“Contact”
Auteur Studentennummer Studiegroep School Afstudeerbegeleider Afstudeerinstelling Datum
2 | Anne Tromp
Anne Tromp 503447 PDAVTFEBAK14 Hogeschool Inholland te Amsterdam Roel van Goor Trias Pedagogica / Lectoraat Leefwerelden van Jeugd 31 mei 2013
“Contact”
Inhoudsopgave 1 Voorwoord ........................................................................................................................................................... 6 2 Summary .............................................................................................................................................................. 7 3 Inleiding ................................................................................................................................................................ 8 3.1 Aanleiding ..................................................................................................................................................... 8 3.2 Eerste probleemomschrijving ....................................................................................................................... 8 3.3 Oriëntatiefase ............................................................................................................................................... 9 3.3.1 Pedagogische oriëntatie ........................................................................................................................ 9 3.3.2 Externe oriëntatie................................................................................................................................ 11 3.3.3 Interne oriëntatie ................................................................................................................................ 12 3.3.4 Terugkoppeling opdrachtgever ........................................................................................................... 16 3.4 Definitieve probleemomschrijving.............................................................................................................. 16 3.5 Afbakening en verdeling van de samenwerking ......................................................................................... 16 3.6 Centrale vraag en deelvragen ..................................................................................................................... 17 3.6.1 Centrale vraag ..................................................................................................................................... 17 3.6.2 De lijn ................................................................................................................................................... 17 3.6.3Deelvragen en subvragen ..................................................................................................................... 17 3.6.4 Hoofdbegrippen .................................................................................................................................. 18 3.7 Globale onderzoeksopzet en communicatieplan ....................................................................................... 18 3.7.1 Onderzoeksplan ................................................................................................................................... 18 3.7.2 Communicatieplan .............................................................................................................................. 19 4. Verslag literatuurstudie..................................................................................................................................... 21 4.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 21 4.2 Theoretisch kader ....................................................................................................................................... 21 4.2.1 Wat zijn specifieke opvoedkenmerken binnen Somalische gezinnen in Nederland? ......................... 21 4.2.2 Wat kan er van invloed zijn op de totstandkoming en in het behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders? ..................... 23 4.2.3 Hoe kan totstandkoming van contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals gestimuleerd worden? ................................................................................................................................. 26 4.3 Antwoord op de deelvraag aan de literatuur ............................................................................................. 27 4.4 Terugkoppeling opdrachtgever................................................................................................................... 28 5 Verslag praktijk onderzoek ................................................................................................................................. 29 5.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 29 5.2 Taakverdeling .............................................................................................................................................. 29 5.3 Methodologische verantwoording ............................................................................................................. 29
3 | Anne Tromp
“Contact”
5.3.1 Type onderzoek ................................................................................................................................... 29 5.3.2 Dataverzamelingsmethoden ............................................................................................................... 30 5.3.3 Onderzoeksinstrumenten .................................................................................................................... 31 5.3.4 Respondenten ..................................................................................................................................... 31 5.3.4 Onderzoeksprocedure en dataverwerking .......................................................................................... 31 5.4 Beschrijving verloop onderzoek.................................................................................................................. 32 5.5 Weergave resultaten en conclusies ............................................................................................................ 32 5.5.1 Op welke wijze en met welke pedagogisch professionals treden Somalische ouders in contact? .... 33 5.5.2 Hoe ervaren Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional? ............................. 34 5.5.3 Welke verbeterpunten worden door Somalische ouders aangedragen ten aanzien van contact met een pedagogisch professional? .................................................................................................................... 35 5.6 Bespreken interpretatie van de resultaten ................................................................................................. 36 5.6.1 Opvallende aspecten ........................................................................................................................... 36 5.6.2 Methodologische zwakten .................................................................................................................. 36 5.7 Antwoord op de deelvraag aan de praktijk ................................................................................................ 37 5.8 Gezamenlijke conclusie praktijkonderzoek ................................................................................................ 37 5.9 Terugkoppeling opdrachtgever................................................................................................................... 39 6 Conclusies en aanbevelingen ............................................................................................................................. 40 6.1 Vergelijking ................................................................................................................................................. 40 6.2 Antwoord op de centrale vraag .................................................................................................................. 40 6.3 Aanbevelingen ............................................................................................................................................ 41 6.4 Gezamenlijke aanbeveling .......................................................................................................................... 42 6.5 Terugkoppeling opdrachtgever................................................................................................................... 44 6.6 Beoordeling opdrachtgever ........................................................................................................................ 44 7 Implementatie .................................................................................................................................................... 46 7.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 46 7.2 Bespreking van de resultaten ..................................................................................................................... 46 8 Reflectie ............................................................................................................................................................. 47 8.1 Toegepaste lijn ............................................................................................................................................ 47 8.2 Communicatie ............................................................................................................................................. 48 8.3 Pedagogische relevantie oplossing ............................................................................................................. 48 9 Literatuurlijst ...................................................................................................................................................... 49 10 Bijlage ............................................................................................................................................................... 52 10.1 Mindmap .................................................................................................................................................. 52 10.2 Interviewleidraad ...................................................................................................................................... 53 10.3 Aandachtspunten observatie .................................................................................................................... 55 10.4 Folder ........................................................................................................................................................ 57
4 | Anne Tromp
“Contact”
5 | Anne Tromp
“Contact”
1 Voorwoord Om mijn opleiding Pedagogiek succesvol af te ronden heb ik mij in mijn laatste studiejaar bezig gehouden met een afstudeertraject in opdracht van Trias Pedagogica. Trias Pedagogica is een adviesbureau voor vaderschap, opvoeding en interculturele pedagogiek en heeft een project ontwikkeld genaamd: Samenspraak: ‘Hoe gaat het met mijn kind?’. Binnen dit project wordt een instrument ontwikkeld waarmee Somalische ouders in Nederland versterkt worden in hun opvoedrol en in staat worden gesteld om tijdig eventuele kindermishandeling te voorkomen. Het project bestaat onder andere uit bijeenkomsten voor Somalische ouders en focusgroepen voor pedagogisch professionals. Het project is inmiddels al van start gegaan. Dit afstudeertraject zal bijdragen aan het ontwikkelen van een gedegen instrument voor de begeleiding van Somalische ouders. De keuze voor dit afstudeertraject is ontstaan vanuit mijn interesse in de doelgroep: Somalische ouders. Tijdens mijn opleiding ben ik hier verscheidene keren mee in aanraking gekomen. Tijdens mijn beroepsstage bij de Kinderbescherming heb ik diverse onderzoeken verricht in Somalische gezinnen, daarbij heb ik gemerkt dat deze doelgroep om een specifieke aanpak vraagt. Deze specifieke aanpak is nodig om tot een functionele samenwerking te komen. Dit was iets dat ik zag als een uitdaging en daarom wilde ik mij hier graag verder in verdiepen middels dit afstudeertraject. Tijdens dit afstudeertraject hebben een aantal mensen mij geholpen en via deze weg wil ik hen bedanken. Allereerst Shakuur Halane en Veerle Knippels die mij de mogelijkheid hebben geboden om dit afstudeertraject uit te voeren. Ik wil Roel van Goor bedanken voor zijn begeleiding en feedback tijdens het gehele afstudeertraject. Tot slot wil ik mijn vrienden en familie bedanken voor hun hulp en steun tijdens dit afstudeertraject.
6 | Anne Tromp
“Contact”
2 Summary Contact A study on the interaction between educational professionals and Somali parents in the Netherlands Trias Pedagogica has noticed an increasing number of care reports being made in recent years. These reports concern the educational situation of children in Somali families in the Netherlands. Educational professionals have indicated that they need a useful and suitable methodology for the help and support of the target group (Somali parents) according to Trias Pedagogica. Trias Pedagogica assumes that the Somali community is experiencing distrust, agitation and ambiguity regarding the involvement of educational professionals. In addition, it is assumed that Somali parents have a lack of insight regarding the role and responsibilities of educational professionals. Somali parents find it difficult to talk about their children with educational professionals and it is therefore avoided. It can be argued that Somali parents are afraid to express their concerns because they fear that their children might be confiscated. Before a suitable methodology to help Somali parents can be developed an improved understanding of the interaction between Somali parents and educational professionals, and how this could be stimulated, is needed. Therefore this study, being part of the graduation process of the course Pedagogics at InHolland, will focus on this research topic. Both educational professionals and Somali parents and their children will benefit from an improved understanding of their mutual interaction, as it can result in improved access to youth care. Hence, this indicates the relevance of the study. For this study the following research question has been formulated: How can Trias Pedagogica enable and improve the interaction between educational professionals and Somali parents and their children? To answer the research question and to create a better understanding of the studied concepts both scientific literature and practical research will be used. Primarily the literature study has been performed to investigate how interaction between educational professionals and Somali parents is realized and how it can be stimulated. Subsequently a case study has been conducted to verify how Somali parents experience current interaction with educational professionals. The combination of findings from both study methods makes it possible to answer the research question and advice Trias Pedagogica. In example interaction could be stimulated by the creation of a partnership between educational professionals and (Somali) migrant self-organizations in the Netherlands. The initiation of such a functional partnership between both could create a valuable bridge between educational professionals and Somali parents in the form of key-figures of migrant self-organizations. These key-figures could enable and initiate interaction between Somali parents and the educational support organizations and are suitable, as they are part of the network of Somali parents. Mediation by key-figures in such matters could reduce the experienced distrust and ambiguity towards educational professionals and youth care.
7 | Anne Tromp
“Contact”
3 Inleiding Inleiding Trias Pedagogica is een adviesbureau voor vaderschap, opvoeding en interculturele pedagogiek. De thema’s waar Trias Pedagogica zich op richt zijn opvoeden, vaderschap en interculturele pedagogiek. Zij bieden trainingstrajecten aan en ontwerpen producten, zoals methodiek beschrijvingen en onderzoeksrapporten. Voorbeelden van ontwikkelde producten zijn opvoeddebatten, opvoedcursussen en programma’s voor opvoedondersteuning. Trias Pedagogica ontwikkelt deze producten voor verschillende opdrachtgevers, zoals de overheid, onderwijsinstellingen, zorgaanbieders en maatschappelijke organisaties. Binnen de visie van Trias Pedagogica staat het kind centraal. De missie van Trias Pedagogica is dan ook om de 3 pedagogische omgevingen van het kind, het gezin (1), de school (2) en de maatschappij (3) goed op elkaar af te stemmen. Wanneer er een balans is tussen deze drie omgevingen zou er sprake kunnen zijn van een veilige en stimulerende omgeving, waarin kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Dit is waar Trias Pedagogica naar streeft.
3.1 Aanleiding Trias Pedagogica heeft gemerkt dat er in de afgelopen jaren een toenemend aantal zorgmeldingen zijn gedaan. Dit ten opzichte van de opvoedsituatie van kinderen in Somalische gezinnen binnen Nederland. Volgens Trias Pedagogica hebben pedagogisch professionals aangegeven dat zij behoefte hebben aan een bruikbare methodiek om de doelgroep, Somalische ouders, te helpen en te ondersteunen. Er wordt bij Trias Pedagogica vanuit gegaan dat binnen de Somalische gemeenschap onrust, wantrouwen en onduidelijkheid heerst over de bemoeienis van pedagogisch professionals. Daarnaast wordt er gedacht dat Somalische ouders geen goed zicht hebben op de rol en verantwoordelijkheden van pedagogisch professionals en dat ze het lastig vinden om met pedagogisch professionals over hun kind te praten en dit zoveel mogelijk proberen te vermijden. Het lijkt alsof ouders bang zijn dat, wanneer ze hun zorgen uiten, hun kinderen “afgepakt” worden.
3.2 Eerste probleemomschrijving Trias Pedagogica heeft geconstateerd dat er onder de Somalische bevolkingsgroep in Nederland een opmerkelijke groeiende stijging heeft plaatsgevonden, in het aantal zorgmeldingen die worden gedaan bij het AMK. Zorgmeldingen zijn meldingen bij zorginstellingen (waaronder het AMK), waarbij een pedagogisch professional, buurvrouw, huisarts of iemand anders in de directe leefwereld van een kind zich ernstige zorgen maakt over het welzijn en de ontwikkeling van een kind. Als gevolg van deze zorgmeldingen, heeft het AMK de wettelijke taak om onderzoek te doen naar deze zorgmeldingen. Ten opzichte van het onderzoek kan er een verzoek worden gedaan bij de kinderrechter om een kinderbeschermingsmaatregel uit te spreken. Hierbij valt te denken aan een ondertoezichtstelling, eventueel in combinatie met een uithuisplaatsing. Uit de informatie die bekend is vanuit Trias Pedagogica komt naar voren dat het aantal gezinnen, binnen de Somalische gemeenschap, die voor de kinderbeschermingsregel in aanmerking komen, geschat wordt op meer dan 100. Dit houdt in dat er meer dan 320 kinderen (gemiddeld 3,2 kinderen per gezin) geconfronteerd worden met een kinderbeschermingsmaatregel. Het feit dat er volgens de informatie van Trias Pedagogica binnen de Somalische gemeenschap onrust heerst over de 8 | Anne Tromp
“Contact”
bemoeienis van pedagogisch professionals, kan als zeer onwenselijk opgevat worden voor het verdere verloop van de hulpverlening. Aan zowel ouders, als kinderen binnen de Somalische gemeenschap. Het probleem wat hierboven geschetst wordt, wordt vanuit het Lectoraat als dusdanig belangrijk gezien dat er aandacht aan besteed moet worden. Het onderwerp sluit aan bij de Kenniswerkplaats Tienplus, waar gewerkt wordt aan toegankelijke opvoedsteun voor ouders met diverse achtergronden. Het Lectoraat vindt het belangrijk dat ouders ondersteund worden bij de opvoeding en dat ze weten waar ze terecht kunnen voor laagdrempelige hulp en advies, waardoor ze in hun ouderschap versterkt worden. Door in te zetten op preventieve vormen van ondersteuning, is het streven om latere instroom in zwaardere -soms wel gedwongen hulpverlening- te voorkomen. In het bovenstaande project is sprake van een directe vraag waarin het krijgen van inzicht centraal staat. Achter deze directe vraag zit volgens Trias Pedagogica een handelingsverlegenheid, namelijk dat ouders uit de Somalische gemeenschap niet weten hoe zij in contact kunnen komen met pedagogisch professionals. Trias Pedagogica laat hiermee zien dat zij de handelingsverlegenheid bij de Somalische ouders neerleggen. In overleg met het Lectoraat is echter gebleken dat de handelingsverlegenheid in dit project ligt bij pedagogisch professionals. Dit project gaat zich richten op hoe contact tot stand kan komen tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders. Hoewel pedagogisch professionals als handelingsverlegen worden gezien in dit project, zijn dit niet degenen die uiteindelijk geadviseerd worden. Trias Pedagogica zal geadviseerd worden, omdat zij middels een brugfunctie tussen beide partijen ervoor willen zorgen dat contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders tot stand komt en behouden wordt. Trias Pedagogica zal pedagogisch professionals bereiken middels trainingen en de Somalische ouders zullen bereikt worden middels voorlichtingsbijeenkomsten. Deze trainingen en voorlichtingsbijeenkomsten zullen uitgevoerd worden door Trias Pedagogica.
3.3 Oriëntatiefase 3.3.1 Pedagogische oriëntatie De pedagogische oriëntatie is uitgevoerd met behulp van literatuur uit eigen bezit. In deze literatuur is gezocht naar informatie die invloed heeft op de vrijheid, het welbevinden en de ontwikkeling van een kind. Welke literatuur er is geraadpleegd, vindt u terug in de literatuurlijst. Dit afstudeertraject is pedagogisch zeer relevant, omdat het uitgangspunt is dat het kind op de voorgrond staat. Uit de beschrijving van de handelingsverlegenheid komt naar voren dat de ontwikkeling van het kind in het geding is. Op wat voor wijze het belang van het kind in het geding is, wordt hieronder beschreven vanuit de elementen vrijheid, welbevinden en ontwikkelingsmogelijkheden. Vrijheid Uit de literatuur van Distelbrink (2005) komt naar voren, dat veel ouders uit migrantengroepen niet weten hoe zij met pedagogisch professionals kunnen communiceren, over de ontwikkeling van hun kind. Taalproblemen, cultuurverschillen en weinig tot geen kennis over het rechtssysteem in Nederland spelen hierbij een belangrijke rol. Door deze factoren bestaat het risico dat ouders niet op tijd te horen krijgen dat er zorgen zijn over hun kind, waardoor ouders onverwachts bezoek krijgen van bezorgde pedagogisch professionals. Wanneer er bijvoorbeeld een pedagogisch professional langskomt van de Raad voor de Kinderbescherming en aangeeft dat zij een zorgmelding hebben 9 | Anne Tromp
“Contact”
ontvangen van het AMK en vervolgens vragen aan ouders gaat stellen, kunnen ouders bijvoorbeeld een ontkennende of sociaal wenselijke houding aannemen. Hierdoor kan het pedagogisch professionals en ouders misschien niet lukken om in contact te komen. Wanneer een pedagogisch professional de informatie van ouders bijvoorbeeld beschouwt als een leugen en zij zich ernstig zorgen maakt over een kind, kan de professional aan de rechter vragen om gedwongen hulpverlening. Wanneer de gedwongen hulpverlening daadwerkelijk uitgesproken en ingezet wordt, betreft dit naast de vrijheid van ouders ook die van het kind. Zeker wanneer het een uithuisplaatsing betreft. Dit gebeurt terwijl er in de bovenstaande situatie niet echt een goed gesprek is gevoerd tussen een pedagogisch professional en de ouder. Waarin zowel de ouders als het kind hun stem niet hebben kunnen laten horen. Welbevinden De situatie die hierboven geschetst wordt kan stress met zich mee brengen voor zowel ouders als het kind. Volgens Feldman (2005) komt naar voren dat stress een onderdeel is van het menselijk leven. De mate en effecten hiervan zijn voor iedereen verschillend. Stressoren zijn omstandigheden en gebeurtenissen, die een bedreiging vormen voor het menselijk welzijn. Over stress bij kinderen geeft Feldman aan dat sommigen hier beter mee om kunnen gaan dan anderen. Dit neemt niet weg dat stress over het algemeen bij kinderen ernstige gevolgen met zich mee kan brengen, zoals psychosociale- en fysieke problematiek. Hieruit kan geconcludeerd worden dat stress een negatieve invloed kan hebben op het welbevinden van een kind. Ontwikkelingsmogelijkheden Er is in de literatuur veel bekend over de ontwikkelingspsychologie van kinderen. Kinderen doorlopen tal van ontwikkelingen en het is van belang dat zij hier de mogelijkheid voor krijgen. Om tot een goede ontwikkeling te komen en zich uiteindelijk kunnen vormen tot een volwaardige volwassene. Volgens Brysbaert (2006) komt naar voren dat er verschillende ontwikkelingen zijn, zoals de cognitieve, sociale en persoonlijke ontwikkeling. Een belangrijke ontwikkelingstheorie is de hechtingstheorie van Bowlby. Gehechtheid is een emotionele binding die we hebben met een beperkt aantal belangrijke personen in ons leven. Te denken valt hierbij aan kinderen met hun ouders. De binding tussen het kind en diens ouders, zorgt ervoor dat het kind zich goed voelt in de nabijheid van zijn ouders en dat het kind door hen getroost wordt wanneer hij het moeilijk heeft. Volgens Brysbaert is er sprake van een hechtingsproces in de eerste 2 tot 3 jaar na de geboorte. Daarna groeit hieruit een affectieve band op basis van de toenemende emotionele en cognitieve vaardigheden van het kind en op basis van een warme, gevoelige verzorging. De kans op een veilige hechting is het grootst bij ontspannen ouders. Uit deze informatie is te concluderen dat het van groot belang dat het kind zijn ontwikkeling in alle rust doorloopt. In het bijzijn van ontspannen ouders, waardoor het kind zich goed kan hechten. De ontwikkelingsmogelijkheden van het kind zijn in het geding, wanneer ouders bijvoorbeeld een overmatige hoeveelheid stress hebben. Wat voor soort oplossing is er nodig om ervoor te zorgen dat het pedagogisch belang gediend wordt Er is een richtlijn nodig, in de vorm van een advies, waaruit duidelijk naar voren komt wat Somalische ouders nodig hebben om in contact te komen met een pedagogisch professional. Hier dienen pedagogisch professionals rekening mee te houden, zodat hierop ingespeeld kan worden. Dit advies is nodig om het pedagogisch belang van het kind te behartigen. Het belang wordt behartigd doordat er rekening gehouden wordt met het kind, denkend aan de ontwikkeling (vorming), welbevinden (zo min mogelijk stressvolle situaties laten ontstaan) en zal uiteindelijk de vrijheid vergroten. 10 | Anne Tromp
“Contact” Hoe worden de pedagogische belangen in het afstudeertraject meegewogen of bevorderd? In het afstudeertraject worden de pedagogische belangen van het kind meegewogen door tot een advies te komen wat, zoals hierboven beschreven, bijdraagt aan de vrijheid, het welbevinden en de ontwikkelingsmogelijkheden van het kind. Dit wordt gedaan door tijdens het uitvoeren van het afstudeertraject, net zoals bij de pedagogische oriëntatie, de vak inhoudelijke kennis, die in de opleiding is aanbevolen, geconsulteerd gaat worden. Over de bevindingen rondom dit onderwerp zal gerapporteerd worden in het eindverslag, waarin er middels mijn advies recht wordt gedaan aan het pedagogisch belang van het kind. 3.3.2 Externe oriëntatie In de externe oriëntatie is relevante informatie verzameld over het onderwerp en zijn omgeving. De omgeving wordt hiermee in bredere zin bedoeld, zo is ook naar ontwikkelingen binnen de overheid gekeken met betrekking tot dit onderwerp. Zo is bijvoorbeeld gekeken naar cijfers, hoeveel mensen uit de Somalische gemeenschap wonen er nu eigenlijk in Nederland en hoeveel daarvan zijn kinderen? Deze informatie is van groot belang ter voorbereiding op dit project. Met deze informatie kan een beeld geschetst worden van de doelgroep en daarmee is de kans groter, dat de uiteindelijke vraagstelling preciezer is geformuleerd. De informatie is verzameld door het bezoeken van verschillende websites, het verzamelen van wetenschappelijke artikelen en door het vragen naar specifieke informatie middels het sturen van e-mails naar overheidsinstanties. Context van het onderwerp In juni 2012 is door het Centraal Bureau voor Statistiek (verder te noemen: CBS) gemeten dat de totale bevolking in Nederland uit 16.730.348 personen bestaat. Hiervan zijn 13.236.155 personen autochtoon en 3.494.193 personen allochtoon. Dit houdt in dat ongeveer 20,9% van de Nederlandse bevolking allochtoon is. Gemiddeld wonen er 33.740 Somaliërs in Nederland, waarvan 13.801 kind zijn. Dat wil zeggen dat ongeveer 0,96% van de allochtonen in Nederland, behoort tot de Somalische gemeenschap en dat 40,9 % hiervan een kind is. Er kan dus gesproken worden van een relatief jonge Somalische gemeenschap die in Nederland woonachtig is. Ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan binnen de overheid die betrekking hebben tot de Somalische gemeenschap binnen Nederland: •
Per 4 januari 2013 geldt er een verbod op qat in Nederland. Volgens Wolf (2011) komt naar voren dat qat in Nederland steeds meer gebruikt wordt door werkloze mannen, vrouwen en jongeren die afkomstig zijn uit Somalië. Qat is een stimulerende drug en het gebruik geeft aanvankelijk een opgewekt gevoel, wat gevolgd wordt door slapeloosheid, een verstoord dag- en nachtritme en depressiviteit. Hierbij vult de literatuur van Nieuwhof en Mohamoud (2000) aan dat qat de Somalische gemeenschap tijdelijk troost en opluchting biedt en het gevoelens van spanning en depressiviteit tijdelijk vermindert;
•
De overheid heeft onlangs de aanpak van meisjesbesnijdenis flink aangescherpt. Zij hebben enerzijds gerichte voorlichting gerealiseerd voor de doelgroep, via consultatiebureaus en schoolartsen. Anderzijds bestaat de dreiging van zware straffen, omdat het strafrecht op dit punt
11 | Anne Tromp
“Contact”
wordt uitgebreid en daardoor een preventieve uitwerking heeft. Volgens Wolf (2011) komt naar voren dat 98% van de meisjes in Somalië, wordt besneden. In Nederland wordt meisjesbesnijdenis gezien als schending van mensen-, vrouwen- en kinderrechten. Daarnaast wordt vrouwelijke genitale verminking bij minderjarigen ook gezien als een vorm van kindermishandeling. Een ontwikkeling die zich heeft voorgedaan binnen de organisatie Trias Pedagogica Trias Pedagogica heeft in juni 2012 de Innovatieprijs voor de aanpak van kindermishandeling gewonnen. Deze prijs hebben zij gewonnen met het project ‘Opvoeddebatten met Marokkaanse vaders’. Het project is gericht op de betrokkenheid van vaders bij de opvoeding, door middel van het voeren van opvoeddebatten, waarbij specifiek aandacht is voor lijfstraffen. Volgens de jury draagt het project een waardevolle bijdrage aan de bestrijding van kindermishandeling. Beïnvloeding van het afstudeertraject door ontwikkelingen Er worden in principe geen directe beïnvloedingen gezien tussen de externe ontwikkelingen en dit project. Wellicht kan het feit dat Trias Pedagogica onlangs een prijs heeft gewonnen, een positieve invloed hebben op de kijk van Somalische ouders tegen Trias Pedaogica. Dit zou er voor kunnen zorgen dat in een later stadium van dit project, wanneer er interviews afgenomen zullen worden bij Somalische ouders, de naamsbekendheid van Trias Pedagogica een gevoel van herkenning en vertrouwen geeft aan deze doelgroep. 3.3.3 Interne oriëntatie Voorafgaand aan de interne oriëntatie heeft er overleg met het Lectoraat plaatsgevonden, over strikte afspraken. Het lectoraat gaat er vanuit dat er in de interne oriëntatie geen contact wordt gelegd met Somalische ouders. Dit wordt verwacht doordat het een zeer complexe doelgroep is en de contacten in een verder stadium gelegd zullen worden vanuit Trias Pedagogica. Daarnaast is het in deze fase voor dit project niet essentieel gebleken om in contact te komen met de Somalische gemeenschap in Nederland. Het is niet essentieel, omdat het in eerste instantie waardevol is om het probleem vanuit pedagogisch professionals en Trias Pedagogica duidelijk te stellen. In dit project worden pedagogisch professionals gezien als handelingsverlegen. Pedagogisch professionals zijn handelingsverlegen, omdat zij niet weten hoe zij in contact kunnen komen met Somalische ouders. Dit project heeft het doel om uiteindelijk tot een advies te komen aan Trias Pedagogica. Het advies zal zich richten op wat er nodig is, waardoor pedagogisch professionals in contact komen met Somalische ouders. In het overleg met het Lectoraat, is er voor gekozen om tijdens de interne oriëntatie een tweetal pedagogisch professionals te interviewen, welke afkomstig zijn uit het eigen netwerk. Deze pedagogisch professionals werken bij de Raad voor de Kinderbescherming en zijn gezamenlijk geïnterviewd op 1 februari 2013. Daarnaast heeft er op 18 februari 2013 een gesprek plaatsgevonden met directeur A. Mehraz en adviseur S. Halane van Trias Pedagogica. Dit interview is in eerste instantie gebruikt om informatie te krijgen over het “probleem” en daarnaast is dit interview tevens benut om een relatie met de betrokkenen op te bouwen. Er is in overleg met het Lectoraat besloten om vier betrokkenen te interviewen in plaats van vijf. Na vier interviews bleek dat er genoeg informatie was verzameld om een concreet beeld te kunnen schetsen van het probleem.
12 | Anne Tromp
“Contact”
Betrokkenen: Dhr. A. Mehraz Dhr. S. Halane Mw. P.
Organisatie: Functie: Trias Pedagogica Directeur Trias Pedagogica Adviseur Raad voor de Pedagogisch professional / Raadsonderzoeker Kinderbescherming (beschermingsonderzoeken) Mw. J. Raad voor de Pedagogisch professional / Raadsonderzoeker Kinderbescherming (beschermingsonderzoeken) In verband met privacy redenen zijn de namen van de pedagogisch professionals gefingeerd. De bovengenoemde betrokkenen staan allen op een verschillende wijze in relatie tot dit project. De betrokkenen die in dit project handelingsverlegen zijn pedagogisch professionals. Andere betrokkenen in dit project zijn ouders uit de Somalische gemeenschap, deze doelgroep is tevens het onderwerp van de handelingsverlegenheid. Degene die de handelingsverlegenen in dit project aansturen zijn de heer Mehraz en de heer Halane van Trias Pedagogica. Omdat pedagogisch professionals getraind worden door Trias Pedagogica op het gebied van totstandkoming van contact met Somalische ouders. Daarnaast hebben de heer Mehraz en de heer Halane ook contact met Somalische ouders middels publieksbijeenkomsten. Tijdens deze publieksbijeenkomsten gaat Trias Pedagogica met Somalische ouders in gesprek over het nut en de noodzaak van het jeugdzorgstelsel. De publieksbijeenkomsten hebben als doel dat het negatieve beeld dat heerst over pedagogisch professionals, omgezet wordt naar een positief beeld. Dat wellicht kan leiden tot een positieve samenwerking tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders, waarin het kind centraal staat. In deze publieksbijeenkomsten zal hierover gediscussieerd worden en willen zij de ouders motiveren, helpen en ertoe aansporen om in contact te treden met pedagogisch professionals. In het volgende hoofdstuk vindt u de uitgewerkte interviews die zijn gehouden met de bovengenoemde betrokkenen. Daarin laten de betrokkenen zien hoe zij tegen het onderwerp van dit project aankijken. Hoe de betrokkenen het onderwerp benoemen De heer Mehraz en de heer Halane hebben aangegeven dat het terugdringen van kindermishandeling binnen migrantengezinnen in Nederland een groot issue is. Volgens hen zijn er een aantal evidentbased instrumenten in Nederland, die worden gebruikt wanneer er al een mishandeling heeft plaatsgevonden. Dit is volgens hen te laat, er moet een instrument komen die kindermishandeling aanpakt voordat er een mishandeling heeft plaatsgevonden. Migrantenouders krijgen volgens Trias Pedagogica door deze instrumenten in een te laat stadium contact met pedagogisch professionals en zij hebben bij dit contact geen goed gevoel. De heer Mehraz en de heer Halane zijn van mening dat het van essentieel belang is om migrantenouders te mobiliseren om eerder in contact te treden met pedagogisch professionals. Wat hen hierin precies in de weg staat, is tot dusver nog onbekend. Er wordt gedacht aan wantrouwen, angst en misschien gebrek aan kennis bij migrantenouders. De heer Mehraz en de heer Halane willen deze migrantenouders onder andere kennis bijbrengen en hun mobiliseren naar pedagogisch professionals. Voordat zij dit kunnen doen hebben zij kennis nodig over wat de migrantenouders “in de weg staat”. 13 | Anne Tromp
“Contact”
De pedagogisch professionals van de Raad voor de Kinderbescherming benoemen het onderwerp beide op een andere manier. Mevrouw P geeft aan dat zij het onderwerp herkent en dat zij onlangs een beschermingsonderzoek heeft verricht binnen een Somalisch gezin. Het viel haar op dat het contact met het gezin zo goed als niet tot stand kwam. Dit kwam doordat ouders veelal de schuld buiten zichzelf legden en een ontkennende houding aannamen. Daarnaast geeft Mevrouw P aan dat ouders een felle en defensieve houding aannemen tijdens het voeren van een gesprek. Dit had een intimiderende uitwerking op Mevrouw P. Als laatste is het haar opgevallen dat ouders onbekend waren/zijn met het Nederlandse rechtssysteem. Door de bovengenoemde factoren werd Mevrouw P bemoeilijkt in het uitvoeren van haar werkzaamheden. Mevrouw J noemde allereerst dat zij tot dusver nog geen ervaring heeft in de samenwerking met Somalische ouders. Zij heeft in de wandelgangen wel eens iets gehoord over deze specifieke doelgroep, maar niets concreets. Hierbij benoemde Mevrouw J het onderwerp als zeer interessant, omdat haar ervaring leert dat het werken met gezinnen uit andere gemeenschappen (soms) moeilijk is. Welke actoren volgens de betrokkenen handelingsverlegen zijn De heer Mehraz en de heer Halane zijn beiden sterk van mening dat in dit project de ouders uit de Somalische gemeenschap binnen Nederland handelingsverlegen zijn. Hierbij geven zij aan dat dit redelijk uniek is, omdat de professionals meestal als handelingsverlegen worden benoemd. In deze situatie zijn het, volgens De heer Mehraz en de heer Halane, de ouders die handelingsverlegen zijn. De heer Mehraz en de heer Halane hebben deze mening, omdat zij ervan overtuigd zijn dat ouders niet weten (waarschijnlijk door verschillende factoren), hoe zij in contact kunnen komen met pedagogisch professionals. Wat ouders hiervoor nodig hebben of juist wat hen hierin belemmert, is van groot belang om te weten, zodat daar op ingespeeld kan worden. De pedagogisch professionals zijn van mening dat in deze situatie, zowel ouders uit de Somalische gemeenschap, als henzelf een rol hebben in dit project. Dit wat betreft totstandkoming van contact. Hierbij wordt aangevuld dat de handelingsverlegen personen in de situatie, zoals hij geschetst wordt, waarschijnlijk henzelf zijn, omdat het henzelf niet lukt. Maar medewerking en motivatie van ouders daarbij extreem gemist wordt. Welke actoren volgens de betrokkenen verantwoordelijk zijn voor het oplossen of verminderen van de handelingsverlegenheid De heer Mehraz en de heer Halane zijn van mening dat zowel Somalische ouders, als de overheid verantwoordelijk zijn voor het oplossen of verminderen van de handelingsverlegenheid. Het is van belang dat ouders hun weg gaan vinden naar pedagogisch professionals. Hoe zij dit moeten doen, wat zij hierbij nodig hebben en wat hun hierin belemmert, is van groot belang om te weten voor professionals, zodat hier rekening mee gehouden kan worden Mevrouw P geeft aan dat in haar ogen zowel de professional, als de Somalische ouders samen verantwoordelijk zijn voor het oplossen of verminderen van de handelingsverlegenheid. “Zij moeten allebei wat water bij de wijn doen”. Mevrouw J geeft aan dat zij het lastig vindt in te schatten wie er nu daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor het oplossen of verminderen van de handelingsverlegenheid. Volgens haar kan zij deze inschatting niet maken, omdat zij geen ervaring heeft met het onderwerp.
14 | Anne Tromp
“Contact”
Hoe urgent de handelingsverlegenheid volgens de betrokkenen is De heer Mehraz en de heer Halane vinden de handelingsverlegenheid uiterst urgent en zeer dringend. Zij vinden dit omdat wanneer ouders uit de Somalische in contact treden met pedagogisch professionals, tijdig ondersteund en geholpen kunnen worden. Wanneer er geen contact tot stand komt, wanneer dit wel nodig is, kunnen de problemen in gezinnen steeds hoger oplopen. Waardoor er uiteindelijk extreem ingrijpende middelen van de gedwongen hulpverlening ingezet moeten worden, terwijl dit voorkomen had kunnen worden. De heer Mehraz en de heer Halane vinden dit project ook zeer urgent, omdat er volgens hen nog niet eerder op deze wijze aandacht aan is besteed. Mevrouw P geeft aan dat de handelingsverlegenheid in haar ogen zeer urgent is, omdat er hierdoor op dit moment geen samenwerking aangegaan kan worden. Daardoor wordt het werk wat mevrouw P moet verrichten bemoeilijkt. Hiermee probeert mevrouw P te zeggen dat zij niet de informatie krijgt die zij nodig heeft, waardoor er soms misschien te snel verplichte hulpverlening geadviseerd wordt. Terwijl wanneer er meer informatie bekend zou zijn, hulpverlening in het vrijwillige kader misschien ook toereikend is. Mevrouw J geeft aan dat zij het belangrijk vindt dat er aandacht aan dit onderwerp besteedt wordt, omdat zij het lastig vindt om een goede samenwerking te vinden met andere gemeenschappen in Nederland. Waar de energie en de pijn voor de betrokkenen zit De heer Mehraz en de heer Halane geven aan dat zij dit probleem een moeilijk vinden en zeer benieuwd zijn, naar bijvoorbeeld wat de belemmerende factoren zijn. Waarom er nu geen contact plaatsvindt tussen pedagogisch professionals en ouders uit de Somalische gemeenschap. Hiervoor zien zij niet zo snel een antwoord. Daarnaast geven zij aan dat zij denken dat het ook een moeilijk probleem is, omdat zij uit ervaring hebben geleerd dat de Somalische gemeenschap angstig is. Daarom is het van groot belang om als beginnend pedagogisch professional uiterst voorzichtig te werk te gaan in het contact met deze doelgroep. De pedagogisch professionals geven aan dat zij het een lastig probleem vinden, omdat zij zich verantwoordelijk voelen om Somalische ouders, ook al lukt het niet, zo goed mogelijk te helpen. De pedagogisch professionals krijgen geen vat op de situatie en weten niet precies wat zij kunnen doen of waar zij rekening mee kunnen houden, om met elkaar in contact te komen. De interactieprocessen waarmee de betrokkenen het onderwerp vormgeven Het is vanuit de interviews duidelijk geworden dat de betrokkenen een andere visie hebben op het onderwerp. Drie van de vier geïnterviewden herkenden en bevestigden het probleem. Eén geïnterviewde gaf hierbij aan zelf geen directe ervaring te hebben in haar werk met deze doelgroep, maar heeft er “in de wandelgangen” wel eens iets over gehoord. Niet alle geïnterviewden zijn het erover eens wie er handelingsverlegen is in deze situatie. Trias Pedagogica is van mening dat ouders uit de Somalische gemeenschap binnen Nederland handelingsverlegen zijn in dit project. Terwijl de pedagogisch professionals aangeven dat het probleem bij hun ligt. Echter zijn alle geïnterviewden het erover eens dat dit een zeer urgent probleem is en het aandacht behoeft. Als laatste wordt er op het gebied van de pijn en energie, aangegeven door De heer Mehraz en de heer Halane, dat zij dit een zeer moeilijk probleem vinden waar zij zo gauw geen oplossing voor weten. De pedagogisch professionals vullen hierbij aan dat zij 15 | Anne Tromp
“Contact”
dit ook een lastig probleem vinden en dat zij zich voor het krijgen van contact met ouders uit de Somalische gemeenschap verantwoordelijk voelen.
Uit deze informatie kan geconcludeerd worden dat de geïnterviewde betrokkenen allemaal van mening zijn dat dit onderwerp een afstudeertraject waard is. Zij zien allen duidelijk het probleem voor ogen, alleen hebben zij hiervoor verschillende redenen. 3.3.4 Terugkoppeling opdrachtgever Op 27 februari 2013 heeft er een gesprek plaatsgevonden met de opdrachtgever naar aanleiding van het lezen van het plan van aanpak. In dit gesprek is feedback gegeven ter verbetering van het plan van aanpak. Aan de hand van onderstaand weergegeven feedback is het plan van aanpak aangepast. Het concept plan van aanpak is prettig leesbaar en de lijn is ook duidelijk. De opdrachtgever vond het een prettige ervaring dat zij werd “meegenomen” tijdens het lezen. De opdrachtgever geeft als algemene opmerking dat het van belang is dat het uiteindelijke plan van aanpak simpel omschreven is en er geen onnodige teksten in staan. Als laatste heeft de opdrachtgever aangegeven dat de centrale, deel- en subvragen nog wat extra aandacht behoeven. Het is volgens de opdrachtgever van groot belang dat deze vragen duidelijk, kort en concreet geformuleerd worden. Daarnaast geldt er een maximaal aantal subvragen, namelijk 3. Wat betreft de vragen heeft de opdrachtgever aangegeven dat dit een ingewikkeld onderwerp is en het daarom moeilijk is om het goed op papier te zetten. Hierbij wordt aangevuld dat dit er in het concept plan van aanpak goed uit ziet.
3.4 Definitieve probleemomschrijving Het moge uit de oriëntatie duidelijk zijn dat Somalische ouders hun weg niet lijken te kunnen vinden naar de hulpverlening. Hierdoor blijkt dat de totstandkoming en het behouden van contact met een pedagogisch professional moeilijk is. Doordat het contact ‘niet van de grond komt’, zouden bijvoorbeeld problemen in de opvoeding zich kunnen opstapelen. Juist op dit cruciale moment, wanneer eventuele kleine en simpele opvoedadviezen kunnen bijdragen aan het oplossen van een beginnend probleem, kunnen deze problemen aangepakt worden en zullen zij hierdoor niet de ruimte krijgen om verder uit te groeien tot een groot probleem. Helaas is gebleken dat contact weinig of niet tot stand komt. Uit onderzoek is gebleken dat migrantengezinnen oververtegenwoordigd zijn in vormen van gedwongen hulpverlening en juist ondervertegenwoordigd zijn in vormen van preventieve hulpverlening . Hieruit kan geconcludeerd worden dat, doordat contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals veelal niet tot stand komt, hulpverlening in een gedwongen kader sneller geïndiceerd is.
3.5 Afbakening en verdeling van de samenwerking Afbakening en verdeling van de samenwerking Naast dit afstudeertraject is er nog een afstudeertraject dat zich zal richten op hetzelfde onderwerp. Dit afstudeertraject wordt uitgevoerd door Vera den Hoedt. Er is voorafgaand aan de afstudeertrajecten een globale verdeling gemaakt om ervoor te zorgen dat de afstudeertrajecten niet overlappen. In dit afstudeertraject zal gekeken worden naar contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders in Nederland. Vera zal zich richten op de opvoedbeleving van Somalische ouders in Nederland en de steun die zij hierbij krijgen.
16 | Anne Tromp
“Contact”
In principe wordt er in beide afstudeertrajecten zelfstandig gewerkt. Er zijn momenten waarop samenwerking gewenst is, zoals tijdens het praktijkonderzoek. Het praktijkonderzoek wordt gezamenlijk uitgevoerd. De data worden daarentegen apart verwerkt en geanalyseerd. Aan het einde van de afstudeertrajecten zal de informatie van beiden afstudeertrajecten worden samengevoegd, dit zal leiden tot een gezamenlijke conclusie. Hoe de verdeling voor het praktijkonderzoek is gemaakt is terug te vinden in hoofdstuk 5.3. Daarnaast zal in het eindstuk van Vera als van mij, een specifiek advies toegevoegd worden waarin onze adviezen samengevoegd worden tot één advies aan Trias Pedagogica. Dit specifieke advies zal in beide stukken hetzelfde zijn, hier is dus geen sprake van plagiaat, maar van samenwerking omdat het gezamenlijk geschreven is.
3.6 Centrale vraag en deelvragen 3.6.1 Centrale vraag Hoe kan Trias Pedagogica het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders stimuleren? 3.6.2 De lijn Om de centrale vraag te kunnen beantwoorden, wordt er zowel een vraag aan de literatuur als aan de praktijk gesteld. Om deze vragen te kunnen beantwoorden moet er een literatuurstudie en een praktijkonderzoek uitgevoerd worden. Dit zijn de twee kernonderdelen van dit afstudeertraject. Middels het uitvoeren van deze twee kernonderdelen kan er een antwoord worden gegeven op de centrale vraag, hetgeen zal bijdragen aan het verminderen van de handelingsverlegenheid. In het onderstaande figuur treft u een schematische weergave van hoe het afstudeertraject is opgebouwd.
3.6.3 Deelvragen en subvragen Deelvraag aan de literatuur Hoe kan het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders gestimuleerd worden? Subvragen aan de literatuur • Wat zijn specifieke opvoedkenmerken binnen Somalische gezinnen in Nederland? •
Wat kan er van invloed zijn op de totstandkoming en in het behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders?
17 | Anne Tromp
•
“Contact”
Hoe kan totstandkoming van contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals gestimuleerd worden?
Deelvraag aan de praktijk Hoe verloopt het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals? Subvragen aan de praktijk • Op welke wijze en met welke pedagogisch professionals treden Somalische ouders in contact? •
Hoe ervaren Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional?
•
Welke verbeterpunten worden door Somalische ouders aangedragen ten aanzien van contact met pedagogisch professionals?
3.6.4 Hoofdbegrippen De hoofdbegrippen die in het gehele afstudeertraject voorkomen worden hieronder gedefinieerd. Dit wordt gedaan om verwarring of onduidelijkheid omtrent de gekozen hoofdbegrippen te voorkomen. Pedagogisch professionals Met pedagogisch professionals worden alle betrokken jeugdhulpverleners in de directe leefwereld van het kind bedoeld. Dit kan zowel een huisarts, een leerkracht als een jeugdhulpverlener zijn. Kinderbeschermingsmaatregel Wanneer er in een gezin sprake is van een ernstig opvoedingsprobleem of andere omstandigheid waarbij de ontwikkeling van het kind in het geding is, kan de kinderrechter besluiten dat een gezin verplicht hulp krijgt. Deze verplichte hulp kan uitgesproken worden in de vorm van een ondertoezichtstelling eventueel in combinatie met een uithuisplaatsing. Migrantenzelforganisaties Hieronder worden zelforganisaties verstaan van één of meer bevolkingsgroepen met een migratieachtergrond. Er bestaan georganiseerde stichtingen die dagelijks activiteiten organiseren, maar er zijn ook kleinschalige organisaties die zich voornamelijk bezig houden met het organiseren van feesten in eigen kring. Medewerkers van migrantenzelforganisaties zijn veelal sleutelpersonen uit een migrantengemeenschap. Zij organiseren bijvoorbeeld samen met andere vrijwilligers activiteiten die zich richten op het gebied van voorlichting, ondersteuning of ontmoeting. Daarnaast kunnen er ook activiteiten georganiseerd worden die maatschappelijk nut hebben, hiervoor kan subsidie worden aangevraagd bij de gemeenten.
3.7 Globale onderzoeksopzet en communicatieplan 3.7.1 Onderzoeksplan Dit globale onderzoeksplan is opgesteld om in kaart te brengen hoe er gezocht wordt naar een antwoord op de deelvraag aan de praktijk, die in dit project is gesteld. De deelvraag is: “Hoe verloopt het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals?” Voorlopig is er bedacht om op deze vraag antwoord te vinden door het doen van kwalitatief onderzoek, middels het afnemen van interviews bij Somalische ouders. De ouders uit de Somalische gemeenschap zullen in dit onderzoek de respondenten zijn. De keuze voor het afnemen van interviews, is omdat deze het meest passend lijken te zijn bij de geformuleerde vraag en de doelgroep die geïnterviewd zal gaan worden. Het doel van de interviews is het verzamelen van informatie, middels een vraaggesprek waarin de beleving van de geïnterviewde voorop staat. Omdat het uit de oriëntatie een gevoelig onderwerp lijkt te zijn bij Somalische ouders, ziet het ernaar uit dat het afnemen van open interviews het meest passend is. 18 | Anne Tromp
“Contact”
Op deze manier kan de achtergrond van de visie van Somalische ouders duidelijk worden. In welke week van het afstudeertraject er ongeveer interviews afgenomen zullen worden, staat hieronder weergegeven. Trias Pedagogica heeft aangegeven te willen fungeren als bemiddelaar in de fase van de totstandkoming in het contact met de Somalische gemeenschap binnen Nederland. Week
Wat doen
Wie
Week 15 – 16 Week 15 – 16 Week 15 – 16 Week 15 – 16 Week 15 – 16
Interview Interview Interview Interview Interview
Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3 Respondent 4 Respondent 5
Week 17 – 18 Week 17 – 18 Week 17 – 18 Week 17 – 18 Week 17 – 18
Uitwerken van het interview Uitwerken van het interview Uitwerken van het interview Uitwerken van het interview Uitwerken van het interview
Respondent 1 Respondent 2 Respondent 3 Respondent 4 Respondent 5
3.7.2 Communicatieplan In de onderstaande tabel staat weergegeven welke afspraken er zijn gemaakt, met wie en wanneer, om de voortgang van dit project te bespreken. In deze contactmomenten staat het communiceren over het project centraal. De contactmomenten tussen mij en het Lectoraat zijn van belang om het project zo goed mogelijk op Trias Pedagogica af te stemmen. Het afstemmen is essentieel, omdat Trias Pedagogica uiteindelijk graag wil komen tot een vermindering van de handelingsverlegenheid. Hiervoor is samenwerking en afstemming nodig. Het Lectoraat stemt zelf, zonder mijn bijzijn, af met Trias Pedagogica. Wat hierin is afgesproken, wordt via het Lectoraat op de onderstaande data met mij gecommuniceerd. In de oriëntatiefase vindt er een gesprek plaats met Trias Pedagogica om het probleem helder te krijgen en in de afsluitende fase zullen de resultaten ook bij Trias Pedagogica gepresenteerd worden. Hiervoor heeft Trias Pedagogica op 18 februari 2013 zijn goedkeuring gegeven. De datum voor deze afspraak wordt nog nader bepaald.
19 | Anne Tromp
“Contact” Afspraken Afspraken met het Lectoraat Bespreken opzet en uitvoering onderzoek voor het plan van aanpak, de onderzoeksvraag; en de literatuuroriëntatie Inleveren plan van aanpak voor feedback De resultaten bespreken van de literatuurstudie en kijken naar het onderzoeksplan. Oefenen met het opstellen van een interviewleidraad Bespreken voorgang van het praktijkonderzoek en informatie over hoe je de resultaten van het onderzoek het best kunt beschrijven Afspraken met Trias Pedagogica Kennismaking en een oriënterend interview afnemen. Zicht krijgen op het onderwerp Presentatie van het eindverslag en de resultaten
Wie
Wanneer
Mw. Naber en mw. Knippels
30 januari 2013
Mw. Knippels Mw. Knippels
19 februari 2013 27 februari 2013
Mw. Knippels
20 maart 2013
Mw. Knippels
17 april 2013
Dhr. Mehraz en dhr. Halane Dhr. Mehraz en dhr. Halane Afspraken met dhr. van Goor en de studenten uit de afstudeerkring Op de hoogte houden van mijn vorderingen tijdens Dhr. Van Goor en de het project en vragen om feedback afstudeerkring
20 | Anne Tromp
18 februari 2013 Nader te bepalen
Zie schoolrooster
“Contact”
4. Verslag literatuurstudie 4.1 Inleiding In het theoretisch kader wordt er, op grond van de uitgevoerde literatuurstudie, een antwoord gegeven op de drie onderstaande subvragen. Na het beantwoorden van alle subvragen wordt er in de conclusie antwoord gegeven op de centrale vraag: “Hoe kan het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders gestimuleerd worden?” Subvragen aan de literatuur • Wat zijn specifieke opvoedkenmerken binnen Somalische gezinnen in Nederland? •
Wat kan er van invloed zijn op de totstandkoming en in het behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders?
•
Hoe kan totstandkoming van contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals gestimuleerd worden?
Om een antwoord de vinden op de bovenstaande vragen is gebruik gemaakt van passende literatuur. Deze literatuur is gevonden door het raadplegen van verschillende zoekfuncties, welke in de onderstaande tabel staan weergegeven. De literatuur bestaat uit wetenschappelijke artikelen, boeken en overige publicaties. Een uiteenzetting van de gebruikte literatuur is in de bijlage toegevoegd. Zoekfuncties: www.scholar.google.nl www.books.google.nl www.nji.nl www.bibliotheekcatalogus.inholland.nl
Trefwoorden: Preventie, jeugdhulpverlening, Somalische ouders, kinderen, migranten, vluchtelingenhulp en communicatie tussen pedagogisch professionals en ouders
4.2 Theoretisch kader 4.2.1 Wat zijn specifieke opvoedkenmerken binnen Somalische gezinnen in Nederland? Allereerst zal de bovengenoemde vraag gesteld worden. Door het beantwoorden van deze vraag kan er een beeld geschetst worden hoe Somalische ouders hun kinderen opvoeden in Nederland. In het artikel van Tuk (2010) worden een aantal opvoedkenmerken genoemd, welke specifiek voorkomen binnen Somalische gezinnen. Allereerst noemt Tuk (2010) dat Somalische ouders weinig tot geen onderscheid maken tussen ontwikkelingsfasen van hun kind. Het verschil tussen de baby, peuter- en kleuter fase en de daarbij passende pedagogische aanpak wordt niet gekend door Somalische ouders. Daarentegen wordt de ontwikkelingsfase puberteit wel herkend. In deze ontwikkelingsfase hebben Somalische ouders duidelijke verwachtingen van hun kinderen, namelijk dat zij geen alcohol gebruiken en geen vrije omgang (en eventueel seksueel contact) hebben met het andere geslacht. 21 | Anne Tromp
“Contact”
Een tweede kenmerk is dat godsdienst bij Somalische ouders als leidraad fungeert voor het vormgeven van de opvoeding. De godsdienst waar Somalische gezinnen zich bij aansluiten is volgens Wolf (2011) de Islam. In de Somalische gemeenschap binnen Nederland is ongeveer 95% islamitisch en worden de Koranvoorschriften onder andere gebruikt als opvoedingsdoelen. Somalische ouders zijn er van overtuigd dat hun kinderen goede volwassenen worden wanneer zij zich aan deze voorschriften houden. Een derde opvoedkenmerk in Somalische gezinnen is dat Somalische ouders het belangrijk vinden dat de factoren respect, regels, gezag, scholing en discipline aan hun kinderen wordt bijgebracht. Hierbij vult Nieuwhof (2005) aan dat het behalen van goede cijfers en het volgen van een gedegen opleiding voor Somalische ouders ook belangrijk is. Wat betreft de bovengenoemde factoren is het opvallend gebleken dat Somalische ouders totaal andere factoren in de opvoeding belangrijk vinden dan autochtone Nederlandse ouders. Een voorbeeld hiervan is dat het behalen van goede cijfers en het volgen van een goede opleiding door Somalische ouders op nummer één wordt gezet. Daarentegen wordt deze factor door autochtone Nederlandse ouders pas op de negende plaats genoemd. De factor die autochtoon Nederlandse ouders op één zetten is het leren rekening houden met anderen. Deze factor wordt door Somalische ouders op de achtste plek teruggevonden. Somalische ouders verwachten volgens Tuk (2010) gehoorzaamheid van hun kinderen op de bovengenoemde factoren. Deze verwachtingen wordt gewenst en indien nodig afgedwongen. Wanneer kinderen niet gehoorzamen, is het bekend dat er in de Somalische gemeenschap gebruik gemaakt kan worden van fysieke straffen. Bovengenoemde onderzoeken geven hierover geen cijfers maar in een studie van Prinzie e.a. (2005) is hierover indirect bewijs gevonden. Volgens hen laat de praktijk zien dat er in de opvoeding binnen Somalische gezinnen, regelmatig fysiek gestraft wordt. Het fysiek straffen van je kind wordt in Nederland gezien als kindermishandeling en is daarom streng verboden. Prinzie e.a. (2005) hebben onderzoek gedaan naar hoe vaak kindermishandeling bij nieuwe gezinnen in Nederland, die afkomstig zijn uit Afrika, voorkomt. Uit dit onderzoek is gebleken dat kindermishandeling in die gezinnen ongeveer drie keer zo vaak voorkomt in vergelijking tot autochtone Nederlandse gezinnen. Het vierde kenmerk dat genoemd wordt is dat Somalische ouders een sterk onderscheid in de benadering van jongens en meisjes maken. Dit wordt ook wel het verschil in benadering van gender genoemd. Binnen de religieuze opvoedingscultuur die heerst in Somalische gezinnen, wordt er van meisjes verwacht dat zij enerzijds goed presteren op school en anderzijds veel huishoudelijke taken vervullen. Meisjes worden dan ook voorbereid om later een goede huisvrouw te zijn. Jongens krijgen daarentegen veel vrijheid binnen de strikte regels. Nieuwhof en Mohamoud (2000) vullen hierop aan dat Somalische ouders van jongens daarbij wel verwachten dat zij assertief, hard werkend en materieel succesvol zijn. Het vijfde kenmerk dat opvallend is in Somalische gezinnen, is de rol van vaders. In Somalische gezinnen wordt verwacht dat vaders het familiegezag dragen. Deze rol als gezagshouder wordt onder andere gecreëerd doordat er verwacht wordt dat de vader voor het inkomen zorgt. Volgens Distelbrink, Essayah en Vandenbroecke (2010) zijn een deel van de migrantenvaders gemiddeld weinig betrokken bij de opvoeding. Hun taken liggen in het kostwinnerschap en het vertegenwoordigen van het gezin buitenshuis. Hierdoor komt de taak van de dagelijkse opvoeding en verzorging van de kinderen bij de moeder te liggen.
22 | Anne Tromp
“Contact”
Een zesde kenmerk dat Tuk (2010) noemt is dat er veel Somalische moeders alleenstaand zijn. Redenen die Harding, Clarke en Chapelle (2007) hiervoor geven zijn dat hun partner overleden is of nog in Somalië verblijft. Daarnaast zou het ook zo kunnen zijn dat hun partner nog in een ander land verblijft of dat ouders gescheiden zijn. Hierdoor zijn de Somalische moeders gedwongen om alleen hun kinderen op te voeden. Volgens Pels, Distelbrink en Postma (2009) heeft alleenstaand moederschap in dit soort groeperingen gevolgen. Een gevolg is bijvoorbeeld dat alleenstaand moederschap, moeders in een sociaal isolement kan brengen . Als laatste noemt Tuk (2010) dat het meemaken van oorlogsgeweld en het verliezen van dierbaren speelt binnen sommige Somalische gezinnen. Gezinnen kunnen hierdoor incompleet zijn. Het meemaken van oorlogsgeweld en het verliezen van dierbaren kan leiden tot psychische schade. Laban (2011) vult hierbij aan dat psychische schade bij Somalische vluchtelingen en asielzoekers daadwerkelijk veel voorkomt. De meest voorkomende vormen van psychische schade zijn posttraumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angsten. Psychische schade kan invloed uitoefenen in de wijze waarop ouders contact hebben met hun kind en hun opvoeding vormgeven. Volgens Tuk (2010) zou psychische schade bij ouders zelfs kunnen leiden tot mishandeling van hun kind. Daarnaast kan het opvoeden van kinderen die beschadigd zijn door het ervaren van oorlogsgeweld, vragen om een specifieke pedagogische aanpak van ouders. Conclusie Uit de literatuur is naar voren gekomen dat Somalische ouders een significant andere kijk hebben op welke kenmerken en regels belangrijk zijn in het opvoeden van hun kinderen, dan autochtoon Nederlandse ouders. De kenmerken zoals het bijbrengen van respect, discipline, gezag en het houden aan regels worden in sommige Somalische gezinnen afgedwongen door het gebruiken van lijfstraffen, hetgeen in Nederland strikt verboden is. Daarnaast is er uit de literatuur bekend geworden dat in Somalische gezinnen de Islam als richtlijn fungeert in de opvoeding. Ook bestaat er een duidelijke verdeling tussen de taken van jongens en meisjes en worden vaders gezin als kostwinnaar. De zorg- en opvoedtaken liggen daarentegen bij moeder. Hiermee zijn een aantal specifieke opvoedkenmerken binnen Somalische gezinnen in Nederland duidelijk gemaakt. 4.2.2 Wat kan er van invloed zijn op de totstandkoming en in het behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders? De functie van deze tweede deelvraag is het vaststellen welke factoren van invloed kunnen zijn op de totstandkoming en het behoud van contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals. In de zoektocht naar literatuur is er ook gezocht naar invloeden bij migrantenouders, in plaats van specifiek Somalische ouders. Hier is in deze literatuurstudie voor gekozen omdat Somalische ouders onderdeel zijn van de bovenliggende groep ‘migrantenouders’. Bellaart en Pehlivan (2011) geven aan dat er sprake lijkt te zijn van een grote kloof tussen migrantengezinnen waaronder andere ook Somalische gezinnen deel van uitmaken en pedagogisch professionals. Deze kloof lijkt een negatieve invloed uit te oefenen op de totstandkoming en in het behouden van contact tussen beiden. De kloof zorgt er volgens hen voor dat migrantenouders niet goed weten wat een pedagogisch professional doet en waar jeugdhulpinstanties voor dienen. De 23 | Anne Tromp
“Contact”
kloof is volgens hen het grootst bij migrantengezinnen die slecht zijn geïntegreerd. Doordat migrantenouders slecht geïntegreerd zijn, verkeren zij veelal in een achterstandspositie.
Factoren waaraan herkend kan worden of migrantenouders in een achterstandspositie verkeren, zijn bijvoorbeeld wanneer de Nederlandse taal niet of nauwelijks beheerst en gesproken wordt. Taalproblemen kunnen migrantenouders belemmeren om contact te maken met een pedagogisch professional. Vanwege deze taalbarrière kunnen migrantenouders bang zijn om niet alles te volgen in het gesprek met een pedagogisch professional. Daarnaast zouden migrantenouders ook “door de mand kunnen vallen”, doordat zij vragenlijsten niet begrijpen, die voorafgaand aan sommige contacten met een pedagogisch professional ingevuld dienen te worden. Een andere factor waaraan herkend kan worden of migrantenouders in een achterstandspositie verkeren, is wanneer zij niet bekend zijn met de werkwijze van Nederlandse instellingen. De laatste factor die genoemd wordt is het sociale netwerk van migrantenouders. Wanneer migrantenouders voornamelijk bewegen in hun eigen kring in de eigen cultuur, zou dit kunnen duiden op een eventuele achterstandspositie. De aanwezigheid van de bovengenoemde factoren in de Somalische gemeenschap lijkt de kloof grotendeels te veroorzaken. Dit is volgens Bellaart en Pehlivan (2011) de grootste reden waardoor de totstandkoming van contact, tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals, bemoeilijk wordt. Daarentegen geven Nieuwhof en Mohamoud (2000) aan dat volgens hen de grootste drempel in de totstandkoming en het behouden van contact, ligt bij het feit dat de Somalische bevolking nooit autoriteit in hun samenleving gekend heeft. De Somalische gemeenschap kent vanuit hun land van herkomst geen hiërarchie en daardoor hebben zij hier geen respect voor. De Somalische samenleving is gebaseerd op gelijkheid en opgebouwd uit clans. Het leven in de vorm van clans is volgens Tuk (2010) zeer bepalend. Het houdt in dat je leeft in een besloten groep en de kern van deze groep bestaat voornamelijk uit familie. In deze clans is er geen sprake van hiërarchisch, gestructureerd gezag maar wordt er samen in een groep geleefd. Fangen (2006) vult hierbij aan dat de verantwoordelijkheid voor de arme- of hulpbehoevende mensen, de plicht was van de clan. Geld transacties gingen van hand tot hand en afspraken werden gemaakt van mond tot mond. Het leven in Nederland is daarentegen meer individualistisch en daardoor zijn overheidsinstellingen in Nederland voor de Somalische gemeenschap dan ook een geheel nieuw fenomeen. Naast het feit dat Somalische ouders in Nederland voor het eerst in contact komen met overheidsinstellingen, zijn er meer factoren die verschillen met de levensomstandigheden in Somalië. Voorbeelden van dergelijke factoren zijn een ander klimaat, een andere taal, een andere cultuur en het leven van een nomadisch bestaan. Het opbouwen van een nieuw leven in een land waar grote verschillen in levenswijze zijn zorgt er volgens Reek (2001) voor dat een groot deel van de Somalische gemeenschap in Nederland, zich niet thuis voelt in Nederland. Onder het ‘niet thuis voelen’ verstaat Tuk (2010) dat een deel van de Somalische gemeenschap niet op de hoogte is van wet- en regelgeving, van gebruiken, gewoonten en omgangsvormen in Nederland. Doordat Somalische ouders niet op de hoogte zijn van de Nederlandse gebruiken zou dit van invloed zijn op de totstandkoming en het behouden van contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals. Broek, Kleijnen en Keuzenkamp (2010) geven aan dat het een taboe is voor sommige migrantengezinnen om hulp te zoeken bij pedagogisch professionals. Vragen om hulp bij de 24 | Anne Tromp
“Contact”
opvoeding, hoor je volgens sommige migrantengezinnen alleen te doen wanneer er sprake is van een ernstig probleem. Migrantenouders zijn het vaak niet gewend om met buitenstaanders te praten over hun wijze van opvoeden of problemen die er spelen in de privésfeer. Hierdoor kunnen migrantenouders zich mogelijk terughoudend opstellen tegenover pedagogisch professionals. Nieuwhof (2005) vult hierbij aan dat Somalische ouders vragen van pedagogisch professionals veelal ervaren als bemoeienis. De meeste Somalische ouders bespreken hun “problemen” liever met hun informele netwerk, dit is de omgeving die zij kunnen vertrouwen. Een gevoel van schaamte kan er ook voor zorgen dat Somalische ouders liever niet in contact treden met een pedagogisch professional. Naast schaamte kan ook wantrouwen er voor zorgen dat Somalische ouders afstand houden van pedagogisch professionals. Dit wantrouwen is volgens Tuk (2010) gebaseerd op negatieve ervaringen die Somalische ouders in het verleden hebben gehad met pedagogisch professionals. Daarnaast kunnen ook negatieve ervaringen van anderen in het netwerk van Somalische ouders bijdragen aan het vertrouwen dat migrantenouders hebben in pedagogisch professionals. Tot slot zou het wantrouwen ook te maken kunnen hebben met angst van migrantenouders voor consequenties die het zoeken van contact met een pedagogisch professional kan hebben. De angst is dat de opvoedpraktijken van migrantenouders afwijken van de norm die geldt in Nederland en daardoor sneller afgekeurd wordt. Daarnaast bestaat er ook een grote angst om “je kind kwijt te raken”, middels ingrijpende vormen van hulpverlening. Factoren die ook van invloed kunnen zijn op de totstandkoming en het behouden van contact, kunnen volgens Bellaart en Pehlivan (2011) bij de jeugdhulpinstanties liggen waar pedagogisch professionals werken. Zo is gebleken dat jeugdhulpinstanties een aanzienlijk groter aanbod hebben in zwaardere vormen van hulpverlening voor migrantengezinnen, dan preventieve vormen van hulpverlening. De reden hiervoor is dat de preventieve hulpverlening niet effectief gebleken is. Dit kwam onder andere door misverstanden in de communicatie tussen migrantenouders en pedagogisch professionals. Hierin gaat het niet alleen om taalproblemen, maar ook in het niet kunnen begrijpen van elkaar waardoor er misverstanden ontstaan en het contact met pedagogisch professionals voortijdig verbroken wordt of überhaupt niet tot stand komt. Conclusie Uit de bovenstaande literatuur is naar voren gekomen dat de interactie tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders moeizaam tot stand komt, doordat er sprake is van grote cultuurverschillen, taalproblemen, wantrouwen en een ondervertegenwoordiging aan preventieve hulpverlening bij jeugdhulpinstanties. Binnen de literatuur bestaat geen consensus over welk element de grootste invloed heeft op het tot stand komen van contact. Enerzijds wordt er gesproken van een grote kloof, die ervoor zorgt dat migrantenouders niet goed weten wat een pedagogisch professional doet en dat dit de totstandkoming van contact negatief beïnvloed. Anderzijds wordt er aangegeven dat het niet tot stand komen van contact met de wijze van leven in het land van herkomst te maken heeft. Het niet kennen van een hiërarchie en overheidsinstellingen, bemoeilijkt de vraag naar volledige aanpassing. In dit onderzoek wordt er vanuit gegaan dat beide elementen van invloed zijn. Hiermee zijn een aantal factoren benoemd die van invloed zijn op de totstandkoming en in het behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders. 25 | Anne Tromp
“Contact”
4.2.3 Hoe kan totstandkoming van contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals gestimuleerd worden? De derde subvraag heeft als functie het benoemen van stimulerende factoren die de totstandkoming van contact bevorderen. De wijze waarop je totstandkoming van contact tussen migrantenouders ouders en pedagogisch professionals kunt stimuleren is volgens Ince en Berg (2010) door pedagogisch professionals op een outreachende wijze te laten werken. Outreachend werken wordt door Doorn (2008) vertaald als: “erop afgaan”. Ofwel hulp, steun of dienstverlening bieden aan ouders die zelf niet om hulp vragen of niet de juiste zorg ontvangen. Het zoeken van contact, aanbieden van steun en eventueel helpen van ouders die zelf niet om hulp vragen, stimuleert de totstandkoming van contact tussen pedagogisch professionals en (migranten)ouders. Daarnaast draagt het bij aan het bouwen van een vertrouwensrelatie tussen beide en versterkt het de ouderlijke betrokkenheid. Outreachend werken is volgens Distelbrink, Essayah en Vandenbroecke (2010) een voorbeeld van werken aan de “frontlinie”. “Frontlinie” is volgens hen een naam voor personen en organisaties, die dichtbij burgers, zoals bijvoorbeeld migrantenouders, staan en activiteiten ondernemen om hun belangen te behartigen. De frontlinie kan op informele wijze in contact komen met migrantenouders. In dit contact kan de frontlinie fungeren als brug door te bemiddelen tussen migrantengroepen en pedagogisch professionals die werken bij jeugdhulpinstanties. Volgens Distelbrink, Essayah en Vandenbroecke (2010) kan de frontlinie functie het beste uitgevoerd worden door migrantenzelforganisaties. De reden hiervoor is dat migrantenzelforganisaties vaak dichtbij migrantenouders staan en een veilig en vertrouwd terrein vormen voor ouders. Hierdoor zal de stap sneller worden gemaakt om naar een migrantenzelforganisatie toe te gaan. Om contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders te kunnen stimuleren, moeten er volgens Bellaart en Pehlivan (2011) eerst drempels weggenomen worden. Degene die deze drempels bij migrantenouders weg zouden kunnen nemen, zijn migrantenzelforganisaties. Migrantenorganisaties zouden kunnen fungeren als sleutelfiguur. Het is gebleken dat migrantenzelforganisaties hier geschikt voor zijn, omdat zij dicht bij de doelgroep staan en goed aanvoelen op welke wijze zij contact kunnen maken met migrantenouders. Ook is gebleken dat de sleutelfiguren van migrantenzelforganisaties zich betrokken opstellen, inzet tonen en flexibel zijn. Het lukt sleutelfiguren om het vertrouwen te winnen van ouders en daarnaast sporen ze ouders ook aan, om indien nodig, hulp te zoeken bij jeugdhulpinstanties. De wijze waarop de sleutelfiguren dit doen is door bijvoorbeeld hulp aan te bieden in eigen taal en door rekening te houden met verschillende verbale communicatiestijlen. Dit heeft een positieve uitwerking op het creëren van een vertrouwensband met migrantenouders. Wanneer er eenmaal contact is gemaakt, kunnen migrantenorganisaties ouders voorlichting geven over pedagogisch professionals, jeugdhulpinstanties en indien nodig ouders leiden naar eventuele jeugdhulpinstellingen. Uit het onderzoek dat Bellaart en Pehlivan (2011) hebben uitgevoerd, is naar voren gekomen dat er in de laatste jaren daadwerkelijk gebruik gemaakt wordt van de samenwerking tussen migrantenzelforganisaties en pedagogisch professionals. Dit is volgens hen een samenwerking die een positieve invloed heeft op de totstandkoming en het behouden van contact. Migrantenouders worden beter bereikt en indien nodig ook geholpen door een pedagogisch professional. Door begeleiding van migrantenorganisaties lijken migrantenouders meer vertrouwen te krijgen in pedagogisch professionals en leren zij Nederlandse instellingen beter kennen. Daarnaast kunnen 26 | Anne Tromp
“Contact”
migrantenorganisaties goed helpen bij praktische problemen, door bijvoorbeeld te fungeren als tolk of door voorlichting te geven over Nederlandse instellingen aan migrantenouders. Tuk (2010) geeft daarentegen aan dat contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders gestimuleerd kan worden wanneer pedagogisch professionals zich verdiepen in de achtergrond van Somalische ouders. Doordat een pedagogisch professional zich verdiept in de leefwereld en afkomst van Somalische ouders, kan er meer rekening gehouden worden met de omstandigheden waar Somalische ouders in Nederland mee te maken krijgen. Het beste zou zijn wanneer een pedagogisch professional de taal van Somalische ouders spreekt, vanuit het idee dat die daardoor beter aansluiting kan vinden. Daarnaast zouden Somalische ouders zich sneller kunnen identificeren met een pedagogisch professional welke een allochtone of (het liefst) een Somalische achtergrond heeft. Dit heeft ermee te maken dat Somalische ouders zich veelal niet kunnen vinden in Nederlandse opvoedingsdoelen, welke pedagogisch professionals met een autochtone afkomst ter sprake brengen. Gray (2012) beaamt de bovenstaande informatie en vult hierbij aan dat Somalische ouders het gevoel hebben dat allochtone professionals zich sneller in kunnen leven, vanwege hun grotere kennis en ervaring in het leven en het werken met migrantengezinnen. Als laatste vult Nieuwhof (2005) hierop volgend aan dat totstandkoming van contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders gestimuleerd kan worden wanneer pedagogisch professionals een goede luisterhouding aannemen. Somalische ouders moeten in het contact met pedagogisch professionals het gevoel krijgen dat ze gehoord worden en dat hun inbreng van belang is. Daarnaast moeten Somalische ouders ook de ruimte krijgen om problemen in hun eigen woorden te vertellen. Conclusie Uit de bovenstaande literatuur kan worden geconcludeerd dat de totstandkoming van contact op verschillende wijze gestimuleerd kan worden. Allereerst wordt er genoemd dat een outreachende werkwijze van pedagogisch professionals veel deuren bij Somalische ouders kan openen. Daarnaast is samenwerking met migrantenzelforganisaties gewenst. Dit wordt benoemd door meerdere auteurs en lijkt een werkzame factor te zijn in het tot stand komen van contact tussen migrantenouders en pedagogisch professionals. Migrantenzelforganisaties kunnen een bijdrage leveren op het gebied van bemiddeling, voorlichting en motivering in het contact tussen migrantenouders en pedagogisch professionals. Als werkzame factor is het ook gewenst dat pedagogisch professionals zich verdiepen in de leefwereld en achtergrond van Somalische ouders, om zo de totstandkoming van contact te stimuleren. Als laatste wordt als stimulerende factor genoemd dat de voorkeur bij migrantenouders ligt in het contact met een pedagogisch professional met een allochtone achtergrond. Op deze wijze kunnen migrantenouders zich hier sneller mee identificeren. Uit de literatuurstudie kan geconcludeerd worden dat er diverse factoren zijn die het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals positief kunnen beïnvloeden.
4.3 Antwoord op de deelvraag aan de literatuur Nu alle drie de subvragen aan de literatuur beantwoord zijn, kan de deelvraag aan de literatuur beantwoord worden. “Hoe kan het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders gestimuleerd worden?”. 27 | Anne Tromp
“Contact”
Het is in de literatuur duidelijk geworden dat contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders moeizaam tot stand komt.
Volgens de literatuur heeft dit onder andere te maken met grote cultuurverschillen, wantrouwen, taalproblemen en negatieve ervaringen van Somalische ouders met de jeugdhulpverlening. De totstandkoming van contact kan volgens de literatuur op verschillende manieren gestimuleerd worden. Een manier is om op een outreachende wijze te werken, waardoor contact tot stand komt en eventuele problemen in een vroegtijdig stadium opgespoord en aangepakt kunnen worden. Daarnaast kan totstandkoming van contact gestimuleerd worden wanneer samenwerking plaatsvindt tussen migrantenzelforganisaties, migrantenouders en pedagogisch professionals. Migrantenzelforganisaties kunnen een waardevolle brugfunctie vervullen in het tot stand komen van contact, doordat zij een onderdeel van het netwerk van migrantenouders zijn. Hierdoor voelt het contact tussen een sleutelfiguur van een migrantenzelforganisatie en migrantenouders al snel vertrouwd. Daarnaast is een samenwerking met migrantenzelforganisaties ook waardevol omdat zij de achterban van migrantenouders weten te bereiken. Migrantenzelforganisaties zijn voor migrantenouders bekend en vertrouwd, de sleutelfiguren hebben een flexibele houding en de vrijwilligers hebben meestal dezelfde culturele achtergrond. Dit zorgt ervoor dat migrantenouders zich sneller begrepen voelen. Wanneer pedagogisch professionals zich verdiepen in de leefwereld en achtergrond van Somalische ouders, bevordert dit het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders. Sommige Somalische ouders hebben daarnaast de voorkeur om contact te hebben met een pedagogisch professional met een allochtone achtergrond. Hierdoor kunnen Somalische ouders zich sneller met een pedagogisch professional identificeren. In bijlage 1 vindt u een systematische weergave van de bovengenoemde informatie.
4.4 Terugkoppeling opdrachtgever De opdrachtgever heeft ervoor gekozen om behalve op het plan van aanpak, gedurende het afstudeertraject geen tussentijdse feedback te geven. Een inhoudelijke reactie op het literatuuronderzoek zal gegeven worden wanneer het eindstuk ontvangen is. De reden die de opdrachtgever hiervoor geeft heeft te maken met tijdgebrek..
28 | Anne Tromp
“Contact”
5 Verslag praktijk onderzoek 5.1 Inleiding Tijdens het schrijven van de literatuurstudie, is er een antwoord gegeven op de deel- en subvragen aan de literatuur. In het praktijkonderzoek zal er op grond van verzamelde informatie een antwoord gegeven worden op drie subvragen aan de praktijk. Wanneer alle subvragen uitgewerkt en beantwoord zijn, kan er in de conclusie antwoord gegeven worden op de deelvraag aan de praktijk: “Hoe verloopt het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals?”. Subvragen aan de praktijk • Op welke wijze en met welke pedagogisch professionals treden Somalische ouders in contact? •
Hoe ervaren Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional?
•
Welke verbeterpunten worden door Somalische ouders aangedragen ten aanzien van contact met pedagogisch professionals?
5.2 Taakverdeling In hoofdstuk drie is er aangegeven dat er nog een afstudeertraject is dat zich op Somalische ouders in Nederland richt. Om zoveel mogelijk informatie te kunnen verzamelen is ervoor gekozen om het praktijkonderzoek gezamenlijk uit te voeren. Voordat het praktijkonderzoek uitgevoerd kon worden is er een duidelijke taakverdeling gemaakt. Dit is gedaan om te voorkomen dat er (teveel) overlap is in beide afstudeertrajecten. In dit afstudeertraject is er gebruik gemaakt van data die verzameld zijn middels het afnemen van interviews. In het andere afstudeertraject zijn data gebruikt die verzameld zijn middels het doen van observaties en uit een interview met een professional. Omdat alle verzamelde data relevant lijken voor het advies dat uiteindelijk aan Trias Pedagogica gegeven zal worden, is ervoor gekomen om de data samen te brengen. De samengevoegde informatie is terug te vinden in paragraaf 5.8 ´Gezamenlijke conclusie praktijkonderzoek´. In deze eindconclusie wordt er gekeken naar alle verzamelde data in het praktijkonderzoek. Daarnaast zal er in het eindstuk van dit afstudeertraject ook een specifiek advies gegeven worden waarin de resultaten uit beide afstudeertrajecten meegenomen worden. Er zal gebruik worden gemaakt van de twee bovengenoemde dataverzamelingsmethoden in dit afstudeertraject.
5.3 Methodologische verantwoording 5.3.1 Type onderzoek In dit afstudeertraject is ervoor gekozen om kwalitatief onderzoek te doen. Hier is voor gekozen omdat kwalitatief onderzoek gekenmerkt wordt als open en flexibel. Daarnaast staat de beleving van de onderzochte centraal. Doordat de onderzoeker tijdens het uitvoeren van het onderzoek het ‘veld’ in zal gaan en in contact komt met Somalische ouders, zullen de bovengenoemde kenmerken van pas komen. Daarnaast lijkt kwalitatief onderzoek geschikt omdat er verwacht wordt dat de onderzoeker zich kan aanpassen aan veranderende omstandigheden tijdens het project. Als laatste is kwalitatief
29 | Anne Tromp
“Contact”
onderzoek ook geschikt, omdat er geen kleine groep respondenten benaderd zal worden (Verhoeven, 2007).
5.3.2 Dataverzamelingsmethoden Om antwoord te geven op de deelvraag aan de praktijk is er tijdens dit onderzoek gekozen voor twee verschillende dataverzamelingsmethoden: 1. Interviewen 2. Observeren Om de subvragen aan de praktijk te kunnen beantwoorden wordt er gebruik gemaakt van de informatie uit de interviews. De subvragen die Vera den Hoedt in haar praktijkonderzoek stelt zullen aan de hand van de observaties beantwoord worden. Hier is voor gekozen om alle verzamelde gegevens zo optimaal mogelijk te gebruiken en overlap in de afstudeertrajecten te voorkomen. Interviewen Er is gekozen om interviews af te nemen omdat deze methode het meest passend lijkt bij de geformuleerde vragen en de doelgroep die geïnterviewd gaat worden. De interviews zullen afgenomen worden in de pauze en na afloop van de publieksbijeenkomsten. Er wordt naar gestreefd om in totaal vijf ouders te interviewen. Het doel van de interviews is het verzamelen van informatie, middels een vraaggesprek waarin de beleving van de geïnterviewde voorop staat. Omdat uit de oriëntatie is gebleken dat het onderwerp gevoelig ligt bij Somalische ouders, is het afnemen van hafgestructureerde interviews het meest geschikt. Op deze manier kan de achtergrond van de visie en beleving van Somalische ouders duidelijk worden en kan de onderzoeker zich indien nodig in leven. De interviews zullen uitgevoerd worden aan de hand van een interviewleidraad. Deze vindt u in bijlage 2. Er is voor gekozen om een interviewleidraad op te stellen om subjectiviteit te verminderen en om het gesprek structuur te geven. De interviewleidraad wordt tijdens het gesprek als leidend gezien maar er is daarnaast ruimte voor eigen inbreng van ouders. Zowel subvraag één als twee en drie kunnen beantwoord worden aan de hand van de informatie die uit de interviews naar voren komt. Bij subvraag 1 en 2 wordt er gevraagd naar de ervaring van Somalische ouders. Het afnemen van een interview is een methode waarbij de beleving van de respondent (de ouder in dit geval) centraal staat en leent zich goed voor het beantwoorden van deze subvragen. Subvraag 3 vraagt daarentegen om wat specifiekere informatie. Ook hiervoor leent de methode interviewen zich goed omdat dit bij uitstek een methode is om informatie te verzamelen en sluit daardoor goed aan bij subvraag 3. Observeren Trias Pedagogica organiseert publieksbijeenkomsten voor Somalische ouders waarbij er gediscussieerd zal worden over het nut en de noodzaak van het jeugdzorgstelsel. Het doel hiervan is om Somalische ouders te motiveren om in gesprek te gaan met pedagogisch professionals. De informatie die tijdens deze bijeenkomsten naar voren komt is waardevol voor het afstudeertraject. Om deze informatie te registreren zal er geobserveerd worden tijdens een drietal bijeenkomsten. Tijdens de observatie worden er aantekeningen van de informatie en ervaringen die Somalische ouders vertellen gemaakt. De verkregen informatie zal verwerkt worden in een observatieverslag. Er zal tijdens de aanwezigheid bij de bijeenkomsten geen gedrag geturfd worden zoals bij een “normale” observatie gebruikelijk is. Deze vorm van observeren staat niet beschreven in het boek van Verhoeven (2008) en is dan ook geen gebruikelijke manier van observeren. Omdat de informatie 30 | Anne Tromp
“Contact”
die tijdens de bijeenkomsten naar voren komt van groot belang is om mee te nemen en er geen andere methodes bekend zijn die aansluiten bij het verzamelen van deze informatie, is de naam observeren aan deze dataverzamelingsmethode gegeven. De focus tijdens de observaties ligt op het verkrijgen van informatie. De informatie die tijdens de observaties naar voren komt wordt als zeer waardevol gezien voor dit project, omdat er op deze wijze een beeld geschetst kan worden van de visie van Somalische ouders op pedagogisch professionals in Nederland. De aandachtspunten waar op gelet zal gaan worden tijdens de observatie, staan in bijlage 3 weergegeven. De aandachtspunten zijn gevonden aan de hand van voorgaande observatielijsten die wij toegestuurd hebben gekregen van Trias Pedagogica De aandachtspunten die zijn gevonden sluiten goed aan bij de subvragen die Vera den Hoedt in haar praktijkonderzoek stelt.. Doordat er geobserveerd zal worden door twee onderzoekers wordt de mate van subjectiviteit beperkt. 5.3.3 Onderzoeksinstrumenten De onderzoeksinstrumenten die gebruikt zullen gaan worden tijdens het praktijkonderzoek zijn: 1. Interviewleidraad 2. Lijst met aandachtspunten De bovengenoemde onderzoeksmethoden zijn volgens Verhoeven (2007) voor dit afstudeertraject het meest geschikt gebleken. Er zal in dit project worden gestreefd naar valide en betrouwbare resultaten. Hoe dit zal worden gedaan, staat hieronder weergegeven. Om de betrouwbaarheid gedurende dit praktijkonderzoek te waarborgen worden de interviews opgenomen met opnameapparatuur. Hierdoor wordt er gezorgd voor een goede registratie van de stappen die gezet worden in het afstudeertraject, waardoor ze ook herleidbaar zijn. Hetgeen wat in dit onderzoek ook bijdraagt aan de betrouwbaarheid is het nauwe contact wat wordt onderhouden met de opdrachtgever. Om de validiteit van dit praktijkonderzoek te waarborgen worden er bij alle stappen van het project aantekeningen gemaakt in een logboek. Door het registreren van informatie wordt en vertekening van beeld voorkomen. Daarnaast wordt de gevonden informatie in dit project ook gelezen door meelezers. Als laatste draagt de triangulatie waarmee er gewerkt wordt, ook bij aan de validiteit van dit project. 5.3.4 Respondenten De respondenten in dit project zijn Somalische ouders die aanwezig zijn bij de door Trias Pedagogica georganiseerde publieksbijeenkomsten. De onderzoeker zal proberen om in de pauze en na afloop van de publieksbijeenkomsten Somalische ouders te interviewen. Informatie over de achtergrond van de respondenten is onduidelijk, omdat de respondenten door Trias Pedagogica geworven zijn. Wat wel duidelijk is, is dat het Somalische ouders zijn die in Nederland wonen. Trias Pedagogica heeft in het uitnodigen van Somalische ouders voor de publieksbijeenkomsten, geen onderscheid gemaakt (aselecte steekproef). Hierdoor kan er gesproken worden van een representatieve steekproef. Doordat er meerdere publieksbijeenkomsten bijgewoond zullen worden, wordt de kans dat de aanwezige Somalische ouders een goede afspiegeling vormen van de populatie Somalische ouders in Nederland vergroot. 5.3.4 Onderzoeksprocedure en dataverwerking Onderzoeksprocedure In week 16 en 17 zullen er drie publieksbijeenkomsten bijgewoond worden. Voorafgaand aan deze 31 | Anne Tromp
“Contact”
publieksbijeenkomsten zal de heer S. Halane de Somalische ouders informeren over de aanwezigheid van de onderzoekers. Ten tijde van de publieksbijeenkomsten zal er een ongestructureerde observatie uitgevoerd worden. Daarnaast zal er in de pauze en na afloop van de publieksbijeenkomsten naar gestreefd worden om drie Somalische ouders te interviewen. De procedure voor het afnemen van de interviews en observaties staat in de onderstaande tabel weergegeven.
1. 2. 3.
4. 5. 6.
Procedure interviews Volgen van de training ‘Interviewen’ bij het Lectoraat Opstellen van een interviewleidraad De interviewleidraad laten beoordelen door mevrouw V. Knippels en Vera den Hoedt Een proefinterview afnemen bij de heer S. Halane Eventueel aanpassen van de interviewvragen Afnemen van interviews bij Somalische ouders
1. 2. 3.
4.
Procedure observaties Volgen van de training ‘Observeren’ bij het Lectoraat Opstellen van aandachtspunten voor tijdens de observatie De aandachtspunten voor de observatie laten beoordelen door mevrouw V. Knippels en Vera den Hoedt Uitvoeren van de observatie tijdens de drie publieksbijeenkomsten van Trias Pedagogica
Dataverwerking De interviews zullen woordelijk uitgewerkt worden. De verkregen informatie van de observaties wordt verwerkt in een observatieverslag. Vervolgens zal de informatie uit zowel de interviews als de observaties gegroepeerd en verwerkt worden per subvraag. Op deze wijze zullen alle subvragen beantwoord worden. Wanneer alle subvragen beantwoord zijn, kan er een antwoord gegeven worden op de deelvraag van het praktijkonderzoek.
5.4 Beschrijving verloop onderzoek Het praktijkonderzoek is verlopen zoals gepland. Op 23 april 2013, 26 april 2013 en 1 mei 2013 zijn de publieksbijeenkomsten die georganiseerd waren door Trias Pedagogica bijgewoond. De publieksbijeenkomsten werden gehouden in Haarlem Schalkwijk, Amsterdam Noord en Tilburg. Tijdens deze bijeenkomsten is er geobserveerd en zijn er in totaal vijf interviews afgenomen met Somalische ouders. Meer informatie waarom er in totaal vijf Somalische ouders zijn geïnterviewd staat beschreven in hoofdstuk 5.6.2 ‘Methodologische zwakten’. Daarnaast is er ook een interview afgenomen met een professional. Deze professional is werkzaam is bij Trias Pedagogica. Er zijn tijdens het praktijkonderzoek geen afwijkingen opgetreden. De uitwerkingen van zowel de afgenomen interviews als de observaties zijn op te vragen bij de auteur.
5.5 Weergave resultaten en conclusies In dit hoofdstuk zal er een antwoord gegeven worden op de drie geformuleerde subvragen aan de praktijk. Wanneer alle subvragen uitgewerkt en beantwoord zijn, kan er in de conclusie antwoord gegeven worden op de overkoepelende deelvraag: “Hoe verloopt het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals?”. Door het beantwoorden van deze vraag wordt er gekeken naar ervaringen; hoe ervaren Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional.
32 | Anne Tromp
“Contact”
5.5.1 Op welke wijze en met welke pedagogisch professionals treden Somalische ouders in contact? Allereerst zal de bovengenoemde subvraag gesteld worden, door het beantwoorden van deze vraag komt er zicht op met wat voor soort pedagogisch professional, Somalische ouders contact hebben gehad en hoe zij bij deze pedagogisch professional terecht zijn gekomen. Uit de interviews is naar voren gekomen dat vier van de vijf geïnterviewde ouders in het verleden contact heeft gehad met de leerkracht van hun kind. Dit contact vond plaats tijdens bijvoorbeeld een 10 minuten gesprek waarvoor ouders werden uitgenodigd. Twee van de geïnterviewde ouders hebben in het verleden contact gehad met het consultatiebureau. Eén van de ouders is door het consultatiebureau doorverwezen naar een jeugdarts en is drie maanden lang door een jeugdarts begeleid. Een andere ouder heeft na de begeleiding van het consultatiebureau contact gehad met de huisarts over haar kinderen. In plaats van het consultatiebureau heeft een andere geïnterviewde ouder contact gezocht met een pedagogisch professional van de crèche. Deze pedagogisch professional heeft de ouder doorverwezen naar Bureau Jeugdzorg. De ouder is daar in contact gekomen met een pedagogisch professional en is een jaar lang begeleid door deze professional. In tegenstelling tot de andere vier geïnterviewde ouders heeft één van de geïnterviewde ouders aangegeven nog nooit contact te hebben gehad met een pedagogisch professional. In het onderstaande cirkeldiagram staat per respondent overzichtelijk weergegeven met wat voor soort pedagogisch professional de vijf geïnterviewde ouders contact hebben gehad.
33 | Anne Tromp
“Contact”
Conclusie Uit de bovenstaande informatie kan geconcludeerd worden dat de geïnterviewde Somalische ouders op diverse wijzen en met verschillende pedagogisch professionals in contact treden. Het grootste deel van de ouders is via de school van hun kind in contact gekomen met een pedagogisch professional. Daarnaast hebben enkele ouders contact gehad met Bureau Jeugdzorg, een jeugdarts en een dokter. De manier waarop ouders bij deze professionals terecht kwamen was door middel van doorverwijzing. Een kenmerk dat als opvallend gezien kan worden is dat één ouder nog nooit in contact is geweest met een pedagogisch professional. 5.5.2 Hoe ervaren Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional? Door het beantwoorden van deze vraag komt er zicht op hoe Somalische ouders contact met een pedagogisch professional ervaren. Uit de interviews kwam naar voren dat één van de geïnterviewden het contact met pedagogisch professionals zoveel mogelijk probeert te vermijden. De reden hiervoor is dat zij een negatieve ervaring heeft gehad met de leerkracht van haar dochter en pedagogisch professionals niet vertrouwt. De leerkracht adviseerde de ouder om haar dochter op een lager niveau onderwijs te geven en volgens de ouder was dit niet nodig. De ouder heeft aangegeven dat zij denkt dat de leerkracht haar dochter qua niveau naar beneden wilt halen. Daarnaast vertrouwt zij de pedagogisch professionals in Nederland niet omdat zij de kinderen uit Somalische gezinnen uit huis halen en problemen groter maken dan dat ze in werkelijkheid zijn. Een andere geïnterviewde ouder heeft aangegeven geen ervaringen te hebben in het contact met een pedagogisch professional. De redenen hiervoor zijn dat de ouder hier ten eerste geen behoefte aan heeft, ten tweede is het vanuit de Somalische cultuur niet normaal om met onbekenden te praten over je eigen kinderen en ten derde vertrouwt deze ouder pedagogisch professionals in Nederland ook niet. Een reden hiervoor wordt niet gegeven. Drie geïnterviewde ouders geven aan dat zij in het verleden contact hebben gehad met een pedagogisch professional. Gedurende dit contact zijn alle drie de ouders begeleid of geholpen door een pedagogisch professional. De ervaring die de ouders hierbij hebben opgedaan beschrijven zij allen als zeer prettig. Hetgeen dat de ouders als prettig ervaren hebben is dat de pedagogisch professional een duidelijke uitleg gaf over wat de ouder kon verwachten, de pedagogisch professional alle tijd nam voor de ouders, goed luisterde naar wat ouders zeiden en goede adviezen
34 | Anne Tromp
“Contact”
aandroeg. Tijdens de begeleiding van één van de bovengenoemde ouders was er ook een tolk betrokken. Hierdoor konden de ouder en de pedagogisch professional elkaar goed begrijpen.
Conclusie Uit de bovenstaande informatie komt naar voren hoe Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional ervaren. De ervaringen kunnen verdeeld worden in zowel positieve en negatieve als geen ervaringen. Drie van de vijf ouders hebben een positieve ervaring met pedagogisch professionals. De positieve ervaringen lijken gebaseerd te zijn op elementen die ouders als prettig ervoeren in het contact met een pedagogisch professional. Elementen die bijvoorbeeld genoemd worden zijn dat ouders het gevoel krijgen dat er naar hen geluisterd wordt en dat zij goede adviezen krijgen. Twee van de vijf ouders staat daarentegen negatief tegenover pedagogisch professionals. De ene ouder heeft een negatieve ervaring en de andere ouder heeft geen ervaring met pedagogisch professionals. De reden waarom deze twee ouders negatief spreken over pedagogisch professionals, lijkt gebaseerd te zijn op wantrouwen. Dit wantrouwen wordt bij twee ouders veroorzaakt door een negatief beeld wat zij over pedagogisch professionals lijken te hebben. Eén van de ouders is van mening dat pedagogisch professionals problemen groter maken en kinderen uit huis plaatsen. Hoe dit negatieve beeld tot stand is gekomen, daarover is geen informatie bekend. 5.5.3 Welke verbeterpunten worden door Somalische ouders aangedragen ten aanzien van contact met een pedagogisch professional? Deze vraag heeft als functie het benoemen van verbeterpunten voor het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals, vanuit het perspectief van Somalische ouders. Uit de interviews komen verschillende punten naar voren die het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals zouden kunnen verbeteren. Eén van de geïnterviewde ouders geeft aan dat het belangrijk is dat een pedagogisch professional zich moet verdiepen in de Somalische cultuur. Volgens de ouder kan dit een positieve invloed op het contact hebben, omdat een pedagogisch professional zich op deze wijze beter kan inleven in de levenswijze van Somalische ouders. Hetgeen de samenwerking zou kunnen vergemakkelijken. Daarnaast geven drie geïnterviewde ouders aan dat er behoefte is aan informatie over “hoe op te voeden in Nederland”. Het contact kan volgens hen verbeterd worden wanneer hier meer over bekend is bij Somalische ouders. Een idee over wanneer deze informatie verstrekt zou kunnen worden is wanneer pedagogisch professionals contact hebben met ouders zoals bijvoorbeeld op school. In deze uitleg is er niet alleen behoefte aan informatie over hoe je moet opvoeden in Nederland maar ook over wat pedagogisch professionals doen. Wanneer pedagogisch professionals uitleggen waar zij voor komen voelen de ouders zich meer op hun gemak. Een laatste ouder geeft aan dat het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders verbeterd kan worden wanneer er ten alle tijden een tolk betrokken wordt gedurende het contact. Conclusie Uit de interviews is naar voren gekomen dat het contact verbetert kan worden wanneer pedagogisch professionals zich verdiepen in de Somalische cultuur. Daarnaast kan het contact volgens Somalische ouders ook verbeterd worden wanneer pedagogisch professionals voorafgaand het contact meer informatie geven aan ouders. Somalische ouders lijken graag te willen weten wat voor werk pedagogisch professionals nu daadwerkelijk doen. Daarnaast bestaat er ook een behoefte aan 35 | Anne Tromp
“Contact”
informatie bij Somalische ouders over wat pedagogisch professionals verwachten van ouders die hun kinderen opvoeden in Nederland. Tijdens het contact zouden Somalische ouders graag willen dat er een tolk betrokken wordt.
5.6 Bespreken interpretatie van de resultaten 5.6.1 Opvallende aspecten Er zijn verschillende aspecten in het praktijkonderzoek die als opvallend genoemd kunnen worden. Allereerst is het opvallend dat één van de geïnterviewde ouders nog nooit met een pedagogisch professional in contact is geweest en dit zoveel mogelijk probeert te vermijden. Eén van de redenen die de ouder hiervoor geeft is dat het vanuit zijn cultuur niet normaal is om met anderen over de opvoeding te praten. In het theoretisch kader wordt dit aspect verklaard middels de theorie van Broek, Kleijnen en Keuzenkamp (2010). Zij geven hierover aan dat het een taboe is voor sommige migrantengezinnen om hulp te zoeken bij pedagogisch professionals. Vragen om hulp bij de opvoeding hoor je volgens sommige migrantengezinnen alleen te doen wanneer er sprake is van een ernstig probleem. Migrantenouders zijn het vaak niet gewend om met buitenstaanders te praten over hun wijze van opvoeden of problemen die er spelen in de privésfeer. Hierdoor kunnen migrantenouders zich mogelijk terughoudend opstellen tegenover pedagogisch professionals. Een ander opvallend aspect dat door drie ouders genoemd wordt is dat zij pedagogisch professionals totaal niet vertrouwen. Ook hiervoor wordt een verklaring gegeven in het theoretisch kader. Volgens Tuk (2010) is het wantrouwen gebaseerd op negatieve ervaringen die Somalische ouders in het verleden hebben gehad met pedagogisch professionals. Daarnaast kunnen ook negatieve ervaringen van anderen in het netwerk van Somalische ouders bijdragen aan het wantrouwen dat migrantenouders hebben in pedagogisch professionals. Tot slot zou het wantrouwen ook te maken kunnen hebben met angst van migrantenouders voor consequenties die het zoeken van contact met een pedagogisch professional kan hebben. De angst is dat de opvoedpraktijken van migrantenouders afwijken van de norm die geldt in Nederland en daardoor sneller afgekeurd wordt. Daarnaast bestaat er ook een grote angst om “je kind kwijt te raken” middels ingrijpende vormen van hulpverlening. 5.6.2 Methodologische zwakten Een eerste zwakte is dat er tijdens één interview Somalische gesproken werd. Tijdens het afnemen van het interview is de informatie vertaald naar het Nederlands. Het vertalen van de informatie kan de mate van validiteit beïnvloeden omdat het vertaalproces nooit één op één verloopt. Een tweede zwakte is dat tijdens het verzamelen van data er expliciet gevraagd is om antwoorden te geven welke het dichtst bij de eigen waarneming liggen. Hierbij bestaat er een risico dat ouders sociaal wenselijk geantwoord hebben. Dit risico bestaat voornamelijk tijdens face-to-face interviews wanneer ouders geconfronteerd worden met interpretatieve onderwerpen. Er bestaat een kans dat respondenten vragen beantwoord hebben in een sociaal wenselijke richting van het onderzoek. Een laatste zwakte is dat er gedurende het praktijkonderzoek vijf Somalische ouders geïnterviewd zijn. De informatie die verzameld is aan de hand van deze vijf interviews wordt gebruikt om in het algemeen iets te zeggen over Somalische ouders in Nederland. Dit kan gezien worden als een methodologische zwakte omdat een aantal van vijf ouders niet representatief is voor de alle Somalische ouders in Nederland. De reden dat er vijf ouders geïnterviewd zijn is dat veel ouders geen tijd hadden om tijdens of na de bijeenkomst in gesprek te gaan.
36 | Anne Tromp
5.7 Antwoord op de deelvraag aan de praktijk
“Contact”
Door het beantwoorden van de subvragen in de voorgaande hoofdstukken kan er een antwoord gegeven worden op de overkoepelende deelvraag aan de praktijk: “Hoe verloopt het contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals?”. Somalische ouders treden in contact met verschillende pedagogisch professionals. Het grootste deel van de ouders is via de school van hun kind in contact gekomen met een pedagogisch professional. Daarnaast hebben enkele ouders contact gehad met Bureau Jeugdzorg, een jeugdarts en een dokter. De ervaringen die Somalische ouders hebben bij het verloopt van een dergelijk contact met een pedagogisch professional kan onderverdeeld worden in een positieve, negatieve of geen ervaring. Drie van de vijf ouders hebben een positieve ervaring met een pedagogisch professional.
De positieve ervaring is gebaseerd op elementen die ouders als prettig ervoeren in het contact, zoals dat ouders het gevoel kregen dat er naar hen geluisterd werd en dat zij goede bruikbare adviezen kregen. Daarentegen stonden twee van de vijf ouders negatief tegenover het contact met een pedagogisch professional. Eén ouder hiervan heeft een negatieve ervaring en de andere ouder heeft geen ervaring. De reden dat deze twee ouders negatief tegenover pedagogisch professionals staan, lijkt gebaseerd te zijn op wantrouwen. Dit wantrouwen wordt bij twee ouders veroorzaakt door een negatief beeld wat zij over pedagogisch professionals lijken te hebben. Eén van de ouders is van mening dat pedagogisch professionals problemen groter maken en kinderen uit huis plaatsen. Waar deze mening op gebaseerd is, daarover is geen informatie bekend. Uit de bovenstaande informatie kan geconcludeerd worden dat er een verdeeldheid bestaat onder de Somalische ouders over hoe er aangekeken wordt tegen het contact met pedagogisch professionals. Sommige ouders zijn positief gestemd en daarentegen zijn er ook een aantal ouders negatief gestemd.
5.8 Gezamenlijke conclusie praktijkonderzoek Er is gekozen voor een gezamenlijke conclusie om de verzamelde data van dit praktijkonderzoek samen te brengen met de data van het praktijkonderzoek van Vera den Hoedt. Het is van belang om dit te doen omdat alle verzamelde data relevant lijkt voor het advies wat uiteindelijk aan Trias Pedagogica zal worden gegeven. Een aspect uit het praktijkonderzoek is dat er in de interviews vooral gesproken is over contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals, terwijl in de bijeenkomsten verschillende onderwerpen naar voren zijn gekomen. Er werd tijdens de bijeenkomsten echter nauwelijks gesproken over persoonlijke ervaringen met pedagogisch professionals, waar dit in de interviews wel besproken is. Uit de interviews blijkt dat Somalische ouders met verschillende pedagogisch professionals in contact treden. Het grootste deel van de ouders is via de school van hun kind in contact gekomen met een pedagogisch professional. Daarnaast hebben enkele ouders contact gehad met Bureau Jeugdzorg, een jeugdarts en een dokter. De meningen van de ouders over hoe het contact verloopt met een pedagogisch professional zijn verdeeld. Drie van de vijf ouders geven in de interviews aan het contact met een pedagogisch professional als positief te ervaren. De reden dat deze ouders positief tegenover pedagogisch professionals staan is dat zij het gevoel hebben dat er naar hen geluisterd wordt en dat zij bruikbare adviezen hebben gekregen. 37 | Anne Tromp
“Contact”
Twee van de vijf ouders hebben in de interviews aangegeven negatief tegenover pedagogisch professionals te staan. Slechts één van deze ouders heeft daadwerkelijk contact gehad met een pedagogisch professional. De reden dat deze ouders negatief tegenover pedagogisch professionals staan, lijkt gebaseerd te zijn op wantrouwen. Het lijkt alsof dit bij beide ouders wordt veroorzaakt door een negatief beeld dat zij van pedagogisch professionals hebben. Waar deze meningen op gebaseerd zijn is niet goed af te leiden uit de informatie uit de observaties. Tijdens de observaties laten de ouders zich vooral in algemeenheden uit over het contact met pedagogisch professionals. Ze vinden dat pedagogisch professionals teveel vanuit hun eigen referentiekader werken en meer rekening zouden moeten houden met de Somalische cultuur. Ook missen de ouders een samenwerking tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders. Daarnaast geven verschillende ouders aan dat Somalische ouders meer initiatief moeten nemen in het contact en pedagogisch professionals meer moeten vertrouwen. Tijdens de bijeenkomsten hebben ouders zich vooral uitgelaten over hoe contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders zou moeten verlopen. Hoe Somalische ouders tegen het huidig contact aankijken (positief of negatief), is niet besproken. Het is als opvallend te noemen dat Somalische ouders zich tijdens de bijeenkomsten voornamelijk uitdrukken in algemeenheden. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat Somalische ouders zich schamen om naar buiten te treden met eventuele problematiek. In de literatuur van Nieuwhof (2005) komt naar voren dat Somalische ouders hun eventuele problemen liever bij zichzelf houden. Op welk moment een ouder contact heeft met een pedagogisch professional, is waarschijnlijk wanneer zij een vraag over de opvoeding van hun kind hebben. Dit zou de reden kunnen zijn waarom Somalische ouders in de bijeenkomsten hierover terughoudend zijn geweest. Daarentegen hebben Somalische ouders wel persoonlijke ervaringen gedeeld tijdens de interviews. Dit zou verklaard kunnen worden uit het feit dat ouders tijdens het interview alleen waren met de interviewer. Tot slot hebben Somalische ouders zich in de bijeenkomsten uitgelaten over hoe zij de opvoeding in Nederland ervaren en welke vragen zij hebben bij het opvoeden van hun kinderen. Somalische ouders geven aan bij vragen over de opvoeding graag hulp te willen van een pedagogisch professional. De ervaringen en vragen die ouders hebben bij het opvoeden van hun kinderen in Nederland staan hieronder weergegeven. Ervaringen: • Somalische ouders hebben aangegeven kennis te missen over de Nederlandse samenleving; •
Somalische ouders hebben aangegeven het moeilijk te vinden om een balans te vinden tussen de Nederlandse en de Somalische cultuur;
•
Somalische ouders missen de steun van familie en vrienden uit Somalië bij de opvoeding;
•
Somalische ouders hebben aangegeven dat zij het prettig vinden dat hun kinderen goed onderwijs krijgen in Nederland;
•
Somalische ouders hebben aangegeven dat zij in Nederland geleerd hebben om meer te praten met hun kind;
•
Somalische ouders geven aan dat zij het prettig vinden dat zij zich in Nederland niet druk hoeven te maken over de voeding van hun kind.
38 | Anne Tromp
“Contact”
Hulpvragen: • Somalische ouders hebben aangegeven dat zij graag willen leren wat er wel en niet mag in de opvoeding van hun kinderen in Nederland; •
Somalische ouders hebben aangegeven dat zij willen weten wat er moet gebeuren voordat de Raad voor de Kinderbescherming in actie komt;
•
Somalische ouders hebben aangegeven dat zij graag willen leren hoe zij in de opvoeding van hun kinderen de Somalische en de Nederlandse cultuur kunnen combineren.
5.9 Terugkoppeling opdrachtgever Gedurende het praktijkonderzoek heeft er regelmatig overleg plaatsgevonden met de opdrachtgever. De opdrachtgever heeft tijdens een overleg aangegeven akkoord te gaan met de weergave van de interviewleidraad en observatielijst. Daarnaast heeft de opdrachtgever verschillende adviezen gegeven voor het verwerken van de verzamelde data. De opdrachtgever heeft ervoor gekozen om gedurende het afstudeertraject geen inhoudelijke feedback te geven. Een inhoudelijke reactie op het praktijkonderzoek zal gegeven worden wanneer het eindstuk ontvangen is.
39 | Anne Tromp
“Contact”
6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Vergelijking In de aanleiding van dit afstudeertraject wordt de mogelijkheid genoemd dat Somalische ouders het contact met een pedagogisch professional zoveel mogelijk proberen te vermijden. In de literatuur wordt hierover gezegd dat het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders moeizaam tot stand komt. Hiervoor worden verschillende redenen gegeven, zoals cultuurverschillen, wantrouwen, taalproblemen en negatieve ervaringen van Somalische ouders met de jeugdhulpverlening. Uit het praktijkonderzoek blijkt echter dat vier van de vijf geïnterviewde ouders in het verleden contact met een pedagogisch professional hebben gehad. Van deze ouders hebben drie van de vier het contact als positief ervaren en één van de vier als negatief. Daarnaast heeft er één van de vijf ouders nog nooit contact gehad met een pedagogisch professional en probeert deze ouder dit zoveel mogelijk te vermijden. De reden die hiervoor gegeven wordt heeft te maken met wantrouwen jegens pedagogisch professionals zoals werd aangehaald in de literatuur van Tuk (2010). In de literatuur wordt een ideale situatie beschreven waardoor contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders meer van de grond zou kunnen komen. De manier waarop dit beschreven wordt is door een samenwerking aan te gaan met migrantenzelforganisaties. Sleutelfiguren van migrantenzelforganisaties zouden een waardevolle brugfunctie kunnen vervullen om het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders te stimuleren. Bovengenoemd onderwerp werd in de praktijk niet opgemerkt door de Somalische ouders. Somalische ouders geven andere aanwijzingen waardoor het contact gestimuleerd en verbeterd zou kunnen worden. Zij zouden bijvoorbeeld graag willen dat pedagogisch professionals zich meer verdiepen in de Somalische cultuur, zodat er meer begrip opgebracht kan worden voor hun situatie en levenswijze. Deze aanwijzing wordt ook terug gevonden in de literatuur van Tuk (2010) bevestigd door Gray (2012). Een element dat daarentegen niet genoemd wordt in de literatuur maar wel in de praktijk, is dat ouders behoefte hebben aan informatievoorziening. Deze informatie zou zich moeten richten op wat voor werk pedagogisch professionals doen. Somalische ouders willen ook graag weten wat pedagogisch professionals verwachten van ouders die hun kinderen opvoeden in Nederland. Deze elementen zouden volgens Somalische ouders bij kunnen dragen aan het stimuleren en verbeteren van contact tussen beide. Het is opvallend dat het bovengenoemde element over informatievoorziening genoemd is in de praktijk en niet terug gevonden is in de literatuur.
6.2 Antwoord op de centrale vraag “Hoe kan Trias Pedagogica het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders stimuleren?” Trias Pedagogica kan het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefwereld van het kind en Somalische ouders stimuleren door een samenwerkingsverband te creëren tussen pedagogisch professionals en Somalische migrantenzelforganisaties in Nederland. Wanneer Trias Pedagogica een functioneel samenwerkingsverband tussen beiden realiseert kunnen sleutelfiguren van migrantenzelforganisaties een waardevolle brugfunctie vervullen tussen pedagogisch professionals 40 | Anne Tromp
“Contact”
en Somalische ouders. Deze sleutelfiguren zijn hiervoor geschikt omdat zij een onderdeel van het netwerk van Somalische ouders zijn. Hierdoor kan het contact al gauw vertrouwd voelen bij Somalische ouders. De sleutelfiguren kunnen Somalische ouders in contact brengen met pedagogisch professionals. Wanneer sleutelfiguren bemiddelen in een dergelijk contact kunnen zijn Somalische ouders op hun gemak stellen en het gevoel van wantrouwen jegens pedagogisch professionals verminderen. Dit zouden zij kunnen doen door praktische informatie te geven aan ouders over wat pedagogisch professionals doen en wat er wordt verwacht van een ouder in de opvoeding van een kind in Nederland. Een samenwerkingsverband tussen pedagogisch professionals en migrantenzelforganisatie lijkt een geschikte wijze om contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders te stimuleren omdat de sleutelfiguren: •
Dezelfde culturele achtergrond en levenswijze hebben als Somalische ouders, waardoor de ouders zich hiermee kunnen identificeren;
•
De achterban van de Somalische ouders kunnen bereiken;
•
Pedagogisch professionals uitleg kunnen geven over de cultuur en levenswijze van Somalische ouders.
6.3 Aanbevelingen Trias Pedagogica wordt een drietal acties aanbevolen om het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders te stimuleren. Samenwerkingsverband Actie 1: Het wordt Trias Pedagogica aanbevolen om contact te leggen met migrantenzelforganisaties in Nederland. Als pilot kan dit allereerst binnen een aantal gemeentes gedaan worden. Het is bekend dat Trias Pedagogica al verschillende contacten heeft op dit gebied. Het is hierbij van belang dat al bestaande contacten opnieuw aangehaald worden. Daarnaast is het van belang om contacten met nog onbekende (nieuwe) migrantenzelforganisaties te leggen. Trias Pedagogica zal uitleg moeten geven aan de migrantenzelforganisaties over de huidige situatie en het project . Daarnaast zal Trias Pedagogica moeten inventariseren of sleutelfiguren van de migrantenzelforganisaties een rol willen vervullen in de samenwerking met pedagogisch professionals en Somalische ouders. Gedurende de inventarisatie kan uitleg gegeven worden aan de sleutelfiguren waarom zij geschikt zijn om deze rol te vervullen. Hierbij kan gedacht worden aan de onderstaande voordelen: •
Sleutelfiguren hebben dezelfde culturele achtergrond en levenswijze als Somalische ouders, waardoor de ouders zich hiermee kunnen identificeren;
•
Sleutelfiguren kunnen de achterban van de Somalische ouders bereiken;
•
Sleutelfiguren kunnen pedagogisch professionals uitleg geven over de cultuur en levenswijze van Somalische ouders.
Voorlichting Actie 2: Er wordt Trias Pedagogica aanbevolen om een voorlichting te ontwerpen voor jeugdhulpinstanties waar pedagogisch professionals werkzaam zijn. In deze voorlichting kan Trias Pedagogica pedagogisch professionals informeren over de mogelijkheid die er bestaat om samen te 41 | Anne Tromp
“Contact”
werken met migrantenzelforganisaties. Daarnaast kan Trias Pedagogica de pedagogisch professionals hierbij ook informeren over welke voordelen een samenwerking met migrantenzelforganisaties met zich mee brengt.
Het is van belang dat Trias Pedagogica in deze voorlichting ook uitleg geeft aan pedagogisch professionals over waar zij rekening mee dienen te houden in het contact met Somalische ouders. De punten waar pedagogisch professionals rekening mee kunnen houden staan hieronder opgesomd: •
Somalische ouders hebben behoefte aan uitleg over wat een pedagogisch professional nu precies doet in Nederland;
•
Somalische ouders hebben behoefte aan uitleg over wat er van hen wordt verwacht in de opvoeding van een kind in Nederland;
•
Somalische ouders kunnen het als prettig ervaren wanneer er een tolk ingeschakeld wordt om zo mogelijk een taalbarrière te verminderen;
•
Somalische ouders zouden graag willen dat de pedagogisch professional zich verdiept in hun leefwereld en achtergrond, zodat er begrip getoond kan worden voor hun situatie.
Actie 3: Als laatste wordt Trias Pedagogica aanbevolen om ook een voorlichting te ontwerpen voor Somalische ouders. In deze voorlichting kunnen Somalische ouders op de hoogte worden gebracht van het huidige project. Daarnaast is het belangrijk dat in deze voorlichting uitleg wordt gegeven over de werkzaamheden van een pedagogisch professional in Nederland. Hierbij is het van belang dat ouders leren dat de mogelijkheid bestaat om vragen te stellen over de opvoeding van hun kind aan een pedagogisch professional. Wanneer zij een vraag hebben kunnen zij hierover contact opnemen met een migrantenzelforganisatie en die kan de ouder vervolgens doorverwijzen naar een betrokken jeugdhulpinstantie. De voorlichting kan ontwikkeld worden in samenwerking met migrantenzelforganisaties. De reden dat er aanbevolen wordt om samen met migrantenorganisaties een voorlichting te ontwikkelen is dat uit dit afstudeertraject gebleken is dat Somalische ouders migrantenzelforganisaties vertrouwen. Dit vertrouwen zal waarschijnlijk voor een groter bereik van de voorlichting zorgen. Om de voorlichting volledig te maken wordt Trias Pedagogica aanbevolen om een folder te ontwerpen. In deze folder, die aan het einde van de voorlichting uitgereikt wordt (bij voorkeur in het Somalisch), staat de informatie uit de voorlichting in het kort beschreven. Daarnaast kunnen ouders in de folder ook teruglezen waar zij terecht kunnen met hun eventuele opvoedvragen in hun gemeente.
6.4 Gezamenlijke aanbeveling In het kader van de samenwerking tussen de afstudeertrajecten van Anne Tromp en Vera den Hoedt wordt een gezamenlijke aanbeveling gegeven aan Trias Pedagogica. Hier is voor gekozen omdat wij ons gericht hebben op hetzelfde project van Trias Pedagogica; Samenspraak: “Hoe gaat het met mijn kind?” en we onze bevindingen graag gezamenlijk willen presenteren. In het afstudeertraject van Anne Tromp is voornamelijk gekeken naar hoe contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders gestimuleerd kan worden. In het afstudeertraject van Vera den Hoedt is er naar 42 | Anne Tromp
“Contact”
de ervaringen van Somalische ouders met het opvoeden van hun kind in Nederland gekeken en hoe dit invloed heeft op het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders. Om tot een gezamenlijke aanbeveling te komen zijn de resultaten van beide projecten samengevoegd. Uit beide onderzoeken is gebleken dat wanneer Trias Pedagogica het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders tot stand wilt laten komen of het bestaande contact wilt stimuleren, er de onderstaande acties uitgevoerd moeten worden. Om de totstandkoming van het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders te stimuleren wordt Trias Pedagogica aanbevolen om een tweetal samenwerkingsverbanden te overwegen. Ten eerste wordt een samenwerkingsverband tussen Trias Pedagogica en migrantenzelforganisaties aanbevolen. Het is bekend dat Trias Pedagogica al verschillende samenwerkingsverbanden is aangegaan met migrantenzelforganisaties. Een aanbeveling hierbij is dat Trias Pedagogica hun huidige netwerk wat betreft samenwerkingsverbanden met migrantenzelforganisaties uitbreidt. Ten tweede wordt een samenwerkingsverband tussen Trias Pedagogica en scholen aanbevolen. Scholen kunnen Trias Pedagogica helpen met het bereiken van Somalische ouders voor het project samenspraak: “Hoe gaat het met mijn kind?” en kunnen de scholen helpen bij het realiseren van routes en structuren die op termijn ervoor zorgen dat er preventief gewerkt kan worden. Naast het aangaan van samenwerkingsverbanden wordt Trias Pedagogica ook aanbevolen om een tweetal voorlichtingen te ontwikkelen. De eerste voorlichting heeft tot doel Somalische ouders op de hoogte te brengen van het project en uitleg te geven over de werkzaamheden van pedagogisch professionals in Nederland. Het is hierbij van belang dat Somalische ouders geïnformeerd worden dat de mogelijkheid bestaat om vragen te stellen over de opvoeding van hun kind aan een pedagogisch professional. De voorlichting kan ontwikkeld worden in samenwerking met migrantenzelforganisaties. De reden dat er aanbevolen wordt om samen met migrantenzelforganisaties een voorlichting te ontwikkelen is, omdat uit de afstudeertrajecten gebleken is dat Somalische ouders migrantenorganisaties vertrouwen. Dit vertrouwen zal waarschijnlijk voor een groter bereik van de voorlichting zorgen. Om de voorlichting volledig te maken wordt Trias Pedagogica aanbevolen om een folder te ontwerpen. In deze folder die aan het einde van de voorlichting uitgereikt wordt (bij voorkeur in het Somalisch) staat de informatie uit de voorlichting in het kort beschreven. Daarnaast kunnen ouders in de folder ook teruglezen waar zij terecht kunnen met hun eventuele opvoedvragen in hun gemeente. De tweede voorlichting is bedoeld voor jeugdhulpinstanties waar pedagogisch professionals werkzaam zijn. Deze voorlichting zal pedagogisch professionals op de hoogte moeten brengen over de mogelijkheid die er bestaat over de samenwerking met migrantenzelforganisaties. Daarnaast moeten er aandachtspunten besproken worden waar pedagogisch professionals rekening mee dienen te houden in het contact met Somalische ouders. Deze punten zijn: •
Bouw een vertrouwensband op met de ouders;
•
Laat als pedagogisch professional je inzet zien aan de ouders;
•
Streef naar een gelijkwaardige samenwerking;
•
Heb aandacht voor de puberteit;
43 | Anne Tromp
“Contact”
•
Zorg dat je als pedagogisch professional kennis hebt over de Somalische cultuur en de opvoeding;
•
Hou rekening met de taalbarrière, schakel indien nodig een tolk in;
•
Hou rekening met de schaamte van ouders om naar buiten te treden met hun vraag of probleem;
•
Hou rekening met het geloof;
•
Versterk het netwerk van de ouders;
•
Help ouders met het vinden van de juiste balans in de opvoeding tussen de Nederlandse en de Somalische cultuur;
•
Bied kennis aan over de Nederlandse opvoeding, de regels in de Nederlandse samenleving en de werkwijze van de Nederlandse instanties;
•
Bied kennis aan over de verschillende ontwikkelingsgebieden;
•
Betrek (waar mogelijk) de vader bij de opvoeding;
•
Leg de werkzaamheden en werkwijze van pedagogisch professionals in Nederland uit.
6.5 Terugkoppeling opdrachtgever De opdrachtgevers hebben het onderstaande beoordelingsformulier op 30 mei 2013 per mail toegestuurd. In deze mail schreef mevrouw Veerle Knippels dat zij vond dat ik mij gedurende het afstudeertraject professioneel heb opgesteld en dat ik een mooi resultaat geleverd heb. Er is een terugkoppeling beschreven in het beoordelingsformulier welke in het volgende hoofdstuk is weergegeven.
6.6 Beoordeling opdrachtgever Het onderstaande beoordelingsformulier is op 30 mei 2013 per mail ontvangen. Beoordeling afstudeerproject opdrachtgever
Afstudeerproject van:
Anne Tromp
Opdrachtgever:
Trias Pedagogica / Lectoraat Leefwerelden van Jeugd Abdellah Mehraz, Shakuur Halane en Veerle Knippels
Datum:
29 mei 2013
Uitvoering van het onderzoek (incl. Communicatie) Anne heeft zich tijdens de uitvoering van het onderzoek professioneel opgesteld. Bij eventuele lastige situaties heeft ze zich proactief opgesteld en nagedacht over mogelijke oplossingen. Ook heeft ze opmerkingen en feedback goed verwerkt. 44 | Anne Tromp
“Contact”
Anne heeft zich tijdens de uitvoering open gesteld om (nog meer) te leren, waardoor haar professionele houding zich nog verder heeft ontwikkeld door de opgedane kennis en vaardigheden. De samenwerking met Vera is ook goed verlopen, de samenwerking heeft duidelijk een meerwaarde opgeleverd, maar zowel Anne als Vera hebben ook goede individuele producten opgeleverd. Aangedragen advies Anne heeft bruikbare adviezen aangedragen aan de opdrachtgever, gericht op zowel samenwerking met Somalische zelforganisaties en scholen, als op tips voor professionals die door Trias Pedagogica meegenomen kunnen worden in de training van professionals. In de presentatie zijn de adviezen beknopt aan de orde gekomen. Voor het eindverslag hopen we dat de gepresenteerde adviezen concreet worden uitgewerkt in bijvoorbeeld tips en aanbevelingen. T.a.v. de aanbevelingen zouden we graag zien dat Anne in haar adviesvorming rekening houdt met het gebruik van termen/woorden mogelijk een waardeoordeel behelzen. Daarnaast is een aandachtspunt voor Anne hoe zij effectief haar boodschap aan haar cliënt(en) overbrengt. Presentatie Anne’s presentatie was erg duidelijk, ze komt duidelijk en enthousiast over. Ze is goed in staat te communiceren over de resultaten van het onderzoek en het advies dat daaruit voorkomt. De handout die Anne voor de presentatie gemaakt heeft zal ze nog per mail toesturen. Eindoordeel: Goed
45 | Anne Tromp
“Contact”
7 Implementatie 7.1 Inleiding Dit implementatieplan heeft als doel er voor te zorgen dat het verloop van dit afstudeertraject gecommuniceerd wordt naar de opdrachtgevers. Tijdens een bijeenkomst op 29 mei a.s. zal het algehele proces toegelicht worden. Dit samenkomen wordt ook wel een zachte landing genoemd waarbij er met de betrokken specifiek gekeken wordt naar de resultaten en de aanbevelingen voortkomend uit de literatuurstudie en het praktijkonderzoek. De betrokkenen zijn Shakuur Halane en Abdellah Mehraz namens Trias Pedagogica en Veerle Knippels en Pauline Naber namens het Lectoraat Leefwerelden van Jeugd. Uiteindelijk zal de centrale vraag: “Hoe kan Trias Pedagogica het tot stand komen en behouden van contact tussen pedagogisch professionals in de directe leefomgeving van het kind en Somalische ouders stimuleren?” beantwoord worden. De bijeenkomst zal er chronologisch als volgt uitzien. Allereerst zal het verloop van het afstudeertraject, de resultaten en de aanbevelingen mondeling gepresenteerd worden. Na deze presentatie zal er een tweede presentatie plaatsvinden waarin de resultaten uit dit afstudeertraject en die van mijn mede student Vera den Hoedt gezamenlijk worden gepresenteerd. Deze resultaten zullen mondeling toegelicht worden. Na afloop zal er een folder uitgedeeld wordt aan de opdrachtgevers waarop de belangrijkste uitkomsten staan weergegeven, zie hiervoor bijlage 4. Nadat de folder is uitgedeeld zal er een algehele feedbackronde plaatsvinden. Tijdens deze feedbackronde zal er gefocust worden op de beantwoording van de hoofdvraag en aangedragen aanbevelingen. Tijdens deze ronde wordt gezamenlijk met de opdrachtgevers het traject geëvalueerd en is er ruimte voor discussie. De feedbackronde is een belangrijk onderdeel van deze bijeenkomst omdat er na zal moeten gegaan of de aanbevelingen aansluiten bij de wensen van de opdrachtgevers. Om er zorg voor te dragen dat de opdrachtgevers tijdens de feedbackronde zeggen wat ze daadwerkelijk vinden van de aanbevelingen is er een beoordelingsformulier opgesteld waarin ruimte bestaat om feedback te geven.
7.2 Bespreking van de resultaten Op 29 mei 2013 zijn de resultaten van dit afstudeertraject gepresenteerd aan de opdrachtgevers. De eerste presentatie verliep geheel volgens plan en de opdrachtgevers gaven aan dat zij de presentatie goed, duidelijk en overzichtelijk vonden. Daarnaast gaven de opdrachtgevers aan dat de resultaten op een zeer enthousiaste wijze gepresenteerd werden. De opdrachtgevers hebben ook een inhoudelijke reactie gegeven op het afstudeertraject. In deze reactie kwam onder andere naar voren dat zij de resultaten zeer bruikbaar vinden. Er zijn ook nog een paar vragen gesteld door de opdrachtgevers welke over de inhoud van het afstudeertraject gingen. In verband met tijd gebrek moest de feedbackronde voortijdig afgebroken worden. Er is afgesproken dat het uitgedeelde feedbackformulier ingevuld wordt door de opdrachtgevers en per mail toegestuurd wordt naar de onderzoeker. De tweede presentatie, waarin de resultaten van dit afstudeertraject en die van een mede student Vera den Hoedt gezamenlijk zou worden gepresenteerd, ging helaas niet door. Dit had te maken met
46 | Anne Tromp
“Contact”
tijdgebrek. In overleg is ervoor gekozen om de folder waarin de gezamenlijke resultaten staan weergegeven na te sturen.
8 Reflectie 8.1 Toegepaste lijn Voor de start van dit afstudeertraject was het niet geheel duidelijk wat deze opdracht precies inhield. Het onderwerp Somalische ouders in Nederland wekte mijn interesse en was iets waar ik mij graag verder in wilde verdiepen. Deze interesse kwam voort uit de ervaring die ik had opgedaan in het werken met Somalische ouders tijdens mijn beroepsstage in het derde leerjaar. Er is een start gemaakt met dit afstudeertraject middels het schrijven van een plan van aanpak. Ik heb gemerkt dat het schrijven van het plan van aanpak een beroep heeft gedaan op mijn geduld en doorzettingsvermogen. Doordat het vooraf niet geheel duidelijk was wat de opdracht precies inhield, heb ik dit tijdens het schrijven van het plan van aanpak moeten uitpuzzelen. Het plan van aanpak heeft bijgedragen aan dit resultaat en daarin zijn de stappen bepaald die genomen moesten worden tijdens het afstudeertraject. Het volgen van deze stappen heeft ervoor gezorgd dat het doel werd bereikt. De eerste stap die werd genomen om een antwoord te vinden op de centrale vraag was het uitvoeren van een literatuurstudie. In deze literatuurstudie is gezocht naar een theoretische onderbouwing in de wijze waarop het contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders volgens de literatuur gestimuleerd wordt. Door het uitvoeren van een gedegen literatuurstudie, is er een goede basis ontstaan voor dit afstudeertraject. Tijdens het uitvoeren van de literatuurstudie heb ik geleerd hoe ik op een systematische wijze kan zoeken naar relevante bronnen zoals wetenschappelijke artikelen en boeken. Daarnaast heb ik ook geleerd hoe ik zulke bronnen kan beoordelen, wegen, stapelen en verwerken. Uit de geraadpleegde bronnen heb ik voor mijzelf kunnen opmaken dat het een interessant en urgent probleem is wat zich binnen de Nederlandse samenleving afspeelt. Het geeft dan ook een goed gevoel dat ik middels dit afstudeertraject heb bijgedragen aan een oplossing voor dit probleem waar zowel pedagogisch professionals, Somalische ouders en het belangrijkste Somalische kinderen bij gebaat zijn. Na uitvoering van een literatuurstudie is het afstudeertraject vervolgt met een praktijkonderzoek. Het praktijkonderzoek is een belangrijk onderdeel geweest van dit afstudeertraject. Er heeft toen face-to-face contact plaatsgevonden door het houden van kwalitatieve interviews met verscheidene Somalische ouders in Nederland. Daarnaast zijn er ook publieksbijeenkomsten bijgewoond waarin er discussies hebben plaatsgevonden tussen een pedagogisch professional van Trias Pedagogica en Somalische ouders. Gedurende de publieksbijeenkomsten is er geobserveerd. De informatie die uit de interviews en observaties naar voren is gekomen was zeer informatief en verreikend voor dit afstudeertraject. De informatie die verzameld is uit de literatuurstudie en het praktijkonderzoek hebben samen een antwoord kunnen geven op de centrale vraag.
47 | Anne Tromp
8.2 Communicatie
“Contact”
Gedurende het afstudeertraject is er contact geweest met zowel de opdrachtgevers van het Lectoraat Leefwerelden van Jeugd als met Trias Pedagogica. Het lectoraat heeft uitgebreid feedback gegeven op het plan van aanpak en daarnaast diverse trainingen verzorgd.
De trainingen richten zich op hoe je bijvoorbeeld een interviewleidraad kon opstellen en waar je op moest letten tijdens het afnemen van interviews. Trias Pedagogica heeft gecommuniceerd over waar en wanneer de publieksbijeenkomsten plaatsvonden en maakte het mogelijk voor mij om daarbij aanwezig te zijn.
8.3 Pedagogische relevantie oplossing Nu het afstudeertraject is afgerond kan er geconcludeerd worden dat de oplossing die gevonden is pedagogisch relevant is. Uit de literatuurstudie is onder andere naar voren gekomen hoe je contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders kunt stimuleren. Wanneer dit contact gestimuleerd wordt zal dit uiteindelijk ten goede komen aan Somalische kinderen. Op dit moment is gebleken dat het aanbod voor preventieve opvoedondersteuning aan Somalische ouders beperkt is. Het gevolg hiervan is dat Somalische ouders wellicht niet de opvoedondersteuning krijgen die zij nodig hebben. Hieronder lijden de Somalische kinderen. Om Somalische ouders en Somalische kinderen te ondersteunen is het van belang dat pedagogisch professionals en Somalische ouders elkaar kunnen vinden. De oplossing die in die afstudeertraject is gevonden draagt bij aan het stimuleren van contact tussen beiden, waardoor zij elkaar sneller zullen vinden.
48 | Anne Tromp
“Contact”
9 Literatuurlijst Broek, K., Kleijnen, E. & Keuzenkamp, S. (2010). Naar Hollands gebruik? Verschillen in gebruik van hulp bij opvoeding, onderwijs en gezondheid tussen autochtonen en migranten. Gedownload op 27 maart 2013, van http://www.scp.nl/Publicaties/Alle_Publicaties/Publicaties_2010/Naar_Hollands_gebruik Brysbaert, M. (2006). Psychologie. Gent: Academia Press. Distelbrink, M., Essayah, O. en Vandenbroucke, M. (2010). Onderzoeksagenda. Diversiteit in het jeugdbeleid. Gedownload op 19 maart 2013, van http://www.verwey-jonker.nl/doc/jeugd/2744_Ondezoeksagenda-diversiteit-in-het-jeugdbeleid.pdf Doorn, L. (2008, juni). Openbare les sociale professionals en morele oordeelsvorming. Gedownload op 28 maart 2013, van http://www.hu.nl/~/media/sharepoint/Lectoraat%20Innovatieve%20Maatschappelijke%20Dienstver lening/2008/FMR_0807_Sociale_professionals_en_morele_oordeelsvorming_Lia_van_Doorn.pdf Fangen, K. (2006). Humiliation experienced by Somali refugees in Norway. Journal of Refugee Studies, 2006 (19), 69-93. Feldman, S. (2005). Ontwikkelingspsychologie. Amsterdam: Pearson Education Benelux. Gray, B. (2012). Emotions, ethnicity and the case of child protection. Face to face with emotions in health and social care, 2012 (10), 117 -141. Harding, J., Clarke, A. & Chapelle, A. (2007). Family Matters: Intergenerational conflict in the Somali community. Gedownload op 2 mei 2013, van http://www.londonmet.ac.uk/library/y24534_3.pdf IJzendoorn, M., Prinzie, P. en Euser, E. (2007). Kindermishandeling in Nederland anno 2005: de Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen. [NPM-2005]. Leiden: Universiteit Leiden Ince, D. & Berg, G. (2010). Overzichtsstudie interventies voor Migrantenjeugd: ontwikkelingsstimulering, preventie en vroeghulp. [NJI] Gedownload op 29 april 2013, van http://www.ncj.nl/upload/docs/Eindrapport%20Zon-mw%20%20mrt2010.pdf Laban, K. (2011). Asielzoekers: ziek door trauma’s van ver weg of juist van heel dichtbij? Psychologie en Gezondheid, 2011 (3), 132-137. Nieuwhof, A. & Advies, S. (2005). Somalische ouders centraal: De aanpak in het project Ondersteuning Somalische gezinnen. Gedownload op 9 februari 2013, van http://jso.nl/Docs/Pdf/20050101%20Somalische%20Ouders%20Centraal%20versie%2009-11-05.pdf
49 | Anne Tromp
“Contact”
Nieuwhof, A. en Mohamoud, A. (2000). Communicatie, sleutel tot participatie: De Somalische gemeenschap in Nederland. Gedownload op 6 februari 2013, van http://www.samora.org/uploads/bestanden/communicatie%20sleutel%20participatie.pdf
Pehlivan, A. en Bellaart, H. (2011). Met één hand kun je niet klappen: Migrantenorganisaties en jeugdvoorzieningen werken samen aan toegankelijke hulp voor migrantengezinnen. Gedownload op 11 februari 2013, van http://www.forum.nl/Portals/0/Publicaties/Met-een-hand-kun-je-niet-klappen.pdf Pels, T., Distelbrink, M. en Postma L. (2009). Opvoeding in de migratiecontext: Review van onderzoek naar de opvoeding in gezinnen van nieuwe Nederlanders. Gedownload op 25 maart 2013, vanhttp://www.mighealth.net/nl/images/6/6a/2009_Pels_opvoeding.pdf Reek, E. (2001). Somaliers en integratie: Een profielschets. ARNO: Academic Publications Online. Gedownload op 29 april 2013, van http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=80630 Tuk, B., Mahamed, M. & Baabi, A. (2010). Je wilt je kind niet kwijtraken: Training opvoedingsondersteuning Somalische ouders in een asielzoekerscentrum. Gedownload op 22 maart 2013, van http://www.pharos.nl/documents/doc/opvoedingsondersteuning_somalische_ouders_1.pdf Wolf, S. (2011). Factsheet Somaliërs in Nederland. [FORUM] Gedownload op 14 februari 2013, van http://www.forum.nl/Portals/0/publicaties/FORUM%20Factsheet%20Somaliers%20NL.pdf
50 | Anne Tromp
“Contact”
51 | Anne Tromp
10 Bijlage 10.1 Mindmap
10.2 Interviewleidraad Fijn dat wij u even mogen spreken. Wij zijn Vera en Anne van Hogeschool Inholland. Wij zijn studenten en gaan straks werken met ouders en kinderen en we willen graag meer leren over opvoeding in Somalische gezinnen. Dit gesprek is vertrouwelijk en anoniem, uw naam en andere gegevens worden niet genoemd in het rapport.
Zelf invullen: Naam geïnterviewde: X Datum: Contact opgenomen via: Trias Pedagogica Duur interview: Leeftijd: In welk land geboren: Beroep: Gezinssamenstelling (gehuwd, samenlevend, alleen): Ik heb eerst een paar algemene vragen • • • 1.
• • • 2.
Hoeveel kinderen heeft u? (naam, leeftijd, sekse). En met wie woont u thuis? (andere kinderen, andere familie, gescheiden) Hoelang woont u al in Nederland?
U bent ouder van .. kinderen, hoe is het voor u om uw kinderen op te voeden in Nederland? (Let op, indien ouder zijn hele leven al in Nederland woont, vraag dan hoe is het om uw kinderen op te voeden in bijvoorbeeld Amsterdam?) Kunt u hier een voorbeeld van geven? Wat ervaart u als prettig tijdens het opvoeden van uw kind(eren) in Nederland? (voorbeeld) Wat ervaart u als minder prettig tijdens het opvoeden van uw kind(eren) in Nederland?(voorbeeld)
3.
Met wie praat u zoal over de kinderen, gewoon om te bespreken hoe het gaat? (Denk aan familie, netwerk familie of moskee) Hoe verloopt zo’n gesprek? (voorbeelden)
4.
Stel u heeft een vraag over de opvoeding van uw kind (bijvoorbeeld over eten of slapen), naar wie gaat u
• • • • • • • •
dan toe? Wat bespreekt u met wie en waarom? (pedagogisch professional / familie) Wat levert het u op om het met diegene te bespreken? Praat u wel eens met de juf, of de leidster van de kinderopvang? Waar praat u dan over? Hoe gaat dat? Hoe vindt u dat? (moeilijk, spannend, eng, fijn, prettig enz.) Wat gaat er goed en minder goed in zo’n gesprek? Wanneer u een vraag heeft over de opvoeding, stelt u die dan ook aan de juf? Bijvoorbeeld over eten of slapen?
•
5. • • • •
Heeft u wel eens vragen over de opvoeding van uw kind (bijvoorbeeld over eten of slapen)? Zo ja, waar gaan deze vragen over? (Voorstellen van onderwerpen zoals kinderen naar u laten luisteren, school, waar u extra informatie kan krijgen, veiligheid van de kinderen, als ouders het moeilijk vinden om voorbeelden te geven)
Stelling: Uw zoon van 6 is erg druk en u maakt zich hier een beetje zorgen om, met wie praat u hierover? Zou u in deze situatie hulp willen krijgen van een juf? Wat kunnen professionals als de juf doen om u te helpen? Wat zou u prettig vinden in gesprekken met de juf? Wat zou u graag willen in gesprekken met de juf?
(waar kan de juf bijvoorbeeld op letten om het gesprek prettig te laten verlopen?) (voorbeelden) 6.
“Contact”
Laatste vraag: Sommige Somalische ouders zeggen dat hulpverleners en instelling niet te vertrouwen zijn in Nederland, wat vindt u hiervan?
Wij hebben alle vragen gesteld die wij wilde stellen. Heeft u zelf nog vragen of wilt u nog iets vertellen? Bedankt voor het gesprek.
54 | Anne Tromp
“Contact”
10.3 Aandachtspunten observatie Aandachtspunten: Samenstelling van de ouders: Gemiddelde leeftijd: Spreken de ouders Nederlands: Publieksbijeenkomst: Hoe is de sfeer? (Serieus, gespannen, luchtig of wordt er gelachen)
Komt er veel reactie uit de zaal? Verandert gedurende de avond?
Hoe stelt Shakuur zich op tegenover de ouders? (Expert, gelijke, vader, zoon, vriend) Inhoud: Hoe is de opbouw van de avond?
Welke thema’s worden er besproken?
Zijn er thema’s die een specifieke reactie of emoties oproepen?(boosheid, verdriet, interesse, irritatie)
Wat is de boodschap van de publieksbijeenkomst?
55 | Anne Tromp
“Contact”
56 | Anne Tromp
10.4 Folder
“Contact”
59 | Anne Tromp
