Controleren of beheersen Edwin van Loon In deze bijdrage stel ik mijzelf de vraag hoe de komende jaren verder moet met het nieuwe vakgebied van Register Tax Assurance Providers. De titel van mijn bijdrage geeft, zoals gebruikelijk, al enige richting aan, maar laat ik u eerst deelachtig maken van mijn overpeinzingen, die ik zal inleiden door het stellen van de volgende vragen, en vervolgens zal ik dan verklaren waarom ik voor deze titel heb gekozen. 1.
Zijn Register Tax Assurance Providers genoodzaakt om controle technieken en methoden die door de Nederlandse belastingdienst worden gebruikt bij hun controle aanpak toe te passen bij de totstandkoming van hun dossiers c.q. op hun manier van oordeelsvorming? Nog concreter: Is er betekenis toe te kennen aan bijvoorbeeld een leidraad1 of de uitkomst van een door de Nederlandse belastingdienst eerder uitgevoerde controle op de oordeelsvorming door een Register Tax Assurance Provider?
2.
Wie zijn de belanghebbenden die betekenis moeten geven aan het vak van Register Tax Assurance Providers en wat zijn de factoren die daarbij een rol spelen?
De invloed van de Nederlandse belastingdienst 1
Inleiding
1.1
Een paar gedachten:
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: ik vind het eigenlijk te gek voor woorden dat er, voor zover mij bekend, zelden of nooit onderzoek is gedaan naar de tevredenheid over de kwaliteit van assurance dienstverleners bij afnemers en gebruikers van assurance diensten. Wie waren deze afnemers of klanten ook al weer? Laat ik duidelijk zijn: De afnemers van assurance dienstverleners zijn niet degenen die u of mijn rekening betalen. Kent u dat hele oude begrip nog? “De vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer?” Hé, daar hebben we plotseling het begrip “vertrouwen” weer in beeld …. daar kom ik zo nog op terug. Laten we er geen doekjes om winden: het vertrouwen van gebruikers in assurance dienstverleners is tot een absoluut dieptepunt gedaald. Sterker nog, al in 1999 werd er door het Amerikaanse Instituut voor Registeraccountants gesteld dat “….. competition has reduced the audit to a mere commodity
1
Zie Leidraad Horizontaal Toezicht
that is distinguishable to the consumer only according to price” 2, met andere woorden: accountantscontroles zijn een noodzakelijk kwaad, een wettelijke verplichting zonder toegevoegde waarde en dienen derhalve tegen de laagste vergoeding te worden afgenomen. Als we de reputatieschade, die nadien nog aan het beroep van assurance providers is toegebracht, toevoegen, dan moge het duidelijk zijn dat er van de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer nauwelijks nog iets over is.
1.2
Vertrouwen
Het herstel van vertrouwen in de verklaringen van assurance dienstverleners moet het belangrijkste doel zijn. Tot op heden zijn er helaas nog geen of nauwelijks zichtbare resultaten behaald die een terugkeer van het vertrouwen in de diensten van assurance providers, door de gebruikers, rechtvaardigen. Het is tijd om het vertrouwen terug te winnen. Echter, over welk vertrouwen hebben we het nu eigenlijk met elkaar? Het vertrouwen dat het maatschappelijk verkeer mag ontlenen aan een controleverklaring die mogelijk iets zegt over het getrouwe beeld van een jaarrekening? Het vertrouwen dat het maatschappelijk verkeer stelt in een effectief functionerende Belastingdienst opdat aangiften die door ondernemers zijn ingediend en vervolgens zijn gecontroleerd van aanvaardbare kwaliteit zijn? Of het vertrouwen dat aan een Register Tax Assurance Provider wordt gegeven wanneer hij oordeelt dat het ‘tax control framework’ effectief functioneert? Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, zo luidt het gezegde. Over welk vertrouwen we ook spreken, vertrouwen is al te vaak achter de horizon verdwenen. Vertrouwen mag niet worden gegeven, vertrouwen moet worden verdiend. Vertrouwen moet bovendien, en telkens opnieuw, worden gerechtvaardigd.
2
Invloed
Terug naar mijn eerste vraag: “Moeten Register Tax Assurance Providers zich laten beïnvloeden of toe staan dat er invloed wordt uitgeoefend, door de Nederlandse belastingdienst op hun manier van oordeelsvorming?” Laat ik het antwoord op deze vraag als volgt formuleren: ik ben bezorgd over het risico van een ernstige weeffout in het pasgeboren profiel van Register Tax Assurance Providers professionals als we deze vraag bevestigend zouden beantwoorden. Sterker nog: Zij die zich laten leiden door de gedachte dat toezichtvormen of controlemethodieken en -technieken die door de Nederlandse belastingdienst zijn ontwikkeld, mede gezichtsbepalend of richting gevend zouden kunnen zijn voor het verdienen van vertrouwen in het beroep van (internationaal gerespecteerde) Register Tax Assurance Providers hebben er niets van begrepen. 2
Zie: “Make Audits Pay: Leveraging the audit into Consulting Services”
Ik zal mijn standpunt hieronder in het kort proberen toe te lichten. Belastingmoraal/cultuur: Mijn eerste punt van zorg is dat ik mij afvraag in hoeverre men zich voldoende realiseert dat de wereld om ons heen, ongeacht de prachtige ambities, goede doelstellingen en/of kwaliteiten op het gebied van het toezicht zoals dat wordt uitgeoefend door de Nederlandse belastingdienst, er soms volkomen anders uit ziet dan bij ons als het gaat om het begrip belastingmoraal. Over de noodzaak van het betalen van belastingen zouden op slechts twee of drie uur vliegen van ons vandaan, wel eens geheel van de Nederlandse belastingmoraal, afwijkende opvattingen kunnen bestaan. Ik hoop dat u begrijpt dat dit een ‘understatement’ is. Het zou naar mijn smaak van een hoge mate van naïviteit getuigen als dit soort elementen bij het toetsen en/of het inrichten van Tax Control en Tax Audit werkzaamheden worden genegeerd. Register Tax Assurance Providers die denken ‘weg te komen’ met het toepassen van door de Nederlandse belastingdienst ontwikkelde methoden en technieken, zonder deze zeer zorgvuldig en vooraf met collega tax assurance professionals in andere landen af te stemmen, zullen van een koude kermis thuis komen, met alle reputatieschade risico’s van dien (voor hun beroepsgroep), de organisatie waarvoor zij werkzaam zijn en voor zichzelf. Statistische methoden en technieken – beperkingen: Mijn tweede punt van zorg is dat statistische onderzoekstechnieken zoals die veelal worden ingezet door de Nederlandse belastingdienst, en een enkele keer door een, voornamelijk zelfbenoemde, Tax Assurance dienstverlener worden ‘gekopieerd’, nog (lang) niet in alle landen om ons heen, laat staan in landen buiten de Europese Unie, als algemeen aanvaardbare fiscale controle en/of beheers methodieken bekend staan. Het zal bovendien niemand verbazen, dat het regelmatig voorkomt dat een door de Nederlandse belastingdienst uitgevoerd onderzoek met behulp van statistische technieken, ten gevolge van misinterpretatie of menselijke vergissingen tot grote opluchting leiden bij belastingadviseurs en belastingplichtigen. Bovendien zijn velen, dat wil zeggen, zowel belastingplichtigen, belastingadviseurs áls belastingdienstmedewerkers, niet altijd in staat om uitkomsten van statistisch onderzoek op waarde te schatten, of een goed statistisch verantwoord onderzoek in te richten en uit te voeren. Tenslotte zijn er tegenwoordig meer dan voldoende, soms zelfs veel effectievere, onderzoeksmethoden beschikbaar die met zeer beperkte inspanning internationaal toepasbaar zijn eenvoudig over meerdere onderzoeksjaren tegelijkertijd zijn te gebruiken en prima ingezet kunnen worden als fiscale risico’s- en kansen beheersmodellen. Bovendien zal een Tax Assurance Provider die een Italiaanse of Griekse Tax Director gaat uitleggen dat statistische methoden het meest geschikt zijn als fiscaal risico toetsingsmodel en/of fiscale risico-, en kansen beheersmodel, in negen van de tien gevallen en als het meezit, meewarig aangekeken worden, vervolgens zeer waarschijnlijk vriendelijk uitgeleide worden gedaan en vermoedelijk nooit meer iets van deze Tax Director vernemen.
Zoals gezegd ‘als het meezit’…….
Vaardigheden Tax assurance is een multidisciplinaire discipline. Het vereist naast een gezonde dosis fiscale kennis van meerdere belastingmiddelen, accountants controle vaardigheden, IT kennis en vooral plichtsbesef. Daarnaast zal een tax assurance specialist moeten beschikken over een gedegen training en educatie alsmede meerdere jaren ervaring op het gebied van risico beheersings-, en monitoring technieken. Ik ben er zeker van dat dergelijke ‘uomo universale’ zeer schaars zijn, dus roep niet te snel… Controle of beheersing Mijn laatste aandachtspunt grijpt terug naar de titel van deze bijdrage: Controle of beheersen. Het is van groot belang dat iedereen zich het volgende goed realiseert. Register Tax Assurance Providers en de Nederlandse belastingdienst dienen niet hetzelfde belang. Het zou een weeffout van de ergste soort zijn als we het daar niet over eens zijn. Alhoewel velen zullen kunnen betogen dat de aanvaardbare aangifte het overeenkomstige einddoel is, moge het duidelijk zijn dat over het begrip aanvaardbare aangifte de komende jaren vele rechters zich zullen blijven buigen en wellicht nog vele boeken zullen worden geschreven. Nog eenvoudiger geformuleerd: de Nederlandse belastingdienst heeft een rol als toezichthouder en handhaver. De Register Tax Assurance Provider treedt op als assurance verlener of als adviseur op het gebied van Tax Control Framework (re-)design gerelateerde opdrachten. Vooral de Tax Assurance Provider/adviseur zal zich van een veel breder palet van fiscale controle- en beheersmiddelen moeten kunnen bedienen dan hem door een belastingdienst wordt aangereikt. De vraag of Register Tax Assurance Providers zich moeten laten beïnvloeden door bijvoorbeeld uitkomsten van door de Nederlandse belastingdienst uitgevoerde controlewerkzaamheden in het verleden, dient eveneens ontkennend te worden beantwoord. Controle door een toezichthouder/handhaver, zoals de Nederlandse belastingdienst, zegt hooguit iets over het Nederlandse verleden, maar geeft geen enkele garantie over de toekomst, heeft geen betekenis voor de kwaliteit van de beheersingsmaatregelen van fiscale kansen en risico’s in het buitenland en kan dus ook geen oordeel geven over de fiscale functie van een internationaal opererende onderneming van gemiddelde omvang. Overigens is het kennis nemen van controle technieken die door de Belastingdienst worden gebruikt vanzelfsprekend slechts aan te raden.
Wie zijn de belanghebbenden die betekenis moeten geven aan het vak van Register Tax Assurance Providers?
In de eerste plaats is, net als bij de traditionele assurance providers, het maatschappelijk verkeer de belangrijkste stakeholder. Laat daar geen misverstand over bestaan. Een paar keer een materiële belastingnaheffing of belastingfraude onderzoek bij jouw klanten die het nieuws haalt3 en door een tax assurance professional over het hoofd is gezien en het is over met het, nog niet eens verdiende, vertrouwen. Het, in een dergelijk geval, houden van een preek voor eigen parochie zal het vak dan niet meer kunnen redden, doch slecht nog meer schade toebrengen aan reeds geknakte reputaties. Zijn er naast het maatschappelijk verkeer dan nog meer belanghebbenden? Ja, natuurlijk, de Belastingdienst, de openbare accountant, de belastingadviseur, ‘politiek Den Haag’ en zo zijn er nog wel een paar. Heeft de Belastingdienst een rol als het gaat om de erkenning van het vak? Naar mijn mening niet of nauwelijks. Zij heeft hooguit belang bij de wetenschap dat het beroep wordt beoefend door personen die bereid zijn hun rug recht te houden en om kunnen gaan met psychologische en commerciële druk. Daarnaast heeft de Belastingdienst belang bij het (gezamenlijk) opstellen van belastingcontrole en aan de belastingparagrafen verbonden verslaggeving standaarden. Wanneer zal het maatschappelijk verkeer positief oordelen? Dat is eenvoudig: Zorg ervoor dat je op het voetbalveld kunt uitleggen waarom je van mening bent dat iets goed of fout is gegaan. Wees rechtlijnig, manoeuvreer niet langs de randen van wat fiscaal haalbaar of nog net toegestaan is en blijf (ver) weg van ‘minimax’ benaderingen in het vak en betrek andere disciplines…. je kunt het niet alleen.
Conclusie: Tax Assurance Providers: trek je eigen plan. Neem kennis van de methoden en technieken die door belastingdiensten worden ingezet bij het uitvoeren van hun werkzaamheden, maar beperk je daarbij niet alleen tot de Nederlandse belastingdienst. Het is ook jouw (natuurlijke advies?) taak om ondernemingen te adviseren over de noodzaak tot verbetering van interne beheersingsvraagstukken, de technische mogelijkheden en beperkingen. Daarbij zal een belastingdienst je niet of nauwelijks kunnen bijstaan. Je zult het zelf moeten doen. Houd je rug recht, vel zelf een gefundeerde oordeel en begrijp je het niet, raadpleeg dan een andere deskundige. Keur niet goed wat fout is, praat niet recht wat krom is. Laat de Belastingdienst maar controleren of je het waard bent tax assurance professional te zijn, laat het maatschappelijk verkeer haar eindoordeel vellen en help de belastingplichtigen hun fiscale risico’s en kansen te beheersen. Dan komt het vanzelf wel goed.
3
Zoals recent het onderzoek naar btw fraude door de Duitse belastingdienst bij Deutsche Bank
