Controlling, Ethiek en Morele Moed. Prof. Dr. Ronald Jeurissen

Controlling, Ethiek en Morele Moed

Prof. Dr. Ronald Jeurissen

1

Programma

I. Integriteit, verkenning van het begrip II. ‘Derailers’ van integriteit: waarom gaat het mis? III. Management van integriteit: naleven en stimuleren IV. Morele deugden, morele moed

2

Cijfer oefening

3

I. INTEGRITEIT: VERKENNING VAN HET BEGRIP

4

”Het behoeft geen betoog dat vertrouwen en integriteit heel dicht bij elkaar liggen. Als iemand niet integer is, vertrouwt u hem dan? Misschien koopt u nog wel een derdehands auto van hem, maar u bent toch echt van lotje getikt als u een levensverzekering van hem koopt.” Arthur Docters van Leeuwen, 2004

5

Accountants presteren beter door DOPING: 

Accountants zijn “guardians of trust” (vertrouwens persoon) van het maatschappelijk verkeer op grond van:     

Deskundigheid Objectiviteit Professioneel gedrag INtegriteit Geheimhouding

http://www.arthursclipart.org/occupations/occupations/accountant.gif 6

Omschrijving van integriteit NBA/ VRC: Eerlijk en oprecht “DNB verstaat onder integer gedrag een professionele, individuele verantwoordelijkheid, waarbij iemand zich bewust is van en zorgvuldig rekening houdt met rechten, belangen en wensen van andere belanghebbenden, transparant opereert, en bereid is verantwoordelijkheid te nemen voor genomen beslissingen en acties.”

7

Drie aspecten van integriteit

Integriteit als regel

8

Beoordelingen van integriteit HELMOND - Wethouder Peter Tielemans heeft een serieus probleem, nu zijn declaratiegedrag bekend is geworden. Dat zeggen raadsleden van de gemeente Helmond. Zaken die privé zijn moet je niet declareren bij de gemeente. De handelwijze van Tielemans wordt door iedereen afgekeurd. “Onbegrijpelijk dat je als bestuurder niet in de gaten hebt dat dit niet kan”, vindt CDA-raadslid Eugène Princée.

9

Beoordelingen van integriteit AFM verwijt accountant gebrek aan integriteit (FD) dinsdag 18 december 2012 De Accountantskamer, de tuchtrechter voor accountants, was gisteren het toneel van een venijnige confrontatie tussen toezichthouder AFM en de accountant van Ernst & Young die destijds de jaarrekening van het effectenhuis Van der Moolen controleerde. De AFM beschuldigt accountant George de Méris van gebrek aan integriteit en eist dat hij uit het register van accountants wordt geschrapt. De zaak gaat over de jaarrekening over 2008, het laatste jaar voordat Van der Moolen failliet ging. De AFM constateert in zijn klacht niet alleen dat De Méris onvoldoende werkzaamheden heeft verricht bij de controle, maar daar vervolgens ook nog eens misleidende en onjuiste verklaringen over heeft afgelegd. die verklaringen waren bedoeld om te verhullen dat de controle niet aan de maat was geweest.

10



Integriteit als geweten 11

De sollicitatie Je solliciteert naar een baan als concerncontroller bij onderneming ABC. Tijdens het gesprek legt de CFO je uit dat de branche waarin ABC zit, momenteel zware tijden doormaakt en dat het van groot belang is dat de informatie-verzorging naar de buitenwereld overwegend positief is. Dit om de toegang tot de kapitaalmarkt te vergemakkelijken. Je had je van tevoren al goed georiënteerd en je weet van de problemen in de branche. Na afloop van het gesprek kijk je in de spiegel: wat gaat er door je heen?

12

Beoordelingen van integriteit 2e Kamervoorzitter van Miltenburg werd beticht van ‘sturing' in een debat en 'te partijdig' optreden. Dat is een zware aantijging. De Kamervoorzitter zei later in een reactie dat ze 'ontzettend geraakt is in haar integriteit.’ 1e Kamervoorzitter Fred de Graaf van de Eerste Kamer stapt op omdat hij vindt dat ‘zijn integriteit in het geding is’.

13



Integriteit als dialoog

Integriteit als geweten 14

II ‘DERAILERS’ VAN INTEGRITEIT: WAAROM GAAT HET MIS?

15

Onverantwoordelijkheid in organisaties • Hannah Ahrendt. The ‘banality of evil’: het grootste kwaad wordt meestal gedaan door de gewoonste mensen. • “Organisations can lurch toward evil in ways not intended by any of the partipants in the organisation” (J. Darley) • “Bureaucracies may be thought of as vast systems of organized irresponsibility” (C. Wright Mills)

Model voor ethisch handelen Individuele factoren

Moreel bewustzijn

Sociale factoren

Onwil; persoonlijke omstandigheden; zelfoverschatting etc.

Moreel redeneren

Ethisch handelen

Groepsdenken, bedrijfscultuur, organisatiestructuur etc. 17

II Derailers van Integriteit

‘Persoonlijke of omgevings-factoren die kunnen leiden tot immoreel handelen.

18

Oorzaken van onverantwoordelijk gedrag in organisaties • • • • •

Diffusie van informatie en fragmentatie van verantwoordelijkheid Hoogmoed: ‘Batseba Syndroom’ Conformiteit Autoriteit ….

Organisatie

Diffusie van informatie en fragmentatie van verantwoordelijkheid

Keten 20

Het Batseba syndroom

David en Batseba (1562), door Jan Massys (1510-1575)

•

Succes

•

Verlies van focus

•

Privileges

•

Opgeblazen geloof in persoonlijke vermogen om resultaten te controleren

•

Falen

Conformiteit: Solomon Ash

Milgram Experiment

‘Veroveren’ van morele autonomie “Ihre Absicht [der Psychoanalyse] ist ja, das Ich zu stärken, es vom Über-ich unabhängiger zu machen, sein Wahrnehmungsfeld zu erweitern, und seine Organisation auszubauen, so das es sich neue Stücke des Es aneignen kann. Wo Es war, soll ich werden. Es ist Kulturarbeit etwa wie die Trockenlegung der Zuydersee” (Freud, Vorlesungen, XXXI)

http://www.teachsam.de/psy

Cognitieve Morele Ontwikkeling

Autonoom

Andergericht

Zelf-gericht

III. Principieel mensenrechten II. Conventioneel conformiteit aan sociale normen I. Pre-conventioneel gehoorzaamheid, Beloning en straf

De overname Een RC is werkzaam als concerncontroller bij een onderneming die wordt overgenomen. Een uur voordat het overnamecontract zal worden getekend, komt hij erachter dat er een grote schuld is die tijdens de due dilligence niet ontdekt is. Deze ontdekking heeft zeker gevolgen voor de condities waaronder de overname kan plaatsvinden. Hij meldt dit aan zijn CFO en CEO die hem meedelen dat het nu niet het moment is om nog iets te veranderen in de cijfers. Bovendien hebben veel medewerkers personeelsopties en dus een direct financieel belang bij het slagen van deze overname. De RC zélf heeft overigens geen personeelsopties. De RC wordt onder druk gezet door het management, maar mag hier niet aan meewerken, vooral omdat hij verantwoordelijk is voor de integriteit van de informatie die onder zijn beheer aan de buitenwereld wordt verstrekt. Hij weegt daarbij alle belangen (art. 3.2).

26

Hoe relevant is de gedragscode voor u? "Benoem een concrete, lastige situatie uit je werk van het laatste jaar, waar één van de fundamentele beginselen: Deskundigheid, Objectiviteit etc… in het geding was. Hoe heb je de situatie aangepakt?” Deskundigheid Objectiviteit Profesionaliteit Integriteit Geheimhouding 27

III MANAGEMENT VAN INTEGRITEIT

28

Integriteit van management

+ Ethisch effectief

neutraal

_

+ Onethisch

Hypocriet

_

29

Management van integriteit

Cultuur en structuur in onderlinge versterking Ethisch/ onethisch gedrag

Cultuur

Structuur

Waarden

Regels/ Beleid

Leiderschap

Beloningssysteem

Informele normen en gewoontes

Sancties en pakkans

Helden/ verhalen

Taal 30

Selectie Training Besluitvorming

31

DNB - 7 elementen cultuurhuis

verantwoordelijkheid nemen verantwoording afleggen geest van de wet

evenwichtig handelen

consistent handelen

bespreekbaarheid voorbeeldgedrag uitvoerbaarheid transparantie handhaving

Integraal model van organisatie-integriteit Uiterlijk

Innerlijk

Individueel

Integriteit als normconform handelen

Integriteit als professionele verantwoordelijkheid

Collectief

Integriteit als organisatiestructuur

Integriteit als organisatiecultuur

33

Integriteit als normconform handelen • De integere medewerker houdt zich in deze opvatting aan de regels en voorschriften. Hij houdt de rug recht bij verleidingen. Integriteit staat dan tegenover allerlei missstanden, die variëren van fraude en corruptie tot misbruik van bevoegdheden of misdragingen in de vrije tijd.

34


Innerlijk

Individueel



Collectief



35

Indicatoren integriteit als professionele verantwoordelijkheid • Medewerkers communiceren regelmatig met elkaar over zakelijk-morele dilemma’s. • Medewerkers durven elkaar aan te spreken op gedrag en zijn zelf aanspreekbaar. • Medewerkers voelen zich in hun werk serieus genomen.

36


Innerlijk

Individueel



Collectief



37 Van den Nieuwelaar 2007; Wilber 2000

Integriteit als organisatiestructuur • • • • • • •

Risicoanalyse Kwetsbare functies Informatiebescherming Onderzoeken bij werving en selectie Registratie van nevenwerkzaamheden Beloningsmethodiek Besluitvormingsstructuur 38

Monitoring van organisatiestructuur “Hebben leden van de RvC (in privé) een bestuurlijke, financiële relatie met een rechtsperso(o)n(en) of een familiaire relatie met personen (al dan niet gelieerd aan deze rechtsperso(o)n(en)) waarmee de corporatie zakelijke contacten onderhoudt?

ja/ nee

Zijn er maatregelen genomen om belangenverstrengeling te voorkomen?

ja/ nee

Welke?

39

Centraal Fonds Volkshuisvesting: Nulmeting Integer Handelen Woningcorporaties, 2009


Innerlijk

Individueel



Collectief

Integriteit als organisatiestruktuur


40

Integriteitscultuur

Transparantie Bespreekbaarheid

Vertrouwen

Cultuur Consistentie

Betrokkenheid

41

Rechtvaardigheid

Morele aanspreekbaarheid

Vertrouwensschaal In mijn organisatie: 1.houden mensen zich aan gemaakte afspraken 2.houden mensen rekening met elkaars belangen 3.wordt informatie open met elkaar gedeeld 4.worden gemaakte fouten openlijk toegegeven en besproken Helemaal mee oneens 1

Enigszins mee oneens 2

Neutraal

Enigszins mee eens

Helemaal mee eens

3

4

5

Sommeer uw score

Cultuur en integriteit financiële professionals

Twee visies op management van integriteit

• Naleven • Stimuleren

44

Naleven • • • • • • • •

negatieve aanpak: wat mag niet? eenweg-communicatie van de regels en procedures controle of men zich aan de regels houden disciplinaire maatregelen bij overtreding proberen mensen te beheersen extrinsieke motivatie gezonde dosis wantrouwen waarschuwende vinger

45

Stimuleren • positieve aanpak: wat is hier goed? • tweeweg-communicatie over de betekenis van basiswaarden • het gesprek als basis • proberen mensen te overtuiging • intrinsieke motivatie • gezonde dosis vertrouwen • uitgestoken hand • open normen, beginselen

46

Regels……zinvol?

47

Regels…. Helder?

48

Regels……handhaving?

49

Voor- en nadelen van regels

Voordelen:

Nadelen:

• • • •

• Zwart-wit • Altijd meer situaties dan regels • Toegestaan is wat niet is verboden • Geen ruimte voor eigen verantwoordelijkheid

Duidelijkheid Houvast Snel beslissen Eenduidig optreden

50

Wanneer naleven, wanneer stimuleren?

Naleven: – Als uniformering nodig is – Als de grenzen helder zijn (zwart-wit) – Als wantrouwen op zijn plaats is

Stimuleren: – Als er veel verschillende gevallen zijn – Als de grenzen onhelder zijn (grijze gebied) – Als er geen reden is om te wantrouwen

Naleven waar nodig, stimuleren waar mogelijk

51

IV MORELE DEUGDEN EN MORELE MOED

52

Moed als deugd Moed is de vaardigheid om in een gevaarlijke situatie het juiste midden te kiezen tussen vrees en durf, gericht op een eervolle zaak.

53

Morele moed Gevaar (vrees)

Handeling

Moreel doel (eervol)

List (durf en improvisatie)

54

De moed om te zien Verschillen in frequenties van gepercipeerde integriteitsinbreuken tussen respondenten met verschillende sores op morele moed IntegriteitSchaalwaarden: 1 = nooit; 2 = zelden; 3 = soms; 4 = vaak; 5 = (bijna) altijd

Score (gemiddeld) Totaal

Morele moed laag (neutraal)

Morele moed hoog (dapper)

Misbruik maken van vertrouwelijke of 1,32 eigendomsrechtelijke informatie van de organisatie

1,20

1,53

Handelen met voorkennis, voor eigen gewin

1,30

1,11

1,44

Betrokken zijn bij activiteiten die een belangenconflict veroorzaken

1,63

1,49

1,83

Contractuele afspraken met medewerkers schenden

1,52

1,43

1,81

Contractuele afspraken met leveranciers schenden

1,59

1,31

1,72

sinbreuk

Moreel doel

56

Moed en gevaar

57

Heldenmoed

58

Alledaagse moed

59

60

61

Moed en list

62

Moed en list

63

Moed en list

64

Wie niet sterk is, moet slim zijn

65

Be-moed-igende oefening Heb je dit ooit meegemaakt?

Gevaar (vrees)

Handeling

Moreel doel (eervol)

Wat was de situatie? (feiten) Wat waren de gevaren?

List (durf en improvisatie)

Wat heb je gedaan? (handeling) 66

Bemoedigende oefening Wat waren bemoedigende hulpbronnen in deze situaties?

Wat zijn be-moed-igende maatregelen in organisaties?

67

"It takes a great deal of bravery to stand up to your enemies, but a great deal more to stand up to your friends." Dumbledore, Harry Potter

68

Controlling, Ethiek en Morele Moed. Prof. Dr. Ronald Jeurissen

Recommend Documents