CULTUURMONITOR HEERLEN VOLWASSENEN

CULTUURMONITOR HEERLEN VOLWASSENEN

September 2012 Bureau Onderzoek & Statistiek Gemeente Heerlen

INHOUDSOPGAVE 1.

Inleiding 1.1 Algemeen 1.2 Doel van het onderzoek 1.3 Leeswijzer

5 5 5 6

2.

Begrippenlijst

7

3.

Samenvatting

9

4.

Culturele activiteiten in vrije tijd 4.1 Zelf beoefenen van culturele activiteiten 4.2 Redenen om niet (meer) deel te nemen aan cultuur 4.3 Lidmaatschap 4.4 Tijdsbesteding 4.5 Vrijwilligerswerk voor culturele organisaties

11 11 17 18 20 21

5.

Bezoek aan culturele voorzieningen en activiteiten 5.1 Bezoek aan culturele voorstellingen 5.2 Bezoek aan cultureel erfgoed en galeriebezoek 5.3 Gebruik maken van uitleeninstellingen 5.4 Bezoek aan (besloten) feesten

23 23 26 28 29

6.

Cultuur in Heerlen 6.1 Bezoek aan Heerlense culturele voorzieningen 6.2 Bezoek aan festivals en evenementen 6.3 Cultuur in de wijk 6.4 Cultuur op straat

31 31 33 35 35

7.

Media 7.1 Bekijken en beluisteren van culturele uitvoeringen of vertoningen via media 7.2 Boeken 7.3 Informatie verkrijgen over culturele activiteiten

37 37 37 38

8.

Stellingen over cultuur 8.1 Cultuur in het algemeen 8.2 Cultureel aanbod in Heerlen

41 41 43

9.

Achtergrondkenmerken

47

10. Conclusies en aanbevelingen

49

11. Literatuurlijst

53

Bijlage I: Onderzoeksverantwoording

I

Bijlage II: Cultuur in de Atlas voor gemeenten 2011 & 2012

V

1.

INLEIDING

1.1

Algemeen

Volgens Marlet & van Woerkens (2009, 2010 & 2011) is veel cultuuraanbod in een stad goed voor de aantrekkingskracht op huishoudens en de concurrentiepositie van een stad op de woningmarkt. Ook stellen zij dat cultuur van groot belang is voor de lokale economie. Dit zijn belangrijke gegevens voor steden waarvan de bevolkingsgroei stagneert of waar men met krimp te maken heeft. Steden concurreren met elkaar bij het aantrekken van huishoudens en bedrijven en zullen dat in toekomst steeds meer gaan doen. Cultuur wordt dus van steeds groter belang voor steden. Naast het aantrekken van huishoudens en bedrijven is het belangrijk om inwoners en ondernemers voor de stad te behouden. Inwoners van een stad hebben een sociaaleconomische band met de plaats waar ze wonen door de nabijheid van vrienden, familie en werk (Hospers, 2011), maar daarnaast is de (culturele) aantrekkelijkheid van de stad ook van groot belang voor het vasthouden van inwoners. De gemeente Heerlen onderschrijft dat cultuur en creatieve industrie van groot belang zijn voor de ontwikkeling en de economie van de stad. De culturele sector wordt als een motor voor de ontwikkeling van onze stad beschouwd. Daarnaast levert cultuur een belangrijke bijdrage aan de participatie van burgers aan de samenleving. Door het mogelijk te maken passief en actief cultuur te beleven, worden Heerlenaren gestimuleerd deel te nemen te nemen aan de maatschappij. Het van cultuurbereik en -participatie is daarom één van de vier prioriteiten voor de Culturele Agenda 2013-2016, die onder meer gebaseerd is op het Meerjarig Bestuurlijk Programma 2011-2014 van de gemeente Heerlen. De afgelopen jaren heeft de gemeente Heerlen een ‘Culturele Lente’ gekend. Er zijn toonaangevende evenementen, exposities en voorstellingen georganiseerd, waarmee Heerlen en Parkstad op de kaart zijn gezet. Naast deze in het oog springende activiteiten - die het imago van Heerlen behoorlijk opgevijzeld hebben – wordt ook geïnvesteerd in het leggen van een culturele basis voor de toekomst door middel van bijvoorbeeld cultuureducatie. De gemeente Heerlen vindt het belangrijk om de Heerlenaren zelf meer te betrekken bij cultuur en om de talenten van iedereen zo goed mogelijk te benutten. Op die manier wil de gemeente Heerlen het energiek en creatief imago van de stad uitbouwen om mensen te binden en mensen van buitenaf naar Heerlen toe te trekken. Met deze aanpak wil de gemeente niet alleen verder, ze wil deze gaan intensiveren. De gemeente wil zich met name richten op een toename van het aantal burgers dat actief deelneemt aan activiteiten op het gebied van kunst, cultuur en erfgoed. Om te weten waar Heerlen staat op cultureel gebied en om de effecten van het gevoerde beleid, voortvloeiend uit het Meerjarig Bestuurlijk Programma, te kunnen meten, is deze cultuur-monitor opgezet. Deze monitor zal om de twee jaar herhaald worden. De meting van 2012 kan gezien worden als een nulmeting. 1.2

Doel van het onderzoek

Doel van het onderzoek is om de cultuurparticipatie van de inwoners van de gemeente Heerlen, het publieksbereik van cultuur én de beleving van cultuur in beeld te brengen om het cultuurbeleid van de gemeente Heerlen beter te kunnen monitoren en evalueren. Daarnaast wordt beoogd inzicht te verkrijgen in de wijze waarop de cultuurparticipatiegraad kan worden verhoogd. De vraagstelling luidt dan ook als volgt: In hoeverre maken inwoners van de gemeente Heerlen gebruik van culturele voorzieningen en nemen ze deel aan culturele activiteiten, hoe beoordelen ze cultuur en het cultuuraanbod in Heerlen en op welke wijze kan de cultuurparticipatie worden verhoogd?

5

De vraagstelling kan in de volgende onderzoeksvragen onderverdeeld worden:  Wat is het bereik van het cultuuraanbod bij de Heerlense burgers?  Hoeveel Heerlense burgers nemen actief deel aan culturele activiteiten?  Hoe groot is de cultuurparticipatie per stadsdeel?  In hoeverre maken de Heerlense burgers gebruik van de verschillende media bij het (indirect) tot zich nemen van cultuur?  Wat is het oordeel van de burgers uit de gemeente Heerlen over cultuur in het algemeen?  Hoe beoordelen de Heerlense inwoners het aanbod van cultuur in de gemeente Heerlen?  Hoe kun je het aantal Heerlense burgers dat actief deelneemt aan culturele activiteiten vergroten?

1.3

Leeswijzer

Hieronder worden enkele punten toegelicht die van belang zijn bij het lezen en interpreteren van de onderzoeksuitkomsten die in dit rapport gepresenteerd zijn. Voor onderzoekstechnische achtergrondinformatie wordt verwezen naar de onderzoeksverantwoording die als bijlage I bij dit rapport is opgenomen. Hierin wordt meer informatie gegeven over zaken als onderzoeksmethode, respons, representativiteit, betrouwbaarheid en nauwkeurigheid. Algemeen Het grootste gedeelte van het onderzoek is gebaseerd op enquête-onderzoek. Aan de inwoners van Heerlen is naar hun gedrag en mening met betrekking tot cultuur gevraagd. Het gaat dus om subjectief gerapporteerd gedrag. Uitkomsten kunnen dus afwijken van objectieve cijfers over bijvoorbeeld cultuurdeelname. In de rapportage wordt ook aandacht besteed aan deze objectieve cijfers. Een ander aandachtspunt is dat er in de onderzoeksgroep waarschijnlijk sprake is van zelfselectie aangezien bewoners zelf bepalen of ze wel of niet meedoen aan het onderzoek. Mensen die zelf deelnemen aan cultuur, zowel passief als actief, zullen eerder geneigd zijn om het onderzoek in te vullen dan mensen die weinig interesse in cultuur hebben. De cijfers die dus in deze nulmeting gepresenteerd worden, gaan daarom echt meerwaarde hebben bij de vervolgmetingen. Dan kan er daadwerkelijk gekeken worden naar ontwikkelingen en verschillen. Om toch een inschatting te maken van de stand van zaken op cultureel gebied, is in deze rapportage ook gekeken naar uitkomsten van andere gemeentemonitors of andere cultuuronderzoeken (bijvoorbeeld onderzoek van Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). De vragen in het onderzoek hebben grotendeels betrekking op de periode van 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. Het onderzoek is in februari-maart 2012 uitgevoerd dus de periode waar de cijfers betrekking op hebben ligt 12 maanden hiervoor. Het onderzoek is uitgevoerd onder inwoners van de gemeente Heerlen vanaf 18 jaar. De uitkomsten worden gepresenteerd in de vorm van figuren, tabellen en aanvullende commentaren. Afhankelijk van de inhoudelijke relevantie worden de uitkomsten al dan niet uitgesplitst naar geslacht, leeftijdsklassen en stadsdelen. De leeftijdsklasse 1826 jaar wordt niet apart weergegeven omdat deze groep onvoldoende vertegenwoordigd is in het onderzoek (zie ook bijlage I). De resultaten van deze groep worden wel in de totale aantallen meegenomen. Indeling In de volgende hoofdstukken worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Na de begrippenlijst volgt de samenvatting, gevolgd door hoofdstuk 4 dat gaat over het zelf beoefenen van culturele activiteiten. Hoofdstuk 5 behandelt het bezoek aan culturele voorzieningen en activiteiten. Cultuur in Heerlen komt in hoofdstuk 6 aan bod, media en de mening over cultuur in de hoofdstukken 7 en 8. In hoofdstuk 9 worden de achtergrondkenmerken in relatie tot cultuur bekeken en de rapportage wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen en de literatuurlijst.

6

2.

BEGRIPPENLIJST

Tijdens het onderzoek hebben we gemerkt dat bepaalde begrippen met betrekking tot cultuur niet door iedereen eenduidig worden gebruikt. Om misverstanden te voorkomen geven we hieronder voor een aantal begrippen een korte uitleg. Bereik van het cultuuraanbod: het aantal mensen dat een bezoek brengt aan culturele of uitgaansvoorzieningen. Cultuur: In brede zin wordt het gebruikt voor 'alles wat door de samenleving wordt voortgebracht'. 'Cultuur' wordt dan tegenover ‘natuur' gesteld. In engere zin wordt het woord gebruikt voor kunstuitingen of voor kunst en wetenschap, inclusief literatuur, architectuur, en dergelijke. 1 Deze laatste betekenis wordt voor dit onderzoek gehanteerd. Cultuurbeleid: Het geheel van overwegingen en maatregelen van de overheid, gericht op het bevorderen van de kwaliteit van de cultuur en het ondersteunen van haar functioneren voor mens en samenleving.1 Cultuurparticipatie: het actief deelnemen aan activiteiten op het gebied van kunst, cultuur en erfgoed.2 Cultureel erfgoed : musea, archieven en bezienswaardige gebouwen, dorpen en stadsdelen. Culturele voorzieningen: instellingen/plaatsen waar men voorstellingen, (feesten met) optredens of tentoonstellingen op het gebied van cultuur kan bezoeken zoals schouwburg, poppodia, musea, bibliotheken, muziekscholen. Culturele activiteiten: bezigheden op het gebied van beeldende kunst, muziek, nieuwe media, heemkunde, creatief schrijven, dansen en theater. Media: radio, televisie, internet als bronnen van informatie. Uitleeninstellingen: voorzieningen waar men terecht kan voor het lenen van materiaal zoals bibliotheek, videotheek, fonotheek (muziekuitleen) en artotheek (kunstuitleen).

FOV. (2011). Begrippenlijst sociaal-cultuur volwassenwerk. Verkregen op 11 augustus 2011 van http://www.fov.be/IMG/doc/begrippenlijst.doc 2 Kennisatelier Cultuurparticipatie. (2011). Veelgestelde vragen. Verkregen op 11 augustus 2011 van http://www.kennisatelier.nl. 1

7

8

3.

SAMENVATTING

Cultuur leeft in Heerlen! Uit het onderzoek blijkt dat een zeer groot gedeelte van de inwoners van de gemeente Heerlen zowel zelf actief bezig is met cultuur als gebruik maakt van het culturele aanbod. Zo heeft meer dan helft van de inwoners zich in de afgelopen 12 maanden in zijn vrije tijd beziggehouden met kunstbeoefening. Met name activiteiten die vallen onder beeldende kunst zijn populair, gevolgd door muzikale activiteiten en nieuwe media. Het overgrote deel van de kunst- beoefenaars doet dit alleen of in persoonlijke kring, bijna een derde doet dit in verenigingsverband en 7% via een culturele instelling. De meeste inwoners besteden 1 tot 4 uur per week aan deze activiteiten. Van de Heerlenaren die zelf cultureel actief zijn, verricht iets meer dan een vijfde vrijwilligerswerk in de culturele sector. Mensen die zelf actief aan kunstbeoefening doen, verrichten ook vaker vrijwilligerswerk. De voornaamste redenen om niet actief deel te nemen aan culturele activiteiten liggen in de interessesfeer, het ervaren van tijdgebrek en de eraan verbonden kosten; een vijfde deel van de inwoners geeft aan dat ze het te duur vinden. Het blijkt dat kosten niet alleen een barrière is die inwoners belemmert om zelf actief deel te nemen aan activiteiten maar ook om (meer) voorstellingen of culturele voorzieningen te bezoeken. En het blijkt dat de inwoners van Heerlen graag culturele en/of uitgaansvoorzieningen bezoeken. Bijna negen op de tien inwoners heeft culturele voorstellingen bezocht. Als hierin filmvoorstellingen niet worden meegerekend, heeft nog steeds 82% van de Heerlenaren de afgelopen 12 maanden een culturele voorstelling bezocht. De Heerlense voorziening die door het overgrote deel van de inwoners bezocht is, is het Parkstad Limburg Theater gevolgd door de Royal en Kasteel Hoensbroek. Bijna iedere inwoner kan wel een Heerlens festival of evenement opnoemen en meer dan 80% heeft minstens één bezocht. De carnavalsoptocht in het centrum van Heerlen is het meest bekend onder en bezocht door de Heerlenaren, gevolgd door de braderie in Hoensbroek, de kermis in Heerlen en Cultura Nova. Meer dan de helft van de inwoners van Heerlen is in de afgelopen 12 maanden minstens één keer naar een besloten feest geweest. Dit betreft dan met name besloten feesten met livemuziek of met dj/vj. Meer dan driekwart van de Heerlenaren heeft de afgelopen 12 maanden cultureel erfgoed en galerieën bezocht. Met name bezienswaardige gebouwen, dorpen en stadsdelen en galerieën worden in Heerlen vaker bezocht in vergelijking met andere (landelijke) cijfers. Bijna de helft van de inwoners maakt gebruik van uitleeninstellingen, waarvan de bibliotheek de meest populaire is. Meer dan 80% van de inwoners heeft de afgelopen 12 maanden minstens één boek gelezen. Vier op de tien inwoners weet dat er culturele activiteiten in de wijk worden aangeboden, een even groot deel geeft aan niet te weten of dit in hun wijk het geval is. Van de inwoners die bekend zijn met de wijkactiviteiten doet meer dan de helft van de inwoners (wel eens) mee. Meer dan 40% van de inwoners heeft korter dan een maand geleden stil gestaan bij een beeld, schilderij of muziek op straat. Via televisie, radio en internet worden door 95% van de inwoners van de gemeente Heerlen culturele voorstellingen of vertoningen bekeken en beluisterd. Deze mediamiddelen worden met name gebruikt om films te bekijken. Veruit de meeste inwoners krijgen hun informatie over voorstellingen via de huis-aan-huisbladen. Andere veel voorkomende manieren zijn via lokale/regionale dagbladen, brochures, folders, flyers, programmaboekjes, de stadskrant en affiches, uithangborden, posters. De inwoners geven aan dat de informatie nu nog te verspreid wordt aangeboden en dat dit verbetering behoeft. Er bestaat behoefte aan een duidelijke verzamelplek voor alle informatie over culturele activiteiten.

9

Cultuur vinden veel Heerlenaren belangrijk voor hun eigen gemeente en voor de Nederlandse samenleving (meer dan 80%). Het belang van cultuur voor de inwoner vindt bijna twee derde belangrijk. Blijkbaar vinden minder inwoners cultuur voor zichzelf belangrijk dan voor hun gemeente en voor Nederland . Meer dan de helft van de inwoners is tevreden over het cultureel aanbod voor wat betreft variatie, aantal en bekendheid. Over de betaalbaarheid zijn een stuk minder inwoners tevreden. Maar 37% vindt dat het cultureel aanbod voldoende betaalbaar is. Dit is ook terug te zien bij de vraag naar wat er zou moeten veranderen aan het culturele aanbod zodat mensen actiever gaan deelnemen. Er komen veel opmerkingen over het reduceren van de kosten. Andere verbeterpunten liggen op het vlak van aanbod, bijvoorbeeld meer laagdrempelige activiteiten op meer openbare plekken. Zoals al eerder genoemd is de informatievoorziening een punt dat ook vaak genoemd is en waar winst te halen is.

10

4.

CULTURELE ACTIVITEITEN IN VRIJE TIJD

Dit hoofdstuk richt zich op cultuurparticipatie; met andere woorden het zelf actief beoefenen van of deelnemen aan kunst en cultuur. Allereerst wordt ingegaan op het zelf beoefenen van culturele activiteiten en op redenen om niet (meer) deel te nemen aan cultuur. Vervolgens komen lidmaatschap van culturele verenigingen, tijdsbesteding en vrijwilligerswerk in de culturele sector aan bod. De antwoorden hebben betrekking op de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek.

4.1

Zelf beoefenen van culturele activiteiten

Meer dan de helft (57%) van de inwoners van Heerlen beoefent één of meerdere culturele activiteiten in zijn vrije tijd. De categorieën streekhistorie en heemkunde worden in andere onderzoeken naar cultuur niet als amateurkunst aangemerkt. Als we deze categorieën weglaten in het totale percentage, dan daalt het percentage mensen dat deelneemt aan culturele activiteiten met 3 procentpunten naar 54%. Figuur 1 geeft per activiteit aan hoeveel procent van de inwoners deze actief beoefent. Figuur 1 : Percentage deelname aan culturele activiteiten

Tekenen, schilderen, grafisch werk

17%

Zingen

15%

Muziekinstrument bespelen

14%

Fotografie/film/video

14%

Beeldhouwen, boetseren etc.

11%

Streekhistorie

9%

Heemkunde

8%

Verhalen/gedichten schrijven

8%

Websites ontwerpen

7%

Werken met textiel

7%

Muziek maken op de computer

6%

(Volks)dans, (jazz)ballet

5%

Anders

4%

Spelen in een band

4%

Toneel, mime

2%

Hiphop, rap etc

1% 0%

2%

4%

6%

11

8%

10% 12% 14% 16% 18% 20%

Te zien is dat tekenen, schilderen of grafisch werk de activiteiten zijn die het meest beoefend worden, namelijk door 17% van de Heerlenaren. Zingen, een muziekinstrument bespelen en fotografie/film/video zijn vervolgens met 15%, respectievelijk 14%, de meest ondernomen culturele activiteiten. Iets meer dan één op de tien inwoners (11%) heeft zich de afgelopen 12 maanden bezig gehouden met beeldhouwen, boetseren, pottenbakken en sieraden maken. De overige activiteiten worden door minder dan 10% van de inwoners beoefend. Van de inwoners uit Heerlen die een culturele activiteit beoefenen, oefent 40% één activiteit uit, 23% beoefent twee activiteiten en 35% drie activiteiten of meer. De activiteiten kunnen onderverdeeld worden in 7 disciplines:  Beeldende kunst: tekenen/schilderen/grafisch werk, beeldhouwen/boetseren/pottenbakken / sieraden maken en werken met textiel;  Muziek: zingen, muziekinstrument bespelen en spelen in een band;  Theater: toneel, mime;  Dans: (volks)dans/(jazz)ballet en hiphop, rap etc.;  Creatief schrijven: verhalen/gedichten schrijven;  Nieuwe media: fotografie/film/video, muziek maken op de computer en websites ontwerpen;  Heemkunde: heemkunde en streekhistorie. In figuur 2 is te zien welk aandeel van de inwoners zelf actief is in de onderscheiden disciplines. Figuur 2: Culturele activiteiten onderverdeeld in disciplines

Beeldende kunst

26%

Muziek

23%

Nieuwe media

20%

Heemkunde

13%

Creatief schrijven

8%

Dansen

6%

Theater

2% 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Meer dan een kwart (26%) van de inwoners heeft de afgelopen 12 maanden minstens één activiteit beoefend die onder de discipline beeldende kunst valt. Iets minder dan een kwart (23%) van de Heerlense bevolking heeft activiteiten op muzikaal vlak beoefenend en één op de vijf inwoners is actief geweest op het vlak van nieuwe media. Dansen en theater zijn disciplines waarin minder Heerlenaren actief zijn.

12

Bepaalde activiteiten worden door inwoners frequenter uitgeoefend dan anderen. In onderstaande tabel is weergegeven hoe vaak de inwoners elke activiteit gedurende 12 maanden hebben uitgevoerd. Tabel 1: Aantal keren dat inwoners culturele activiteiten beoefend hebben, in procenten 0 1-3 4-11 ≥12 KEER KEER KEER KEER Tekenen, schilderen, grafisch werk 83% 10% 3% 4% Zingen Muziekinstrument bespelen

85% 86%

5% 3%

1% 1%

8% 10%

Fotografie/film/video (geen vakantie- of familiekiekjes/ familiefilmpjes) Beeldhouwen, boetseren, pottenbakken, sieraden maken

86%

5%

4%

4%

89%

8%

2%

1%

Streekhistorie Heemkunde

91% 92%

6% 5%

2% 1%

1% 2%

Verhalen/gedichten schrijven Websites ontwerpen

92% 93%

4% 5%

2% 1%

2% 1%

Werken met textiel (textiele werkvormen), wandkleden maken, weven

93%

3%

2%

2%

Muziek maken op de computer (Volks)dans, (jazz)ballet

95% 95%

3% 2%

1% 1%

2% 3%

Anders, namelijk……. Spelen in een band

96% 96%

1% 1%

1% 1%

3% 3%

Toneel, mime Hiphop, rap etc.

98% 99%

1% 1%

0% 0%

1% 0%

In figuur 1 hebben we gezien dat tekenen, schilderen e.d. de actieve culturele bezigheden zijn die het vaakst genoemd zijn door de inwoners. Als inwoners echter actief zijn met deze bezigheden dan is dit met name 1 tot en met 3 keer in een jaar. Zingen en een muziekinstrument bespelen waren activiteiten die volgden na tekenen, schilderen e.d. en deze activiteiten worden vaker uitgeoefend. Eén op de 10 inwoners heeft gemiddeld op zijn minst maandelijks een instrument bespeeld en 8% heeft gemiddeld één keer per maand gezongen. Dit is te verklaren doordat deze activiteiten, in tegenstelling tot de beeldende kunst, vaker in georganiseerd verband beoefend worden zoals een fanfare of een koor en deze regelmatig repeteren (zie tabel 2). In deze tabel wordt het aandeel beoefenaars van activiteiten in georganiseerd verband weergegeven. Hierin is te zien dat bepaalde activiteiten meer in georganiseerd verband worden uitgevoerd dan andere activiteiten. Met georganiseerd verband worden instellingen voor kunstzinnige vorming bedoeld evenals lidmaatschap van een vereniging, club of gezelschap. Spelen in een band gebeurt meestal in georganiseerd verband. Dit geldt ook voor activiteiten die met meerdere mensen worden uitgevoerd zoals (volks)dans en (jazz)ballet. Ook een muziekinstrument bespelen en zingen gebeurt voor een groot deel, door bijna de helft van de beoefenaars, in vereniging, club, gezelschap of instelling. Het betreft dus met name activiteiten in de disciplines muziek, dans en theater.

13

Tabel 2: Aandeel beoefenaars dat activiteiten (vooral) in georganiseerd verband uitoefent Culturele activiteit Percentage Spelen in een band (Volks)dans, (jazz)ballet

63% 61%

Zingen Muziekinstrument bespelen

52% 47%

Toneel, mime Heemkunde

47% 42%

Verhalen/gedichten schrijven Tekenen, schilderen, grafisch werk

33% 30%

Fotografie/film/video (geen vakantie- of familiekiekjes/familiefilmpjes) Muziek maken op de computer

30% 29%

Websites ontwerpen Streekhistorie

28% 28%

Beeldhouwen, boetseren, pottenbakken, sieraden maken Werken met textiel (textiele werkvormen), wandkleden maken, weven

25% 23%

Hiphop, rap etcetera

20%

In figuur 3 wordt het aandeel inwoners van Heerlen dat culturele activiteiten beoefent verder uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel. Zoals al in de inleiding is aangegeven, worden de resultaten van de leeftijdsgroep 18-26 jaar niet weergegeven. Figuur 3: Percentage Heerlenaren dat culturele activiteiten beoefent, uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel

70% 60%

54%

58%

57%

60% 52%

50%

55%

60% 54%

49%

40% 30% 20% 10% 0%

Iets meer vrouwen (58%) dan mannen (54%) beoefenen culturele activiteiten. Het percentage Heerlenaren dat cultureel actief is, is het laagst in de leeftijdscategorie 45-64 jaar en het hoogst in de categorie 65 jaar en ouder (52%, respectievelijk 60%). Sommige activiteiten worden met name door de jongste leeftijdsgroep gedaan zoals muziekinstrument bespelen en spelen in een band. Andere activiteiten zoals streekhistorie en heemkunde worden meer beoefend naarmate men ouder wordt. In Heerlen-Stad zijn zes op de tien inwoners actief in het beoefenen van culturele activiteiten, op Heerlerbaan is dit percentage met 49% het laagst.

14

Vergelijking met landelijke cijfers Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) voert met enige regelmaat onderzoeken uit naar aanvullende voorzieningengebruik (AVO). Het doel is om gegevens te verkrijgen over het gebruik van een groot aantal maatschappelijke en culturele voorzieningen door de Nederlandse bevolking vanaf 6 jaar. Het meest recente onderzoek3 is weliswaar gepubliceerd in 2009 maar werd uitgevoerd in 2007. Dit betekent dat de cijfers al vijf jaar oud zijn en er vraagtekens bij de actuele waarde gezet kunnen worden. Hierdoor en door de verschillen in onderzoekspopulatie zijn de resultaten niet zondermeer te vergelijken met de cijfers van Heerlen. In Heerlen bestaat de onderzoekspopulatie namelijk uit inwoners vanaf 18 jaar. Daarnaast zijn er ook altijd verschillen in onderzoeksmethodiek en de gehanteerde definities en categorieën, hetgeen altijd invloed kan hebben op de resultaten. Om landelijke cijfers te vergelijken met de cijfers uit het onderzoek in Heerlen is dus enige voorzichtigheid geboden. Toch is het interessant om naar de landelijke gegevens te kijken om zo een idee te krijgen van de situatie in Heerlen ten opzichte van het landelijk beeld. Naast het SCP zijn er ook andere organisaties die cijfers over cultuur publiceren. Kunstfactor is een landelijk sectorinstituut amateurkunst. In 2011 hebben zij een monitor ontwikkeld om de amateurkunstsector cijfermatig in kaart te brengen: de Monitor Amateurkunst (MAK). Het betreft landelijke cijfers van Nederlanders van 6 jaar en ouder. Deze cijfers zijn afkomstig van 2011 en hebben dus een hoge actuele waarde. Omdat hier echter ook de onderzoekspopulatie verschilt met het onderzoek van Heerlen en er ook verschillen zullen zijn in methodiek, is één op één vergelijken lastig. In de onderstaande tabel zijn de cijfers uit de landelijke onderzoeken en het onderzoek van Heerlen naast elkaar gezet. Bij het totaal percentage in Heerlen zijn de categorieën ‘heemkunde’ en ‘anders’ niet meegenomen om zo een vergelijking te kunnen maken met de landelijke cijfers waarin deze categorieën ook niet zijn meegenomen. Tabel 3: Percentages deelname in diverse disciplines* uit verschillende onderzoeken AVO 2007 MAK 2011 Heerlen 2012 Totaal waarvan:

48%

48%

50%

Beeldende Kunst

23%

21%

26%

Muziek Nieuwe Media

22% 18%

16% 15%

23% 20%

Dans Creatief Schrijven

11% 7%

11% 13%

6% 8%

3%

5%

2%

44% 55%

42% 58%

48% 55%

Theater Mannen Vrouwen

*percentage zonder categorieën ‘heemkunde’, ‘streekhistorie’ en ‘anders’.

3

Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars, SCP, Den Haag 2009.

15

*

* *

Vervolg tabel 3

AVO 2007

MAK 2011

Heerlen 2012

6-11 jaar

69%

76%

12-19 jaar 20-34 jaar

71% 47%

54% 50%

27-44 jaar: 54%

35-49 jaar 50-64 jaar

46% 47%

52% 46%

45-64 jaar: 48%

39%-35%

44%

65 jaar en ouder: 52%

65 jaar en ouder

Kijken we naar het totale aandeel inwoners dat cultureel actief is, dan is te zien dat dit in Heerlen iets hoger ligt dan het landelijke cijfer. In de beide landelijke onderzoeken is, evenals in Heerlen, het grootste aandeel inwoners actief in de beeldende kunst en muziek, gevolgd door nieuwe media. Dans en creatief schrijven strijden om de vierde en vijfde plaats en theater wordt in alle onderzoeken door een klein gedeelte van de bevolking uitgeoefend. Volgens het SCP is het aandeel dat aan kunstbeoefening doet al vele jaren stabiel. Ook in de verschillende disciplines zijn er geen grote wijzigingen te zien behalve bij nieuwe media waar het percentage deelnemers verdubbelde tussen 1995 en 2003. Gezien de technologische ontwikkelingen op computergebied is dit begrijpelijk. De cijfers in de verschillende disciplines uit het AVO en de cijfers van Heerlen komen vrij goed overeen. Het grootste verschil is te zien bij de discipline dans. Deze is in het AVO landelijk 11% en in Heerlen 6%. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat er in de vragenlijst van het AVO naar meer vormen van dans gevraagd is namelijk moderne dans of ballet, dans, streetdance/breakdance/rap/ hip-hop. De cijfers van Kunstfactor verschillen op verschillende disciplines met de gegevens uit Heerlen. Zo ligt de actieve deelname aan muziekactiviteiten, beeldende kunst en nieuwe media in Heerlen hoger dan het landelijke cijfer van de MAK. De deelname in de disciplines theater, dans en creatief schrijven ligt in Heerlen daarentegen weer lager. Ook komt in alle drie de onderzoeken naar voren dat meer vrouwen dan mannen culturele activiteiten beoefenen. In Heerlen liggen deze percentages nog het minst uit elkaar. Qua leeftijdsopbouw is te zien dat landelijk de participatie afneemt naarmate de leeftijd toeneemt. Voor Heerlen geldt dit niet. Weliswaar zijn de 27-44-jarigen Heerlenaren ook het meest actief, maar bij de 65-plussers is een piek te zien in tegenstelling tot de landelijke cijfers. De Heerlense cijfers kunnen ook naast de cijfers van andere cultuurmonitors gelegd worden. Het betreft 10 andere cultuurmonitors. In tabel 4 zijn 11 culturele activiteiten weergegeven. In de tweede kolom wordt het laagste en het hoogste percentage van de andere monitors weergegeven. Voor deze vergelijking geldt eveneens dat de cijfers niet één op één met elkaar vergeleken kunnen worden omdat er verschillen zijn in onderzoeksmethode en onderzoekspopulatie maar over het algemeen gebruiken ze wel de Richtlijn Cultuurparticipatie Onderzoek (RCO) waardoor veel vragen exact hetzelfde zijn en dus de antwoorden beter te interpreteren zijn. De onderzoeken hebben plaatsgevonden tussen 2005 en 2009.

16

Tabel 4: Percentage inwoners dat culturele activiteit beoefent Andere cultuurmonitors Tekenen e.d. 13-23% Zingen 10-23% Muziekinstrument 10-17% Foto/film 9-21% Schrijven 6-14% Websites bouwen 6-11% Beeldhouwen e.d. 5-11% Textiel 4-10% Dans/ballet 4-10% Muziek computer 3-7% Toneel 2-4%

Heerlen 17% 15% 14% 14% 8% 7% 11% 7% 5% 5% 2%

Wanneer we de gegevens vergelijken met cultuuronderzoeken uit andere gemeenten valt op de meeste populaire kunstzinnige hobby’s zijn: tekenen (inclusief schilderen en grafisch werk), zingen, muziekinstrumenten bespelen en fotografie, film of video. Deze liggen boven de 10%. In Heerlen liggen deze hobby’s eveneens boven de 10%.

4.2 Redenen om niet (meer) deel te nemen aan cultuur Als voornaamste reden om niet actief deel te nemen (figuur 4) aan cultuur binnen de Gemeente Heerlen wordt aangegeven dat men geen interesse hierin heeft (29%). Een kwart van de inwoners geeft aan dat men geen tijd heeft en één vijfde vindt het te duur om actief deel te nemen aan culturele activiteiten. Andere redenen die gegeven worden zijn gezondheidsklachten (12%), onvoldoende bekendheid over het aanbod (10%) of onvoldoende aanbod in de buurt (4%). Figuur 4: Redenen om niet actief deel te nemen aan cultuur

Onvoldoende aanbod 4% Onvoldoende bekendheid 10%

Geen interesse 29%

Gezondheidsklachten 12%

Te duur 20% Geen tijd 25%

17

Vergelijking met landelijke cijfers Kijken we naar de cijfers van Nederland (tabel 5) dan is te zien dat de voornaamste barrière gevormd wordt door het gebrek aan tijd, op afstand gevolgd door gebrek aan interesse en te hoge kosten. Dit zijn ook de drie meest genoemde redenen in het Heerlense onderzoek. In het landelijk onderzoek kunnen echter meerdere redenen gegeven worden door de respondenten waardoor de percentages hoger uitkomen dan in het Heerlens onderzoek en niet een op een te vergelijken zijn. Tabel 5: redenen om niet (meer) deel te nemen aan cultuur Nederland Gebrek aan tijd 47% Geen interesse 27% Te duur 26% Gebrek aan informatie 13% Gebrek aan kennis/culturele achtergrond 12% Gebrekkig aanbod 11%

4.3

Heerlen 25% 29% 20% 10% / 4%

Lidmaatschap

Aan de inwoners van Heerlen is gevraagd of ze voor één of meer activiteiten ingeschreven waren bij een instelling voor kunstzinnige vorming (muziekschool, creativiteitscentrum, etc.) of lid waren van een vereniging, club of gezelschap. In figuur 5 worden de uitkomsten weergegeven. Figuur 5: Lidmaatschap van inwoners die culturele activiteiten ontplooien

Bij een instelling voor kunstzinnige vorming 7%

Met anderen in persoonlijke kring 22%

Alleen 42%

Lid van een vereniging, club, gezelschap 30% Van de inwoners van Heerlen die een culturele activiteit beoefenen, doet het merendeel dit alleen (42%). Drie op de tien inwoners zijn lid van een vereniging en iets meer dan één op de vijf (22%) inwoners ontplooien culturele activiteiten met anderen in persoonlijke kring. Minder dan 10% is aangesloten bij een instelling voor kunstzinnige vorming.

Wanneer we het lidmaatschap onderverdelen naar disciplines levert dit de volgende tabel op:

18

Tabel 6: Lidmaatschap amateurkunstenaars onderverdeeld naar disciplines Alleen

In persoonlijke kring

Lid van vereniging, club, gezelschap

28%

Instelling voor kunstzinnige vorming 8%

Beeldende Kunst

46%

Creatief schrijven Heemkunde

44% 41%

23% 26%

2% 2%

31% 32%

Nieuwe media Muziek

41% 31%

31% 20%

7% 8%

21% 41%

Theater Dans

30% 14%

22% 32%

4% 7%

44% 47%

18%

De verenigingsdeelname is het hoogst bij de disciplines dans en theater van de podiumkunsten. Overigens wordt dans ook vaak in persoonlijke kring beoefend. Ook muziek wordt met name in verenigings- en clubverband uitgevoerd. De meeste mensen die hun hobby alleen uitoefenen zijn te vinden in de disciplines beeldende kunst, gevolgd door creatief schrijven, nieuwe media en heemkunde. Vergelijking met landelijke cijfers In onderstaande tabel zijn de cijfers uit onderzoeken van het SCP en Kunstfactor naast de Heerlense cijfers gezet. Tabel 7: Lidmaatschap in Heerlen en Nederland Nederland AVO-SCP MAK Lid van vereniging, club of gezelschap Ingeschreven bij een kunstinstelling (of bij particulier*)

26% 16%

30% 7%

Heerlen 24% 12%

*In het AVO is nog een aanvullende vraag gesteld namelijk of de inwoner voor de activiteit in de afgelopen 12 maanden deelgenomen heeft aan lessen, oefeningen, repetities of cursussen onder leiding van een leraar of beroepskracht, anders dan in instellingen zoals eerder genoemd.

In Nederland is ruim een kwart van de kunstbeoefenaars (26%) lid van een vereniging, club of gezelschap (AVO 2007). Volgens de cijfers uit de Monitor Amateurkunst (MAK) 2009 is dit 24%. Heerlen lijkt met 30% dus iets hoger te liggen. Uit de MAK blijkt dat één op de acht Nederlanders is ingeschreven bij een kunstinstelling (12%), in Heerlen ligt dit lager namelijk 7%. Het cijfer van het SCP ligt met 16% ook hoger. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat in het AVO naast de vraag of mensen ingeschreven stonden bij een instelling (zoals centrum voor de kunsten), ook nog een andere vraag gesteld is. Hierin werd gevraagd of ze in de afgelopen 12 maanden deelgenomen hadden aan lessen, oefeningen, repetities of cursussen onder leiding van een leraar of beroepskracht, anders dan de eerder genoemde instellingen. Deze antwoorden zijn ook meegenomen in de 16%. Uit de landelijke cijfers blijkt verder dat beoefenaars van nieuwe media en creatief schrijven bij uitstek solisten zijn. Verder heeft men in de podiumkunsten (muziek, theater en dans) vaker les en is men vaker georganiseerd dan in de beeldende kunstvormen. Dit beeld komt ook in het Heerlense onderzoek naar voren.

4.4

Tijdsbesteding

19

Gevraagd is aan de inwoners hoeveel tijd ze wekelijks gemiddeld besteden aan het beoefenen van de culturele activiteiten. De uitkomsten worden in de onderstaande figuur gepresenteerd. Figuur 6 Tijdbesteding

45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

39%

24%

< 1 uur per week

22%

1-3 uur per week

4-6 uur per week

7%

8%

7-10 uur per week

> 10 uur per week

Meer dan 60% van de actieve inwoners besteedt tot 4 uur per week aan culturele activiteiten. Het grootste gedeelte hiervan besteedt tussen de één en drie uur hieraan . In tabel 8 is de urenbesteding uitgesplitst naar de zeven disciplines. Tabel 8: Tijdsbesteding onderverdeeld naar disciplines < 1 uur 1-3 uur 4-6 uur

7-10 uur

>10 uur

Beeldende Kunst Muziek

21% 14%

43% 41%

18% 28%

8% 8%

9% 10%

Theater Dans

9% 16%

32% 54%

14% 19%

36% 5%

9% 5%

Nieuwe media Creatief schrijven

18% 14%

37% 43%

25% 23%

10% 11%

10% 8%

Heemkunde

27%

35%

24%

8%

7%

Voor bijna alle disciplines geldt dat de meeste actieve amateurkunstenaars er tussen de 1 tot 3 uur tijd aan besteden. De inwoners die in hun vrije tijd actief in het theater zijn, besteden meer tijd aan hun hobby dan de inwoners die andere disciplines actief zijn. Hier is de groep die tussen de 7 en 10 uur tijd steekt in de kunstvorm het hoogst (36%). Opgemerkt dient te worden dat het aantal mensen dat aangegeven heeft aan toneel te doen relatief klein is (23 personen) hetgeen negatief is voor de betrouwbaarheid van de cijfers. Enige voorzichtigheid is dus geboden. Wanneer we de disciplines uitsplitsen naar activiteitniveau zoals in tabel 6, is te zien dat een kwart van de inwoners die spelen in een band, muziek maken op de computer en websites maken, hier meer dan 7 uur per week aan besteedt.

Vergelijking met landelijke cijfers

20

In tabel 9 staan de landelijke cijfers m.b.t. tijdsbesteding uit het AVO 2009. Tabel 9: Aantal uren per week besteed aan kunstbeoefening (landelijk) Uren per week Kunstbeoefening totaal 6,9 Muziek 6,3 Creatief schrijven 4,8 Beeldende kunst 4,7 Dans 4,0 Nieuwe media 3,6 Bron: AVO 2009

Aangezien in het onderzoek in Heerlen niet specifiek naar het aantal uren gevraagd is, is dit niet te vergelijken. Wel kan uit de tabel opgemaakt worden dat er aan muziek de meeste uren besteed worden, gevolgd door creatief schrijven en beeldende kunst. Wanneer we kijken hoe groot het percentage inwoners in Heerlen is dat meer dan 4 uur per week aan amateurkunst doet, dan is deze het grootst bij theater, gevolgd door muziek en creatief schrijven. Dit komt dus overeen met de landelijke trend.

4.5

Vrijwilligerswerk voor culturele organisaties

Aan de inwoners van de gemeente Heerlen is gevraagd of ze de afgelopen 12 maanden onbetaald werk verricht hebben voor een culturele organisatie (tabel 10). Hierop antwoordt 14% van de inwoners dat ze vrijwilligerswerk uitgevoerd hebben voor culturele organisaties zoals een muziek-, of toneelvereniging, cultureel festival, museum, bibliotheek of een schouwburg. Voeren mensen die zelf cultureel actief zijn, eerder vrijwilligerswerk uit? Dat blijkt inderdaad het geval te zijn want van de inwoners die zelf cultureel actief zijn, heeft 22% onbetaald werk in de culturele sector verricht. Slechts 5 % van de mensen die niet actief zijn in het uitvoeren van culturele activiteiten, voert ook vrijwilligerswerk in de culturele sector uit. Tabel 10: Vrijwilligerswerk voor kunstbeoefening in de vrije tijd naar discipline Totaal wel en niet beoeBeoefenaars in Heerlen Niet-beoefenaars Heerfenaars len TOTAAL 14% 22% 5% Beeldende Kunst Muziek

21% 30%

12% 10%

Theater Dans

59% 17%

14% 14%

Nieuwe media Creatief schrijven

21% 33%

13% 13%

Heemkunde

28%

13%

Uit tabel 10 blijkt dat meer dan de helft van de inwoners die zelf actief in het theater zijn, vrijwilligerswerk voor een culturele organisatie verricht. Een derde van de mensen die creatief schrijft, is actief als vrijwilliger en dit geldt voor 3 op de 10 mensen die muziek maken. Van de mensen die vrijwilligerswerk voor een culturele organisatie uitvoeren, doet bijna de helft (47%) dit minder dan 50 uur per jaar, 17% besteedt er tussen de 50 en 100 uur aan. Meer dan een derde (36%) is meer dan 100 uur per jaar (ongeveer 2 uur per week) kwijt aan het vrijwilligerswerk.

Vergelijking met landelijke cijfers

21

Hoe zit het met het vrijwilligerswerk landelijk gezien? Is dit vergelijkbaar met de cijfers van Heerlen? In figuur 7 zijn de percentages actieve beoefenaars die vrijwilligerswerk verrichten in Heerlen naast de landelijke cijfers gezet. Er zijn geen landelijke cijfers beschikbaar voor de disciplines heemkunde en nieuwe media. Figuur 7: Vrijwilligerswerk door beoefenaars uit diverse disciplines, Heerlen en landelijk*

16% 22%

TOTAAL Heemkunde

28%

Nieuwe media

21% 42%

Theater

59%

Dans

17% 23%

Creatief schrijven

Beoefenaars landelijk

36%

Beoefenaars Heerlen 33%

23%

Muziek

30%

15% 21%

Beeldende Kunst 0%

20%

40%

60%

80%

* Bron: scp (avo-vervolgonderzoek’09)

Voor het totaal geldt dat de groep cultuurbeoefenaars in Heerlen die vrijwilligerswerk verricht relatief groter is dan landelijk. In Heerlen bedraagt dit percentage 22%, op landelijk niveau is dit 16%. Voor alle disciplines, behalve dans, geldt dat het aandeel culturele actieve vrijwilligers in Heerlen groter is dan op landelijk niveau.

22

5.

BEZOEK AAN CULTURELE VOORZIENINGEN EN ACTIVITEITEN

In het vorige hoofdstuk is gesproken over cultuurparticipatie, dus het zelf actief beoefenen van culturele activiteiten. In dit hoofdstuk betreft het vormen van cultuur waarbij het gaat om het bezoeken, bekijken, beluisteren van cultuuruitingen van anderen. Het aantal bezoeken aan culturele voorstellingen, activiteiten en instellingen zowel buiten als binnen de gemeente Heerlen wordt in kaart gebracht. De antwoorden hebben betrekking op de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. In de eerste paragraaf komt het bezoek aan culturele voorstellingen aan de orde. Vervolgens wordt het bezoek aan musea, galerieën, archieven en bezienswaardigheden onder de loep genomen en tenslotte de uitleenvoorzieningen. Het hoofdstuk eindigt met het bezoek aan (besloten) feesten.

5.1

Bezoek aan culturele voorstellingen

Van de inwoners uit de gemeente Heerlen heeft bijna 90% minstens één culturele voorstelling gezien in de afgelopen 12 maanden voor het onderzoek. Dit kunnen zowel voorstellingen binnen als buiten de gemeente Heerlen zijn. Als hierin filmvoorstellingen niet worden meegerekend, heeft nog steeds 82% van de Heerlenaren de afgelopen 12 maanden een culturele voorstelling bezocht. Figuur 8 geeft een overzicht van de diverse voorstellingen die bezocht zijn, zowel totaal (binnen en buiten de gemeente) als alleen voor Heerlen. Figuur 8: Bezoeken van voorstellingen, totaal en in Heerlen

Film in bioscoop of filmhuis

53%

Concert popmuziek e.d.

39%

28%

Cabaret of kleinkunst

33%

24%

Toneelvoorstelling Concert harmonie, fanfare,… Musical Uitvoering van een koor Concert klassieke muziek Muziekcafé Ballet-/dansvoorstelling Jazz-/bluesconcert Opera of operette Literaire bijeenkomst Dance-/houseparty Lezing over kunst/kunstgeschiedenis 0%

22% 26% 18% 26% 16% 24% 18% 23% 17% 20% 15% 17% 11% 15% 11% 12% 8% 10% 6% 10% 6% 10% 6% 10%

20%

23

64%

30%

30%

bezoek voorstellingen totaal bezoek voorstellingen in Heerlen

40%

50%

60%

70%

Te zien is dat ongeveer twee derde van de Heerlenaren (64%) de afgelopen 12 maanden een film in de bioscoop of het filmhuis heeft gezien. Een muziekconcert van de genres pop, hardrock, hiphop etc. is door bijna 40% van de Heerlenaren bezocht. Een derde van de inwoners is naar een cabaret- of andere kleinkunstvoorstelling geweest en 3 op de 10 Heerlenaren hebben een toneelvoorstelling bezocht. De percentages van de andere voorstellingen liggen onder de 30% . Bijna 80% van de inwoners uit Heerlen hebben de afgelopen 12 maanden een voorstelling binnen de gemeente Heerlen bezocht. Blijkbaar is het cultureel aanbod in Heerlen voor inwoners gevarieerd genoeg om vooral binnen de eigen gemeenten voorstellingen te bezoeken. Meer dan de helft van de Heerlenaren (53%) heeft in Heerlen een film in de bioscoop of in het filmhuis gezien. Concerten popmuziek e.d., cabaret/kleinkunst en toneelvoorstelling zijn de andere voorstellingen die door Heerlenaren het meest bezocht worden in Heerlen. Uit dit onderzoek blijkt overigens dat mensen die zelf actief zijn op het vlak van cultuurbeoefening ook meer culturele voorstellingen bezoeken. Dit percentage is 92% terwijl het percentage mensen dat een voorstelling bezocht heeft en geen kunstbeoefenaar is op 84% ligt. In figuur 9 zijn de groep bezoekers aan voorstellingen uitgesplitst naar geslacht, leeftijdsklassen en stadsdelen. Figuur 9: Bezoekers van voorstellingen totaal en in Heerlen, uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

90%

88% 80%

80%

96%

89% 88% 82% 79% 70%

88% 75%

93%

88% 77%

86% 81% 74%

totaal Heerlen

Te zien is dat het percentage vrouwen dat voorstellingen in zijn algemeenheid bezoekt iets hoger is dan het percentage mannen. Verder is te zien dat bijna alle inwoners tussen de 27 en 44 jaar (96%) minstens één voorstelling bezocht heeft 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. In de andere twee leeftijdsklassen liggen de percentages van het bezoek aan voorstellingen lager maar is eveneens het overgrote deel naar een voorstelling geweest. Te zien is dat hoe hoger de leeftijdsklasse wordt, hoe lager het percentage bezoekers van voorstellingen wordt. Wanneer we hier genuanceerder naar kijken zien we dat dit niet voor alle voorstellingen geldt. Het geldt bijvoorbeeld wel voor filmbezoek. Dit is met name onder de 27-44 jarigen erg populair. Het bezoek aan bioscopen neemt af naarmate de leeftijd toeneemt. Dit geldt ook voor voorstellingen op het gebied van popmuziek/house en cabaret. Het brengen van een bezoek van klassieke muziekuitvoeringen, opera/-ette, uitvoering van een koor en concerten van de harmonie/fanfare etc. daarentegen is juist bij ouderen meer in trek. Op stadsdeelniveau is in Heerlen-Stad het grootste gedeelte van de inwoners naar een voorstelling geweest (93%), in Hoensbroek en Heerlerheide ligt dit percentage iets lager (88%) en het laagst is het aandeel in het stadsdeel Heerlerbaan (81%).

24

Vergelijking met landelijke cijfers Wederom kunnen we de gegevens van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) naast de cijfers van het Heerlense onderzoek leggen. Ook nu gelden dezelfde opmerkingen zoals die ook genoemd zijn in paragraaf 4.1. In tabel 11 is te zien dat bioscoop/filmhuisbezoeken, toneelvoorstellingen, popconcerten, cabaret en musicals zowel landelijk als in Heerlen de vijf meest bezochte voorstellingen zijn. Het percentage Heerlenaren dat toneelvoorstellingen en dancefeesten bezoekt, komt overeen met het landelijk beeld. De overige voorstellingen worden door Heerlenaren duidelijk beter bezocht; het bezoek ligt in Heerlen bijna 10 (diverse muziekvoorstellingen) tot 20 procent (cabaret) hoger dan op het landelijk niveau. Tabel 11: Gegevens over het bezoek van voorstellingen landelijk* en Heerlen in procenten Nederland Heerlen Bioscoop/filmhuis 56% 64% Toneel 27% 30% Popconcert 23% 39% Cabaret 15% 33% Musical 15% 26% Klassiek concert 14% 23% Dance 9% 10% Jazz 6% 15% Ballet 5% 17% Opera 4% 12% *In onderzoek Heerlen valt onder popmuziek ook hardrock, hiphop etc. Bij AVO-SCP valt hier pop-, blues of rock onder. In onderzoek Heerlen valt blues onder jazz. De gegevens van AVO-SCP hebben betrekking op mensen van 6 jaar en ouder, behalve bij onderdeel bioscoop/filmhuis (16 jaar en ouder).

Omdat de percentages bij de meeste voorstellingen in Heerlen positief afwijken van de landelijke cijfers, worden in tabel 12 de cijfers van 10 andere cultuurmonitors weergegeven. In de linkse kolom wordt het laagste en het hoogste percentage van de andere monitors weergegeven. Tabel 12: Percentage deelnemers per onderdeel, in procenten Film

Diverse cultuurmonitors 51%-68%

Heerlen 64%

Pop/wereldmuziek Toneel

27%-39% 22%-41%

39% 30%

Kleinkunst Musicals

19%-36% 17%-34%

33% 26%

Koor Klassieke kunst

12%-33% 12%-25%

24% 23%

Ballet/dans Jazz/blues

9%-15% 8%-20%

17% 15%

Dance Opera / operette

7%-14% 5%-12%

10% 12%

Lezing kunst Literair

4%-11% 4%-7%

10% 10%

Harmonie / fanfare

3%-25%

26%

25

Niet alleen in Heerlen maar ook in de rest van Nederland blijkt dat film veruit het populairste item uit de lijst van voorstellingen is, gevolgd door pop/wereldmuziek en cabaret/kleinkunst. Uit deze cijfers blijkt dat de percentages van Heerlen over het algemeen tussen het laagste en het hoogste percentage van de andere gemeenten/regio’s vallen. Bij een aantal voorstellingen is het percentage bezoekers in Heerlen hoger. Zo valt op dat in Heerlen veel mensen naar pop-/wereld-muziekconcerten gaan. Verder is te zien dat in Heerlen meer inwoners naar concerten van harmonie, fanfare of brassband gaan. Bij de andere gemeenten ligt dit aantal inwoners tussen de 3% en 25% en in Heerlen bedraagt dit 26%. Dit is o.m. te verklaren doordat in Limburg in het algemeen het verenigingsleven meer leeft dan in de rest van Nederland. Vergelijkend met andere cultuurmonitors worden ballet- en dansvoorstellingen in Heerlen ook meer bezocht, evenals literaire bijeenkomsten.

5.2

Bezoek aan cultureel erfgoed en galerieën

Aan de inwoners is gevraagd hoe vaak ze een museum, archief, galerie en/of bezienswaardig gebouw, dorp of stadsdeel bezocht hebben. Musea, archieven en bezienswaardigheden kunnen onder de term ‘cultureel erfgoed’ geschaard worden. Galerieën/ateliers vallen hier ietwat buiten de boot vandaar dat gekozen is voor de term ‘cultureel erfgoed én galerieën’. Het blijkt dat 78% van de inwoners uit Heerlen in de afgelopen 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek minstens één van de bovenstaande instellingen/plaatsen bezocht heeft (figuur 10). Wanneer we het bezoek van cultureel erfgoed zonder galerieën in kaart brengen blijkt overigens dat nog steeds 77% van de inwoners een museum, archief of bezienswaardigheid bezocht heeft. Blijkbaar is er dus maar een hele kleine groep die alleen een galerie bezoekt maar niet één van de andere drie plaatsen/instellingen. Figuur 10: Bezoek aan museum, galerie, archief en bezienswaardigheden, totaal en Heerlen

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

74%

46%

totaal Heerlen

53% 39% 26%

24% 10%

Bezienswaardige gebouwen, dorpen of stadsdelen

Museum

Galerie, atelier

6%

Archief

Het grootste aandeel inwoners (74%) heeft bezienswaardige gebouwen, dorpen of stadsdelen bezocht, iets meer dan de helft bezocht een museum (53%) en bijna 40% een galerie of atelier. Slechts één op de tien inwoners heeft de afgelopen 12 maanden een archief bezocht. Van de Heerlenaren heeft 56% minstens één instelling of plaats in Heerlen bezocht. Bijna de helft van de inwoners (46%) is naar bezienswaardige gebouwen, dorpen of stadsdelen in de eigen gemeente geweest. Ongeveer een kwart is minstens één keer naar een museum in Heerlen geweest. Dit geldt ook voor het bezoek aan een galerie/atelier. Naar een Heerlens archief is 6% van de inwoners de afgelopen 12 maanden voor het onderzoek geweest.

26

In figuur 11 zijn de bezoeken aan cultureel erfgoed en galerieën gesplitst naar achtergrondkenmerken. Figuur 11: Bezoek aan museum, galerie, archief en bezienswaardigheden, totaal en in Heerlen uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

77% 56%

81% 57%

77%

80%

55%

54%

83%

81%

80% 64%

70%

62%

57% 46%

70%

Totaal Heerlen

43%

Te zien is dat een iets hoger percentage vrouwen de afgelopen 12 maanden minstens één bezoek heeft gebracht aan één van de instellingen/plaatsen. Het aandeel inwoners van 45 jaar en ouder dat deze instellingen/plaatsen bezocht heeft, ligt iets hoger dan het aandeel inwoners tussen de 27 en 44 jaar. Wanneer we de gegevens verder uitsplitsen zien we dat het bezoek aan musea, galerieën/ateliers en archieven toeneemt naarmate men ouder wordt. Zo bezoekt 6% van de 27-44 jarigen een archief en dit loopt op tot 18% bij de 65-plussers. Opvallend is dat wanneer we kijken naar bezoeken binnen Heerlen, het met name de inwoners van 65 jaar en ouder zijn die cultureel erfgoed en galerieën in hun eigen gemeente bezocht hebben. In de stadsdelen Hoensbroek en Heerlen-Stad heeft meer dan 80% van de bewoners een van de instellingen/plaatsen bezocht binnen en buiten de Gemeente Heerlen. In Heerlerheide en Heerlerbaan ligt dit ruim tien procentpunten lager (70%).

Vergelijking met landelijke cijfers De cijfers over bezoeken aan cultureel erfgoed en galerieën in Heerlen kunnen naast de landelijke cijfers van het AVO van het SCP gelegd worden, wederom met dezelfde opmerkingen zoals die ook gelden in paragraaf 4.1. Tabel 13: Gegevens over het bezoek aan cultureel erfgoed en galerieën, landelijk en in Heerlen*, in procenten Landelijk Heerlen Monument 45% 74% Museum 41% 53% Galerie 21% 39% Archief 4% 10% * ‘Monument’ is vergeleken met ‘bezienswaardige gebouwen, dorpen of stadsdelen’ in het onderzoek Heerlen. ‘Galerie’ is vergeleken met ‘galerie/atelier’ in onderzoek Heerlen.

Bezoeken aan monumenten en musea komen zowel landelijk als in Heerlen het meeste voor. De percentages in Heerlen zijn hoger dan de landelijk gemiddelde percentages. Met name het aandeel inwoners dat gebouwen, dorpen of stadsdelen bezoekt, ligt in Heerlen hoger.

27

Ook hier is het mogelijk om een overzicht te maken van de cijfers afkomstig uit andere cultuurmonitors (tabel 14). Tabel 14: Percentage bezoekers aan museum, galerie, archief en bezienswaardigheden Diverse cultuurmonitors Heerlen Gebouwen e.d. 42%-65% 74% Museum 35%-56% 53% Galerie 19%-32% 39% Archief 4%-20% 10% Wanneer we de cijfers van Heerlen vergelijken met cultuurmonitors van andere steden in Nederland, zien we dat bezienswaardige gebouwen e.d. en musea het meest populair zijn. Het percentage bezoeken aan gebouwen ligt in Heerlen duidelijk hoger dan de percentages uit de andere monitors. In Heerlen heeft namelijk drie kwart (74%) van de inwoners de afgelopen 12 maanden een gebouw, dorp of stadsdeel bezocht, in de andere monitors ligt dit percentage tussen de 42% en 65%. Galeriebezoek komt in Heerlen ook meer voor dan in andere regio’s.

5.3

Gebruik maken van uitleeninstellingen

Aan de inwoners van Heerlen is gevraagd in hoeverre ze culturele ‘objecten’ (boeken, muziek, kunst, film) lenen voor gebruik thuis. Het betreft zowel publieke als particuliere/commerciële instellingen. Bijna de helft van de Heerlenaren (45%) heeft de afgelopen 12 maanden minstens één keer gebruik gemaakt van de volgende uitleeninstellingen: bibliotheek, fonotheek (muziekuitleen), artotheek (kunstuitleen) en videotheek. In figuur 12 worden de gegevens per instelling zichtbaar. Figuur 12: gebruik van uitleeninstellingen, totaal en in Heerlen

45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

40%

Totaal 37%

Heerlen

14%

13% 3%

1%

2%

2%

Te zien is dat vier op de tien inwoners naar de bibliotheek is geweest. De videotheek volgt met 14% en een hele kleine groep maakt gebruik van kunst- en muziekuitleen. Er is niet veel verschil tussen de percentages bezoekers aan uitleeninstellingen in totaal en specifiek in Heerlen. Dit is verklaarbaar doordat mensen deze uitleeninstellingen normaliter dicht bij huis zoeken. Het aanbod zal in andere gemeenten meestal ook niet erg veel verschillen met het aanbod van uitleeninstellingen in de gemeente Heerlen. Wanneer we het gebruik van uitleeninstellingen verder analyseren, is in figuur 13 te zien dat het percentage vrouwen (49%) dat gebruik maakt van uitleeninstellingen hoger is dan het percentage mannen (40%). Van de verschillende leeftijdsgroepen maken de 27-45 jarigen het meeste gebruik van de uitleeninstellingen; meer dan de helft van deze groep heeft de afgelopen 12 maanden gebruik gemaakt van

28

een uitleeninstelling. Dit is met name de bibliotheek. Het gebruik van muziek- en kunstuitleen neemt toe naarmate de leeftijd toeneemt. Bij de videotheek is dit precies andersom. Als we naar de vier verschillende stadsdelen kijken, dan heeft in de stadsdelen Hoensbroek, HeerlenStad en Heerlerbaan bijna de helft van de inwoners (tussen de 46% en 48%) de afgelopen 12 maanden gebruik gemaakt van een uitleeninstelling. Dit aandeel ligt in Heerlerheide een stuk lager namelijk 39%. Mogelijk is dit te verklaren doordat het aandeel lager opgeleiden in dit stadsdeel hoger ligt dan in de andere stadsdelen. Op deze relatie wordt in hoofdstuk 8 dieper ingegaan. Figuur 13: gebruik van uitleeninstellingen, totaal en in Heerlen uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel

60% 50% 40%

40% 36%

49% 47%

52% 48%

43% 39% 37% 34%

48% 46% 46% 45% 43% 42% 39% 35%

Totaal Heerlen

30% 20% 10% 0%

Vergelijking met landelijke cijfers Het AVO-SCP verzamelt ook cijfers over bibliotheekgebruik maar deze zijn niet direct te vergelijken met de informatie uit het onderzoek van Heerlen. Daarom worden de gegevens alleen vergeleken met de percentages uit andere cultuurmonitors, zie tabel 15. Tabel 15: Percentage bezoekers van uitleeninstellingen, in procenten Diverse cultuurmonitors Bibliotheek 29%-52% Videotheek 20%-43% Fonotheek 1%-6% Artotheek 1%-4%

Heerlen 40% 14% 2% 3%

De bibliotheek is in overige cultuurmonitors ook de meest bezochte uitleeninstelling. Het aandeel Heerlense inwoners dat gebruik heeft gemaakt van de bibliotheek wijkt niet af van de percentages in de overige monitors. Het gebruik van de videotheek lijkt in Heerlen wel lager te liggen. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat de cijfers uit de andere cultuurmonitoren komen uit onderzoeken tussen 2005 en 2009. Inmiddels heeft internet als medium een steeds belangrijkere rol gekregen bij het downloaden van films en dit gaat ten koste van bezoeken aan videotheken.

5.4

Besloten feesten

Meer dan de helft van de inwoners van Heerlen (52%) is in de afgelopen 12 maanden minstens één keer naar een besloten feest geweest. Tabel 14 laat zien dat 45% naar een besloten feest met livemuziek is geweest en een kwart naar een feest met dj/vj. Naar een feest met vooral dansvoorstelling, cabaret/stand-up comedian en toneelvoorstelling is ongeveer één op de 10 inwoners geweest.

29

Figuur 14: bezoekers besloten feest, Heerlen en totaal

Feest met vooral live muziek

45%

31%

Feest met vooral dj/vj

26%

18%

Feest met vooral dansvoorstelling

10%

6%

Feest met vooral cabaret/stand-up comedy

5%

Feest met vooral toneelvoorstelling

4% 0%

Totaal Heerlen

9% 8%

10%

20%

30%

40%

50%

Het grootste gedeelte van deze feesten speelt zich af in feestzalen/zalencentrum (53%), in hotels/cafés/restaurants (34%), op straat/plein/park (31%), in buurthuizen/wijkgebouwen (30%) en bij mensen thuis (30%). In figuur 15 zijn de bezoekers aan besloten feesten verder uitgediept naar de kenmerken geslacht, leeftijd en stadsdeel. Figuur 15: bezoekers besloten feest, Heerlen en totaal uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel

60% 51%

54%

55%

57%

54%

53%

57% 52%

Heerlen

50% 40% 30%

38%

Totaal

39%

39%

40% 41%

39%

40%

39%

39%

31%

20% 10% 0%

Iets meer vrouwen (54%) dan mannen (51%) bezoeken besloten feesten. Van de inwoners in de leeftijd 27 tot 65 jaar heeft meer dan de helft (tussen 55% en 57%) de afgelopen 12 maanden een niet-openbaar feest bezocht. De inwoners van 65 jaar en ouder bezoeken duidelijk minder besloten feesten (41%). Met name het aandeel inwoners dat feesten met vooral dj/vj bezoekt, neemt af naarmate de leeftijd toeneemt. Heerlen-Stad heeft het kleinste aandeel inwoners dat naar besloten feesten gaat (52%) en Heerlerbaan heeft het grootste aandeel (57%).

30

6.

CULTUUR IN HEERLEN

In dit hoofdstuk komt het bezoek aan Heerlense culturele voorzieningen zoals thermenmuseum, kasteel Hoensbroek, Nieuwe Nor etcetera aan bod. Tevens wordt de bekendheid en bezoek aan Heerlense festivals en evenementen in kaart gebracht. Tot slot wordt cultuur in de wijk en op de straat uitgelicht. De antwoorden hebben betrekking op de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. 6.1

Bezoek aan Heerlense culturele voorzieningen

Aan de inwoners van Heerlen is gevraagd hoe vaak ze naar instellingen/plaatsen zijn geweest voor voorstellingen, (feesten met) optredens en tentoonstellingen. In totaal heeft 90% van de inwoners van de gemeente Heerlen één of meer culturele voorzieningen bezocht. In figuur 16 is te zien om welke culturele voorzieningen in Heerlen het precies gaat. Parkstad Limburg Theaters is door meer dan de helft van de Heerlenaren (57%) minstens één keer bezocht. Ook de bioscoop Royal wordt het afgelopen jaar door bijna de helft (47%) van de Heerlenaren bezocht. Kasteel Hoensbroek volgt met 43% en ook de andere bioscoop (H5) is met bijna 40% een plek waar een groot deel van de inwoners uit Heerlen minstens één keer naar toe is geweest. Figuur 16: Percentage bezoekers aan Heerlense culturele voorzieningen, in procenten

Parkstad Limburg Theaters

57%

Bioscoop Royal

47%

Kasteel Hoensbroek

43%

Bioscoop H5

39%

Schunck* Newseum

34%

Schunck* Bibliotheek

26%

Buurthuis, wijkhuis

26%

Cultuurhuis Heerlen

20%

Nieuwe Nor

17%

Thermenmuseum

14%

Filmhuis De Spiegel

13%

Nederlands Mijnmuseum

11%

Galerie

11%

Schunck* Muziekschool

9%

Kunstuitleen Parkstad

7%

Streekarchief Rijckheyt

6%

Kunstencentrum Signe (KUS)

4% 0%

10%

20%

30%

31

40%

50%

60%

70%

Wanneer we kijken naar de instellingen/plaatsen die bezocht worden (zie tabel 16), dan blijkt dat de bezoekersfrequentie het vaakst tussen de 1-3 keer per jaar ligt. Kasteel Hoensbroek heeft het hoogste percentage bezoekers die 1-3 keer per jaar gaan, op de voet gevolgd door Parkstad Limburg Theaters. Het theater heeft met 16,4% ook het hoogste percentage bezoekers die 4-11 keer per jaar komen. Dit is te verklaren doordat het theater veel meer een wisselend en diverser programma heeft dan bijvoorbeeld Kasteel Hoensbroek. Schunck* Bibliotheek heeft het hoogste percentage bezoekers die 12 keer of meer per jaar de bibliotheek bezoekt. Ook dit is logisch gezien aard van het aanbod en werkwijze van een bibliotheek. Tabel 16: Percentage bezoekers aan Heerlense culture instellingen naar aantal keren 0 keer

1-3 keer

4-11 keer

≥12 keer

Thermenmuseum

86%

14%

0%

0%

Kasteel Hoensbroek Streekarchief Rijckheyt

57% 94%

41% 5%

1% 1%

0% 0%

Schunck* Newseum (exposities, culturele activiteiten)

66%

28%

5%

1%

Schunck* Bibliotheek Schunck* Muziekschool

74% 91%

12% 6%

8% 1%

7% 2%

Nederlands Mijnmuseum Kunstuitleen Parkstad

89% 93%

11% 7%

0% 0%

0% 0%

Cultuurhuis Heerlen (voormalig Patronaat) Nieuwe Nor

80% 83%

17% 13%

2% 3%

0% 1%

Parkstad Limburg Theaters Kunstencentrum Signe (KUS)

43% 96%

39% 4%

16% 1%

2% 0%

Bioscoop H5 Bioscoop Royal

61% 53%

35% 39%

4% 7%

0% 1%

Filmhuis De Spiegel Buurthuis, wijkhuis (bv. St. Corneliushuis, Juphuis etc.) Galerie

87% 74%

10% 20%

2% 4%

0% 2%

89%

10%

1%

0%

Figuur 17 heeft een onderverdeling gemaakt naar geslacht, leeftijdsgroepen en stadsdelen. Figuur17: Percentage bezoekers culturele instellingen, uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en stadsdeel

96% 94% 92% 90% 88% 86% 84% 82% 80%

95% 92% 89%

91%

90% 87%

32

91%

93% 86%

Te zien is dat het percentage vrouwen dat in een jaar minstens één instelling/plaats heeft bezocht (92%) iets hoger is dan het percentage mannen (89%). Bij de leeftijdsgroepen is te zien dat het percentage duidelijk afneemt naarmate de leeftijd toeneemt. Heerlen-Stad is het stadsdeel met het hoogste percentage inwoners dat culturele voorzieningen in Heerlen bezoekt; dit percentage is voor Heerlerbaan het laagste. Is er een verschil tussen inwoners die zelf cultureel actief zijn en inwoners die niet actief zijn in relatie tot het bezoek aan culturele voorzieningen in Heerlen? Tabel 17 laat dit zien. Tabel 17: Cultuurparticipatie in relatie tot bezoek culturele voorzieningen Cultuurparticipatie in relatie tot bezoek culturele voorzieningen Niet Wel Totaal Zelf actief bezig zijn

Niet Wel

15% 6%

85% 94%

100% 100%

Het blijkt dat inwoners die zelf actief zijn, ook meer voorstellingen, optredens en tentoonstellingen in Heerlen (94%) bezoeken dan inwoners die niet actief zijn (85%). Meer dan de helft van de respondenten (55%) geeft aan dat ze de afgelopen 12 maanden naar voorstellingen buiten Heerlen zijn geweest. Redenen hiervoor worden in de onderstaande tabel weergegeven. Tabel 18: Redenen om voorstellingen, optredens e. d. buiten Heerlen te bezoeken Redenen Bepaalde voorstellingen worden niet in Heerlen gegeven.

67%

Ik ga met vrienden/familie die elders wonen.

25%

Voor de afwisseling.

17%

Anders, namelijk…

12%

Het aanbod van culturele instellingen is elders aantrekkelijker.

8%

Ik vind het elders gezelliger.

7%

Het aanbod van horecagelegenheden is elders aantrekkelijker.

6%

Ik vind het praktischer omdat ik elders werk/naar school ga/ andere dingen doe.

3%

Weet niet

2%

Als voornaamste reden wordt aangegeven dat bepaalde voorstellingen niet in Heerlen worden gegeven (67%). Andere redenen zijn dat mensen met vrienden/familie wonen die elders wonen (25%) of voor de afwisseling (17%).

6.2

Bezoek aan festivals en evenementen

Wanneer aan de Heerlenaar gevraagd wordt naar het bezoek aan en bekendheid met Heerlense festivals en evenementen blijkt dat bijna alle Heerlenaren (99%) minstens één van de festivals/evenementen kennen en 83% er minstens één heeft bezocht. Figuur 18 geeft weer welk aandeel van de inwoners bekend is met een festival of evenement en welk aandeel het festival bezocht heeft.

33

Het drukst bezochte evenement is de carnavalsoptocht in de centrum van Heerlen, gevolgd door de Braderie in Hoensbroek. De kermis in Heerlen en Cultura Nova worden door ongeveer een derde van de Heerlenaren bezocht. Deze vier evenementen en Booch? zijn ook het meest bekend onder de Heerlense bevolking. Het circus in Heerlen is onder meer dan driekwart van de bevolking bekend. Het wordt echter door slechts 10% daadwerkelijk bezocht. Een hoog bekendheidsgehalte leidt dus niet automatisch tot een hoog bezoekgehalte. Figuur 18: Bezoek en bekendheid festivals en evenementen

42%

Carnavalsoptocht Centrum

92%

41%

Braderie

87%

36%

Kermis Heerlen

90%

33%

Cultura Nova

82%

19%

BOOCH?

82%

19%

Carnavalsoptocht overig in Heerlen

73%

19%

Carnavalszitting(en)/-activiteiten in… Carnavalsoptocht Heerlerheide

18%

Kermis Hoensbroek

18%

Taptoe Heerlen

18%

Carnavalsoptocht Hoensbroek

16%

Parkcity Live

15%

72% 77% 77%

65% 77%

7%

Oranje-optocht in Heerlen

48%

6%

Kermis overig in Heerlen Heerlen Jazzt

6%

Brookpop

4%

Charles Hennen Concours

4%

The Notorious IBE

4% 0%

Bekend

77%

10%

Circus in Heerlen

Bezocht

79%

60% 50% 45% 46% 33% 20%

40%

60%

80%

100%

Ongeveer 10% van de inwoners van Heerlen geeft aan nog andere festivals in Heerlen te bezoeken zoals Corio Tropical en Wielerronde. Wanneer we de evenementen weglaten die niet direct te maken hebben met toneel, poëzie, muziek, dans en etnische achtergronden zoals de braderie, carnavalsoptochten, de kermis en het circus valt het percentage bezoekers lager uit. Iets meer dan de helft (55%) van de Heerlenaren heeft dan culturele festivals en evenementen bezocht.

34

6.3

Cultuur in de wijk

In tabel 19 wordt weergegeven hoeveel procent van de inwoners weet dat er culturele activiteiten aangeboden worden in hun wijk. Tabel 19: Bekendheid met aanbod culturele activiteiten in de wijk, in procenten Bekendheid aanbod in de wijk Bekend met aanbod van culturele activiteiten Niet bekend met aanbod van culturele activiteiten

42% 17%

Weet niet

41%

Ongeveer 42% van de inwoners geeft aan dat er culturele activiteiten aangeboden worden in hun wijk. In het stadsdeel Heerlen-Stad is dit percentage het hoogst namelijk 48%. In de overige drie stadsdelen ligt dit rond de 38%. De meeste activiteiten die genoemd worden hebben met muziek te maken zoals concerten of uitvoeringen van harmonie, fanfare of zangkoor. Ook activiteiten met betrekking tot carnaval worden regelmatig genoemd evenals wijk- en straatfeesten. 17% van de inwoners geeft aan dat er geen culturele activiteiten aangeboden worden in de wijk en opvallend is dat een groot gedeelte (meer dan 40%) aangeeft niet te weten of er culturele activiteiten in de wijk georganiseerd worden. Van de mensen die bekend zijn met de culturele activiteiten doet meer dan de helft (55%) hieraan mee (7% doet vaak mee en 48% doet soms mee). Bijna de helft (45%) doet nooit mee aan culturele activiteiten in de wijk. De gemeente wil cultuur in de wijk graag promoten en voert daarom community-art projecten uit. Dit zijn projecten die speciaal bedoeld zijn om het aanbod van cultuur in de wijk te vergroten. Momenteel zitten deze nog in de opstartfase waardoor de inwoners er waarschijnlijk nog niet bekend mee zijn. Community-art projecten worden niet expliciet genoemd bij de vraag aan welke activiteiten inwoners deel genomen hebben in hun wijk. 6.4

Cultuur op straat

In de onderstaande tabel wordt weergegeven hoe lang het geleden is dat de inwoners van Heerlen (letterlijk) stil hebben gestaan bij een kunstwerk of –voorstelling. Te zien is dat het grootste gedeelte van de inwoners nog minder dan een maand geleden stil heeft gestaan bij een beeld of schilderwerk (43%) en muziek (42%). Bij toneel en dans ligt dit percentage lager (22%) en is het zelfs voor meer dan helft van de Heerlenaren (51%) langer dan een half jaar geleden dat ze stil hebben gestaan bij deze podiumkunsten in de openbare ruimte. Tabel 20: Cultuur op straat

Beeld, schilderwerk (bijvoorbeeld Olifanten Parade) Toneel, dans Muziek

35

korter dan 1 maand geleden 43%

1 tot 6 maanden geleden 27%

6 maanden of langer geleden 30%

22% 42%

27% 32%

51% 26%

36

7.

MEDIA

In dit hoofdstuk gaat het over cultuur en de rol die media hierin spelen. Allereerst wordt beschreven welk percentage inwoners culturele uitvoeringen of vertoningen beluistert en bekijkt via radio, televisie en internet. De tweede paragraaf geeft een indruk over het boekenleesgedrag van de Heerlenaar en het hoofdstuk eindigt met een paragraaf over het informatiebereik met betrekking tot culturele activiteiten. De antwoorden hebben betrekking op de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek.

7.1

Bekijken en beluisteren van culturele uitvoeringen of vertoningen via media

95% van de inwoners van de gemeente Heerlen bekijkt wel eens via radio, televisie en internet naar onderstaande culturele voorstellingen of vertoningen (figuur 19). Te zien is dat de media met name gebruikt worden om films te bekijken (84%). Ruim twee derde (68%) van de Heerlenaren kijkt naar historische uitzendingen via media en ruim de helft naar cabaret/kleinkunst (56%) en concerten van pop, hardrock, hiphop, etc. (53%). Wanneer we de categorie ‘film’ weglaten, maakt nog steeds 92% van de Heerlenaren gebruik van media om voorstellingen en vertoningen te bekijken/beluisteren. Inwoners gebruiken media dus niet alleen om films te bekijken. Figuur 19: Percentage inwoners dat cultuur beleeft via media, in procenten

Film

84%

Historische uitzendingen

68%

Cabaret/kleinkunst

56%

Concert pop, hardrock, hiphop etc.

53%

Concert klassieke muziek

37%

Wereldmuziek

34%

Musical

34%

Opera of operette

23%

Toneelvoorstelling

22%

Ballet-/dansvoorstelling

21%

Jazz-/bluesconcert

21% 0%

7.2

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Boeken

In tabel 21 is te zien dat het merendeel van de inwoners van de gemeente Heerlen (81%) de afgelopen 12 maanden minstens één boek heeft gelezen. Meer dan een kwart van de Heerlenaren (28%) heeft 1 tot en met 3 boeken gelezen, 30% heeft gemiddeld een boek per maand gelezen en 23% zelfs 12 of meer boeken. Tabel 21: Aantal gelezen boeken de afgelopen 12 maanden in percentage van Heerlense bevolking Aantal Geen 1-3 boeken

19%

4-11 boeken

30%

12 of meer boeken

23%

28%

37

Landelijke vergelijking In tabel 22 zijn de cijfers van Stichting Marktonderzoek Boekenvak/Intomart GfK (2012) weergegeven. Tabel 22: jaarlijks aantal gelezen boeken in percentage van de Nederlandse bevolking Aantal

Percentage

Geen 1-5 boeken

11%

6-20 boeken

33%

21-45

12%

46-70

5%

Meer dan 70 boeken

2%

38%

Bron: Stichting Marktonderzoek Boekenvak/Intomart GfK (2012)

Het blijkt dat de meeste Nederlanders, bijna vier op de tien, tussen de één en vijf boeken per jaar lezen. Een iets kleinere groep, ruim drie op de tien, leest jaarlijks tussen de zes en twintig boeken. Omdat er in dit onderzoek een andere indelingscategorie gebruikt is, is één op één vergelijken niet mogelijk. De enige categorie die gelijk is, is de categorie ‘geen’. Hieruit blijkt dat het percentage Heerlenaren dat aangeeft geen boek gelezen te hebben met 19% hoger ligt dan het landelijke gemiddelde (11%). 7.3

Informatie verkrijgen over culturele activiteiten

Een groot gedeelte (94%) van de Heerlenaren maakt gebruik van minstens één van de informatiebronnen om informatie te krijgen over de locatie en tijdstip van culturele activiteiten. In figuur 20 wordt per informatiekanaal aangegeven hoeveel procent van de inwoners hier gebruik van maakt. Het grootste gedeelte van de inwoners van de gemeente Heerlen, 69%, ontvangt de informatie over culturele activiteiten zoals films, tentoonstellingen, theatervoorstellingen, concerten etcetera via huisaan-huisbladen zoals de Trompetter en Zondagsnieuws. Bijna de helft van de Heerlenaren (49%) krijgt de informatie zijn via vrienden, familie, kennissen en collega’s. Andere veel voorkomende manieren zijn via lokale/regionale dagbladen (46%), brochures, folders, flyers, programmaboekjes (44%), de stadskrant (42%) en affiches, uithangborden, posters (42%).

Figuur 20: Informatiekanaal culturele activiteiten, in procenten

38

Huis-aan-huisbladen

69%

Via vrienden, familie, kennissen of collega's

49%

Lokale/regionale dagbladen

46%

Brochures, folders, flyers, programmaboekjes

44%

via de Stadskrant

42%

Affiches, uithangborden, posters

42%

Internetsites van culturele instellingen

30%

Lokale/regionale televisie

29%

Landelijke televisie

24%

Lokale/regionale radio

24%

Weekbladen

20%

Andere internetsites

19%

www.heerlen.nl

13%

Landelijke radio

13%

Tijdschriften

13%

Landelijke dagbladen

13%

Kabelkrant, teletekst

6%

Anders

3%

www.cultuurpark.eu

3% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Het antwoord ‘anders’ is door 3% van de inwoners genoemd. Sociale media zoals facebook en twitter wordt ongeveer 10 keer als medium genoemd. Dit is minder dan 1% van het totaal aantal respondenten. Opgemerkt moet worden dat de leeftijdsgroep 18-27 niet representatief vertegenwoordigd is in dit onderzoek en waarschijnlijk is dit een doelgroep die meer gebruik maakt van sociale media. Wanneer we kijken naar de leeftijdsgroepen en de manieren waarop zij informatie vergaren valt op dat de leeftijdsgroep 27-44 jaar veel vaker informatie haalt van affiches, internetsites en vrienden, familie etcetera dan de oudere leeftijdsgroepen. Met name de 65-plussers verkrijgen nog veel vaker informatie via (regionale) radio, tv en krant.

39

40

8.

STELLINGEN OVER CULTUUR

Aan de inwoners van Heerlen is een aantal stellingen over cultuur voorgelegd. Dit betreft zowel stellingen over cultuur in algemene zin als over het culturele aanbod in Heerlen.

8.1

Cultuur in het algemeen

Er zijn drie stellingen aan de inwoners voorgelegd over het belang van cultuur waarover zij hun oordeel konden uitspreken. In tabel 23 is te zien hoe hierop geantwoord is. Tabel 23: Belang van cultuur in het algemeen Belang cultuur in het algemeen voor: Inwoner 19%

Heel belangrijk

Nederlandse samenleving 33%

Heerlen 33%

Belangrijk

45%

48%

49%

Niet belangrijk, niet onbelangrijk

25%

12%

12%

Onbelangrijk

6%

1%

1%

Heel onbelangrijk

1%

1%

1%

Weet niet / Geen mening

5%

5%

4%

Op de vraag hoe belangrijk cultuur in het algemeen voor de inwoner zelf is, geeft 64% aan dit (heel) belangrijk te vinden. Een kwart vindt cultuur niet belangrijk maar ook niet onbelangrijk en 7% vindt cultuur (heel) onbelangrijk. Volgens 81% van de inwoners is cultuur in het algemeen voor de gemeente Heerlen (heel) belangrijk. Een achtste deel van de inwoners (12%) is neutraal. Slechts 2% vindt cultuur voor de gemeente Heerlen (heel) onbelangrijk. Een groot gedeelte van de inwoners van de gemeente Heerlen (82%) geeft aan cultuur in het algemeen voor de Nederlandse samenleving (heel) belangrijk te vinden. 12% vindt cultuur voor Nederland niet belangrijk/niet onbelangrijk en 2% vindt dit (heel) onbelangrijk. Hieronder wordt nog eens grafisch weergegeven hoe belangrijk inwoners cultuur vinden. Figuur 21: Belang van cultuur uitgedrukt in percentage inwoners die dit belangrijk vinden

100% 80%

81%

82%

64%

60% 40% 20% 0% Belang cultuur voor de inwoner

Belang cultuur voor Heerlen

Belang cultuur voor de Nederlandse samenleving

Het lijkt alsof de inwoners cultuur voor zichzelf minder belangrijk vinden dan voor Heerlen en Nederland. Zouden ze zich realiseren dat cultuur voor een stad belangrijk is, dat een aantrekkelijk cultureel aanbod mensen aantrekt of vasthoudt en positief werkt op het imago?

41

Hieronder worden de gegevens verder geanalyseerd naar achtergrondkenmerken zoals geslacht, leeftijd en stadsdeel. Geslacht Bij de stellingen over het belang van cultuur voor Heerlen en de Nederlandse samenleving vindt een iets groter aandeel vrouwen (beide keren 84%) het belang van cultuur voor Heerlen en de Nederlandse samenleving (heel) belangrijk dan mannen (78% en 79%), zie figuur 22. Het belang van cultuur voor de inwoner wordt door een min of meer gelijk aandeel mannen en vrouwen belangrijk gevonden. Figuur 22: Belang van cultuur, naar geslacht

100% 80%

63%

78%

64%

84%

79%

84%

60% 40%

man

20%

vrouw

0% Cultuur van belang voor de inwoner

Cultuur van belang voor Heerlen

Cultuur van belang voor Nederlandse samenleving

Leeftijdsklassen In figuur 23 is te zien dat er tussen de leeftijdsklassen geen (grote) verschillen optreden tussen de uitkomsten van de stellingen. De oudere leeftijdsgroepen 45-64 jaar en 65 jaar en ouder hechten iets meer belang aan cultuur zowel voor inwoners, voor Heerlen als voor Nederland. Figuur 23: Belang van cultuur, naar leeftijdsgroepen

90%

81% 83% 81%

82% 84% 81%

80% 70%

61%

65%

65%

60% 50%

27-44 jaar

40%

45-64 jaar

30%

65 jaar en ouder

20% 10% 0% Cultuur van belang voor de inwoner

Cultuur van belang voor Heerlen

42

Cultuur van belang voor Nederlandse samenleving

Stadsdelen In Heerlen-Stad is het aandeel dat cultuur belangrijk vindt het grootst. Dat gaat op voor zowel het belang van cultuur voor de inwoners, voor de gemeente Heerlen als voor de Nederlandse samenleving (zie figuur 24). Heerlerheide en Heerlerbaan vinden cultuur minder belangrijk, met name voor de inwoners. Figuur 24: Belang van cultuur, naar stadsdeel

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

88% 77% 76%

71% 61%

55%

75%

86% 78%

76%

59%

Hoensbroek Heerlerheide Heerlen-Stad Heerlerbaan

Cultuur van belang voor de inwoner

8.2

82%

Cultuur van belang voor Heerlen

Cultuur van belang voor Nederlandse samenleving

Cultureel aanbod in Heerlen

Belangrijk is om te weten hoe de inwoners denken over het cultureel aanbod binnen de gemeente Heerlen. Er is naar verschillende aspecten gevraagd zoals variatie, aanbod, betaalbaarheid en bekendheid. In de onderstaande figuur is te zien welk aandeel van de inwoners het eens is met de stellingen dat het aanbod in Heerlen voldoende is voor wat betreft de aspecten variatie, kwantiteit, betaalbaarheid en bekendheid. Figuur 25: Aandeel inwoners dat het eens is met de stellingen m.b.t. het cultureel aanbod

70% 60%

59%

57%

57%

50% 37%

40% 30% 20% 10% 0% Voldoende in variatie

Voldoende in aantal

Voldoende betaalbaar

Voldoende bekend

Meer dan helft van de inwoners vindt dat het aanbod voldoende gevarieerd is, voldoende in aantal is en voldoende bekend is. Met de stelling dat het aanbod betaalbaar is, is maar iets meer dan een derde van de Heerlenaren het eens.

43

Tabel 24 geeft alle antwoordcategorieën weer. Wanneer we kijken naar het percentage mensen dat het (helemaal) oneens is met de stellingen, valt vooral het relatief hoge percentage bij de stelling over de betaalbaarheid op. Bij bijna alle stellingen is te zien dat ongeveer een vijfde aangeeft neutraal te denken over de stellingen. Tussen 10% en 15% van de inwoners weet het niet of heeft geen mening. Tabel 24: Beoordeling cultureel aanbod Aanbod is voldoende in: Variatie

Aantal

Betaalbaarheid

Bekendheid

Helemaal mee eens

11%

9%

4%

8%

Mee eens

48%

48%

33%

49%

Niet mee eens, niet mee oneens

19%

19%

29%

21%

Mee oneens

6%

8%

15%

11%

Helemaal mee oneens

2%

2%

6%

1%

15%

15%

12%

10%

Weet niet / Geen mening

In figuur 26 worden de stellingen over het aanbod van cultuur uitgesplitst naar geslacht, leeftijdsgroep en stadsdeel. Figuur 26: Cultureel aanbod in Heerlen, uitgesplitst naar geslacht

70% 60%

57%

60%

59%

56%

55%

50%

58%

43%

40% 32%

man

30%

vrouw

20% 10% 0% voldoende in variatie voldoende in aantal

betaalbaar

voldoende bekend

Figuur 26 maakt duidelijk dat er voor de meeste stellingen geen duidelijk verschil is tussen het aandeel mannen en vrouwen dat het eens is met de verschillende stellingen. Dit geldt wel voor de stelling over betaalbaarheid. Het blijkt namelijk dat een kleiner percentage vrouwen het eens is met de stelling dat het cultureel aanbod betaalbaar is dan mannen. Bijna een derde (32%) van de vrouwen is het hiermee eens tegenover 43% van de mannen. Komt het omdat vrouwen over het algemeen minder verdienen of omdat ze vaker gebruik maken van culturele voorzieningen? Wanneer we naar de inkomensgegevens kijken van de respondenten is te zien dat het percentage vrouwen in de lagere inkomensklassen groter is dan het percentage mannen. In de hogere inkomensklassen ligt deze verhouding net andersom; het aandeel mannen is hier groter dan het aandeel vrouwen. Dit zou een mogelijke verklaring kunnen zijn. Wanneer we kijken naar de woonsituatie van de inwoners zien we dat vooral alleenstaande moeders de kosten te hoog vinden. Een derde van hen is het namelijk (helemaal) oneens met de stelling dat het aanbod betaalbaar is.

44

In figuur 27 zijn de uitkomsten voor de stellingen over het cultureel aanbod in Heerlen uitgesplitst naar leeftijdsgroepen weergegeven. Figuur 27: Stellingen over cultureel aanbod in Heerlen, uitgesplitst naar leeftijdsgroepen

70% 60%

59% 59% 61% 53%

58%

62%

61% 62% 49%

50%

39%

40%

35%

39% 27-44 jaar

30%

45-64 jaar

20%

65 jaar en ouder

10% 0% voldoende in variatie voldoende in aantal

betaalbaar

voldoende bekend

In de drie leeftijdsgroepen is ongeveer 60% het eens met de stelling dat het aanbod voldoende in variatie is. Een aandeel van 35% tot 39% is het ermee eens dat het aanbod betaalbaar is. Het valt op dat in de jongere leeftijdscategorieën een kleiner percentage het eens is met de stelling dat het cultureel aanbod voldoende in aantal is; per leeftijdscategorie ligt het aandeel dat het aanbod voldoende vindt circa 5% hoger. Iets minder dan de helft (49%) van de groep 27 tot en met 44-jarigen vindt dat de bekendheid van het cultureel aanbod voldoende is, ten opzichte van bijna twee derde in de andere twee leeftijdsgroepen (61% respectievelijk 62%). Is er verschil in de mening van de inwoners wanneer we kijken naar de verschillende stadsdelen? Dit wordt in figuur 28 weergegeven. Figuur 28: Stellingen over cultureel aanbod in Heerlen, uitgesplitst naar stadsdelen

80% 70% 60% 50%

67% 61% 53% 52%

64% 50% 51%

63% 59%

40%

31% 32%

30%

56% 50%

47%

56% Hoensbroek Heerlerheide

30%

Heerlen-Stad Heerlerbaan

20% 10% 0% voldoende in variatie voldoende in aantal

betaalbaar

voldoende bekend

Uit figuur 28 blijkt dat de inwoners van Heerlen-Stad positiever denken over het culturele aanbod dan de inwoners uit de overige stadsdelen. Met name bij het aspect ‘betaalbaarheid’ is er een duidelijk verschil tussen het aandeel inwoners uit Heerlen-Stad en het aandeel ervan in de andere stadsdelen. In Heerlen-Stad is bijna de helft het eens met de stelling dat het cultureel aanbod betaalbaar is, terwijl in de overige stadsdelen minder dan een derde van de inwoners het hiermee eens is. Dit kunnen we verklaren door te kijken naar het inkomen: het gemiddelde inkomen ligt in Heerlen-Stad hoger dan in de overige stadsdelen.

45

Heerlerheide en Hoensbroek zijn de stadsdelen waar over het algemeen de minste inwoners het eens zijn met de stellingen over het cultureel aanbod. Zo vindt twee derde (67%) van de inwoners uit Heerlen-Stad dat het cultureel aanbod voldoende gevarieerd is tegenover de helft van de inwoners uit Heerlerheide (52%) en Hoensbroek (53%). De helft van de inwoners uit Heerlerheide is van mening dat het cultureel aanbod voldoende bekend is. In Heerlen-Stad onderschrijft een groter deel (63% ) de stelling. Aan de inwoners van Heerlen is gevraagd wat er volgens hen zou moeten veranderen aan het culturele aanbod zodat ze hier actiever aan zouden deelnemen. Op deze open vraag zijn 487 antwoorden gegeven. Veel deelnemers aan het onderzoek hebben hier niets op geantwoord. Ook hebben diverse respondenten meer dan één antwoord gegeven. Daarom is het onzinnig om percentages te berekenen. De absolute verdeling van de gerubriceerde antwoorden spreekt al voor zich. De antwoorden zijn in tabel 25 onderverdeeld in vijf categorieën. Tabel 25: Voorgestelde veranderingen aan culturele aanbod binnen de gemeente Heerlen Categorie Kosten

Aantal keren genoemd 203

Aanbod Informatie

137 87

Randvoorwaarden/faciliteiten Locatie

36 24

TOTAAL

487

De meeste opmerkingen konden ingedeeld worden onder het kopje ‘kosten’. Een veel gemaakte opmerking is dat de toegangsprijzen erg hoog zijn, vooral voor mensen met een laag inkomen zoals uitkering of pensioen. Het geven van kortingen voor bepaalde doelgroepen wordt vaak als oplossing genoemd. Nu heeft de gemeente Heerlen al een kortingsregeling voor mensen met een minimuminkomen. De gemeente kan hiermee een vergoeding geven voor de kosten van sociale, culturele en sportieve activiteiten. Deze regeling wordt veel gebruikt in de gemeente, echter het blijkt dat mensen deze regeling in eerste instantie niet gebruiken voor het terugvragen van culturele uitgaven maar met name voor uitgaven als computer, contributie van sport/jeugd/ jongerenvereniging en internetabonnement. Door de vele aanvragen, en dus hoge kosten voor de gemeente, worden sinds 2012 de kosten voor computer en internet niet meer vergoed. Daarnaast is het bedrag dat mensen aan kosten kunnen declareren verlaagd, momenteel bedraagt het €70. Andere voorstellen van inwoners zijn om meer voorstellingen te laten plaatsvinden die gratis zijn, of goedkoper dan een gemiddeld theaterkaartje. Naast kosten over toegangsprijzen vormen ook kosten zoals parkeren en drankprijzen voor veel inwoners een drempel. Een aantal keren worden als verbeterpunten ook randvoorwaarden/faciliteiten genoemd, zoals meer voorstellingen overdag, betere toegankelijkheid voor gehandicapten, goedkoper parkeren etcetera. Het aanbod kan volgens de inwoners ook verbeterd worden. Zaken die regelmatig benoemd worden zijn: meer voorstellingen, een breder aanbod, meer gericht op kinderen of ouderen, meer lokale artiesten, minder commerciële voorstellingen, meer actieve voorstellingen, workshops en lezingen. Ook zouden mensen cultureel aanbod vaker op andere locaties willen zien bijvoorbeeld meer in de wijken of meer in openbare ruimten zoals pleinen of cafés. Opvallend is dat 87 keer genoemd wordt dat de informatievoorziening of bekendheid van voorstellingen onvoldoende is. Er is geen centraal overzicht waar alles over het culturele aanbod te vinden is en er zou meer gebruik gemaakt moeten worden van gecombineerde informatiekanalen.

46

9.

ACHTERGRONDKENMERKEN

In dit hoofdstuk wordt cultuurparticipatie en het bereik van het culturele aanbod nader bekeken aan de hand van enkele achtergrondgegevens. In tabel 26 wordt weergegeven wat opleiding en woonsituatie voor effect hebben op de actieve cultuurbeoefening en voor het bereik van het aanbod op cultureel gebied.

Bezoek voorstellingen met film

Bezoek voorstellingen zonder film

Gebruik van uitleeninstellingen

Lokale culturele voorzieningen

Besloten feesten

Bezocht evenementen festivals

57%

89%

82%

78%

45%

90%

52%

83%

55%

Laag Middel

45% 56%

83% 89%

76% 82%

68% 78%

34% 49%

86% 91%

52% 49%

85% 85%

45% 57%

Hoog

66%

94%

89%

89%

51%

94%

56%

82%

64%

Woonsituatie Zelfstandig wonend

Totaal

Bezoek aan cultureel erfgoed en galerieën

Zelf actief bezig zijn

Bezocht culturele evenementen / festivals

Tabel 26: Cultuurparticipatie en bereik cultureel aanbod naar opleidingsniveau en woonsituatie

Opleidingsniveau

57%

86%

81%

79%

39%

88%

51%

82%

55%

Samenwonend/gehuwd

58%

89%

84%

82%

40%

91%

52%

81%

56%

Alleenstaand met kinderen Samenwonend/ gehuwd met kinderen

50%

85%

69%

66%

43%

87%

52%

83%

54%

51%

94%

86%

78%

64%

93%

54%

90%

60%

Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe groter het aandeel inwoners dat zelf actief is op cultureel vlak. Mensen met kinderen oefenen minder culturele activiteiten uit dan mensen zonder kinderen. Waarschijnlijk hebben mensen met kinderen minder tijd, hetgeen ook al eerder als voornaamste reden genoemd werd op de vraag wat de reden is dat men niet (meer) actief deelneemt aan cultuur (zie paragraaf 4.2). Opleidingsniveau heeft ook invloed op het gegeven in hoeverre mensen gebruik maken van het cultureel aanbod. Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe groter het aandeel inwoners dat gebruik maakt van het cultureel aanbod. Dit is zowel te zien bij het bezoeken van voorstellingen, bezoek aan cultureel erfgoed en galerieën, uitleeninstellingen en lokale culturele voorzieningen. Dit geldt ook voor de bezoeken aan culturele evenementen en festivals. Wanneer we kijken naar de bezoeken aan de algemene festivals/evenementen en besloten feesten is hier geen duidelijk onderscheid tussen de verschillende opleidingsniveaus.

47

Alleenstaanden met kinderen gaan het minst vaak naar voorstellingen, met name als de categorie film niet wordt meegeteld. Ook bezoeken zij, in vergelijking met inwoners die een andere woonsituatie hebben, minder vaak cultureel erfgoed en galerieën. Samenwonenden met kinderen bezoeken het vaakst voorstellingen en maken het meest gebruik van uitleeninstellingen. Ook gaat deze groep het vaakst naar evenementen en festivals. Er zijn geen duidelijke verschillen tussen de verschillende woonsituaties wat het bezoeken van lokale culturele voorzieningen en besloten feesten betreft.

48

10.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

In de onderstaande tabel wordt nog eens een totaaloverzicht gegeven van de meest belangrijke bevindingen.

Zelf actief bezig zijn (incl. streekhistorie en heemkudne)

Bezoek voorstellingen met film

Bezoek voorstellingen zonder film

Bezoek aan cultureel erfgoed en galerieën

Gebruik van uitleeninstellingen

Lokale culturele voorzieningen

Besloten feesten

Bezocht evenementen / festivals

Bezocht culturele evenementen / festivals

Tabel 27: Cultuurparticipatie en bereik cultureel aanbod naar achtergrondkenmerken

57%

89%

82%

78%

45%

90%

52%

83%

55%

54% 58%

88% 90%

82% 84%

77% 81%

40% 49%

89% 92%

51% 54%

83% 85%

56% 55%

27-44 jaar 45-64 jaar

57% 52%

96% 88%

87% 83%

77% 80%

52% 43%

95% 90%

55% 57%

89% 82%

59% 55%

65 jaar e.o.

60%

82%

78%

80%

37%

87%

41%

82%

51%

Stadsdeel Hoensbroek

55%

88%

78%

81%

46%

91%

54%

82%

46%

Heerlerheide Heerlen-Stad

54% 60%

88% 93%

80% 88%

70% 83%

39% 46%

91% 93%

53% 52%

85% 87%

45% 67%

Heerlerbaan

49%

81%

76%

70%

48%

86%

57%

80%

46%

Totaal Geslacht Man Vrouw Leeftijd

Cultuurparticipatie Uit tabel 27 blijkt dat meer dan de helft van de inwoners uit Heerlen in zijn vrije tijd cultureel actief is. Met name activiteiten in de discipline beeldende kunst, muziek en nieuwe media zijn populair. Dans en theater lijken in Heerlen minder actief beoefend te worden dan gemiddeld in Nederland. Het aandeel dat kunstzinnig bezig is, is het grootst in de categorie 65 jaar en ouder. Dit komt omdat de activiteiten heemkunde en streekhistorie meegeteld zijn in deze categorie. Wanneer we deze activiteiten niet meetellen dan is de groep 27-44 jaar (54%) ongeveer even actief als de oudere groep (53%). Iets meer vrouwen dan mannen zijn cultureel actief en verder zijn inwoners van Heerlen-Stad in vergelijking met de andere stadsdelen cultureel actiever. In hoofdstuk 9 hebben we gezien dat hoe hoger het opleidingsniveau is, hoe groter het aandeel inwoners is dat zelf actief is op cultureel vlak. Mensen met kinderen beoefenen minder culturele activiteiten uit dan mensen zonder kinderen. Redenen om zelf niet actief deel te nemen aan het uitvoeren van culturele activiteiten zijn op de eerste plaats geen interesse, gevolgd door geen tijd en te hoge kosten.

49

Bereik van cultureel aanbod Het cultureel aanbod is onder te verdelen in verschillende categorieën. Zo is er gevraagd naar het bezoek van algemene culturele voorstellingen zoals film, concerten, musicals etcetera. Het blijkt dat bijna 90% van de inwoners jaarlijks zo’n voorstelling bezoekt. Verder zijn bezoeken aan cultureel erfgoed en galerieën in kaart gebracht, bijna 80% van de Heerlenaren bezoekt zo’n instelling/plaats. Wanneer gericht gekeken wordt naar het bezoek aan Heerlense culturele voorzieningen, dan brengen negen op de tien inwoners een bezoek aan een Heerlense voorziening. Ook Heerlense evenementen en festivals worden goed bezocht met 83%. Wanneer we alleen evenementen bekijken die direct met cultuur te maken hebben, dan daalt dit percentage naar 55%. Uitleenvoorzieningen wordt door iets minder dan de helft van de Heerlenaren (45%) gebruikt. Iets meer dan de helft (52%) gaat wel eens naar een besloten feest. Over het algemeen kan gesteld worden dat vrouwen iets meer gebruik maken van het culturele aanbod dan mannen. De leeftijdsgroep 27-44 jaar is het meest vertegenwoordigd bij het bezoeken van voorstellingen, lokale culturele voorzieningen en festivals en evenementen. Ook maken zij het meest gebruik van uitleeninstellingen. Bezoek aan cultureel erfgoed en galerieën wordt met name door inwoners van 45 jaar en ouder bezocht. Inwoners van 27-65 jaar gaan meer naar besloten feesten dan 65-plussers. Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe meer men gebruik maakt van het culturele aanbod. Dit geldt overigens niet voor besloten feesten en voor evenementen en festivals. Op stadsdeelniveau maken de inwoners die in het centrum van Heerlen (Heerlen Stad) wonen meer gebruik van het cultureel aanbod zoals cultureel erfgoed en galerieën, lokale culturele voorzieningen en besloten feesten dan de inwoners uit de overige stadsdelen. Uitleeninstellingen worden door de inwoners uit de verschillende stadsdelen ongeveer evenveel gebruikt, met uitzondering van Heerlerheide. De inwoners hier maken minder gebruik van uitleeninstellingen. Besloten feesten worden door de inwoners van alle stadsdelen ongeveer evenveel bezocht. Inwoners die samenwonen (al dan niet gehuwd) en kinderen maken het meeste gebruik van het cultureel aanbod zoals bezoek aan voorstellingen, lokale culturele voorzieningen, festivals en evenementen. Ook maken zij het meest gebruik van uitleeninstellingen. Musea, galerieën, archieven en bezienswaardigheden worden meer bezocht door huishoudens die bestaan uit samenwonenden/gehuwden met of zonder kinderen dan door alleenstaanden zonder kinderen. De voorstelling die het meest bezocht wordt is film, gevolgd door concerten van moderne muziek. Bezienswaardige gebouwen, dorpen of stadsdelen worden door driekwart van de inwoners uit Heerlen bezocht. Musea worden ook door de helft van de Heerlenaren bezocht. De bibliotheek is veruit de meest populaire uitleeninstelling waar gebruik van wordt gemaakt. Parkstad Limburg Theater is de lokale voorziening die door meer dan de helft van de inwoners van Heerlen bezocht wordt. De Royal en Kasteel Hoensbroek komen op de tweede en derde plaats. De meeste festivals en evenementen zijn bij de meerderheid van de Heerlenaren bekend. De carnavalsoptocht in Heerlen Centrum, de kermis en de braderie in Hoensbroek kent bijna iedereen. Deze evenementen worden dan ook daadwerkelijk het meest bezocht. Ongeveer twee derde van de inwoners heeft het afgelopen half jaar stil gestaan bij een beeld, een schilderwerk of muziek op straat. Toneel en dans op straat lijkt veel minder voor te komen. Hier heeft minder dan de helft van de inwoners bij stil gestaan. Internet, radio en televisie worden door bijna iedereen gebruikt om wel eens een culturele uitvoering of vertoning te bekijken met name voor film, historische uitzendingen, cabaret en concerten van moderne muziek.

50

De meeste inwoners halen informatie over culturele voorstellingen, concerten etcetera uit de huisaan-huisbladen. Hier is een duidelijk verschil te zien tussen de jongere en de oudere generatie. Internet wordt met name door de jongeren gebruikt als informatiebron terwijl ouderen meer gebruik maken van radio, tv en krant. Een veelgemaakte opmerking in het onderzoek is dat de informatie te verspreid wordt aangeboden. De inwoners van Heerlen zijn zich ervan bewust dat cultuur belangrijk is voor Heerlen en Nederland. Dit geldt met name voor vrouwen en inwoners uit het stadsdeel Heerlen-Stad. Een meerderheid vindt dat het cultureel aanbod in Heerlen voldoende in variatie, aantal en bekendheid is. Dat het aanbod voldoende gevarieerd is, wordt ondersteund door het gegeven dat de meeste inwoners voorstellingen binnen Heerlen bezoeken. In bijlage II wordt eveneens bevestigd dat Heerlen een breed cultureel aanbod heeft. Over de betaalbaarheid is men minder tevreden. Met name vrouwen en inwoners uit de stadsdelen Hoensbroek, Heerlerheide en Heerlerbaan zijn hier ontevredener over dan mannen en inwoners uit Heerlen-Stad. Er wordt door de inwoners aangegeven dat voorstellingen erg duur zijn en dat dit met name een probleem is voor de mensen met een laag inkomen.

Aanbevelingen 1.

Dit onderzoek is uitgevoerd onder volwassen burgers van de gemeente Heerlen. Omdat de groep 18-26 jaar ondervertegenwoordigd is, hebben we de informatie niet kunnen analyseren voor deze groep. Dit is wel een belangrijke groep om rekening mee te houden bij het maken van cultuurbeleid. Onder de groep 12 tot 18 jaar heeft nog helemaal geen onderzoek plaatsgevonden. Om over beide groepen jongeren gefundeerde uitspraken te kunnen doen, bevelen wij daarom een cultuuronderzoek aan onder Heerlenaren van 12 t/m 26 jaar. Om de respons te verhogen is een aangepaste vragenlijst wenselijk, evenals een prikkelende incentive.

2.

De (te hoge) kosten worden regelmatig als barrière genoemd om gebruik te maken van het cultureel aanbod. Wij bevelen daarom aan het organiseren van meer laagdrempelige culturele activiteiten te stimuleren. Ook zien we in het aanbieden van meer culturele projecten met een actief karakter in de openbare ruimte een kans om deze barrière te overwinnen.

3.

Cultuur in de wijk beperkt zich momenteel vaak tot buurtfeesten, voorstellingen en optredens van plaatselijke verenigingen zoals het zangkoor en de harmonie en activiteiten rondom carnaval. Urban en community arts zijn vormen van cultuur in de wijk waar Heerlen beleidsmatig op wil inzetten. Kijkend naar de opmerkingen en verbeterpunten lijkt ons dat een goed voornemen.

4.

Het aanbieden van informatie over het cultureel aanbod in Heerlen verdient aandacht. De inwoners geven aan dat er meer bekendheid aan het aanbod mag worden gegeven. Ook wordt door een 30-tal inwoners aangegeven dat ze een gezamenlijke informatiebron missen waar alle culturele activiteiten te vinden zijn. Moeilijkheid hierbij is dat jongeren meer gericht zijn op digitale kanalen en oudere inwoners meer op kanalen zoals bladen, lokale radio en tv.

Deze aanbevelingen kunnen als input voor verder beleid dienen. In 2014 zal een vervolgmeting van de cultuurmonitor plaatsvinden om te bezien in hoeverre er effecten van het gevoerde beleid kunnen worden gemeten.

51

52

11.

LITERATUURLIJST

Boeken Afdeling Stadsplanning. (2012). Sterk vanuit eigen kracht, Nota Economie Heerlen. Heerlen: gemeente Heerlen. Broek, A. van den (2010). Faqs over kunstbeoefening in de vrije tijd. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Broek, A. van den, J. de Haan en F. Huysmans (2009). Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars. Trends in cultuurparticipatie en mediagebruik. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Eijck, van K. (2010). Gemeentelijk en provinciaal cultuurparticipatieonderzoek sinds 2005. In Fonds voor cultuurparticipatie, Jaarboek Actieve Cultuurparticupatie 2010 (166-193). Utrecht: Fonds voor cultuurparticipatie. Hospers, G. (2011). Er gaat niets boven citymarketing: hoe zet je een plaats op de kaart?. Zaltbommel: Haystack. Marlet G.,A. (2009). De aantrekkelijke stad. Den Haag: VOC Uitgevers. Marlet G.A.,Woerkens van C.M.C.M. (2010). Atlas voor gemeenten 2010. Nijmegen: VOC Uitgevers. Marlet, G., Woerkens van C. (2011). Atlas voor gemeenten 2011. Nijmegen: VOC Uitgevers. Rijpma, S.G. & Roques, C. (2001). Richtlijn Cultuurparticipatie Onderzoek (RCO). Rotterdam: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS)

Literatuurverwijzing naar online documenten FOV. (2011). Begrippenlijst Sociaal-Cultureel volwassenenwerk. Verkregen op 25-07-2011 van http://www.fov.be/IMG/doc/begrippenlijst.doc Kennisatelier Cultuurparticipatie. (2011). Veelgestelde vragen. Verkregen op 11 augustus 2011 van http://www.kennisatelier.nl. Kunstfactor, sectorinstituut amateurkunst. (2011). Factsheet Amateurkunst in Nederland 2011. Geraadpleegd op 27 juni 2012 via http://www.kunstfactor.nl/blobs/Kunstfactor/49210 /2011/50/ Nederlandse_factsheet.pdf

53

BIJLAGE 1: ONDERZOEKSVERANTWOORDING Hieronder wordt de opzet van het cultuuronderzoek 2012 en de verantwoording van de uitvoering beschreven. Aan de orde komen achtereenvolgens de onderzoeksmethode, steekproeftrekking, responsverantwoording, representativiteit, betrouwbaarheid en nauwkeurigheid. Onderzoeksmethode Als methode is in dit onderzoek gekozen voor een digitale vragenlijst. Vragenlijst- of survey-onderzoek is de meest geschikte methode om een breed beeld te krijgen over gedrag en opvattingen van een grote groep mensen, in dit geval de inwoners van de gemeente Heerlen. Mensen die niet over internet beschikken, konden een schriftelijke vragenlijst aanvragen. De vragenlijst is gebaseerd op de richtlijn Cultuurdeelname Onderzoek (RCO) (Rijpma en Roques, 2001). Het onderzoek is gehouden onder een steekproef van de bevolking van 18 jaar en ouder. De personen die voor het onderzoek zijn geselecteerd, hebben per post een uitnodigingskaart van de gemeente Heerlen ontvangen. Hierop stond het internetadres vermeld waar de inwoners de vragenlijst konden invullen. Tevens was een antwoordkaart toegevoegd voor mensen die een schriftelijke versie wilden aanvragen. Om de privacy te kunnen waarborgen zijn aan de respondenten geen naam- en adresgegevens gevraagd, behalve de postcode (nodig om de uitkomsten te kunnen herleiden naar stadsdelen). Om de respons te verhogen is er na 10 dagen schriftelijk gerappelleerd. Het veldwerk is uitgevoerd in de periode februari-maart 2012. De respons viel in eerste instantie tegen, namelijk 11%. De reden hiervoor is moeilijk vast te stellen. Is er iets mis gegaan met de post, was de uitnodiging niet duidelijk genoeg, sprak het onderzoek de mensen niet aan, zijn de Heerlenaren onderzoeksmoe? Om toch uitspraken te kunnen doen op stadsdeelniveau, is daarom besloten om het Heerlens Internet Panel (HIP) in te zetten. Dit is een panel dat bestaat uit Heerlenaren die aangegeven hebben regelmatig mee te willen doen aan onderzoeken. De respons hiervan bedroeg 30%.

Steekproeftrekking Het was de bedoeling dat de gegevens uit het onderzoek niet alleen te genereren waren naar gemeenteniveau maar ook naar buurtniveau. Daarom is in de onderzoeksopzet uitgegaan van een op buurtniveau gestratificeerde steekproef. Daartoe is voor 18 buurten van Heerlen een afzonderlijke steekproef getrokken. Gestreefd werd naar 150 geslaagde enquêtes per buurt. Rekening houdend met eerdere onderzoeken op buurtniveau uit 2011 (variërend van ca. 35% tot 55%) diende de steekproef derhalve minimaal 300 personen per buurt te bevatten4. Op basis van dat principe is begin 2012 uiteindelijk uit de Gemeentelijke Bevolkingsadministratie van Heerlen een aselecte steekproef getrokken van in totaal 8.248 inwoners van 18 jaar en ouder. Gelet op de omvang en moeilijkheidsgraad van de vragenlijst is er - mede op basis van eerdere ervaringen met burgeronderzoek - voor gekozen bewoners van verzorgings- of verpleegtehuizen buiten de steekproeftrekking te laten. De totale Heerlense onderzoekspopulatie van 18-plussers waaruit de steekproef is getrokken omvatte in 2012 73.306 inwoners.

4

Doordat de responspercentages uit het verleden per buurt fors kunnen verschillen, zijn de steekproefaantallen per buurt variabel en kunnen de aantallen variëren van 300-450.

I

Responsverantwoording In eerste instantie hebben 908 personen de vragenlijst ingevuld en geretourneerd, hetgeen een onderzoeksrespons van 11% betekent. Tabel I geeft een overzicht van de respons per stadsdeel. Weergegeven zijn het aantal verzonden en geretourneerde vragenlijsten, en het daaruit resulterende responspercentage. Tabel I: Responsverantwoording cultuuronderzoek 2012 Heerlen Vragenlijsten Vragenlijsten Onderzoeksverzonden retour populatie (bruto steek(netto steek(18+) proef) proef)

Respons-percentage

Hoensbroek

16.579

1.791

106

5,9%

Heerlerheide

15.921

1.739

129

7,4%

Heerlen-Stad

32.673

3.921

431

11,0%

Heerlerbaan

7.878

797

77

9,6%

Niet ingedeeld GEMEENTE HEERLEN

--

165

73.051

8248

908

11,0%

De onderzoeksrespons per stadsdeel verschilt flink. In Hoensbroek is de respons het laagst met 5,9% en in Heerlen-Stad is deze het hoogst met 11%. Omdat de netto-steekproef te laag is om representatieve uitspraken te doen is aanvullend het Heerlens Internet Panel ingezet, zie tabel II. Tabel II: Responsverantwoording cultuuronderzoek 2012 Heerlen Vragenlijsten HIP retour

Totaal vragenlijsten retour

68

174

Heerlerheide

69

198

Heerlen-Stad

204

635

Heerlerbaan

50

127

Hoensbroek

Niet ingedeeld

104

269

GEMEENTE HEERLEN

495

1403

Door de inzet van het HIP ligt de netto-respons voor iedere stadsdeel boven de 100 waardoor het mogelijk is om op stadsdeelniveau uitspraken te doen.

II

Representativiteit Bij enquête-onderzoek bestaat het risico dat bepaalde bevolkingsgroepen oververtegenwoordigd dan wel ondervertegenwoordigd zijn in de responsgroep. In dat geval zijn de respondenten geen goede afspiegeling van de totale bevolking en is het onderzoek daarmee niet representatief. In tabel III wordt de groep respondenten van het cultuuronderzoek afgezet tegen de feitelijke bevolking, getoetst op de kenmerken geslacht en leeftijd. Daarmee wordt voor deze kenmerken inzichtelijk gemaakt in hoeverre de personen die aan het onderzoek hebben deelgenomen een goede afspiegeling vormen van de totale (volwassen) bevolking van Heerlen. Tabel III: Representativiteit cultuuronderzoek in Heerlen naar geslacht en leeftijd Responsgroep cultuuronderzoek

Totale bevolking Heerlen (18+)

- mannen

50%

49%

- vrouwen

50%

51%

- 18 t/m 26 jaar

4%

13%

- 27 t/m 44 jaar

19%

27%

- 45 t/m 64 jaar

53%

37%

- 65 jaar en ouder

25%

24%

Geslacht

Leeftijd

Uit tabel III valt af te lezen dat de deelnemers aan het onderzoek qua geslacht een redelijke afspiegeling vormen van de Heerlense bevolking. Dit geldt niet voor de leeftijd. De groep 18 t/m 26 jaar is zwaar ondervertegenwoordigd. Dit kan niet gecorrigeerd worden waardoor besloten is om geen uitspraken te doen over deze doelgroep. De inwoners 27 t/m 44 jaar zijn ondervertegenwoordigd en de inwoners 45 t/m 64 zijn daarentegen weer oververtegenwoordigd maar deze afwijkingen zijn nog te corrigeren. De groep 65-jarigen en ouder is de enige groep die een goede afspiegeling vormt van de Heerlenaren. Om deze afwijkingen naar geslacht en leeftijd te corrigeren heeft weging plaatsgevonden. Dit is een bij steekproefonderzoek gebruikelijke statistische techniek waarbij de onderzoeksgegevens (door middel van een vermenigvuldigingsfactor) zodanig worden herberekend dat de samenstelling van de responsgroep vrijwel exact gelijk is aan de feitelijke bevolkingssamenstelling. Behalve op geslacht en leeftijd zijn de onderzoeksresultaten verder ook nog gewogen naar stadsdeel. Op die manier is ervoor gezorgd dat de personen die aan het onderzoek hebben meegedaan representatief zijn voor de totale bevolking van het deel waarin ze wonen.

Betrouwbaarheid en nauwkeurigheid De essentie van steekproefonderzoek is, dat door het ondervragen van een beperkt deel (steekproef) van de bevolking niet alleen uitspraken worden gedaan over degenen die geënquêteerd zijn maar ook over de totale populatie waaruit die steekproef is getrokken, in dit geval de (volwassen) bevolking van Heerlen. Daarbij dient men wel steeds te beseffen dat dit steekproefonderzoek een benádering van de werkelijkheid vormt: geen enkele steekproef is een exacte afspiegeling van de totale bevolking. Dit hoeft op zich geen bezwaar te zijn zolang de marges waarbinnen de steekproefonnauwkeurigheid valt bekend (en acceptabel) zijn. Daartoe kunnen de zgn. nauwkeurigheidsmarges van de steekproef worden berekend; binnen deze marges vallen de ‘werkelijke’ uitkomsten voor de totale bevolking. Normaliter wordt bij het berekenen van de nauwkeurigheidsmarges uitgegaan van 95% betrouwbaarheid. Dit betekent dat wanneer het onderzoek 100 maal herhaald wordt, 95 keer een waarde gevonden wordt die binnen de berekende nauwkeurigheidsmarges ligt. III

Tabel IV laat - uitgaande van een betrouwbaarheid van 95% - voor verschillende steekproefgroottes en voor verschillende mogelijke antwoordpercentages zien hoe groot de nauwkeurigheidsmarges zijn. Tabel IV: Nauwkeurigheidsmarges steekproefgroottes, op basis van 95% betrouwbaarheid

Netto steekproefgrootte (= aantal respondenten)

Antwoordpercentages in onderzoek 10% of 90%

20% of 80%

30% of 70%

40% of 60%

50%

100

6,4%

7,8%

9,0%

9,6%

9,8%

200

4,2%

5,5%

6,4%

6,8%

6,9%

300

3,4%

4,5%

5,2%

5,5%

5,7%

400

2,9%

3,9%

4,5%

4,8%

4,9%

500

2,6%

3,5%

4,0%

4,3%

4,4%

1.000

1,9%

2,5%

2,8%

3,0%

3,1%

2.000

1,3%

1,8%

2,0%

2,1%

2,2%

3.000

1,1%

1,4%

1,6%

1,8%

1,8%

4.000

0,9%

1,2%

1,4%

1,5%

1,5%

Een voorbeeld: bij een steekproefgrootte van 500 respondenten en een antwoordpercentage van bijv. 20% is de nauwkeurigheidsmarge plus of min 3,5%, dat wil zeggen dat het werkelijke percentage in de onderzoekspopulatie tussen 16,5% en 23,5% ligt. Door de netto steekproefgrootte van Heerlen en de afzonderlijke stadsdelen (zie tabel 1, derde kolom) te projecteren op bovenstaande tabel kunnen de nauwkeurigheidsmarges van de in dit rapport gepresenteerde uitkomsten worden ingeschat. Voor Heerlen als geheel (met een netto steekproefgrootte van ca. 1500) betekent dit dat de nauwkeurigheidsmarges van de uitkomsten afgelezen kunnen worden in de zesde regel van de tabel; deze bedragen afhankelijk van de antwoordpercentages 3,1% en minder, een relatief kleine onnauwkeurigheid dus. Voor de afzonderlijke stadsdelen (met netto steekproefgroottes variërend van ca. 100 tot 600) zijn de nauwkeurigheidsmarges van ca. 6% à 10% weliswaar groter, maar nog altijd voldoende om betrouwbare indicaties op stadsdeelniveau te geven.

IV

BIJLAGE II: CULTUUR IN DE ATLAS VOOR GEMEENTEN 2011 & 2012 Heerlen vergeleken met 10 referentiesteden Ieder jaar wordt de Atlas voor gemeenten gepubliceerd. Daarin worden de vijftig grootste gemeenten van Nederland vergeleken op een aantal punten die ook worden gebruikt voor het berekenen van bijvoorbeeld woonaantrekkelijkheid en sociaal-economische positie van de steden. In 2011 was de Atlas voor gemeenten gewijd aan het thema cultuur en vanaf 2012 is er een cultuurindex opgenomen. Daarin worden aan de hand van zestien indicatoren omvang en diversiteit van het culturele aanbod in de steden vergeleken en gewaardeerd. De vijftig grootste gemeenten van Nederland verschillen natuurlijk van elkaar. Tot die groep behoren steden als de G-4 maar ook steden die qua bevolkingsomvang veel kleiner zijn dan Heerlen. Denk aan gemeenten zoals Bergen op Zoom met 66.155 inwoners en Velsen met 67.271 inwoners. In deze notitie bekijken we de belangrijkste resultaten met betrekking tot het thema cultuur voor de jaren 2011 en 2012. Sommige onderwerpen zijn wel in de cultuurthema-uitgave van 2011 opgenomen, andere weer niet. Om de plaats van Heerlen in het (culturele) rijtje van deze vijftig zeer verschillende gemeenten te nuanceren hebben we ervoor gekozen om in deze notitie Heerlen te vergelijken met tien min of meer vergelijkbare steden. De referentiesteden hebben eenzelfde soort industriehistorie, een vergelijkbare grensligging, een min of meer vergelijkbare bevolkingsomvang en/of een centrumfunctie. Op basis van deze referenties is Heerlen derhalve vergeleken met Maastricht, SittardGeleen, Almelo, Dordrecht, Emmen, Helmond, Hengelo, Leeuwarden, Leiden en Venlo. De referentiesteden krijgen in deze alternatieve Atlas een nieuwe rangorde (1 tot en met 11) op basis van de rangorde binnen de reguliere Atlas voor gemeenten (1 t/m 50). In de tabel op de volgende pagina worden onder andere de verschillende culturele indicatoren en de cultuurindex van Heerlen en de tien referentiesteden vergeleken. We geven hieronder een beknopte omschrijving van onderwerpen in de tabel. Uitgebreidere informatie erover is te vinden in de Atlas voor gemeenten.

Sociaal-economisch index:

sociaal-economische positie op basis van kwalitatieve kennis over arbeidsmarkt, werkgelegenheid en lokale economie

Hoogopgeleiden

aantal personen met universitaire of hbo-opleiding

Laagopgeleiden

aantal personen met maximaal een lagere opleiding

Creatieve klasse

percentage van de beroepsbevolking dat creatieve ideeën bedenkt of uitvoert

Creatieve bedrijfstakken

banen in de bedrijfstakken die esthetische of symbolische waarde toevoegen en /of appelleren aan bepaalde lifestyle als percentage van totaal

Media en entertainment

aandeel banen in sector Media en Entertainment

Cultuurindex

gewogen combinatie van indicatoren voor cultureel aanbod in stad

Podiumkunsten

aantal theatervoorstellingen en concerten (klassiek en pop)

Theatervoorstellingen

aantal

Klassieke concerten

aantal

Popconcerten

aantal

Theaterbezoek

aantal keren dat inwoners naar verwachting concert of voorstelling bezoeken

Museumbezoek

aantal keren dat inwoners naar verwachting museum bezoeken

Bioscoopstoelen

aantal per 1000 inwoners

Bibliotheken

aantal per 1000 inwoners

Monumenten archeologisch

aantal per 1000 inwoners

Kunstenaars

percentage van de beroepsbevolking

Kunst en cultureel erfgoed

aandeel banen in sector Kunst en cultureel erfgoed

V

Maastricht

Sittard-Geleen

Dordrecht

Emmen

Helmond

Hengelo

Leeuwaden

Leiden

Venlo

88.99 3 (8e)

121.05 0 (1e)

94.49 9 (7e)

72.72 6 (11e)

118.88 0 (2e)

108.85 6 (4e)

88.79 8 (9e)

80.91 6 (10e)

95.32 1 (6e)

118.74 5 (3e)

99.96 7 (5e)

11e

4e

6e

7e

5e

10 e

9e

3e

2e

1e

8e

1e

3e

8 e afname

9 e afname

7 e afname

4e

5e

2e

10 e afname

11 e afname

9e

2e

5e

8e

6e

11 e

7e

4e

3e

1e

10 e

9e

4e

5e

7e

6e

10 e

8e

3e

2e

1e

11 e

9e

2e

7e

10 e

5e

11 e

6e

4e

3e

1e

8e

11 e

1e

8e

6e

4e

10 e

5e

7e

2e

3e

9e

10 e

6e

4e

11 e

3e

9e

7e

2e

1e

5e

8e

Cultuurindex*

4e

3e

6e

11 e

5e

9e

10 e

8e

2e

1e

7e

Podiumkunsten*

2e

1e

9e

10 e

5e

11 e

8e

6e

4e

3e

7e

Rangorde aantal inwoners 1-1‘12 Soc.economische index Ontwikkeling ‘06-‘11 soc.ec. index Hoogopgeleiden* Laagopgeleiden* Creatieve klasse * Creatieve bedrijfstakken* Media en entertainment* *

6e afname

Almelo

Heerlen

Tabel V: vergelijking van 11 referentiesteden op cultuurindex

VI

Theatervoorstellingen*

2e

1e

7e

6e

10 e

11 e

5e

8e

4e

3e

9e

Klassieke concerten*

3e

1e

9e

10 e

4e

5e

11 e

8e

6e

2e

7e

2e

7e

9e

10 e

3e

11e

8e

5e

1e

4e

6e

6e

2e

7e

9e

3e

11 e

8e

4e

5e

1e

10 e

6e

2e

10 e

7e

3e

11 e

9e

5e

4e

1e

8e

2e

4e

1e

9e

11 e

5e

7e

8e

3e

6e

10 e

6e

10 e

2e

8e

7e

1e

5e

11 e

3e

9e

4e

5e

8e

4e

7e

8e

1e

8e

8e

3e

6e

2e

Popconcerten* Theaterbezoek** Museumbezoek** Bioscoopstoelen** Bibliotheken** Monumenten archeologisch* *

Kunste5e 1e 10 e 9e 4e 11 e 8e 7e 3e 2e naars* * Kunst en cultureel 7e 1e 6e 4e 9e 8e 10 e 11 e 3e 2e erfgoed* * * Atlas 2012 / ** Atlas 2011 Gearceerd: score is hoger dan gemiddelde G-50. Niet gearceerd: Score is lager dan gemiddelde G-50.

6e

5e

In de tabel op de vorige pagina zien we in het midden een rij voor de cultuurindex met de rang voor de steden op die lijst. Boven de rij van de cultuurindex zien we in de tabel een aantal andere indicatoren, te weten inwoneraantal en indicatoren van meer sociaal-economische aard. Onder de cultuurindexrij toont de tabel een aantal meer culturele indicatoren. Een plaats in de top 3 van de referentiesteden is in groen gedrukt en een plaats onder de laatste drie in rood. Kijken we naar de gemiddelde score van de 50 grote gemeenten (G50) dan wordt bij een bovengemiddelde score de cel in de tabel grijs gearceerd.

VII

Sociaal-economisch zwak De sociaal-economische structuur van Heerlen is, zoals bekend, ondanks positieve ontwikkelingen nog steeds zwak. Bij de sociaal-economische index neemt Heerlen de laatste plaats in onder de 11 referentiegemeenten. De sociaal-economische indicatoren zijn voor Heerlen in deze tabel rood gekleurd. Heerlen heeft bijvoorbeeld in vergelijking met de andere 10 referentiesteden een groot percentage laagopgeleiden als onderdeel van de beroepsbevolking. Ook op de indicator aandeel hoogopgeleiden scoort Heerlen laag. De ontwikkeling van de sociaal-economische index is voor Heerlen en 5 andere gemeenten negatief. Rangorde 6 voor Heerlen geeft echter aan dat de negatieve ontwikkeling voor Heerlen betrekkelijk gering (vrijwel gelijk aan 0) is. Ook bij de complete lijst (G50) blijkt dat 8 van de 11 vergeleken gemeenten op de sociaal-economische index laag scoren. Alle deze gemeenten scoren daar benedengemiddeld. Score cultuurindex relatief goed door cultureel aanbod Heerlen neemt onder vergelijkbare steden de vierde plaats in op de ranglijst van de cultuurindex. Ook onder de G50 scoort Heerlen bovengemiddeld. Dat geldt trouwens voor 7 van de 11 steden die we met elkaar vergeleken hebben. Die score krijgt voor Heerlen nog meer glans wanneer we die plaatsen tegen de achtergrond van de zwakke sociaal-economische structuur. Voor een aantal indicatoren scoort Heerlen onder de referentiesteden in de top drie. Op het aantal uitvoeringen in de podiumkunsten, theatervoorstellingen, klassieke concerten en popconcerten per inwoner scoort Heerlen goed, zowel in vergelijking met de 10 referentiesteden als met het landelijke gemiddelde. Dit geldt ook voor het aantal bioscoopstoelen per inwoner in Heerlen. Let op bij bezoekcijfers Theaterbezoek en museumbezoek zijn in Heerlen volgens de Atlas voor gemeenten betrekkelijk laag. De tabel laat zien dat Heerlen in de middenmoot zit van de referentiesteden en ook dat Heerlen onder het gemiddelde blijft van de G50. Daarbij moeten we aantekenen dat het gaat om verwachte bezoekcijfers. Het zoeken naar een verklaring voor de relatief lage (verwachte) bezoekcijfers voor theater- en museumbezoek in Heerlen leidt ons in het indicatorenoverzicht al snel naar de relatief zwakke sociaaleconomische structuur. Er wordt bij het berekenen van de bezoekcijfers een methode gehanteerd waarbij naast aanbod van cultuur ook persoonskenmerken van de inwoners meewegen, met name opleidingsniveau. Van de groep hoogopgeleiden wordt over het algemeen aangenomen dat die meer dan gemiddeld het theater bezoekt. Uit het overzicht wordt duidelijk dat het opleidingsniveau inderdaad een verlagend effect op de Heerlense (verwachte) bezoekcijfers kan hebben. Er is namelijk te zien dat Heerlen zowel veel laagopgeleiden als ook weinig hoogopgeleiden telt. Een andere indicator ondersteunt dat: onder de Heerlense bevolking tellen we betrekkelijk weinig (meestal hoger opgeleide) “creatievelingen”, en ook betrekkelijk weinig banen met een “creatief” profiel (zie in de tabel de onderste twee indicatoren). De bezoekcijfers die bureau Onderzoek en Statistiek voor de cultuurmonitor heeft gemeten leveren overigens een positiever beeld op. Wanneer we die naast andere (landelijke) bezoekcijfers leggen dan is het beeld in Heerlen eerder positief. Daaraan wordt in de rapportage van het onderzoek ook aandacht besteed. De bovenstaande tabel en toelichting daarop kunnen worden gebruikt bij het in perspectief plaatsen en interpreteren van de resultaten van het cultuuronderzoek.

VIII