Congresdag 22 maart 2014

www.biofeedbackvereniging.nl [email protected]

Congresdag 22 maart 2014

BIOFEEDBACK VERENIGING NEDERLAND

Slaap en Bio (Neuro)feedback 10% van de Nederlanders heeft last van chronische slaapproblemen. Dat wil zeggen dat deze personen langer dan 3 weken 2 of meer nachten slecht slapen. 30% van de Nederlanders heeft wel eens last van een slaapprobleem. Iedere huisarts wordt gemiddeld 90 keer per jaar geconsulteerd wegens een slaapklacht. 90% van de gevallen van chronische insomnie zijn ten gevolge van stress. In de bio(neuro)feedbackpraktijk komen we de chronische insomnie veel tegen. Meestal als secundaire klacht. Tijd om dit onderwerp eens uit te diepen vanuit het gezichtspunt van de biofeedback- en neurofeedbacktherapeut. De congrescommissie heeft een aantal goede sprekers gevonden die hun licht op dit onderwerp willen laten schijnen.

Programma 9.30 uur 9.50 uur 10.00 uur 11.30 uur 11.45 uur 12.45 uur 13.45 uur

14.45 uur 15.00 uur

16.30 uur 17.00 uur

Ontvangst Opening door Pieter Holtland, voorzitter Biofeedback Vereniging Nederland Neurofeedback en de rol van slaap bij ADHD, Martijn Arns Koffiepauze Audio Visuele Entrainment bij slaapproblemen, Daniëlle Matto Lunch De meerwaarde van QEEG binnen de neurofeedbackprak tijk, een analyse van data, m.n. de data bij slaapprolemen, Björn Crüts Theepauze De relatie tussen yoga, yoga Nidra, powernapping en neuro– en biofeedback (met praktijkdeel), Peter Vaessen Discussie Afsluiting en borrel

Pagina 2

CONGRESDAG 22 MAART 2014

Neurofeedback en de rol van slaap bij ADHD: mogelijkheden voor preventie van ADHD?

“Er werd een duidelijke relatie gevonden tussen de intensiteit van zonlicht en de wereldwijde prevalentie van ADHD”

Personalized Medicine heeft als doel tot …de juiste behandeling, voor de juiste persoon, op het juiste moment… te komen, in tegenstelling tot de huidige 'one-size-fits-all' benadering. Deze ontwikkeling gaat uit van ADHD subgroepen, geïdentificeerd op basis van biomarkers. Een belangrijke ADHD subgroep wordt gekenmerkt door verlaagde alertheid, ofwel vigilantie, gemeten met behulp van het EEG (verhoogde frontale theta en alfa). Deze subgroep reageert goed op psychostimulantia en neurofeedback. Recente inzichten suggereren een relatie tussen een (chronisch) verkorte slaapduur en ADHD klachten in deze subgroep van ADHD-patiënten. Een recent gepubliceerd model verklaart hoe verschillende niet-farmacologische behandelingen zoals chronobiologische behandelingen en neurofeedback ingrijpen op deze neurale netwerken en daarmee een verbetering van klachten bewerkstelligen (Arns & Kenemans, 2012; zie ook graphical abstract). Onlangs hebben we dit model getoetst, en werd een duidelijke relatie gevonden tussen de intensiteit van zonlicht en de wereldwijde prevalentie van ADHD waarmee 34 tot 57% van de prevalentie verklaard werd (Arns, van der Heijden, Arnold & Kenemans, 2013). In deze studie vonden we een lagere ADHD prevalentie in gebieden met een hoge zonne-intensiteit. Het preventieve effect van zonlicht kan worden gerelateerd aan een normalisering van circadiane klok verstoringen. Deze bevindingen zijn waarschijnlijk van toepassing op een aanzienlijke subgroep van ADHD-patiënten en leiden tot nieuwe inzichten in de etiologie van ADHD en kan mogelijk leiden tot preventie van ADHD. Keywords: ADHD, chronobiologie, neurofeedback, biomarker, EEG Literatuur Arns, M. van der Heijden, K.B., Arnold, L.E. & Kenemans, J.L. (In Press) Geographic variation in the prevalence of ADHD: The Sunny perspective. Biological Psychiatry, doi: 10.1016/j.biopsych.2013.02.010 Arns, M. & Kenemans, J. L. (2012). Neurofeedback in ADHD and insomnia: Vigilance stabilization through sleep spindles and circadian networks. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. doi:10.1016/j.neubiorev.2012.10.006 Dr. Martijn Arns a,b a Research Institute Brainclinics, Nijmegen, The Netherlands b Dept. of Experimental Psychology, Utrecht University, Utrecht, The Netherlands

Pagina 3

“Whereas neurofeedback has long-term effects by increasing the synaptic strength within this network”

Graphical abstract: This figure summarizes the proposed model for how chronobiological treatments (top left) and neurofeedback (top right) impact on the vigilance regulation system and thereby resulting in vigilance stabilization. Chronobiological treatments have short-term effects, for the duration of the treatment, whereas neurofeedback has long-term effects by increasing the synaptic strength within this network, resulting in long-term potentiation (LTP,) which increases synaptic sensitivity and the probability of future activation in this network. © Brainclinics 2012 Based on: Arns, M. & Kenemans, J.L. (2012). Neurofeedback in ADHD and insomnia: Vigilance Stabilization through sleep spindles and circadian networks. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. doi: 10.1016/j.neubiorev.2012.10.006 For more info also see: http://www.brainclinics.com/neurofeedback

Pagina 4

CONGRESDAG 22 MAART 2014

Audio Visuele Entrainment (AVE) bij slaapproblemen

AVE is een vorm van hersentraining, waarbij de hersenen in een andere staat gebracht worden door middel van toon- en lichtstimulatie. De methode wordt toegepast bij klachten, die veroorzaakt worden door een disbalans in de hersengolven, zoals het geval is bij een te druk of juist een te weinig actief brein. Ook slaapproblemen kunnen ontstaan door een disbalans in hersengolven. Om die reden zou je verwachten dat het in balans brengen van de hersenen positief zou kunnen werken bij de behandeling van slaapproblemen. Van hersentraining via neurofeedback is aangetoond dat slaapproblemen kunnen verbeteren. De effectiviteit van AVE als hersentraining bij slaapproblemen is echter slecht onder-zocht, wat niet wil zeggen dat de methode niet zou kunnen werken. De apparatuur bevat diverse audiovisuele stimulatieprogramma's voor slaapverbetering. In deze presentatie wordt uitgelegd wat AVE inhoudt, hoe disbalans in de hersenen kan leiden tot slaapproblemen en welke AVE programma's ingezet kunnen worden voor behandeling van slaapprobemen. Aan de hand van casuistiek wordt getoond hoe een AVE behandeling bij slaapproblemen in zijn werk gaat. Tot slot wordt nog kort aandacht besteed aan vrij verkrijgbare apps, die via toonstimulatie (binaural beats en witte ruis) een bijdrage kunnen leveren bij de behandeling van slaapproblemen. “Schrijf je hier in voor deelname aan het congres“

Danielle Matto Daniëlle Matto is opgeleid als neuropsycholoog, eerstelijnspsycholoog, CSR stress coach, neurofeedback-, AVE- en biofeedback therapeut. Sinds 2005 is Daniëlle vrij gevestigd in Amersfoort. In haar praktijk “Kracht door balans” behandelt zij cliënten via een combinatie van psychologische technieken, AVE en biofeedback. Naast haar werk als therapeut is Daniëlle docent biofeedback en lid van de Advisory board van de Biofeedback Foundation of Europe. Ze is lid van het NIP (Ned. Instituut voor psychologen), NVPA (Ned. Vereniging van Psychologen en Agogen, BVN (Biofeedback Vereniging Nederland) en van de ISMA (International Stress Management Association).

Pagina 5

De meerwaarde van QEEG binnen de neurofeedback Neurofeedback wordt op steeds grotere schaal toegepast in klinieken en praktijken. De effectiviteit van behandelingen zoals neurofeedback wordt traditioneel bottom-up, via fundamentele studies, en top-down, via effectstudies, onderzocht. Er ontstaan echter steeds meer initiatieven om effectiviteit binnen de behandelinstellingen zelf te onderzoeken. Dit gebeurt door het constant en gestructureerd verzamelen van data van voormetingen en intakes, behandelingen en nametingen. Neurofeedback is bij uitstek geschikt om dit soort observationele studies uit te voeren. De behandeling is gebaseerd op kwantificatie van EEG’s, waardoor behandelingen als ruwe EEG-metingen en QEEG-uitkomsten kunnen worden opgeslagen. De effecten van neurofeedback op hersenniveau kunnen hierdoor vergeleken worden met effecten op gedragsniveau en klachtniveau. Bovendien kunnen effecten binnen een behandeling op hersenniveau worden geëvalueerd. Het praktijkennetwerk van Biometrisch Centrum voert samen met Zuyd Hogeschool, opleiding Biometrie, een observationele studie uit om de effecten van neurofeedback op bovenstaande manier te onderzoeken. Tijdens deze voordracht worden de eerste resultaten hiervan gepresenteerd, waarbij de nadruk zal liggen op de meerwaarde van QEEG binnen deze observationele opzet. Als voorbeeld zullen QEEG-patronen bij slaapproblematiek worden gebruikt, die tot nieuwe inzichten voor de mogelijkheden van neurofeedbackbehandeling hebben geleid. Björn Crüts, Biometrisch Centrum, Brainmarker Ramona Blankers, opleiding Biometrie, Zuyd Hogeschool “Neurofeedback is bij uitstek geschikt om dit soort observationele studies uit te

De relatie tussen yoga, yoga Nidra, powernapping, biofeedback en neurofeedback

voeren”

Langdurige slaapproblemen kunnen een sterk verstorende invloed hebben op de fysiologie van de persoon. Dit kan resulteren in verstoorde- en gedragsmatige geconditioneerde patronen die het slaapprobleem in stand houden.. Het brein krijgt moeite om op het juiste moment terug te schakelen. De vorige sprekers toonden al aan dat neurofeedbacktherapie kan helpen in het weer in de pas brengen van het brein. De spreker verkent, aan de hand van literatuuronderzoek en persoonlijk onderzoek, of yoga, yoga nidra en powernapping ondersteunend kunnen werken om het effect van de biofeed- en neurofeedbackbehandelingen te versterken. Peter Vaessen, biofeedbacktherapeut Voorheen psychosomatisch fysiotherapeut. Werkt sinds 2009 in zijn praktijk “Vivere-Petere-Est” te Dordrecht. Hij behandelt uitsluitend mensen met slaapproblemen en is als docent verbonden aan de cursus “Slaap en Slaapproblemen van de Biofeedbackopleidingen”. Hij is lid van de BVN ( Biofeedbackvereniging Nederland), CSR en ISMA

V oo r z itte r : P ie te r Ho ltlan d P e nn in gm e es te r : E v e lin e K emp e n aar S e c r e tar is : A n ita v an D u ijn e B e s tu u rs lid : Jo rn H o ge w e g B e s tu u rs lid : M ar in a Bo e ije n

Secretariaat: Amaliastein 84 4133 HD Vianen Kamer van Koophandel: 54752248 E-mail: [email protected]

Wilt u ook lid worden van Biofeedback Vereniging Nederland? Meldt u dan aan als lid via de website Alvast bedankt! Pieter, Eveline, Anita, Jorn, Marina

Praktische informatie Datum: Locatie: Kosten:

22 maart 2014 DE OBSERVANT, Stadhuisplein 7, 3811 LM Amersfoort 033-4451654 Voor leden BVN € 50,- en niet leden € 85,Dit is inclusief lunch en koffie/thee tijdens de pauzes Let op: Er is een beperkte deelname en leden krijgen voorrang ! Aanmelding Bij het secretariaat: [email protected] of de website onder vermelding van naam, adres, telefoonnummer U kunt zich inschrijven tot 1 maart 2014 Bij afmelding na 1 maart is men het gehele bedrag verschuldigd. Plaatsing Op volgorde van betaling op rek.nr.NL59ABNA0523427115 t.n.v. Penningmeester Biofeedback Vereniging Nederland te Vianen. Registratie BCIA registratie: 5 punten zijn toegekend. Registratiepunten voor BVN worden toegekend