Evaluatieverslag Utrecht aan de Nijl Kanaleneiland als diversiteithaven voor kunst/cultuur, onderwijs en economie
September 2005
WAS U OOK AAN DE NIJL IN 2005? Onder en naast de indrukwekkende Prins Clausbrug flaneerden honderden bezoekers uit de wijk langs het Amsterdam-Rijnkanaal richting de tent van het evenement Utrecht aan de Nijl. De locatie -geografisch gezien dè verbinding tussen de binnenstad en Leidsche Rijn- stond deze dag in het middelpunt van de belangstelling. Het was dé ontmoetingsplek van Kanaleneiland. Doen was het motto! Bewonersinitiatieven, ondernemers, onderwijsinstellingen en dienstverlenende organisaties presenteerden zich in diverse stands. Jong talent en meer gevestigde kunstenaars toonden op het open podium culturele acts als rap, breakdance, zang, vertellingen en theater. Onvoorstelbaar veel aandacht ging uit naar de dieren van de rijdende kinderboerderij. Jonge voetballers lieten zich opsluiten in een kooi voor een potje panna. Bevlogen discussieerden debaters over religie, kunst, cultuur, onderwijs, wonen en bedrijvigheid. De dames van de Marokkaanse bruidsmodeshow en het Oud-Hollands volksdansen deden het hart van menig aanwezige sneller kloppen. Kortom er was voor iedereen wat te doen, te zien en te beleven. Het was een drukke middag die liet zien dat er veel potentie aanwezig is in de wijk. Kanaleneiland bruiste!
Colofon: Tekst Stichting Utrecht aan de Nijl Foto’s Zinzi Rozema
WAT WILDEN WE MET UTRECHT AAN DE NIJL EN HOE HEBBEN WE DAT AANGEPAKT? In mei 2005 ontstond het idee voor Utrecht aan de Nijl: een evenement in de wijk Kanaleneiland. We hebben toen een viertal doelstellingen geformuleerd: 1. Bewoners, ondernemers, kunst- en onderwijsinstellingen en intermediairs bij elkaar brengen. 2. Dit op speelse wijze door middel van debatten (economie en onderwijs in de wijk, het combineren van wonen en kleinschalige bedrijvigheid en de rol van cultuur in Kanaleneiland). 3. Speciaal voor de potentiële ondernemers uit de wijk: advies en informatie van dienstverlenende instellingen en presentaties van ondernemers uit de wijk. 4. Dit alles in een aantrekkelijke setting met podium presentaties, exposities, workshops en in de aanwezigheid van gedegen culinaire voorzieningen. Hapjes en drankjes uit alle windstreken bij voorkeur verzorgd door horeca ondernemers uit de wijk. Voor wie en met wie? De doelgroep bestond uit bewoners, (culturele) ondernemers, organisaties en de onderwijsinstellingen uit de wijk. De organisatie lag in handen van Labyrinthonderzoek BV. Opdrachtgever was de stichting Utrecht aan de Nijl, met loyale ondersteuning van de Initiatiefgroep Passie voor Utrecht. In het bestuur van Utrecht aan de Nijl en de initiatiefgroep Passie voor Utrecht zijn vertegenwoordigd: Theo van Wijk (Hospitality Consultants/ Transformotion), Robert Ramdas (ER&ES consult), Boudewijn Oremus (Wijkraad Zuidwest), Rob Klooster (Rabobank Utrecht-Nieuwegein), Rick Vermeulen (Rabobank Utrecht-Nieuwegein), Arie Vijfvinkel (ROCASA), René Boesten (Milieuraad Utrecht/Povvik-Mec), Yvonne Lub (Milieuraad Utrecht/ Hogeschool voor de Kunsten Utrecht) en Lenneke Kok (Milieuraad Utrecht).
Samenwerking met andere initiatieven in de wijk: Ten eerste met de promotiecommissie van het Groot Winkelcentrum Kanaleneiland (GWK). Om zowel Utrecht aan de Nijl op zondag als de Pasar Malam van het GWK op zaterdag gezamenlijk te promoten. Ten tweede met de stichting Doenja en de initiatiefgroep Marokko -Nederland 400 jaar die ook plannen hadden voor activiteiten in de wijk. Met onder meer een kinderboerderij, een pannacompetitie (YFC-The Mall) en een Marokkaanse bruiloftshow (Stichting Al. Amal). De programma’s zijn in elkaar geschoven en hebben geleid tot een gezamenlijk optreden.
Organisaties en vrijwilligers uit Kanaleneiland hadden een belangrijke rol tijdens het evenement Utrecht aan de Nijl. Ze waren onmisbaar voor het slagen van de dag. Buurtpastoraat Kanaleneiland, Buurtvaders Kanaleneiland Zuid, Comeback, De Bakkerij (project Powerbike), De tuinvereniging Kanaleneiland, Doenja Dienstverlening, Doenja Kinderopvang, EB Management, HKU, Huurdervereniging Kanaleneiland, Initiatiefgroep samenwerking Nederland-Marokko 400 jaar, ISKB, Marokkaanse vrouwenorganisatie Al Amal, Milieuraad Utrecht, MIU, MORK, Passie voor Utrecht, Platform Buitengewoon Schoon, Promotiecommissie Winkelcentrum Kanaleneiland (en WPMgroep), Rabobank Utrecht-Nieuwegein, ROC-ASA, ROC-Midden Nederland, Stichting Annifer, The MAll/YFC, Vereniging Huiseigenaren Kanaleneiland, Werkgroep Samen Leven, Werkgroep Sociale Veiligheid, Wijkraad Zuidwest, Winkeliersvereniging Vasco da Gamalaan en diverse andere zelforganisaties. Naast de georganiseerden hebben veel mensen op persoonlijke titel zich ingezet. Fantastisch!
Naast alle deelnemende organisaties en vrijwilligers was het evenement ook niet mogelijk geweest zonder de sponsoren en subsidiegevers. Wijkbureau Zuidwest, Gemeente Utrecht Culturele Zaken, kfHein fonds, Portaal, Bo-EX, Mitros, en Rabobank Utrecht-Nieuwegein. Wij zijn deze organisaties hiervoor zeer erkentelijk.
Programma De ambitie was hoog en het programma vol. Twee scriptschrijvers/ presentatoren zijn ingeschakeld om samenhang in het podiumprogramma te brengen. Te weten Gadiza Bouaza van Marokkaanse afkomst en Ali Alsabari van Irakese afkomst. Jonge mensen waarmee veel bezoekers van Utrecht aan de Nijl zich konden identificeren. Mensen die goed weten wat in de wijk Kanaleneiland leeft. Het uitgebreide programma kunt u terugvinden in de bijgevoegde folder. In het kort stonden de volgende onderdelen op het programma: • Muziek en theater optredens • Debatten • Workshops (o.a. religie, acteren en opera zang) • Presentatie boek Culturele Ondernemers • Culinaire workshops • Stands bewonersinitiatieven, ondernemers en instellingen • Bruidsmodeshow • Volksdansen En voor de jongere bezoekers was er onder andere: • Pannavoetbal • Een kinderboerderij • En poppenkast
Aankleding De groenzone en het door de Prins Clausbrug overdekte stuk openbare ruimte grenzend aan het Amsterdam-Rijnkanaal waren het decor van Utrecht aan de Nijl. Een grote tent die bestond uit verschillende ruimten was het toneel en de Prins Clausbrug stond als decorstuk trots voor de wijk Kanaleneiland. Een plattegrond van de tent kunt u vinden in de bijgevoegde folder.
WAT IS BEREIKT MET UTRECHT AAN DE NIJL? Resultaat bij doelstelling 1 Bewoners, ondernemers, kunst- en onderwijsinstellingen en intermediairs bij elkaar brengen. Het was een goed bezocht evenement. Naar schatting 2000 bewoners van de wijk Kanaleneiland hebben het evenement bezocht. Zoals u boven heeft kunnen lezen hebben veel organisaties uit de wijk meegewerkt aan dit succes. Kunst- en onderwijsinstellingen hebben het overgrote deel van het podiumprogramma voor hun rekening genomen. Ondernemers en intermediairs waren helaas minder goed vertegenwoordigd (zie resultaat doelstelling 3). De grootte van de tent en alle opbouw werkzaamheden zorgde op zichzelf voor de nodige publiciteit. Er ging iets groots gebeuren in de wijk en dat was goed te zien!
We zijn van mening dat de eerste doelstelling hiermee is behaald. In samenhang gebeurde er iets groots in de wijk. Hierdoor zijn partijen met elkaar in contact gekomen. Er is een basis om mee verder te gaan. Er is behoefte aan overeenkomstige activiteiten in de wijk. Vooral bij de kunst- en onderwijsinstellingen zit veel energie. We zien graag in de toekomst: - het resultaat bestendigd. Alleen partijen bij elkaar brengen is een goed begin, maar nog erg vluchtig. Wij denken dat verdergaande samenwerking veel op zou kunnen leveren voor de wijk. Een vitale en sturende organisatie is nodig, die ervoor zorgt dat de talrijke initiatieven elkaar versterken. Resultaat bij doelstelling 2: Mensen op speelse wijze bij elkaar brengen door middel van debatten. Het was bedoeld om partijen uit de wijk met elkaar in gesprek te brengen die doorgaans niet met elkaar rond de tafel zitten. Tevoren zijn mensen op naam uitgenodigd deel te nemen. Bezoekers van het evenement konden de debatten ‘life’ bijwonen en meepraten. Naast een algemener debat over religie zijn een drietal inhoudelijke debatten over de wijk Kanaleneiland gevoerd. Hieronder leest u kort meer over deze debatten. Debat: Economie en onderwijs in de wijk Een eerste discussiepunt is dat het initiatief van de leerbanen volgens de debaters gemanaged zou moeten worden door onderwijs, omdat ondernemingen geen tijd hebben om energie in deze activiteiten te steken. Een tweede discussiepunt is dat van het imago van de wijk. Men is van mening dat wanneer er wordt samengewerkt (ondernemingen, scholen, buurtvaders, ouders, politie, gemeente enz) het imago van Kanaleneiland kan verbeteren. De wil is er wel, maar de afstemming nog niet. Tot slot komt de overlast die sommige jongeren veroorzaken aan de orde. Door onderling contact kunnen scholen, bewoners en bedrijven zorgen voor meer veiligheid in de wijk. Mensen kennen elkaar nu onvoldoende. Deelnemers: bewoners, ondernemers uit de wijk en ROC-ASA (ISKB, St. Annifer, Ruud Verschuren (Bruna), Hugo van der Have (beheerder GWC WPM- kantoormanagement), mevrouw Salvelkous (GWC), Arie Vijfvinkel (voorzitter vereniging Vasco Da Gama) en Harro Bosma (opleidingsmanager Handel ROC-ASA) en Jan Engberts (EB-Management).
Debat: Het combineren van wonen en kleinschalige bedrijvigheid: Het combineren van wonen en kleinschalige bedrijvigheid in de wijk: het Wereldse Winkel Wijk concept
Het Wereldse Winkel Wijk concept gaat uit van het bij elkaar brengen van wonen en werken om daarmee de sociale cohesie te bevorderen en de economische kracht van de wijk te versterken. Aan de debattafel wordt dit concept verder uitgewerkt. De uitwerking van de grote plannen in Kanaleneiland worden gebruikt als uitgangspunt voor de discussie. We streven er naar concrete invulling van deze plannen vorm te geven in samenwerking met betrokkenen. Binnen de bestaande plannen is aan de debattafel in hoofdlijnen aandacht besteed aan: 1. de mogelijkheden voor “kleinschalige bedrijfsvoering” in Kanaleneiland en het, waar nodig, verbeteren van de faciliteiten hiervoor; 2. de ontwikkeling van een visie ten aanzien van een optimale combinatie van wonen en kleine ondernemingen; 3. welke mix van bedrijven biedt de beste kansen om een duurzame invulling van het concept te verwezenlijken. De belangrijkste conclusies per thema zijn: Ad 1:
De mogelijkheden voor kleine bedrijven en startende ondernemers zijn te beperkt. Het grote winkelcentrum is
wijkoverstijgend en voor veel kleine ondernemers is het te duur en niet aan de juiste maat. De meeste ondernemers zoeken winkelruimte, kantoorruimte, of werkplaatsen. Winkelcentra meer open. Alle winkeliers in de plinten onderaan de flats zichtbaar zodat je levendige winkelstraten krijgt. Voormalig ziekenhuis als bedrijfsverzamelgebouw in richten. Initiatieven toelaten, regelgeving minder beperkend laten zijn, leren hoe het moet. Ad 2:
Meer aandacht voor onderwerpen en ondernemers uit eigen wijk. En vooral voor kleinere ondernemers. Kle-
ine ondernemers worden slecht vertegenwoordigd en meestal vergeten. Lage huur kan mogelijk zijn door de plint te gebruiken van flats. Kijk ook naar andere manieren van werk naar de wijk halen: thuiswerkers faciliteiten bieden en op de doelgroep gerichte ondersteuning (en faciliteiten) om iets op te zetten. Ad 3:
Wonen en werken bij elkaar. Voorrang geven aan sollicitanten en ondernemers uit de eigen wijk en dus onder-
steuning richten op ondernemers die aansluiten bij het profiel van de wijk. Ruimte creëren voor starters zowel in de dienstverlening als ambachtelijke sector. Betere ondersteuning door intermediairs en actief opsporen van initiatieven.
Opmerkingen uit de zaal waren vooral gericht op het gebruik van woningen als bedrijfsruimte. Vrees voor overlast, vooral op galerijflats. Vrees voor nadelige invloed op verkoopbaarheid van het huis, de flat. Voor een eventuele verdieping bij dit onderdeel zullen we aandacht moeten besteden aan participatie van intermediairs (KvK, banken met microkrediet faciliteiten, ondernemersondersteuning en coaching) en aan de rol van het onderwijs (ROC): bv het opzetten van een bedrijf in de wijk als stage opdracht.
Voor de inrichting van voorzieningen meer aandacht voor ombouwen bestaande gebouwen (zoals het ziekenhuis) tot bedrijfsverzamelgebouwen maar niet alleen voor dienstverlening: ook aandacht voor ambachtelijke sector met werkplaatsen. Deelnemers: Jan Wijnand Groenendaal (architect van de herontwikkeling Rijnbaan), Ismet Getiakol (Turkse Bakker Meltem), dhr. Alsarari (drogisterij), Ruud Verschuren (Bruna), Hanneke Kloosterman (gemeente Utrecht), dhr Heast (Portaal), Nathan Rozema en René Boesten.
Debat: De rol van cultuur in Kanaleneiland In de wijk Kanaleneiland bestaat een behoefte aan een podium, een plein, ruimte voor diversiteit, experiment met verschillende vormen van kunst en cultuur. Een plek waar verschillende doelgroepen elkaar kunnen ontmoeten en waar ruimte is voor presentaties, exposities en studio’s. Organisaties moeten elkaar vinden in het organiseren van evenementen en activiteiten voor verschillende leeftijdsgroepen. Deelnemers: Nelly van der Geest (voorzitter debat/ HKU), Toon Gispen ( wethouder cultuur), Jos de Bruin (ROC MN), Marlies Juffermans (ZIMIHC), Jantien Hadders (Culturele Zaken gemeente), Jan van Muilekom (UCK), Xander van Ommen (ondernemer/fotograaf), Boudewijn Oremus (wijkraad Zuidwest), Ivan van Helder (stagiair ROC en act hoofdpodium) en Yvonne Lub (HKU).
Wij zijn van mening dat de debatten een inhoudelijke verdieping gaven aan het evenement. Het zwaartepunt is echter meer dan tevoren gedacht komen te liggen op de podiumactiviteiten. Deze overstemden letterlijk (door geluid) en figuurlijk de aandacht voor de debatten. Toch hebben heel wat wijkbewoners de debatten bijgewoond en zijn nieuwe relaties gelegd. Wij raden aan om in de toekomst: - inhoud en vermaak in ruimte en wellicht in tijd uit elkaar te trekken.
Resultaat doelstelling 3: Speciaal voor de potentiële ondernemers uit de wijk: advies en informatie van dienstverlenende instellingen en presentaties van ondernemers uit de wijk. Het was een kans voor ondernemers en dienstverlenende instellingen om zichzelf te presenteren aan de wijk. Het was voor de ondernemers bovendien een kans om hun diensten aan te bieden. Potentiële ondernemers wilden we over de streep trekken om een experiment met het ondernemen aan te gaan. Ondernemers en de dienstverlenende instellingen waren echter onvoldoende vertegenwoordigd op het evenement om dit te bewerkstelligen. Wij zijn van mening dat de advies en informatie functie die het evenement moest hebben daardoor onvoldoende uit de verf is gekomen. De middenstand in Kanaleneiland en een aantal andere prominente ‘keyspelers’ zijn persoonlijk benaderd. Een kleine afvaardiging hiervan was aanwezig bij de debatten en had hier een waardevolle rol. Desondanks viel de actieve opkomst van ondernemers tegen, ondanks de niet aflatende inspanningen om hen erbij te betrekken. Veel ondernemers zijn wel als “gewone bezoekers” gesignaleerd. Wij willen graag in de toekomst: - meer dienstverlenende instellingen aanwezig. - meer ondernemers aanwezig. Ondernemers hebben de neiging om de kat uit de boom te kijken. Deelname is een investering, waarbij de opbrengst duidelijk moet zijn. De volgende keer kunnen de ondernemers zich een beter beeld vormen van Utrecht aan de Nijl. Wij verwachten dan ook meer enthousiasme om deel te nemen. - een grotere rol voor de thuiswerkers, een lastig te bereiken doelgroep. We moeten hiervoor op zoek naar een spin in het web.
Resultaat doelstelling 4: Dit alles in een aantrekkelijke setting met podium presentaties, exposities, workshops en in de aanwezigheid van gedegen culinaire voorzieningen. Hapjes en drankjes uit alle windstreken bij voorkeur verzorgd door horeca ondernemers uit de wijk. Het was goed! Animerende podiumpresentaties, actieve workshops en lekkere versnaperingen. Dit alles zo veel mogelijk door en voor mensen uit Kanaleneiland. De grootte van de tent en alle opbouw werkzaamheden zorgde op zichzelf voor de nodige publiciteit. Er ging iets groots gebeuren in de wijk en dat was goed te zien! Wij zijn van mening dat doelstelling 4 met succes is behaald. Alleen het wijkdiner was niet naar verwachting. Er was weinig animo voor dit programmaonderdeel door het tijdstip en een weinig aansprekend menu (duur en slecht afgestemd op de doelgroep). De locatiekeuze was uitstekend en de uitvoering heeft een sterk aantrekkende werking op met name jongeren gehad. Wij willen graag in de toekomst: - dezelfde fijne samenwerking met de bewonersorganisaties en bewoners. - verdergaande samenwerking met HKU, UCK en andere culturele instellingen. - als we een wijkdiner organiseren deze meer laten aansluiten bij de doelgroep. Wellicht is kunnen een aantal zelforganisaties hierin een grotere rol vervullen. - nog meer concurrentie tussen de aanwezige horeca ondernemers. - een soortgelijk evenement op dezelfde plek in Kanaleneiland.
UTRECHT AAN DE NIJL VONDEN WIJ Een succes! Zeker gezien het feit dat we het evenement nog nooit eerder hadden neergezet. We verwachten door de naam die we hebben opgebouwd in de wijk en de lessen die we hebben geleerd meer en beter van de volgende keren. Maatschappelijk ondernemen doen we in de toekomst zakelijker. Dat wil zeggen met duidelijkere afspraken en vaker met contracten. Ook intern hebben we zoals eerder vermeld enige drempels moeten nemen. Bij vervolgactiviteiten zullen we dan ook situaties van overmacht in de eigen organisatie beter afdekken. Al met al is een proces in gang gezet. Veel moet en kan ook gebeuren in de wijk Kanaleneiland. Het klimaat is goed en de betrokkenheid is groot. Bewoners, ondernemers en instellingen reageerden enthousiast. Uit een peiling onder bezoekers die is verwerkt door Onderzoeksbureau Labyrinth blijkt dat 93 % van hen vindt dat het evenement een vervolg moet hebben. Vervolgens is aan deze mensen gevraagd op welke manier zij dit dan ingevuld willen zien. De antwoorden waren uiteenlopend. Eén opvallend terugkerend antwoord was dat een vervolg moet draaien om samenwerking en ontmoeting. De komende jaren hopen wij dan ook op vervolg van Utrecht aan de Nijl. Veel jonge bezoekers van het evenement in 2005 kwamen af op het podium. Daarom willen UCK en Pitch junior van de HKU een verdergaande samenwerking met Utrecht aan de Nijl in 2006. In mei streven we naar een Utrecht aan de Nijl podium in het Rijnbaan winkelcentrum waar Plankenkoorts (UCK) en Pitch (HKU) met presentaties aan elkaar worden gekoppeld. Pitch biedt Plankenkoortsdeelnemers een perspectief met oriëntatiecursussen op kunstdisciplines. Een derde stap in de culturele loopbaan van de Plankenkoortsjongeren kan het cultureel ondernemersschap zijn. Om de jongeren hier voorbeelden van te laten zien nodigen we ook jonge (semi) professionele kunstenaars uit voor optredens tijdens het festival bij voorkeur uit de wijk en stad Utrecht. In het najaar van 2006 zijn wij voornemens een vervolgevenement te organiseren aan het Amsterdam-Rijnkanaal. En in 2007 zal de ontwikkeling van een handboek met een receptuur voor de ontwikkeling van winkelen, werken en wonen in herstructureringswijken worden opgepakt. Een kookboek met Kanaleneiland als ingrediënt, waarin de ervaring die is opgedaan wordt vertaald in een overzichtelijk recept voor stedelijke vernieuwing en herstructurering van de naoorlogse wijken. Recepten die uitnodigen tot DOEN in deze wijken.
UTRECHT AAN DE NIJL VONDEN WIJ GELDZAKEN In het proces bleek dat de wijk meer behoefte aan een dergelijk evenement had dan tevoren ingeschat. Utrecht aan de Nijl groeide. De totale kosten zijn € 48.800,geweest. In deze groei hebben we voor de meerkosten gelden gezocht. Helaas zijn we met een gering negatief saldo geeindigd. De ongedekte meerkosten zijn allereerst ontstaan, doordat het uitbesteden van diensten aan derden niet aan de verwachtingen heeft voldaan. De betrokken samenwerkingspartners hebben in mei 2005 besloten om een evenement van de grond te laten komen en wel in september van datzelfde jaar. Dat is ambitieus. Het keuze proces voor het uitbesteden van diensten aan derden is door deze snelheid onvoldoende doordacht gebeurd. Tweede reden dat een tekort is ontstaan is dat samenwerking met andere initiatieven in een laat stadium tot stand kwam en veel meer met zich meebracht dan in eerste instantie te overzien. Er waren veel extra faciliteiten nodig, onder meer: uitbreiding van het tentoppervlak, extra bewaking en beveiliging, meer geluid & licht en een groter podium. Door omstandigheden die buiten onze organisatie lagen was het onmogelijk hier duidelijke afspraken over te maken.
