1 Mei 2010 Stichting Projekta Wim van Aalststraat 15 Paramaribo, Suriname Telefoon (597) 439924/ 439925 Email
[email protected]
Corruptie verslaan
Inhoud:
Corruptiepreventie, training voor mediawerkers
Corruptiepreventie: Training voor Mediawerkers
Op 30 maart 2010 startte Projekta in opdracht van het Ministerie van Justitie en Politie de “Training for Media Practitioners to Create Awareness and Understanding on the Impact of Corruption”. Deze titel is natuurlijk ondoenlijk voor dagelijks gebruik. Wij noemden het gewoon: Corruptiepreventie, Training voor Mediawerkers.
Oorzaken & gevolgen van corruptie Is dit corruptie? Tips voor corruptiespeurders Gron Tori Misbruik van functie Huidige corruptiewetgeving schiet tekort Journalisten dragen bij aan corruptie De Anticorruptiewet: een tandeloze tijger? Controle op corruptie bij consulaten schiet tekort Terugblik op de training corruptiepreventie
Het opzetten en verzorgen van elke training is een hele klus. Maar deze training werd een nog grotere uitdaging dan normaal. De uitdrukkelijke wens van de opdrachtgever om de training af te ronden vóór de verkiezingen zorgde voor veel druk op de ketel, niet alleen bij de trainers, die in minder dan twee weken een 6 daagse training moesten ontwerpen, maar ook bij de deelnemers. Want na de dames en heren politici zijn mediawerkers natuurlijk de meest drukbezette mensen rond verkiezingstijd.
Het is daarom bewonderenswaardig dat slechts 4 personen gedurende de rit zijn
uitgevallen. Één omdat hij de taal (Nederlands) niet machtig was, een persoon vanwege kandidaatstelling, een vanwege zwaarwichtige persoonlijke omstandigheden en een journalist vanwege…nee, voor die hebben we geen excuus. Tijdens de training verdiepten de deelnemers hun kennis over de internationale en nationale wetgeving; en de verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen van corruptie. Ook werd aandacht besteed aan het doen van journalistiek onderzoek naar, en het maken van mediaproducten over corruptie. De deelnemers hebben in groepsverband mediaproducten gemaakt over corruptie. Omdat het doel van de training vooral gericht is op het vergroten van het bewustzijn over corruptie, hebben wij gemeend om een eenmalige publicatie te verzorgen, waarin de diverse mediaproducten zijn opgenomen, naast een aantal artikelen gebaseerd op de inhoud van de training. Het is prijzenswaardig dat het Ministerie van Justitie en Politie een dergelijk programma uitvoert. Door journalisten te scholen in het speuren naar corruptiepraktijken en daar gedegen verslag van te doen wordt de kans op corruptie vanzelf iets kleiner. Maar journalisten kunnen alleen gedegen verslag doen als zij ook toegang hebben tot informatie. En daar schort het nog ernstig aan in Suriname. Het effect van de Anticorruptiewet, nu een haast tandeloze tijger, zoals de deelnemers concludeerden, zou al een stuk versterkt worden als die vergezeld zou gaan van haar zusterwet: de wet op Openbaarheid van Bestuur.
Oorzaken van corruptie Corruptie komt voor in elk land in de wereld. In sommige landen komt het meer voor dan in andere. Corruptie komt meer voor in samenlevingen met: Weinig politieke concurrentie Minder ontwikkelde politieke partijen Zwakke of ongelijkmatige economische groei Meer politieke kansen dan economische kansen Een zwakke maatschappelijk middenveld (NGO‟s) Een gebrek aan strafmaatregelen Gebrek aan transparency Geen goede beloningsstructuur Teveel of juist te weinig overheidscontrole Systemen die niet werken
Corruptie komt minder voor in samenlevingen met: Respect voor burgerlijke vrijheden Regeringen die verantwoording afleggen (accountability) Transparant bestuur en besluitvorming Een sterke maatschappelijk middenveld (NGO‟s) Een breed scala van economische kansen Gestructureerde politieke concurrentie
2
Is dit corruptie? Herken je dit? Een gulden van je broer aannemen en in ruil daarvoor niets zeggen over zijn stiekeme gerook. En dit? Een minister die een ton aanneemt in ruil voor een vergunning die eigenlijk was afgewezen. Het eerste lijkt onschuldig, maar in beide gevallen is er sprake van Omkoping: er wordt een gunst, geld of goederen, aangeboden en/of aanvaard in ruil voor het beïnvloeden van een besluit. Wij kunnen ons dit voorval ook allemaal herinneren: De parlementariër Jiwan Sital (PVF) riep bij een assembleevergadering: Dit kankergezwel van corruptie moet stopgezet worden! Hij sprak over het bericht dat in de afgelopen twee jaren voor meer vijf miljoen SRD is verduisterd bij het ministerie van Financiën. Hoe ging dat in zijn werk? Als het ging om een rekening van SRD 3.750, werd deze afgestempeld. Maar bij de Betaaldienst werd er een bedrag van SRD 53.750 uitgegeven”, verduidelijkte minister Hildenberg. De personen in kwestie hadden zich schuldig gemaakt aan verduistering: middelen die zijn toevertrouwd (vanwege je positie) worden zich toegeëigend (bijv salarissen, materiaal). Fraude: valse of misleidende informatie verschaffen zodat de eigenaar van de middelen die vrijwillig afstaat. Nog een vorm van corruptie: Stel je zit in de feestcommissie voor de owru yari viering van jouw bedrijf, en er zijn heel wat attracties gepland. Voor dit feest worden er kaarten verkocht. Iedereen koopt een kaart voor het feest en jij beheert het geld. Geld in overvloed! Je weet als enige hoeveel geld er is en koopt van een deel van het geld een nieuw mobieltje. Met die oude telefoon kon je echt niet meer over straat…….. Met andere woorden Diefstal: stelen wat niet van jou is, zonder dat er een relatie bestaat tussen jou en “het goed”. Afpersing: Onder bedreiging een ander dwingen tot medewerking / een daad. Een voorbeeld uit India: Een aantal journalisten deed zich voor als wapenleveranciers. De journalisten hadden echter een verborgen camera bij zich. Zij boden het ministerie van defensie geld in ruil voor een opdracht. Het ministerie nam het aanbod aan. Het gevolg was een politieke rel. Maar ook op school kom je afpersing tegen. Bully‟s die anderen dwingen om hun huiswerk te maken of hun lunch – of in ruil daarvoor geld – af te geven. “No spang, ik regel het wel voor je”. Klinkt bekend? “Het” kan van alles zijn:
Je vriend(in)/familielid/ persoon die op je lijkt voordragen voor die buitenlandse training/reis, terwijl die de kwalificaties niet voor heeft.
Het toewijzen van die belangrijke aanbesteding aan die ene aannemer die je huis zo goed heeft gebouwd. Dit zijn voorbeelden van Nepotisme of vriendjespolitiek: toekennen van gunsten aan de groep waartoe de dader
behoort. Hier gaat het niet perse om direct persoonlijk gewin, maar kan ook worden gebruikt ter bevordering van de belangen van de groep waartoe de dader behoort. Over welke vorm van corruptie spreken we als een boer een grondaanvraag indient bij de DC, en in ruil daarvoor de familie van de districtscommissaris van rijst moet voorzien? Clientelisme / patronage. Dit is een systeem dat erop gericht is om arme mensen aan zich te binden met een gunst. Een bemiddeld persoon verleend een gunst aan een arme sloeber die op zijn beurt weer wat terug moet doen voor de rijkaard of voor het systeem waarnaar de rijkaard doorverwijst. In vele gevallen gaat het om diensten of voordelen zoals banen, bescherming, infrastructuur, vergunning etc We kennen ook allemaal verhalen waarbij men misbruik maakt van hun functie(s): Bijvoorbeeld, een douanebeambte die om extra betaling vraagt om bijvoorbeeld lange wachttijden of andere problemen bij de douane te verhelpen. Deze zogenaamde facility payments worden door het bedrijfsleven in veel gevallen als onontkoombaar beschouwd. Grotere bedrijven huren vaak een handelsagent of soortgelijke organisatie in die douanezaken voor hen regelt. Formeel hebben ze dan ook zelf geen problemen, omdat deze agent alle douane zaken regelt. Bij misbruik van functies kan men vanwege de unieke positie/ functie vrijelijk bepalen wat in feite transparant en eerlijk moet zijn. Kan gebeuren als bureaucratieën en regelgeving onoverzichtelijk worden, als controle laks is. En tenslotte, onbehoorlijke contributie aan politieke partijen. Wanneer overschrijdt een contributie de grens van het fatsoenlijke?Als er een tegenprestatie wordt verwacht. Dus niet de hoogte, maar de verwachting telt. Laten we kijken naar het volgende geval: Corry is een media eigenaar met ambitie. Hij wil de grootste zijn in Suriname: de meeste kijkers, de meeste reclame‟s. Maar dat is moeilijk als de Overheid steeds elke idioot die erom vraagt een vergunning geeft. Daar moet een eind aan komen. Gelukkig heeft hij vrienden die hem begrijpen. Corry wil graag dat er een wet komt die een eind maakt aan nieuwe vergunningen. Corry zet zijn vrienden in het parlement en het Ministerie van TCT aan het werk. Die zijn hem nog wat schuldig voor die sponsoring van hun politieke campagnes.
Wil je meer weten over corruptie? Transparency International: www.transparency.org Anti-Corruption Portal of the America’s (OAS): www.oas.org/juridico/english/fightcur OECD: Fighting Corruption: www.oecd.org UNODC / UNDP Anti-corruption Campaign: www.yournocounts.org World Bank Institute – Governance & Anti-corruption site: www.worldbank.org/wbi/governance
3
Gevolgen van corruptie Corruptie heeft voor iedereen gevolgen. Heel veel „kleine‟ handelingen van corruptie, hebben samen een grote impact. Politiek: Mensen verliezen hun vertrouwen in instituten wanneer zij worden misbruikt voor privé-voordeel. Verantwoordelijk politiek leiderschap kan zich niet ontwikkelen. Corruptie is dus een obstakel voor democratie en rechtsstaat. Economisch: Schaarse publieke middelen worden besteed aan lievelingsprojecten en niet aan wat echt nodig is. Daardoor raken de nationale rijkdommen uitgeput. Er kan geen eerlijke markt ontwikkelen, omdat er oneerlijke concurrentie is. Nieuwe investeerders worden afgeschrikt. Sociaal: Mensen hebben minder vertrouwen in de politiek, in haar instellingen en haar leiderschap. Ze worden dan gefrustreerd en onverschillig. Ze gaan zich steeds minder organiseren, waardoor er een zwak maatschappelijk middenveld is. Dat leidt tot leiders die wel democratisch gekozen zijn, maar ook gewetenloos zijn. Die gebruiken het nationaal bezit voor persoonlijk rijkdom, en het vragen om en het betalen van steekpenningen wordt de nieuwe norm. Wie niet wil meedoen, blijft vaak in de marge van de samenleving, of trekt weg.
Wist je dat….? … multinationals wereldwijd naar schatting
tenminste US$ 80 miljard aan steekpenningen betalen? (Bron: OECD) … 20 – 40 % van alle ontwikkelingshulp wereldwijd verloren gaat aan corruptie (dus verdwijnt in de zakken van corrupte mensen)? (Bron: De Wereld Bank) …corruptie meestal samen gaat met drugshandel, mensenhandel, witwasserij, en internationaal terrorisme? (Bron: UNODC) … landen die corruptie serieus aanpakken op middellange termijn een 400% toename in bruto binnenlands product kunnen verwachten? (Bron: De Wereld Bank)
Misbruik van functies in verkiezingstijd Tatjana Muskiet & Maltie Nidhansingh
Een vorm van corruptie die vaak onopgemerkt blijft is het misbruiken van functies. Er is sprake van misbruik van functie als een persoon zijn/haar positie gebruikt om privé belangen te behartigen. Bij misbruik van functie kan men bijvoorbeeld middelen inzetten voor gebruik, anders dan waarvoor ze bedoeld zijn. Een andere vorm van misbruik van functie is bijvoorbeeld het willekeurig toepassen van regels, of het bevoorrechten van personen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld een douane ambtenaar die eenzelfde lading verschillend kan belasten, afhankelijk van wie de eigenaar is. Of de persoon die een terms of reference voor een consultancy zodanig opstelt dat slechts het consultancybedrijf van haar vriendin in aanmerking zal kunnen komen voor het contract. Misbruik van functie komt veel voor als bureaucratieën en regelgeving onoverzichtelijk zijn, en de controle op naleving laks. In verkiezingsperiodes ligt het gevaar voor misbruik van functies om de hoek. Dienstvoertuigen die bij massameetings worden ingezet, zijn een bekend voorbeeld. Maar ook minder zichtbare handelingen kunnen een misbruik van functie zijn: het inzetten van ambtenaren om delen van partijprogramma‟s te schrijven of het gebruiken van de apparatuur en personeel van voorlichtingsdiensten om partijpropaganda vast te leggen. Maar hoe zit het met de eigenaar van bedrijven die het personeel van zijn pindakaasfabriek de opdracht geeft om pamfletten voor zijn partij te verdelen? Hoewel in deze geen sprake is van corruptie, immers de eigenaar zet zijn eigen middelen in, is er hier wel sprake van een moreel probleem: de oneigenlijke druk op werknemers om aan de wensen van de baas te voldoen. Ook al zijn de werknemers allemaal lid van de partij van de baas, je kunt je afvragen in hoeverre er hier sprake is van een werkelijk vrijwillige keuze. Maar de grootste last ligt altijd bij de regerende politieke partijen. Het zijn immers niet de prive middelen van de politici die ingezet worden, maar staatsmiddelen. En staatsmiddelen behoren ons allemaal toe. De camera en de cameramensen van voorlichtingsdiensten zouden dan voor alle politieke partijen moeten worden ingezet. Ook die welke niet in de regering zitten.
Tips voor corruptiespeurders (1) Een goede voorbereiding is het halve werk! Denk eerst na en richt je op één aspect van corruptie waar er al iets over bekend is (“iedereen
weet het eigenlijk al”), en stel doelen en grenzen vast: welk verhaal wil je ten minste vertellen, en tot hoe ver ga je? Ontwerp een onderzoeksstrategie: welke info heb je nodig, waarvoor? Bestudeer relevante
wetten en regelingen: hoe moet iets werken en hoe is dat in werkelijkheid? Gebruik deskundigen.
4
Huidige corruptiewetgeving schiet tekort Mr. Glenn Piroe Corruptie is in Suriname meer een punt van discussie geworden toen het Surinaamse publiek hoorde van het bestaan van de Corruptie Perceptie Index (CPI) en de positie van Suriname daarop. Met de behandeling van de conceptAnticorruptiewet in DNA raakte de maatschappelijke discussie in een stroomversnelling. Vrij regelmatig beweren beleidsmakers dat de huidige wetgeving genoeg is om corruptie te voorkomen en bestrijden. Voldoet Suriname aan de verplichtingen in het InterAmerikaans Verdrag tegen Corruptie? Deze vraag beantwoorden we met behulp van de OAS-richtlijnen voor controle op de naleving van het verdrag. Ze geven aan waaraan nationale wetgeving minimaal moet voldoen voor een juiste naleving van het corruptieverdrag. Deze richtlijnen dienen als modelwetgeving, en zijn samengesteld door het Monitoringsmechanisme van het Verdrag (MESICIC) naar aanleiding van de thema‟s uit het verdrag die door het monotoringsmechanisme zijn uitgekozen om te evalueren. Corruptiepreventie en -bestraffing komen momenteel aan de orde in de Grondwet, de Personeelswet, de Wet Rechterlijke Macht, het Wetboek van Strafrecht en Strafvordering, de Comptabiliteitswet, de Wet Rekenkamer, de Wet Rechterlijke Organisatie, de Wet Ministeriële Verantwoordelijkheid, het Besluit Taakomschrijving Departementen, de Wet Staat van Inbeschuldigingstelling Politieke Ambtsdragers, de Wet Money Laundering, de Wet Ambtenareninspectie en de Wet Bescherming Anonieme Getuigen. Toch ontbreken in onze wetgeving een sommige aspecten die relevant zijn voor de juiste toepassing van het Inter-Amerikaans Verdrag tegen Corruptie. Rapportage daden van corruptie Suriname heeft geen instituut dat meldingen van corruptie ontvangt en behandelt. Ook is er geen systeem dat melders in twijfelgevallen kan helpen uitmaken of een bepaalde handeling (of het nalaten daarvan) een daad van corruptie is. Burgers zijn niet verplicht om daden van corruptie te melden. Daarom is het vooral belangrijk dat het ze gemakkelijk gemaakt moet worden door meldingen via internet of telefoon mogelijk te maken. Bescherming klokkenluiders en getuigen Het OAS-verdrag hecht veel belang aan de bescherming van zogenaamde klokkenluiders. De Wet Bescherming Anonieme Getuigen biedt beperkte bescherming aan getuigen in strafzaken. Het verdrag streeft naar bescherming van melders die geen getuigen zijn - ook bij corruptiezaken in de administratiefrechtelijke en strafrechtelijke sfeer. Maar voor deze melders is er geen wettelijke garantie op bescherming. Suriname heeft geen mechanisme waar bedreigingen tegen klokkenluiders en getuigen gemeld en behandeld kunnen worden, of een verzoek voor bescherming kan worden ingediend. Wanneer er geen zichtbare dreiging is, is er geen garantie dat de identiteit van klokkenluiders geheim blijft. Wettelijke regelingen die anonieme melding mogelijk maken
zijn er niet, terwijl de richtlijn dit wel aanbeveelt. “Kom met bewijs, vertel wie je bent en ga naar de PG”, krijgen klokkenluiders regelmatig te horen. De OASrichtlijnen noemen voor de bescherming van klokkenluiders voorzieningen als bodyguards (ook voor het gezin), adreswijzigingen, identiteitswisseling, en overplaatsing naar functies met meer zekerheid en compensatie als personen met ontslag moeten. Deze garanties komen niet voor in onze wetgeving. Ook is er geen uitdrukkelijke wetsbepaling die klokkenluiders op de werkplek beschermt tegen bedreigingen en represailles van (corrupte) superieuren en collega’s. Conflict of interest Het voorkomen van conflict of interest (tegenstrijdige belangen) is heel slecht geregeld in de Surinaamse wetgeving. Er zijn geen regels voor publieke functionarissen vóór indiensttreding en na het verlaten van de dienst. Er is geen wettelijke regeling waarmee bevoegde autoriteiten rekening moeten houden om te voorkomen dat personen om bepaalde privébelangen in dienst komen. Ook is er geen regelgeving die verplicht dat personen voor indiensttreding alle bronnen van inkomsten of privébelangen doorgeven. Het is niet verboden dat publieke functionarissen deelnemen in besluitvorming over partners, familie, vijanden, crediteuren of over zaken of instellingen waarin zij een privé-belang hebben. Er zijn geen regels voor activiteiten van functionarissen die taken kunnen beïnvloeden, zoals in politieke partijen of bewegingen, religieuze organisaties, de vakbeweging, beroepsvereniging en ngo‟s. Publieke functionarissen mogen hun partner of familie in dienst nemen, ook daarop is geen verbod. Tijdens de periode van het dienstverband behoort er volgens de richtlijnen een plicht te bestaan om inkomsten, vermogen en andere belangen door te geven. Deze informatie zou geverifieerd moeten worden. Er is echter geen mechanisme om twijfels over conflict of interest weg te werken, zoals het OASverdrag aanbeveelt. Eveneens ontbreken de regels ter voorkoming van belangenverstrengeling na beëindiging van het dienstverband, zoals een verbod om gedurende een bepaalde periode zaken te doen met de voormalige werkgever. Vermogen In de huidige wetgeving ontbreekt de verplichting voor publieke functionarissen om verklaringen af te leggen over hun bezittingen en vermogen, voordat ze beginnen, als er een significante groei is in het vermogen, periodiek, op verzoek van de bevoegde autoriteit, bij ontslag dan wel een periode na ontslag. Een instantie om deze verklaringen te ontvangen is er niet en evenmin verificatie met tijdslimieten, of onderzoek en uitleg bij substantiële stijging.
Lees verder op pagina 8
5
Journalisten dragen bij aan corruptie Wiedja Jagan & Eliezer Pross Er zijn journalisten die politieagenten betalen voor gegevens. Soms enkel en alleen voor informatie. “Het kan niet anders, als je de informatie snel wilt moet je ervoor betalen. Ik betaal zelf niet, maar mijn concurrenten doen dat wel, zegt een fotojournalist van een lokaal dagblad.
king corrigerend optreden en in sommige gevallen in het verleden is zelfs ontslag gevolgd. Het KPS heeft dit geregeld in de Instructie Ambtenaren van Politie, in de eed of belofte, die men aflegt bij de aanvaarding van het ambt en in de gedragscode.”
Een andere fotojournalist meent dat hij altijd als eerste op de plaats van het delict moet zijn. Als dat hem niet lukt, vraagt hij aan opsporingsambtenaren om de foto te schieten. Die foto levert hij dan in bij de krant en het verdiende bedrag deelt hij met de politieman.
Rachael van der Kooye, voorzitter van de Surinaamse Vereniging van Journalisten (SVJ) zegt nooit eerder geruchten te hebben gehoord of bewijs te hebben gevonden dat journalisten betrokken zijn bij het betalen van informatie bij de politie. Als het wel gebeurt, kwalificeert zij het als onethisch gedrag. "Als jij je als journalist hieraan schuldig maakt, moet je het beroep opgeven," zegt zij verder.
Heel vaak staan de betrokken personen niet stil bij het eerlijkheidsgehalte van dit gedrag. Evenmin realiseren zij zich dat zij met dit gedrag corruptie bevorderen.
De voorzitter zegt echter ook: "Je kunt het geen corruptie noemen onder journalisten omdat corruptie een woord is dat geconcipieerd is voor de overheid. Dus het zou wel als corruptie vanuit de zijde van politieagenten kunnen worden gezien. Informatie vanuit de politie hoort toegankelijk en gratis te zijn, hoewel er wel gevallen zijn waarbij de politie geen informatie mag verstrekken in het belang van het onderzoek. Als er in ruil voor geld informatie wordt gegeven door de politie, is dat corruptie en kan de benadeelde naar de rechter stappen.”
Wat is corruptie? Alle omstandigheden waarin men ergens voor betaalt terwijl dit volgens de officiële regels niet hoeft. De omvang en vorm van de betaling (ruilhandel, gunsten, voorkeuren etc.) spelen daarbij geen rol. Degene die betaalt of betaling aanbiedt of dat laat doen en degene die ontvangt of vraagt zijn allemaal betrokken bij corruptie. Het recht op informatie moet heel eenvoudig zonder hoge drempels kunnen worden beleefd. Soms vragen instanties of organisaties geld voor fotokopieën. De richtlijnen van de OAS over het recht op informatie stellen dat in het groter belang van de transparantie geprobeerd moet worden om ook deze kosten achterwege te laten. Zelfs ingewikkelde formulieren moeten zoveel als mogelijk vermeden worden.
Uw mening? Mr. Glenn Piroe: “Ik denk persoonlijk dat media in ontwikkelingslanden een ontwikkelingsfunctie hebben, waardoor de ethiek zwaarder voor ze geldt dan in meer ontwikkelde landen. Journalisten die steekpenningen betalen brengen oneerlijke competitie op het journalistieke veld, die ongewenst is. Bovendien wordt de kans kleiner dat ze als civil society corruptie aan de kaak stellen als ze zelf meedoen. “ Politiecommissaris Krishna Hussainali-Mathoera: “Ik vind het onethisch en zelfs verwerpelijk dat de media bijdragen aan het morele verval en het verder uithollen van de instituties van de staat.” “Media moeten juist het geweten zijn van instituten. Deze zaken zijn fout en in strijd met de ambtsinstructies en gedragscode van de politie. De media moeten deze zaken breed uitmeten in de krant en laten aanpakken! Dan werken we aan de ontwikkeling van dit land. Hieraan meewerken, geeft alleen aan dat media niet objectief zijn en, desnoods met overtreden van regels, enge belangen behartigen. Er is altijd een afweging die gemaakt moet worden. Mensen uitlokken tot handelingen in strijd met de wet wordt door de wet zelf afgewezen.” De politiecommissaris zegt: “Ik laat het over aan het geweten van de journalisten zelf, hun principes, hun integriteit en de doelen, die zij nastreven. De politie zal bij elke ontdek-
Mevrouw van der Kooye zegt: “Journalisten in Suriname dienen zich te houden aan zowel lokale, regionale en internationale ethische codes waaraan het beroep gebonden is. Ten aanzien van eventuele maatregelen zouden slachtoffers bijvoorbeeld naar de rechter kunnen stappen indien zij eronder hebben geleden. Dan kan het mediahuis voor de rechter worden gesleept omdat zij dan het stuk hebben gepubliceerd van de journalist die zich schuldig zou hebben gemaakt aan genoemd onethisch gedrag.” Verder stelt zij: “Persvrijheid beoefen je bezijden eenieders eigen verantwoordelijkheid."
Wist je dat…? … buitenlandse investeringen in ondernemingen in
meer-corrupte landen gemiddeld 20% duurder kost dan in minder-corrupte landen? (Bron: Wereld Bank) … in sommige landen bijna 50% van het overheidgeld dat bestemd is voor gezondheidszorg en onderwijs de mensen nooit bereikt? (Bron: Transparency International) … er wereldwijd naar schatting tenminste US$ 1 triljoen (dus 1 miljoen maal 1 miljoen) jaarlijks aan steekpenningen wordt betaald over de hele wereld? (Bron: World Bank Institute) … corruptie schadelijk is voor het milieu? Denk maar aan concessies in beschermde gebieden, exportvergunningen voor natuurproducten, etc.
6
Samenleving krijgt geen inzicht: Controle op corruptie bij consulaten schiet tekort Ranu Abhelakh, Louis Alfaisie & Ank Kuipers Is er ruimte voor corruptie bij Surinames consulaire posten? Welke wettelijke regels en procedures zijn er? Hoe werken die in de praktijk? Is de financiële controle “waterdicht”? Dat onderzochten de journalisten Ranu Abhelakh, Louis Alfaisie en Ank Kuipers in het kader van de corruptieawarenesstraining die Stichting Projekta in april en mei verzorgde voor het ministerie van Justitie en Politie. Er heerst vaak een hectische drukte bij de consulaten van Suriname in het buitenland. De meeste toeristen en zakelijke bezoekers vragen daar hun visum aan. De consulaire posten staan onder leiding van een consul-generaal. De president is verantwoordelijk voor het buitenlands beleid, maar in de praktijk vallen alle buitenlandse vertegenwoordigingen onder het ministerie van Buitenlandse Zaken, bevestigt beleidsadviseur Nel Stadwijk-Kappel.
Suriname ratificeerde in 2002 het Inter-Amerikaans Verdrag tegen Corruptie van de Organisatie van Amerikaanse Staten. Paramaribo verplichtte zich daarmee, om mechanismen te ontwikkelen die corruptie voorkomen, opsporen, bestraffen en bestrijden. Hierbij is ook de bewustwording en inzet noodzakelijk van De Nationale Assemblee, het Openbaar Ministerie, de Centrale Land’s Accountants Dienst , de Rekenkamer en last but not least de civil society (samenleving) en de media.
Op papier lijkt het allemaal goed geregeld. Alleen Surinamers met een bepaalde vooropleiding kunnen door de president worden benoemd tot hoofd of medewerker van een consulaire post. Dat gebeurt op voordracht van de minister van Buitenlandse Zaken. De consul-generaal volgt een specifieke opleiding voor diplomatieke en consulaire aangelegenheden. Daarna volgt een korte oriëntatieperiode of stage. Alle buitenlandse posten zijn verantwoording verschuldigd aan het ministerie van Financiën. Zij dragen hun inkomsten af aan dit ministerie. Dat gebeurt via het ministerie van Buitenlandse Zaken. De controle op deze procedure ligt volgens Buitenlandse Zaken bij de Centrale Land‟s Accountants Dienst. De kanselier verzorgt de boekhouding van een consulaire post. Deze functionaris wordt aangewezen door de minister van Buitenlandse Zaken. De kanselier moet een boekhoudkundige achtergrond hebben en op de hoogte zijn van de comptabele regels en procedures. De kanselier rapporteert via de chef de poste (de consul-generaal) aan het ministerie van Financiën, via het ministerie van Buitenlandse Zaken. Alleen op posten met gering financieel verkeer is
geen kanselier aangesteld. Daar wordt de boekhouding gedaan door een financieel medewerker, meldt BuZa desgevraagd.
Tips voor corruptiespeurders (2)
In het kader van transparant bestuur moet de regering informatie verstrekken aan de gemeenschap. Ook moet zij toegang geven tot de overheidsboekhouding, zodat de samenleving kan controleren of er sprake is of kan zijn van corruptie en of er actief wordt gewerkt aan de preventie en bestrijding van dit fenomeen.
Chinezen Een consulaire post mag zelfstandig een visumaanvraag beoordelen en een visum afgeven, zegt ambassadeur Jack Kross vanuit Washington. ”De visuminstructie van 1983 is de basis.” Bij de beoordeling van een aanvraag wordt ook rekening gehouden met andere wettelijke regels en beleidsinstructies. In de visuminstructie staan onder andere regels met weigeringgronden voor een visum. Bij de visumverstrekking aan Chinezen is er volgens Kross een onderscheid tussen Chinezen met een permanente verblijfsvergunning voor de Verenigde Staten (een „green card‟) en andere Chinezen. Visumaanvragen van greencardhouders mag een post zelf afhandelen. Bij afwijzing kan de aanvrager nergens in beroep gaan en de betaling van het visum wordt niet gerestitueerd. Aanvragen van andere Chinezen in de VS gaan naar Head Quarters in Paramaribo, waar de afdeling Consulaire Zaken nagaat of de referenties kloppen en, of de naam van de persoon niet voorkomt op de “zwarte lijst”. De consulaire post krijgt dan groen licht van Paramaribo om - tegen betaling - een visum te verstrekken. Lees meer op pagina 7
geheim is, geef aan wie het heeft gezegd. Als uitspraken van b.v. politici worden gebruikt, geef aan wanneer en waar (in welk Wees geduldig en investeer tijd in het verzamelen van data context) dat is gezegd. Vermeld als men ergens geen antwoord (staan in de rij...). Bepaal grenzen aan dataverzameling (dus op wilde / kon geven. niet 200 documenten doornemen als je met 100 kan Betalen voor informatie kan soms gevaarlijk zijn. Neem geen volstaan), en orden alle onderzoeksdata. zaken aan van mensen die misschien een favor in return Maak geen assumpties: gebruik alleen wat je zeker weet. verwachten. Ga goed de motieven na van je bronnen. Check alle uitspraken. Trek geen conclusies op basis van Gebruik van bronnen: Maak geen beloftes die je niet kunt onbetrouwbaar bewijs. Verschillende typen info hebben houden, vooral over geheim houden van de identiteit. verschillende waarde: ooggetuigenverslag van een journalist Onderhandel: wie mag wel en wie niet weten wie de bron is. vs. anonieme beller. Vraag details en bewijzen, van Probeer altijd eerst te overhalen om “on the record” te gaan. Als IEDEREEN. Cross-check documenten waar nodig; check de dat niet lukt: beschrijf de bron zo accuraat mogelijk (maar niet echtheid van documenten. zo accuraat dat men meteen weet wie het is). Bescherm je bron Wees sceptisch: let op contradicties en inconsistenties. zoveel als mogelijk. Bepaal de belangrijkste contradictie als die er is, en werk die Ontleed processen om stappen te onderzoeken en bronnen te goed uit. Vraag door. Vraag rekenschap van mensen in vinden. Maar vergeet niet om dan uit te zoomen en te kijken public office. Vraag je af: wat zijn wettelijke taken en naar het systeem: elke case als deel van een groter patroon van bevoegdheden? Hoe gaan ze daarmee om? corruptie. Bronvermelding: als iemand iets zegt dat waar is en geen
7
Samenleving krijgt geen inzicht (vervolg) Overigens lopen de meeste visumaanvragen in de Verenigde Staten via de consulaire post in Miami. Klokkenluiders Bij weigering van een aanvraag hoeft de consulaire post de reden hiervoor niet aan te geven. Betaling voor een visum hoeft officieel pas bij ontvangst, maar geschiedt doorgaans vooraf. Elke consulaire post houdt een register bij van verleende diensten, geïnde gelden en verstrekte visa. Een missie van de Centrale Lands Accountants Dienst (CLAD) doet regulier en vaak onaangekondigd de financiële controle op de posten. Toch is het moeilijk om te controleren of er “onder tafel wordt geconsumeerd”, erkent ambassadeur Kross. “Je bent afhankelijk van betrappen, klikken, of klokkenluiders.” Nog gevoeliger noemt hij de afhandeling van aanvragen door Chinezen in Paramaribo. “Voor mij wel vervelend opvallend, omdat de bulk van de klachten over extraatjes (corruptie dus) juist bij deze categorie voorkomt.” Keurig We sturen onze vragen ook naar tijdelijk zaakgelastigde Susan Derby van de ambassade in Den Haag, Nederland. Zij laat weten dat zij niet bevoegd is, vragen te beantwoorden en verwijst ons naar het ministerie van Buitenlandse Zaken. De inmiddels afgezwaaide ambassadeur van Suriname in Nederland, Urmila Joella–Sewnundun is spraakzamer. Ze vertelt dat de kanselier in Den Haag zijn werk keurig doet. “Wij maken de begroting op, sturen die naar Paramaribo en Buitenlandse Zaken maakt het werkkapitaal over. Om dit te lichten zijn twee handtekeningen nodig: die van de kanselier en die van de ambassadeur. (...) Aan het eind van de maand maakt de kanselier het financieel verslag op. Dit stuurt hij met kopieën van bonnen etcetera naar BuZa. De afdeling Financiële en Comptabele Zaken gaat dan het verslag en de bonnen na. Wanneer er vragen zijn over uitgaven of inkomsten, dan stuurt de minister een brief naar de Ambassade.” Met het werk en de visaverstrekking van het Surinaamse consulaat in Amsterdam heeft Joella niets te maken gehad. Als ambassadeur mocht zij wel kostenloze courtesy- en dienstvisa verstrekken. Controle op corruptie De Rekenkamer kon geen antwoord geven op vragen over controle op buitenlandse posten. Coördinator Wetenschappelijk Onderzoek R. Imamdi verwees naar de jaarverslagen van de Rekenkamer. De verslagen van 2006, 2007 en 2008 bevatten echter geen informatie over de diplomatieke missies. Volgens Imamdi doet de Rekenkamer zelf geen onderzoek, maar ontleent zij informatie aan data van de Centrale Lands Accountant Dienst (CLAD). CLAD-manager Jerry Resida ontving groepsvertegenwoordiger Alfaisie op zijn kantoor voor een gesprek, op voorwaarde dat de gespreksinhoud niet werd gepubliceerd. CLAD-consultant Hedwig Hiwatt was bij deze ontmoeting aanwezig. Als accountant mag de CLAD geen informatie naar buiten brengen over klanten. “Maar omdat u zegt dat u student of cursist bent, heb ik besloten u te woord te staan. Want onze medewerkers moeten nu en dan ook voor studiedoeleinden naar andere instanties en ze worden geholpen,” aldus Resida. Hij gaf algemene informatie over procedures en aanpak van de CLAD. Het gesprek heeft de indruk niet kunnen wegnemen dat op de consulaire posten mogelijkheden bestaan om overheidsmiddelen weg te moffelen of oneigenlijk te gebruiken.
De Vaste Commissie voor Buitenlandse Zaken van De Nationale Assemblee heeft een controlerende taak. Namens de samenleving kan deze commissie nagaan of de wettelijke regels, procedures en controlemechanismen voor buitenlandse vertegenwoordigingen bestaan en worden nageleefd. Van 2005 tot 2010 was Ruth Wijdenbosch (NPS) voorzitter van deze commissie. Zij laat per e-mail weten dat zij zich niet heeft beziggehouden met dit onderwerp. “Het is mij ook niet bekend dat buitenlandse diplomatieke posten corruptiegevoelig zijn. Ik zou hiervan een studie moeten maken om hierover een gesprek met u te hebben.” Vanwege de verkiezingsdrukte ontbreekt daarvoor de tijd, laat de parlementariër weten.De Surinaamse gemeenschap, volksvertegenwoordiging en media hebben weinig tot geen inzicht in de controle op consulaire posten. Die situatie zou misstanden in de hand kunnen werken. Enkele voorbeelden:
Een consulaire post kan een visumaanvraag zonder uitleg afwijzen. De aanvrager ontvangt geen geld terug. Consulaire posten houden een register van aanvragen bij, maar wanneer een aanvraag niet in het register is opgetekend, weet "Paramaribo" niet dat er visumgeld is geïnd. Dit bedrag wordt dus niet verwacht op de rekening. Dat aanvragers niet in beroep kunnen gaan, verkleint de kans op "ontdekking" van "vergissingen".
Bij interne diefstal op een consulaire post kan de politie van het betreffende land niet worden ingeschakeld. CLAD moet dan worden ingeschakeld om onderzoek te komen doen. Dit kost tijd en geld en zorgt voor uitstel van onderzoek, waardoor eventuele "dieven" meer tijd en gelegenheid hebben om de boel "glad te strijken".
Veel consulaire posten hebben een "potje" voor onvoorziene uitgaven, waarvan Paramaribo formeel niet op de hoogte is. Uit dit potje worden activiteiten betaald die niet vooraf begroot waren. De herkomst van de gelden in dit potje is onduidelijk.
Aan bezoekers van Suriname die extra welkom zijn, kan een (kostenloos) courtesy visum worden verstrekt, door het ministerie of door een consulaire post of afdeling. Een bezoeker zou met een medewerker kunnen afspreken om "een lekkers" te betalen voor dit visum. Dit is vrijwel niet te controleren.
Tips voor corruptiespeurders (3) In je artikel of rapport: Focus op het algemeen belang, niet op sensationele details. Show, don’t tell… niet jouw mening is belangrijk. Presenteer de feiten en niet jouw mening. Laat het publiek zijn eigen mening vormen. Timing is belangrijk: wanneer kom je met het verhaal naar buiten? Let op details en gebruik die in het verhaal: het is makkelijker lezen, en ook geloofwaardiger.
8
Huidige corruptiewetgeving schiet tekort (vervolg)
Gron Tori: een waar gebeurd verhaal
Aanbestedingen Ook op het gebied van de openbare en niet-openbare aanbestedingen is niet alles helemaal duidelijk. Met name lijkt er ongewenst veel eigendunkelijk in te vullen bevoegdheid te liggen bij aanbestedingsautoriteiten om nietopenbare aanbestedingen te houden zonder dat algemeen bekende en duidelijke aanbestedingscriteria bestaan. Verder zijn er geen algemeen bekende criteria die aangeven hoe de keuze gemaakt wordt. De OAS adviseert om een register bij te houden van (slecht presterende) aannemers, mogelijkheden voor elektronische aanbesteding en inschrijving, een elektronisch informatiesysteem en beroepsprocedures. Ook moet de aanbesteder niet succesvolle inschrijvers per brief meedelen dat ze niet in aanmerking zijn gekomen. Deze garanties en mogelijkheden staan niet in de Surinaamse wetgeving.
Mevrouw Joelumsingh deed in 1985 een aanvraag voor een stuk grond te Bomapolder, van ongeveer 1 hectare. Van het toenmalige hoofd van het Domeinkantoor, de heer Mendeszoon, kreeg zij toestemming er op te wonen. Aan haar werd gezegd dat de administratieve zaken gauw geformuleerd zouden worden en dat de familie zich geen zorgen hoefde te maken. De familie werd in de periode 1985 – 2000 regelmatig door de heer Mendeszoon erop gewezen dat de stukken nog niet in orde zijn. Na vijftien jaar, in het jaar 2000, overleed mw. Joelumsingh. Haar kinderen informeerden naar de status van de erfenis, en toen bleek dat de grond door de jaren heen twee eigenaren heeft gehad zonder dat zij daar iets van afwisten.
In dienst nemen van ambtenaren De OAS adviseert om in de nationale wetgeving integriteitgaranties op te nemen voor het aannemen van publieke functionarissen. Deze garanties zijn voor een heel groot deel afwezig in onze wetgeving. De algemene regel dat indiensttreding uitsluitend plaatsvindt op basis van kennis en competenties is niet bekend en gangbaar. Evenmin is dwingend voorgeschreven de procedure van sollicitatieoproep, gechiktheidstoetsing, selectie van kandidaten, publicatie van de resultaten van sollicitaties en beroeps- en correctiemogelijkheden. De richtlijn acht het via mail kunnen solliciteren ook nuttig. Ook zijn van belang het eerlijk en duidelijk toetsen van de geschiktheid, interviews en antecedentenonderzoek met duidelijke, vooraf vastgestelde, scores en beoordelingen. Vastgesteld moet zijn dat slechts de mensen die het hoogst hebben gescoord, worden geselecteerd. Ook moet er een plicht zijn om selectie bekend te maken en ook de lijst van niet succesvolle kandidaten met mogelijkheid van beroepsprocedures en correctiemogelijkheden bij onregelmatigheden. Civil society Tot slot wil ik wijzen op de volledige afwezigheid van garanties voor informatie, participatie bij besluitvorming en monitoring voor de civil society. De uitgebreide richtlijnen voor de rol van de burgersamenleving kunnen worden aangemerkt als modelwetgeving waarnaar alle lidlanden moeten streven. In de Surinaamse wetgeving is geen enkel aspect uit deze richtlijn opgenomen. De civil society, waaronder de media, heeft geen wettelijke garanties om een rol te vervullen bij de preventie en de bestrijding van corruptie. Conclusie En nu terug naar de stelling dat er in Suriname genoeg wetgeving is om corruptie te bestrijden en te voorkomen. Is die stelling waar? Deze stelling is erg moeilijk te verdedigen, wanneer we kijken naar de thema‟s die al geëvalueerd zijn door MESICIC en de gerelateerde richtlijnen die als modelwetgeving functioneren. -
Cindy Sanrochman & Biesham Chandralall
De huidige eigenaar, ene Monsanto, blijkt bij navraag grondpapieren te hebben ontvangen toen die een koopovereenkomst sloot met de persoon aan wie het terrein door de overheid was toegewezen. De toewijzing was gedaan door de heer Mendeszoon zelf. Hij gaf een andere partij die veel later een aanvraag deed, toestemming om het terrein te te bewonen en te bewerken. Vreemd, want de familie Joelumsingh heeft van deze eerste eigenaar nooit iets gemerkt. De familie Monsanto is intussen in een rechtsproces verwikkeld met de familie Joelumsingh. Na 25 jaar is de familie Joelumsingh door de deurwaarder aangezegd een ander onderkomen te zoeken. Stappen Om te beginnen: Alleen Surinamers komen in aanmerking voor domeingrond met een woonbestemming. Stap 1: Aanvraag en overleggen van een nationaliteitsverklaring. Stap 2: De aanvrager gaat zelf op zoek naar een terrein waarop hij of zij graag zou willen wonen. Stap 3: De aanvrager krijgt na enige tijd te horen of het gewenste stuk land wel of niet vrij is. Dit kan enige tijd duren omdat er veel handmatig werk moet worden verricht. Het identificatiesysteem van vrije domeingrond bij de overheid is verouderd en de status van domeingronden is niet digitaal vastgelegd. Zo simpel? Waar gaat het dan mis? De ellende voor de aanvrager begint pas als die tientallen jaren moet wachten op een grondbeschikking. In de periode tussen de aanvraag en de grondbeschikking kan er van alles gebeuren. Het gebeurt vaker dat de aanvraag “kwijtraakt”. GLIS…….? Het Grondregistratie en Land Informatie Systeem (GLIS) geeft een digitaal overzicht van de percelen in Suriname en de bijbehorende informatie waaronder de perceeloppervlakte, de zakelijke titel en de zakelijke rechthebbende van het perceel. In de praktijk: De familie Mendeszoon wordt als zakelijke rechthebbende het stuk grond te Bomapolder geregistreerd, en kan een koopovereenkomst overleggen. Kon de ellende van de familie Joelumsingh, en van vele anderen, met dit stukje informatie voorkomen worden? Ligt het echt zo simpel? Les te leren Misschien is de belangrijkste les die uit dit verhaal geleerd kan worden wel dit: Ga niet ergens bouwen/wonen/planten als je geen officieel stuk papier in je hand hebt. Mondelinge toezeggingen, van wie dan ook, hebben geen bindend karakter.
9
Wat de deelnemers zeggen We vroegen de deelnemers aan de Training “Corruptiepreventie voor Mediawerkers” naar hun mening over de training. Hier een bloemlezing uit de reacties: De training was …
Intensief en uitdagend… om ten eerste aanwezig te zijn, aan een case te werken temidden van je eigen werk… Maar ook een prettige afwisseling in de dagelijkse sleur van de dag. (Ranu)
Een hele ervaring. Ik heb veel geleerd van anderen, en ook van Projekta. Ik heb meer mensen leren kennen en Projekta leren kennen. (…) Een training verzorgen/volgen vóór de verkiezingen is niet gunstig. (Cindy)
Leerzaam, inspirerend, confronterend, een stap naar meer verdieping. (Ank) Ik ben blij dat ik de training heb gevolgd, omdat…
mijn kennis is verrijkt, ik weet nu meer over de Surinaamse concept anti-corruptiewet dan uit de DNA -vergadering over deze wet en wat de Juspol minister zelf erover heeft verteld. (Ranu)
de mazen in het concept en de gap met de OAS-regels een beetje zichtbaarder zijn voor mij. Ik denk niet dat ik dit zou kunnen begrijpen uit een voorlichtingsprogramma van het justitieministerie. (Ranu)
ik nu wel uitkijk naar de behandeling van de wet in het parlement. (Ranu)
niet iedereen zich focust op corruptie. Nu ik me meer op corruptie ben gaan focussen kan ik zien waar ik zelf corrupt bezig ben of waar anderen in de fout gaan. Door het artikel te schrijven ben ik zelf ook wijzer geworden over het probleem rond de grondaanvragen. (Cindy)
Terugblik op de training Louis Alfaisie
Veel beleidmakers beschouwen journalisten als vijanden. Minister Santokhi heeft op dat stuk een totaal andere visie. Hij heeft vaker zelf openbaarheid van bestuur gepredikt, al moet hij met zijn achtergrond als politierechercheur vaak vanwege de aard van bepaalde kwesties zijn mond houden. Met de trainingen voor mediawerkers, waarvan deze de tweede was, heeft hij eraan bijgedragen dat journalisten beter zicht hebben op verdragen en nationale wetgeving die betrekking hebben op het detecteren, bestrijden, bestraffen en voorkomen van corruptie. Achteraf gezien hebben de participanten zichzelf alleen maar meer werk gegeven door deze kennis op te doen, want in een land waar de doorsnee beleidmakers en andere functionarissen de overheidsadministratie en andere overheidsinformatie, dus publieke informatie, als privéeigendom beschouwen, is onderzoek doen en publiceren in feite dubbel zo hard. Maar met de bewustwording die we hebben opgebouwd in de zes weken, kan de lange weg niet schelen. Ik spreek de hoop uit dat ook de andere participanten pas vrede zullen hebben als ze in de praktijk in staat blijken corruptiegevallen aan het
het ook prettig is om met collega's samen te werken en een strategie uit te werken. (Ank)
ik de behandeling van de anticorruptiewet door de nieuwe Assemblee met interesse zal volgen (en de kennis over het verdrag gebruiken wanneer dat van toepassing lijkt te zijn). (Ank) Het belangrijkste dat ik uit de training meeneem is…
dat er een oplossing is voor elke corrupte handeling die wordt gepleegd. (Cindy)
om in de diepte te gaan: steeds door blijven vragen totdat er geen vragen meer te beantwoorden zijn. (Cindy)
de OAS richtlijnen en wat Suriname zelf in huis heeft aan wetten. (Ranu)
wat meer begrip voor en inzicht in collega's en hun denk- en werkwijze.
respect voor de trainers. Dit klinkt alsof ik net okersoep heb gegeten, maar deze training was echt grondig voorbereid en goed van opzet. En dat was een prettige ervaring na een eerdere teleurstelling.(Ank)
het belang van (werken aan) netwerken. Zonder het netwerk van de collega's met wie ik samenwerkte hadden we ons artikel nooit kunnen maken. (Ank) Wat ik heb geleerd zal ik in mijn werk toepassen …
bij het schrijven van mijn stukken. Bijvoorbeeld, voor interviews met ministers zal ik meer informatie over het onderwerp opzoeken, en dieper op de antwoorden ingaan. Op één woord kan je al heel diep ingaan. Als hij het verkeerd gekozen heeft, dan heeft hij pech. (Cindy)
in interviews te verwijzen naar de OAS-richtlijnen. (Ranu)
M'n radar staat (weer) op scherp; ik realiseer me beter wat wel en niet geoorloofd is, en op welke informatie journalisten, als deel van civil society, recht hebben. (Ank)
publiek te onthullen. Mooier nog, als de onthulling moeilijk gaat: laten we alvast ons werk transparant maken door de gemeenschap te vertellen wat de wetgeving zegt, wat wij hebben gedaan en hoe het komt dat we niet in staat zijn geweest een bepaalde specifieke informatie bloot te leggen. We zijn de minister en de UNDP dankbaar dat zij ons niet als tegenstanders, maar als partners hebben beschouwd en hopen dat de overige ministers in dit en alle komende kabinetten dit voorbeeld volgen. Een bijzondere woord van dank gaat ook uit naar de Stichting Projekta, voor de bereidheid de training te verzorgen met een zeer buigzaam programma waarin ook cursisten konden meebepalen in de lesdagen en -tijden. Deze publicatie is een initiatief en uitgave van Stichting Projekta. De training Corruptiepreventie voor Mediawerkers werd verzorgd in opdracht van het Ministerie van Justitie en Politie, in het kader het programma “Support for Implementing the Policy Plan for Protection of Legal Rights and Safety - Legal Protection and Human Rights, and Anti-Corruption”, die het Ministerie uitvoert met inhoudelijke ondersteuning van UNDP Suriname.
