Berlin 2016
Bernardinuscollege Heerlen
Voorwoord In gesprekken met oud-leerlingen komen steevast de buitenlandse reizen als hoogtepunten van hun schooltijd naar voren. Het is een unieke ervaring waarbij de leerlingen op een andere manier leren dan in de schoolbanken. De sectie Duits heeft gekozen voor een reis naar Berlijn. Deze stad is met zijn 3,5 miljoen inwoners niet alleen de hoofdstad van Duitsland, maar ook één van de meest populaire, meest moderne en uit historisch oogpunt, één van de belangrijkste steden van Europa. Momenteel is het een bruisende stad vol culturele en architectonische hoogstandjes maar in het verleden kende de stad veel bepalende momenten voor de wereldgeschiedenis. Hier zetelden de Pruisische vorsten en verbrandden de Nazi’s de boeken van schrijvers, die hun denkwijzen niet navolgden. Hier stond en viel de muur die niet alleen een stad scheidde maar ook buren, vrienden en zelfs families. In deze tijd waarin met name (buitenlandse)reizen onder jongeren aan populariteit heeft gewonnen, ziet de school het als z’n taak jonge mensen in contact te brengen met Kunst en Cultuur. Hopelijk zal na deze reis een vakantie voor jullie meer betekenen dan alleen luieren en uitgaan. Wij hopen jullie een onvergetelijke en indrukwekkende week te bezorgen. Wij als begeleiders zullen hiertoe ons uiterste best doen. Uiteraard is jullie inzet, enthousiasme en een goed humeur ook van groot belang. Heel belangrijk!!!! Kijk NIET de hele dag alleen maar op je mobiel als we aan het wandelen zijn want dan mis je de schoonheid van de stad. Wij willen iedereen een prettige, gezellige en leerzame reis toewensen!!!!! M. Sterk, R. Eijgelshoven, J. Bertram
Berlijn 2016
Pagina 2 van 29
Algemene Informatie Lees voor we vertrekken deze gids goed door!
Algemene informatie 1. Verzekeringen Wij gaan ervan uit dat iedereen tegen ziektekosten verzekerd is. Een ongevallenverzekering is door de school afgesloten. Wij hebben tevens een bagageverzekering voor jullie afgesloten. 2. Paspoort en schoolpas Iedereen moet in het bezit zijn van een geldig paspoort of een geldige identiteitskaart. Bij het instappen wordt gecontroleerd of je deze bij je hebt. Neem ook je schoolpas mee, zonder schoolpas kunnen diverse activiteiten niet bezocht worden. 3. Bagage Neem niet teveel bagage mee, je gaat maar vijf dagen van huis! Label je tas of koffer. Denk ook aan je GSM en een fototoestel. Neem ook een eigen handdoek mee! 4. Treinreis Zorg dat je op tijd (07.10 uur) op het station in Herzogenrath aanwezig bent. Het adres is Bahnhofstraße 1. Het treinkaartje is alleen geldig op het afgesproken tijdstip! Vanzelfsprekend laten jullie de trein netjes achter. 5. Jeugdherberg In de jeugdherberg zijn we niet de enige gasten. Bezorg geen overlast (veel lawaai en harde muziek of het dichtslaan van deuren). Op de afgesproken tijdstippen moet iedereen op zijn kamer zijn en blijven. Wangedrag kan een reden zijn om je terug naar huis te sturen. Laat bij het vertrek de kamers schoon en onbeschadigd achter. Eventuele kosten worden op jou verhaald. Het adres en telefoonnummer is: A&O Berlin HBF Lehrterstr. 12, 10557 Berlin tel:+49 30 3229204200
6. Waardevolle spullen Diefstal komt overal voor. Neem dus geen onnodige waardevolle spullen mee. Wees altijd op je hoede! Houd je eigen spullen en de spullen van anderen in de gaten. 7. Kleding De temperatuur in maart kan verschillen van aangenaam en zonnig tot koud en regenachtig. Controleer daarom vlak voor vertrek de temperatuur en weersverwachting in Berlijn. Neem niet teveel kleding mee. Denk echter wel aan goede wandelschoenen, een kleine paraplu of een poncho. 8. Geld In Duitsland betaal je met de Euro. De prijzen in Duitsland zijn vergelijkbaar met de prijzen in Nederland. Het ontbijt en het avondeten wordt door de school betaald. De lunch en de drank zijn voor eigen rekening. Neem niet te veel contant geld mee. In Berlijn zijn voldoende pinautomaten. Controleer dan wel of er met jouw pinpas in het buitenland gepind kan worden en of er geen extra pinkosten bijkomen. 9. Medicatie Wanneer je medicatie gebruikt, vergeet dan niet deze mee te nemen en deel dit (indien noodzakelijk) mee aan de reisleiders.
Berlijn 2016
Pagina 3 van 29
Bellen vanuit Berlijn naar Nederland: Draai zonder tussenpozen het internationale toegangsnummer 00, het landnummer van Nederland 31, het netnummer (zonder nul) en het abonneenummer. Naar huis bellen kan ook vanuit een telefooncel, maar dan heb je een telefoonkaart nodig, die overal te koop is.
Mobiele telefoonnummers van de begeleiders
R. Eijgelshoven M. Sterk J. Bertram
tel: 0031628148510 tel: 0031617865441 tel: 0031653945110
“Gelieve deze nummers alléén in geval van nood te gebruiken”!
Berlijn 2016
Pagina 4 van 29
Regels Tijdens de reis 1. In de trein/bus en/of in de jeugdherberg en andere openbare gelegenheden wordt absoluut niet gerookt. 2. Alcoholgebruik maar ook het nuttigen van energiedrankjes is tijdens de gehele reis niet toegestaan. 3. Tijdens de gehele reis ben je niet in het bezit van alcohol of drugs. 4. In de trein zijn voldoende vuilnisbakken aanwezig. Je kunt je afval dus zonder problemen op de juiste plaatsen kwijt. 5. We zitten lang in de trein. Val andere mensen niet lastig. Matig bijvoorbeeld het geluid van je MP3-speler. 6. Op de afgesproken tijdstippen moet iedereen op zijn kamer zijn en blijven. 7. Wees op de afgesproken tijdstippen op de juiste plaats. Laat andere mensen niet onnodig wachten. 8. Het verkeer in Berlijn is zeer hectisch. Steek altijd over bij een voetgangersoversteekplaats en wacht altijd op het groene Ost-Ampelmännchen.
NB; Voor alle duidelijkheid wijzen wij erop dat bij ontoelaatbaar gedrag de ouders worden ingelicht en een leerling op eigen kosten zal worden teruggestuurd. Bij het instappen in de trein, ga je akkoord met de door de leiding vastgestelde regels. Tenslotte: Voor het slagen van de reis is ieders medewerking noodzakelijk, van zowel leerlingen als begeleiders. We zullen rekening met elkaar moeten houden. Iedereen zal zich moeten houden aan bovenstaande regels.
Berlijn 2016
Pagina 5 van 29
Programma Berlijn 2016 Maandag 14 maart 07:10 uur 13:00 uur 17:00 uur 18:00 uur 22:00 uur Dinsdag 15 maart 07:30 - 08:00 uur 08:10 uur 08:30 uur 11:45 -13.15 uur
Verzamelen op station Herzogenrath (zorg zelf voor een ontbijt- en lunchpakket!) Verwachte aankomst op HBF Berlin Inchecken en inrichten van de kamers A&O Hostel Berlin Mitte Avondeten in hostel Wandeling langs de Berliner Dom, Brandenburger Tor, Neue Wache, Jüdisches Denkmal, Potsdamer Platz Bezoek aan de Berliner Fernsehturm
15:30 uur 17:45 uur 19:30 uur
Tijd voor ontbijt in het hostel Klaar voor vertrek Bezichtiging Berlijnse Muur/ East Side Gallery Bezoek Gedenkstätte Hohenschönhausen Daarna tijd voor lunch aan de Hackesche Höfe Bezoek aan het Historisches Museum Avondeten in Restaurant Die Turnhalle Bezoek aan het Maxim Gorki Theater, Feinde: die Geschichte einer Liebe
Woensdag 16 maart 07:30 – 08:00 uur 09:30 -10:30 uur 11:00 -11:45 uur 11/12:00 – 14:00 uur 15:30 -17:30 uur 18:00 uur 20.00 uur
Tijd voor ontbijt in het hostel daarna meteen vertrek Berliner Dom Tijd voor de lunch bij Gesundbrunnen Berliner Unterwelten Tour Tunnel und Mauerdurchbrüche Bezoek Otto Weidt Museum Avondeten in Vapiano Bezoek aan de Komödie |Theater am Kurfürstendamm, Glasmenagerie
Donderdag 17 maart 07:30 - 8:00 uur 10:00 – 11:30 uur 12:00 uur 19:00 uur 21:00 uur
Tijd voor ontbijt in het hostel en meteen daarna vertrek. Bezoek en rondleiding door het Olympiastadion Berlin Vertrek naar de Kurfürstendamm. Daar een korte bezichtiging Gedächtniskirche en KuDamm. Aansluitend tijd om te shoppen op de KuDamm Avondeten in Restaurant Zillemarkt Gezellige laatste avond in Berlijn
Vrijdag 18 maart 08:00 - 08:30 uur 08:30 - 09:45 uur 10:00 10:30 14:30 uur 15:30 uur 22:08 uur
Tijd voor ontbijt in het hostel Opruimen en uitchecken Klaar voor vertrek Bezichtiging Neues Museum Vertrek naar HBF Berlin (daar tijd voor de lunch) Vertrek vanaf HBF Berlin Verwachte aankomst in Herzogenrath
Alle genoemde tijden zijn geplande tijden. Door onvoorziene omstandigheden of beslissingen van de reisleiding kan hiervan afgeweken worden.
Berlijn 2016
Pagina 6 van 29
Deelnemerslijst telefoonnummer 1 Demi v. 2 Janneke 3 Sanne 4 Chris 5 Ruben 6 Noah 7 Isabelle 8 Walid 9 Sterre 10 Cathelijn 11 Wouter 12 Sanne 13 Lars 14 Eva 15 Suheda 16 Eline 17 Aileen 18 Leon 19 Merel 20 Lianne v.d. 21 Youri 22 Karolina 23 Max 24 Romy 25 Joey 26 Chantal 27 Hugo 28 Fabio 29 Nina 30 Myrthe 31 Chloë 32 Camiel 33 Solange 34 Kylie 35 Laureen 36 Rob 37 Luka 38 Cas
Berlijn 2016
Heijningen Beugels Claessens Disse Dreessen Duchateau Eijck El Bouhali Erens Evers Hanssen Hanssen Heuten Honée Isen Jongen Kikken Kleinveld Meekel Meulen Michiels Misztak Moonen Nols Nugteren Petit Pieters Scheeren Schijnen Schlösser Schreurs Simonis Sintzen Soomers Starmans Terhaar Tomko Winthagen
Pagina 7 van 29
Programmapunten
Berlijn Berlijn (Duits: Berlin) is de hoofdstad van Duitsland en als stadstaat een deelstaat van dat land. Met 3.375.222 inwoners is Berlijn tevens de grootste stad van het land en de op één na grootste stad in de Europese Unie. De stad ligt in het noordoosten van Duitsland, aan de rivier de Spree en wordt omsloten door de deelstaat Brandenburg, waarvan ze sinds 1920 geen deel meer uitmaakt. In zijn geschiedenis, die teruggaat tot de dertiende eeuw, was Berlijn de hoofdstad van Pruisen (1701–1918), het Duitse Keizerrijk (1871–1918), de Weimarrepubliek (1919–1933) en Nazi-Duitsland (1933–1945). Na de Tweede Wereldoorlog was Berlijn gedurende meer dan veertig jaar een verdeelde stad, waarbij het Oostelijke deel als hoofdstad fungeerde van de Duitse Democratische republiek en West Berlijn een de facto exclave van West-Duitsland was. Na de Duitse hereniging in 1990 werd Berlijn de hoofdstad van de Bondsrepubliek Duitsland en de zetel van het parlement, de deelstaatvertegenwoordiging en het staatshoofd. Berlijn is een metropool en geldt in Europa als één van de grootste culturele, politieke en wetenschappelijke centra. De stad is ook bekend vanwege het hoogontwikkelde culturele leven (festivals, nachtleven, musea, kunsttentoonstellingen enz.) en de liberale levensstijl, moderne Zeitgeist en de lage kosten. Bovendien is Berlijn één van de groenste steden van Europa: 22% van Berlijn bestaat uit natuur en parken en 6% uit meren, rivieren en kanalen.
Berlijn 2016
Pagina 8 van 29
Fernsehturm De Fernsehturm is de televisietoren van de Duitse hoofdstad Berlijn. De toren is 368 meter hoog en daarmee het hoogste gebouw van de stad. De toren staat bij de Alexanderplatz in voormalig Oost-Berlijn. De toren is gebouwd tussen 1965 en 1969 met hulp van Zweedse ingenieurs. De toren bestaat uit een betonnen mast met daarin twee liftschachten. Bovenop het betonnen gedeelte bevindt zich een bol bedekt met plaatstaal met daarin het uitzichtplatform op 203 meter hoogte en daarboven een restaurant. Bij goed weer kan men tot 40 km ver kijken. Het restaurant draait in een half uur langzaam rond. De lift waarmee de bezoekers naar boven kunnen, gaat in 40 seconden van beneden naar boven.
Rotes Rathaus
Het Rotes Rathaus (Rode Raadhuis) is het stadhuis van de Duitse hoofdstad Berlijn. Het is de zetel van de Regierender Bürgermeister en de Berlijnse senaat, die samen de stadsregering vormen. De volksvertegenwoordiging, het Abgeordnetenhaus, houdt elders zitting. Zijn naam dankt het gebouw aan de rode bakstenen waaruit het is opgetrokken. Het Rotes Rathaus staat aan de Rathausstraße in het centrum van Berlijn, nabij de Alexanderplatz, en werd gebouwd tussen 1861 en 1869. Op de plek waar nu het Rotes Rathaus staat bevond zich al sinds de middeleeuwen het stadhuis van Berlijn. In 1857 besloot het stadsbestuur het door de eeuwen heen uitgebouwde complex te vervangen door één nieuw gebouw. De architect schiep een vier verdiepingen tellend gebouw in eclectische stijl met drie binnentuinen op een vierkant blok van 100 bij 100 meter tussen de Rathausstraße, de Jüdenstraße, de Gustav-BößStraße en de Spandauer Straße. De 94 meter hoge klokkentoren aan de voorzijde werd gemodelleerd naar de kathedraal van Laon. Voor de bouw van het Rotes Rathaus moest een aantal uit de middeleeuwen daterende gebouwen wijken. In 1911 werd aan de Molkenmarkt het Neues Stadthaus in gebruik genomen, als aanvulling op het door de groei van de stad inmiddels te klein geworden Rotes Rathaus.
Berlijn 2016
Pagina 9 van 29
Nikolaiviertel
Zicht op het Nikolaiviertel vanuit de Fernsehturm Het Nikolaiviertel (Nikolaiwijk) is een wijk aan de oostelijke oever van de Spree in Berlijn. De wijk ligt in het gebied Berlin-Mitte, niet ver van de Alexanderplatz. Het is het oudste woongebied van Berlijn en was tot 1990 een deel van Oost-Berlijn. De oudste kerk, de Nikolaikirche uit 1230 ligt in de kern van deze wijk. De oorspronkelijke bebouwing van het gebied werd in de Tweede Wereldoorlog totaal verwoest. De restanten werden daarna opgeruimd en ruim 30 jaar bleef het gebied braak liggen. Slechts de ruïne van de Nikolaikerk herinnerde aan oude tijden. Ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van de stad Berlijn, ontwikkelde het stadsbestuur van Oost-Berlijn een plan voor de wederopbouw. De wijk werd in oude stijl herbouwd, maar men voerde geen volledige reconstructie uit. Duidelijk te zien is dit aan de gevels, die grotendeels volgens de prefabmethode, de zogenaamde Plattenbau zijn gebouwd. Het gebied werd na de herbouw ook wel spottend 'socialistisches Disneyland' genoemd. Tegenwoordig is het gebied bekend door de vele traditioneel-Duitse restaurants en bars.
Ampelmännchen Berlijnse (DDR) Ampelmännchen en het gewone Ampelmännchen
Berlijn 2016
Pagina 10 van 29
Unter den Linden
1000 Linden verdeeld in vier rijen. Gebouwen hebben een max. hoogte van 22m
Unter den Linden (Nederlands: Onder de Linden) is één van de bekendste lanen in de Duitse stad Berlijn. Deze laan was de praalweg van Pruisische koningen en de Duitse keizers en de flaneerlaan van de bourgeoisie. Later is het de laan van de commerciële industriële revolutie en tevens de laan van het triomferende socialisme van de toenmalige DDR geworden. Als men langs deze laan loopt van de Brandenburger Tor tot aan de Alexanderplatz over de Schloßbrücke vanaf welke zij de KarlLiebknecht-Straße heet, krijgt men binnen een afstand van 2 kilometer veel belangrijke bezienswaardigheden van Berlijn te zien. Loopt men onder de Brandenburger Tor (waar vroeger de Berlijnse Muur was) door, dan komt men op de Straße des 17. Juni, Bismarckstraße, Kaiserdamm en Heerstraße. Het geheel is 11,5 km lang. De weg leidde ooit naar de koninklijke jachtvelden, waarop later de Tiergarten werd aangelegd. In de 17de eeuw werd de straat beplant met lindebomen, waaraan de straat zijn naam dankt. Deze bomen werden rond 1658 verwijderd, maar in 1820 werden ze in vier rijen opnieuw geplant. In de 18de eeuw werd Under den Linden de hoofdstraat van de zich in westelijke richting uitbreidende stad. Er verrezen steeds meer prestigieuze bouwwerken, die na de Tweede Wereldoorlog opnieuw werden opgebouwd. Sinds de hereniging van Duitsland in 1990 zijn er aan Unter den Linden verschillende cafés en restaurants en een groot aantal fraaie winkels geopend. Ook worden er veel evenementen in de openlucht georganiseerd. Rond de boekenstalletjes bij de Humboldt Universität en de Staatsbibliotheek wemelt het vaak van de toeristen en studenten.
Sankt-Hedwigs-Kathedrale
De kerk met de koepel dateert uit 1747 en was de eerste katholieke kerk die na de reformatie in het protestantse Pruisen verrees. In het rijk van Friedrich der Große was er namelijk plaats voor meerdere godsdiensten(hij hield alleen niet zo van de Joden). Beroemd is zijn uitspraak:”In meinem Staate kann jeder nach seiner Fasson selig werden”. De kerk is gebaseerd op het Pantheon in Rome.
Berlijn 2016
Pagina 11 van 29
Schlossbrücke
De Schloßbrücke verbindt het Museumsinsel met de Friedrichstadt. De brug dankt haar naam aan het Berliner Stadtschloss dat vroeger vlak bij de brug stond. De brug droeg tussen 1951 en 1991 de naam Marx-Engels-Brücke. De brug bestaat uit drie bogen en is in totaal 56 meter lang en 32 meter breed. Op de brug staan acht sokkels met daarop beelden van Griekse godinnen, onder wie Iris, Nike en Athene, en strijders die voor de overwinning staan in de Zesde Coalitieoorlog. Ze zijn van wit carraramarmer. De smeedijzeren balustrade is opgesmukt met ineengestrengelde zeedieren. Ze is van 1821 tot 1824 gebouwd op basis van de tekeningen van Schinkel. De beelden op de brug van Christian Rauch symboliseren het door godinnen gestuurde leven en sterven van een krijger. Tijdens WOII werden de beelden in een depot in het Westen ondergebracht. Uiteindelijk werden deze in 1981 geruild met de DDR-regering.
Deutsches Historisches Museum in het Zeughaus. Het Duits historisch museum bevindt zich in het Zeughaus. Dit is een van de oudste en meest belangrijke gebouwen in Barokstijl van Berlijn.
Het gebouw (een wapenarsenaal) werd in 1706 gebouwd als opslagplaats voor artillerie. Het bestaat uit vier vleugels ieder zo'n 90 meter lang, gebouwd om een slottuin. In 1875 werd het Zeughaus getransformeerd in een "Hall of Fame voor het Pruisische leger", een militair museum. Van 1949-1965 werd het gebouw gerestaureerd vanwege ernstige beschadigingen in de Tweede Wereldoorlog. Het interieur werd volledig opnieuw ontworpen. De verantwoordelijke architect voor de renovatie was Ming Pei, bekend geworden door de pyramide, die hij ontwierp voor het Louvre in Parijs. Na de restauratie werd het gebouw in 1952 het Duits Historisch Museum. Topstukken uit de collectie zijn onder andere Hitler's aardbol en de hoed van Napoleon.
Berlijn 2016
Pagina 12 van 29
Neue Wache
1816-1818 door Schinkel gebouwd. Het is een classicistische tempel met Dorische zuilen met daarboven beelden van overwinningsgodinnen gemaakt door Johann Gottfried Schadow (Berliner noemen het die Fledermäuse). Het gebouw was bedoeld om de Pruisische overwinning op Napoleon te vieren. In 1931 werd het ingewijd als herdenkingsplaats voor de gesneuvelde soldaten uit WOI. De Nazi’s maakten er een erehal voor heldenhafte Tote van. In 1960 werd het een gedenkplaats voor de slachtoffers van fascisme en militarisme. Er liepen weliswaar in ganzenpas marcherende Soldaten voor. In 1989 sprak Gorbatsjov hier de historische woorden: “Wer zu spät kommt, den bestraft das Leben.” Na de eenwording werd het gebouw op initiatief van Helmut Kohl een monument voor alle slachtoffers van oorlog en geweld. Binnenin staat een granieten beeld van Käthe Kollwitz (18671945). Het beeld is al uit 1937 en is oorspronkelijk 38cm groot. Het is 4 keer vergroot door Harold Haacke. Het heet treurende moeder met zoon. Dit beeld maakte ze ter nagedachtenis aan Peter haar in WOI gesneuvelde zoon. Het beeld ziet er uit als een piëta (Maria met het lijk van Jezus).
Bebelplatz
Dit Plein is vernoemd naar een van de oprichters van de SPD. Sinds 1994 is hier een lege bibliotheek te zien (Een werk van de Israëlische Micha Ullman) als herinnering aan de boekverbranding door de Nazi’s op 10 mei 1933. Hier werden 20000 boeken van Heine, Tucholsky, Freud, Kästner en andere joodse, pacifistische communistische en antifascistische auteurs aan de vlammen prijsgegeven.
Berlijn 2016
Pagina 13 van 29
Beeld Friedrich der Große
Frederik de Grote of der Alte Fritz op 68-jarige leeftijd door Anton Graff (1781)
Gendarmenmarkt
De Gendarmenmarkt is één van de bekendste pleinen van Berlijn gelegen in het district Mitte. Het plein wordt gekenmerkt door twee identiek lijkende kerken aan weerszijden van het plein. Aan het einde van de zeventiende eeuw ontstond het plein als marktplein van het nieuwe Friedrichstadt. Het plein is vernoemd naar het Regiment Gens d'Armes dat hier zijn kazerne had. Het Konzerthaus Berlin werd tussen 1818 en 1821 door de Berlijnse architect Karl Friedrich Schinkel gebouwd als Königliches Schauspielhaus en is een van de best geslaagde gebouwen die deze architect bouwde. De twee kerken aan weerszijden van het plein zien er in eerste instantie hetzelfde uit, maar zijn wel verschillend. De Französischer Dom (aan de rechterzijde van het concertgebouw) is gebouwd tussen 1701 en 1705 voor de hugenoten die Frankrijk ontvlucht waren. De Deutscher Dom is in 1708 gebouwd voor de protestanten.
Das Konzerthaus
Het Konzerthaus is door Schinkel gebouwd 1818-1821. Ervoor staat een Beeld van Schiller uit 1883 met de vier muzen aan zijn voeten (Lyriek, Drama, Filosofie en Geschiedenis) gemaakt door Reinhold Begas.
Berlijn 2016
Pagina 14 van 29
Der Französische Dom
Der Französische Dom is een protestantse kerk aan de Gendarmenmarkt in de Berlijnse wijk Mitte. De Französischer Dom (Franse kathedraal) en de Deutscher Dom (Duitse kathedraal) zijn twee schijnbaar identieke gebouwen die tegen over elkaar gelegen zijn aan het plein. De oudste van de twee is de Französischer Dom. Hij werd gebouwd tussen 1701 en 1705 door de Hugenotengemeenschap. De Hugenoten werden in Frankrijk vervolgd en hadden onderdak gevonden in het protestantse Berlijn. De kerk werd ontworpen naar het voorbeeld van de Hugenotenkerk in Charenton, Frankrijk, die in 1688 vernield werd. In 1785 werden de torens en portieken, die ontworpen werden door Carl von Gontard, aan het gebouw toegevoegd. Deze aanpassing zorgde ervoor dat het gebouw haast identiek werd aan de Deutscher Dom. De Französischer Dom bevat een Hugenotenmuseum, evenals een restaurant op de bovenste verdieping en een observatieplatform. Binnen is er een laatbarok orgel uit 1754 te zien.
Der Deutsche Dom
De Deutscher Dom (Duitse kathedraal) ligt aan de zuidkant van de Gendarmenmarkt. Het vijfhoekige gebouw werd ontworpen door Martin Grünberg en gebouwd door Giovanni Simonetti. In 1785 werd het aangepast door Carl von Gontard, die de overkoepelde toren toevoegde. In 1945 werd de Deutscher Dom volledig vernield door een brand en het duurde tot 1993 vooraleer hij werd herbouwd. In 1996 heropende de dom als een museum met exposities over de geschiedenis van Duitsland.
Berlijn 2016
Pagina 15 van 29
Otto Weidt Museum
Het museum Otto Weidt’s Werkplaats voor de Blinden (Otto Weidt’s Blindenwerkstatt) werd geopend op 5 december 2006. Het vertelt het verhaal van de inspanningen die Otto Weidt deed om Joden te redden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog nam de borstel fabrikant Otto Weidt voornamelijk Joden aan die blind en doof waren. Hij verklaarde dat deze mensen essentieel waren voor de oorlogsproductie. In februari 1943 zijn deze mensen toch gedeporteerd naar vernietigingskampen. Otto Weidt slaagde er echter in om een Joodse familie 9 maanden lang te verbergen in een kamer in de fabriek. Ook deze mensen zijn later ontdekt en gedeporteerd. Op andere plaatsen had hij ook mensen verborgen, deze hebben de oorlog overleefd. De werkplaats van de borstel fabriek is nu een klein museum, in hetzelfde binnenhofje als het Anne Frank Centrum. Otto Weidt werd onderscheiden door het Yad Vashem Instituut.
Berlijn 2016
Pagina 16 van 29
Gedenkstätte Berlin-Hohenschönhausen
De Gedenkstte Berlin-Hohenschönhausen is een museum in de voormalige Stasigevangenis. Het werd as museum in 1995 geopend. Het gebouw was onderdeel van een enorm complex, dat in 1938 verrees. In mei 1945 zetten de Russische bezetters hier een speciaal doorgangskamp op, waarin zij oorlogsmisdadigers en lieden met verdachte politieke ideeën opsloten. In 1946 werd het complex ingericht als gevangenis van de KGB en in 1951 kwam het in handen van de Stasi. Binnen zien bezoekers cellen en ondervragingsruimten, waarvan er twee geen ramen hebben en met rubber zijn bekleed. In de kelders bevond zich de zogeheten 'onderzeeër', een cellenblok zonder daglicht, waarin de gevaarlijkste verdachten werden geïnterneerd.
Friedrichstraße
Van 1800 tot de Tweede Wereldoorlog In de maartrevolutie van 1848 was de Friedrichstraße, in het bijzonder het kruispunt met de Jägerstraße, een historische plaats: er vonden straatgevechten plaats, waardoor het koninklijke leger uit de stad weg trok. Een plaquette herinnert aan de gebeurtenissen. In de 19e eeuw wordt de Friedrichstraße, door de hoofdstedelijke functie van Berlijn, belangrijker: dure hotels, restaurants en kunstenaarsateliers vestigden zich hier en trekken veel gasten aan. Aan de noordzijde van het station Friedrichstrasse, wordt van 1927 tot 1945 het hotel ‘Franziskaner’ uitgebaat. Ernst Barthels baat dit restaurant met 2500 zitplaatsen uit. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt het verwoest. In 2008 werd het gebied verkocht aan een belegger, die hier nu een nieuw hotel en kantoorgebouw heeft gerealiseerd. Tijdens de bouw kwamen kelders en funderingen van het voormalige terrein aan het licht. Rond het begin van de 20e eeuw werd de Friedrichstraße beschouwd als handelscentrum voor edelstenen en goud en was het een centrum van prostitutie. Met de bouw van de spoorlijn van en naar Berlijn en de oprichting van het station Friedrichstraße in 1882 wordt het grote belang van deze weg definitief bevestigd. Alle afbeeldingen en foto's uit de vroege 20e eeuw tonen een dichtbebouwde, drukke en levendige straat. Het kruispunt met Unter den Linden was in het begin
Berlijn 2016
Pagina 17 van 29
van de 20e eeuw is een van de drukste van de stad. Talloze paardentrams, taxi's, auto's, trolleys, bussen, fietsers en voetgangers deelden de weg. Verkeerslichten waren er niet, het verkeer werd geregeld door een agent. 1961 tot 1989, Berlijnse Muur Tijdens de deling van de stad was Friedrichstraße de naam van twee grensovergangen: In het zuidelijke gedeelte van de Friedrichstraße, bij de Zimmerstraße, bevond zich de grensovergang Checkpoint Charlie. Hier bevindt zich thans een nagemaakt wachthuisje en een gedenkteken. De vroegere sectorgrens ter plaatse vormt nu de grens tussen de districten Mitte en Friedrichshain-Kreuzberg.
Autotentoonstellingen (Bugatti)
Brandenburger Tor
De enige stadspoort van Berlijn die nog overeind staat. Gelegen op de Pariser Platz en aan het einde van Unter den Linden. De poort werd gebouwd in 1788. De Brandenburger Tor bestaat uit een zuilengalerij van 26 meter hoog en 66 meter breed. Op de zuilengalerij staat een strijdwagen met 2 wielen en 4 paarden. In de strijdwagen zetelt Victoria, de Griekse Godin van de overwinning. Het beeld dat je vandaag de dag ziet, is overigens een kopie. Het originele beeld werd vernietigd in de Tweede Wereldoorlog. De Brandenburger Tor is ook een monument van deling en hereniging. In 1961 werd er bij de Brandenburger Tor begonnen met de bouw van de Muur. Later, in 1989, was het ook de plek waar de Muur voor het eerst viel. De Brandenburger Tor is het 20e eeuwse symbool van de Duitse scheiding en eenwording. Tevens is het het 19e eeuwse symbool van Pruisisch militarisme. Carl Gotthard Langhans kreeg van koning Friedrich Wilhelm II de opdracht om als afsluiting van Unter den Linden een poort te bouwen. De poort moest volgend Langhans de triomf van de vrede over de dood uitbeelden. Model stond de toegangspoort tot de Atheense Akropolis. De poort moest het einde symboliseren van de oorlogszuchtige tijden onder Friedrich der Große en het verlangen naar vrede door de mensen aan het begin van de romantische tijd. Het kunstwerk boven op de poort is uit 1794, gemaakt door Gottfried Schadow. Het is een romeinse quadriga, vierspan met daarin de vredesgodin (volgens de Berliner de enige vrouw in Berlijn zonder affaire).
Berlijn 2016
Pagina 18 van 29
Fontane dichtte: Der Kaiser worauf, die Sonne scheint/Alles lacht und Alles weint. Vanaf 1888 na het aantreden van Wilhelm II werd de poort een symbool van Pruisisch militarisme. In 1914 marcheerden de soldaten op weg naar de loopgraven. In 1918 werd hier de revolutie uitgevochten en in 1933 trok hier een fakkeltocht van de SA door de poorten ter viering van Hitlers machtsovername.
Hotel Adlon
Het originele hotel uit 1907 werd in WOII vernietigd. Zeer tragisch is dat het hotel na de bombardementen nauwelijks beschadigd was. Toen de gevechten om Berlijn al afgelopen waren drongen soldaten van het Rode Leger de befaamde wijnkelders binnen waar wijnen uit 1865-1870 lagen en zetten het op een zuipen en roken. Het stro waarin de wijnen ter bescherming lagen, vatte vlam en het hotel ging in vlammen op. Hier kwamen de rijken en beroemdheden. Marlene Dietrich kreeg hier een bos rozen van Charlie Chaplin. Hier hield Michael Jackson zijn baby over de balustrade van zijn balkon. Tegenwoordig is het zeer luxe. Iedere gast heeft zijn eigen bediende.
Straße des 17. Juni
Dit is de breedste straat van Berlijn. Op 17 juni 1953 kwam de bevolking van Oost-Berlijn in opstand tegen het communistische DDR-regime. 17 juni was tot 1990 in de BRD Tag der Deutschen Einheit.
Berlijn 2016
Pagina 19 van 29
Der Reichstag /Rijksdag
Als geen ander gebouw in Berlijn staat de Reichstag symbool voor de beladen Duitse geschiedenis. Het parlementsgebouw weerspiegelt Duitslands worsteling met de democratie. In de eerste jaren na de Duitse eenwording van 1871 was het nationale parlement weinig meer dan een tandeloze leeuw. De echte macht in het Keizerrijk lag bij rijkskanselier Otto von Bismarck. De "IJzeren kanselier" wilde de democratisering van Duitsland zoveel mogelijk in toom houden. Als architect van het politieke systeem van het Keizerrijk zorgde Bismarck daarom voor een uiterst wankel machtsevenwicht tussen de Keizer en de politieke partijen in de Rijksdag. Voor de sluwe Bismarck was het vervolgens een koud kunstje om de kemphanen tegen elkaar uit te spelen. De locatie van de nieuwe Rijksdag was symbolisch voor de zwakke positie van het parlement - net buiten de oude stadsmuren van Berlijn, in wat nu Berlin Tiergarten is. De nieuwe Rijksdag stond met het gezicht afgekeerd van het politieke machtscentrum. De krachteloosheid van het parlement werd weerspiegeld in de moeizame totstandkoming van het gebouw. Hoewel er al in 1872 een ontwerp voor de Rijksdag klaar lag - een ontwerp van de Duitse architect Ludwig Bohnstedt - slaagde men er maar niet in de gewenste locatie, de Königsplatz, op te kopen. Een jarenlange impasse volgde. Bismarck stelde na verloop van tijd zelfs voor om het parlementsgebouw dan maar ver weg van Berlijn te bouwen. Maar zover kwam het niet. Na tien jaar getouwtrek verwierf het parlement dan eindelijk de Königsplatz. Dit alles had echter zo lang geduurd dat het enthousiasme voor Bohnstedts ontwerp inmiddels flink was bekoeld. In februari 1882 werd een nieuwe wedstrijd uitgeschreven, ditmaal alleen voor deelnemers van “Duitse tong”. De winnaar: de Frankfurtse architect Paul Wallot. Velen zagen de Rijksdag als toppunt van wansmaak, de belichaming van de bombast van de ‘Wilhelminische’ architectuur. De Berlijnse architect Ludwig Hoffmann typeerde het gebouw vilein als een "lijkwagen eerste klas", de Duitse staatsman Walter Rathenau zou later spreken van een "ziekelijk zoetig marsepeinen" gebouw. Zelfs keizer Wilhelm II, toch niet vies van uiterlijk vertoon, noemde het bouwsel smakeloos.
Weimarrepubliek Er was een oorlog voor nodig om de Rijksdag uit zijn benarde positie te bevrijden. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog ontwikkelde de Rijksdag zich van het ondergeschoven kindje van de Duitse politiek tot Duitslands onbetwiste machtscentrum. Op 9 november 1918 riep de sociaaldemocraat en toekomstige Rijkskanselier Philip Scheidemann op het bordes van de Rijksdag de nieuwe democratische Republiek uit. "Het
Berlijn 2016
Pagina 20 van 29
oude en vergane, de monarchie, is ineengestort. Leve het nieuwe, leve de Duitse republiek!" jubelde Scheidemann. Toch zouden de jaren van de Weimarrepubliek geen zegen blijken voor de reputatie van de Rijksdag. De Rijksdag kwam synoniem te staan voor de politieke en economische instabiliteit van de Republiek van Weimar. Er werden plannen gemaakt om het gebouw met de grond gelijk te maken, ten faveure van een nieuw en minder protserig parlementsgebouw, dat bovendien niet besmet was met de erfenis van het Keizerrijk. Maar zover kwam het niet. De brand In de nacht van 27 op 28 februari 1933, vier weken na de machtsovername van Adolf Hitler, stond het parlementsgebouw plotseling in lichterlaaie. De vergaderzaal en enkele omliggende ruimtes brandden af. De brandstichter: de Nederlandse anarchist Marinus van der Lubbe. Tenminste, dat wilden de Nazi’s de buitenwereld doen geloven. Samen met enkele prominente communisten, waaronder de Bulgaar Georgi Dimitrov, stond Marinus van der Lubbe in mei 1933 terecht tijdens een groot showproces op verdenking van brandstichting.
Het showproces had voor de Nazi’s een groot propagandasucces moeten worden, maar het draaide uit op een ramp. De eloquente Georgi Dimitrov gaf zijn opponenten Joseph Goebbels en Hermann Göring een lesje retorica en moest uiteindelijk, net als de andere communisten, wegens gebrek aan bewijs worden vrijgesproken. Maar van der Lubbe was minder gelukkig. De Leidenaar bekende op de marteltafel de brand te hebben aangestoken uit protest tegen de Nazi’s en werd ter dood veroordeeld. Op 10 januari 1934, drie dagen voor zijn vijfentwintigste verjaardag, werd van der Lubbe onthoofd. Welthauptstadt Germania De vraag of van der Lubbe daadwerkelijk (alleen) de dader van de Rijksdagbrand was, is nooit opgehelderd. Desondanks was het duidelijk dat het de Nazi’s waren die garen sponnen bij de catastrofe. De brand werd door de Nazi’s aangegrepen om af te rekenen met politieke tegenstanders. Belangrijke wetten werden buitenspel gezet, de doodstraf opnieuw ingevoerd en de weg gebaand voor concentratiekampen. Het parlement had in Hitler-Duitsland niets meer te vertellen en daarmee werd de gehavende Rijksdag symbool voor de beklagenswaardige toestand van de Duitse democratie. De rol van de Rijksdag in de Duitse politiek leek voorgoed uitgespeeld. Het parlement kwam niet eens meer samen in de Rijksdag, maar in de even verderop gelegen Kroll-opera, die nu verdwenen is. Dat het gebouw desondanks niet vernietigd werd was te danken aan één man: Adolf Hitler. Hitler hield van de ornamentele stijl en grandeur van de Rijksdag en wilde het zelfs opnemen als historisch monument in zijn "Welthauptstadt Germania", de nieuwe, door Albert Speer ontworpen hoofdstad die na de onvermijdelijke oorlogsrevanche van Duitsland op de plaats van het oude Berlijn zou moeten verrijzen. De meeste andere gebouwen van Berlijn zouden moeten wijken voor Hitlers architectonische visioen. Aan de zijlijn Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was de Rijksdag weinig meer dan een ruïne. Op het verwoeste plein rond de Rijksdag en in de Tiergarten werden door de uitgehongerde Berlijnse bevolking tussen het puin groente en aardappelen geteeld. Van binnen was het gebouw bekalkt met Russische leuzen als "Dood aan de Duitsers" (een deel van de leuzen is ook nu nog achter plexiglas te zien). Voor de Russische soldaten was de door de Nazi's buitenspel gezette Rijksdag toch hét symbool van Nazi-Duitsland en de verovering van het gebouw was voor de Russen dan ook van grote symbolische waarde.
Berlijn 2016
Pagina 21 van 29
De beroemde koepel van de Rijksdag moest eind 1954 tot ontploffing worden gebracht omdat het kolossale pronkstuk te veel druk zette op de rest van het aangetaste gebouw. De West-Duitse regering in Bonn zat met de Rijksdag in de maag. Wat te doen met een gebouw dat zo zwaar belast was met het verleden? Kon het parlement van een beschaafde democratie de renovatie op zich nemen van een bouwwerk dat zo verbonden was met het militarisme en anti-democratische van het gewraakte Duitse Keizerrijk? Het antwoord luidde ja en vanaf 1961 werd de Rijksdag herbouwd, hoewel de fameuze koepel niet meer terugkeerde. Het oude parlementsgebouw kreeg er in datzelfde jaar een buurman bij: vanaf 13 augustus lag de Rijksdag pal aan de Berlijnse Muur. Pogingen om instanties van de West-Duitse regering in de Rijksdag onder te brengen werden tegengewerkt door de Sovjet-Unie. Helemaal zonder functie was de Rijksdag niet: na de renovatie bood het gebouw plaats aan een tentoonstelling over de Duitse geschiedenis. Maar dat het Duitse parlement ooit nog in de Rijksdag terug zou keren, leek onwaarschijnlijk. Een nieuw tijdperk Toch verhuisde de Rijksdag met de Duitse vereniging in 1990 van de zijlijn weer naar het centrum van de Duitse politiek. Na verhitte debatten in het Bonner parlement bleek een nipte meerderheid van 18 stemmen in 1991 voor het verruilen van Bonn voor Berlijn als politieke hoofdstad. Daarmee keerde het Duitse parlement terug in de Rijksdag: de Bondsdag kwam in de Rijksdag. Om te voldoen aan de moderne eisen werd de Rijksdag grondig verbouwd, naar een ontwerp van de Britse architect Sir Norman Foster. In 1998 was het gebouw klaar, overigens niet voordat de Bulgaars-Amerikaanse verhullingskunstenaar Christo het oude gebouw had ingepakt met honderdduizend vierkante meter polypropeen. Het inpakken van de Rijksdag werd gezien als symbolisch voor de overgang van het parlementsgebouw naar een nieuw tijdperk, symbolisch bovendien voor een nieuw en tolerant Duitsland dat demonen van zijn geschiedenis bezworen had. De beelden van de ingepakte ('wrapped') Rijksdag gingen de hele wereld over. Meest in het oog springende en ook controversiële aspect aan de nieuwe Rijksdag was de terugkeer van de koepel op het parlementsgebouw. De glazen koepel is na de grootscheepse opknapbeurt van de Rijksdag uitgegroeid tot een van de iconen van het moderne Berlijn, waar dagelijks duizenden toeristen in ronddwalen. Het bijna 24 meter hoge kunststuk is volledig transparant, zodat men van bovenaf (in theorie) het vergaderende Duitse parlement kan zien, een metafoor voor de doorzichtigheid van de huidige Duitse democratie.
Tiergarten
Vanaf de 16e eeuw was dit het jachtterrein van de koning. Friedrich der Große liet het park voor het eerst voor publiek openstellen. Aan het einde van WOII stond hier geen enkele boom meer. De mensen pootten hier toen hun aardappelen en groenten. In maart 1949 plantte de toenmalige burgemeester Ernst Reuter hier de eerste lindeboom voor de wederopbouw van het park. Tegenwoordig zijn er 30km aan wandelpaden.
Berlijn 2016
Pagina 22 van 29
Jüdisches Denkmal/ Holocaust-Mahnmal
Een enorm en indrukwekkend monument voor de vermoorde Joden in Europa. In mei 2005 werd het Holocaust-Mahnmal geopend voor publiek. Het Holocaust-Mahnmal bestaat uit 2711 donkere betonblokken, die in hoogte van elkaar verschillen. Overigens ging er een flinke rel aan vooraf. Het bedrijf (Degussa AG) dat verantwoordelijk was voor de antigraffiti laag op de betonblokken, bleek een dubieus verleden te hebben. Tijdens de holocaust was Degussa AG mede-eigenaar van het bedrijf dat Zyklon B produceerde voor de nazi’s. Uiteindelijk ging de opdracht toch door. Overigens vind je onder het Holocaust-Mahnmal een documentatiecentrum. Het monument bevindt zich op een terrein van 20000 vierkante meter (bijna 3 voetbalvelden). Het ontwerp uit 1999 is van Eisenman. Het motto van het kunstwerk stamt van een overledene van Auschwitz: ”Het is gebeurd, en daarom kan het weer gebeuren. Dat is de kern van wat wij te zeggen hebben.”
Potsdamer Platz De Potsdamer Platz kent een roerige historie. Voor de Tweede Wereldoorlog was het een levendig plein, na de oorlog lag het helemaal in puin. In 1961 werd de Muur dwars over het plein aangelegd. Na de val van de Muur, in 1989, werd de Potsdamer Platz de grootste bouwput van Europa. Vandaag de dag staan er veel nieuwe en moderne gebouwen.
Het was voor WOII het drukste kruispunt ter wereld. Op 21 oktober 1924 werd hier eerste stoplicht in Europa geplaatst. Na WOII en vooral na de bouw van de muur was dit terrein jarenlang niemandsland. Begin jaren 90 mochten hier grote architecten als Renzo Piano, Helmut Jahn, Richard Rogers en Arata Isozaki hier gebouwen ontwerpen. Delen van het oude hotel Esplanada, de Kaisersaal en de Frühstückssaal zijn in het gebouw aan de noordzijde van het Sony Center geïntegreerd. Het dak is ontworpen door Helmut Jahn. De dakconstructie is van staal en glas. De gebouwen zijn gegroepeerd rond een ovaal het Sony Plaza genaamd. Hier is wonen, werken en entertainment in één gebouw verenigd.
Berlijn 2016
Pagina 23 van 29
Berlijnse Muur/ East Side Gallery
Onder de Berlijnse Muur verstaat men een tot 100 meter brede constructie van opeenvolgende obstakels die van 13 augustus 1961 tot 9 november 1989 West- en Oost-Berlijn van elkaar scheidde. De totale grens rond West-Berlijn was een onderdeel van de Duits-Duitse grens en was 167,8 km lang, waarvan 45,1 km werd gevormd door de Berlijnse Muur. De Berlijnse Muur was het bekendste symbool van de Koude Oorlog en de deling van Duitsland. Tijdens vluchtacties bij de Berlijnse Muur zijn ten minste 136 mensen om het leven gekomen. East Side Gallery Dit deel van de Berlijnse Muur is het bekendste en langste deel (1316 meter). Het is ook de langste openlucht-galerie ter wereld. De East Side Gallery is een stuk van de Berlijnse Muur dat na de Wende vanaf december 1989 door 118 kunstenaars werd beschilderd. De beschilderingen zijn meestal aangebracht met graffiti, en gaan over politieke zaken na de Wende.
Berlijn 2016
Pagina 24 van 29
Hackesche Höfe
De Hackesche Höfe liggen in het district Mitte. Het complex bestaat uit een reeks van negen met elkaar verbonden binnenplaatsen, die elk zijn omgeven door hoge, fraaie gebouwen. Het complex is voltooid in 1906 en werd ontworpen door Kurt Berendt en August Endell. De Hackesche Höfe, die in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd raakten, zijn fraai gereconstrueerd. Vooral de eerste binnenplaats is aantrekkelijk door zijn glazen ommuring met geometrische motieven in prachtige kleuren. Hier vindt men een keur aan bars, cafés, galeries en winkeltjes. Op de bovenverdiepingen van de panden liggen woonhuizen en kantoren. Het complex heeft zijn eigen theater, het Hackesche Hoftheater, waar vooral mimevoorstellingen worden gegeven. Voor veel inwoners van Berlijn zijn de Hackesche Höfe een populaire plek en bezoekers mogen dit unieke stukje Berlijn niet missen.
Der Kurfürstendamm De Kurfürstendamm (Keurvorstendam) is de grootste winkelboulevard in Berlijn. De straat is breed opgezet met gescheiden rijbanen en een groenstrook middenin (vroeger reden hier trams overheen). De winkelstraat is gelegen in het stadsdeel Charlottenburg in het voormalige West-Berlijn. De geschiedenis van de Kurfürstendamm begint in de 16e eeuw, toen de route werd benut als verbindingsweg van het stadsslot van Berlijn naar het Jachtslot van de keurvorst in het Grunewald. Kanselier Otto von Bismarck wilde een straat met de allure van de Parijse Champs Elysées in Berlijn en de Ku'damm (zoals hij in de volksmond heet) moest mooier en eleganter worden dan de historische straat Unter den Linden. In 1875 gaf Keizer Wilhelm I de opdracht de Kurfürstendamm aan te leggen. Sindsdien heeft de Kurfürstendamm zijn huidige breedte van 53 meter. Aan het begin van de twintigste eeuw ontstond een levendig commercieel en cultureel centrum in het Neuer Westen rond de Kurfürstendamm en de Tauentzienstraße, waar zich het Kaufhaus des Westens vestigde. Tijdens de deling van Berlijn in een oostelijk en westelijk deel, werd de boulevard het centrum van West-Berlijn. De wederopbouw bracht een nieuwe glans.
Berlijn 2016
Pagina 25 van 29
Gedächtniskirche en KuDamm Van 1 september 1895 tot 23 november 1943 stond hier de kerk die Keizer Wilhelm II liet bouwen ter nagedachtenis aan zijn grootvader, Keizer Wilhelm I, stichter van het Duitse Rijk. Het monumentale kerkgebouw kostte 6,8 miljoen mark. De Tweede Wereldoorlog verwoestte de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche grotendeels. Slechts een fractie van de kerk overleefde de bommenregen. De overgebleven 68 meter toren kreeg na de oorlog al snel de bijnaam ‘holle kies’. Van het middenschip was ongeveer de helft weggeslagen, zodat het resterende deel iets weg had van een reusachtige grot. In deze ruïne vonden tijdens en vlak na de oorlog gewoon kerkdiensten plaats. Tussen 1945 en 1956 bleef de ruïne onaangeroerd. Pas toen tegen het einde van de jaren vijftig de Kurfürstendamm was opgelapt, schreef de gemeente een wedstrijd voor het ontwerp van de Gedächtniskirche uit. Daarbij gunde ze de deelnemende architecten de vrijheid de ruïne gedeeltelijk of geheel te af te breken. Veel Berlijners hadden gehoopt de kerk ooit in zijn oude glorie te zien herrijzen. Toen dat niet mogelijk bleek, wilden ze dan tenminste ‘hun’ holle kies behouden. In het winnende ontwerp van architect Egon Eiermann was echter geen plaats voor dergelijk sentiment. Eiermann was van mening dat de restanten van de kerk ‘dood’ waren. Daar kon hij niets mee. De gemeenteraad ging in eerste instantie akkoord. Maar bisschop Otto Dibelius zaaide twijfel toen hij de uiterst pijnlijke parallel trok met de machthebbers in het Oostblok, die juist in deze tijd naar hartenlust kerken afbraken. De opstandige bevolking gaf de doorslag: Eiermann moest op z’n minst de toren van de oude kerk in zijn ontwerp opnemen. De nieuwe Gedächtniskirche werd ingewijd op 17 december 1961, vier maanden na de bouw van de Muur. De nieuwbouw bestaat uit drie afzonderlijke delen: een achthoekig hoofdgebouw, een 58 meter hoge, eveneens achthoekige toren, en een kleine kapel. Alle drie de gebouwen zijn opgetrokken uit gewapend beton en staal met daartussen kleine glasscherven in alle mogelijke blauwtinten. In het midden staat de oude toren, bevlekt door uitlaatgassen. Eiermann is later overigens op zijn standpunt teruggekomen: zonder de oude toren, zei hij, had zijn kerk even goed in Caracas of Brazilië kunnen staan. Nu was hij onlosmakelijk met Berlijn verbonden.
Berlijn 2016
Pagina 26 van 29
Neues Museum
Het bouwwerk staat sinds 1849 op de ‘Museuminsel’, maar werd sinds zijn verwoesting in de Tweede Wereldoorlog niet meer gebruikt. Pas na de val van de Muur in 1989 kwam het voormalige Museum voor Egyptische Oudheid weer in beeld voor heropening. De architect Chipperfield won in 1999 de prijsvraag voor de restauratie. De 55-jarige architect hield er omstreden opvattingen op na. Hij respecteerde het meesterschap van de oorspronkelijke ontwerper, Friedrich August Stüler, door de indeling van het gebouw intact te laten. Tegelijkertijd wilde hij ook laten zien dat het museum zestig jaar lang een ruïne is geweest. Zijn uitgangspunt was om elementen die gerestaureerd konden worden in oude luister te herstellen, maar ontbrekende zaken geheel weg te laten. In het monumentale trappenhuis bijvoorbeeld zijn authentieke elementen als wandschilderingen gereconstrueerd, maar werden ontbrekende delen zo vervangen dat de bezoeker niet in de waan wordt gelaten dat ze oud zijn. Het trappenhuis, dat de volle diepte van het museum beslaat, kreeg zowel de signatuur van Stüler als Chipperfield. De van beton gegoten trappen behielden hun oervorm, maar werden in een modern jasje gestoken. Chipperfield bouwde aan de noordwestzijde van het complex een nieuwe vleugel waar de oude was verdwenen en een zaal aan de voorkant. Deze bouwelementen zijn duidelijk herkenbaar als nieuwe toevoegingen. De restauratie van het 20.500 vierkante meter omvattende gebouw heeft 55 miljoen euro gekost.
Berlijn 2016
Pagina 27 van 29
Nefertiti Het pronkstuk van de verzameling is de wereldvermaarde buste van de Egyptische koningin Nefertiti. Na de heropening van het museum is de buste eindelijk weer te zien voor het grote publiek. De buste van Nefertiti is van de hand van beeldhouwer Tutmoses en is 3.300 jaar oud. Het borstbeeld is een van de meest bekende kunstwerken uit de Egyptische Oudheid. Het is gemaakt uit kalksteen en is volledig beschilderd. Vooral het grote contrast in de kleuren maken het borstbeeld tot een uniek kunstwerk. Het borstbeeld werd in 1912 ontdekt door de Duitse archeoloog Ludwig Borchardt. In het huis van beeldhouwer Tutmoses is het beeld van Nefertiti gevonden. Borchardt nam het beeld mee naar Duitsland. Meteen na de verdwijning van het beeld heeft Egypte protest aangetekend. Volgens de Egyptische autoriteiten is het beeld onrechtmatig verkregen en is het met valse papieren het land uitgesmokkeld. Egypte eiste dan ook meteen het beeld terug. Al die jaren is er niets gebeurd, maar sinds enkele jaren voert Zahi Hawass, hoofd van de Egyptische oudhedenraad, de druk op Duitsland op. Hawass zegt dat uit een protocol van 1913 blijkt dat het Duitse Museum destijds verzwegen heeft dat het om een beeld van Nefertiti ging. Zodoende is bedrog in het spel en is het beeld onrechtmatig verkregen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken heeft gereageerd en stelt dat het beeld legaal in Duitsland is en dat het te fragiel is om te transporteren. Naast de buste van Nefertiti die bovenaan de lijst staat, probeert Egypte ook duizenden andere stukken uit de Oudheid terug te krijgen die in het koloniale tijdperk uit het land zijn verdwenen.
Berliner Dom De Berliner Dom is een van de belangrijkste kerken in Berlijn. De Berliner Dom is gelegen op het Museumsinsel, aan de Karl-Liebknecht-Straße. De oorspronkelijke Dom, opgericht in de periode 1747-1750, bevatte de crypte van de Hohenzollern, een van de grootste familiegraven van Europa. Het huidige neobarokke gebouw van Julius Raschdorff werd tussen 1894 en 1905 gebouwd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Berliner Dom zwaar beschadigd. De reconstructie begon in 1975 en in 1992 werd de nieuwe kerk geopend. Tijdens deze wederopbouw werd gekozen voor een simpelere opbouw en een lagere kerk. De Hohenzollernherdenkingskapel aan de noordzijde werd afgebroken. In de kerk zijn sarcofagen te zien van Pruisische koningen. Mozaïeken verfraaien het interieur. In de koepel is de Bergrede van Christus met de 8 zaligsprekingen afgebeeld. Wereldberoemd is het Sauerorgel in de kerk, ook wel het hoofdorgel van de Berliner Dom. Dit zeer grote orgel heeft 4 klavieren en 113 registers, waaronder een drietal 32' pedaalregisters. De Berliner Dom is 117 bij 73 meter groot.
Berlijn 2016
Pagina 28 van 29
Uitwerk/Aantekenblad
Berlijn 2016
Pagina 29 van 29
