hun intrede. De trends in gevelafwerkingen en opvattingen over esthetiek zijn bepalend voor het architectuurbeeld van de dag.
Architecten
ontworpen
gebruiker soms anders over. De vraag die de
gebouwen een bepaald effect hebben op de
ontwerper zich moet stellen is niet “Wat wordt
Constructie
mensen die de gebouwen zien. Kennis van
met deze vorm/ontwerp bedoeld? maar “Wat
Weinig inzendingen gaan uit van bijzondere
psychologie
komt over?”.
bouwsystemen. De meeste ontwerpen worden
architecten belangrijk omdat ze daarmee bewust
De indruk die het gebouw maakt op de gebruiker
opgetrokken uit traditioneel metselwerk. Als op
de waarneming kunnen beïnvloeden. Inzicht in
of passant wordt voor een belangrijk deel bepaald
de begane grond algemene of buurtvoorzieningen
de effecten van vormgeving gebruiken ze bij het
door de gebruikte materialen, gevels en constructie.
gelegen
creatieve proces van ontwerpen.
Dit besef was ook in de prijsvraaginzendingen
indelingsmogelijkheden een kolommenstructuur
aanwezig. Architectonische kennis, normen en
toegepast. Uitzondering hierop zijn ‘Handhaven’,
Opvattingen
weten
(van
van
dat
de
door
hen
waarneming)
architecten
zijn
is
over
voor
zijn,
wordt
vanwege
de
flexibele
het
waarden werden gematerialiseerd, niet gehinderd
met een deels houten constructie, en ‘Humane Z’
algemeen een product van de opleiding en
door de praktijk van alledag. In dit hoofdstuk
met een gebogen prefabconstructie en een “zinken
beroepspraktijk geplaatst in maatschappelijke
worden
voorzover
huid” voorzien van lichtgaten, type ponskaart.
context en tijdgeest. Ze worden echter ook voor
het gaat om de gekozen constructie, gevels en
Vooral dat laatste resulteert in een niet-alledaagse
een groot deel beïnvloed door de subcultuur van
materialen (en hun uitstraling).
vormgeving met nadruk op individualiteit.
architecten en critici. Hierin schuilt het gevaar
De mogelijkheden van de beschikbare materialen
Een mooi voorbeeld van een niet-alledaagse
van het ontstaan van eigen jargon, normen en
en technieken hebben daarbij grote invloed op de
constructie voor een zorggebouw is ‘Buurtschap’,
waarden, hetgeen weer op gespannen voet kan
vormgeving. Nieuwe materialen voor constructie,
waar de metalen spanten ook in het interieur
staan met de wensen en behoeften of de wijze
‘oude materialen in een nieuw jasje’ of materialen
doorwerken en een belangrijke rol spelen in de
van waarnemen van de ‘gewone gebruiker’. De
die oorspronkelijk voor bouwwerken met andere
sfeer van de ruimten. Hierbij is ook de constructie
bedoelingen van de ontwerper komen op de
functies zijn ontwikkeld, doen de laatste decennia
opgenomen in het kleurenschema van het interieur.
Zonwering met stalen sluiers (In de kom... uit de kom)
de
oplossingen
bekeken
Constructie, gevelafwerking en materiaalgebruik
Constructie, gevelafwerking en materiaalgebruik
63
Constructie, gevelafwerking en materiaalgebruik
Op de spanten worden geïsoleerde dakplaten en een kunststof dakbedekking gemonteerd en tot in de patio doorgetrokken. De daken bieden over het algemeen weinig bijzondere oplossingen, met uitzondering van de al genoemde met de gevel geïntegreerde doorlopende
daken
van
‘Humane
Z’
en
‘Buurtschap’. ‘In de buurt’ gebruikt het dak voor de daktuin; ‘Buitengewoon binnen’ en ‘Onderdak’ zijn van grasdaken voorzien, plaatselijk door houten vlonders omgetoverd tot terrassen.
Metalen spanten (Buurtschap)
en
kunststof
dakbedekking
De meeste plannen beschikken over een plat dak, een enkele over een schuin en/of deels glazen dak. Het schuine dak van ‘Beleving’ verandert op het knooppunt van twee bouwdelen verrassend in een bloem, die een natuurlijke voortzetting vormt van de plattegrond met erkers.
Gebogen prefabconstructie met ‘zinken huid’ (Humane Z)
64
Differentiatie in de gevel (Het binnen)
zo kan de cliënt ook achter een gevel met grote
verkeersstructuur van transparante gangen met
Veel meer aandacht besteedden de deelnemers aan
glaspartijen aan de straatkant - wellicht de grootste
veel zicht naar buiten is doorgetrokken tot in de
de gevels en de daarvoor gebruikte materialen. Dit is
in de prijsvraag - op zelfgekozen momenten over
gevel; de dichte geperforeerde gevel, waarachter
enigszins begrijpelijk als we bedenken dat de gevel
privacy beschikken.
de verblijfsfuncties liggen, vormt een contrast met
direct van invloed is op de uiterlijke verschijning
‘Het binnen’ kiest voor differentiatie in de gevel
het glazen vlies dat de verkeersruimten scheidt
van het gebouw. De taal van de gevel is, naast die
om zodoende nog meer op gewone huizen met
van de buitenwereld.
van de vorm en massa, tenslotte de taal van de
eigen voordeuren te lijken. Hier vinden we niets
In ‘4 x W’ worden vriendelijk ogende kleurrijke
architecten. Hoewel regelmatig wordt gerefereerd
van de kleurloosheid en saaiheid van de doorsnee
gevels en ´oosterse´ daken gebruikt als bakens/
aan de “materialen als in de rest van de wijk” als
woonbuurt met allemaal dezelfde gevels over
oriëntatiepunten naast de aanwezige straatjes en
middel om de integratie in de wijk te onderstrepen,
de hele straatlengte. Het heeft meer van een
pleintjes. Daardoor krijgt het hele terrein van het
kiezen veel deelnemers voor meer uitgesproken
oude stadsbuurt met verschillende gevels naast
verzorgingshuis, waar ook de nieuwe instelling een
materialen en vormen. Veel gebruikt gevelmateriaal
elkaar. Dit patroon wordt ook aan de achterzijde
plaats krijgt, een opfrisbeurt. De meest originele
is (soms gekleurd) glas. Als reactie op de donkere
doorgezet, waardoor de indruk van verschillende
geveloplossing blijft die van de winnaar, ‘Oase’:
en gesloten traditionele psychiatrische instelling
individuele panden wordt versterkt, ofschoon dit
een enorme pergola, waaronder het gebouw
hanteren diverse ontwerpers glas als middel tot de
niet doorwerkt in de plattegronden. Bij ‘Buurtschap’
schuil gaat, bepaalt het hoofdvolume en neemt
nieuwe openheid. Hiermee wordt de ‘gewone’ buurt
resulteert het individualiseren van geveldelen
de visuele functie van de gevel over.
en maatschappelijke omgeving als het ware vanaf
in een kleurenspel; houten gevelelementen met
de straat door de gevel getrokken tot in de instelling.
afgeronde hoeken en aan de buitenzijde variërend
Materiaalgebruik (binnen)
Voor het behoud van de privacy van de cliënten
in materiaal, kleur en textuur zijn geïnspireerd
In een sector waar behoudend wordt gedacht
worden diverse soorten schermen en screens voor
op Venetiaanse maskers en kleurrijke gevels. Dit
over
zon- en inkijkwering toegepast: houten lamellen
geeft het gebouw, geplaatst in het water, een
‘normalisatie’ van het wonen hoog in het vaandel
(‘Being there’ en ‘Het binnen’), stalen sluiers (‘In de
bijzonder karakter.
heeft, is het wellicht niet verbazingwekkend dat
kom...uit de kom’), gezeefdrukt isolatieglas en stalen
Herkenbaarheid
van
veel ontwerpers traditionele, veelal natuurlijke
lamellen (‘Humane Z’). Bij ‘Buitengewoon binnen’
diverse functies in de gevel zichtbaar maken, is
materialen gebruiken als metselwerk, hout en
kan de cliënt zich van de buitenwereld afsluiten door
in meerdere plannen een belangrijk thema. Een
steen. Ook is niet iedereen erin geslaagd om
“een houten schuifgordijn om zich heen te trekken”;
consequent voorbeeld vinden we in ‘Huis Hello’: de
verder te komen
Gevel als identificatiemiddel van de functies erachter (Huis Hello)
en
de
eigen
identiteit
huisvesting,
waar
men
integratie
Constructie, gevelafwerking en materiaalgebruik
Gevels
en
dan een conceptueel ontwerp
Materialisatie (Huis Hello)
65
Constructie, gevelafwerking en materiaalgebruik
en plaatsing daarvan in een maatschappelijke context. Vaak wordt volstaan met een verwijzing naar de materialen in de buurt, variërend van de gebruikelijke baksteen en hout tot scheeps architectuurdetails. Bij een groot deel van de inzendingen zijn de auteurs er niet toe gekomen zich te verdiepen in de materialisatie van hun plannen. De prijsvraag is, getuige het resultaat, wel een gelegenheid bij uitstek om ook hierin de weg van het avontuur in te slaan. Er is op diverse plaatsen in dit boek al aandacht besteed aan het veelvuldige gebruik van glas (in deze sector ongebruikelijk). Dit is zowel in de gevel als in de interieurs het geval. In ‘Zondagswandeling’ wordt Glas en kleur in de gevel (Zondagwandeling)
glas toegepast als veiligheidsmaatregel voor het afzetten van vides. Zo blijven de transparantie en het visuele contact behouden zonder dat er gevaarlijke situaties ontstaan. In hetzelfde ontwerp worden schuifwanden gebruikt voor compartimentering in geval van opstootjes. Alle oppervlakten van wanden, plafonds en deuren krijgen een absorberende bekleding. Aan mogelijke geluidsoverlast is ook in ‘H75’ aandacht besteed. Hiervoor gebruikt men metalstud akoestisch ontkoppelde scheidingswanden met een mechanisch sterke melamine toplaag. ‘Fool-proof’, ‘molest-bestendig’ en ‘hufter-vrij’ zijn veel gebruikte termen bij de beschrijving van de afwerkingen en materialen. Dit is ook een van de redenen voor het veelvuldige gebruik van (bak)steen en hout. Meubels worden bij enkele inzendingen (‘Handhaven’) in de architectuur opgenomen, met als resultaat een robuust, sober interieur als in kloosters en boerderijen, of kunststof tafelbladen met ingegoten voorwerpen en bakjes (‘Zo nodig’). In dit laatste ontwerp gaat een en
66
Glazen afscherming van de vides in dienst van de veiligheid (Zondagwandeling)
ander gepaard met nog meer molestbestendige,
Constructie, gevelafwerking en materiaalgebruik
milieubewuste en/of onderhoudsarme materialen als transparant beton of techno-wood van MDF met een epoxylaag. De robuuste sfeer van de buitenwereld wordt door de materiaalkeuze nagebootst in ‘Humane Z’, waarin het interieur van de verkeershoofdstructuur stedelijk is gedetailleerd. Bij ‘In de buurt’ worden afwerking en materialen in vloer en plafond gebruikt
om
onderscheid
te
maken
tussen
verblijfs- en verkeersruimten. Hierdoor ontstaat een natuurlijke grens tussen privé en openbaar gebied. De kassen van ‘Over leven’ worden eveneens als buitenruimte afgewerkt. Er wordt ook gewerkt met zachte, sterke materialen voor een vloeiend en met welvingen afwerken van vloer en muren van de separeer/schreeuwkamer van ‘Mindescape’, terwijl de visualisatie van de ‘time-out’-kamer van ‘Who is afraid of red yellow and blue?’ een soortgelijke materiaalkeuze doet
Samenspel van constructie en kleur in het interieur (Buurtschap)
vermoeden.
Materiaalgebruik en wandopbouw van time-out-kamer (Who is afraid of red yellow and blue?)
67
