de familie van den ontslagen regent van Siembang J. Mangaweang, verlieten de school stilzwijgend . Vier leerlingen als 18 jaren bereikt hebbende . Er werd onderwezen in het schrijven en lezen vary makassaarsch, C.
en maleisch met makassaarsche, maleische en romeinsche karakters. Vertaling van bet makassaarsch in het maleisch en omgekeerd. Bekenkunst tot aan den regel van drieen. Aardrijkskunde van den Indischen Archipel . Bij deze school werd voor het onderrigt gebruik gemaakt van dezelfde boeken en kaarten als bij de school to Makassar . De resultaten van het onderwijs zijn bevredigend . Van de vier leerlingen die den onderdom van 18 jaren bereikt hebben en de' school verlieten, zijn geplaatst Een als dleve vaccinateur, een als schrijven bij den djaksa, een als eleve schrijven op het bureau van den adsistent resident ; terwijl de vierde zijn vader, een den onderhoofden van de bergdistrikten, -in het uitoefenen zijner dienstpligten behulpzaas~ is . De bestemming den aanwezige leerlingen varieert naar mate van den stand den ouders ; eenige treden later daartoe door de bevolking gekozen en geschikt bevonden wordende , als regenten en inlandsehe hoofden op, anderen als vaccinateurs , collecteurs, en als inlandsehe sehrijvers . Het lokaal voor inlandsehe school gebezigd is een kamertje van een gebouw, waarin tijdelijk het policie bureau to Maros gehoudeu wordt .
91 Schoolgelden worclen niet geind . Van de bij gouvernements besluit van 18 Juj 1857 no . 7, ten behoeve der inlandsche scholen to Makassar en 11laros jaarlijhs beschikbaar gestelde ,f 1200 is f 500 voor l\Iaros aangewezen . I-Iet tractement van den onderwijzer ad f 30 's maands, het schoolmeubilair en de verdere sehoolbehoeften worden uit die f 500 bestreden . Dc ondertivijzer is een javaan , Radhen Sosmieto . Op zijn gedrag valt niets aan to merken en bezit hij de noodige geschiktheid voor zijn yak . llet toezigt over het onderwijs wordt gehouden door den adsis-
tent resident. De resultaten bij deze school verkregen zijn bevredigend . De uitcgaven hebben van en met December 1857 tot en met November 1858 bedragen eene som van f 459,50 . III . Sohoolboeken .
1-let aantal schoolboeken is dit jaar niet vermeerderd : Er werden echter 3000 exemplaren van voorbeelden van schoonschrift met romeinsche letters verkrijgbaar gesteld ( t ) . In 1858 zijn ooh belooningen verbonden geworden aan de vervaardrging van maleisehe leer- en leesboeken voor de inlandsche Indie, waartoe in de Javasche Courant scholen scholen in in Nederlandsch Nederlandsch Indie, van den 30sten Junij 1858 no, 52 de volgende bekendmaking geplaatst is. Sc1coolboe1 en voor den inlander. Blijkens de Javasche Couranten van `?1 Julij 1855 no . 58, en 22 April 1857 no. 32 Is door de regering ; onder zekere voorwaarden uitgeloofd eene premie van f 1000 en eene belooning, bestaande in cone groote gouden medaille, voor javaansche leer- en leesboeken . 'Ihans wenscht de regering ook zoodanige belooning to verbinden aan de vervaardiging van maleische leer- en leesboeken voor inlandsche scholen in Nederlandsch Indie. Daartoe worden de volgende repels hierbij vastgesteld . le. De regering verlangt werken van zeclekundigen aard of be-
(1 ) Besluit 4 September 1858 no. G .
92 schrijvingen op list gebied van aardrijks- ; natuur- of staathuishoudkunde, geschreven of vertaald in good, voldoend zuiver maleisch . 2e. De omvang der werken is onbepaald, dock voor elk goedgekeurd vel druks (in dessendiaa .n) , zal worden toegekend eens premie van f 100 (een honderd golden) . 3e. Bovendien zal aan den schrijver die in eens of op verschillende tijdstippen, moor dan een vel druks indient, worden toegekend voor de eerste tiers vellen , eens kleine zilveren medaille, voor de tweeds tiers vellen, eens groote zilveren medaille, voor de derde tiers vellen, eens kleine gouden medaille, voor de vierde tiers vellen, eens groote gouden medaille, voor elk vol boven de veertig, f 25 boven de premie van / 10 0 . 4e. De regering behoudt zich voor, hot benoemen van beoordeelaars en list goedkeuren der aangeboden werken . 5e. Hot work wordt 's gouvernements eigendom . 6e. De schrijver blijft, zulks verlangende, onbekencl en is vrij in de keuze der middelen waardoor hij dit wenscht to verzekeren . 7e . De kleine medailles hebben de grootte van eon 1 golden stuk en de groote die van eon 2' / 2 guldenstuk, en hebben aan de eens zijde 's Konings wapen en aan de andere hot volgende opschrift : Aan voor verspreiding van nuttige kennis onder don islander in Nederlanduch-Indie . (jaartal) .
Onder ult . 1858 was de uitslag flog niet bekend van hot aan de heeren A . B . Cohen tuart, Dr, W. Palmer van den Brook, H . Neubronner van der Tack, B . F . Matthes on H. H . T. Friederieh, blijkens hot vorig verslag gerigt verzoek, om nit oostorsche schrij vers s tukken aan to wij zen , geschikt onl tot cone bloemlezing vereenigd to worden en om vertaald in hot javaansch of maleisch to strekken tot leer- en leesboek op de hoogere klassen der inlandsehe scholen . Wel hadden doze taalgeleerden hunne denkbeelden daaronatrent reeds aan de regering medegedeeld, maar bepaalde voorstellen, daaromtrent in hot laatst van 1858 ontvangen van den ambtenaar voor de javaansehe taal to Soeracarta A, B . Cohen Stuart, waren flog in overweging ( 1 ) .
(') Besluit 23 JanuarU 1859 no . 51 .
Eindelijk is in 1858 bepaald dat voor de in Indie, door het gouvernement voor het inlandsch onderwijs uit to geven boeken slechts zal vergoed worden het kostende van het papier . De boeken worden bij 's lands drukkerij gedrukt . Het beheer over deze boeken is opgedragen aan de directie der producten en civiele magazijnen, die van het bestaan derzelve openbaarheid geeft door middel van de Javasche courant ( ) . De bijgaande opgave bevat eene aantooning van de gedurende 1858 verkochte en verstrekte sehoolboeken,
(
L )
I csiuit 22 N ovem ber 1 858 no . 1 .
19
11
Gou ~ vernemea n ts L'esluit 5 TuliJ' 185-14 11o . 0 . Javaansche fabelen door C . F . Winter Sr, Gouvernements Besluit 18 Julij 1855 No . 5 .
l~el~oort
bi' ,~
iTiissive
vala
den
r c!
C
der
Idr
J)irekteitr
Gou-Ternr,nicnts. Besluzt 20 September 1855 No . 31 . DharmO Wool/&h, verzameling van leer- en zedespreuken . Javaanscbe vertalin door C . F . )Minter Sr
Tweede verzameling van zedelrjke verhalen in het Javaansch door
38
24
Maleisch leesboek lste stukje
r
39
rel
(ouvernements Apostillait e Disposztte (~ Juni,l ' 18J3 No . 23 . Javaansch rekenboekje door .1 . A . Wilkens Gouvernements Apostillaire Dispositie 6 Fc'b ruariJ ' 1854 ~'o. 5 .
Soendaasch leesboek met Javaansche karakters 18 Idem rekenboek Idem 10
C.
flour ernements Appostl i laz're Disco,sitie 15 FebruariJ' 1853 No . 10 . Maleische aardrijkskunde door de Brain Gouvernements Eesluit 23 .Jlaart 1853 No . 12 .
1 1
1 1 1
Gouvernemcnts Besluit, 30 Augustus 1851 No . . Javaansch leesboek in Ngoko Idem hromo
Maleisch spel- en leesboekje Javaanseh Idem Soendaasch Idem . .
a . b.
tt c . a d .
K
OMSCITRJJVING DER BOEKEN .
r•
3 8
2
150 100
rID
CJ
• G
en
50
45 45
30
1'10
70 7U
•
75 85 77 133 1
c3
•
G
•
111,
100 100
riD
U O
CN
CJ
a~~
10 10
50
n d
nU
x
ne2z,
goo
24 .
224
324 3d!o 150 350
G O s4. d 0 m
••
1
1
1 1 1 1
1
nr'. U
d d.
GEWESTEN .
Civiele
40
•
p
•
WJ
G
DER
G O
Frodukten
20
O
NAMEN
20
54
rrV
1113 19 10 261 98 00 301
470 480 550 749 2
••
J'tG?t't
15
15
15 15 4.5
15
Q n Cy
1859
G
773 ~
353
451
879
1470
1431'
2189
297
3139
2688
763
3809
4017
2935
2001
O
r r
Gy F.
0
Aanmerkingen .
10 Januarij
7r0, '
299
234
2574. 350 287 19 4. 5 139'. 13"21 578
2!. 31 2505 4307 30130 763
G cA
OUs. r m GU
G
G N
der in de onnervol`rcude gewesten verstrekte lees- en schoolboekjes voor den inlauder, van tot en met ultimo December 1858 .
7de VERVOLG AANTOONING
