Cultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs 10e Dag van Taal, Kunst & Cultuur
Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media
Bij wijze van inleiding… › De tijd tussen 11.45-12.30 op 4 februari 2011 › De 10e keer (het 10e jaar) een Dag van TKC
› De duur van een lezing - maken; beluisteren › De ervaring van tijd, nu
Zelfbewustzijn › Tijdsbewustzijn is zelfbewustzijn – zelfwaarneming › Het tijdsbewustzijn verbeeld
› Het tijdsbewustzijn geconceptualiseerd: van Augustinus, via Bergson, tot … Joke Hermsen › Het tijdsbewustzijn geanalyseerd: waarom zijn dichtregels kort?
1-8-2011 | 4
Waarom „Cultuur in de Spiegel‟? Vragen vanuit kunst- en cultuuronderwijs naar: • Inhoud
• Samenhang (intern en extern) • Aansluiting (doorlopende leerlijn) • … en status
1-8-2011 | 5
Cognitie en cultuur › Cognitie: het proces van informatieverwerking van een organisme waardoor dat organisme zich in een omgeving kan handhaven (homeostasis: overleven en reproduceren).
1-8-2011 | 6
Cognitie en cultuur (vervolg) › Twee dimensies van cognitie: • Wat? (sensorisch) • Waar? (motorisch)
1-8-2011 | 7
Cognitie en cultuur (vervolg) › Een organisme beschikt over een geheugen – dat zijn de aangeboren, aangeleerde en/of geconstrueerde reacties waarmee het de omgeving herkent en op die omgeving reageert. › Eric Kandel, In Search of Memory (2006) › Dit geheugen wordt gevormd door de activiteiten van het zenuwstelsel; het geheel van de (re)actiepatronen vormt de representatie van de omgeving
1-8-2011 | 8
Cultuur › De drie eigenschappen van culturele cognitie: • Verdubbeling: het verschil tussen herinnering en „hier-en-nu‟ (geheugen en waarneming vallen niet samen) • Omgang met dit verschil (cognitieve vaardigheden) • Reflexiviteit / (zelf)bewustzijn
1-8-2011 | 9
› Cultuur is: je geheugen gebruiken om een steeds veranderende werkelijkheid te (her)kennen - er vorm en betekenis aan te geven. Cultuur is dus nooit „af‟ - het is een voortdurend proces.
Caravaggio (1573-1610), Medusa (na 1590) Calvino, Zes memo’s voor het volgende millennium (1988)
1-8-2011 | 10
Mark Tansey The Innocent Eye Test (1981)
1-8-2011 | 11
Het „DNA‟ van de cultuur › Hoe gebruiken we ons geheugen in de omgang met dit verschil? Door › › › ›
Waarneming: herkennen van situaties Verbeelding: creëren (maken) van situaties Conceptualisering: categoriseren van situaties Analyse: ontleden van structuur van situaties
1-8-2011 | 12
Vaardigheden en media Culturele cognitie
Wat? (sensorisch)
Waar? (motorisch)
Episodisch (concreet)
Waarneming
Verbeelding
Semantisch (abstract)
Analyse
Conceptualisering
Externalisering van cognitie in media
Sensorisch
Motorisch
Concreet
Lichaam (nabootsing)
Voorwerpen (instrument)
Abstract
Grafische symbolen (schema, model)
Taal (gesprek)
1-8-2011 | 13
Bijvoorbeeld: lopen… › 0. Lopen als aangeboren vermogen (geen cultuur); lichaam
› 1. Waarnemingsschema: bijvoorbeeld wandelen in plaats van rennen of slenteren › 2. Verbeelding: lopen als een beer, tijger; Nordic walking; snelwandelen, … › 3. Conceptualisering: rituele vormen van lopen (schrijden, marcheren) › 4. Analyseren: het lopen gebruiken om afstanden te meten
1-8-2011 | 14
Cultureel zelfbewustzijn Cultureel zelfbewustzijn
Wat? (sensorisch)
Waar? (motorisch)
Episodisch (concreet)
Zelfwaarneming
Zelfverbeelding
Semantisch (abstract)
Zelfanalyse
Zelfconceptualisering
Externalisering in media
Sensorisch
Motorisch
Concreet
Autobiografische herinnering; documentaire beelden
Kunst (bewustzijn) en amusement (handeling)
Abstract
Wetenschap van de mens
Verhalen, mythes, geschiedenis, ideologie
1-8-2011 | 15
Bijvoorbeeld: lopen… als object van cultureel zelfbewustzijn Wanderlieder…; These boots… Dans… Zelfwaarneming August Nitschke, Körper in Bewegung: Gesten, Tänze und Räume im Wandel der Geschichte (1989) Zelfanalyse
Zelfverbeelding August Nitschke, Körper in Bewegung: Gesten, Tänze und Räume im Wandel der Geschichte (1989) Zelfconceptualisering
1-8-2011 | 16
› “I had learned numbers and speech more or less simultaneously at a very early date, but the inner knowledge that I was I and that my parents were my parents seems to have been established only later, when it was directly associated with my discovering their age in relation to mine. (…) All this is as it should be according to the theory of recapitulation; the beginning of reflexive consciousness in the brain of our remotest ancestor must surely have coincided with the dawning of the sense of time” (Vladimir Nabokov, Speak, Memory, 1947 (1988, 18)
1-8-2011 | 17
› “Thus, when the newly disclosed, fresh and trim formula of my own age, four, was confronted with the parental formulas, thirty-three and twenty-seven, something happened to me. I was given a tremendously invigorating shock. As if subjected to a second baptism, (…) I felt myself plunged abruptly into a radiant and mobile medium that was none other than the pure element of time. One shared it – just as excited bathers share shining seawater – with creatures that were not oneself but that were joined to one by time‟s common flow, an environment quite different form the spatial world, which not only man but apes and butterflies can perceive” (ibidem).
1-8-2011 | 18
Cultureel zelfbewustzijn: Nederland Cultureel zelfbewustzijn
Sensorisch
Motorisch
Concreet
Hoe voelt, ruikt, smaakt Nederland? Hoe klinkt het? Hoe ziet het eruit? Beeld en geluid…
Nederlandse dans en muziek, sculptuur (architectuur) drama (theater en Tv), beeldende kunst, enz.…
Abstract
Landkaarten; grafieken; statistieken; ons „DNA‟
Het politieke debat; vaderlandse geschiedenis; de religieuze zuilen
1-8-2011 | 19
„Distributed cognition‟
Mike Leigh, Another Year (2010)
1-8-2011 | 20
Kunst en amusement › Kunst: verbeelding van bewustzijn › Amusement: verbeelding van de handeling › Kunst en amusement zijn twee complementaire aspecten van de verbeelding van het leven › Kunst kan goed of slecht zijn, net als amusement, en het oordeel wordt altijd bepaald door het publiek – op basis van herkenning.
1-8-2011 | 21
Cultuuronderwijs › Alle onderwijs is onderwijs in cultuur › Maar cultuuronderwijs is onderwijs over cultuur, en in cultureel zelfbewustzijn › Kunstonderwijs is onderwijs in zelfbewustzijn door verbeelding: receptief en productief, in alle media.
1-8-2011 | 22
Kunstonderwijs › Kunstonderwijs is onderwijs in minstens drie vaardigheden: • Zelfbewustzijn (ook bijv. in filosofie, geschiedenis) • Verbeelding (ook bijv. in design, techniek) • Mediavaardigheden (ook bijv. in sport, techniek, communicatie en analyse) › Harland, in Cultuur en Educatie 23 (2008)
1-8-2011 | 23
Voorbeeld: muziekonderwijs › (Zelf)waarneming (muziek met het lichaam): ritme, geluid, klank, beweging › (Zelf)verbeelding (muziek met een voorwerp): stem en instrument, spel, samenspel, stijl › (Zelf)conceptualisering (muziek met taal): genreregels, begrippen, geschiedenis, betekenis en interpretatie › (Zelf)analyse (muziek met grafische symbolen): notenschrift, sleutels, partituur
1-8-2011 | 24
Ontwikkeling › Voor een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs (waarbij wat later komt aansluit bij en voortbouwt op wat eerder is gedaan) moeten we rekening houden met de ontwikkeling bij leerlingen van • Het vermogen tot zelfbewustzijn • De cognitieve vaardigheden • De mediavaardigheden
1-8-2011 | 25
Praktijk › Drie leeftijdsgroepen: 6-10; 10-14; 14-18+ › 13 scholen, 5 PO, 5 VO en 1 Muziekschool › Per school: team van 3-7 docenten + aio + slo‟er 1. Leertraject 2. Ontwikkeltraject • Ontwerp • Uitvoering • Evaluatie › Raamleerplan (2012)
1-8-2011 | 26
Conclusie / discussie › Uitgangspunt van het kunst- en van het cultuuronderwijs is de cultuur – geheugen en vaardigheden van de leerling › Kunst- en cultuuronderwijs is receptief en productief › De mediavaardigheden zijn middel, geen doel. Doel is de ontwikkeling van het culturele zelfbewustzijn.
Bedankt voor uw aandacht www.cultuurindespiegel.nl
