Concert- en Gehoorzaal te Middelburg

Ingenieurs Associatie Van den Bos & De Iongh

In opdracht van de Gemeente Middelburg

Concert- en Gehoorzaal te Middelburg. inventarisaties en analyses van technische en functionele knelpunten van de Concert- en gehoorzaal; onderzoek naar kansen voor de exploitatie en programmering binnen het aanbod van podia op Walcheren; opstellen van scenario’s voor toekomstige functies en daarmee samenhangende investeringen en exploitaties.

Ingenieurs Associatie Van den Bos & De Iongh vof Oude Haven 53 4301 JK Zierikzee Tel. 0111 411 114 email [email protected] [email protected] kvk nr. 23084846 bankrek. 397207832

2

Ingenieurs Associatie Van den Bos & De Iongh

Conclusies en aanbevelingen. Eerste conclusie: De exploitatie van een muziekcentrum is grotendeels afhankelijk van subsidies: de overheid die een goed muziekpodium wil bieden moet dit willen bekostigen. Daarvoor moet een breed draagvlak zijn in de politiek. Personeel en de instandhouding van het gebouw vormen de kostenposten, de programmering zelf kan een bescheiden batig saldo opleveren.

Algemeen: De Concertzaal is ook landelijk uniek in zijn soort: een concertpodium voor bezettingen tot ca. 45 musici met een zeer goede tot uitstekende akoestiek. De Concertzaal heeft potentieel een grote ambiance als laat 19eeeuw architectonisch monument van zaalbouw. Daarvoor moet het interieur en de inrichting van de zaal aangepakt worden. De Concertzaal is cultuur-historisch van groot belang en uniek als concertpodium in Zeeland. De Concertzaal is de thuisbasis van het Zeeuws Orkest en de Oratorium Vereniging die hier hun wekelijkse repetities houden: een gelijkwaardige alternatieve locatie is niet voorhanden. Verkoop van het complex met de Concertzaal bedreigt het voortbestaan van een uniek muziekpodium.

Publieksbereik: Met 120.000 inwoners biedt Walcheren voldoende publiekspotentieel voor een aantrekkelijke muziekprogrammering. De Concertzaal is tevens voor heel Zeeland de een uniek muziekpodium. De programmering kan inspelen op de grote toeristenstromen naar Walcheren in voor-, hoog- en naseizoen: geen zomersluiting maar festivals. Alle muziekactiviteiten, zeker op Walcheren, voor orkestbezettingen tot ca. 45 musici dienen bij voorkeur en als regel in de Concertzaal plaats te vinden: het moet de Zeeuwse Concertzaal worden.

Het gebouw:

Om de kosten voor onderhoud en techniek te beperken is een efficiënt en compact gebouw een voorwaarde. Verkoop van Singelstraat 13 en vervanging van de Kleine zaal zijn de basis voor de opties 1 en 2, waarin lage kosten voor exploitatie en onderhoud voorop staan. Vanuit optie 1 kan het gebouw gefaseerd uitgebreid worden naar optie 2, een Muziekcentrum. Het opwaarderen van het interieur van de Concertzaal met een goed kleurenplan en nieuwe inrichting is in alle opties met publiek de eerste stap om ook meer publiek te trekken. Er is in elk geval een inhaalslag nodig om achterstallig onderhoud en technische gebreken weg te werken.

Programmering en organisatie: De Concertzaal heeft een eigen organisatie nodig om optimaal als muziekpodium te kunnen fungeren. Samenwerking met andere muziekcentra, conservatoria en muziekorganisaties in den lande is van groot belang voor een kwalitatief goede en kostentechnisch optimale programmering.

Aanbeveling: Optie 1 als toekomstscenario te kiezen: verkoop van Singelstraat 13, vervanging van de Kleine zaal door nieuwe publieksruimte naast de Concertzaal, nieuwe entree aan de Verwerijstraat.

3

De investering voor optie 1 is geraamd op ca. € 2,5 miljoen (inclusief btw, exclusief opbrengst verkoop Singelstraat 13), waarvan ca. €1 miljoen aan noodzakelijke investeringen in milieu, arbo, brandweer, stroomlijning van de technische installaties en modernisering. In het licht van de eerste conclusie is het nuttig om optie 1 af te zetten tegen de verkoop optie, zodat voor beide gevallen de toekomst van het Zeeuws concertleven duidelijk in kaart gebracht wordt.

4

Ingenieurs Associatie Van den Bos & De Iongh

Inhoudsopgave. Hoofdstuk

bladzijde:

Inleiding

6

A.

Voorgeschiedenis.

1. 2. 3.

De Concert- en Gehoorzaal. Knelpunten op het gebied van wet- en regelgeving. Beschrijving van het complex.

B.

Analyses.

4. 5. 6. 7. 8.

Knelpunten locatie en complex. De Concertzaal in het Walchers Theateraanbod. De akoestische kwaliteit van de Concertzaal. De Concertzaal in het Middelburgse culturele leven. De exploitatie van het complex met de Concertzaal.

C.

‘Toekomstmuziek’.

9. 10.

Programmering en exploitatie in de toekomst. Opties voor de toekomst. - de verkoop optie - de nul-optie: minimaal investeren in huidige complex - de min-optie: compact verenigingsgebouw - optie 1: compact gebouw met beperkte nieuwbouw - optie 2: compact muziekcentrum Kostenramingen

11.

9 10 14

26 31 33 35 39

42 46 48 50 52 54 56

Bijlagen.

5

Zierikzee, 16 juni 2003.

Ingenieurs Associatie Van den Bos & De Iongh

Inleiding. De gemeente Middelburg bezit de Concert- en gehoorzaal, die geëxploiteerd en geprogrammeerd wordt door de Stichting Stadsschouwburg en Concertzalen Middelburg (SSCM). Deze laat negentiendeeeuwse zaal voldoet op belangrijke punten niet aan de huidige eisen op het gebied van arbo, milieu en brandveiligheid. Om aan deze wettelijke eisen tegemoet te komen, zijn waarschijnlijk aanzienlijke investeringen nodig. Het gebouwencomplex waarvan de zaal deel uitmaakt is in een woonomgeving gelegen. Er is sprake van overlast voor de omwonenden ten gevolge van het verkeer en het geluid dat concertbezoek, horeca-exploitatie en het in- en uitladen van instrumenten e.d. met zich mee brengen. De gemeente Middelburg bouwt een nieuw A-theater, dat niet alleen de functies van de bestaande Stadsschouwburg zal overnemen, maar dat tevens een deel van de concertprogrammering kan overnemen van de Concertzaal. Na de opening begin seizoen 2005/2006 kunnen de concerten met de grotere orkestwerken in het nieuwe theater plaatsvinden omdat hier een Acoustic Control System (ACS) wordt aangebracht.. Bovenstaande problematiek en kansen zijn voor de gemeente Middelburg de directe aanleiding om een integraal onderzoek te doen naar de toekomstige exploitatiemogelijkheden van de Concert- en gehoorzaal en om daarbij het aanbod van de Walcherse podia te betrekken. Een advies is nodig over een effectieve en duurzame instandhouding van het gebouwencomplex, geheel of gedeeltelijk, in gemeentelijk eigendom en al dan niet voor de huidige gebruikers. De adviseur wordt verzocht om hierbij eventuele andere gebruiks- en exploitatiemogelijkheden te inventariseren en te beoordelen die kunnen leiden tot een optimale exploitatie.

Het culturele beleid. De gemeente Middelburg wil het podiumaanbod stroomlijnen. De nota “Het Walchers Theateraanbod”, in 1999 opgesteld door de Stuurgroep Walchers podiumbeleid, vormt hiervoor een uitgangspunt. De nota geeft een visie op heden en toekomst van een gezamenlijk podiumprogramma. De huidige bezettingsgraad van verschillende gemeentelijke podia in Middelburg is laag. Dat betekent dat een onevenredig deel van het budget voor cultuur besteed wordt aan de instandhouding van deze podia. De gemeente streeft ernaar om door middel van samenbundeling van culturele activiteiten op een beperkt aantal podia de kwaliteit van het culturele aanbod en van de accommodaties te optimaliseren. 6

Het onderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het College van Burgemeester en wethouders van de gemeente Middelburg vanuit de Dienst Maatschappelijke Zaken met de heer C. E. van Reijmersdal als contactpersoon en projectcoördinator binnen de gemeente. Er is met een groot aantal belanghebbenden gesproken om een goed beeld te krijgen welke rol de Concertzaal nu heeft en welke mogelijkheden er voor de toekomst zijn. In bijlage 1 is een lijst opgenomen van de gesprekspartners. Zierikzee, 16 juni 2003.

7

hoofdentree aan de Singelstraat.

8

9

figuur 1: kadastrale kaart.

A. Voorgeschiedenis. 1.

De Concert- en Gehoorzaal.

De Concert- en Gehoorzaal is een complex van gebouwen, gelegen op een perceel tussen de Singelstraat en de Verwerijstraat: zie figuur 1: de kadastrale kaart. De Grote en de Kleine zaal liggen temidden van de tuinen van woningen aan de Singelstraat, de Koepoortstraat en de Verwerijstraat. In het buurpand nummer 11 is momenteel een kantoor gehuisvest, nummer 13 is een woonhuis. De Concert- en Gehoorzaal is in 1896 gesticht in de tuinen achter het pand Singelstraat 13 voor de huisvesting van de twee muziekgezelschappen die in 1895 de oude concertzaal aan de Groenmarkt moesten verlaten. De Koninklijke Oratoriumvereniging ‘Tot Oefening en Uitspanning’ en Het Zeeuws Orkest zijn de erfgenamen die de Concert- en Gehoorzaal nog steeds als hun thuisbasis beschouwen en gebruiken. De NV Concert- en Gehoorzaal had het complex in eigendom tot eind 1945, wanneer de NV het complex aan de gemeente Middelburg verkoopt. Een belangrijke reden voor de verkoop was de hoge investering die voor herstel van het gehavende complex nodig was. In 1946 heeft de gemeente het complex hersteld van oorlogsschade. In 1973/74 is het complex tamelijk ingrijpend gerenoveerd. Sedertdien zijn er slechts kleine werkzaamheden uitgevoerd in het kader van onderhoud en geluidsisolerende maatregelen. Singelstraat 13 is een Rijksmonument. Het betreft perceel waarop het voorhuis met de foyer staat. Deze foyer is in 1974 nieuw gebouwd op de plaats van het historische midden- en achterhuis. De Kleine zaal en de Concertzaal zijn wel opgenomen in het Monumenten Inventarisatie Project (MIP), maar vervolgens niet geselecteerd in het kader van het Monumenten Selectie Project (MSP). De zalen genieten dientengevolge geen bescherming vanuit de Monumentenwet. De zalen zijn ook niet als gemeentelijk of provinciaal monument aangemerkt. In Zeeland is in het verleden slechts een klein aantal theater- en concertzalen gebouwd. De Concertzaal is in Zeeland uniek, het is de enige bewaarde 19eeeuwse zaal en tevens de enige zaal die een zekere grootsteedse allure heeft.

De ligging in Middelburg. Het complex ligt in de oude binnenstad van Middelburg, in het stadsdeel dat bij de oostelijke uitbreiding in de 17e eeuw achter de haven werd gebouwd. De Singelstraat, de Molstraat en de Koepoortstraat zijn vanouds woonstraten met grote en aanzienlijke huizen. Aan de Verwerijstraat lagen de koetshuizen en de pakhuizen. De bouw van een concertzaal in deze woonomgeving was ook eind 19e eeuw niet voor de hand liggend. De keuze van deze plek was een noodgreep, niet alleen wegens de sluiting op zeer korte termijn van de bestaande concertzaal (nu de Statenzaal) bij de restauratie van de Abdij in 1896, maar ook omdat een nieuwe zaal alleen vanuit particulier initiatief gerealiseerd moest worden. Een comité van Middelburgse notabelen nam het initiatief tot de oprichting van de NV Concert- en Gehoorzaal die door uitgifte van aandelen een kapitaal van f. 32.500 vergaarde. Tijd- en geldgebrek en het toeval dat het huis ‘Doe wel en ziet niet om’ hiervoor aangeboden werd, dwong hen tot de keuze van deze locatie. Hierin ligt ook de verklaring dat het gebouw geen prominente plaats in de stad heeft gekregen. Het gebouw ligt ingeklemd tussen de omringende bebouwing. De zalen liggen verscholen

10

achter een weinig opvallende woonhuisgevel, die niet de indruk maakt een concertgebouw te huisvesten.

2.

Knelpunten op het gebied van wet en regelgeving.

Er zijn de afgelopen jaren op het gebied van wet en regelgeving een aantal knelpunten naar voor gekomen die een goed functioneren van het complex in de weg staan. De knelpunten liggen op drie terreinen: milieu: verschillende vormen van geluidsoverlast en parkeeroverlast; arbeidsomstandigheden (arbo); brandveiligheid. De knelpunten liggen binnen en buiten het complex, dat uit de volgende bouwdelen bestaat: a. Het monumentale voorhuis van het 18e eeuwse huis genaamd ‘Doe wel en ziet niet om’; b. De foyer/garderobe uit 1974, gebouwd op de plaats van het oorspronkelijke achterhuis; c. De Kleine zaal uit 1896 tussen de achtergevel van het achterhuis en de Grote zaal; d. De Grote zaal eveneens uit 1896, in dit rapport als Concertzaal aan te duiden; e. De kleed- en oefenruimtes aan de Verwerijstraat uit 1974 met de gang langs de Concertzaal, de opslagruimtes en toiletgroepen aan deze gang. f. De voormalige beheerderwoning, begin 20e eeuw, Verwerijstraat 16 met tuinen. In figuur 2 zijn deze bouwdelen aangegeven.

Knelpunten Milieu. De gemeente heeft een dossier betreffende klachten over overlast die de bewoners van de omliggende woonhuizen ondervinden. De klachten zijn in twee categorieën in te delen: klachten over externe activiteiten zoals overlast op straat, dus buiten het complex, en klachten over interne activiteiten, die resulteren in geluidsoverlast vanuit het complex.

Externe activiteiten zijn : 1:

2: 3:

het komen en gaan van bezoekers, die overlast geven op de straat, hoofdzakelijk in de avonduren. Dit zijn in de eerste plaats de straatgeluiden bij de hoofdingang aan de Singelstraat. Klagers: bewoners Singelstraat. het parkeergedrag van bezoekers: overlast van auto’s die een parkeerplaats zoeken. Klagers: buurtbewoners. het uitladen van muziekinstrumenten van het Zeeuws Orkest uit een vrachtwagen in de nacht. Klagers:bewoners Verwerijstraat.

Interne activiteiten zijn: 1. 2. 3. 4.

het lopen en praten en muziek maken in de foyer. Klager: bewoner Singelstraat 15; het uitvoeren van muziek in de Kleine zaal in open verbinding met de foyer, zie 1; het uitvoeren van muziek met een geluidsniveau > 85 dBA in de Concertzaal. Klagers: bewoners van huizen aan de tuinen rondom de Concertzaal; het uitvoeren van muziek in de bovenzaal van de achterbouw. Klagers: bewoners overzijde Verwerijstraat. Inmiddels zijn de muziekrepetities naar de Concertzaal verplaatst.

11

In figuur 3 zijn de knelpunten op de plattegrond aangegeven.

Singelstraat 13

12

figuur 2: bouwdelen van het complex.

Knelpunten arbeidsomstandigheden (Arbo). De Arbo Unie heeft in februari 2002 een Plan van aanpak Concert- en Gehoorzaal te Middelburg opgesteld, waarin de knelpunten op het gebied van de arbeidsomstandigheden zijn geïnventariseerd en van advies zijn voorzien1. De meeste knelpunten zijn opgelost: naast vele kleinere knelpunten is in het nieuwe stoelenplan het aantal teruggebracht van 476 naar 360. Op het gebied van veiligheid en gezondheid zijn de volgende knelpunten en adviezen nog niet aangepakt: - nooduitgangen komen uit op ommuurde stadstuin: voorzie in een goede vluchtroute; - vervangen van de verlichting van de Grote zaal via een luik op het dak naar de zolder die niet veilig beloopbaar is: plafond beloopbaar maken en veilig bereikbaar maken; - sanitair is sterk verouderd: renoveer de sanitaire ruimtes; - entree: niet toegankelijk voor rolstoelen, terwijl dit voor hen een vluchtroute is; - voorhuis: op de 1e verdieping geen nooduitgang, op de 2e nooduitgang via buurhuis no.15 - de kassa is niet beveiligd. Voorts is een gebrek aan opslagruimte voor stoelen en andere verplaatsbare zaken geconstateerd. In figuur 4 zijn de arbo-knelpunten op de plattegrond aangegeven. Niet genoemd in het arbo-rapport is het ontbreken van een overdekt laad- en losstation aan de Verwerijstraat, hetgeen bij de Schouwburg wel een eis is.

Knelpunten brandveiligheid. De Brandweer van Stadsgewest Vlissingen en Middelburg heeft in januari 2002 de Concert- en Gehoorzaal beoordeeld op brandveiligheid. Het brandveiligheidsrapport2 kan als volgt samengevat worden: - het aantal vluchtwegen en de uitvoering ervan (maatvoeringen) beperkt het maximum aantal toelaatbare personen in het gebouw tot 520; - de dubbele deuren tussen Kleine zaal en foyer dienen open te staan bij gebruik van de Grote zaal: dit beperkt de mogelijkheden geluidsoverlast naar het buurpand te voorkomen; - op verschillende plaatsen is sprake van ontoelaatbare opslag van goederen: gebrek aan opslagruimte. In figuur 4 zijn de knelpunten voor brandveiligheid op de plattegrond aangegeven. NB: de twee nooduitgangen naar de tuin ten oosten van het complex tellen volledig mee. Afstoten van de tuin gaat ten koste van de vluchtwegen en daarmee van het aantal bezoekers van het complex. In de huidige situatie is het ontbreken van een vluchtweg vanuit de tuin naar de openbare weg nog toegestaan. Mocht er echter een bouwvergunning nodig zijn voor verbouwingen aan het complex, dan is er deze vluchtweg wel vereist (art. 2.154 Veilige plaats van de Nieuwbouw eisen).

1 2

RI&E in vorm van Plan van aanpak dd. 22 februari 2002. Brief van 8 februari 2002 aan de Zeeuwse Theater Stichting, kenmerk SGB/PPP/220147

13

figuur 3: knelpunten milieu

figuur 4: brandweer en arbo

14

Entree in de Singelstraat: geluidsoverlast van komende en gaande bezoekers.

3.

Beschrijving van het complex.

De zes bouwdelen van het complex met daarin de Concertzaal liggen “en suite” tussen Singelstraat en Verwerijstraat in een smalle en lange perceelsvorm. De volgende beschrijving geeft per bouwdeel de knelpunten met hun oorzaken aan.

Stedenbouwkundige situatie in Middelburg. De Concertzaal ligt midden in een stil en verkeersluw woongedeelte met smalle straten in de monumentale binnenstad. Op loopafstand liggen winkels, horeca en toeristische attracties. Het complex ligt grotendeels in een binnengebied omgeven door tuinen en woonhuizen. Vanwege de gerende perceelsgrenzen zijn de bouwdelen gekenmerkt door kleine maatverschillen in lengte en breedterichtingen. Er zijn nauwelijks evenwijdige lijnen in de plattegronden te vinden.

Parkeren. Op loopafstand liggen Dam en Damplein met veel parkeergelegenheid en het Molenwater met Miniatuur Walcheren en nu nog de Stadsschouwburg. Aan deze zijde is de parkeercapaciteit kleiner: veel bewoners hebben hier hun auto staan. De parkeerplaatsen aan Dam en Damplein en rondom het Molenwater zijn goed bereikbaar voor bezoekers van buiten de binnenstad.

15

Knelpunt: de straten tussen Dam en Molenwater bieden nauwelijks parkeergelegenheid voor bezoekers. Bovendien zijn ze te smal voor een vlotte afhandeling van het autoverkeer dat het afzetten en ophalen van bezoekers met zich mee brengt. Daarbij komt het zoekgedrag naar een plaats zo dicht mogelijk bij de Concertzaal.

Vluchtroutes. Het complex heeft twee uitgangen op de openbare weg: de hoofdentree aan de Singelstraat en de ingang aan de Verwerijstraat. Alleen deze laatste is geschikt als vluchtroute voor rolstoelen. De twee nooduitgangen naar de tuin tellen vol mee, waardoor het toegestane totaal aantal aanwezigen op 520 personen is gesteld. De gang langs de Concertzaal is daarbij in dezelfde mate limiterend als de twee uitgangen op de openbare weg.

Gevel Singelstraat 13. De ca. 11,5 meter brede voorgevel aan de Singelstraat is een onopvallende begin 19e eeuwse woonhuisgevel van vijf traveeën met in de meest rechtse de hoofdentree. Het pand is onderdeel van de gesloten gevelwand, met gemeenschappelijke muren tussen de beide buurpanden: nummer 11 met een kantoorfunctie en nummer 15 met een woonfunctie. Knelpunt: het geluid van stemmen vooral na de uitvoeringen en andere activiteiten. Oorzaken: - de ligging van de hoofdingang in de smalle en stille Singelstraat met hoofdzakelijk woningen. De gesprekken van bezoekers buiten en de autogeluiden weerkaatsen tegen de hoge gevels. - de aard en het tijdstip van beëindiging van de evenementen. Er zijn vaker luidruchtige publieksgroepen, ook omdat de horeca exploitatie een belangrijke inkomstenfactor is geworden. - de kleine hal met weinig zicht op de straat, waardoor men buiten gaat staan wachten. Met een intensievere exploitatie kunnen onder de huidige omstandigheden deze klachten toenemen. De hoofdentree en de achterliggende hal en doorgang naar de foyer voldoen niet aan de eisen voor “geboden toegang”.

Gevel Verwerijstraat 15. Aan de Verwerijstraat is de gevel veel opvallender. Deze achterbouw uit 1974 heeft een gevelbreedte van ruim 27 meter. Hier ligt de artiesteningang, die ook voor de aan- en afvoer van de instrumenten van het Zeeuws Orkest gebruikt wordt. Het pand grenst aan de westelijke zijde aan de poort naar de binnentuin behorend bij het woonhuis aan de Koepoortstraat en aan de oostelijke kant aan de voormalige beheerderwoning van de Concert- en Gehoorzaal. Knelpunt: het lossen van instrumenten van het Zeeuws Orkest laat in de avond of ’s nachts. Dit komt meerdere malen per jaar voor. De klachten richten zich in de eerste plaats op de overlast van stemmen en geluiden bij het uitladen van de muziekinstrumenten van het Zeeuws Orkest laat in de avond nadat het elders een concert heeft gegeven. De Concert- en Gehoorzaal is hun thuisbasis, tevens opslag van de instrumenten. Het uitladen gebeurt ’s nachts om twee redenen: - financiële reden: men is afhankelijk van vrijwilligers en de vrachtwagen is alleen in de avond en nacht beschikbaar; - verzekeringtechnische reden: de instrumenten zijn alleen verzekerd als de vrachtwagen op een bewaakte en afgesloten plaats staat.

Exterieur van de zalen, zijgevels. Het exterieur van de Concertzaal en de Kleine zaal is vanaf de openbare weg nauwelijks te zien. Vanuit de tuinen ziet men een sober bakstenen gebouw met vlakke muren waarin een aantal hoogliggende ramen zijn aangebracht. Het exterieur is ontworpen zonder enige decoratieve detailleringen.

16

Bij de renovatie van het complex in 1974 heeft de gemeente twee buurhuizen aan de Verwerijstraat verworven, waarvan één afgebroken is voor de bouw van de kleedkamers. Het andere pand, Verwerijstraat 18, is in gebruik geweest als woning van de exploitant. Totaal is hier nu een gevelbreedte van ca. 33 meter beschikbaar. Met deze aankopen heeft de gemeente het oorspronkelijke ca. 11,5 meter brede kavel kunnen vergroten tot een breedte van ca. 28 meter ter hoogte van de Concertzaal (zie figuur 1). Een deel is daarvan nu als tuin in gebruik en als nooduitgang voor de zalen beschikbaar. Knelpunt: de nooduitgangen van de Concertzaal en de kleine zaal naar de tuinen hebben geen open vluchtwegen met de openbare weg. - de westelijke nooduitgang loopt dood tegen schutting en is daarmee voor de brandveiligheid geen bruikbare nooduitgang - de oostelijke nooduitgangen komen uit in een ommuurde en afgesloten tuin, zonder onbelemmerde vluchtroute naar de openbare weg.

Het voorhuis. Dit deel is een Rijksmonument. Op de begane grond ligt de hal en een salon, voorts een zaal op de eerste verdieping en één op de zolderverdieping. Een betonnen trappenhuis in de aanbouw met toiletruimtes en opslagruimtes onder het lessenaardak verbindt de verdiepingen. Het voorhuis heeft inwendig een aantal monumentale interieuronderdelen behouden, zoals schouwen en lambriseringen op de begane grond en op de eerste verdieping en delen van de stucplafonds.

Huidige functies: De hal op de begane grond is in gebruik als hoofdentree van het complex. Achter de hal liggen achter dubbele deuren het trappenhuis en de doorgang via de kassa naar de foyer. De grote vestibule naast de hal is nu als zaal voor verhuur in gebruik.

17

gevel Verwerijstraat.

zijgevel west

zijgevel oost met achterzijde Verwerijsstraat 16

18

hal Singelstraat

zaal eerste verdieping voorhuis

salon begane grond Singelstraat

zolderzaal voorhuis

De kamers op de eerste verdieping zijn in 1974 samengevoegd tot één zaal voor verhuur. De zaal op de zolderverdieping is eveneens voor verhuur in gebruik en daartoe voorzien van een nooduitgang via het noordelijke buurpand. Voor de twee zalen zijn er garderobes in het trappenhuis en bij de toiletten. Het

19

hele voorhuis voldoet niet aan de eisen van geboden toegang. Het wordt nu in de eerste plaats verhuurd voor vergaderingen. Knelpunten: - kleine hal, weinig zicht op straat; leidt tot geluidsoverlast op straat van wachtende mensen; - geen nooduitgang met vluchtroute voor de zaal op de eerste verdieping; - nooduitgang zolderzaal leidt naar buurpand: geen zekere vluchtroute; - garderobe in trappenhuis is niet afgesloten (brandveiligheid).

De foyer/garderobe. Deze ruimte is in 1974 nieuw gebouwd na sloop van middenhuis, plaats en achterhuis en behoort daarmee tot het Rijksmonument. Op de ontstane ruimte is het huidige trappenhuis voor het voorhuis gebouwd met de kassa, de rest van de ruimte is ingedeeld als foyer met garderobe en bar met kleine keukenruimte. De aanbouw bij het voorhuis rust op het dak van de foyer. De betonvloer van de foyer sluit aan op de gemeenschappelijke muren van de buurpanden. Deze vloer is met natuurstenen tegels (travertin) afgewerkt. De dakbalken zijn opgelegd in de gemeenschappelijke muren. In het plafond zijn lichtkoepels aangebracht, aangezien de ruimte volledig inpandig is.

Huidige functies. Als in 1974 is dit nog steeds de garderobe en foyer waarin een bar met keuken. De foyer wordt ook benut als receptie- en feestruimte. Knelpunten: - geluidsoverlast wegens vloerconstructie en afwerking bij buurpand no.15; - geluidsoverlast wegens onvoldoende zwaarte van gemeenschappelijke muur bij no.15; - geluidslek wegens balkoplegging in deze muur naar no.15; - kassa is niet beveiligd tegen overvallen (arbo).

De Kleine zaal. Deze zaal is in 1896 gebouwd op de ruimte die overbleef tussen de Concertzaal en de achtergevel van het achterhuis. De Kleine zaal heeft een houten mansardekap met dubbele schuinte die voorzien was van een groot bovenlicht. Het geheel heeft het effect van een koepel, waar in het midden het daglicht binnenkwam. Het glas is nu met geluidsisolerend materiaal afgedekt. Er zijn lekkages in de hoek te constateren.

Huidige functies. Logistiek levert het gebruik van de Kleine zaal problemen op. De Concertzaal is voor bezoekers alleen via de Kleine zaal te bereiken. De twee zalen zijn dus niet onafhankelijk van elkaar gelijktijdig bruikbaar. De geluidsisolatie tussen beide zalen is ook niet voldoende om tegelijkertijd te gebruiken voor verschillende evenementen. De zaal was voorheen geschikt voor kamermuziek, maar sinds het aanbrengen van het tapijt is de akoestiek verloren gegaan. Nu dient zij als koffiefoyer bij concerten in de Concertzaal en als feestzaal, ook omdat de geluidsisolatie hier de hoogste waarde heeft. De directe verbinding met de foyer is echter een nadeel, aangezien de geluidsoverlast naar de belendende panden daar het grootst is. Knelpunten: - de nooduitgangen voldoen niet aan eisen van brandweer en arbo gezamenlijk; - brandweer schrijft open deuren naar foyer voor, waardoor geluidsoverlast naar no.15 optreedt.

20

foyer/garderobe met deuren naar salon voorhuis, links de entree.

foyer/garderobe met buffet met doorkijk naar kleine zaal

en Concertzaal

de Kleine zaal, gebouwd tegen de gevel van het voormalige achterhuis.

De Concertzaal. De Concertzaal is in 1896 gebouwd op een smal perceel binnen de gebruikseisen en de financiële voorwaarden die de NV had gesteld. Het resultaat is een smalle, diepe zaal met het ‘schoenendoosmodel’, dat vaak garant staat voor een goede muziekakoestiek. Men kan de zaal enigszins vergelijken met het Concertgebouw (1888), dat evenwel veel vierkanter is en vele malen groter. Net als in het Concertgebouw is het houten podium trapsgewijs opgebouwd met midden in de achterwand tussen de podiumdeuren het orgel. In de zijwanden zijn nooduitgangen: de westelijke komen uit op de smalle gang langs de zaal, de oostelijke geeft toegang tot de tuin. Het gebrek aan ambiance in de zaal is toe te schrijven aan het tamelijk kale interieur. De verlichting is nauwelijks decoratief, de voorzijde van het podium is ontsierend. De grote vlakken tussen de pilasters en de horizontale lijsten zijn vrijwel niet gedecoreerd met sierstucwerk. De kille uitstraling van de zaal is vooral toe te schrijven aan het bijna volledig in het wit uitgevoerde interieur. Daardoor vallen de detailleringen weg.

Het orgel. Het oorspronkelijke orgel van Witte is in 1983 vervangen door een groot concertorgel. Dit orgel is in bezit van de Zeeuwse Theaterorgel Stichting die hierop jaarlijks enkele concerten verzorgt. Zij pacht de grond waarop de orgelkamers staan. De oorspronkelijke houten orgelkast is gehandhaafd en wit geschilderd.

Huidige functies.

21

De zaal wordt nog altijd in zijn oorspronkelijke functies gebruikt: als concertzaal voor kleinere en grotere orkestopstellingen, voor muziektheater met toneel, voor populaire concerten en als gehoorzaal voor congressen en bijeenkomsten. Voorts wordt de zaal gebruikt voor concerten en feesten met versterkte muziek, waarvoor de zaal wat betreft geluidsisolatie niet geschikt is. In 1988 heeft de gemeentelijke Milieudienst van Middelburg vastgesteld dat de Kleine zaal geschikt is voor een geluidsproductie tot 100 dBA en de Concertzaal tot maximaal 90 dBA, beiden tot 23 uur3. Uit hun notitie in 1992 blijkt dat ‘forse investeringen’ noodzakelijk zijn om de Concertzaal geschikt te maken voor elektrisch versterkte muziek boven 90 dBA. In dat geval moeten de kap en de wanden extra worden geïsoleerd. Daarom is destijds besloten om alleen de programmering van oude en klassieke muziek toe te staan bij een geluidsniveau van maximaal 85 dBA. Knelpunten: - het gebrek aan sfeer: één van de redenen dat vaak voor de Burgerzaal gekozen wordt; - onvoldoende geluidsisolatie naar buiten, vooral geluidslekkage via ramen en dak4; - gevaarlijke arbeidsomstandigheden op de zolder voor het onderhoud van de verlichting; - bereikbaarheid zolder voldoet niet aan arbo-eisen; - nooduitgangen zonder rechtstreekse vluchtroute naar openbare weg; - exploitatieproblemen tgv verlaagd aantal stoelen (476 > 360); - geen technische faciliteiten voor belichting en geluid.

concertpodium met orgel (boven) en de zaal (onder) van de Concertzaal

De achterbouw met kleed- en oefenruimtes, toiletten en opslag. De achterbouw aan de Verwerijstraat uit 1896 is in 1973 afgebroken voor de nieuwbouw van een tweelaags facilitair gebouw. Op de begane grond is een hal met het trappenhuis, daarnaast liggen de kleed- en stemkamers voor de solisten en toiletgroepen voor de artiesten en musici. 3 4

Nota Resultaten quick scan geluidsisolatie Kloveniersdoelen en Concertzaal, Sectie WVC/CevR/19-01-2000 brief van omwonenden dd 27 april 1999 nav plannen verhuizing Nieuwe Muziek naar Concertzaal.

22

Op de verdieping ligt achter de hal/garderobe de kleedruimte voor de orkestleden. Hier zijn ook de twee sluizen voor de toegangsdeuren ter weerszijden van het orgel naar het podium, die niet als vluchtweg naar de zaal kunnen dienstdoen. De brandweer adviseert een tweede vluchttrap vanuit de kleedruimte. Vanuit de gang op de begane grond is een 1,9 meter brede gang gebouwd langs de westzijde van de Concertzaal, bedoeld voor transporten tussen de bouwdelen om deze zaal heen. De uitgang halverwege de gang is geen nooduitgang omdat de vluchtweg met een schutting is afgesloten. Aan de gang liggen de toiletgroepen, technische ruimtes en opslagruimtes. Er is een tekort aan opslagruimte.

Huidige functies. De kleedkamers zijn gedeeltelijk nog in gebruik in hun oorspronkelijke functie, andere zijn voor opslag in gebruik. De kleedruimte op de verdieping is ook in gebruik als oefenruimte, opslag van muziekinstrumenten en als vergadermogelijkheid. Knelpunten: - smalle gang langs Concertzaal moet ook als vluchtroute naar openbare weg dienen; - te weinig opslag ruimte: onder andere de gang wordt hiervoor gebruikt (arbo en brandweer); - toiletgroepen zijn verouderd: renoveer de sanitaire ruimtes (arbo aanbeveling); - zaal eerste verdieping niet geschikt als repetitielokaal voor muziek (overlast overburen); - geen tweede vluchtweg vanaf de verdieping.

bovenzaal achterbouw

ingang achterbouw met bovenzaal rechtsboven

De voormalige beheerderwoning. Dit is een tamelijk eenvoudig woonhuis uit het begin van de 20e eeuw, ca 6 meter breed bij 8 meter diep, gezamenlijk met het identieke buurhuis gebouwd. Het heeft geen interne verbinding met de rest van het complex. De achterliggende tuin, die ook deels achter het buurpand ligt, heeft een essentiële functie als nooduitgang van de Kleine zaal en de Concertzaal. Vanuit de tuin is geen open verbinding naar de openbare straat.

23

Technische installaties. De meeste installaties zijn in 1974 geplaatst en in de loop van de jaren aangepast voor zover daar een dwingende noodzaak voor was.

Klimaatbeheersing: De CV installatie verwarmt het gehele complex in een aantal afzonderlijk te opereren circuits. De oorspronkelijke techniek van de verwarmingsinstallatie is binnen de mogelijkheden van de installatie geautomatiseerd. De installatie is degelijk maar weinig flexibel te opereren. Het leidingnet en de radiatoren zijn uit 1974. De verwarmingsketels zijn in 1993 vervangen door een HR en een VR gasgestookte ketel. Het bijbehorende systeem voor luchtbehandeling en ventilatie is uit 1974. De installaties zijn afgeschreven en aan vervanging toe.

Elektrische installatie: Het grootste deel van de installatie is in 1974 aangelegd. Er is in mei 2003 een keuring. De noodverlichting is recent vernieuwd naar aanleiding van de arbo en Brandweer inspecties. Knelpunt: Het gedeelte van de elektrische installatie op de zolder van de Concertzaal is niet veilig bereikbaar. De zolder zelf is ook onveilig wegens onvoldoende veiligheid van de looppaden op de onbevloerde zolder.

Onderhoudsplanning, vervangingsinvesteringen en boekwaardes. De gemeente Middelburg heeft in 1988 een Gebouwen beheerplan opgesteld, waarin ook het complex van de Concertzaal is opgenomen (zie bijlage 4). Dit beheerplan kent een activiteitenplanning, een meerjaren planning voor de voorziene vervangings- en onderhoudsinvesteringen.

Activiteitenplanning: In de Activiteitenplanning 5 jaar van 23-01-2003 voor verhuurde gebouwen accommodaties van de gemeente Middelburg staan de voorziene uitgaven vermeld voor de Concert- en gehoorzaal voor de jaren 2003 tot en met 2007. Het totaal aan uitgaven is hierin begroot op € 135.827, verdeeld over de jaren: 2003: 2004: 2005: 2006: 2007: 81.003 3.254 8.434 28.349 14.787

De grootste kosten liggen in het in bedrijf houden van de klimaatbeheersing. Een volledige vervanging van deze afgeschreven apparatuur is niet voorzien.

24

Algemene opmerking: Er zijn geen reserveringen of lange termijn investeringsplanningen voor verbetering. De huidige regel is om de bestaande toestand te consolideren en alle projecten daarboven ad-hoc aan te vragen bij de gemeenteraad. De gemeentebegrotingen voorzien derhalve niet in preventieve vervangings- en verbeteringsprojecten, die uit kostenbeheersing, efficiencyverbetering, milieueisen en optimalisering van de exploitatie noodzakelijk of wenselijk zijn.

Boekwaardes en afschrijvingen:

De boekwaardes en afschrijvingen op de Concert- en gehoorzaal bedragen ultimo 2003 in € Waarde afschrijving/jaar Verbouwing en uitbreiding (1974) 232.685 13.147 Isolatie Kleine zaal (1979) 13.276 1.896 Berging (1982) 9.062 503 Stucwerk plafond (1992) 24.671 3.084 Totaal in €:

279.695

18.631

NB: De oorspronkelijke begroting bij de goedkeuringsbrief aan de raad in 1972 voor de verbouwing bedroeg f. 1,7 miljoen = € 0,7 miljoen. Er is geen recente opname beschikbaar van de bouwtechnische staat van het complex. Bij de renovatie in 1974 zijn asbesthoudende materialen toegepast. Er is een rapport van een visuele inspectie, maar een volledige inventarisatie is niet uitgevoerd. De gemeente berekent een huur van omstreeks € 100.000 per jaar bij de exploitant, de SSCM.

grote gevelbreedte van de Concertzaal aan de Verwerijstraat met de Koepelkerk als decor.

B.

Analyses.

4.

Knelpunten locatie en complex.

In hoofdstuk 2 en 3 zijn de huidige knelpunten wat betreft de ligging en de samenstelling van het complex met de Concertzaal beschreven en gerubriceerd. Een analyse van sterke en zwakke punten en van kansen en knelpunten leidt tot voorstellen voor maatregelen.

25

Stedenbouwkundige situatie. De ligging op Walcheren: +

centraal op het eiland; onderdeel van het brede aanbod aan recreatieve en culturele functies dat Middelburg biedt; goed per auto te bereiken vanuit verschillende invalswegen; – minder goed bereikbaar per openbaar vervoer; niet op loopafstand van bus en trein. Samenvatting: goede situering voor bewoners en voor bezoekers van Walcheren. Kans: de Concertzaal een eigen functie geven, niet alleen voor Walcheren maar voor heel Zeeland, zie ook nota Het Walchers Theateraanbod.

De ligging in Middelburg: +

binnen de oude stad: sfeervolle omgeving; voldoende parkeerruimte op loopafstand; dichtbij horeca en winkels; geen last van storende straatgeluiden in de zaal; bewegwijzering is redelijk duidelijk; – onopvallende, smalle woonhuisgevel: geen uitstraling; in smalle straat: geen representatieve omgeving voor Concertzaal; midden in stille woonomgeving, buiten verkeersroutes; geen parkeer- en uitstapruimte voor de deur; veel parkeeroverlast voor de buurt. Samenvatting: ivm publieksfunctie een wat verborgen ligging in stil woongebied zonder goede parkeerroute. Knelpunt: deze stedenbouwkundige situatie is een onwrikbaar gegeven. Verplaatsing van de Concertzaal is niet aan de orde wegens kosten en wegens het behoud van de Concertzaal zelf. Kans: de Concertzaal ook ’s zomers een volwaardige plaats geven in het culturele leven. Maatregelen: A. een meer opvallende gevel met meer uitstraling; B. een ruimere publiekshal om stemmengeluid op straat te minimaliseren; C. een duidelijk parkeer verwijzingssysteem: Onderzoeken waar de benodigde parkeercapaciteit in de buurt ligt. De straat afsluiten voor auto’s, parkeerruimte op korte loopafstand toewijzen in een parkeerroute systeem. Er is een overleg tussen de gemeente en de bewoners om de parkeeroverlast in het algemeen te bespreken en oplossingen aan te dragen. Wij verwijzen naar dit overleg.

Wij verwijzen voorts naar het Onderzoek Parkeermogelijkheden A-theater (OPA), een B&W besluit van 7 januari 2003. Uitgangspunt daarin is één parkeerplaats voor 3 bezoekers. De maximale capaciteit van de Concertzaal is nu 360 bezoekers. Het maximale aantal toelaatbare personen in het huidige complex is op brandweervoorschrift 520. Het aantal benodigde parkeerplaatsen komt daarmee uit op 120, resp. 173. Na de opening van het A-theater met parkeergarage zal de parkeerdruk aan de oostzijde van het Molenwater ten gevolge van voorstellingen in de schouwburg beduidend afnemen. De afstand tussen de Concert- en gehoorzaal en het A-theater bedraagt hemelsbreed ca. 500 meter. Het OPA stelt “Met 550 meter is de loopafstand wel het maximaal haalbare.”. De 26

afstand tussen deze parkeerruimte en de entree aan de Verwerijstraat, resp. de Singelstraat bedraagt ca. 120, resp. 170 meter. De afstand tot de Dam is ca. 170, resp. 120 meter. Op Dam en Damplein is in de avond voldoende parkeerruimte aanwezig.

Bouwkundige en architectonische analyses van het complex. Het complex: ++

de akoestiek van de Concertzaal; (zie hoofdstuk 6) de cultuurhistorische waarde van de Concertzaal; + de karakteristieke stuc decoraties van de Concertzaal; de grote gevelbreedte aan de Verwerijstraat; de brede tuin achter Verwerijstraat 16; – het oorspronkelijk zeer smalle perceel, ingeklemd tussen woonhuizen en tuinen; de “en suite” ligging van de zalen veroorzaakt de moeilijke interne logistiek; het gedateerde interieur van de zalen; de kille uitstraling van de Concertzaal: een weinig aantrekkelijke ambiance; de slechte staat van het sanitair, het tekort aan opslagruimtes. Samenvatting: het is geen compact en efficiënt complex en het interieur is weinig aantrekkelijk en onsamenhangend. De Concertzaal is het meest waardevolle onderdeel van het complex, met als allersterkste punt de akoestiek. De Concertzaal heeft voor Zeeland unieke cultuurhistorische en architectonische waarden. Kansen: de Concertzaal als kern van de toekomstige functies nemen; de goede muziekakoestiek van de Concertzaal als basis voor de functies nemen; het interieur van de Concertzaal verbeteren door een goed kleur- en lichtplan en door een aantrekkelijker en meer bij de stijl van de zaal passende aankleding; gebruik maken van terreinbreedte om het gebouw compact en efficiënt te maken; een compact gebouw betekent mogelijk ook verkoop van complexdelen. Knelpunten: stroomlijning van het complex vraagt investeringen; aanpassing aan huidige gebruikseisen vraagt investeringen. Maatregelen: A. complex concentreren rondom Concertzaal, afstoten van minder functionele bouwdelen; de Concertzaal verfraaien. B. techniek en logistiek in en rond het complex stroomlijnen; kleiner en compacter complex is beter in stand te houden. C. renovatie van de bouwdelen en aanpassing aan milieu, arbo en brandweer eisen.

kille uitstraling zaal, gebrek aan ambiance: alles is wit en de detailleringen vallen weg

27

Aanpassingsvoorstellen. Er zijn een aantal mogelijkheden om de Concertzaal en het omringende complex te verbeteren. De verschillende voorstellen hiervoor zijn hieronder weergegeven met een analyse van voordelen en nadelen.

Concertzaal aanpassen aan wet en regelgeving: Geluidsisolatie van de zaal naar de buitenomgeving. a. b.

eenvoudige aanpak: bovenramen dichtzetten met metselwerk en dak- of zolderisolatie aanbrengen, integrale aanpak: tweede schil om de zaal bouwen en dakisolatie aanbrengen, zie figuur 5.

figuur 5: tweede schil om Concertzaal. Voordeel a: eenvoudige en redelijk afdoende oplossing. Dakisolatie is een duurdere maar betere oplossing dan een isolatie op zolder. Levert ook voordelen op wat betreft thermische isolatie. Voordeel b: in een nieuwe schil kunnen ruimere publieks- en bedrijfsfaciliteiten, eventueel met een verdieping ondergebracht worden. Bijkomend voordeel: compacter complex, afstoten van bouwdelen mogelijk, meerdere functies kunnen in dit muziekcentrum ondergebracht worden.. Nb: een tussenoplossing is verbreding en vergroting van de zijgang en dichtzetten van ramen.

Geluidsisolatie van de foyer naar buurpand. c. Handhaven foyer door aanbrengen van tweede wand en geluidsisolerende vloerbedekking, d. foyer uit gebruik nemen en ingang Concertzaal verleggen naar Verwerijstraat, e. bouwdelen foyer en voorhuis Singelstraat 13 afstoten. Voordeel c: foyer en entree Singelstraat kunnen in gebruik blijven. Nadeel: complex blijft inefficiënt. Voordeel d: geen kosten van c, nadeel: investeringen in verlegging ingang en in aanpassing van de publieksruimtes rondom Concertzaal nodig. Voorhuis kan met aanpassingen aan vluchtwegen (brandweer, arbo) in gebruik blijven met eigen ingang. Voordeel e: er zijn geen investeringen nodig in Singelstraat 13, verkoop is een optie en met de opbrengst kan de renovatie van de Concertzaal en de aanpassingen als in d. voor een deel gefinancierd worden. Sluit aan bij b. Nadeel: verlies van de verhuurbare ruimtes van het voorhuis als onderdeel van het complex.

Geluidsoverlast bij het uitladen van muziekinstrumenten.

28

Dit komt een beperkt aantal malen in het jaar voor. Er zijn drie mogelijkheden: f. de instrumenten permanent elders opslaan, bijvoorbeeld op een bedrijfsterrein in een loods. g. laden en lossen te verbieden tussen bijvoorbeeld 11 uur ’s avonds en 7 uur ’s morgens. h. voorzien in een los- en laadplaats voor vrachtwagens in de vorm van een overdekt perron volgens de huidige normen. Nadeel f: ivm wekelijkse repetities in de Concertzaal van het ZO is dit inefficiënt en duur. Voordeel g: optimale, want eenvoudige en haalbare oplossing, waarbij het ZO een aantal malen per jaar hogere kosten maakt voor opslag elders. Voor gastensembles is deze oplossing in beginsel haalbaar, rekening houdend met het einde van de uitvoering omstreeks half elf. Voordeel h: mooiste oplossing, nadeel: zeer dure oplossing, met een zeer lange terugbetaaltijd.

Arbo en brandweer: verbetering van vluchtwegen. Er zijn minimaal twee nooduitgangen naar de openbare weg vereist met maximaal 30 meter lengte. Wegens de gegroeide situatie tellen de nooduitgangen naar de tuin nog mee. De smalle gang is in combinatie met de vluchtroute naar de Singelstraat nog aanvaardbaar omdat de uitgang aan de Verwerijstraat dezelfde maat als de gang heeft. i. gang langs Concertzaal verbreden, brede nooduitgang aan Verwerijstraat en vluchtgang aanleggen tussen tuin en Verwerijstraat. Voordeel: er is een ca. 6 meter brede strook eigen grond langs de Concertzaal beschikbaar, die met een nieuwe brede uitgang op de Verwerijstraat en een vluchtroute vanuit de tuin voldoende is voor de Concertzaal. De vluchtroute naar de Singelstraat is dan overbodig. Nadeel: huis Verwerijstraat 16 moet aangepast worden.

Arbo: veilige toegang naar en veilig werken op de zolder van de Concertzaal. j.

dakluik met trap aanbrengen in achterbouw, aansluitend een kooiladder naar bordes bij aangepast luik van de Concertzaal zolder. Op de zolder looppaden aanbrengen met leuningen, alles volgens arbo voorschriften. k. deel van de ombouw van de Concertzaal verhogen en overdekt trappenhuis aanleggen naar de zolder, zolder veilig maken, zie j. Voordeel j: eenvoudige, maar minimale oplossing om aan arbo voorschriften te voldoen. Voordeel k: in combinatie met renovatie van technische installaties een denkbare optie.

Conclusies. 1. De Concertzaal is in Zeeland architectonisch, cultureel en cultuurhistorisch uniek als voorbeeld van een zaal uit de periode van midden 19e tot de eerste helft 20e eeuw. 2. Handhaven van de bestaande opzet van het complex is mogelijk door de punten a, c, g en j uit te voeren. Nadeel: het complex blijft onsamenhangend en inefficiënt. 3. Een compact gebouw is zeer wel haalbaar door de punten a, e, g, i en j uit te voeren. Voordeel: Singelstraat 13, voorhuis en foyer, kunnen dan afgestoten worden. Investeren in brede foyer/gang langs de Concertzaal met nieuwe ingang aan Verwerijstraat. Nadeel: de wat mindere representatieve Verwerijstraat, maar een veel opvallender gevel. 4. De Concertzaal kan de kern vormen voor een provinciaal muziekcentrum door de punten b, e, g en k uit te voeren: een complete ombouw van de Concertzaal met nieuwbouw aan de Verwerijstraat.. In hoofdstuk 10 zijn deze conclusies in vijf opties vorm gegeven.

29

5.

De Concertzaal in het Walchers Theateraanbod

Begin jaren 70 in de vorige eeuw heeft het voortbestaan van de Concert- en gehoorzaal ter discussie gestaan. De gemeente heeft plannen laten maken voor een nieuwe zaal op dezelfde plek met een grotere capaciteit, 700 toehoorders in de Grote en 204 toehoorders in de Kleine zaal. Deze plannen zijn wegens kosten en slechte exploitatie vooruitzichten niet doorgegaan. De Concertzaal bleef sloop bespaard en werd in 1974 gerenoveerd. Het complex is sindsdien nauwelijks aangepast, ook het interieur is duidelijk gedateerd uit de jaren 70. Met de opening van het nieuwe A-theater van Middelburg komen er twee nieuwe podia op Walcheren met 850, respectievelijk 220 stoelen. De vraag is welke functie de Concertzaal binnen het Walcherse podium aanbod kan vervullen. Daartoe dienen de sterke en zwakke punten van de zaal als muziekpodium en als podium voor toneel en andere culturele uitingen in beeld gebracht te worden.

Het Walchers Theateraanbod. In december 1999 heeft de ‘Stuurgroep Walchers podiumbeleid’ de (concept) nota “Het Walchers Theateraanbod” uitgebracht. Daarin geeft de stuurgroep een visie op heden en toekomst van een gezamenlijk podiumaanbod voor Walcheren. De drie gemeentes Vlissingen, Middelburg en Veere beschikken ieder over een aantal podia die geschikt zijn voor verschillende activiteiten. Er zijn drie podia met meer dan 500 stoelen: de Schouwburg (550, Middelburg), de St.Jacobskerk (800, Vlissingen) en de Grote Kerk (1000, Veere). De eerste heeft een lijsttoneel, de twee laatste zijn kerken, dus vooral geschikt voor muziek maar niet voorzien van een vast podium voor muziekuitvoeringen en zonder verdere theaterfaciliteiten. De Concertzaal behoort met 360 stoelen op Walcheren tot de middelgrote zalen, met het Arsenaaltheater (250 stoelen) en De Piek (250 stoelen, vooral popconcerten) in Vlissingen. De kleine zalen tellen 100-120 plaatsen. In de nabije toekomst zal het A-theater in Middelburg de huidige Schouwburg vervangen. Er is dan een zeer goed geoutilleerde nieuwe theaterzaal van 850 stoelen en een kleine zaal van 220 stoelen. Deze nieuwe zaal valt dan in dezelfde categorie van middelgrote zalen als de Concertzaal en het Arsenaaltheater. De zalen hebben alledrie vlakke vloeren. De voordelen van de Concertzaal ten opzichte van de nieuwe kleine zaal en het Arsenaaltheater zijn: - de bouw als concertzaal, een goede muziekakoestiek, - de klassieke uitstraling van de zaal, vooral voor klassieke muziekuitvoeringen waarbij de zaal zelf verlicht blijft en deel uitmaakt van de sfeer van het optreden, - de grotere capaciteit van 360 stoelen tegen 220/250, - het vaste concertpodium. De voordelen van de nieuwe kleine zaal en het Arsenaaltheater ten opzichte van de Concertzaal zijn: - de bouw als theaterzaal, een goede theaterakoestiek, - flexibele stoelenopstellingen, in bijzonder de opstelling in tribunevorm, - de beschikbare theatertechniek, die de Concertzaal nauwelijks heeft, - de betere geluidsisolatie: minder milieuproblemen dan de Concertzaal, - de betere ligging en bereikbaarheid voor bezoekers en opvoerenden, - de betere foyer- en horecavoorzieningen, - de betere, moderne technische staat, bij de kleine zaal zelfs met de laatste ontwikkelingen.

30

Op het moment heeft de Concertzaal een belangrijke functie als kleine zaal voor de huidige schouwburg, na opening van het nieuwe theater zal een deel van de programmering naar de nieuwe kleine zaal gaan. De nota noemt zes accommodaties voor het toonkunstenaanbod: - De Sint Jacobskerk (600-800 stoelen), geschikt voor koren, kamermuziek en het symfonische aanbod ook van de grote orkesten; - De Piek (250 stoelen), als poppodium; - De Concert- en Gehoorzaal (360 stoelen), geschikt voor koren, kamermuziek en symfonisch aanbod in een kleinere setting; - De Burgerzaal (100 stoelen), voor incidentele kamermuziekevenementen; - De Kloveniersdoelen (120 stoelen), met het vertrek van Nieuwe Muziek naar de Grote Kerk zonder eigen functie; - De Grote Kerk (1000 stoelen), voor Nieuwe Muziek en incidentele programmering van grotere culturele activiteiten. Hieruit blijkt dat de Concertzaal vooral geschikt is voor concerten en recitals van kleinere ensembles waarvoor de goede akoestiek een wezenlijke bijdrage levert aan de kwaliteit van de uitvoering. Voor elektrisch versterkte muziek biedt de Concertzaal geen goede outillage. De geluidsoverlast is een bijkomend maar belangrijk probleem. Voor grotere muziekuitvoeringen dient men de Sint Jacobskerk te benutten, die met haar veel grotere volume daar veel geschikter voor is dan de Concertzaal. De Grote Kerk kan hierin ook een rol spelen. Als groot nadeel van deze kerken geldt voor het ZO en andere orkesten dat er geen vast concertpodium aanwezig is, voor elke uitvoering dient men een podium op te bouwen. De nota noemt niet de Koorkerk als accommodatie voor kleinere concerten met een goede akoestiek. Hierin speelt een rol dat de Koorkerk niet over verdere permanente faciliteiten beschikt als buffetten, kleedruimtes, etc.. Terecht noemt de nota de Concertzaal niet als accommodatie voor kleinschalig theateraanbod. De theaterakoestiek van de Concertzaal is slecht. Men noemt daarvoor de nieuwe kleine zaal, het Arsenaaltheater, het Vestzaktheater in de Willem III kazerne en het Minitheater. Na het verschijnen van de nota hebben de plannen voor een vlakke vloer theater in Vlissingen steeds vastere vormen aangenomen. Men kan er niet vanuit gaan, dat deze voor theater te ontwerpen zaal ook voor muziekuitvoeringen geschikt kan zijn. Immers, een goede concertakoestiek is bijne per definitie een slechte akoestiek voor spraak. Voorts stelt een concertzaal geheel andere ontwerpeisen. Hetzelfde geldt voor de plannen in Zierikzee voor een kleine theaterzaal.

Conclusies. 1. De Concertzaal is de enige volwaardige en na een aantal aanpassingen volledig toegeruste accommodatie voor muziek in kleinere opstellingen voor de provincie Zeeland. 2. De Concertzaal is daarom in de eerste plaats van Zeeuws belang. 3. De gemeente Middelburg dient de muziekprogrammering in de Burgerzaal en de Kloveniersdoelen te staken en alle muziekactiviteiten in kleinere opstelling te bundelen in de Concertzaal.

31

6.

De akoestische kwaliteit van de Concertzaal.

Akoestiek is afhankelijk van de vorm van een zaal, het volume en van de aankleding en decoratie van de zaal. De vorm van de zaal is bepalend voor de akoestiek: hoe wordt het geluid verspreid en gereflecteerd. Het volume van een zaal bepaalt voor een belangrijk deel hoeveel geluid en welk geluid een zaal kan verdragen. Een kopersectie in een orkest heeft veel zaalvolume nodig om het geluid in op te lossen, terwijl strijkers met weinig zaalvolume toekunnen. De aankleding bestaat uit een constante factor, de gebruikte materialen, en een variabele factor, de zaalvulling met toehoorders. Dit is bepalend voor de demping van het geluid en de nagalmtijd. Het terugbrengen van het aantal stoelen en het veranderen van het materiaal van de stoelen heeft duidelijk effect op de akoestiek. De decoratie is vervolgens de ‘fijnregeling’ van de akoestiek: de verstrooiing van het geluid, zodat de klank verzacht wordt. In het Concertgebouw is het de overvloed aan stucsierwerk in wanden, balkons en plafond die de wereldberoemde akoestiek op het hoogste niveau brengen. Naar men zegt behoort de Concertzaal tot de tien beste zalen wat betreft akoestiek in Nederland. Deze opvatting dient kritisch getoetst te worden door de Concertzaal dan ook in het perspectief van de Nederlandse concertzalen te bekijken. Het eerste dat dan opvalt is het feit dat de Concertzaal één van de kleinste zalen is. Ter illustratie enige andere zalen met toehoorders capaciteit: Kleine zaal Concertgebouw Amsterdam 525 zitplaatsen; Diligentia Den Haag 500 zitplaatsen. Het nieuwe stoelenplan van de Concert- en gehoorzaal beperkt het aantal toehoorders tot 360. Het heeft dus geen enkele zin om de zaal te vergelijken met de echte grote concertpodia als de grote zalen van het Concertgebouw, De Doelen en andere grote concertzalen. Dat levert voor de Concertzaal de volgende knelpunten op: - het podium is te klein voor de grote landelijke orkesten of grote koren met orkestbegeleiding; - de zaalcapaciteit is te klein voor ‘dure’ uitvoeringen. De goede concertakoestiek is altijd genoemd als zeer belangrijke bestaansreden voor de Concert- en Gehoorzaal. Als gehoorzaal is zij echter weinig geschikt wegens de lange nagalmtijd van het geluid. Met elektrische versterking en door het aanbrengen van dempende materialen is dit te verbeteren. De ideale nagalmtijd ligt voor muziek ligt op ongeveer 1,5 seconde. Volgens metingen in september 1992 van de Milieudienst van de gemeente ligt de nagalmtijd op ongeveer 2 seconden zonder publiek. Dit is ook voor muziek aan de lange kant, voor spreekstemmen is dit te lang. Er is teveel galm om goed verstaanbaar te zijn.

Kwaliteitsoordeel over de akoestiek. Voor de beoordeling van de akoestiek en de zaal is deskundigheid uit de Nederlandse concertpraktijk nodig. Op 12 mei 2003 heeft de heer Lucas Vis de Concertzaal bezocht en zijn mening en aanbevelingen gegeven. Lucas Vis is dirigent en artistiek directeur van het Conservatorium van Amsterdam. Hij kent de Concertzaal ook uit zijn dirigentenpraktijk: enige jaren geleden heeft hij het Zeeuws Orkest geleid. Hij benadrukt dat de Concertzaal ook in Nederland als muziekpodium een bijzondere plaats inneemt. De akoestiek is voor vele instrumenten zeer goed tot uitstekend, maar kan voor slagwerk en koper

32

verbeterd worden. De weerkaatsing van het geluid is hiervoor te rechtstreeks, een betere verstrooiing van de klank kan dit waarschijnlijk verbeteren.

Bij de zeer goede akoestiek komt de mooie klassieke uitstraling die de zaal in potentie heeft. Met de uitvoering van een goed kleurenplan en meer bij de klassieke stijl passende stoelen en verlichting heeft Middelburg een prachtige kleine concertzaal, die tot de mooiste van het land behoort. De omvang en de akoestiek van de zaal is geschikt voor orkesten met een bezetting tot ca. 45 musici. Daarmee kunnen orkestwerken gebracht worden in een repertoire van oude muziek, barok, klassiek tot en met Beethoven, de laatste in de kleinere, authentieke bezettingen. Alle kamermuziek past in deze zaal tot en met het eigentijdse repertoire. Ook voor jazz en wereldmuziek biedt de Concertzaal een goed podium. Voor blokfluitensembles, saxofoonensembles en strijkensembles is de zaal ideaal. Het podium is voor de toeschouwer hoog en voor de beoogde kleinere orkestbezetting erg ruim. De suggestie is om het vlakke deel te verlagen tot ca. 0.5 meter hoogte met een extra traptrede en, net als in het Concertgebouw, publiek op de trappen achter het orkest neer te zetten. Het effect is tevens dat het orkest meer naar het midden van de zaal komt, zodat het “pijpenla” karakter van de zaal optisch afgezwakt wordt5.

Conclusies: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

de Concertzaal behoort tot de beste van de Nederlandse kleinere muziekpodia; de akoestiek van de Concertzaal is bijzonder goed; de Concertzaal is geschikt voor orkestbezettingen tot ca. 45 musici; voor ‘hardklinkende’ instrumenten als slagwerk en koper is de akoestiek niet ideaal, maar waarschijnlijk goed te verbeteren. Hiervoor een akoesticus raadplegen; het orkestpodium moet verlaagd worden; het aantal stoelen kan wellicht uitgebreid worden door podiumplaatsen te realiseren; het orkest meer de zaal in zetten met eventueel daarachter de podiumplaatsen.

hoog podium, weinig ambiance

5

Deze mogelijkheid dient nog met de brandweer onderzocht te worden.

33

7.

De Concertzaal in het Middelburgse culturele leven.

De Concertzaal is de enige nog bestaande zaal in Zeeland uit de 19e eeuw die speciaal gebouwd werd voor culturele evenementen. De concerten waren naast culturele gebeurtenissen ook sociale evenementen voor de gegoede burgerij, in de eerste plaats uit Middelburg. Voor het culturele leven speelt de zaal nog steeds een dragende rol aangezien zowel de Oratoriumvereniging als Het Zeeuws Orkest hier sinds de opening in 1896 hun eigen huis hebben. Sinds enige jaren heeft de SSCM de exploitatie van de gemeente in handen gekregen. De SSCM exploiteert het complex in verschillende functies: concertzaal, kleine zaal producties, congresverhuur, zaalverhuur. Via het budget van de SSCM subsidieert de gemeente de klassieke muziek uitvoeringen. Dit budget bedraagt € 18.809 voor het lopende jaar. Daarnaast krijgt de Stichting Kamermuziek een subsidie van € 1.425 met daarbij subsidie voor het gebruik van de Burgerzaal. Voor het publiek neemt de Concertzaal een andere plaats in dan de huidige Schouwburg. Dat uit zich in de handtekeningen actie voor het behoud van de Concertzaal. De vervanging van de huidige schouwburg door het A-theater heeft niet een dergelijke reactie vanuit het publiek gekregen. In een Open brief aan het gemeentebestuur noemt men als redenen tot behoud van de Concertzaal: - de rijke traditie en het blijvend voorzien in een behoefte; - de zaal behoort akoestisch tot de beste van Nederland; - theater en toonkunst stellen verschillende eisen: een vergelijkbare akoestische kwaliteit is in het Atheater ook niet met het ACS te realiseren (dit laatste punt wordt door Lucas Vis bevestigd). De plaats van de Concertzaal in het Middelburgse muziekleven wordt voor een belangrijk deel bepaald door de vaste gebruikers, die hieronder behandeld worden.

De Koninklijke Oratorium Vereniging “Oefening en Uitspanning”. De Koninklijke Oratorium Vereniging (KOV) is één van de twee oorspronkelijke hoofdgebruikers. De KOV is een specifiek Middelburgse koorvereniging met contributie betalende leden, met subsidie van de gemeente in de vorm van een jaarlijkse geldelijke bijdrage en het gebruik tegen minimale vergoeding (niet kostendekkend) van de Concertzaal voor repetities en uitvoeringen. Tweemaal per jaar geeft men er uitvoeringen, waarvoor de repetities wekelijks op woensdagavonden plaatsvinden. De KOV heeft in Middelburg geen vervangende zaal van dezelfde kwaliteiten en zaalcapaciteit. Daarnaast vraagt de uitvoering van een oratorium een ruimte met een zekere sacrale sfeer. De Koorkerk heeft een goede akoestiek maar is te klein voor de uitvoeringen van koor met orkest. Na testen is de Nieuwe Kerk akoestisch ongeschikt gebleken voor uitvoeringen van de KOV. Op Walcheren is de St.Jacobskerk een goed alternatief wat betreft ruimte en akoestiek, maar de subsidie van de KOV van de gemeente Middelburg voorziet niet in repetities en optredens buiten Middelburg. Vlissingen heeft overigens een gelijkwaardige eigen Oratorium Vereniging. Daarom wil de KOV graag in Middelburg een geschikt podium houden, bij voorkeur de ‘eigen’ Concertzaal.

34

Het Zeeuws Orkest. Het Zeeuws Orkest (ZO) is de andere hoofdgebruiker sinds de opening in 1896, als opvolger van de toenmalige ‘Vereeniging voor Instrumentale Muziek’ (1888). De maximale bezetting van dit semiprofessionele orkest is 85 musici. De Provincie Zeeland en de gemeenten Goes, Middelburg, SchouwenDuiveland, Terneuzen en Vlissingen subsidiëren het orkest. De provincie is de grootste subsidiegever met € 2 ton per jaar. Het bedrijfsleven draagt bij aan de concerten, evenals de Vereniging van Vrienden van Het Zeeuws Orkest. Het ZO geeft concerten in verschillende plaatsen in Zeeland en is dus derhalve niet specifiek op Middelburg gericht. Daar ligt ook de oorzaak van de klacht over het lossen van muziekinstrumenten ’s nachts in de Verwerijstraat. In Middelburg loopt de gemeentelijke subsidie via het budget van de SSCM. Het ZO gebruikt tegen lage vergoeding (€ 62 per dagdeel) de Concertzaal voor repetities en uitvoeringen en het ter beschikking stellen van opslagruimte voor instrumenten en de muziekbibliotheek. In uitvoeringen van het grote romantische repertoire loopt het ZO tegen de grenzen van de akoestiek en de ruimte van de Concertzaal aan. De Sint Jacobskerk in Vlissingen is daarvoor wel geschikt. Na opening van het A-theater zullen in Middelburg de grotere orkestwerken naar verwachting daar uitgevoerd worden.

De SSCM: de huidige programmering. Voor deze analyse is gebruik gemaakt van de gegevens uit de jaaragenda augustus 2002/augustus 2003 van de SSCM. De SSCM heeft in dit seizoen 21 muziekuitvoeringen en twee kindervoorstellingen geprogrammeerd in de Grote zaal, waaronder twee van de KOV en twee van het ZO. Wegens de ontoereikende theaterfaciliteiten zijn twee optredens naar de schouwburg verplaatst. Voor dit programma is het budget van de gemeente voor klassieke muziek gebruikt. Daarbuiten hebben de KOV en het ZO nog eigen concerten in de Grote zaal geprogrammeerd. Hun concerten hebben over het algemeen een 100% zaalbezetting. De programmering kan als volgt onderverdeeld worden: 4 concerten met grote orkesten, waaronder tweemaal het ZO 4 concerten kamermuziek/barok 2 concerten volksliederen 2 uitvoeringen KOV 5 concerten jazz/populair, waarvan 2 vervallen, 1 verplaatst 4 concerten populair, waarvan 1 verplaatst

bezettingsgraad in %: 60-100 22- 85 100 100 50-100 36-72.

Het is te verwachten dat het exploitatietechnisch interessant zal zijn voor de SSCM om een substantieel deel van dit programma in de toekomst in het A-theater te programmeren.

35

Andere regelmatige en / of traditionele gebruikers van de Concertzaal. De Muziekschool gebruikt de zaal voor de jaarlijkse uitvoeringen voor publiek; Het Middelburgs Muziek Korps (MMK) houdt er de wekelijkse repetities; De Zeeuwse Theaterorgel Stichting (ZST) organiseert een aantal concerten per jaar op het orgel. Dit orgel is eigendom van de ZST, waarvoor zij de grond eronder hebben gepacht van de gemeente.

Potentiële gebruikers. Van eigen Zeeuwse bodem. Op Walcheren zijn op het gebied van muziek en dans vele amateursgroepen, die geen vast podium hebben voor repetities, uitvoeringen, festivals, etc. Op het Cultuurnet van de website van www.zeelandnet.nl staan de Zeeuwse Noten. Dit zijn 60 verschillende amateursgroepen, kunstenaars en koren over heel Zeeland verspreid. In Middelburg bestaan bijvoorbeeld twee gezelschappen zonder vast podium: een tangoschool en de jazzgroep So What. De Stichting Kamermuziek organiseerde enige malen met subsidie van de gemeente concerten in de Burgerzaal, onder andere wegens de aantrekkelijker ambiance ten opzichte van de Concertzaal.

Vanuit de Randstad. De huidige beroepsorkesten zijn veelal te duur voor de Concertzaal wegens het beperkt aantal stoelen en de lage publieksbelangstelling. Grote conservatoria als van Den Haag en Amsterdam hebben leerlingen die op de rand van een beroepspraktijk staan en die in kleinere ensembles vrijwel professionele uitvoeringen van een breed repertoire kunnen leveren. De goede akoestiek van de Concertzaal kan voor deze ensembles interessant zijn. Hiermee kan een concertorganisatie tegen lagere kosten een aantrekkelijk programma opbouwen, zodat een basis van een concerttraditie gelegd wordt. Een concertorganisatie met rechtstreekse contacten op de conservatoria is daarvoor vereist.

Het publieksbereik. Het eigen publiek voor de Concertzaal is niet groot. Walcheren heeft circa 115.000 inwoners. Zeeland heeft geen grote concerttraditie. De concerten van het Zeeuws Orkest zijn niettemin over het algemeen goed bezocht, mede wegens de activiteiten van de sponsoren uit het bedrijfsleven. Voor kamermuziek is er een klein publiek van een paar honderd geïnteresseerden. Het toerisme biedt een breder publiek. In voor- en naseizoen is er een groeiende belangstelling voor Zeeland vanuit cultuurhistorie en natuur. Een groeiend aantal senioren bezoekt Zeeland voor een korte vakantie. De vestiging van de Roosevelt Academy brengt een nieuw publiek van studenten en professoren. Een universiteit kent veel nevenactiviteiten, zoals muziekuitoefening in studentenensembles. De plus en min punten: + De Concertzaal is de enige goede en geschikte concertzaal op Walcheren en in Zeeland; Wat betreft publiekspotentieel heeft de Concertzaal een passende omvang: Walcheren telt ca. 120.000 inwoners; Er is een groot potentieel publiek in het cultuurtoerisme, maar ook in het hoogseizoen; De Roosevelt Academy kan het culturele leven een impuls geven;

36

De grotere podia, A-theater en St-Jacobskerk zijn niet afhankelijk van muziekprogrammering; en derhalve geen concurrentie voor de programmering in de Concertzaal; Deze podia kunnen wel aanvullend zijn door de grote orkesten te programmeren; Er is geen muziektraditie: de klassieke programmering is zeer incidenteel en versnipperd; Naast de Concertzaal worden te vaak andere, minder geschikte zalen gebruikt, zoals bv. de Burgerzaal voor het kamermuziekfestival, met als een belangrijke oorzaak: De povere uitstraling en het gebrek aan ambiance van en rond de Concertzaal; Men speelt niet in op het veel grotere publieksaanbod van het brede toeristische voor-, hoog- en naseizoen: de Concertzaal is ongeveer drie maanden gesloten.

–

Conclusie: Het enige goede concertpodium van Zeeland is onderbenut, zowel vanuit publiekspotentieel als vanuit programmering. Uit onderzoek van de Vereniging van Theater en Schouwburgdirecties6 blijkt de belangstelling voor concerten duidelijk toe te nemen. Voor een deel verklaart men dit uit de vergrijzing van de bevolking, maar ook in het algemeen is klassieke muziek na de categorie muziektheater de best bezochte kunstuiting. Kansen:

Knelpunt:

8.

alle passende muziekactiviteiten bundelen en coördineren in de Concertzaal Gebruik maken van het toeristisch potentieel in voor, hoog en naseizoen. Vooral in voor- en naseizoen bezoeken vele 50 plussers Zeeland. De Concertzaal aantrekkelijk maken. er is geen gerichte concertorganisatie voor de Concertzaal.

De exploitatie van het complex met de Concertzaal.

Om een indruk te krijgen van de exploitatie is het overzicht van de exploitatiecijfers SSCM over het theaterseizoen 2001-2002 uitgesplitst naar de accommodatie Concertzaal geanalyseerd. De SSCM had dat seizoen 23 optredens in de Concertzaal geprogrammeerd. De verhuur bestond naast de wekelijkse repetities van MMK, ZO en KOV uit congressen, vergaderingen, partijen en andere evenementen. Een korte samenvatting van de exploitatie van 2001-2002 in 1000 € geeft het volgende beeld: Omschrijving 6

Totaal

Indirect

Theater/concert Verhuur

Horeca

Interview met Hans Onno van den Berg in de Volkskrant van 21 mei 2003.

37

producties Personeelskosten Vast Schoonmaakdienst

87.5 11.9

24.0 11.9

37.0

exploitatie 16.5

9.0

99.4 huisvestingkosten afschrijvingen

23.8 6.0

29.8 Theater/concerten uitkoop div.kosten publiciteit

88.9 11.4 2.4 100.3 69.5 17.1 4.2 90.8

100.3 recette subsidies verhuur 90.8 Kosten totaal

9.5

Verhuur Opbrengst

36.9

36.9

Horeca exploitatie oproep personeel kosten inkoop

42.2 36.7 78.9 101.9

78.9 101.9

opbrengst Opbrengst totaal

23.0

Saldo incl. personeel.

78.8

66.8

46.5

20.4

14.0

Kosten zijn in rode cijfers gedrukt, baten in zwarte cijfers. De kosten zijn exclusief de huur van € 99.000.

Commentaren bij de exploitatiesamenvatting: Wanneer de huur van € 99.000 buiten beschouwing blijft, is het volgende te constateren: - Ook exclusief deze huur die de SSCM aan de gemeente betaalt was de exploitatie verliesgevend; - De vaste kosten voor personeel en huisvesting bedragen € 129.200; - De kerntaak van de Concertzaal: de organisatie van 23 theater en concertproducties, was verliesgevend, excl. personeelskosten en indirecte kosten; - De zaalverhuur was winstgevend, inclusief personeel, maar excl. indirecte kosten; - De horeca exploitatie was winstgevend, inclusief personeel;

38

De programmering van de 23 concerten bracht € 9.500 verlies exclusief € 37.000 personeelskosten. Bij de horeca exploitatie worden de indirecte kosten niet doorberekend. Daarmee is dit de meest winstgevende activiteit. Voor de SSCM is dit bij uitstek de aantrekkelijke cashgenerator. In haar brief dd. 9 januari 2003 aan de Raad van Toezicht bevestigt de SSCM dit beeld. De brief bevat een begroting voor de exploitatie van de Concertzaal in het seizoen 2003-2004. De zaalverhuur en de horeca exploitatie leveren samen de totale opbrengst van € 31.000. De kerntaak wordt teruggebracht tot 15 ‘voorstellingen’, die men budgetneutraal begroot. De vaste kosten voor personeel begroot men op € 20.500, tegenover ca. € 100.000 in 2001-2002. Inclusief huur van € 103.000 komt de SSCM uit op totale exploitatiekosten van €126.000. De SSCM heeft de gemeente voorgesteld de huur te laten vervallen. Door in de eerste plaats de horeca exploitatie te intensiveren kan de SSCM het tekort verminderen.

Conclusies. 1. 2. 3. 4.

afgezien van de huur zijn de kosten voor personeel de belangrijkste kostenpost; een efficiënt en flexibel personeelsbeleid is essentieel; onderhoud en gebruikskosten van het gebouw vormen een hoge kostenpost; bouwkundig en technisch is het complex weinig onderhoudsvriendelijk (zie hoofdstuk 3); een goede en kostendekkende programmering is een essentieel aandachtspunt voor de toekomst van de Concertzaal; de horeca exploitatie overtreft in omzet en opbrengst de culturele kerntaak en lijkt zo de programmering te zullen overschaduwen.

39

C.

‘Toekomstmuziek’.

9.

Programmering en exploitatie in de toekomst.

Uit de voorgaande exploitatie samenvatting van de Concertzaal blijkt dat de programmering verliesgevend is ondanks subsidiegelden. Ook is vastgesteld dat een groot deel van de huidige programmering binnen twee seizoenen naar de nieuwe zalen van het A-theater in Middelburg en het Btheater in Goes zal gaan. De brief van de SSCM aan de Raad van Toezicht haalt de notitie van de controller aan, die stelt: Ingaande het seizoen 2003-2004 treedt een “normalisatie” in voor wat betreft het aantal voorstellingen in Middelburg (mede in relatie tot de ingebruikname van Theater De Mythe in Goes). Vanaf dat moment is de SSCM operationeel en technisch in staat de doelstellingen voor wat betreft aard en omvang van de activiteiten (voorstellingen, zaalverhuur en horeca-exploitatie) in de locatie Stadsschouwburg te realiseren. Zulks uitgezonderd de voorstellingen (klassieke muziek c.a.) waarvoor de Concertzaal zich, met name qua akoestiek, bij uitstek leent. (…) Uit bedrijfseconomisch oogpunt wordt het bestaansrecht van de Concertzaal daarmee ‘gemarginaliseerd’ tot uitsluitend de culturele doelstelling. Men komt dan, uitgaande van maximaal 15 voorstellingen per jaar, inclusief die van het ZO, tot de begroting 2003-2004 die hiervoor reeds is besproken.

Conclusie:

40

Voor de Concertzaal blijft na 2005 alleen nog de hoofdfunctie van muziekpodium over, met eventuele commerciële activiteiten als ondergeschikte functie. De vraag is of een muziekpodium in Middelburg, of beter in Zeeland, een haalbare culturele voorziening kan zijn.

Vergelijkbare concertzalen: Leeuwarden en Zwolle. Het publieksbereik van de Concertzaal op Walcheren is ongeveer 120.000 inwoners. Dit is te vergelijken met de situatie rond Leeuwarden en Zwolle. Dit zijn vergelijkbare provinciehoofdsteden met resp. 90.000 en 110.000 inwoners. De ‘Middenzaal’ van de Harmonie in Leeuwarden heeft 440 stoelen, het ‘Odeon’ in Zwolle 500 stoelen. In deze zalen wordt klassieke muziek in kleinere bezettingen geprogrammeerd. Uit telefonische interviews met de programmeurs voor klassieke muziek zijn de volgende kenmerken van de concertprogramma’s opgetekend.

Leeuwarden. Er is een programma van 30 concerten, die voor een deel in series worden aangeboden. Er zijn twee thematische series in het seizoen 2002-2003: “De kunst van het luisteren”, waarbij een inleiding gegeven wordt en “Het debuut”, elk van 4 concerten. Belangstelling: resp. gemiddeld 200-300 en ca. 200 bezoekers. Deze twee series worden landelijk aangeboden aan de aangesloten grote samenwerkende Concertcentra door Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht. Vredenburg kan een aantal series ook verzorgen voor kleinere muziekpodia, zoals de Middenzaal van de Harmonie. Zie hieronder. Bekende landelijke kamerorkesten treden op, maar hiervoor is vaak sponsoring nodig. Voorts programmeert men series met ‘wereldmuziek’, zoals Zuid Amerikaanse muziek, Spaanse en Portugese muziek en de meer toegankelijke soorten Afrikaanse muziek..

Zwolle. Ook hier maakt men gebruik van concertseries die landelijk worden aangeboden. Er is een eigen maandelijkse serie van 8 concerten van minder en meer bekende solisten en kleine ensembles, die gemiddeld 250 bezoekers trekt. Van het ‘Netwerk Oude Muziek’ uit Utrecht heeft men een serie van 5 concerten, in een kleinere zaal met gemiddeld 100 bezoekers. Voorts programmeert men hier in samenwerking met Rasa uit Utrecht eveneens veel wereldmuziek. De belangstelling is in de loop van de jaren toegenomen door aantrekkelijke programmering in series. De algemene indruk is wel dat kamermuziek een ouder publiek trekt, dat reeds goed is ingevoerd in de klassieke muziek. De concerten met uitleg of een thema trekken daarom over het algemeen meer publiek, dat door inleidingen en commentaren een begrijpender oor krijgt. Een vioolrecital met een bekende naam als Emmy Verheij is niettemin nog altijd goed voor een volle zaal. Het aanbieden van concertseries is een succesvol middel om een vast publiek te krijgen.

Programmeerbeleid. In gesprekken met Lucas Vis, Jessica de Heer (muziekcentrum Vredenburg Utrecht), Wieke Roorda (programmeur klassieke muziek Middenzaal De Harmonie Leeuwarden), de heer Spanjaard (programmeur klassieke muziek Odeon en Buitensociëteit Zwolle) en anderen zijn de kansen besproken voor een programmering van klassieke muziek in de Concertzaal.

41

Het is duidelijk dat grotere professionele orkesten wegens de kosten ( € 10-15.000 per optreden) moeilijk haalbaar zijn voor de Concertzaal, alleen al wegens het aantal stoelen. Er zijn echter vele andere kansen.

Concerten vanuit de conservatoria. Lucas Vis gaf aan dat er op de conservatoria verschillende grotere en kleinere ensembles zijn van studenten die graag op publiekspodia ervaring willen opdoen. Deze ensembles zijn vaak in kwaliteit gelijkwaardig aan professionele ensembles. Kosten: als basis reis- en verblijfkosten. Indien er overnachtingsmogelijkheden zijn, kunnen bijvoorbeeld in de zomer ook muziekprojecten in de Concertzaal vanuit de conservatoria georganiseerd worden met publieksconcerten. De Concertzaal is vanwege de uitstekende akoestiek zeer geschikt en aantrekkelijk voor de conservatoria.

Landelijke Concertseries. Muziekcentrum Vredenburg organiseert landelijke concertseries voor grote en kleine zalen in een samenwerkingsverband van de grote landelijke muziekcentra. Deze series kunnen ook geplaatst worden in bijzondere muziekzalen die niet aangesloten kunnen zijn in het grote verband. De Middenzaal in Leeuwarden maakt hier onder andere gebruik van. Deze series zijn vaak al gesubsidieerd. Elk seizoen hebben zij series als “Het debuut”, 4 concerten voor de kleine zaal in samenwerking met de J.C.P. Stichting. Deze serie is gesubsidieerd en in Vredenburg kost een abonnement € 32,50. Een andere serie is Componisten verhalen v/h de Kunst van het Luisteren, met een presentator die de componist aan het woord laat. Vredenburg vraagt voor een abonnement van 4 concerten € 60. Voor kinderen is er een serie Kindervrienden – Reizen met je oren, met subsidie van het Fonds voor Podiumprogrammering en Marketing, 5 concerten op zondagmiddag inclusief glaasje ranja voor € 34. De Stichting Oude Muziek in Utrecht organiseert eveneens landelijke concertseries in het Netwerk Oude Muziek. In de steden die hierin participeren, zoekt de Stichting naar een “kern” die deel gaat uitmaken van het Netwerk.

Op het gebied van wereldmuziek is RASA in Utrecht een interessant contact. Via RASA maken buitenlandse muziekgroepen tournees door Nederland. Er is een brede keuze uit de hele wereld.

De Kamervraag.

De Kamervraag is een voortzetting van het Nederlands Impresariaat. Zij coördineren vraag en aanbod voor kamermuziek. Hun website www.dekamervraag.org is een digitaal marktplein voor de professionele kamermuziekpraktijk voor musici en podia.

Conclusies: -

er zijn vele kansen voor een budgetvriendelijke en brede programmering van een kwalitatief hoog niveau, zowel van amateurs als van conservatoria en van professionele musici; er zijn in de muziekwereld vele samenwerkingsverbanden die een kwalitatief goede en economisch aantrekkelijke programmering kunnen ondersteunen; een programmeur voor de Concertzaal moet niettemin goede contacten hebben in de Nederlandse en internationale muziekwereld, zeker in de aanloopfase wanneer de Concertzaal ook landelijk een eigen gezicht moet krijgen.

42

De exploitatie van de Concertzaal. Om een actueel beeld te krijgen over de kansen en knelpunten bij de exploitatie van een muziekcentrum / concertzaal is informatie ingewonnen bij ervaringsdeskundigen.

Muziekcentrum ’s-Hertogenbosch. Een ervaringsdeskundige in de opzet en exploitatie van een Muziekcentrum is de heer Henri Broeren, directeur van het Muziekcentrum Den Bosch (www.hetmuziekcentrum.net www.hetmuziekcentrum.net), een concertzaal met 110 stoelen in de voormalige 19eeeuwse synagoge. Hij stelt dat geen enkel muziekcentrum exploitabel is zonder een substantiële subsidie van de overheid, in hun geval gemeente, provincie, ministerie van OC en W plus nog een aantal sponsoren. Zijn ervaring in Den Bosch is dat de exploitatie voor 15% uit de recette komt en voor 85% uit subsidie. Bij de Concertzaal kan dit op den duur gunstiger uitvallen wegens de grotere zaal met een groter aantal stoelen, zodat een bredere en afwisselender programmering meer recettes kan opbrengen tegen ongeveer dezelfde overheadkosten. Hij stelt dat een Muziekcentrum volledig los moet staan van een Schouwburg organisatie, om een eigen gezicht te krijgen en om gericht een eigen publiek te kunnen aanspreken. De opbouw van een eigen publiek kost enige jaren. De staf bestaat uit een artistiek/zakelijk directeur voltijd en drie halftijd medewerkers voor public relations, administratie en secretariële ondersteuning. De horeca exploitatie is apart geregeld. Den Bosch heeft voorts een Raad van Toezicht en een Artistieke Raad. Wat programmering betreft raadt hij naast series in het winterseizoen ook festivals aan in de toeristische maanden. Zijn samenvatting is: er is € 250.000 nodig om een muziekcentrum aan de praat te krijgen, de jaarlijkse kosten voor de staf bedragen ca. € 100.000. Het duurt ongeveer 5 jaar voor een muziekcentrum goed loopt.

Conclusies: -

de exploitatie van een muziekcentrum is grotendeels afhankelijk van subsidies: de overheid die een goed muziekpodium wil bieden moet dit willen bekostigen; de exploitatie moet los staan van andere culturele sectoren zoals de schouwburg; de exploitatie is afhankelijk van het publiekspotentieel van heel Walcheren.

Organisatie van de Concertzaal in de toekomst. De exploitatie en programmering van een muziekpodium stelt andere eisen dan die van een theater. Uit de brief van de SSCM wordt duidelijk dat men zich minder verwant voelt met de muziek. Dat roept de vraag op in welke andere vormen de Concertzaal geëxploiteerd kan worden. De mogelijkheden zijn:

Aparte muziekprogrammeur bij de SSCM. De Concertzaal kan binnen de SSCM blijven en gebruik maken van de ondersteuning. Voordeel: er is geen nieuwe organisatie nodig, de gemeente heeft één aanspreekpunt. 43

Nadeel:

- de programmeur heeft weinig zelfstandigheid en is afhankelijk van de prioriteiten binnen de SSCM; - de programmeur heeft niet de volle verantwoordelijkheid voor de Concertzaal. - de Concertzaal krijgt onvoldoende eigen gezicht en armslag.

Programmeur in de staf van de Concertzaal in aparte stichting. De Concertzaal gaat uit de SSCM en wordt een zelfstandige organisatie met een eigen directie. Voordeel: - er is een organisatie die precies bij de Concertzaal past en die snel op de ontwikkelingen kan inspelen; - de programmeur kan in deeltijd werken: men kan met een programmeur samenwerken. Nadeel: - de programmeur is weinig betrokken bij de dagelijkse gang van zaken;. - artistiek en zakelijk beleid kunnen niet los van elkaar staan

Programmeur als zakelijk en artistiek leider van de Concertzaal in aparte stichting. De programmeur is de eerste verantwoordelijke ook voor de zakelijke leiding van de Concertzaal. Voordeel: de programmeur heeft een voltijd functie en is verantwoordelijk voor de totale gang van zaken. De staf kan beperkt blijven: een “lean and mean” organisatie die zoveel mogelijk diensten inhuurt. Nadeel: er is een ervaren persoon nodig die al eerder een dergelijke opdracht heeft gehad. Deze laatste mogelijkheid is aantrekkelijk, zeker in de eerste jaren wanneer de Concertzaal naam moet gaan maken en publiek moet gaan trekken. Er zijn in Nederland een aantal programmeurs die ook de zakelijke ervaring hebben om een muziekcentrum te exploiteren. In de muziekwereld is dit de meest geadviseerde organisatievorm

Conclusie: Een zelfstandige organisatie met een artistiek en zakelijk leider van de Concertzaal is de beste optie om a. de Concertzaal als Zeeuws muziekpodium op de kaart te zetten b. met de conservatoria, grote muziekcentra en het buitenland een programma van hoge kwaliteit tegen redelijke prijzen samen te stellen c. artistiek en zakelijk beleid te verenigen voor een optimale en efficiënte exploitatie van de Concertzaal.

10. Opties voor de toekomst. De toekomst van de Concertzaal, zeker na opening van het A-theater, is afhankelijk van het gebruik dat de gemeente en de provincie Zeeland voor de zaal ziet. Het complex in de huidige staat dient bij het voortzetten van de exploitatie bouwkundig aangepast te worden om te kunnen voldoen aan milieu, arbo en brandweervoorschriften. Maar ook de technische voorzieningen zijn aan vervanging toe. Wij hebben vier opties hiervoor uitgewerkt met verschillende investeringsniveaus. Dat zijn: Nul-optie: minimaal investeren in milieu en arbo voor beperkte programmering; Min-optie: minimale investeringen om het gebruik als oefenruimte op amateurniveau en voor repetities te kunnen voortzetten, maar zonder volledige publieksfunctie; Optie 1: investeren om publieksconcerten te kunnen huisvesten Optie 2: investeren in een volwaardige muziekcentrum voor kamermuziek: dit is een uitbreiding van optie 1, zodat er een fasering mogelijk wordt in de verbetering van de Concertzaal.

44

Al deze opties moeten voor een zuiver beeld geplaatst worden tegen de vijfde optie, namelijk om het complex te sluiten en te verkopen.

De verkoop optie. Het complex wordt in zijn geheel of in een aantal afzonderlijke delen verkocht, bijvoorbeeld in drie delen: het perceel Singelstraat 13, het perceel Verwerijstraat 16 en het perceel Concertzaal met Grote en Kleine zaal, gang en achterbouw. De opbrengst van het complex is afhankelijk van de manier waarop het complex aangeboden wordt. Hieronder is voor de verkoop van elk deel afzonderlijk een kansenknelpunten analyse gemaakt.

Verkoop Concertzaal Knelpunten bij de afzonderlijke verkoop van de Concertzaal: - KOV, ZO en MMK gebruiken de Concertzaal als repetitieruimte: kan de gemeente een alternatief bieden? - De Concertzaal is geen beschermd monument: de koper kan sloop voor ogen hebben om het perceel economisch interessanter te maken; speculatie kan leiden tot verval van het pand, etc. - De gemeente heeft geen rechtstreekse controle over het gebruik van het pand, zodat bij minder gewenste activiteiten problemen kunnen optreden. - De koper heeft onvoldoende mogelijkheden om de Concertzaal exploitabel te maken zonder Verwerijstraat 16 en/of Singelstraat 13. - De koper heeft een andere hoofdfunctie voor het complex, zodat de exploitatie als muziekpodium op de tweede plaats komt. De gemeente heeft dan geen rechtstreekse zeggenschap meer. Kansen bij de verkoop optie: - de koper spant zich in voor behoud van de zaal, KOV, MMK en ZO kunnen de zaal als repetitieruimte blijven gebruiken; - de koper wil investeren in het handhaven en programmeren van de Concertzaal als openbare concertzaal. Commerciële hoofdfuncties kunnen hierbij nodig zijn.

Verkoop Verwerijstraat 16. Knelpunten bij afzonderlijke verkoop van Verwerijstraat 16 inclusief tuinen: Het behoud van de Concertzaal voor publieksactiviteiten wordt vrijwel onmogelijk omdat de nooduitgangen op de tuin uitkomen. Voorts belemmert dit de kans om op langer termijn een uitbouw van de Concertzaal op dit perceel te realiseren. Kansen: buiten de opbrengst van het perceel biedt afzonderlijke verkoop geen extra kansen. In combinatie met de verkoop van de Concertzaal heeft dit perceel voor de koper meerwaarde.

Conclusie: de Concertzaal kan alleen functioneren in combinatie met het perceel Verwerijstraat 16, althans met vluchtroutes die voldoen aan arbo en brandweer eisen.

45

Verkoop Singelstraat 13. Dit omvat de verkoop van voorhuis, foyer/garderobe. Daarbij is wegens de opbouw van het perceel aan te bevelen de Kleine zaal af te breken en een deel van de grond bij het perceel Singelstraat te voegen. Knelpunten bij afzonderlijke verkoop van Singelstraat 13: - verlies van de tweede vluchtweg naar de openbare weg - verlies van de hoofdentree - verlies van foyerruimtes - verlies van opbrengsten in horeca exploitatie van de vergaderzalen en de foyer. De Concertzaal moet dan een publieksentree aan de Verwerijstraat krijgen en een goede tweede vluchtweg naar de Verwerijstraat. Voorts dient er aanvullende foyerruimte gerealiseerd worden Kansen: - de opbrengst van de eventuele verkoop kan geïnvesteerd worden in verbeteringen van de Concertzaal en de aanleg van een nieuwe publieksentree, een tweede vluchtroute en een kleine nieuwbouw aan de zuidzijde van de Concertzaal; - er zijn geen investeringen nodig in geluidsisolatie, aanpassingen van nooduitgangen, etc in Singelstraat 13; - het complex wordt veel compacter.

Conclusie: Verkoop van Singelstraat 13 biedt voordelen en belemmert de uitbouw van de Concertzaal ook in de toekomst tot een compact muziekcentrum niet.

Vervanging Kleine zaal. Bouwtechnisch is de Kleine zaal een knelpunt in het onderhoud: onder andere de dakaansluitingen met zakgoten zijn gevoelig voor lekkages. Architectonisch is de lichtkoepel het sterke punt van de zaal, maar het effect van het bovenlicht is weggenomen. De karakteristieke koepelvorm met glas en hout kan teruggebracht worden in de kleine zaal van optie 2. Logistiek ligt de zaal, zeker bij verkoop van Singelstraat 13, niet gunstig in het complex. Financieel gezien is sloop en beperkte nieuwbouw als in de min-optie en in de opties 1 en 2 aantrekkelijk.

Conclusie: Het is bouwtechnisch en kostentechnisch verantwoord om de Kleine zaal af te breken en de grond deels als tuin bij Singelstraat 13 toe te voegen, deels te bebouwen als in de opties is aangegeven. In optie 2 kan de koepel in moderne uitvoering terugkomen.

De nul-optie: minimaal investeren in huidige complex Korte beschrijving: Het complex in huidige vorm voortzetten, na de noodzakelijke investeringen in milieu en arbo.

Maatregelen: Foyer aanpassen met extra wand en geluiddempende vloer; Grote zaal ramen dichtzetten, geluids- en thermische isolatie op zolder aanbrengen en zoldervloer veilig maken, verlichting verbeteren en waar nodig vernieuwen, toegang naar zolder veilig maken met kooiladder en bordes via luik in dak Verwerijstraat;

46

Sanering en modernisering van de sanitaire groepen en technische installaties; Aanpassen podium en realisatie podiumplaatsen; Verfraaiing van het interieur door een goed kleurenplan en passende stoelen en verlichtingsarmaturen.

Programmering: Afstemmen op onversterkte muziek en kleine ensembles. Thuisbasis voor KOV, ZO en MMK. Exploitatie bij SSCM met daarbij commerciële activiteiten om beperkte concert programmering haalbaar te maken. In deze optie is zelfstandige exploitatie minder gewenst omdat de commerciële exploitatie een belangrijke kasgenerator moet zijn: zie de brief van de SSCM die in hoofdstuk 9 aangehaald is.

Voordelen: -

Handhaven tegen minimale investeringen van de huidige situatie. Horeca exploitatie van Singelstraat 13 blijft een belangrijke bijdrage aan exploitatie leveren. De SSCM kan de exploitatie voortzetten

Nadelen: -

Een belangrijk deel van de investeringen gaat naar het geluidsdicht maken van Singelstraat 13; De hoofdentree blijft klein en onoverzichtelijk, geen geboden toegang; Het complex blijft onsamenhangend en weinig efficiënt als publieksgebouw; Het blijft een onderhoudsintensief complex met de bijbehorende kosten; Het voorhuis voldoet niet aan de hoogste veiligheids- en arbo-eisen; De Concertzaal zal niet uitgroeien tot een echt muziekpodium.

De min-optie: minimale investeren in compact verenigingsgebouw. Korte beschrijving: Verkoop Singelstraat 13, geen investeringen in vervangende publieksfaciliteiten als foyers;

47

de noodzakelijke investeringen in milieu en arbo. Geen reguliere publieksactiviteiten, alleen repetities, lessen en beperkte huisvesting voor de vaste gebruikers MMK, KOV en ZO. Alleen onversterkte muziek.

Maatregelen: Grote zaal ramen dichtzetten, geluids- en thermische isolatie op zolder aanbrengen en zoldervloer veilig maken, verlichting verbeteren en waar nodig vernieuwen, toegang naar zolder veilig maken met kooiladder en bordes via luik in dak Verwerijstraat; Sanering van de sanitaire groepen: alleen groepen aan Verwerijstraat handhaven; Saneren technische installaties; Afstoten Singelstraat 13 inclusief deel kleine zaal door middel van een bouwkundige aanpassing; Muziekarchief naar Zeeuwse Bibliotheek. Afstoten Verwerijstraat 16 met tuin, maar met de aanleg van een vluchtroute naar de Verwerijstraat. Saneren van het overgebleven complex.

Functieveranderingen: Het gebruik van de zaal alleen voor repetities en voor lessen. Er zijn geen publieksfaciliteiten nodig. Begane grond kleedkamers als kantoor voor vaste gebruikers.

Voordelen: Geen publieksfunctie: - oplossen geluidsoverlast Singelstraat en belendende panden - geen parkeeroverlast van bezoekers Bestaande ingang aan de Verwerijstraat als enige ingang: Compacter gebouw: - lagere onderhouds- en exploitatiekosten.

Nadelen: -

Concertzaal gaat voor Middelburg en Walcheren verloren als uitstekende en aantrekkelijke zaal; Geen vervangend concertpodium op Walcheren: of veel groter of veel kleiner; Verkoop van Verwerijstraat 16 verhindert realisatie van muziekcentrum op langere termijn; De zaal is moeilijk te exploiteren, dus volledig van subsidie afhankelijk; Het beheer zal een nieuwe vorm moeten krijgen: niet interessant/geen taak voor SSCM, maar ook niet geschikt als muziekpodium.

48

Optie 1:

beperkte nieuwbouw bij Concertzaal

Korte beschrijving: Als de min-optie, dus met afstoten van Singelstraat 13, maar nu voldoende publieksruimtes realiseren door de gang te verbreden tot 6 meter en een nieuwe ingang aan de Verwerijstraat te maken in de bestaande nieuwbouw uit 1974. Voorts de noodzakelijke investeringen in milieu en arbo.

Maatregelen: Grote zaal ramen dichtzetten, geluids- en thermische isolatie op zolder aanbrengen en zoldervloer veilig maken, verlichting verbeteren en waar nodig vernieuwen, toegang naar zolder veilig maken met kooiladder en bordes via luik in dak Verwerijstraat; Sanering en modernisering van de sanitaire groepen en technische installaties; Aanpassen podium en realisatie podiumplaatsen; Verfraaiing van het interieur door een goed kleurenplan en passende stoelen en verlichtingsarmaturen. Kleine zaal afbreken en huidige gang verbreden naar 6 meter, ook op de plaats van de kleine zaal, Toiletten saneren: óf Verwerijstraat, of huidige publiekstoiletten, Technische installaties verplaatsen en verbeteren. Bredere ingang aan Verwerijstraat in verlengde van 6 meter gang: daarvoor de kleedkamers opheffen. Garderobe ernaast. Moderniseren achterbouw. Vluchtroute via tuin en Verwerijstraat 16 naar de openbare weg maken. Grootste investeringen: nieuwe gang aan west- en zuidzijde van de Concertzaal, meer zaaldeuren aan gangzijde zaal met geluidssluis. Moderniseren achterbouw en stroomlijnen installaties. Verkoop van Singelstraat 13 levert hiervoor een bijdrage.

Voordelen: -

De zaal is weer voor een concertprogrammering met publiek beschikbaar, Compact complex: zie ook min-optie; Concertzaal kan als typisch concertpodium geprogrammeerd worden; Brede vluchtroute door nieuwe brede gang, tweede vluchtroute rechtstreeks naar Verwerijstraat.

Nadelen:

49

-

-

De publieksruimtes rondom de zaal zijn beperkt in mogelijkheden: weinig exploitabele ruimtes en nauwelijks mogelijkheden om buiten het concert- en repetitieschema bepaalde passende activiteiten toe te staan om de exploitatie te optimaliseren; Geen kleine zaal; De gevel aan de Verwerijstraat is weinig representatief voor een Concertzaal Het beheer zal een nieuwe vorm moeten krijgen: niet interessant/geen taak voor SSCM; Vluchtroute door pand Verwerijstraat 16 vermindert woonhuisfunctie.

Optie 2:

Concertzaal als muziekcentrum.

Korte beschrijving: Deze optie is een uitbreiding van optie 1, dus met afstoten van Singelstraat 13. De Concertzaal wordt de kern van een muziekcentrum met meer mogelijkheden: kleine zaal, foyers, studieruimtes, etc. Men kan denken aan samenwerking met de Roosevelt Academy, de Muziekschool, etc. Het is een ambitieus plan, maar het is mogelijk dit plan in een aantal fases uit te voeren, uitgaande van optie 1 als basis. De gemeente kan inspringen op de ontwikkeling van de Concertzaal tot een Zeeuws Muziekcentrum in opbouw.

Maatregelen: Zie optie 1; daarbij: - Het omhullen van de Grote zaal met een nieuw gebouw, waarin gangen, foyers, bergingen en nieuwe technische installaties zijn ondergebracht; - De uitbouw van een kleine zaal in de tuin; - Het aanbrengen van dakisolatie op het dak van de Concertzaal, aansluitend op de nieuwbouw; 50

-

Het gebruik maken van de grond van Verwerijstraat 16 voor de bouw van publieksruimtes Het ombouwen van de ramen in de Concertzaal tot loges.

De nieuwbouw wordt los van de oudbouw gefundeerd. Een staalconstructie met veel glas is aan te bevelen: optimalisatie bouwkosten, prefab mogelijk, licht in het gebouw. De nieuwbouw verschaft de geluidsisolatie; de Concertzaal staat los in de nieuwbouw, zodat de geluidsisolatie maximaal is. De meeste installaties in het huidige complex zijn in 1974 aangelegd, vervanging kan kostentechnisch en operationeel aantrekkelijk zijn.

Voordelen: -

-

De Grote zaal kan geheel buiten langs akoestisch geïsoleerd worden; In de nieuwbouw komen op de begane grond foyers, brede wandelgangen en toiletgroepen; Er kan een Kleine zaal (met lichtkoepel) gerealiseerd worden die apart toegankelijk is; De nieuwe gangen rondom de Concertzaal lossen de huidige knelpunten met de brandweervoorschriften binnen het gebouw op wat betreft vluchtwegen; Het gebouw voldoet aan de eisen van geboden toegang; De zolder van de Concertzaal kan binnendoor veilig bereikbaar gemaakt worden. Men kan volstaan met het aanbrengen van looppaden over de zolder om de verlichting te onderhouden; De verouderde technische installaties voor verwarming en luchtverversing kunnen op de verdieping in moderne uitvoering geplaatst worden; Er is een mogelijkheid om de raampartijen in de Grote zaal om te bouwen tot loges, zodat extra zitplaatsen gerealiseerd worden ter verbetering van de exploitatie. Dit is in de eerste plaats afhankelijk van de akoestische randvoorwaarden. De logistiek van het complex is aanzienlijk overzichtelijker en efficiënter, het gebouw is compacter geworden; De exploitatie van het gebouw kan gestroomlijnd worden, het gebouw is flexibel in te zetten; ook buiten het concert- en repetitieschema kunnen activiteiten plaatsvinden; Alle knelpunten van het huidige complex zijn opgelost. Het enige knelpunt, de tamelijk ongelukkige ligging in de binnenstad blijft vanwege de het behoud van een akoestisch goede concertzaal.

Nadeel: -

Dit vergt een grotere, maar te faseren investering; Bouwplaats moet bereikbaar gemaakt worden: afbraak Verwerijstraat 16 maakt dit mogelijk;

Extra kansen: -

Het Muziekcentrum kan in fases uitgebouwd worden vanuit optie 1 naar het eindbeeld van optie 2. Investeringen kunnen daarmee over een aantal jaren gespreid worden en vanuit de praktijk van de

51

-

exploitatie gerechtvaardigd worden. Het programma van eisen bij elke fase is dan ook telkens op de laatste ontwikkelingen en inzichten in de exploitatie en de programmering gebaseerd. In een groter gebouw kunnen meerdere elkaar aanvullende en versterkende activiteiten plaatsvinden. Te denken valt aan ruimere faciliteiten voor de Muziekschool, activiteiten voor creatieve vorming, amateur-muziek, etc.. Men kan de beschikbare ruimtes meer intensief, ook in de daguren, exploitabel maken.

Samenvattend: Zelfs vanuit de min-fase kan in een aantal stappen fase 2 gerealiseerd worden. Daarvoor is een bouwplan vereist, dat in een aantal stappen uitgevoerd kan worden. In de kostenramingen is hiermee rekening gehouden. Omdat het een aantal jaren kost om een muziekcentrum met een goede programmering ook voldoende publiek te laten trekken, is fasering aan te bevelen. Een goed plan van aanpak met een helder programma van eisen voor de verschillende fases is een volgende stap. Optie 1 is een goed startpunt indien Middelburg, Walcheren en de provincie Zeeland ervan overtuigd zijn dat een eersteklas muziekpodium in Zeeland uit cultureel oogpunt niet gemist kan worden.

11. Kostenramingen. In samenwerking met Grontmij/Bravenboer & Scheers zijn op basis van de bovenstaande beschrijvingen van de opties kostenramingen opgesteld. Deze kostenramingen brengen in de eerste plaats in beeld hoe de verschillende opties zich ten opzichte van elkaar verhouden.

52

In de tweede plaats is in beeld gebracht welke kosten voor alle opties gelden. Dit basispakket omvat aanpassingen vanwege milieu, arbo, brandweer, modernisering van techniek en gebouw en verdere benodigde saneringen. Optie 2 toont een oplossing die uitgaat van sloop van alle gebouwen rondom de Concertzaal, zodat ook dit alternatief gezet kan worden tegen renovatie van bepaalde gebouwdelen.

Raming bouwkosten. X 1000 € Optie

Nul-optie

Onderdeel Nul-optie Voorhuis + kleine zaal: Geluid Bouwkundige en technische modernisering Basispakket Zaal met gang en achterbouw Min-optie Sloop kleine zaal, Nieuwbouw achterfoyer Vluchtweg naar straat Optie 1 Renovatie gang Nieuwbouw deel westgang Nieuwe entree Moderniseren achterbouw Optie 2 : Slopen west- en achterbouw éénlaags Nieuwbouw achterbouw ombouw tot nieuw 2-laags voorgebouw Nieuwbouw hele westgang Slopen nr.18 Nieuwbouw oostgang Nieuwbouw oostbouw met kleine zaal Opslag bij achterfoyer Dakisolatie zaal Optie 2a : Verdieping op achterfoyer verdieping Verdieping op westgang op Verdieping op oostbouw ombouw Loges in bovenramen zaal

Totaal

Min-optie Optie 1

Optie 2

Optie 2a

65 455 575

575 55 90 25

575 55 90 25 50 200 15 225

55 90

70 675 515 20 160 450 90 20 90 405 450 20

1.095

745

1.235

2.145 965 3.110

Totale projectkosten. Vanuit de bouwkosten zijn de totale projectkosten als volgt berekend: Bouwplaatskosten

10% over bouwkosten

53

Staartkosten Advieskosten Onvoorzien Risico/kostenstijging Legeskosten Btw

20% over bouw- en bouwplaatskosten 10% over bouwkosten 10% over bouwkosten 5% over bouwkosten 1,5% over bouwkosten 19% over totaal

Dit levert een factor 1.88 op om van bouwkosten op projectkosten inclusief btw en exclusief opbrengsten uit verkoop van Singelstraat 13. Voor de opties geeft dit het volgende totaalbeeld:

Bouwkosten

Projectkosten Verkoop Singelstraat

Nuloptie 1.095

Min-optie 745

2.060

1.400 PM

Nvt.

Optie 1 1.235

2.430 PM

Optie 2 2.145

Optie 2a 960

4.030 PM

1.800 Nvt.

Conclusies: 1. 2. 3.

de nul-optie is in kosten vergelijkbaar de optie 1 met verkoop van Singelstraat 13. optie 1 is de beste basis voor uitbouw naar optie 2 op langere termijn optie 1 biedt voor een nieuw op te zetten exploitatie als muziekpodium de beste kansen: een compact gebouw zonder overbodige ruimtes.

Bijlage 1: lijst van geraadpleegde belanghebbenden en deskundigen. Gemeente Middelburg:

Wethouder A. van ’t Westeinde Dhr. E. van Reijmersdal Dhr. A. Verdaasdonk Dhr. J. Minderhout

culturele zaken accommodaties milieu

54

SSCM: dhr. G. Peijs en dhr. Dingemanse Stadsgewestelijke Brandweer: Arbo Unie Zeeland:

de heer J. Koppejan mevrouw M. Roelse

Middelburgse representanten:

Stichting Nieuwe Muziek: dhr. A. van ‘t Veer Het Zeeuws Orkest: het bestuur Kon. Oratorium Ver. dhr. W. van Lier Initiatiefgroep Concert- en Gehoorzaal moet blijven: dhr. H. van Hunnik Stichting Kamermuziek: dhr. J. Jacobs

Geluidstechnisch bureau Peutz: dhr. P. Heringa Voor een oordeel over de akoestiek en suggesties over programmeringen Conservatorium van Amsterdam: Lucas Vis, artistiek directeur en dirigent Voor informatie en suggesties over programmeringen: Vredenburg Utrecht mvr. Jessica de Heer De Harmonie Leeuwarden mvr. Wieke Roorda Odeon Zwolle dhr. Spanjaard Muziekcentrum Tilburg Voor informatie en suggesties over exploitatie en programmeringen: MuziekcentrumDen Bosch dhr. Henri Broeren Voor informatie over landelijke series: Stichting Oude Muziek / Netwerk Oude Muziek te Utrecht Muziekcentrum Vredenburg te Utrecht MIP gegevens: mevr. B. Sens, provincie Zeeland

Bijlage 2: onderhoud, gebouwen beheer systeem, huurberekening. De gemeente Middelburg kent het gebouwen beheer systeem, waarin het onderhoud van de gemeentelijke gebouwen in een activiteitenplanning in kaart is gebracht. Daartoe maakt de gemeente regelmatig een opname van de bouwkundige en technische staat van het gebouw. De onderhoudswerken

55

zijn in een 5 jaars overzicht geplaatst. Per onderhoudsactiviteit kan men beslissen of dit volgens het plan gaat of dat uitstel mogelijk is. Ook vervangingen van bijvoorbeeld cv ketels worden op directe noodzaak bekeken. Moderniseringen en investeringen in milieu, arbo en brandweer zijn hierin niet voorzien. De belangrijkste posten voor de Concertzaal zijn (afgerond op € 500): 2003: luchtbehandelingskast 34.000 verwarmingsinstallatie 14.500 (weersafhankelijke regeling) dakbedekkingen, goten 21.000 noodverlichting 5.000 2004 geen grote posten 2005 geen grote posten 2006 vervangen dakranden 13.000 schilderwerk exterieur 11.000 2007 geen grote posten. Totaal € 135.827 exclusief btw. Er is achterstand ontstaan in de opnames van de gebouwen; van de Concertzaal is geen recente opname beschikbaar. De huur van een gebouw wordt samengesteld uit 1. de kosten die voortvloeien uit het onderhoud volgens het gebouwen beheer systeem 2. de kapitaalslasten zoals afschrijvingen 3. de zakelijke lasten zoals belastingen. Voor de Concertzaal is de huur vastgesteld op basis van budget neutraliteit. Het onderhoud en de vernieuwing van het interieur is in principe de verantwoordelijkheid van de huurder.

56