CONGO WORDT 50
Professor Filip Reyntjens over een halve eeuw zwarte miserie
Als het rommelt in Congo, Rwanda of Burundi, bellen het State De partment van Hillary Clinton, Eli diplomaten en Belgische politici weleens naar Filip Reyntjens (57) voor advies. De Antwerpse profes sor had het de jongste jaren dus behoorlijk druk want aan ‘rumble in the jungle’ geen gebrek. Reyn tjens is een wereldautoriteit over dat woelige stuk Midden-Afrika: al 35 jaar doorkruist hij geregeld de regio, en de rest van de tijd on derhoudt hij minutieus zijn enor me lokale netwerken en schrijft hij doorwrochte artikels en boe ken over het gebied. Tijdens het interview wordt hij gere geld onderbroken door telefoontjes met vragen voor lezingen, tvdebat ten of interviews. Een Congo-piek, zegt hij want op 30 juni viert Congo een halve eeuw onafhankelijkheid. Aan wie konden we beter vragen wat er te vieren valt? Maar eerst willen we weten hoe hij als jonge, blanke jurist verslingerd raakte aan het hart der duisternis’, zoals Jo seph Conrad Congo in 1888 in zijn beroemde roman noemde. FilIp Reyntjens cMijn vroegste herinnering aan Congo zal wel het zilverpapier zijn dat we in de kleu terkias verzamelden voor de arme zwartjes. En uiteraard de missie spaarpotjes op de toonbank bij de bàkker en de slager. Als je er een cent instopte, began het gip sen negerkopje dankbaar te knik ken (Iacht). 1k had een oom die in Elisabethstad (het huidige Lu bumbashi, red.) voor Union Miniè re werkte en ik herinner me fotos van mijn grootouders op de trap van een DC6 die naar Congo ver trok vanop Zaventem. Oat moet in 1958 geweest zijn, het jaar van de were I d expo.” HUMO Is zo uw fascinatie voor onze ex-kolonies ontstaan? Reyntjens “Nee, die kwam later. In 1975 vroeg de rector van de UIA mij als piepjong assistent in het grondwettelijk recht am een project van de unief in de Rwandese stad Butare te begeleiden. 1k was toen 34-HUMO
Nr 3625
08
‘Misscbien moeten we gewoon tegen de Congolezen zeggen: ‘Jongens, trek uw 1 plan We zullen over vijftigjaar eens komen kijken watjullie ervan gebakken hebben”
flu nog trouwens een behoor ijk linkse rakker en 1k antwoordde heel politiek correct: 1k doe niet mee aan het creëren van artdici ele elites (Iacht). Een paar maan den later kwam de rector met een nieuwvoorstel: als 1k twee jaar naar Rwanda vertrok, hoefde 1k geen le gerdienst te doen. Rutare leek me een stuk interessanter dan een jaar mn tijd verprutsen in een kazeme. En 1k ben vertrokken. HUMO En het was liefde op het eerste gezicht? Reynhjens Kent u dat Afrikaan se gezegde On est vaccine contre rutes les saleperies, sauf centre lAfrique’? Wel, 1k heb dat halfweg de jaren zeventig ondervonden. Je houdt ervan of je haat het. Er is geen tussenweg. 1k heb mensen in Rwanda zien arriveren, uitgestuurd voor hun bedrijf, die na drie weken letterlijk wegviuchtten. Anderen, zoals 1k, hebben een haat-liefde maar ze geven ook makkelijk huip Joseph Kabila. Het resultaat van dagen per maand op pad, weg verhouding met de streek. Toen 1k terug. Wij zijn individualisten, Afri die 125 jaar geschiedenis is een van hun kantoor. Dat leverde re in 1976 in Rwanda arriveerde, was kanen niet. Hun sociale netwerken failed state met extreme armoede, suftaten op. Weet u dat Congo in het een vreedzaam land: vriendelij nemen je razendsnel op, en daar uitbuiting, ellende en geweld. Wat 1958 voor vaccinaties tegen be ke mensen, prachtig klimaat, schit heb 1k mijn voordeel mee gedaan. valt er te vieren op 30 juni? paalde ziektes er beter voorstond terende natuur, Bovendien werd 1k Via de uitgebreide families van ReyntJens Congo is absoluut een dan Groot-Brittannië? als 24-jarige snotneus meteen vice mn personeel heb 1k honderden failed state. Zowat aBe Afrikaanse “Maar die sterke koloniale staat decaan van de rechtsfaculteit. 1k gewone Rwandezen leren kennen landen zijn vandaag zwakker en in was bijzonder paternalistisch. had rechtstreeks contact met de en zag 1k hoe ze leefden op de heu stabieler dan op het moment van Voor de Belgen was alles een politieke top in hoofdstad Kigali en veis buiten de steden. Van daarbo hun onafhankelijkheid, maar Con technisch probleem: scholen en directe toegang tot zowat alie mi yen kreeg je lettertijk en figuurlijk go is een van de allerzwakste. ziekenhuizen bouwen, wegen aan nisters. 1k hoefde niet te passeren een ruimere bilk op wat er in dat Belgisch-Congo was wél een leggen, missieposten organiseren, angs hun medewerkers als 1k lets kielne, arme land gebeurde sterke staat. Met een relatief klei bedrijven op poten zetten,.. Von te bespreken had. 1k voelde me dus HUMO Congo viert 50 jaar onaf ne koloniale administratie werd tre bien remp11, Congolais content belangrijk. De verantwoordeiijkhe hankelijkheid. Grof geschetst was een immens land, met rond 1960, was ons koloniale adagium. Zo kan den die 1k had kon je in Belgie mis het land vanaf 1885 een kwarteeuw ongeveer 15 miljoen inwoners je misschien wel een kolonie be schien rond je vijftigste krijgen prive-bezit van koning Leopold II, (vandaag ruim 60 miljoen, red), sturen, maar als dat land onafhan HUMO toch bent u teruggekeerd daarna een halve eeuw Belgische strak hibrarchisch bestuurd: van kelijk wordt, moet een bevolking naar België. kolonie en sinds 1960 een onafhan boven naar onderen, via een net die decennialang onmondig is ge ReyntJens Na drie jaar wilde 1k er kelijk land onder vier presidenten; werk van lokale overheden en ge houden, het plots allemaai overne weg. Als je langer blijft, raak je ont Kasa Vubu, Mobutu, Laurent-Dé westbeheerders. Die lokale be men. Dan komen de echte tegen heemd en word je opgeslokt door sire Kabila en vandaag diens zoon stuurders moesten uerplicht 22 stellingen boven water, met alle de sfeer, de mensen, de brousse gevolgen vandien. en het avontuurlijke even. Dat wil HUMO Er was geen hoogopgelei de 1k niet. de Congolese politieke elite zelfs >Overigens: over dat ‘avontuur geen artiflciële die bet ken over ijke’ leven werden veel fabeltjes nemen? verteld. Je woonde wel in een exo ReyntJens (Iacht) Juist! Eind ja Osch land en je miste een paar ren vijftig stond het lager en tech westerse dingetjes, maar het was nisch onderwijs op een behoorlijk a! bij al heel comfortabel. Als prille niveau, erwas een pril middelbaar twintiger en vrijgezel had 1k met onderwijs, maar geen hoger onder een drie personeelsleden. Dat was wijs. De universiteit Lovanium in ook wel nodig. Een boy die naar Kinshasa is pas in 1954 opgericht de rnarkt ging om voorraden in te (als afdeling van de K.U.Leuven, slaan dat nam makkelijk een hele red.) en daar studeerden praktisch dag in beslag en een tuinier en alleen blanken. Toen Congo onaf een nachtwaker; 00k allebel onmis hankelijk werd, hadden een tiental baar. Bovendien, van die baantjes Congolezen eon universitair diplo hing telkens een familie van zeven, ma. De helft daarvan waren filoso Prins Albert in Congo in 1969. Mag hij nu, als koning, de viering acht mensen af. Afrikanen leven in van 50 jaar onafhankeiijk Congo meemaken? Sommige politici ten en theologen. Met alle respect: dat soort groepsverbanden. Ze ver vinden van niet. Reyntjens: ‘Natuurlijk moet hij gaan’ Als ons land daarmee bestuur je geen land. Er rvachten hulp van iou en van elkaar, per se de zuivere lijn wil aanhouden, is er maar één conclusie: Out was geen elite die hot land ken elof Africa.’ —
—
_.1
—
—
—
—
23 FESRUAm 2010
HUMO-35
(.iro (,jiiIaIiwr tiiw 11(1.
Congo wordt 50: professor Filip Reyntjens den, omdat die elite bewust niet beeld al een genocide gepleegd op holocaustvemgelijking. De meeste Iogsstoker in Gost-Congo, zei: ‘Er was gecreherd! de Herero-bevolking van Namibië, doden zijn collateral damage van is geen humanitaire ramp als CNN “En dat doe je 00k niet met een een Duitse kolonie. de oorlog in vooral Cost-Congo, er niet is.’ vingerknip. Jef Van Bilsen (toen ‘tk praat niets goed van wat Leo het grensgebied met Rwanda en ReyntJens “Kagame is een oor malig professor aan de Koloniale pold II en later Belgie hebben uitge Burundi, tussen steeds wisselen ogsmisdadiger, die in zijn eigen Hogeschool en later privé-advi spookt, maar ons koloniale bestuur de coalities van krijgsheren en hun land en in Congo zo weinig moge seur van de eerste president Jo was niet beter of slechter dan dat moorddadige bendes. Het leeuwen lijk pottenkijkers wil, zodat hij on seph Kasa Vubu, red.) zette in 1955 ‘var andere Europese landen: het deel van de slachtoffers kwam om gestoord zijn gang kan gaan. Alle een plan op papier voor de politieke Was een banaal regime.” door hongersnood, ziekte, armoe krijgsheren houden de conflictge emancipatie van Congo. Hij schat HUMO Gebaseerd op apartheid. de en ontbering. Dat is dus geen bieden liefst zo gesloten mogelijk. te dat je dertig jaar nodig hebt am Reyntjens “Exact. De apartheid holocaust. En daar slagen ze vrij goed in.” een politieke elite te kweken en tussen blank en zwart was in Con “In 1994 heeft de genocide op HUMO Maar hoe betrouwbaar is hij had het maar over emancipa go even sterk doorgedreven als in de Tutsi in Rwanda zeshonderddui dan de berichtgeving? In uw boek tie, he, niét over onafhankelijkheid. Zuid-Afrika. Sommigen beseften zend evens gekost. Dat was een beschrijft u hoe tijdens de opmars En dan nog kwam hij onder vuur te dat ook. Antoon Rubbens, één van holocaust want toen werden op een van Kabila senior in 1997 het be liggen: volgens het Belgische esta de oprichters van de UFSAL (later systematische manier mensen ver richt binnenhiep dat zijn troepen de. blishment zou het minstens han K.U.Brussel, red.) en professor aan moord, niet wegens wat ze dach stad Wamba hadden ingenomen derd jaar duren voor Congo op ei Lovanium, schreef in 1948 over ‘Le ten, deden of zeiden, maar gewoon Later bleek dat het om welgeteld gen benen kon staan.Van Bilsen colour bar au Congo Beige’ — de orndat ze Tutsi waren. drie mannen op een bromfiets ging, werd zowat uitgespuwd, men heeft rassenscheiding in Belgisch Con“Hoe dan oak, dat soort gruwe respectievehijk gewapend met een zelfs geprobeerd hem te laten ont speer, een mes en een revolver... slaan. Zo dacht men this vijf jaar ReyntJens “... waarvan men niet voor de onafhankelijkheid.’ eens zeker weet of die we! geladen HIJMO Kortom, België heeft zwaar was (iacht). schuld aan de implosie van Congo “Na a! die jaren ken ik dat stuk onmiddelhjk na de onafhankelijk je van de wereld een beetle, maar held? ze!fs met mijn uItgebreide informa Reyntjens “1k ye! geen waarde tiebronnen weet ik nog geen vijf oordeel over de kolonisatie van procent van wat er gebeurt op het welk Afrikaans land 00k. Die ko platteland of in de politieke en mili loniale periode is voor mu gewoon taire cenakels. Laten we dus vooral een empirisch gegeven. bescheiden blijven.” “Die implosie bewijst dat de on HUMO Maar u bent wel de grote afhankelijkheid inderdaad te vroeg expert? kwam, maar tegelijk oak dat de Reyntjens “Tja, de niet-experts voorbereiding op de onafhankelijk zullen dan misschien maar één held véél te laat is gestart. Er waren procent weten, zeker? Als ik lets nochtans voorbeelden van hoe het niet weet, dan schrijf ik dat 00k. we! moest. De Britse kolonie GhaDaar moet je toch niet flauw over na had a! in 1896 mensen met een doen? Als ik lees over de toestand In de oorlog in Cost-Congo, Burundi en Rwanda ziJn tussen 1994 en universiteitsdiploma. Ghana was in in Afghanistan, Tsjetsjenid of het 2006 zes miljoen mensen omgekomen. ‘Oat is de Vlaamse bevol 1957 oak de eerste Afrikaanse ko Midden-Oosten, doe 1k dat oak met king, he. Heel Vlaanderen: weg’ lonie die onafhankelijk werd en is flunk wat scepticisme.” vandaag wellicht één van de best HUMO In het kringetje van Con presterende ex-kolonies.” go — en noemde dat onaanvaard lijke cijfers is bijna niet te vatten. go-experts en gespecialisee rde HUMO U publiceerde onlangs een bare discriminatie. Helaas was dat Zes miljoen doden, dat is de Vlaam journalisten woedt een constante sterk gedocumenteerd boek over soort verlichte kolonialen schaars. se bevolking, he. Heel Vlaanderen: strijd, niet alleen over wat er van de periode 1996-2006 in Congo, Ze werden gezien als stielbeder weg!” daag aan de hand is maar ook over Rwanda en Burundi. Het bloed spat verS.” HUMO toch lijkt al die gruwel nau het verleden. Die strijd is flu weer van elke bladzijde. welijks door te dringen bij onze losgebarsten rond vijftig jaar on Reyntiens “Het is dan 00k de VLAANDEREN WEG publieke opinie, sterker nog, het afhankelijkheid. meest geweiddadige periode die HUMO Tussen 1994 en 2006 zou interesseert ons nauwelijks. Hoe Reyntjens “Klopt. Congo is een er ooit in die regio geweest is,’, den er in Congo, Rwanda en Bu komt dat? verdeeld land, Rwanda is dat zelfs HUMO Was dat dan niet toen rundi 6 miljoen doden zijn gevallen. Reyntjens “Heel Afrika is voor ons nog veel sterker, en dat geeft bijna koning Leopold II zijn privébezit Hoe betrouwbaar zijn die cijfers? een ver-van-mijn -bedshow. De Eu automatisch ideologisch gekleurde Congo Vrijstaat leegplunderde? ReyntJens “Het IRC (International ropese landen kijken hooguit af en discussies waarbij men karakter De Amerikaanse journalist Adam Rescue Comittee, een gereputeer toe eens naar hun eigen koloniale moord niet uit de weg gaat.” Hochschild schreef dat Leopold II de multinationale ngo, red.) schat achtertuintje. Leest u veel in onze HUMO Na de genocide op de Tut verantwoordelijk is voor tien mu dater in die twaalfjaar in Congo 4,5 kranten over wat in Nigeria fout si’s in 1994 in Rwanda werd u bij joen slachtoffers. miljoen doden vielen. Daar mag je loopt? Nee, daarvoor zul je er de voorbeeld een Hutu-vriend ge Reyntjens “Dat cijfer is uit de lucht ongeveer een miljoen Rwandezen Britse kranten op moeten naslaan, noemd, want u was nog adviseur gegrepen. Er leefden in die perio en oak nog eens 300.000 Burun want dat is hun ex-kolonie. van Hutu-president Juvénal Ha by de niet eens 10 miljoen mensen in dese slachtoffers bijtellen.” “En wat zeker meespeelt: in Con arimana geweest. Congol Er heerste wet een bloedig HUMO Een holocaust gespreid go zijn de grote internationale me Reyntjens “Als in de jaren negen schrikbewind, maar dat was zo in over twaalf jaar? dia gewoon afwezig.’ tig iemand openlijke kritiek op het heel Afrika. Congo was zeker geen ReyntJens “Puur cijfermatig klopt HUMO De Rwandese president Hutu-regime had, dan was ik het uitzondering. in 1904 werd bijvoor dat, maarje moet uitkijken met die Paul Kagame, de grootste oor wel. Net zoats ik nu zwame kritiek —
38 —HUMO
Ni 3625
1
05
Congo wordt 50: professor Filip Reyntjens heb op het Tutsi-regime. Waarom denkt u dat ik Rwanda niet moor binnen mag? “1k ben nooit adviseur geweest van Habyarimana, Wat is or ge beurd? Na de staatsgreep van Ha byarimana (in 1973, red.) wilde hij een niouwe grondwet invoeren. 1k kreeg de ontwerptekst in handen en schroef als grondwetspecialist een zeor scherpe kritiek, onder an dere omdat de mensenrechten on voldoende waren gegarandeerd. Mijn kritischo memo is via-via bij Habyarimana beland en zijn reac tie was: als je het beter kunt, doe het dan ze!f. Met eon minicommis sie van drie man hebben we toen eon nieuwe tekat op papier ge zet. Ste! je voor: twee Belgen en een Tutsi schreven de grondwet voor hot Hutu regme Habyarima
gib we! schuld trot. Tja, dan krijg je een rapport met nietszeggendo conclusies. Mijn overtuiging is dat het Be! gische establishment op de hoogte was van do plannen cm Lumumba uit to schakelon. Ook koning Bou dewijn had daarover informatie en die heeft hij niet doorgegeven aan zijn regering. Dat is toch zo good als zoggen: doe maar? HUMO Het is eon onmogelijke vraag, maar zou Congo er vandaag beter voorstaan indien Lumumba aan de macht was gebleven? Reyntjens “Door die moord heeft Lumumba mythische proporties gokrogen, maar was hij blijven even dan was hij wellicht uitge groeld tot do zovee!ste bana!e, cor rupte Afrikaanse dictator. Wat we van zijn voorgeschiedenis weten,
nooit een democratie mogen wor denS’ Reyntjens (knikt) “De Congolese bevolking heeft nooit de kans go krogen om to kiezen welk soort do mocratie ze wilde. Hot land mocht we! eon democratie worden, hoor, maar alloen als het pro-wosters was en onze economischo belan gon niet zou schadon. Vergoet niet dat Congo in voile Koude Oorlog gekneld zat tussen het Westen en de Sovjet-Unio en China. “Do staatsstructuur die Congo van Belgid cadeau kreeg, was eon schijndemocratie. hover dat dan een dictatuur dachten do Belgen op do internationale scene staat hot nu eenmaal boterom eon zoge zegde democratie to steunen. HUMO In 2006 kwamen er einde Iijk democratische verkiezrnqen —
I
Joseph Kabila, president van Congo: ‘Eon corrupte geldwolf met blood aan de handen.’
Paul Kagama, president van Rwanda: ‘Gaat do verkiezingen winnen, want het staat vast dat hij zal frauderen.’
na heeft eon dee! van onze tekst overgenomon, maar niet ailes. Dat was allesbehaive vee!belovend. een president maar twee ambts Hij had eon baantje bij do post en termijnen kon aanb!ijven vond hij is daar met do vingers in do kas bijvoorbeeld niet zon goed idee sa betrapt. (/acht). lemand op basis daarvan HUMO Hij stal het geld terug datde als Hutu-vriend afschilderen is ka kolonialen van het Congolese yolk raktermoord. Ze doen maar, ik heb hadden gepikt, was zijn uitleg. ReyntJens “Maar hij stopte het we! inmiddels een olifantenvel.” HUMO Over de executie van Pa in zijn eigon zak en deelde hot niêt trice Lumumba, de eerste premier uit aen dat Congolese yolk (Iacht). van Congo, woedt na vijftig jaar Ach, bekijk hot parcours van zijn nog altijd een tel debat. Hadden generatie Afrikaanse nationalisten. Belgie en koning Boudewijn de Veelbelovonde menson als Sékou Touré in Guineo, Kwame Nkrumah hand in die moord, denkt U? Reyntjens “i-let was a! van in het in Ghana on nog eon he!eboe! an begin duidelijk dat de parlemen deron, hobben zich al snel na de taire onderzoekscommissie (die in onafhankelijkheid van hun land tot 2000 de moord onderzocht, red.) dictators ontpopt en hun land ten geen good work zou kunnen af!e gronde gericht. Julius Nyerere van veren. Eén groep wilde per so tot Tanzania is do uitzondering (hij was het besluit komen dat het Belgi president van 1962 tot 1985 en trad sche establishment, laat staan het vrijwillig at, red.). paleis, totaal niet verantwoorde HUMO Raoul Peck, oud-minister lijk was voor de moord. De ande van HaIti, die een film over Lumum re groep ging ervan uit dat Bet ba maakte, zei in Humo: ‘Congo is
Pierre Nkurunziza, president van Burundi: ‘Heeft pub!ie kelijk bekend dat hij een oorlogsmisdadiger is.’ Joseph Kabila word tot president verkozen. Uw oordeel over de man is vernietigend: nul charisma, eon marionet, een corrupte geidwolf met blood aan do handen. Reyntjens Kabila leidde voor de verkiozingen een soort overgangs regime, en eon van zijn eerste be slissingon was zichzelf opslag to geven. Zijn budget als president pompte hij op tot acht keer hot bud get van do gezondheidszorg in zijn land. In één jaar tijd overschreed hij het overhoidsbudget met 91 procent. En na de eerste rondo van do verkiezingen bleek dat hij allesbe halve vies was van brutaal geweld tegen aanhangers van zijn tegen kandidaten.” HUMO Die verkiezingen waar Bel gië en de internationale gemeen schap zo trots op zijn, hebben a! leen maar een nieuwe dictator gelegitimeerd? Wat schiet je daar moe op?
Reyntjens “Hoe je hot 00k wendt of keert: Kabila is verkozen in vrij normaa! verlopen verkiezingen. George Bush jr. is tech ook verkozen hoewel hij bloedige oorlogon in lrak en Afghanistan ontketond had?” HUMO Gewaagde verge!ijking. Reyntjens (Iacht) “Wat was hot a! ternatief veer Kabila? Van do drie ondertig presidentskandidaten haa!do alleen Jean-Pierre Bern ba voldoondo stemmen. Bemba eon corrupto krijgsheer met blood aan de handen is goon haar be tor dan Kabila. Do wreedheden van zijn troepen staan vast ze heb ben zich ondor andere aan kanni balisme overgegeven. Er bestaan gotailleerde gotuigonissen dat ze pygmeeen in stukken hebben gehakt en geroosterd. Bemba zit opgeslóten en moot zich veer hot lnternationaa! Strafhof in Den Haag verantwoorden voor misdadon to gen do menselijkheid in de Con traal-Afrikaanse Republiok. ‘Do Congolozen moesten kiezen tussen eon zootje ongeregeld. Os car Kashala leek mu zowat de eni go behoorlijko kandidaat. We!, hij heoft 3,46% behaald. (Kashala stu doerde aan Harvard en werkte ja ronlang als kadorlid voor eon mu! tinational in de VS. rod) HUMO Toch was u zeif voorstan der van die verkiezingen. Reyntjons “Ja, zolang Jo verkie zingen maar niot golijkstelt met democratie. Die verkiezingen wa ron nodig om in het compleet on overzichtolijko politieko landschap in Congo tech eon beetjo structuur to brongen. Dat is nu gobeurd: or is een president en eon parlemont met tientallon partijen, en bij do volgende verkiezingen in 2011 zul!en or daarvan misschien nag twintig overblijven. Minder vor snippering is good. 2011 wordt de lakmoesproef veer Kabila. Hij za! aan do macht willon blijvon, maar za! hij die verkiezingen correct Ia ten verlopen of niet? Helemaal gorust ben ik or niet op.” —
—
—
ECHT VALS GELD HUMO Een van do grootste proble men in Congo is de corruptie. De meeste experts zeggen dat Mobu tu die op grote schaal geinstituti onaliseerd en verfljnd heeft. Belgie heeft hem 35 jaar lang niets in de weg gelegd. Is hot dan verwonder lijk dat do huidige machthebbers hetze!fde pad opgaan? Reyntiens “Dat is flauwoku!. ALç,f corruptie in do Congolezen ing. Nr 3(25
38-HUMO
(.aJ()
b’e t /
1k!,
03
bakken zit! Geldt dat dan ook voor succesvolle Congolezen die uoor Amerikaanse multinationals of Eu ropese universiteiten werken? ‘rAaar u hebt gelijk wat Mobutu betreft. Hij was een fnsse verschij ning, hij stond aan onze kant. Hij was ook niet vanaf dag één corrupt, maar hij heeft we! snel en veel ge !eerd. Al begreep hij duidelijk niet blles even goed. In de jaren zeven tig had zijn Nationale Bank nieu we bankbi!jetten nodig. Die wer den in het buitenland gedrukt en dan in kisten naar Kinshasa over gevlogen. Mobutu liet dat vliegtuig een tussenstop maken in Gbado hte (waar Mobutu een gigantisch privépaleis had red.) en een paar kisten verse bankbiljetten uitladen voor zichzelf. Hij had niet door dat ziin biljetten in feite vals geld wa ren, want ze waren niet officieel in omloop gebracht door de Na tonale Bank. ‘Des vrais faux zai res,’ noemden de Congolezen dat (lacht), “President Kennedy zei ooit over een Latijns-Amerikaanse dictator: He’s a son of a bitch, but he’s our son of a bitch.’ Zo behandelde Bet gië Mobutu 00k.” HUMO Makkehjk, dan hoef je he lemaal niets te doen aan de cor ruptie Reyntjens uHet is ook niet simpel. Onze politici hebben de luxe dat ze goede democraten kunnen zijn. Als premier Leterme morgen zijn baan verliest, zullen hij en zijn ge zin geen boterham minder hoeven te eten. Dat is in Afrika, zeker in Congo, wet even anders en dáár komt die corruptie uitvoort. Debe groting van Congo is even grOOt als die van de stad Antwerpen. De taart is dus verschrikkelijk klein, zo klein dat je het je niet kan per mitteren van de macht verdreven te worden. België heeft een bruto binnenlands product van ongeveer 450 mitjard dollar, en daar leven we met tien miljoen mensen van. De bijna veertig Afrikaanse landen onder de Sahara halen samen 850 miljard dollar, voor bijna een mil jard mensen. Dat is toch halluci nant? Hoe kim je in die landen voor jezelf en je familie materiêle zekerheid en weistand opbouwen zorder politieke macht en zonder je land economisch te plunderen? Daarom is de strijd om de macht 00k zo geweIddadig. HUMO Praat u die corruptie dan goed? Reyntjens “Nee, ik verklaar ze. —
‘2 E3RU,Ri 2010
ondraag I ijk. “Tijdens lezingen over Afrika stelt men mu die vraag 00k gere geld: waarom kunnen die Afrikanen zich niet op eon beschaafde manier ontwikkelen? Dan antwoord ik dat we in Europa oak niets anders heb ben gedaan dan oorlog voeren. We hebben last van een kort geheugen. De laatste burgeroorlag in Europa is amper 65 jaar geleden geêin digd, in 1945. En daarvoor was het 00k maar twintig jaar geleden dat de Europese landen tegen elkaar ten strijde trokken. Samen hebben die twee oorlogen zestig miljoen burgerslachtoffers gemaakt. En ‘Koning Boudewijn wist dat er plannen waren om Lumumba (foto) dan durven wij eisen datAfrika zijn te vermoorden, en hij heeft dat niet doorgegeven aan zijn regering. problemen beschaafd oplost. Make Oat is toch zo goed als zeggen: doe maar?’ love not war?Datis absurd. Oorlog hoort bij het organiseren van een “Een collega-professor aan de unief de beste manier die we kennen om politiek systeem. Liefst zo weinig van Kinshasa verdient 150 dollar per de samenleving te organiseren. Ze mogelijk, maar het is nu eenmaal maand als hij at wordt uitbetaald. haalt middelen uit de economie via zo,” 1k verdien 4.500 dollar per maand belastingen en besteedt ze aan on HUMO Dat is toch defaitisme? en ik ben zeker dat dat bedrag elke derwijs, justitie, gezondheidszorg, Reyntjens “Nee, wie zijn geschi maand op m’n rekening staat. Als ik wegen, infrastructuur, ambtenaren denis kent, kan het alleen maar prof was in Congo en de vader van enzovoort tot nut van iedereen. vaststellen. een student vraagt me om de acht Dat is een aartsmoeilijk proces in “Eerlijk gezegd denk ik soms dat van zijn zoon in een twaalf te ver een land met enorme schaarste zo het misschien het beste is am ge anderen in ruil voor 500 dollar, dan als Congo. woon tegen de Congolezen te zeg zou ik dat doen. Als een vader van HUMO De paradox van schaars gen: ‘Jongens, trek uw plan. Wij een student in Antwerpen me dat te en onzekerheid is dat wie aan zijn weg en over vijftig jaar komen zou vragen, klaag ik hem meteen de macht is zelf geen enkel be- we eens kijken watjullie ervan ge aan voor poging tot omkoping lang heeft bij de opbouw van zo’n bakken hebben.’ Dat gaat zeer ver, HUMO Oké, de verkiaring is duide staatsstructuur. want dan moet je ook alle ontwik lijk, maar wat doe je eraan? Reyntjens “Ja. Sterker nog: oor ketingshulp stopzetten en politiek Reyntjens ‘Je moet in Congo op log voeren is goedkoper, en corrup neutraal blijven. Mijn collega Rud nieuw een staatsstructuur opbou tie brengt meer op. Wij verwachten dy Doom van de UGent noemt dat wen, anders raak je nooit van de blijkbaar dat een paar jaar na de de Bekaert-doctrine: zet een om corruptie af. Een staat is voorlopig verkiezingen at die Congolese p0- heining van prikkeldraad rand Afri litici in idealisten zijn veranderd die ka zodat ze niet massaal weglopen hun gemeenschap willen dienen en en laat ze hun ding doen (lacht). tevreden zijn met hun wedde van 1k stel het wat karikaturaal voor, 600 dollar per maand. De opbouw maar het lijkt toch stilaan de eni van onze westerse democratiedn ge oplossing? Toen wij in Europa heeft een paar honderd jaar ge ons samentevingsmodel ontwikkel duurd en ging gepaard met bijzon den, waren er toch ook geen buiten der veel corruptie en geweld. Sla landse mogendheden die ons met er de geschiedenisboekjes maar geheven vingertje kwamen vertel op na’> len hoe we dat precies moesten doen? Afrika heeft de grote handi DE BEKAERT cap dat Europa een succesvol sa DOCTRINE menlevingsmodel heeftontwikkeld HUMO Na een zoveelste geweld dat rust, orde en rijkdom heeft ge dadig incident vatte een cynische bracht. Maar wie zegt dat ze dat per cabinetard van Buitenlandse Za se moeten overnemen? Er bestaat ken uiteraard off the record gewoon geen sleutel-op-de-deur het als volgt samen: ‘Met die wil formule. den valt geen land te bezeilen, laat ‘Belgid heeft ruw geschat 8 a 9 staan te besturen’ Hoe verklaart u miljard euro in zijn ex-kolonie ge de blijkbaar onuitroeibare bloed pompt, en toch staat Congo er van Over de harde manier waarop dorst ginder? Karel De Gucht de Congolese daag slechter year dan vujftig jaar ReyntJens “De wreedheid is ver geleden. Dat is toch het beste be leiders aanpakte: ‘Onverstan dig en ongepast. De Gucht schrikkelijk. De verhalen over wijs dat onze westerse blauwdruk heeft wel vaker gelijk, maar kindsoldaten, systematische ver ginder met werkt? Als we een mul helaas hâált hij zijn gelijk krachtingen en moordpartijen zijn tinational waren, dan was do afdezelden.’ —
—
—
—
-
HUMO-39 i.oiiiuitier iiiie 1,1(1.
Congo wordt 50: professor Filip Reyntjens ling Congo al lang afgestoten, of was minstens hot complete ma nagement vervangen. Misschien moeten we do Afrikarien op hun manier hun eigon systeem laten opbouwen. Dat zal, net zoals bij ons, bloed. zweet en tranen kos ten en misschten komt er een ho megrown blauwdruk uit, die niet door het Westen bedacht en door gedrukt is, Do Afrikanen hebben daar toch recht op? HUMO is uw oplossing niet ge woon inhumaan? ReyntJens lk besef dat ik geen politiek correcte antwoorden geef, maar eon aantal zaken môet je on der ogen durven te zien. Waarom mag je niet hardop zeggen dat de Congolezen zelf vorantwoordelijk zijn voor hun situatie? Die mensen zijn toch goon onmondige baby’s? 1k vind het zelfs beledigend alles wat daar vandaag misloopt af te schuiven op do koloniale periode. NatuurliJk is er toen veel fout gob pen, maar de postkoloniale periode duurt nu al anger dan do koloniabe ooit geduurd heeft.”
DE CHINEZEN HUMO Begrijpt u de nostalgie van veel ex-kolonialen en ook wel Congolezen naar die koloniale pe node? Reyntjens “Daar schuilt het ge voeb achter dat ze onbegrepen zijn en niet gewaardoerd worden voor wat ze in Congo hebben gedaan de white man’s burden van Ru dyard Kipling (do Britse schrijver Kipling schreef in 1899 het gedicht ‘White Man’s Burden’ over de plicht van het Westen om andere volke ron op te voeden, red.>, Ze hebben in 1960 nderdaad een modelkolo nie achtergelaten, maarwol één die helaas niet klaar was om op eigen benen te staan. Dat hebben ze als technocraten verwaarloosd. “Of de meeste Congobozen veel nostalgie voelen naar die periode, weet ik niet. Als je er eon referen dum over zou houden, zou hot wel licht kantje-boordje zijn. Er waren do scholen, de wegen, do zieken huizen en missieposten, maar ook de ongelijkheid, de vernedering en do apartheid. Do Corigolezen heb ben eon enorm gevoel voor humor, ook over hun geschiedenis: ‘In de koloniale periode aten we drie keer per dag. Onder do eerste republiek twee keer per dag. Nu één keer per dag. Waar zal do vooruitgang em digen?’ (Iacht)” HUMO Welke minister van Buiten —
‘Hoe kan Leopold Ii flu 10 miljoen mensen omge bracht hebben in Congo? Er Ieefden toen niet eens zoveet mensen. 1k praat niets good van wat Leopold It en Belgie gedaan hebben, maar ens koboniale bestuur was niet beter of slechter dan dat van andere Europose landen.’
landse zaken kan u het meest be koren met zijn Congobeleid? Karel De Gucht met zijn harde parier-vrai of de softere aanpak van Steven Vanackere? Reyntjens <‘Hot gaat vandaag iets minder slecht dan tien jaar gele den, teen hot land geterroriseerd word door de krijgsheren. Congo had toen een budget van eon half miljard dollar, vandaag is dat toch al 2 miljard dollar. Er is wat vrije pers en Jo ziet een paar elementen van staatsopbouw. Allemaal posi tief. En dan komt Karel De Gucht even langs om do politieke leiders publiek de mantel uit te vegen, en hun corruptie en onbekwaamheid aan to kiagon! Do EU is de groot ste donor, alleen al daarom was de uithaal van De Gucht als EU-corn missaris ongepast. Hij pakt hot on verstandig aan. Hij is geen weten schapper of journalist, maar eon politicus die op zn woorden moot letten. Jo kunt toch ovengoed wij zen op die paar elementen die ver beterd zijn, en de leiders daarvoor publiek feliciteren? In één adem kun Jo or aan toovoegen dat or nog work op do plank is met de mensenrechten, do strijd tegen cor ruptie, enzovoort en ‘wij Europe anen willen jullie daarbij holpen’. Jo boodschap is dezelfde. maar zo blijf je tenminste on speaking terms, Als de Congolese leidersje dan toch nog met een kluitje in het riot sturen, kun Jo nog altijd uitha Ion. Do Gucht heeft wel vaker ge lijk, maar helaas haalt hij zijn go lijk zelden. HUMO Vanackere pakt het dus be ter aan? ReyntJens “Afwachten, hij is pas
begonnen. Hij grijpt terug naar oude diplomatieke tradities: Je mag gerust eon glas fruitsap drin ken met de president van hot land datje bezoekt, ook al is die corrupt. Karol Do Gucht was een stijlbreuk, niet Vanackere. HUMO Niet alleen ministers van Buiteniandse zaken gaan graag naar Congo, ook premiers, al lerhande ministers, parlements voorzitters, staatssecretarissen en regionale excellenties móéten blijkbaar tijdens hun ambtster mijn minstens één keer naar Con go. Waarom? Veel levert het alto maal niet op. Reyntjens “Ja, hot is opvalbend: Onkeiinx, Picque, Anciaux Ze vinden allemaal web eon reden om naar Congo en Rwanda to vliegen. Louis Michel zoi ooit dat Midden Afrika do enige plaats op do pla fleet is waar Belgie meer weegt dan het eigenliJk doet. Tja.” HUMO Want Kabila heeft Beigie en zijn ontwikkeiingshulp toch niet meer nodig sinds de miljarden deals die hij met China sloot? ReyntJens ‘
Reyntjens “Nee, want ze dra gon weinig bij. Do Congobezen ge von hen mibjoenen tonnen ertsen en in ruil krijgen ze wegen, zie kenhuizen en spoorwogen, maar goon geld. Hoe moot do Congolese overheid die infrastructuur onder houden zonder budget? Over tien Jaar is do nieuwe infrastructuur weor in verval. Zo bouw Jo goon staat op. “Maar ik wil zeker niet albeen negatiof zijn over do inspannin gen van do internationale ge moonschap, want die zijn enorm. Do Monuc bijvoorbeebd (do VN-vro desmacht die sinds 1999 in Congo is, red.) telt bijna twintigduizend manschappen en kost 1,2 miljard dollar per jaar. Zonder do Monuc waren or in Congo nooit democrati scho verkiezingen geweest. Kabila wil nu van die troepen af. Waarom’ Omdat hij geen pottenkijkers wil? 1k vind dat verdacht, want zondor do Monuc heeft hij totaal goon con trole over zijn band. HUMO Wet vindt u van de nieuwe koningskwestie? Mag koning Al bert naar de viering van de onaf hankelijkheid gaan of niet? Reyntjens “Hot is tech simpel? Of wel heb jo eon goode relatie zoals men vandaag beweort. en dan ga Jo naar die viering, ofv<el heb je eon slechte relatie en dan blijf Jo thuis. 1k vind dus dat do koning naar die viering moot. Hot is tech maar eon banale protocollaire kwestie? “Tusson twee haakJes: waarom zou Jo niet in do buurt van Kabi a gezion mogen worden alsJe wol zakon doet met andore Afrikaanse dictators als Kagame van Rwanda, of do Burundese president Pierre
40-HUMO
Nr 3625
fl
I
(.‘aio (.oi,!ai,,er ii,,e
lid.
werd en wordt nog steeds van de Palestijnen gestolen, hot beloofde land van de ene partij is het ge roofde land van de andere. Ge aanvaarding wordt bijzonder moeilijk als ik kijk naar a! de ver ge!dingsoor!ogen van het Israeli sche leger die gemiddeld tien keer meer slachtoffers maken (onder burgers welteverstaan) dan Pa lestijnse aanslagen. Het split me, rnaar die verhouding doet mu on willekeurig denken aan de repre saulles van de nazis. En als ik op tv zionustische kolonisten bezig zie die Palestujnse gezinnen uit hun huizen drijvon, wordt mijn ver draagzaamheid zwaar op de proof gesteld. Duide!ijkergozegd: diezi onisten doen mu walgen. Als onze beschaving enige kans op vooruitgang maakt, zal bet zijn door lessen te trekken uit het ver eden, zodat waanzin en misdaad met moeten worden herhaald. De zionisten hebben echter slechts één los onthouden: in p!aats van slachtoffer te zijn, nomen ze sinds 1945 de rol van dader over. Net zoals Vlaamse intellectu elen hun eigen racisten aan do kaak dienen te stellen, zo zou den ook Joodse commentatoren in Vlaanderen en Europa afstand moeten nemen van do misdaden die ook in hun naam worden be dreven. Dat doen ze veel te weinig, en Wajsberg is dan nog één van de meest gematugden: er wonen er andere in Antworpon die fana tiok de staat Israel b!ijven verde digen, ongeacht do onmenselijk heden die door die staat worden begaan. Staf De Wilde, De Haan.
Congo wordt 50 Met veel be langstel!ing bob ik in Humo 3625 bet interview met profes
sor Reyntjens
ye man werd door het onweten de Weston de home! ingeprozen als hét grote voorbeeld. Maar dat grote voorbeold hot het land we! achter in een diope puinhoop en in de grootste corruptie Gelukkig is de toestand na een staatsgreep rechtgezet door Jerry John Raw lings. Die mulitaur kon bet bed van zijn bevolking niet meer aanzuon, en greep dus maar de macht om orde op zaken te zetten. Huj deed dat op de enige mogelujke manier in Afruka: wue niet voor hem was, was tegen hem en word eenvou digweg geliquideord. Na enkebejaren heeft Rawlings bet bewind torug aan do burgers gegeven door verkiezingen to or ganuseren, maar in de kortste tijd was bet weer eon puinhoop vanje welste, Due nam Rawlings ontslag ult bet leger, stelde zich kandidaat bij de volgende verkiezingen, en werd met een stevuge meerderheid verkozen. Met dezelfdo hardhan dige maar efflciënte strategie (de bevolking spreekt van honderd duizenden doden) had hij snel weer orde op zaken. Overal werd gebouwd, in elk dorp was er mm stens één school, en de mensen waren veel optimistischer dan in de omringende landen. 1k bob dat met eigen ogen kunnen vaststel len toen ik in 2001 door bet land fietste. 1k sprak met mensen uit alle lagen van de bevolking, en iedereen was tevreden. Blijkbaar is er maaréén afdoen de manier om in Afrika orde op zaken to krijgen: geef de macht in handen van eon dictator met een groot hart en een slecht ka rakter. Rawlings zelf is er niet rijk van geworden, maar zijn land boert good, de bevolking voelt zich veilig en werkt hard aan do toekomst. Laat dit eon los zijn voor alle softe ontwikkelingsholpers en ngo’s die al of niet to goeder trouw corrupte regimes onder steunen en het mooie Afrikaanse continent moe do afgrond helpen induwen. Joe Verwaest, Boriheiden. —
F
DvD1
C3,50’-
UDEZE DVD’S GEMIST? uwpersverkoper en
bestel vandaag nog
U TE WERKP *Laat uw persverkoper onderstaande on rnv.ullen. Geef de hon at aan EjW persverIoper en 1etaaI hem het verschuldigde bedrq (3,5Ot voor dull! 50 euro voor dvd2, dvd3).Uw pqverkoper reserveertde dvd Reserveringen zij mogelijk tot en met 29 maart 21O en z)nq de voorraad strekt. *Uw bestefling wrdt zo snel m4s1elijk gele’verd baJ uw persverkoper. FI
BON VOOR DE LEZER 1k bestel dvd 1 ‘CODE 37’ bij mijn persverkoper 1k [ bestel dvd 2 ‘CODE 37’ bij mijn persverkoper [1 1k bestel dvd 3 ‘CODE 37’ bij rnijn persverkoper
Naam (of stempel) van hot winkelpunt
Af te halen vanaf
....
I.... I...... (datum) E Betaald
—
—
over Congo gelezen. Hij vertelt on der meer dat Ghana de eerste onafhankelijke Elektrische Afrikaanse kolonie was, en dat bet auto’s [lJ vandaag één van de best preste Eon paar wekon geleden kwam rende ox-kolonies us Dat klopt, Stefaan (Open Vonstor 3623) met maar hij vermeldt er niet bij hoe de nogal revobutionairo stelling dat komt. dat elektrische auto’s en fotovol Toen Ghana in ‘57 onafhanke taische panelen moor C02-omislijk word, werd meneer Nkrumah > Lees door bladzijde 139 er de eerste president. Deze bra-
a
E 1k bestel dvd 1 ‘I
‘C00E3T(HUMODVDNABOd 08/10)
Aantal X € 3,50 = D 1k bestel dvd 2 CODE 37’ IHUMO DVI) NAB ed 09/10) Aantal X € 5,90 = fl 1k bestel dvd 3 ‘COOE3T(HUMODVONABed 10/10) Aantai X € 5,90 = VerkooppuntKlantnummer Straat Nr: BusPostcodeGemeenteTelefoon-
: I.
td;r;er;ei;w;;sIJgnnlt 9 \IAART 20’O
op 30 maarr2Olo door te geveo aen uw regionale AMP-verde1er Vermeld zeker ook cfejuiste referentie Zolang da vaerraad strekt
(,aio (.oislaliier line 11(1.
