A. L. GERRITSEN
EEN EN ANDER OVER DE „DRUKKERIJ" DER WEESINRICHTING
D
5. Kluin verzocht mij voor het het 28ste verslag, gedrukt te Middel., jubileumnummer van De Vriend des burg bij P. J. Milborn en gedateerd Huizes iets te schrijven over de ge= 23 Sept. 1870. Dat was het laatste schiedenis van de drukkerij, nu dit drukwerk te Middelburg verzorgd. Een tijdschrift 50 jaar is verschenen. volgend stukje drukwerk, dat gedateerd Voor zoover de mij ten dienst staande is October 1870, is te Nijmegen gedrukt. gegevens en mijn herinnering van meer 't Is stellig de eerste proeve van druk, dan 50 jaar dat moge:, werk dat de drukkerij lijk maken, wil ik aan dat der Inrichting afleverde verzoek graag voldoen. en te typeerend voor de Al heel spoedig nadat geschiedenis der drukkerij de heer van 't Lindenhout, om het hier niet af te omstreeks 1863, met zijn drukken. Men vindt het plannen in zake de weezen, op nevenstaande pagina verpleging was voor den afgedrukt. dag gekomen, gevoelde hij De stoot, om de kleine de behoefte om deze in drukkerij van Middelburg wijder kring dan de kleine naar Nijmegen te verplaat., Nijmeegsche Evangelisatie sen, ging ongetwijfeld uit bekend te maken. van den heer van 't Lin' Enkele kleine circulaires denhout, wiens hoofd ah voor de vele vrienden en tijd vol zat van allerlei kennissen, die hij zich op plannen. Hij zal b.v. zijn colportage reizen had P. J. MILBORN Milborn, evenals van verworven, werden door Yperen, Bloemendal en een dezer vrienden, den heer P. J. Mih vele andere hebben overgehaald zich bom, die te Middelburg een zeer kleine met al wat hij had ten dienste te stellen drukkerij bezat, gedrukt en het duurde van de Inrichting in het geloof dat niet lang of het Middelburgsche drukke' God in alle behoeften zou voorzien. rijtje had den heer van 't Lindenhout Daar was de vrome Zeeuwsche broeder tot grootsten klant. dadelijk voor te vinden en een deel Vooral de verslagen van de inkomsten van de woning in de Brouwerstraat, der Weesinrichting die bij honderden dat jaren lang had dienst gedaan als werden toegezonden aan de vrienden Evangelisatie lokaal, maar sedert het der Inrichting, vereischten heel wat zorg. verhuizen naar Neerbosch — omstreeks Tusschen de regels door krijgt men een 1866 — niet meer zoo tot zijn recht indruk van het leven op de Stichting. kwam, werd daarvoor ingericht. Het Wat later in de Kroniek in Het Oosten was betrekkelijk een schamele inventaris werd medegedeeld, vond toen daarin die broeder Milborn meebracht. Een een plaats. Ik heb hier voor me liggen eenvoudige handpers, etc.
Daar het ons door 's Heeren zegen gelukt is eene Drukkerij aan onze Weesinrichting te verbinden, waarop eenige weezen werkzaam zullen zijn om dit vak te loeren, is het ons voornemen met 1 Januari 1871 een CHRISTELIJK WEEKBLAD, onder den titel van : „HET OOSTEN" uit te geven, waarvan wij de redactie op ons wenschen te nemen. Dit blad zal hoofdzakelijk gewijd zijn aan de Christelijke philantropie en zal mededeelingen bevatten van hetgeen op dit gebied binnen en buiten ons Vaderland merkwaardigs voorvalt. Wij hopen te vermelden wat vermeldenswaard is betrekkelijk de verzorging van armen, weduwen, weezen, verlatenen, gevangenen, enz., wat plaats vindt in kerk, school en in- en uitwendige zending. Wanneer er nuttige uitvindingen ten opzichte van landbouw en nijverheid gedaan worden, zal de redactie er van spreken, de kolonisatie, vooral in verband me tde zending, zal niet vergeten worden. En voorts zal het merkwaardige, dat op staatkundig en maatschappelijk gebied, zoo binnen als buiten ons Vaderland, voorvalt evenzeer eene plaats vinden, als, voor zooverre wij daartoe aanleiding hebben, elk nommer iets van de weezeninrichting te Neerbosch en Nijmegen, zal bevatten. In één woord, onder biddend opzien tot den Heer, wenschen wij door dit eenvoudig Weekblad datgene mede te deelen, wat tot nut en zegen van ons volk strekken kan. De uitgave geschiedt in middelbare grootte van gewone couranten, met duidelijke letter eiken Woensda g, tegen den geringen prijs van f 0.75 per kwartaal. Advertentiën die niet strijdig zijn met Gods woord, worden opgenomen, en hiervoor houden wij ons zeer aanbevolen. Alle voordeelen, die de uitgave zal afwerpen, komen voor do weezen ; de uitgave van dit blad is echter van onze werkzaamheden voor de arme weezen gescheiden. Wij bevelen ook dit werk, dat wij in het geloof aanvaarden, aan de voorbede van de geloovigen in Nederland aan. NIJMEGEN, den October 1870
Namens de Redactie, JOHs. VAN 'T LINDENHOUT
Bij dezen nemen wij de vrijheid UEd. eene Inteekenlijbt aan te bieden, met vriendelijk verzoek, die bij uwe vrienden te laten circuleeren, en, ingevuld zijnde, ze zoo spoedig mogelijk aan ons adres op te zenden. In den loop van de maand December hopen wij twee proef-nommers van dit blad uit te geven.
670
DE VRIEND DES HUIZES
tllr
Maar spoedig werd het materiaal, met woordig noemt, werden er niet gemaakt. behulp van vele vrienden, aangevuld. De drukkerij was er nu eenmaal, en, wat Twee snelpersen, die echter nog door drukwerk meer inbracht dan de prijs een paar stevige werklui moesten worden van het papier, was toch eigenlijk pure in beweging gebracht, lieten niet lang winst. En er waren altijd tal van weezen, op zich wachten. En toen kwam er vrienden die zich op elke uitgave overvloed van werk. Zooals we reeds abonneerden. zagen verscheen 1 Jan. 1871 het eerste Ds. J. Schrijver, de opvolger van nummer van Het Oosten. In 1872 ver, v. 't Lindenhout, had een anderen kijk scheen de eerste Weezenalmanak, die hierop en doekte bij zijn komst alle weldra een oplage had van niet minder week, en maandblaadjes op, met uit,. dan 40.000 ex. zondering van Het Tegen één kwartje Oosten en De Vriend per stuk werden ze des Huizes. door tal van groote en De moeilijkheden, kleine vrienden der die het gaan van de weezen aan den man leerlingen der drukkerij gebracht. Vervolgens en zetterij naar de stad verscheen het eene tijd= opleverde, waar ze van schrift na het andere : 's Maandagsmorgens Oud en Nieuw, Tehuis, tot Zaterdagsmiddags Uit verre Landen, De verbleven, de snelle uit, Geus, Neerbosch' Zon, breiding van deze vak, dagsblad, Nieuws van school en het ideaal het oorlogstooneel om de geheele zaak (1877) enz. Het laatste bijeen en onder toe:, blaadje werd, nadat de zicht te hebben, waren vrede tusschen Rusland zoovele redenen om al' en Turkije gesloten was, thans een gedeelte van omgezet in „De kleine dezen zoo belangrijken tak van werkzaam, courant", die tweemaal per week verscheen. heden van Nijmegen naar Neerbosch over te Ook voor Zuid, S. LOUWERSI brengen. Dit geschied, Afrika werden tal van de omstreeks 1880. boeken en tractaten gedrukt en zelfs een Maleisch Nieuw, Ten behoeve van het „Nieuwe Plan", testament. De Zondagsschoolrooster dat altijd een plan gebleven is, was op telde vóór er te veel concurrentie kwam eenigen afstand van de overige gebouwen op dit gebied, een oplaag van 67.000 ex. een huis gezet, waarvan het voorste De Weezen,almanak zag het aantal gedeelte twee verdiepingen telde en koopers sterk slinken sedert de ver, bestemd was tot woning van een der schijning van den Neerbosch' Scheur, onderwijzers. Maar toen het Nieuwe Plan kalender, die vele jaren in 20 tot 25 oud begon te worden zonder dat het duizend ex. werd geplaatst, en thans werd uitgevoerd, stonden de drie groote daarvoor bestemde vertrekken leeg. nog 17.000 koopers vindt. Hier moesten twee snelpersen uit Dat de groote verscheidenheid van uitgaven neerkwam op een concurrentie Nijmegen geplaatst, benevens een aantal die de drukkerij zichzelf aandeed, zag letterkasten en bokken en onder leiding van een der knechts, Louwerse, die deze de heer van 't Lindenhout niet in. Calculaties, zooals men dat tegen., onderscheiding wellicht te danken had
EEN EN ANDER OVER DE DRUKKERIJ DER LEESINRICHTING
671
aan het feit, dat hij met een oud-wees klein is geworden, is zeker wel een van was gehuwd, werd de Neerbossche afo de gewichtigste momenten uit de geo deeling opgericht. Merkwaardig is wel schiedenis van de drukkerij der Weesino dat voor deze afdeeling geen werk uit richting, te meer wijl sedert dien tijd Nijmegen werd weggenomen, naar nieuw de snelpersen, tot nu toe met de hand werk werd gezocht. Een tijdschrift: gedraaid, door stoom in beweging konden „Goede Woorden", dat er keurig verzorgd worden gebracht. Neerbosch had nu uitzag, en de Neerbosch' Scheurkalender een „stoomsnelpersdrukkerij" en ont= behoorden tot de eerste producten die ving daarmee de gelegenheid tot een te Neerbosch werden klaargemaakt. Het verbazende productie. eerste werd weldra vervangen door De technische leiding der Neerbossche De Vriend des Huizes, dat een twee drukkerij, waarvan de afdeeling Nijmeo jaar later voor 't eerst het licht zag. gen onder leiding van den heer Milborn In 1884, nadat de Nieuwe spoedig nog maar een Kapel in gebruik was ge:, onderdeel vormde, berust,nomen, werd de drukkerij te vele jaren bij den heer naar het daardoor leeg S. Louwerse, een man van gekomen lokaal, thans ont, wien het mij altijd heeft spanningslokaal, overge, verbaasd dat hij, die zelfs bracht. de gewone lagere school Nu was er ruimte en niet geheel doorloopen kon Neerbosch heel ons had, een zoo groote zaak, land voorzien van goed: ook administratief, zoo koope volkslectuur, een uitstekend wist te leiden. zaak die de heer v. 't Louwerse was een harde Lindenhout na aan 't hart werker en gaf daarmede lag. Inzonderheid voor de aan de vele leerlingen die verbetering van den volks., hij opleidde een vooro zang werd veel gedaan. beeld, dat tot navolging Reeds in de eerste jaren W. BELOGNE prikkelde. na Milborn's vestiging En — een enkele uit= te Nijmegen verschenen zangboekjes voor zondering daargelaten — zijn jongens school en huis, verzorgd door den heer hielden van hem, ondanks al zijn eigen. J. C. de Puy, wiens verdiensten in een aardigheden. tijd toen het er met den volkszang Na de pensioneering van den heer treurig uitzag nooit genoeg zijn gewaar., Louwerse, bleef het met de technische deerd. Latere door hem saamgestelde leiding van de drukkerij eenigen tijd bundels voor zangvereenigingen werden sukkelen. Ze kwam in verschillende hano eveneens te NijmegenoNeerbosch den, totdat een jaar of zes geleden de heer drukt. En dan de Neerbosch' Zangen, zoo P. Mons, een jonge, energieke kracht, uitnemend verzorgd en onder ons volk daarmee werd belast. Zijn invloed ten gepropageerd door broeder A. Sneep. goede is reeds voldoende naar buitenaf Maar wellicht begeef ik mij nu op een gebleken. terrein, dat meer tot de geschiedenis De algemeene leiding bleef, zooals der uitgeverij dan tot die der drukkerij te begrijpen valt, in handen van de behoort. directie der Weesinrichting. Een algeo De aanbouw van een groot complex heele vernieuwing van de zetterij was werkplaatsen, waarbij voor de drukkerij het laatste, dat Ds. Schrijver onder, wel le grootste ruimte werd gereserveerd, handen nam en waarmee hij het doel, een ruimte die ook thans nog niet te dat hij zich ten opzichte van de geheele
672
DE VRIEND DES HUIZES
Weesinrichting gesteld had, bereikte. De drukkerij was in den loop der jaren rommelig geworden, de letter., kasten, in den timmerwinkel der Weeso inrichting vervaardigd, naar het model van die, welke de heer Milborn uit Mido delburg had meegebracht, waren wel uiterst solide, en de bokken, ook telkens op eigen werkplaatsen bijgemaakt, waren wel bokken van stavast, maar lomp en onhandig in 't gebruik. Dat alles werd opgeruimd en vero vangen door de moderne zetterijometio helen van de Lettergieterij „Amsterdam", waardoor aan ruimte veel werd geo wonnen en de drukkerij het nette aano zien verkreeg, dat de bezoekers van thans ongetwijfeld moet frappeeren. De jongens kregen daardoor tegelijk gelegenheid te leeren omgaan met mateo riaal van den tegenwoordigen tijd.
De plaatsing van een moderne snel= pers naast de anderen, waarvan de jongste reeds meer dan veertig jaren in gebruik was, en een zware degelpers, waarop nu de schilden van den Scheurkalender in eigen bedrijf gedrukt worden, bleef voorbehouden aan Ds. H. Kluin, die daarmede ongetwijfeld nieuwe mogelijko heden heeft geopend. Dat dit ook aan de opleiding van de drukkersleerlingen ten goede komt, springt in 't oog. Ten slotte vermelden we als curiosio teit, dat de oude drukpers, door den heer Milborn uit Middelburg meegebracht, nog dagelijks dienst doet voor 't trekken van drukproeven, en op de drukkerij in eere wordt gehouden. Wie Neerbosch bezoekt, verzuime niet die oersolide ouderwetsche handpers te bekijken. Ze vertegenwoordigt een stuk historie, dat niet licht vergeten zal worden.
DE OUDE DRUKKERIJ IN 1900
673
OMSLAG VAN HET EERSTE NUMMER
TIJDSCHRIFT VOOR 'IVF VOLK. kr,11.; . .
-- I' J. .1111"
-•
. •-2
Vét -/ .1
• ti
• HET OMSLAG VAN DE EERSTE JAARGANG HO formaat was toen grooter dan nu, maar al spoedig veranderde de heer Van 't Lindenhout het in het formaat, waarop het tijdschrift thans nog verschijnt, in navolging van_Engelsche en Duitsche magazines. Een zeer gemakkelijk formaat voor de lezers.
674
DE VRIEND DES HUIZES
DE V ItIENDIMS efillitsfreel 6iihstfiriff 0501'1, Haltá.v.ims
S. Ttlk
rix
J. VAN LINDEN:H OUT o.9„ 'E. GERDES. INTRODUCTIV10911 DEN VRIEND 1)ES 119ZES. Alweder een nieuw tijdschrift, hoor ik te vinden naar het land ver Van hier. Daareentge van • anze vrienden at zuchtende In : mn gaat hij naar de kerk-en verhaalt wat de Mille of ••overluid momPolen. Prediker van het Evangelie zooi van den, .'zijn er genoeg. Wel mijn waarde 'Velend Of ouden Bijbel. liij houdt ook vadmingenamc vriendin, als gij reeds overvloed van ehtle- verpoozingoi. Des winters in den huiiielijken telijke lectuur hebt, ••clan willen wij u geen kring is hij recht op zijn plaats en itinf, lasten meer opleggen om ook dit tijdschrift zomers in de stilte, onder de schaduiv van te lezen, maar dan zult gij ons ook tee boom en struik gezeten , • geeft hij goede goede houden, dat wij n opmerkzaam ma- lessen, die hart en geweten raken en den ken,, dat ofschoon onze pers zucht onder geest van den mensch opleiden tot de plaatallo mogelijke moseume en magazijnti, nog sen , waar het gezang der Engelen en der nooit een klacht wordt gehoord over te gezaligden wordt vernomen. Hij iS een vriend , veel tijdschriften. Is het omdat deze neutraal van de heidenen en lijdt met het schepsel zijn 1 Yu, dan hebben wij n begrepen. Gij Gods, dat in de landen der geestelijke duiswilt dan met volle teugen drinken pen deze ternis zeilt, mede, en daarom zal het zijn wieren en nu en dan eens een theelepeltje 'lest zijn te spreken, en te verhalen wat christelijke tinctuur er aan toevoegen. Maar daar in de verre landen onder de heidenen beklaag u dan ook niet, dat uwe kinderen, geschiedt en hoe de lleere God den arbeid uwe dienstboden, enz. hoe langer hoe meer der zendelingen met zijn zegen wil bekrriaai het christendom ontwend worden. De nen. Ook zal hij verhalen van de daden van „Vriend des Huizen" verzoekt zeer vriendelijk zoevele godvruchtige mannen en vrottwen, een plaats in den familiekring, maar hij die door alle tijden heen geleefd hebben , wil zichzelven volstrekt niet opdringen. Gij en die de Ileere God gebruikt heeft als moet lienigaarne binnenlaten en met .vreugde. middelen in Zijne hand tot uitbreiding van ontvangen, of hij heeft veel liever dat gij 's Heeren koninkrijk en tot opbouwing zijner de deur voor zijn neus dicht doet. De oude gemeente. Hij is geen man, die de wetenman met zijn lang grijs haar eh sierlijken schap schuwt; hij %onmin deze beoefend haard, die maar een klein gedeelte van zijn te zien , maar alleen in het licht des Bijbels. vroolijk van blijdschap stralend gelaat laat Daarom zal hij verhalen wat de natuurzien , zijn fonkelende magen, waarin het wetenschappen in onze dagen ontdekken en jeugdig vuur nog schittert, zij moeten u daarstelten en zal zijne kolommen tevens onwillekeurig aantrekken om hem een har- openstellen voor allerlei vragen op christelijk telijk welkom toe te roepen, Rij komt dan ' en maatschappelijk gebied. Voor zoover ons ook slechts twaalf malen lif liet jaar en al de. beantwoording dier vragen mogelijk is, zal hij dan ook dikwerf zeer veel te ver- zult gij., die tri dit tijdschrift ontmoeten. tellen hebben, want op 31 bladzijden druks ; Ziedaar j een klein program van hetgeen de Vriend des Huize? wil geven. Hij kemi • , in twee kolommen staat heel wat te lezen, hij ral u nochtans niet vermoeien, Hij zal u tot u in een passend gewaad, ,niet ecn oPrOken'• van hetgeen ,nodig le oer den weg nette omslag en iedere maand zal hij./
1882
DE EERSTE PAGINA'S VAD
DE EERSTE PAGINA'S VAN HET EERSTE NUMMER
viee
Omen ie zien De _Vriend des llutzes" uwe. • woonre ndkerie wil binnenkomen is fraijeo per post 1'1-- 'siagni. Om het halfjat zal over de ahnutaimmt~elden wordeb beschik!. ziel' «ie waarde nien,~, een kieinoin truchint ie voel' 1.1,1 ,Vt hemt nee Ruims."
675
gil herr% een plaats geven onecg 1W! nia,tricischrtrlen? Hij vraagt zoel, het:etteiditt ht,7ran, temeer daar sim komst het :7roote deel beril ; mede te helpen aan de verzaa ging Van de 630 weezen, die in de Wees., inrichting te Neerhoseh werden verpleegd. V.\," 'T LINDMITOET.
WAT DE VRIEND DES IIDIZES IS. ....,--- eau zekercu.Zondeginiddag ?At CO, WIE, i;azelschaii in de huiskamer vCttl dt111 dealer, die op den book van de grotei markt woont. Daarbuiten was bet guur, mi de sneeuwvlokken dwarrelden op en ;,neer in het luchtruim, als hadden zij geen lust op den grond neer te vallen en wilden sist Lever in aanraking komen met de ideeding en het aangezicht der haastige voorliSongers. liet ir-es een winterdag, die \e,1 no.jAmar een huivering doet go leden j,ing en Lena Iniedi.g nam' huis dreef, fit de hel,itatner I tad Ineu niets te lijden van het gun, weer daarbuiten, De kwelrel `randde, de warmte tersikeidde zich door hef vertrek en elk der buisgenosien geve4ta tett zeer hehage10, te meer, daar er reden in on.trcloed aan. MI God te danken voor de veel-rechten., die zij genoten. Slechts nu en dan schudde de huisvrouw medelijdend met liet hoofd, als zij een blik door het ren.,ter wierp en de witbesneetivede vocdtti.;ane,ers zag. Yeng
HET EERSTE NUMMER
(gidste goan van den krnidetilm. Wen glsteru aso], %lin 1.•X/1111{)/} goknrrm_ .'i gen nu spoedig aan het hoofd (Mei' christelijke veh004 geplaalni worden. Hartelijk werd de vriend oidvangen en temeer waardeerde men net zijn bezoek, daar hij niettegenstaande liet gure weder toch gekomen was, om gijns gelnliwenschen tij die der anderen te voegen, ,Ik bed Niet gedacht dat u eglroman 'Lijn; »tido de ht.uvvrmlw. ,En waarom niet Out die pair vlekjes sneeuw en de morsige dralen? Och, dat btijTI maar kort nulteixm zitten en er komt niets van naar Linnen. Neen, ik zou geen \mee vriend das Intens geweest zijn, ware' neer rk niet bewezen had hNjele te zijn hint de MOOI is naar, ik bad Let met een briefje kunnen afdoen, maar mijn bezoek ia u zetter veel aangenamer. AT.2 vriend des huizes kom ik zelf, want dan eersa hen ik in de gelegenheid u mijne ]:tijdschap bekend te maken." Dit geschiedde dan ook, en de vreugde der huisgenoten werd hierdoor zeer Vett, 1110.0,ge , terwijl het ook den zoon des butes niet aan zegenbeden ontbrak. Onderwijl de gasten druk met elkander in gesprek waren, trad een der jongste dochters van den kruidenier de kamer binnen en ging regelrecht op haren vader toe, dien zij met een bedrukt gelaat iets in 't oor fluisterde. ,Ga maar tiaar tante," sekte de vader, » en zeg haar, dat ik straks wet eens bil haar zal komen." Het meisje ging been, en nu deelde de kruidenier mede, dat zijne zuster sedert een paar dagen ernstig bekommerd-was
1882
