DE EUROPESE UNIE IN HET KORT
Concurrentie
Voor beter functionerende markten H et c o n c ur r en t ieb el eid van d e Eur o p es e U nie zo r gt vo o r een gel ijke en eer l ijke c o nc ur r en t ie t us s en b ed r ijven o p d e Eur o p es e in t er ne m ar kt .
INHOUD Waarom we een Europees concurrentiebeleid nodig hebben ����� 3
DE EUROPESE UNIE IN HET KORT Deze publicatie maakt deel uit van een reeks brochures waarin wordt uitgelegd wat de EU doet op verschillende beleidsterreinen, waarom de EU daar een rol speelt, en wat de resultaten zijn. U vindt deze brochures op de volgende website:
http://europa.eu/pol/index_nl.htm http://europa.eu/!Pr64nF Hoe werkt de Europese Unie? Europa in 12 lessen Europa 2020: Europa’s groeistrategie De grondleggers van de EU Landbouw Grenzen en veiligheid Bankwezen en financiën Begroting Klimaatbescherming Concurrentie Consumenten Cultuur en audiovisuele media Douane Digitale agenda De Economische en Monetaire Unie (EMU) en de euro Onderwijs, opleiding, jeugd en sport Werkgelegenheid en sociale zaken Energie Uitbreiding Ondernemingen Milieu Fraudebestrijding Voedselveiligheid Buitenlands en veiligheidsbeleid Humanitaire hulp en civiele bescherming Internationale samenwerking en ontwikkeling Interne markt Justitie, grondrechten en gelijkheid Maritieme zaken en visserij Migratie en asiel Volksgezondheid Regionaal beleid Onderzoek en innovatie Belastingen Handel Vervoer
Wat houdt het Europees concurrentiebeleid in? ������������������������� 4 Trusts ����������������������������������������������������� 5 Staatssteun ����������������������������������������� 7 Fusies ����������������������������������������������������� 8 Liberalisering ��������������������������������������� 9 Procedure voor het indienen van een klacht ���������������������������������� 11 Vooruitblik ���������������������������������������� 12 Meer informatie �������������������������������� 12
De Europese Unie in het kort: Concurrentie Europese Commissie Directoraat-generaal Communicatie Publieksvoorlichting 1049 Brussel BELGIË Manuscript voltooid in november 2014 Foto’s op de omslag en bladzijde 2: © iStockphoto/dswebb 12 blz. — 21 × 29,7 cm ISBN 978-92-79-41498-5 doi:10.2775/32064 Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2014 © Europese Unie, 2014 Reproductie toegestaan. Voor overname of reproductie van afzonderlijke foto’s hebt u toestemming van de rechthebbenden nodig.
3
C O N C U R R E N T I E
Waarom we een Europees concurrentiebeleid nodig hebben Voor de Europese Unie is concurrentiebeleid sinds het Verdrag van Rome van 1957 altijd een belangrijk beleidsaspect geweest. Het Verdrag voorzag in „een regime waardoor wordt gewaarborgd dat de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt niet wordt vervalst”. Het doel van het beleid is een reeks goed ontwikkelde, doeltreffende concurrentieregels te ontwerpen, die ervoor zorgen dat de Europese markt goed werkt en die de consument de voordelen van een vrije markteconomie bieden.
mededingingsautoriteit meestal optreden. Door de groei van de interne markt en de globalisering zijn echter de gevolgen van onwettig gedrag, zoals het sluiten van kartels, voelbaar in verschillende landen binnen en buiten de EU. De Europese Commissie is vaak de instelling bij uitstek om op te treden tegen die trans‑Europese gevallen van concurrentieverstoring. De Commissie heeft niet alleen een onderzoeksbevoegdheid, maar kan ook bindende besluiten nemen en forse boeten opleggen.
Het concurrentiebeleid moet garanderen dat bedrijven eerlijk met elkaar kunnen concurreren. Dat bevordert ondernemerschap en efficiëntie, biedt consumenten meer keuze, houdt de prijzen laag en de kwaliteit hoog. Dat zijn de redenen waarom de EU concurrentieverstorend gedrag bestrijdt, fusies en staatssteun controleert en liberalisering aanmoedigt.
De Commissie kreeg in 1962 de bevoegdheid om mogelijk concurrentieverstorend gedrag te onderzoeken en in 1990 de rechterlijke bevoegdheid over grote fusies. De Commissie zorgt er samen met de nationale mededingingsautoriteiten van de EU-landen voor dat de concurrentieregels van de Europese Unie worden toegepast.
Lage prijzen voor iedereen: Het eenvoudigste middel om een groot marktaandeel te krijgen, is een lage prijs. Op een markt met veel concurrentie gaan de prijzen omlaag. Dat is niet alleen goed voor de consument, want als er meer mensen producten kunnen kopen, is dat voor bedrijven aanleiding om meer te produceren en voor de economie als geheel een stimulans. Betere kwaliteit: Concurrentie stimuleert bedrijven ook om de kwaliteit van hun goederen en diensten te verbeteren. Zo trekken ze meer klanten aan en breiden ze hun marktaandeel uit. Kwaliteit kan verschillende dingen betekenen: producten die langer meegaan of beter werken, betere service en technische ondersteuning, meer klantvriendelijkheid. Meer keuze: Op een concurrerende markt moeten bedrijven zich met hun producten onderscheiden van de rest. Dat leidt tot een ruimer aanbod zodat consumenten producten kunnen kiezen met de beste prijs‑kwaliteitverhouding. Innovatie: Een bedrijf kan alleen een groter aanbod en hogere kwaliteit leveren als het producten, vormgeving, productiemethoden, dienstverlening enz. blijft innoveren. Beter concurreren op de wereldmarkt: De concurrentie binnen de EU geeft Europese bedrijven ook meer concurrentievermogen buiten de EU, zodat ze buitenlandse concurrenten de baas kunnen.
Concurrentie: een Europawijde kwestie Soms worden de concurrentieregels geschonden in slechts één land. In dat geval kan de nationale
In alle EU-landen zijn er dergelijke autoriteiten die waken over de toepassing van het concurrentierecht van de Europese Unie. Ze hebben hoofdzakelijk dezelfde bevoegdheden als de Europese Commissie. Sinds 2007 hebben deze autoriteiten de EU-concurrentieregels in bijna 570 gevallen toegepast Die autoriteiten en de Europese Commissie wisselen informatie uit over de toepassing van de Europese concurrentieregels via het Europees mededingingsnetwerk (ECN). Dat netwerk maakt het makkelijker om te bepalen welke autoriteit een zaak moet behandelen, en welke daarbij kunnen helpen. Dat netwerk zorgt er ook voor dat de EU‑concurrentieregels op een doeltreffende en consistente manier worden toegepast. Via het ECN brengen de mededingingsautoriteiten elkaar op de hoogte van voorstellen voor besluiten en ontvangen ze opmerkingen van de andere mededingingsautoriteiten die ze kunnen opnemen in hun besluiten. Op die manier kunnen ze hun ervaringen bundelen en goede werkwijzen vaststellen. De mededingingsautoriteiten in Europa zorgen ervoor dat bedrijven en overheden de EU‑regels inzake eerlijke concurrentie strikt naleven, maar toch nog ruimte hebben voor innovatie, eengemaakte normen en de ontwikkeling van kleine bedrijven. Ook de nationale rechtbanken hebben de bevoegdheid om te beslissen of een overeenkomst voldoet aan het concurrentierecht van de EU. Bedrijven en consumenten die het slachtoffer zijn geweest van onwettig concurrentiebeperkend gedrag, kunnen ook een schadevergoeding vorderen.
4
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Wat houdt het Europees concurrentiebeleid in? De Europese Commissie werkt, samen met de nationale mededingingsautoriteiten, aan maatregelen die concurrentieverstorend gedrag moeten voorkomen en corrigeren. De Commissie handhaaft de EU‑concurrentieregels rechtstreeks. Die regels zorgen ervoor dat alle bedrijven in de EU op gelijke voet en eerlijk met elkaar kunnen concurreren en dat de EU‑markten beter functioneren. De Commissie waakt er met name over dat bedrijven niet gaan samenwerken om de markt onderling te verdelen of te handelen op een manier die mogelijke concurrenten zou uitsluiten. Ze kan bedrijven die onwettig handelen boetes opleggen die kunnen oplopen tot 10 % van hun omzet. De Commissie controleert ook staatssteun, trustvorming en fusies om verstoring van concurrentie op de interne markt te bestrijden. Door deze gelijke concurrentievoorwaarden krijgen alle Europese bedrijven, ook het midden- en kleinbedrijf (mkb), toegang tot de grote, omvangrijke interne markt van de Europese Unie.
De voornaamste regels Bedrijven mogen volgens de EU‑regels: —— geen prijzen afspreken of markten onderling verdelen (artikel 101 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)); —— geen misbruik maken van een machtspositie op een bepaalde markt om kleinere concurrenten van de markt te verdrijven (artikel 102 VWEU); —— geen fusies aangaan indien ze daardoor de controle over de markt zouden krijgen. Grotere bedrijven die veel activiteiten in de EU ontplooien, kunnen niet fuseren zonder voorafgaande goedkeuring van de Europese Commissie, ook al zijn ze buiten de EU gevestigd (de concentratieverordening).
Het concurrentiebeleid in Europa is een essentieel onderdeel van de interne markt en moet leiden tot betere goederen en diensten tegen een lagere prijs voor iedereen in Europa. Het beleid stelt de volgende activiteiten centraal: • kartels bestrijden; • voorkomen dat dominante bedrijven hun marktmacht misbruiken in bepaalde sectoren of landen in Europa; • voorgestelde fusies grondig onderzoeken; • mogelijk concurrentieverstorende staatssteun aan sectoren en bedrijven controleren. De Commissie zorgt er voor dat consumenten en bedrijven makkelijker aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding wanneer ze het slachtoffer zijn van concurrentieverstorend gedrag. Bovendien heeft ze de onderzoeksprocedures verbeterd en gestroomlijnd.
Er zijn ook EU‑regels over overheidssteun aan bedrijven (staatssteun) die door de Commissie worden gecontroleerd (artikel 107 VWEU). De volgende staatssteunmaatregelen zijn bijvoorbeeld verboden, tenzij ze aan bepaalde criteria voldoen: —— leningen en subsidies; —— belastingverlaging; —— goederen en diensten tegen voorkeurstarieven. —— overheidsgaranties die een bedrijf kredietwaardiger maken dan zijn concurrenten; —— de verkoop van één product afhankelijk maken van de verkoop van een ander. Er mag ook geen enkele vorm van staatssteun worden verstrekt aan verlieslatende bedrijven die niet meer economisch rendabel kunnen worden.
5
C O N C U R R E N T I E
Trusts De EU probeert trusts en andere monopolies te voorkomen of te controleren om de concurrentie tussen bedrijven te vergroten.
Concurrentieverstorende afspraken Op grond van artikel 101 VWEU is het verboden concurrentieverstorende afspraken te maken. Daarmee worden afspraken bedoeld die de concurrentie beperken, ongeacht of dat werkelijk de bedoeling was. De antitrustregels betreffende concurrentieverstorende afspraken zijn vastgesteld in verschillende verordeningen over soorten gedragingen of specifieke sectoren. De regels beschrijven ook de bevoegdheden van de Commissie om bedrijven te onderzoeken, zoals het recht van huiszoeking om bewijsmateriaal te verzamelen. De Commissie heeft ook verschillende niet‑regelgevende documenten aangenomen, zoals mededelingen en richtsnoeren. Daarin wordt het beleid van de Commissie uitgelegd, wordt een interpretatie gegeven aan de belangrijke antitrustregels of worden procedureaspecten besproken, zoals toegang tot het dossier.
Wat zijn „concurrentieverstorende afspraken”?
betekent dat dat bedrijven die bij een kartel zijn betrokken en die bekennen en bewijsmateriaal overleggen, volledig of gedeeltelijk worden vrijgesteld van de boeten die de Commissie hun normaal zou opleggen. De partijen bij een kartelzaak kunnen ook hun daden bekennen en hun aansprakelijkheid aanvaarden via de regelingsprocedure van de Commissie voor kartels. Dat verkort de duur van de zaak en is dus kostenbesparend voor de Commissie. De bedrijven die gebruikmaken van die procedure, krijgen in ruil daarvoor een lagere boete. De kartelregeling mag echter niet worden aangezien als een onderhandeling tussen de partijen bij een kartel en de Europese Commissie. De Commissie zal immers al vóór de besprekingen over de regeling alle bewijzen hebben verzameld tijdens een onderzoek en een sterke zaak hebben opgebouwd tegen de deelnemers. Afspraken zijn concurrentieverstorend wanneer de deelnemers: • prijsafspraken maken; • de productie beperken; • markten of consumenten verdelen; • de prijzen voor de consumenten vastleggen (dat gebeurt door de producent en de verdelers). Afspraken kunnen echter worden toegestaan wanneer:
Dat zijn afspraken tussen bedrijven die de concurrentie beperken. Een voorbeeld daarvan zijn kartels, waarbij bedrijven afspreken niet met elkaar te concurreren of waarbij ze de verkoopprijzen van hun producten afspreken.
Kartels: Waarom zijn ze zo slecht voor de economie en hoe kan de Commissie ze opsporen?
Kartels zijn volgens de EU‑concurrentieregels verboden en de Europese Commissie legt bedrijven die deelnemen aan een kartel, zware boeten op. Juist omdat kartels verboden zijn, worden kartelafspraken meestal in het grootste geheim gemaakt, zodat het niet gemakkelijk is bewijzen te vinden van het bestaan ervan. Om kartels beter op te sporen en succesvol te ontbinden, past de Commissie een „clementiebeleid” toe. In essentie
• ze niet worden gesloten tussen concurrenten; • de betrokken bedrijven samen slechts een klein marktaandeel hebben; • ze noodzakelijk zijn om producten of diensten te verbeteren en nieuwe producten of methoden te ontwikkelen om de producten aan de man te brengen. © iStockphoto/Anna Bryukhanova
Bedrijven die een kartel vormen, kunnen prijzen controleren en de markt verdelen. Daardoor hebben ze minder last van concurrentie en zullen zij minder hun best doen om nieuwe producten te lanceren, de kwaliteit te verbeteren en de prijzen laag te houden. Daardoor betaalt de consument meer voor minder goede kwaliteit.
• ze meer positieve dan negatieve gevolgen hebben;
De doelstelling van het concurrentiebeleid is het verstrekken van goederen en diensten van hogere kwaliteit tegen lagere prijzen.
6
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
© iStockphoto/Srabin
De Commissie kan bedrijven toestaan samen te werken voor bijvoorbeeld het opstellen van een unieke technische norm voor de hele markt. Afspraken over onderzoek, ontwikkeling en technologieoverdracht zijn vaak verenigbaar met het EU‑concurrentierecht. De kosten voor het onderzoek bij de ontwikkeling van nieuwe producten kunnen namelijk te hoog zijn voor een enkel bedrijf. Ook andere samenwerkingsovereenkomsten zoals voor gezamenlijke productie, aankoop en verkoop of over normalisatie, kunnen in overeenstemming zijn met het Europees concurrentierecht. Kleinere bedrijven kan ook worden toegestaan samen te werken indien ze daardoor beter kunnen concurreren met grotere bedrijven.
Misbruik van machtspositie Een bedrijf kan de concurrentie beperken als het op een bepaalde markt een machtspositie heeft. Een machtspositie betekent niet automatisch concurrentievervalsing, maar als een bedrijf zijn machtspositie gebruikt om de concurrentie uit te schakelen, is er sprake van misbruik van machtspositie. Dat is verboden op grond van artikel 102 VWEU.
Wat is misbruik van een machtspositie? Indien bijvoorbeeld een belangrijke marktspeler zijn concurrenten van de markt probeert te verdrijven, kan dat worden beschouwd als misbruik van machtspositie als zij inderdaad de markt verlaten. Dat zal immers leiden tot hogere prijzen of minder keuze voor de consument. Indien grote bedrijven zakendoen met kleinere bedrijven, mogen ze hun onderhandelingsmacht niet gebruiken om voorwaarden op te leggen waardoor hun leveranciers of klanten moeilijker zaken kunnen doen met de concurrenten van de grote bedrijven. Hier volgen andere voorbeelden van misbruik door een dominant bedrijf:
Afspraken tussen bedrijven kunnen de concurrentie soms beperken.
Wat zijn de onderzoeksbevoegdheden van de Commissie? De Commissie kan mogelijk concurrentieverstorend gedrag onderzoeken. Dit houdt onder andere in dat, indien de Commissie beslist een onderzoek uit te voeren, de ambtenaren van de Commissie de volgende acties mogen uitvoeren: • het betreden van alle bedrijfsruimten, terreinen of vervoersmiddelen; • het controleren van de bedrijfsboeken en alle andere bescheiden betreffende het bedrijf; • het maken of verkrijgen van afschriften of uittreksels, in welke vorm dan ook, van die boeken en bescheiden;
• een buitensporig hoge prijs vaststellen; • kunstmatig lage prijzen rekenen met als doel schade te berokkenen aan concurrenten of hen zelfs van de markt te verdrijven; • klanten verplichten een bepaald product af te nemen tegelijk met een ander product dat ze graag willen hebben, zodat ze geen alternatieven voor een of beide producten kunnen kiezen en de concurrentie verstoord wordt; • niet met bepaalde klanten in zee willen gaan of speciale kortingen bieden aan klanten die (bijna) al hun producten bij het bedrijf met een machtspositie kopen. • een bepaald product alleen willen verkopen als ook een ander product wordt gekocht.
• het verzegelen van ruimten, boeken en andere bescheiden van het bedrijf voor de duur van en voor zover nodig voor de inspectie; • het verzoeken om toelichting van bedrijfsvertegenwoordigers of personeelsleden van het bedrijf bij feiten of documenten die verband houden met het voorwerp en het doel van de inspectie, en het optekenen van hun antwoorden.
7
C O N C U R R E N T I E
Staatssteun Soms krijgt een sector of bedrijf steun van de overheid. Daardoor wordt de betrokken sector of het bedrijf in kwestie bevoordeeld en worden dus de concurrentie- en handelsverhoudingen verstoord. Dat is verboden op grond van artikel 107 VWEU. Op grond van artikel 108 VWEU moet de Commissie erop toezien dat dat niet gebeurt. De overheid mag alleen steun verlenen als dat werkelijk een breder algemeen belang dient, m.a.w. als de hele samenleving of economie er wel bij vaart. De voorbije jaren heeft de Commissie het de EU-landen makkelijker gemaakt om steun te verlenen die gericht is op markttekortkomingen en doelstellingen van algemeen Europees belang. Hierbij geeft ze voorrang aan de zaken met de grootste gevolgen op de interne markt door regels te stroomlijnen en sneller beslissingen te nemen.
Hoe beslist de Europese Commissie welke steun is toegestaan? De Commissie moet eerst de volgende vragen beantwoorden: • Hebben overheidsinstanties steun verleend, bijvoorbeeld in de vorm van subsidies, rente- of belastingverlaging, garanties, overheidsparticipatie in een bedrijf of levering van goederen en diensten tegen gunstiger voorwaarden? • Heeft die steun gevolgen voor de handel tussen EU‑landen?
© iStockphoto/Leontura
• Is de steun selectief, d.w.z worden bepaalde bedrijven, bedrijfstakken of regio’s bevoordeeld? Algemene belastingvoordelen en werkgelegenheidsmaatregelen zijn bijvoorbeeld niet selectief omdat zij voor iedereen gelden.
• Is er concurrentievervalsing opgetreden of kan die nog optreden? Zo ja, dan mag de Commissie geen toestemming geven voor de steun, tenzij aangetoond wordt dat deze steun in overeenstemming is met de uitgangspunten van de interne markt.
Uitzonderingen Er bestaan uitzonderingen op de algemene regels. Staatssteun wordt toegestaan als de kans groot is dat een bedrijf in moeilijkheden, of een nieuwe venture, rendabel kan worden en als het in het belang van de EU is (bijvoorbeeld als er banen worden behouden of gecreëerd). Doorslaggevende argumenten om staatssteun toe te staan of af te keuren, zijn de voordelen voor de consument of de schade voor andere bedrijven. De Commissie staat soms steun toe voor onderzoek en innovatie, regionale ontwikkeling en kleine bedrijven, want die dienen de algemene doelstellingen van de Europese Unie.
Hoe wordt toezicht op overheidssteun uitgeoefend? De overheden moeten de Europese Commissie vooraf informeren over plannen om subsidie of een andere vorm van steun te verlenen. De Commissie keurt al na één onderzoek ongeveer 85 % van alle aangemelde steunmaatregelen goed. In twijfelgevallen wordt er een formeel onderzoek gestart. De Commissie maakt dit bekend in het Publicatieblad van de Europese Unie en in het register van staatssteunbesluiten op internet. Belanghebbenden krijgen de gelegenheid opmerkingen te maken, zodat de Commissie alle aspecten in haar eindoordeel kan laten meewegen. De Europese Commissie onderzoekt ook gevallen van steun waarvan zij niet officieel in kennis is gesteld, maar waarvan zij weet heeft dankzij eigen onderzoek, klachten van bedrijven of privépersonen of de media. Als die steun volgens de Commissie in strijd is met het EU‑recht en de eerlijke concurrentie, geeft zij de overheid de opdracht een einde te maken aan de steun en al verleende steun terug te vorderen. Het scorebord voor staatssteun van de Commissie verschaft statistische informatie over de omvang en aard van de door elk EU-land verleende steun. Voorts zal vanaf januari 2016 informatie over subsidies van meer dan 500 000 euro voor alle burgers beschikbaar zijn via internet.
Controle op staatssteun zorgt ervoor dat overheidsinterventie de concurrentie en handel in de EU niet verstoort.
Uit het scorebord blijkt dat de steun vroeger vooral naar afzonderlijke bedrijven of bedrijfstakken ging, maar nu naar activiteiten die in het gemeenschappelijk belang van de EU zijn. Dit moet de concurrentiepositie van Europa op de wereldmarkt helpen verbeteren.
8
Fusies Op basis van de Concentratieverordening mag de Europese Commissie fusies en overnames die de concurrentie ernstig dreigen te beperken, verbieden. De belangrijkste wetten voor fusiebesluiten zijn de Concentratieverordening van de EU en de uitvoeringsverordening daarvan. In de Concentratieverordening staan de belangrijkste regels voor de beoordeling van concentraties en in de uitvoeringsverordening worden de procedures beschreven (kennisgeving, uiterste termijnen, recht om te worden gehoord). Door hun activiteiten te combineren, kunnen bedrijven de ontwikkeling van nieuwe producten efficiënter maken en ook op productie- en distributiekosten besparen. Zij kunnen daardoor doeltreffender werken en het concurrentievermogen op de markt vergroten, waarvan de consument weer profiteert door een hogere kwaliteit en schappelijkere prijzen. Sommige fusies brengen echter een beperking van de concurrentie teweeg omdat ze bijvoorbeeld een dominante speler creëren of versterken. Dat kan leiden tot hogere prijzen, beperktere keuze of minder innovatie, en vormt bijgevolg een nadeel voor de consument. Grote bedrijven die grensoverschrijdend activiteiten ontplooien, moeten, voordat ze fuseren of een joint venture gaan vormen, om goedkeuring van de Commissie vragen en alle nodige informatie verstrekken die ze nodig heeft om daarover een besluit te nemen.
© Shutterstock/Sommthink
De mededingingsautoriteiten zorgen ervoor dat bij een permanente of tijdelijke fusie van twee of meer bedrijven de concurrentieverhoudingen niet worden verstoord doordat de concurrentie wordt belemmerd, of geen machtspositie ontstaat waarvan misbruik kan worden gemaakt.
De EU onderzoekt voorgestelde fusies om te voorkomen dat de fusie de concurrentie schaadt.
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Waarom moet een fusie door Europa worden goedgekeurd? Bedrijven die in verschillende EU‑landen actief zijn, kunnen op die manier in één keer een goedkeuring voor hun fusie krijgen die geldig is in heel Europa.
Welke fusies onderzoekt de Europese Commissie? De Commissie onderzoekt fusies tussen bedrijven met een omzet die een bepaalde drempel overschrijdt. Als de drempel niet wordt overschreden, zijn het de nationale mededingingsautoriteiten die een oordeel vellen over de fusie. De regels gelden voor alle fusies, ongeacht waar ter wereld de fuserende bedrijven hun vestiging, hoofdkantoor, activiteiten of productiefaciliteiten hebben, want ook als de fuserende bedrijven buiten de EU zijn gevestigd, kan de fusie gevolgen hebben voor de EU, als zij daar tenminste zakendoen. De Europese Commissie kan eveneens voorgenomen concentraties onderzoeken die naar haar worden doorverwezen door de fuserende bedrijven of de nationale mededingingsautoriteiten. Soms gebeurt juist het omgekeerde en verwijst de Commissie een zaak door naar de nationale mededingingsautoriteiten.
Hoe wordt een fusie verboden en wanneer wordt zij goedgekeurd? De fusieplannen kunnen worden verboden wanneer de betrokken bedrijven grote concurrenten van elkaar zijn of wanneer de concurrentie in de EU sterk zou worden beperkt omdat er bijvoorbeeld een dominante speler zou ontstaan. Het gebeurt echter niet vaak dat de Europese Commissie een fusie tegenhoudt. De meer problematische fusies kan ze doorgaans goedkeuren door de fuserende bedrijven bindende voorwaarden of aanpassingen op te leggen. Die voorwaarden of aanpassingen moeten ervoor zorgen dat de markt na de fusie niet wordt verstoord. Bedrijven kunnen zich er bijvoorbeeld toe verbinden een deel van de gecombineerde activiteiten af te stoten of technologie aan een andere marktspeler in licentie te geven. Als de Commissie ervan overtuigd is dat de concurrentie door die toezeggingen voldoende wordt gewaarborgd, verleent zij voorwaardelijke toestemming voor de fusie en ziet zij erop toe dat de fuserende bedrijven hun beloften ook nakomen. Mochten zij zich niet aan hun beloften houden, dan zal de Commissie actie ondernemen. Als de Commissie concludeert dat een fusie de concurrentie niet zal beperken, keurt ze de fusie onvoorwaardelijk goed.
9
Liberalisering Bepaalde onmisbare voorzieningen, zoals energie, telecommunicatie, vervoer, water en post, worden in sommige landen nog steeds niet door particuliere bedrijven, maar door de overheid beheerst. De EU‑landen kunnen daarom een bepaalde openbare dienst aan een bedrijf toewijzen. Dat bedrijf krijgt dan bepaalde rechten en plichten, maar ook een financiële compensatie. Ook daarbij moeten de regels voor staatssteun worden nageleefd. Wanneer deze diensten worden geliberaliseerd, dat wil zeggen opengesteld voor concurrentie tussen verschillende bedrijven, ziet de Commissie erop toe dat deze diensten voor iedereen beschikbaar blijven, ook in gebieden waar ze niet rendabel zijn. Bovendien moet er absoluut voor worden gezorgd dat bij de liberalisering van de diensten het bedrijf dat voorheen het monopolie had, niet een oneerlijk voordeel krijgt.
Wat zijn de voordelen van liberalisering? Het liberaliseren van markten heeft een aantal voordelen. De consument kan kiezen uit verschillende dienstverleners en producten. Zo moeten de netwerkexploitanten in de spoor-, elektriciteits- en gassector de concurrenten een eerlijke toegang tot hun netwerken verschaffen. In die sectoren moet de eerlijke netwerktoegang voor alle leveranciers worden gecontroleerd zodat: • de consument de leverancier kan kiezen die de gunstigste voorwaarden biedt; • de consument lagere prijzen krijgt en kan genieten van nieuwe diensten die doeltreffender en consumentvriendelijker zijn dan voorheen; • het concurrentievermogen van de nationale economieën vergroot.
© iStockphoto/Chinaface
C O N C U R R E N T I E
De consument kan kiezen uit verschillende energieleveranciers in Europa.
De Commissie kan in bijzondere omstandigheden een monopolie van een bedrijf toestaan, bijvoorbeeld wanneer de infrastructuur van het bedrijf erg duur is („natuurlijke monopolies”) of wanneer het belangrijk is een bepaalde openbare dienst te garanderen. Er zijn echter een aantal voorwaarden: • bedrijven met een monopolie moeten kunnen aantonen dat ze andere bedrijven eerlijk behandelen; • natuurlijke monopolies moeten hun infrastructuur openstellen voor alle gebruikers; • inkomsten uit een overheidsdienst mogen niet worden gebruikt om commerciële activiteiten te financieren die de prijzen van concurrenten kunnen ondermijnen.
Brengt dat voordelen voor de consument? Ja, maar de voordelen worden pas na een tijdje zichtbaar.
Heeft openbare dienstverlening op een markt met concurrentie kans van slagen? Ja, mits er regels zijn die garanderen dat de openbare dienstverlening overal beschikbaar is en dat de belangen van de consument worden beschermd. De Europese Commissie houdt altijd rekening met de bijzondere verplichtingen van bedrijven met monopolierechten. Dat garandeert een eerlijke concurrentie zonder benadeling van het door de staat gefinancierde bedrijf, dat diensten van openbaar belang moet verschaffen ook wanneer dat niet rendabel is.
In de twee markten die als eerste voor de concurrentie werden opengesteld (luchtvervoer en telecom) zijn de gemiddelde prijzen fors gedaald. Helaas kan dat niet worden gezegd van markten die pas later of helemaal niet voor de concurrentie werden opgesteld (zoals elektriciteit, gas, spoorvervoer en postdiensten): hier zijn de prijzen ongewijzigd gebleven of zelfs gestegen. De prijzen zijn soms ook afhankelijk van sectorspecifieke factoren. Zo is de gasprijs nauw gekoppeld aan de olieprijs. Toch heeft het er in het algemeen alle schijn van dat de consument minder betaalt in sectoren met concurrentie.
10 Wat zijn de gevolgen? De Commissie onderzoekt of bedrijven de concurrentieregels overtreden of dat zouden kunnen doen. De Commissie kan dus optreden zowel voor als na de overtreding om de concurrentie op de markt te garanderen. Ze kan, op basis van haar onderzoeken en in functie van de situatie, beslissen een bepaald product te verbieden, corrigerende maatregelen te eisen of een boete op te leggen. De Commissie kan dus concurrentieovertredingen in de EU zowel voorkomen als bestraffen. De concurrentiewetgeving van de EU is rechtstreeks van toepassing in alle EU‑landen. Nationale mededingingsautoriteiten kunnen zowel de EU‑regels als hun eigen concurrentiewetgeving toepassen. De Commissie kan slechts optreden als het concurrentieverstorende gedrag een invloed heeft op de handel tussen EU-landen. De Commissie heeft krachtens de verdragen sterke bevoegdheden van de EU-landen gekregen om het concurrentierecht toe te passen. Haar besluiten zijn bindend zowel voor bedrijven als voor nationale overheden, maar er kan een beroep tegen worden ingediend bij het Gerecht van eerste aanleg van de Europese Unie en nadien (voor de juridische elementen) bij het Hof van Justitie. Bedrijven en EU-overheden vechten regelmatig een besluit van de Commissie aan en krijgen soms gelijk.
Wat zijn de resultaten? De besluiten van de Commissie voor het verbieden van kartels hebben in 2013 tot een consumentenvoordeel geleid van naar schatting 4,89 tot 5,66 miljard euro. De inkomsten uit boetes worden niet bij de algemene begroting van de EU gevoegd, maar verlagen het bedrag dat de EU-landen moeten bijdragen aan de reeds afgesproken begroting. De besluiten van de Commissie hebben de Europese consument door de jaren heen verschillende voordelen gebracht. Een van de concurrentiezaken van de Europese Commissie betreffende misbruik van een machtspositie was tegen de Amerikaanse computergigant Microsoft. De Commissie legde Microsoft een boete op omdat het verschillende soorten software bundelde in een enkel pakket. Ze besloot dat Microsoft niet eerlijk handelde tegenover de consument omdat het de consument geen keuzevrijheid gaf, de prijzen kunstmatig hoog hield en innovatie in de softwaresector onderdrukte.
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Tussen 2001 en 2006 vormden Aziatische producenten van lcd-schermen een kartel waarin ze prijsafspraken maakten en gevoelige informatie over grote schermen voor tv- en computertoepassingen uitwisselden. Het kartel had rechtstreekse gevolgen voor de Europese consument, aangezien de meeste lcd-tv’s, -computerschermen en -notebooks uit Azië komen. In 2006, en een tweede keer in 2012, bracht de goedkope luchtvaartmaatschappij Ryanair de Commissie ervan op de hoogte dat ze de Ierse nationale luchtvaartmaatschappij Aer Lingus wenste over te nemen. De Commissie onderzocht de mogelijke gevolgen ervan voor de concurrentie en de consument, met name voor de meer dan 14 miljoen passagiers die jaarlijks naar of vanuit Ierland vliegen. Een samenvoeging van de twee luchtvaartmaatschappijen zou hebben geleid tot een bedrijf met een monopolie of een machtspositie op vele routes naar of van Ierland. De consument zou daardoor een beperkter aanbod hebben gehad en zeer waarschijnlijk meer hebben moeten betalen. De Commissie verbood de voorgenomen overname op grond van de Concentratieverordening van de EU.
Aanpak van de financiële crisis De Commissie probeert te voorkomen dat nationale crisismaatregelen de concurrentie in de weg staan en ervoor te zorgen dat ze juist het bredere Europese belang dienen. De regels voor staatssteun moeten overheden ervan weerhouden elkaar de loef af te steken in een kostbare race om hun eigen bedrijven te subsidiëren, waardoor andere, gezonde bedrijven benadeeld worden. De Commissie begrijpt dat overheden de problemen in de financiële sector moeten oplossen en heeft daarom tijdelijke regels voor de steun aan banken vastgesteld. Deze regels laten niet toe dat banken overheidssteun krijgen zonder zelf maatregelen te treffen om hun problemen op te lossen. Om de overheden van de EU-landen extra armslag te geven om de gevolgen van de kredietcrisis te lijf te gaan, heeft de Commissie tijdelijke regels vastgesteld voor andere bedrijven dan banken waardoor de overheden maatregelen konden invoeren, zoals: • maatregelen om de toegang van bedrijven tot financiering te vergemakkelijken; • overheidsgaranties voor leningen met een verlaagde premie; • exportkredietverzekering;
De Commissie legde ook producenten van tv- en computerbeeldbuizen een boete op van 1,47 miljard euro omdat ze twintig jaar lang kartels vormden.
• gesubsidieerde leningen (met name voor milieuvriendelijke producten).
11
C O N C U R R E N T I E
Procedure voor het indienen van een klacht Wat kan ik doen als ik vermoed dat een handelspraktijk de concurrentie beperkt?
‣ Stap 2B: de Europese Commissie inlichten
Misschien ontdekt u in uw dagelijks leven aanwijzingen voor concurrentiebeperkende handelspraktijken. U komt er bijvoorbeeld achter dat een bedrijf bestellingen van consumenten uit andere EU‑landen weigert. Mogelijk is zo’n weigering onwettig en wilt u die onder de aandacht van de mededingingsautoriteit brengen.
U kunt uw klacht per e‑mail doorgeven aan: comp‑market‑
[email protected]. U kunt ook een brief schrijven aan:
Stap 1: nagaan tot welke mededingingsautoriteit u zich moet wenden Neem contact op met de nationale mededingingsautoriteit als de praktijken zich beperken tot uw eigen land of streek, of tot niet meer dan drie EU‑landen. Alle nationale mededingingsautoriteiten passen tegenwoordig dezelfde concurrentieregels toe als de Europese Commissie en vaak kunnen zij uw klacht het best behandelen.
Europese Commissie Directoraat‑generaal Concurrentie Griffie — Antitrust B-1049 Brussel België
Vergeet niet uw naam en adres op te geven, de ondernemingen en producten in kwestie te noemen en duidelijk te beschrijven wat u te weten bent gekomen. Dat helpt de Europese Commissie om eventuele problemen op de markt op te sporen en kan het beginpunt van een onderzoek zijn.
Neem contact op met de Commissie als u vermoedt dat het om een groter aantal EU‑landen gaat.
Een formele klacht indienen bij de Europese Commissie
Ook als u niet zeker bent van de omvang van het probleem, aarzel dan niet om met de Europese Commissie of met een nationale mededingingsautoriteit contact op te nemen. De autoriteiten werken samen en kunnen eventueel onderling besluiten wie uw klacht het best kan behandelen.
Als u zelf het slachtoffer bent van de praktijk die volgens u de concurrentie beperkt, en u de Europese Commissie specifieke informatie kunt verstrekken, kunt u het best een formele klacht indienen. U moet in dat geval aan bepaalde wettelijke eisen voldoen die zijn uitgelegd in de mededeling van de Commissie betreffende de behandeling van klachten.
De nationale mededingingsautoriteiten in de EU‑landen kunnen bij de betrokken bedrijven informatie opvragen en verlangen dat het probleem wordt opgelost als zij vaststellen dat de concurrentiewetgeving van de EU is overtreden. Hou er wel rekening mee dat de procedures van de nationale autoriteiten per EU-land kunnen verschillen. Voordat u met de nationale mededingingsautoriteit contact opneemt, is het misschien raadzaam de website te raadplegen of bij die autoriteit na te vragen welke procedure u het best kunt volgen. Contactinformatie over de nationale mededingingsautoriteiten is te vinden op de volgende website: http://ec.europa.eu/competition/nca/index_en.html
© iStockphoto/Mbbirdy
Stap 2A: een nationale mededingingsautoriteit inlichten
De prijzen van de tv’s werden eerlijker nadat de EU de kartels had ontbonden die in het geheim hoge verkoopprijzen hadden afgesproken.
Een consumentenvereniging op de hoogte brengen
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Neem contact op met een consumentenvereniging in uw land: http://ec.europa.eu/consumers/cons_org/associations/ index_en.htm
Als individuele consument kunt u ook bij een consumentenvereniging terecht. Die kan dan besluiten om de informatie die ze van verschillende consumenten ontvangen heeft, te bundelen en een formele klacht in te dienen bij de Europese Commissie.
Vooruitblik De Europese Commissie wil ervoor zorgen dat haar mededingingsbeleid en marktexpertise kunnen bijdragen aan de agenda voor groei en banen van de EU, onder meer op gebieden als de digitale interne markt, energiebeleid, financiële diensten, industrieel beleid en de bestrijding van belastingontduiking. Het blijft van belang concurrentiekwesties niet alleen juridisch, maar ook economisch te beoordelen en het markttoezicht verder te ontwikkelen ter ondersteuning van het gehele beleid van de Commissie.
De Commissie blijft streven naar een doeltreffende handhaving van de mededingingsregels op het gebied van trusts, kartels, fusies en staatssteun. Zij stemt haar concurrentiebeleid voortdurend af op de ontwikkelingen op de markt, en bevordert een mededingingscultuur in de EU en de rest van de wereld. De Commissie bevordert internationale samenwerking met andere mededingingsautoriteiten over de hele wereld .
Meer informatie Voor meer informatie over het concurrentiebeleid en de concurrentieregels van de EU, over aan de Commissie gemelde fusies, de volledige tekst van concurrentiebesluiten op het gebied van antitrust, fusies en staatssteun, de laatste nieuwsbrief over het concurrentiebeleid en de betreffende wetgeving, kunt u terecht op de pagina’s van de Europawebsite die aan concurrentie zijn gewijd (http://ec.europa.eu/competition/index_en.html). U kunt ons ook volgen op Twitter: https://twitter.com/EU_Competition. De volgende publicaties zijn in gedrukte versie beschikbaar, maar kunnen ook gratis worden gedownload: XX Het jaarverslag over het mededingingsbeleid: http://ec.europa.eu/competition/publications/index.html XX Informatie over aan de Commissie gemelde fusies, formele besluiten van de Europese Commissie op het gebied van trusts, fusies en staatssteun en de gedetailleerde wetgeving waarop ze zijn gebaseerd, zijn gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie: http://eur-lex.europa.eu/JOIndex.do XX Een overzicht van de werkzaamheden van de Europese Commissie op het gebied van concurrentie is opgenomen in het jaarlijkse Algemeen Verslag over de werkzaamheden van de Europese Unie: http://europa.eu/generalreport/ index_nl.htm XX Vragen over de Europese Unie? Europe Direct kan u helpen: 00 800 6 7 8 9 10 11 — http://europedirect.europa.eu
ISBN 978-92-79-41498-5 doi:10.2775/32064
NA-06-14-035-NL-C
12
