Counseling in Existentieel Welzijn

Counseling in Existentieel Welzijn

Eindwerk Annemie Vandermeulen Katholieke Universiteit Leuven Academiejaar 2009-2010

1

Inleiding en dankwoord

Eerder toevallig vernam ik vorig jaar de opstart van een nieuwe opleiding “Counseling in Existentieel Welzijn”, een opleiding via een e-learning programma. Hoewel ik in mijn job hoofdzakelijk met groepen werk en niet met individuele cliënten, sprak zowel de inhoud als de methode van de opleiding me sterk aan. Niet alleen werd er kennis en achtergrondinformatie ter beschikking gesteld, er was ook interactie, verbondenheid, warmte en gevoel tussen de docenten en de studenten en de studenten onderling. Nooit gedacht dat een zo‟n vluchtig en toch anoniem medium zo‟n menselijke power, liefde en verbondenheid kon bewerkstellingen. Dit eindwerk is een beperkte neerslag van het proces dat ik het voorbije jaar heb doorlopen. De verschillende modules die aan bod kwamen heb ik in dit eindwerk telkens geïllustreerd met een toepasselijke foto van de bekende franse fotograaf Robert Doisneau, die vooral beroemd werd door zijn foto‟s van het straatleven in de Franse voorsteden. Van Doisneau werd gezegd dat hij vooral een beeldenvisser was, een fotograaf die geduldig afwachtte tot er zich een klein verhaaltje afspeelde. Ik vond zijn foto‟s en de sfeer die ze oproepen, zo sprekend en zo doordrongen van “existentieel welzijn” dat ik graag zijn materiaal als rode draad doorheen dit eindwerk heb verweven. Door het fotomateriaal is mijn bijdrage veel omvangrijker dan de vooropgestelde 16 bladzijden. Maar toch is iedere foto onmisbaar. Ieder beeld vertelt een eigen verhaal. Ieder beeld zegt immers meer dan duizend woorden kunnen beschrijven.

2

Ik heb niet alleen veel geleerd, maar vooral erg genoten van deze opleiding en ben ervan overtuigd dat de kwaliteit van mijn werk hierdoor is toegenomen. Mijn persoonlijk welzijn is er vooral „wel‟ mee gevaren. De uitwisseling, de feedback, de herkenning van existentiële vragen bij de medestudenten was van een ontroerende schoonheid. Ik ben Mia, Claude, Chris en Kurt heel erkentelijk voor hun begeleiding, hun advies, hun feedback en hun humor. Mijn medestudenten draag ik voor altijd in mijn hart: het was een bont allegaartje van mannen en vrouwen met uiteenlopende karakters en temperamenten, met uiteenlopende jobs, in uiteenlopende situaties maar wat een kracht, wat een uitstraling hadden zij! Een gemeende dankjewel voor eenieder en een warme, liefdevolle omhelzing voor ieder van hen afzonderlijk. Annemie Vandermeulen, september 2010

3

Inhoudstafel

Inleiding en dankwoord

I. Welzijn en geluk: definities, metingen en methoden II. Levensverhaal en ontwikkelingsfasen. Herkennen van existentiële thema‟s in verhalen van mensen III. De fysische, sociale, psychische, spirituele dimensie van bestaan. Aandacht voor over- en onderinvestering in elke dimensie. Zelfbeeld. Mensbeeld. IV. Zingeving en waarden. Herkennen van symptomen van zinvermindering. Inspiratiebronnen V. Existentiële visie op angst, eenzaamheid, verlies, ziekte, dood. Rituelen. Copingstrategieën VI . Liefde en verschillende vormen van existentiële verbinding. Verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. Seksualiteit. Man vrouw verschillen. VII. Omgaan met conflicten. Macht, kwaadheid, vrijheid en grenzen VIII. Schatkist voor levenskwaliteit. Diverse deugden voor goed leven, o.a. humor, hoop, wijsheid, dankbaarheid….

Afronding: evaluatie en besluit

4

I. Welzijn en geluk: definities, metingen en methoden

1. Mijn persoonlijke sleutelbegrippen voor welzijn en geluk Mijn persoonlijke ingrediënten voor welzijn en geluk bestaan uit : - verbondenheid met en liefde voor de mens, de dieren, de natuur en het leven - enthousiasme, vreugde, tevredenheid, dankbaarheid, een zin -en betekenisvol leven - mentale rust - geen fysieke of materiële ongemakken De verbondenheid en de liefde staan centraal,het enthousiasme en de dankbaarheid zijn daar een gevolg van, Iemand zijn en ergens bijhoren, dragen en gedragen worden doet mijn 'welzijn' vaak pieken naar 'gelukkig zijn'.

2. Een verkenning van Existentiële Counseling Ik heb heel graag en dankbaar gebruik gemaakt van de aangereikte “integratieve theorie” van Jerôme Frank omwille van de „aha-erlebnis‟ en de universaliteitsgedachte (oorsprong en aanpak van problemen). Hetzelfde gevoel overheerste bij wat genoemd werd „de gemeenschappelijke factoren‟ die leiden tot herstel of „succes‟ en die volgens drie dimensies werden geordend. Net deze dimensies (ondersteunend, lerend en actiegericht) zie ik in de praktijk dagelijks in het werken met zelfhulpgroepen en patiëntenverenigingen.

5

Ik onthoud hieruit vooral: - De universaliteit van problemen en hun aanpak (ondersteunen – leren - actie) - Kern van spiritualiteit is verbinding (horizontaal & vertikaal) en inspiratie (naar binnen), is kennis van het hart - Voor elk helingsproces is liefde noodzakelijk - Synchroniciteit: als de uiterlijke realiteit antwoord schijnt te geven op een innerlijk verlangen: meer dankbaarheid en vertrouwen in het leven, meer verbondenheid met alles wat er is. - Zinvol en betekenis werken : om dankbaar voor te zijn; bevlogenheid en vrolijkheid - Een goed begeleider leeft het leven, gaat zijn eigen kwetsbaarheid niet uit de weg. Maar moet over voldoende ankerpunten beschikken om zelf op terug te vallen - Mildheid tegenover jezelf en tegenover de ander als ultiem uitgangspunt

3. Meetinstrumenten leren kennen en gebruiken Met veel belangstelling heb ik kennis gemaakt met de meetinstrumenten van welzijn en de verschillende vragenlijsten zo spontaan mogelijk ingevuld: niet te lang nadenken en stilstaan bij wat er me eerst door het hoofd schiet. Ik heb er toch wel wat tijd ingestoken omdat ik de vragen juist wilde interpreteren. Ik was in eerste instantie verrast door de beknoptheid van deze test. Hoe kan men op basis van vijf vragen een uitspraak doen over de levensvoldoening die iemand ervaart? Hiervoor vond ik de vragen te algemeen, je kan er te veel kanten mee uit. Bij nader inzien zette deze vragen me wel aan het denken. Wat is ideaal? Wat is perfect? En wanneer geef je een 7 of wanneer een 6 ? Wanneer ben je het eens en wanneer ben je het HELEMAAL eens ? De verschillende metingen van welzijn gaven me toch een goed cijfermatig beeld van mijn welzijn.

4. Effecten van meetinstrumenten De „onrust‟ die sommige vragen veroorzaken beschouw ik als een signaal om hier mee aan de slag te gaan. Op persoonlijk vlak wijst alles in dezelfde richting. Bijvoorbeeld meer zelfzorg aan de dag leggen. Meer tijd, ruimte en rust opeisen. Beter luisteren naar wat de ziel te vertellen heeft. Ik was me daar al heel erg bewust van en kreeg door deze opleiding de kans om daar stil bij te staan.

5. Welzijn van cliënten zien, meten en bespreken De meeste mensen waarbij ik de meetinstrumenten voorstelde, reageerden verrast. Ik vergeleek het dan met de weegschaal bij de Weight-Watchers: enkel de betrokken

6

persoon en zijn of haar begeleider kent de resultaten. Wat mensen vooral motiveerde was het feit dat men de „voortgang‟ in welzijn kon beoordelen. Of dat tijdig op plan B kon worden overgeschakeld als de voorgestelde aanpak geen resultaten opleverde. Ik heb bij niemand weerstand ondervonden om de meetinstrumenten te gebruiken. Het was voor mij ook een mooie insteek om concreet en to the point te komen als we de resultaten samen bespraken.

5. Eigen theorie over genezen en helen Wat heel is, kunnen wij niet zien, het is te groot, het past ons niet, en niet in onze hoofden Maar wat aan mootjes, haksel is, verkiezeld kruim, gepureerd, verstoven of ontbonden, al het verdeelde zit voorgoed in ons (“Kruim” van Eva Garlach)

Dit hoopvol gedicht maakt duidelijk dat alles reeds in ons vervat zit. Ons weten, ons zijn lijkt een puzzel bestaande uit vele stukjes die we van bij de geboorte meekrijgen. Het is aan ons om ze te schikken en te herschikken tot er een patroon, een verband („verbinding‟) ontstaat. Het is aan ons om de chaos te herschapen in een ordelijk ge‟heel‟. Sommigen zien dat snel en anderen doen er met „schade en schande‟ wat langer over. Sommigen denken een passend geheel te hebben gemaakt en merken dan achteraf dat er stukjes in „gewrongen‟ zitten. Dat het toch niet helemaal echt past. Dan laat je het zo of je probeert iets anders. Sommigen raken niet verder dan de randen tot een kader te schikken, en zijn daar ook tevreden mee. Eén van de meest vreugdevolle ervaringen is het „ontbrekende „ stuk te vinden. Dat maakt alles heel, ook onszelf. Het ontbrekende stuk neemt in mijn persoonlijk leven uiteenlopende vormen aan: zeer uitgesproken aanwezig in de liefde voor en van mijn kinderen en de man waarvan ik hou, ook sterk aanwezig in de betekenisverlening en dienstbaarheid van mijn job en in de zorg, aandacht en solidariteit die ik aan de dag leg voor mijn medemens. Het ontbrekende stuk heb ik ook gevonden in zelfaanvaarding, zelfvertrouwen en vrede in en met mezelf (al is dit helaas nog geen constante). Het ontbrekende stuk is ontegensprekelijk de Liefde.

7

Heling is een proces dat zich diep binnenin voltrekt voor wie zich daarvoor openstelt. Verbondenheid, zichzelf vinden in alle oprechtheid, openheid en echtheid, thuiskomen bij jezelf om het nogal clichématig uit te drukken. Wie verbonden is met zichzelf kan ook verbinding leggen met anderen door te zijn wie men is, met alle liefde en warmte die men in zich heeft. Genezen is voor mij van een andere orde, meestal associeer ik genezen met het herstel van fysieke geschondenheid, met herstel van ziekte. Met een beetje geluk is genezen een kwestie van technisch kunnen, van aangewende competentie (evidenced based medicine) en een lijf dat een beetje mee wil. Maar zowel bij helen als genezen spelen anderen een grote rol. De ander bijstaan, nabij zijn en samen durven geloven en vertrouwen is een heel „heil‟zaam proces. Mijn geloof? Niets is zo uitzichtloos als het er soms op het eerste zicht uitziet:

Een tunnel kan heel erg lang zijn Maar het einde komt ooit in zicht De nacht kan pikke donker zijn Maar ‟s ochtends wordt het altijd weer licht Een deur kan gesloten zijn Maar heeft meestal een bel Tot ziens kan verdrietig zijn Maar het is geen vaarwel Een mens kan heel erg eenzaam zijn Maar is dat nooit alleen Een hart kan bevroren zijn Maar het is nooit van steen Het vuur waarvoor je komt te staan Kan eigenlijk niet heter Maar als het dan niet slechter kan Wordt het alleen maar beter.

(auteur onbekend)

8

II. Levensverhaal en ontwikkelingsfasen. Herkennen van existentiële thema‟s in verhalen van mensen.

1. Mijn eigen levensloop en ontwikkeling in kaart brengen en verstaan Werken met de levenslijn was een heel bijzondere opdracht: minder eenvoudig en meer confronterend dan verwacht. De sleutelmomenten in mijn persoonlijke levenslijn luidden steeds een periode van groei in, van ontwikkelen, open bloeien en ontvouwen, en steeds meer mezelf worden. De impact van het oergezin, het genetisch materiaal dat men meegekregen heeft, een hoop toevalligheden (gebeurtenissen, ontmoetingen) maar vooral ook de eigen dromen en verlangens kneden iemand tot de persoon die men is. Deze opdracht vervulde me met grote liefde en dankbaarheid voor mijn ouders. Dankzij hen, hun warmte, hun liefde, hun geloof, hoop en vertrouwen in mij kreeg ik de kans om onbevangen, met liefde, humor en veel positiviteit in het leven te staan. Dankzij hen kan ik voor anderen ook van grote betekenis zijn.

9

Het besef dat men zelf de richting bepaalt door de keuzes die men maakt, het besef dat alles ook heel anders had kunnen lopen is best wel confronterend. Ook belangrijk is het besef dat men naar het verleden kijkt met de bril die men vandaag draagt. Persoonlijk zorgt dat er voor dat ik met veel mildheid, liefde en dankbaarheid kan terugblikken: naar mijn ouders, mijn jeugd, mijn voorbije leven. Het heeft me geholpen om de juiste keuzes te maken en die nooit te hebben betreurd.

2. Levensloop bij cliënten exploreren De impact van het gezin van oorsprong, de aanwezigheid (of afwezigheid) van ouderlijke liefde bepalen voor een groot deel de manier hoe men naar het leven kijkt, hoe men tegenslagen overwint, hoe men krachtig en vrank of verlamd en onzeker de toekomst tegemoet kijkt. Dat is een bagage waaruit alles vertrekt, de bril waardoor men kijkt. Toch wil ik dit niet al te gemakkelijk beschouwen als een afgeschoten pijl, een basisgegeven waartegen geen kruid gewassen is. Bewust zijn van de eigen levensloop, maar ook bewust zijn van het feit dat men altijd opnieuw keuzes kan maken, kan hierbij helpen. Als counseler luisteren, liefdevol open staan, zonder oordeel, aanvaarden, toelichten en ondersteunen van nieuwe keuzes zonder het verleden te negeren is hierbij heel belangrijk.

3. Zorg voor de ontwikkeling van de counseler De weg van mededogen, van mildheid, jezelf en anderen aanvaarden in schoonheid en gekwetstheid vond ik vooral uitdagend. Mild worden en zijn tegenover zichzelf, om van daaruit mildheid en mededogen te ontwikkelen naar de ander en de bredere omgeving is een opdracht die ik me zelf heb toegelegd.

10

4. Vaardigheden van existentiële counseling verdiepen Bijzonder geleerd uit de bijdrage van Chris Van de Veire: “Zorgverlening in de geestelijke gezondheidszorg: de hulpverlener in de focus”. De kanttekeningen bij evidence based medicine hebben me zeer aangesproken. Passende zorg is meer dan het wegnemen van symptomen, een standaardaanpak is niet altijd aangewezen en zeker niet steeds in tijd uit te drukken. Wat goed is voor de meeste cliënten is daarom niet aangewezen voor àlle cliënten. De persoonlijkheid van de counseler is vaak van doorslaggevend belang. Dàt, gecombineerd met achtergrond en kennis, praktijkervaring en rekening houden met de voorkeur van de cliënt en de counseler leidt tot het meest heilzame en werkbare resultaat. Aandacht voor de therapeut, zijn persoonlijkheid, zijn behoeften en kwaliteiten is van groot belang voor de kwaliteit van zijn of haar dienstverlening. Onderstaande afbeelding vond ik hiervan een schitterende illustratie: een minder vertrouwde methodiek en een niet alledaags instrumentarium voor de counseler en zijn cliënt. . Maar toch een originele, leuke en efficiënte manier van vooruitgang!

11

III.

De fysische, sociale, psychische, spirituele dimensie van bestaan. Aandacht voor over- en onderinvestering in elke dimensie. Zelfbeeld. Mensbeeld.

“In de sociale dimensie speelt iemands plaats in de samenleving een belangrijke rol. Succes, en aanzien, iemand zijn, maar ook ergens bij horen, zorgen voor anderen, vriendschap en relaties spelen hier een cruciale rol. Men is bang voor het oordeel van anderen, om niet aanvaard te worden, om alleen te zijn, een buitenstaander te zijn. Men is pas iemand in functie van iemand anders. Om aan de norm te beantwoorden „moet‟ er veel”. Dit is schitterende omschrijving van de sociale dimensie. Maar ondanks het dwingende karakter ervan kan een mens niet alleen zin en betekenis voor zijn leven hieruit halen, maar ook veel vreugde, voldoening en erg veel plezier!

1. Nadruk op de sociale dimensie? Ik was erg benieuwd en enthousiast naar de oefeningen rond de bestaansdimensies. Ik heb de verschillende vragen even op me laten inwerken en heb dan, zonder te diep en te lang nadenken een kladje gemaakt. Tot mijn eigen verbazing stelde ik vast dat ik mezelf bijna uitsluitend van anderen had gedefinieerd. Zo zit ik in mekaar. Maar ik hou wel van mijn verschillende rollen. Ik besteed veel tijd en energie aan anderen.

12

Iemand omschreef me ooit als een ideale cafébazin: ik kan gemakkelijk een hoop tooghangers voorzien van een luisterend oor, goede raad, begrip, een dosis humor en een frisse pint. Ik voel me soms nogal eens het “animeermeisje” in gezelschap. Ik geef graag geld uit aan wonen, sfeer, gezelligheid, dieren en mooie dingen. Ik geniet daar zelf erg van en maak het voor anderen graag mooi en gezellig. De sociale dimensie speelt de hoofdrol in mijn leven. Ook de psychische dimensie komt ruimschoots aan bod, maar dan vooral door de inhoud van het werk dat ik doe. Dankzij mijn job kan ik me hierin ontwikkelen en verdiepen. De fysieke dimensie is zeker aanwezig in mijn materiële omgeving, maar ook op het lichamelijke vlak. Gezond eten, wonen en leven staan boven ons prioriteitenlijstje. De spirituele dimensie ontbreekt nog te veel. Ik ben wat bang van zweverigheid en controleverlies. Toch heeft ook deze opleiding me daar een stuk ontvankelijker voor gemaakt.

2. Een opsteker: de persoonsoverstijgende visie van Frankl De ontdekking van Frankl en zijn visie op het menselijk bestaan vond ik van een overweldigende schoonheid en wijsheid. De waarden en normen die hij omschrijft (creatieve, ervarende en houdingswaarden) als de pijlers van het menselijk bestaan zijn even compact en helder als eenvoudig en volledig samengevat. De conclusie dat je het begeerde geluk en de voldoening niet kan najagen maar er als een bonus bovenop kon krijgen vond ik erg troostend. Ik herkende hierin ook de „oorzaak‟ van het geluk en het voldane leven van mijn ouders en dat ontroerde me.

De scheppende, creatieve pijler: toen ik dit las voelde ik me dankbaar voor het werk dat ik mag doen. Ik heb de kans om mensen nabij te zijn, om kennis en inzichten aan te reiken, door te geven. Ik krijg zo veel terug. Zowel van cliënten, patiënten als van

13

collega‟s. Ik heb mijn werk steeds een voorrecht gevonden. Nu ik lees dat dit één van de pijlers van een zinvol bestaan(en geluk) is, kan ik dit alleen maar met verbazing, ontroering en dankbaarheid beamen.

De ervarende pijler : ik mag dichtbij de mensen zijn, zowel professioneel, familiaal,

relationeel als lichamelijk. Ze maken me deelgenoot van hun angsten, pijn en verdriet, maar ook van hun hoop en kracht. Ik geef veel liefde en krijg het honderdvoudig terug. Ik laat mensen ook dicht bij mij komen. Ik ben een open boek en heb tot nu toe weinig redenen gehad om bevreesd te zijn voor anderen. Toch hebben er ook mensen gemeen naar me uitgehaald en me bewust willen schaden en beschadigen. Daar schrok ik erg van en het heeft me toen erg verdrietig gemaakt. Het heeft me gelukkig niet belet om de mensen opnieuw met vertrouwen toe te laten. Ik ben wel wat naïef op dat vlak, vrees ik. Ik vrees dat ik ook denk dat er gewoon ook slechte mensen zijn (er zijn ook kwaadaardige dieren) maar ik hoop dan altijd maar dat ze niet te vaak mijn pad kruisen.

De houdingswaarden: Mijn houding tegenover on-welzijn en lijden is : niets is zo uitzichtloos als het er op het eerste zicht misschien uitziet. Het heeft me (en de mensen rondom mij) nogal eens door moeilijke periodes geholpen.

Genetische voorbeschiktheid? Ik ben geneigd ook daarin Frankl te volgen omdat ik

sterk geloof in de kracht van de wil. Maar door mijn job kom ik nu en dan in contact met mensen die het „slachtoffer‟ zijn van hun verleden en daardoor telkens weer voor de vertrouwde (maar ook destructieve) patronen kiezen.

14

IV. Zingeving en waarden. Herkennen van symptomen van zinvermindering. Inspiratiebronnen

1. Elementen van zingeving Voor de meeste mensen zijn de hechte relaties in hun leven een bron van zingeving, naast hun persoonlijke ontwikkeling of de realisatie van levensdoelen. Als deze bronnen van zingeving bedreigd worden, dan heeft dat verstrekkende gevolgen voor iemands welzijn. Andere elementen van zingeving kunnen vaak teruggebracht worden tot de uitgangspunten die ik terugvond in Frankl‟s visie: opgaan in iets buiten jezelf, een zaak of een persoon. Ik betrap mezelf erop dat ik in mijn job ook hier steeds naar toe werk. Ik help mensen de focus te doen richten op iets of iemand anders. Mijn werk (werken met zelfhulpgroepen en patiëntenverenigingen) leent zich daar natuurlijk ook uitermate goed voor. Door anderen te helpen helpt men het best zichzelf ( het zogenaamde Helpersprinciple van Riessman). Ik ervaar zeer veel arbeidsvreugde en ben op vlak van de liefde met overvloed bedeeld. Op beide vlakken (werk en liefde) geef ik veel en krijg ik veel. De tekst van Mia leijssen (2004) „Zingeving en zingevingsproblemen‟ was op dat vlak een bevestiging van eigen ervaringen.

15

2. Zingevingsproblemen Hoe mensen hun welzijn beleven en ervaren verschilt van persoon tot persoon en heeft vaak meer te maken met hun persoonlijke kwaliteiten dan met de levensomstandigheden. Een eigen ingesteldheid (positief of negatief), de eigen normen en waarden en de gevoelens die een situatie bij iemand oproept bepalen de mate van geluk, voldoening, zin en levenszin. Het is echter menselijk en eigen aan het leven dat er momenten zijn dat mensen twijfelen aan de zin van hun bestaan. Verlieservaringen (een geliefde, werk, een doel…), tegenslagen en problemen kunnen tijdelijk tot zinsvermindering lijden. Gelukkig beschikken de meeste mensen over een voldoende zelfherstellend vermogen ( of geloof en vertrouwen) om moeilijkheden het hoofd te bieden. Als illustratie verwijs ik graag naar het onderstaand gedicht van Nic Beets, waarin hij wijst op het verlammende effect van angst. Hoe mensen tweemaal het slachtoffer worden van angstige gedachten. Vaak is dit terug te brengen tot angst voor verlies, angst voor het onbekende, angst voor de toekomst als deze bedreigt lijkt te zijn door ziekte, verdriet of tegenslag. In dit gedicht stelt hij mensen gerust. Het heeft weinig zin om zich zorgen te maken over dingen die misschien nooit gebeuren. En als ze dan toch gebeuren beschikken mensen meestal wel over voldoende kracht en zelfherstellend vermogen om dit te overwinnen.

Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest, doch dat nooit op zal dagen. Zo heeft men meer te dragen, dan God te dragen geeft Het leed dat is, drukt niet zo zwaar, als vrees voor allerlei gevaar. Maar komt het eens in huis, dan helpt de heer altijd weer, en geeft Hij kracht naar kruis

Nic Beets Toch zijn er omstandigheden waarin dit zelfherstellend vermogen tekort schiet en mensen gevoelens van machteloosheid, zinloosheid en depressie ervaren. Jeugdtrauma‟s, het ontbrekende van een warme, zorgende en liefdevolle omgeving kan leiden tot somberheid en isolement in het latere leven. Maar ook het lege-nest-syndroom, waarbij de zorgfocus is weggevallen kan een periode van zinsvermindering inluiden. Pensionering kan zowel een nieuw leven van rust en nieuwe hobby‟s betekenen als het verlies van aanzien, status en zelfrealisatie. En soms liggen ook gewoon eenvoudige lichamelijke kwalen aan de oorzaak van (tijdelijke ) zinsvermindering.

16

V. Existentiële visie op angst, eenzaamheid, verlies, ziekte, dood. Rituelen. Copingstrategieën.

De onderdelen rond existentiële beperkingen zijn thema‟s waar ik dagdagelijks mee wordt geconfronteerd in mijn job. Vooral het thema „eenzaamheid‟ komt regelmatig aan bod. In hun zoektocht naar mensen met een vergelijkbare ervaring zoeken ze vooral herkenning, erkenning en begrip. Maar ook „been there‟ mensen waar ze bij horen, waar ze zich minder uniek en eenzaam voelen. Vaak hebben mensen het gevoel slechts een herinnering te hebben aan een leven vol liefde, vreugde en geluk. En dat dit voorgoed tot het verleden hoort. Het tijdelijke dieptepunt wordt dan beschouwd als de voorbode van een leven vol moeilijkheden en beperkingen. Gelukkig betekent de troosteloosheid van het moment niet een troosteloos leven. Hoop, geloof en vertrouwen in beterschap bieden nieuwe perspectieven. Soms hebben de dingen en de mensen gewoon hun tijd nodig…”Troebel water wordt vanzelf weer helder als je er af blijft”. De foto hierboven illustreert dit beeld prachtig: een verlaten draaimolen, in de gietende regen. Geen kinderen op de molen, geen ouders op de stoeltjes, geen muziek, geen volk. Enkel verlatenheid, leegte, grauwheid…Zo troosteloos kan een situatie er inderdaad uitzien. Maar na een tijdje stopt het met regenen, mensen komen weer naar buiten, kinderen spelen weer op straat en binnen de kortste tijd lijkt het weer kermis op het plein…Niets is zo uitzichtloos als het soms lijkt…

17

Mijn persoonlijke kwelduivel: angst

Ikzelf worstel nu en dan wel eens met het thema angst. Angst voor verlies. Ik ben bang dat mijn kinderen iets overkomt. Of mijn man. Of dat de hond overreden wordt. Of de poezen verongelukken. Ik ben ook nogal angstig in de auto, als ik zelf niet rij. Angst voor datgene waarvoor ik mijn kinderen niet kan behoeden: angst voor hun verdriet, hun pijn, hun ontgoochelingen en desillusies. Angst voor het verlies van de liefde. Angst voor ziekte en lichamelijk verval. Angst voor de dood. In een bijdrage van Gerke las ik een toepasselijk stukje over angst voor de dood: “Niet

bestaan. Het is onvoorstelbaar en dus beangstigend. Of net daardoor niets om bang voor te zijn, want we weten niet wat het is. Ik herinner me de vredigheid van mijn moeders gezicht na haar plots overlijden. Dood is de dood niets om bang voor te zijn, dacht ik. Maar nog niet dood?”

Geloof, hoop en vertrouwen

Deze opleiding heeft me de ogen geopend voor wat geloof, hoop en vertrouwen kan bewerkstelligen. En hoe deze ingesteldheid ook angsten tempert.

18

Geloof en vertrouwen in de zinvolheid van het leven wordt prachtig uitgedrukt in het gedicht Eeuwigheid van Toon Hermans.

Dacht je dat al het grootste leven Dat hier op aarde heeft geleefd Ineens totaal is afgeschreven Ineens geen enkel nut meer heeft? Dat alle liefde die zij gaven Hun wijsheid of hun droefenis Onder de aarde ligt begraven En dat daar niets van over is? Zij leven verder en ze slapen Niet één moment, geen enk‟le stond, Hij heeft de mensen niet geschapen Om op te bergen in de grond. Eeuwigheid Toon Hermans

19

Ruimte en troost Ik werd mij bewust van mijn angsten toen ik keek naar een interview met Nina Simone: Zij stelde nogal expliciet: “What is freedom? No Fear!” Angsten belemmeren mensen het leven te lijden dat ze willen. Het remt af, het doet je wereld krimpen.

Angst maakt je on-vrij. Als ik er mij aan overgeef wordt mijn wereld piepklein en raak ik verlamd. Maar als ik met mijn geest mijn gedachten dwing om rationeel te denken, dan lukt me dat meestal wel. Ik leerde in deze opleiding dat ruimte en troost het tegenovergestelde is van angst. Zowel voor de begrijpelijke, dagdagelijkse angsten als voor irreële angsten. Waarin vind ik troost? Ik kan zeer veel dingen bedenken, maar boeken zijn er altijd bij. Boeken kunnen werkelijk je leven veranderen. Al was het maar omdat ze op het juiste moment inzicht verschaffen, herkenning en perspectief bieden, doorgraven of afstand helpen nemen. Maar nog belangrijker is wat boeken doen met mij: ze reiken woorden aan om wat onzegbaar is, te benoemen. Taal vinden voor wat zich in de diepste lagen van jezelf afspeelt is bevrijdend, is een verademing en biedt perspectieven. Wat je kan benoemen, kan je ook meedelen, nuanceren, verfijnen en relativeren, al is het maar in een gesprek met jezelf. Taal helpt emoties op te roepen en te beschrijven en maakt ze hierdoor wat gewoner, vertrouwder, zachter en uiteindelijk milder. Zeer uiteenlopende

20

genres van boeken kunnen helend en troostend werken; van romans tot praktische, grappige, informatieve, filosofische of spirituele werken. Mooie poëzie is zuivere balsem. Een gedicht kan zo intens de snaren van mijn ziel beroeren, dat er niets meer aan toegevoegd hoeft te worden. Maar soms, bij zeer intense emoties, schiet zelfs taal tekort. Of zoals P. Vanderschaeghe het dan weer volmaakt wist uit te drukken: „ Er

schuilt een vogel in elk woord. Hij is voor zijn kooi te groot.‟

Loslaten, niet krampachtig vasthouden Een heldere, nuchtere geest en gezond verstand wil ook wel helpen. natuurlijk.

En loslaten

Loslaten Betekent niet zorgen voor, Maar geven om.

Betekent niet spijt hebben van het verleden, Maar groeien En leven voor een toekomst vol vertrouwen. Betekent niet beschermend zijn, Maar het de ander gunnen De eigen realiteit onder ogen te zien. Betekent machteloosheid toegeven, Omdat we goed weten dat geen enkele uitkomst Ooit helemaal in onze handen ligt. Betekent niet in de centrale regelkamer gaan staan Om de belangrijkste persoon te blijven In het leven van alle mensen die we kennen, Maar anderen toestaan Hun eigen bestemming te bepalen. Betekent minder vrezen en meer liefhebben

(onbekende auteur)

En de liefde, vooral de liefde… Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde…

21

VI. Liefde en verschillende vormen van existentiële verbinding. Verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. Seksualiteit. Man vrouw verschillen.

Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de engelen – had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal. Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou niets zijn. Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de liefde niet, het zou mij niet baten.

22

De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, 6 ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid. Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze. De liefde zal nooit vergaan. Profetieën zullen verdwijnen, klanktaal zal verstommen, kennis verloren gaan – want ons kennen schiet tekort en ons profeteren is beperkt. Wanneer het volmaakte komt zal wat beperkt is verdwijnen. Toen ik nog een kind was sprak ik als een kind, dacht ik als een kind, redeneerde ik als een kind. Nu ik volwassen ben heb ik al het kinderlijke achter me gelaten. Nu kijken we nog in een wazige spiegel, maar straks staan we oog in oog. Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben. Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde. (Korinthiërs 13) Nooit heb ik de liefde beter omschreven geweten. Op geen enkele wijze kan ik hier iets aan toevoegen dat ontbrak of onvolledig was. De liefde als allergrootste goed. Wat ben ik een gelukkig mens dat ik deze liefde heb mogen kennen en mogen ervaren.

Wat verder te zeggen over de liefde? De mooiste kleur op het schilderspalet, het enige dat ons leven zinvol en betekenisvol maakt, (citaat van Chagall, ontleend aan de cover van het eindwerk van Gerke), eeuwenlang bezongen en bejubeld, bron van vreugde en energie. Het onderscheid dat de oude Grieken maken tussen éros, philia en agapé is waarschijnlijk voor iedereen herkenbaar. Liefde gaat immers veel verder dat de liefde tussen ouders en kinderen, de liefde tussen man en vrouw, de liefde tussen partners in het algemeen. Het meest tot de verbeelding spreekt de liefde voor een partner. Een liefde die verzengend, passioneel, een alles verteerbaar vuur kan zijn in periodes van verliefdheid. Een liefde die zacht en integer wordt en alles wat je doet, zegt, hoopt en vrees met een zachte glans omgeeft. Een liefde die alles overstijgt en die je vleugels geeft. En liefde die stilaan intenser en dieper wordt, de ander boven jezelf stelt, je vervult van dankbaarheid en warmte om de kansen die je krijgt het leven samen te delen.

23

De liefde van ouders voor hun kinderen: als moeder ervaar ik deze liefde als de meest onbaatzuchtige zuivere liefde. Onvoorwaardelijk. Vergevend. Troostend. Helend. Eeuwig. Vervullend. Zingevend. Onsterfelijkheid. Gevend. Ontvangend ook. De liefde van kinderen voor hun ouders: zo dankbaar voor de liefde die ik mocht ontvangen, de liefde die mij heeft gemaakt tot wie ik ben. De liefde die aan mijn bestaan aan de grondslag lag. De liefde van mijn vader en mijn moeder. Dankbaar dat zich dat zo in mijn hart en ziel heeft verankerd. Dankbaar dat ik dit kan doorgeven aan mijn kinderen. De liefde voor het leven, dankbaarheid om deel te mogen uitmaken van een groter geheel. Om getuige te mogen zijn van schoonheid, goedheid, waarheid. Liefde voor de natuur, voor de dieren, voor de bloemen en de planten. De liefde voor de medemens, tochtgenoten in dit leven. Liefde voor de zoekende mens, liefde voor de wanhopige mens. Liefde voor de mens met al zijn grote en kleine kanten. De liefde voor zichzelf. Houden van jezelf zoals je bent. Ook als je niet volmaakt bent. Ook als je moeilijke beslissingen moet nemen. Ook als je ouder wordt. Ook als je fouten maakt. Jezelf kunnen vergeven.

Het mooiste is echter niet de wederkerigheid, het ontvangen van liefde, maar het onvoorwaardelijk en onbeperkt zelf mogen geven. Maar ook de pijn van de liefde Niet alleen de liefde maar ook de teloorgang van de liefde heeft zijn sporen nagelaten. Liefde is voor altijd, hopen we. Toch zeker onze eigen liefde. Kan liefde ook verzwakken, uitgehold kan raken en meer en meer op de achtergrond verdwijnen? Tot ze plots onvindbaar blijkt? “Liefde is als de maan, als ze niet toeneemt, neemt ze af” las ik ooit eens. Is een tanende liefde als een afgeschoten pijl? Niet meer te redden? En hoe voorkom je dat? Klopt het dat liefde en haat dicht bij elkaar liggen ? Kan zo iets verheven als de liefde omslaan in zoiets laag als wrok en haat? Ik vond sluitende antwoorden in de gehechtheidstheorie: hoe het trauma van het doorbreken van de band kan leiden tot de typische flight, fight of freezehoudingen. En hoe het proces van separatiespanning leidt tot angst, wanhoop en destructie. De herkenbaarheid was confronterend en tegelijkertijd een uitdaging om lessen hieruit te trekken. Maar desondanks oefen ik niet in onthechting. Ik hecht me aan mensen en dingen. Ik hou graag alles stevig vast en laat met tegenzin los. Ik heb gelukkig ook mogen ervaren dat de liefde het beste medicijn is, inderdaad alles overwint en balsem op de wonde is. Dat liefde verzachtend maar vooral helend is en werkelijk de absolute kern van mijn bestaan is.

24

VII. Omgaan met conflicten. Macht, kwaadheid, vrijheid en grenzen

Vragenlijst Conflicthantering „Dual Concern Theorie Ik scoorde met een stip op „Probleem Oplossen‟ meteen gevolgd door het „Sluiten van compromissen‟ en ex aequo met „Vermijden‟. Ik zal eerder „Forceren‟ dan „Toegeven‟. Uiteraard is veel afhankelijk van hoe belangrijk de kwestie is voor mij persoonlijk en hoe de relatie is met de persoon met wie ik een conflict heb.

Conflicten vergen een zeer diplomatische aanpak en een groot inleefvermogen. We zijn gemakkelijk geneigd conflicten te vermijden om de goede relatie met de ander niet te schaden. Men wil beleefd en aardig zijn en kwaadheid of frustratie heeft men niet leren uiten. Toch zullen onuitgesproken ergernissen meer en meer beginnen gisten. De lichamelijke weerslag is nauwelijks te verbergen (hartkloppingen, zweten, onrust, roodheid, stemverheffing, trillende stem) en een uitbarsting (meestal niet meer in verhouding tot de kwestie) is dan meestal niet veraf meer. Normaal gesproken ben ik voorstander van een open, niet verwijtende communicatie in de ik-vorm. Mensen de kans geven om expressie te geven aan hun gevoelens van onrecht,

25

kwaadheid en frustratie, een ventieltje opdraaien, kan op zich al heel bevrijdend werken. De energie die men steekt in het verdringen en verdrukken kan dan eindelijk vrij komen om op een constructieve manier de zaken aan te pakken. Belangrijk daarbij is dat dit in een veilige omgeving kan gebeuren en dat de ander er kan op vertrouwen niet afgestraft te worden op het uiten van de gevoelens van het moment.

De Nobelprijs voor wàt?? Kort na zijn aanstelling als president van de Verenigde Staten van Amerika kreeg Obama de Nobelprijs van de vrede toegekend. Een week eerder besloot de Amerikaanse president dertigduizend Amerikaanse soldaten extra naar Afghanistan te sturen. Obama zei daarover op de prijsuitreiking dat mensen 'de harde waarheid' onder ogen moeten zien en dat geweld niet is uit te roeien en dat oorlog soms nodig is om burgers tegen kwaadaardige regimes of terroristische groepen te beschermen. En als er dan oorlog moet worden gevoerd, dan moeten de Verenigde Staten zich aan internationale conventies houden, als de tegenstander zich aan geen enkele regel houdt, zei hij. De overtuiging dat vrede gewenst is, is zelden afdoende om die ook te bereiken', ging hij verder. 'Laten we toewerken naar een wereld zoals die zou moeten zijn. In de wetenschap dat er oorlog zal zijn, moeten we vrede blijven nastreven.' Deze berichtgeving flitste door mijn hoofd bij het verwerken van de conflictmodule. Ook het analysemodel (van macht naar kracht) waar Chris Van de Veire naar verwijst zit hierin vervat. Het getuigt van een volwassen manier omgaan met conflicten als we

26

flexibel kunnen switchen van positie. Naargelang het conflict meer of minder van persoonlijk belang is voor wie we zijn (of willen zijn) of waar we voor staan zullen we ook meer of minder strijd leveren, meer of minder lijden. Van dit artikel onthoud ik vooral de remedies tegen fixaties in een van de drie basisposities -

Bij almacht : er overheen gaan . De remedie hiertegen is kwetsbaarheid zien en doorleven. Bij onmacht: het risico van er onderdoor te gaan. De remedie hiertegen is dan toch verantwoordelijkheid opnemen Bij machtsstrijd: er tegenaan gaan. De remedie hiertegen is de afhankelijkheid durven zien en erkennen.

Het switchen van positie, het herpositioneren naargelang de noodzaak getuigt van krachtdadigheid, van sterkte en volwassenheid. Maar soms is dit switchen zelfs niet voldoende en moeten we het hoofd buigen voor wat is. “ Kracht is roeien met de riemen die je hebt, waarmee je kunt bijsturen en afremmen maar wel steeds in wisselwerking met de stroom van het water”.

27

VIII. Schatkist voor levenskwaliteit. Diverse deugden voor goed leven, o.a. humor, hoop, wijsheid, dankbaarheid….

Liefde en humor Bovenaan mijn schatkist zitten liefde en humor, hetgeen door bovenstaande foto perfect wordt geïllustreerd. De liefde is mijn vast gezelschap geweest gedurende mijn hele leven. Maar nu pas kan ik dit ook heel bewust voelen, ruiken, tasten, proeven, horen. De liefde is zeer sterk aanwezig in het leven met de man van wie ik zielsveel hou. Van hem te mogen houden, met hem te mogen leven en oud te worden is een godengeschenk. Onze liefde en zorg voor elkaar en onze kinderen is iets waar ik iedere dag dankbaar om ben. De liefde is inderdaad de enige kleur die het leven en de kunst zin geeft. En humor. Jezelf niet al te ernstig nemen. Durven voluit lachen. Met jezelf en met het leven.

28

Het nu-moment koesteren

In mijn schatkist zit het genieten van het leven. De zon op je gelaat, rust en tijd, tevredenheid en genieten van het hier en nu. Even alles laten voor wat het is en het moment van nu ten volle degusteren. Verbondenheid voelen met de medemens, mogen worden en mogen zijn wie je bent: wat een geschenk!

Zorg dragen voor het mooie en het goede

Oog en oor blijven hebben voor het mooie en het goede in het leven en in de medemens. Ook in donkere tijden het mooie omarmen, koesteren en beschermen. En altijd weer opnieuw geloven dat na regen ook weer zonneschijn komt. Geen enkele crisis blijft pieken en niets is zo uitzichtloos als het er soms op het eerste zicht uitziet.

29

Tijd en ruimte maken Prediker 3 1:8

Alles heeft zijn uur en tijd Alles in dit leven Er is een tijd om te baren En er is een tijd om te sterven Een tijd om te planten Een tijd om te rooien Er is een tijd om te doden En een om te genezen Een voor afbreken En een voor opbouwen Er is een moment voor huilen En een voor lachen Voor rouwen En voor dansen Er is een tijd van liefde En een tijd van eenzaamheid Van kussen En van afwenden Er is een tijd van zoeken En een van verliezen Een tijd van bewaren En een tijd van wegdoen Er is een moment om te scheuren En een om de scheuren te naaien Een moment voor zwijgen En een moment voor spreken Er is een tijd voor liefhebben En een tijd voor haten Voor oorlog En voor vrede

30

Het leven eens op een andere manier bekijken

Nu en dan een andere bril opzetten, het leven bekijken vanuit een andere hoek kan plots een heel ander zicht op de zaak werpen!

Maar vooral houden van het leven

In mijn schatkist zit tenslotte veel muziek en dans, het leven omarmen en door de straten dansen. Genieten van de tijd die we hier samen mogen doorbrengen. Houden van het leven in al zijn facetten!

31

Afronding : evaluatie en besluit

En dan zit ik hier nu de laatste hand te leggen aan dit eindwerk. Uit al het materiaal juist dàtgene halen wat me vooral is bijgebleven. Maar vooral terugblikken op een heel bijzondere opleiding, een heel speciale ervaring. Ik blik terug op deze opleiding en wat dit zo opmerkelijk heeft gemaakt.

Het leerproces Ik was bijzonder aangenaam verrast van de manier waarop welzijn werd benaderd. Eerst vanuit onszelf, dan meten dan lezen, dan reflecteren en dan samenvatten. De theoretische achtergrond gaf het extra kader dat ik nodig had. Als leer en studiemethode blijkt dit schitterend te zijn.

Het medium: Ik had nooit eerder met een e-learning programma gewerkt en dacht dat ik hier onvoldoende voor onderlegd zou zijn. Nu ben ik ongelooflijk enthousiast over deze methode!

De rijkdom van de ervaringen en achtergronden van mede-studenten

Ik voel me vereerd om in dit gezelschap te mogen vertoeven, al is het slechts virtueel. Mensen die begaan zijn met anderen, in een hulpverlenende relatie staan, zichzelf daarbij de nodige vragen te stellen en bereid zijn tot delen.

32

De meetinstrumenten Ik stelde bij heel wat studenten enige weerstand vast om hiermee te werken. Toch vond ik dit zeer verhelderend en bruikbaar als diagnosemiddel. Door de aard van mijn werk (ik werk uitsluitend met groepen) kan ik de metingen echter zelf zelden toepassen op mijn doelpubliek

De diepgang van de thema‟s Staat in schril contrast met de vluchtigheid van het medium. Het is verbazend vast te stellen hoe snel men op een chat to-the -point kan komen, in verbinding gaan met elkaar en ontdaan van alle franjes tot de essentie kan komen.

De authenticiteit Hier vreesde ik het meest voor. Zullen mensen oprecht zijn, zichzelf zijn, kwetsbaar durven zijn? Ik had heel sterk het gevoel van wel. Er waren minder reserves dan vaak in face to face relaties. Het gevoel van verbondenheid met elkaar, samen leren, samen zoeken én samen vinden deed mijn welzijn verschillende malen pieken. Ik ben ontzettend dankbaar voor de kansen die ik kreeg om dit programma te kunnen volgen, deze studenten te leren kennen, en omringd te worden door een liefdevolle en erg professionele staf. Deze opleiding en deze module is een boost voor mijn welzijn geweest tot nu toe. Ik heb er voor mezelf alles uitgehaald wat ik kon. Het is een bron van inspiratie en heling geweest tot nu toe. Het was een heerlijke bagage voor een nieuwe weg. Dank aan allen hiervoor.

33