Column Vera Palm: Onverwachte combinaties Water en vuur kunnen toch heel complementair zijn. Denk aan de stoommachine, de basis van de Industriële Revolutie. Innovatie ontstaat uit onwaarschijnlijke combinaties. Dat werd nog eens onderstreept bij de uitreiking van de Green Deal Runner Up Award. Het was een vrolijk drukke boel tijdens de Innovatie Estafette. Twee bewindspersonen, Kamp en Mansveld, een zaal vol gespannen Green Dealers en een relaxte jury. We hadden namelijk besloten om drie prijzen uit te reiken in plaats van één, maar dat wisten de genomineerden nog niet. De drie winnaars waren er blij mee, getuige het pittige ‘yes!’ van de CoP-dames, het diepe en luide ‘jeeeuuhhh!’ van de beton-heren en de bescheiden lach van mijn persoonlijke favoriet ‘Tijdelijke Natuur’. Mag ik als jurylid zomaar zeggen wat mijn persoonlijke favoriet was? Ach, nu we drie winnaars hebben wel. Ik vind ‘Tijdelijke Natuur’ een schoolvoorbeeld van een Green Deal. Het trekt de deelnemende organisaties echt uit hun comfortzone. Grondbezitters, zoals het havenbedrijf, geven een braakliggend terrein uit handen, het kan straks zomaar een prachtig natuurgebied worden. Dan moeten ze er maar op vertrouwen dat het later toch weer bebouwd mag worden. En de natuurorganisaties moeten toelaten dat een mooi gebied straks misschien toch weer op de schop gaat. Oef. Voor beide partijen betekent dat veel loslaten, elkaar vertrouwen, grenzen verkennen en erover heen stappen. Buiten de gebaande paden en bekende posities. Dat is Green Deal pur sang. Ik hoop dat meer deals die cross-over willen maken. Samenwerken met wie je goed kent is een stuk makkelijker dan nieuwe verbanden uitproberen. Of water en vuur bij elkaar brengen. Maar juist dat is dé manier om innovaties te creëren. Om andere werk- en denkwijzen met elkaar te delen en er allebei beter van te worden. En vooral; om Nederland duurzamer en innovatiever te maken. Want daar doen we het voor! De Green Deal Runner Up Award is een aanmoedigingsprijs voor Green Deals die veelbelovende prestaties hebben neergezet op het terrein van verduurzaming, samenwerking, durf en innovatie. Een nieuwe impuls voor transitie Tijdens de Innovatie-estafette werden door Minister Kamp van EZ en Staatssecretaris Mansveld van IenM zeven nieuwe deals ondertekend. Deals die volgens beiden een impuls geven voor de transitie naar een circulaire economie. Minister Kamp onderstreepte in zijn woord naar de toeschouwers het belang: “We geloven in het instrument Green Deals. Het is de vertaling van beleid naar de praktijk. De positieve sfeer omtrent de Green Deals moeten we behouden. Daaraan kan de overheid ook bijdragen. Bijvoorbeeld door samen te werken en kansen te benutten.” Nieuwe deals Ook toonde de bewindspersoon zijn betrokkenheid bij de nieuwe Green Deals: “De kracht van deze deals is dat ze uit de samenleving zelf komen. Als overheid kunnen we een initiatief vervolgens kracht
bij zetten. Door belemmeringen in beleid of regelgeving weg te nemen, partijen bij elkaar te brengen en te helpen zoeken naar cofinanciering." Kansen Volgens Staatssecretaris Mansveld biedt de circulaire economie Nederland veel kansen. “Binnen projecten kunnen concrete resultaten geboekt worden en ervaringen worden opgedaan. Over de toekomst van de Green Deals ben ik dan ook positief. Het is duidelijk dat de initiatiefnemers een flinke toegevoegde waarde zien in deze aanpak. Ik ben onder de indruk van het enthousiasme..” Drie winnaars Runner Up Award 2013 MVO Netwerk Beton, Tijdelijke Natuur en Community of Practice Bedrijven en Natuur hebben de Green Deal Runner Up Award 2013 gewonnen. Dit werd 12 november bekendgemaakt tijdens de Innovatie-estafette in RAI Amsterdam. De prijs is een aanmoediging voor Green Deals die een veelbelovende prestatie hebben neergezet op het terrein van verduurzaming. Behalve voor verduurzaming was er ook waardering voor de samenwerking, durf en vernieuwing van de drie deals, bleek uit de woorden van Green Deal Board voorzitter Monica Milz. Waardering Milz waardeerde de inspanningen van de Green Deal Verduurzaming Betonketen. Het sprak haar bijzonder aan dat de betonsector – ondanks economische tegenwind – streeft naar het sluiten van de betonketen. Tijdelijke Natuur oogstte onder andere waardering door de nieuwe manier van kijken naar natuur(bescherming) en de wijze waarop dit nieuwe kansen biedt voor zowel natuur als bedrijfsleven. Een nieuwe visie die ook van toepassing is op CoP Bedrijven en Natuur. Kenmerkend voor deze Green Deal is de samenwerking, waarbij uit verschillende perspectieven en sectoren wordt gekeken naar het ecosysteem.
Substantiële bijdrage Namens MVO Netwerk Beton nam Evert Schut de prijs in ontvangst: “Wat dit netwerk zo bijzonder maakt, is het grote aantal deelnemers: dertig bedrijven en brancheorganisaties. Samen kunnen we een substantiële bijdrage leveren aan de CO2-reductie van Nederland.” Hoe groot die impact is, wordt ook benadrukt door de woorden van Jack van Palen, namens architectengroep Archiview ondertekenaar van de Green Deal: “Weinigen beseffen dat na water beton het meest gebruikte materiaal is per hoofd van onze bevolking. We gebruiken per persoon 1 m3 beton per jaar.” Nieuw onderzoek De betonketen loopt voorop met technologie, vernieuwende toepassingen, samenwerking en innovatieve bouwprojecten. Maar het kan nog beter. Schut: “Uit zojuist gepubliceerd onderzoek van milieuadviesbureau CE Delft blijkt dat de betonketen zijn CO2-uitstoot met 30 procent kan verminderen in 2020.” Het bureau rekende verschillende scenario's door. Een voorbeeld is het gebruik van nieuwe, CO2-arme bestanddelen voor cement; het voornaamste bestanddeel van beton. Uit gerecyclede cementsteen kan nieuw cement worden gemaakt. Hoewel deze technologie nog in de kinderschoenen staat, is het een innovatie die kan leiden tot minder CO2 uitstoot.
1. Slimme energie voor Steden Welke acties zijn nodig om in 2030 een betrouwbare, veilige, betaalbare en duurzame energievoorziening te garanderen? Met deze vraag houdt de Green Deal Smart Energy Cities zich bezig. Het doel is om van 2014 tot 2019 slimme energieconcepten toe te passen in 100.000 gebouwen. De Green Deal Smart Energy Cities wil een extra impuls geven aan energiebesparing en de verduurzaming van de (lokale) energievoorziening. Bijvoorbeeld door publiekprivate samenwerking en een grootschalige uitrol van de voor intelligente netten. Nieuwe concepten, producten en diensten kunnen dit proces versnellen. Focus Een van de focuspunten is de ontwikkeling en toepassing van economisch aantrekkelijke en (internationaal) opschaalbare slimme energieconcepten. Energieconcepten die bovendien maatschappelijk en door consumenten worden geadopteerd. Dit wordt in eerste instantie getoetst in opschalingsprojecten in ‘slimme’ wijken. Daarnaast komt er een algemeen platform, waar vraag, aanbod en kennis elkaar treffen. En een technisch platform waarop data worden gepubliceerd. De Green Deal is ondertekend door: De ministeries van EZ en IenM, de gemeenten Amsterdam, Arnhem, Eindhoven, Enschede en Groningen, Netbeheer Nederland en 5 TKI’s. 2. De hotspot in de circulaire economie Vijftig projecten starten waarbij de focus ligt op de financiering van een circulaire economie en het leren van praktijkcases. Met dat doel is de Green Deal ‘Nederland als hotspot in de circulaire economie’ ondertekend. Binnen een jaar wordt een activiteitenprogramma uitgewerkt. Het uiteindelijke doel is om de overgang naar een circulaire economie te versnellen en Nederland als wereldwijde hotspot in de circulaire economie te positioneren. Om dit te realiseren zetten CCE, AEB en MVO Nederland projecten in gang. De vijftig projecten komen tot stand door publiek private samenwerking, ontwikkeling van grondstoffenbanken, materiaalpooling en aanbestedingsbeleid. Opgedane kennis en ervaring worden gedeeld in een kennisbank en Communities of Practice. Vijftig projecten Vijftig projecten worden ingezet. “Twintig MKB-trajecten en dertig industriële projecten”, licht Jan Peter Everhard, aanspreekpunt bij het ministerie van EZ toe. “De ondertekening van de Green Deal is voor ons een mijlpaal om onze samenwerking formeel vorm te geven, kennis te ontsluiten en te komen tot haalbare business modellen. Dat kan alleen door een breed gedragen Green Deal, waarbij bedrijven, wetenschap, overheid en financiers betrokken zijn.” Ervaring Er is al ervaring opgedaan met het thema circulaire economie. Een aantal voorbeelden staan op de websites circle-economy.nl en mvonederland.nl. Everhard: “De projecten geven inzicht in vraagstukken waar producenten mee worden geconfronteerd. Zoals: hoe geef je een logistieke keten
die niet meer lineair maar circulair is, vorm? Maar ook: naar welke aspecten is verder onderzoek nodig en hoe kunnen we de transitie naar een circulaire economie financieren?” Internationaal Een in het oog springend project is ‘Kansen voor het sluiten van kringlopen’ in de Amsterdamse metropoolregio. Hier ligt de nadruk op de thema’s water, energie, landbouw en nutriënten. “Wat de Amsterdamse casus vooral interessant maakt, is de mogelijkheid tot internationale navolging. Stedelijke gebieden over de hele wereld kampen met dezelfde problemen als zij kringlopen willen sluiten. Door het voortouw te nemen en ervaringen te delen, kunnen we mondiaal bijdragen aan het creëren van een oplossing.” De Green Deal is ondertekend door: Coöperatie CircleEconomy, Stichting MVO Nederland, Stichting Amsterdam Economic Board en de ministeries van EZ en IenM. 3. Geen biogas maar bioplastic GFT-afval zo vergisten dat het kan dienen als grondstof voor de plasticindustrie. Dat is het doel van de Green Deal Bioplastic uit Groente- Fruit- en Tuinafval. In 2014 wil afvalverwerker Attero in Venlo een pilot installatie bouwen voor de productie van plastic (PHA) uit GFT. Sluitende cirkel “Per jaar verwerkt Attero in Venlo 90.000 ton GFT-afval en sinds 2010 vergisten we GFT. Doordat we gebruikmaken van 2-fasenvergisting ontsluiten we vetzuren. Nu worden deze omgezet in biogas voor energieproductie, maar er zijn meer mogelijkheden”, aldus Olaf Fennis van Attero. “Door uit de vetzuren PHA (bioplastic) te maken, kunnen we de cirkel sluiten. Van het PHA maken we namelijk afvalzakken voor GFT-inzameling. Deze worden in de pilotfase aan de Venlose huishoudens aangeboden.” Meer GFT Huishoudens kunnen in de zakken op een milieuvriendelijke wijze hun GFT-afval verzamelen. En vervolgens worden de volle zakken ingezameld en samen met het overige GFT verwerkt. “We hopen hierdoor een hoog rendement te realiseren. De zakken zijn namelijk niet alleen biologisch afbreekbaar, door ze ter beschikking te stellen, denken we ook meer GFT in te kunnen zamelen en de organische fractie in de grijze kliko’s te reduceren.” De Green Deal Bioplastic uit Groente- Fruit- en Tuinafval is ondertekend door: Paques BV, Attero BV, Novamont , TU Delft, Gemeente Venlo en de ministeries van IenM en EZ 4. Materiaal, design en gebruik verenigd De Fair Meter is een slimme energiemeter. De meter wordt geproduceerd op maatschappelijk verantwoorde wijze, uit gebruikte en ‘eerlijke materialen’. Liander, Stedin, Cogas, Stichting Waag en Amsterdam Smart City willen de Fair Meter introduceren en heeft daartoe tijdens de Innovatieestafette een Green Deal ondertekend.
Het verenigen van materiaal, design en gebruik voert in deze Green Deal de boventoon. Voor de Fair Meter wordt zo weing mogelijk gebruik gemaakt van nieuw gewonnen grondstoffen. Doel is om de meter te vervaardigen uit opnieuw gebruikte en recyclebare materialen. Daarnaast wordt de meter voorzien van een grondstoffenlabel. “Daarbij hebben we steun nodig. Steun van de overheid, maar ook van anderen. Er is veel innovatieve kennis bij leveranciers en hen willen we graag bij deze Green Deal betrekken”, aldus Koen Eising van Alliander. Sociaal draagvlak Een brede uitrol is echter alleen mogelijk als het initiatief door veel partijen wordt gedragen. “We geloven hierin, maar tevens zijn we ons bewust dat er sociaal draagvlak moet komen voor de Fair Meter”, vertelt Koen de Snoo, directeur duurzaamheid bij het ministerie I enM. “En we willen Alliander en de andere partijen ondersteunen bij de totstandkoming van het grondstoffenlabel.” 2020 Doel is dat in 2020 elke uitgeleverde meter voor meer dan 98% bestaat uit gebruikte grondstoffen en materialen en designed for re-use. Gestart wordt met een gecontroleerd experiment van ten minste 1.000 Fair Meters. De Green Deal Fair Meter is ondertekend door: Liander, Stedin Netbeheer, Cogas Infra&Beheer, Stichting Waag Society, Amsterdam Smart City en de ministeries van IenM en EZ. 5. Green Deal Circulair inkopen Het doel van de Green Deal Circulair Inkopen is om de transitie naar een circulaire economie te bevorderen. Dat is te bereiken door hier al tijdens het inkoopproces rekening mee te houden. De ondertekenende partijen willen de condities voor hoogwaardig hergebruik van ingekochte materialen borgen. Dit is mogelijk door bij de start van een inkoopproces afspraken te maken. Het doel is om in 2014 minimaal twee Circulaire Inkoop trajecten te starten. Kaders en visie “Circulair inkopen heeft kaders en visie nodig van alle partijen”, ervaart Michel Schuurman van MVO Nederland. “Die samenwerking was er al en de Green Deal is het tastbare resultaat van onze commitment en het startpunt om te gaan 'doen'.” De Rijksoverheid wil daar ook aan bijdragen, aldus Siep Eilander van CPO. “We hebben beleid en moeten dat in onze bedrijfsvoering tot uiting laten komen. Dat is een opdracht aan inkopers en hun interne klanten, maar ook aan leveranciers.” Resultaten De resultaten, kennis en ervaring op het gebied van Circulair Inkopen worden gedeeld en ontsloten. En uiterlijk 2016 wordt Circulair Inkopen geïntegreerd in inkoopprocessen, -beleid en –strategie. Daarnaast worden gezamenlijk instrumenten en handreikingen voor standaarden en Performance Management Indicatoren voor circulair inkopen (door)ontwikkeld. De Green Deal Circulair inkopen is ondertekend door: Stichting MVO Nederland, NEVI (Nederlandse Vereniging van Inkoopmanagement), PIANOo, Coöperatie Circle Economy, de minsteries van W&R, IenM en EZ.
6. Biobased bouwen aan de toekomst Hoe kan het gebruik van biobased materialen, producten en concepten in de bouw worden bevorderd? Dat is dé vraag waar de Green Deal Biobased Bouwen zich mee bezig houdt. “Onbekend maakt onbemind. Dat gaat ook op voor biobased bouwmaterialen. Wij willen ons inspannen om de obstakels in de regelgeving en de onbekendheid van de mogelijkheden weg te nemen. Bijvoorbeeld door biobased bouwmaterialen op te laten nemen op de MIA lijst. Uiteindelijk willen we dat er een gelijk speelveld voor biobased materialen en traditionele bouwmaterialen ontstaat”, legt Fred van der Burgh, Agrodome, uit. Bouwbesluit Maar voor het zover is, moeten biobased bouwmaterialen, producten en bouwconcepten eerst passen binnen de relevante bouw- en milieuregelgeving. Door biobased bouwmaterialen, producten en bouwconcepten in lijn te brengen met de regelgeving, wordt hun positie verbeterd. Daarom stelt de Rijksoverheid kennis beschikbaar over het beleid en de interpretatie van het Bouwbesluit. Bovendien spant zij zich in om bestaande beleidskaders aan te passen. Aandacht Andere punten van aandacht zijn: de verbetering van de kennis, beschikbaarheid en toepasbaarheid van biobased bouwmaterialen, producten en bouwconcepten én het ontwikkelen van een communicatie- en marktstrategie. Van der Burgh: “Op dit moment blijkt dat biobased bouwmaterialen nog moeite hebben om marktpositie te verwerven. Door communicatie en marketing zou je meer aandacht kunnen creëren voor de voordelen. Maar de markttoetreding kan ook bevorderd worden door het opnemen van biobased bouwmaterialen op de MIA/VAMIL lijst.” De Green Deal Biobased Bouwen is ondertekend door: 22 Biobased Bouwbedrijven en de ministeries van EZ, IenM en WR. 7. 100% biobased in de praktijk Maxergy wordt een gebouw dat volledig opgetrokken is uit biobased en duurzaam geproduceerde bouwmaterialen. Bovendien is het energieneutraal. Om Maxergy te realiseren hebben Wijk van Morgen en Groene Bouwmaterialen zich gecommitteerd in de Green Deal Groen Bouwen. De Green Deal Groen Bouwen is een concrete invulling van de Green Deal Biobased Bouwen. Partijen willen de ontwikkeling en het gebruik van groene bouwmaterialen en bouwtechnieken stimuleren. Maxergy zal daarbij als demonstratieproject dienen. In het gebouw worden groene bouwmaterialen en –technieken getoond. Waar hapert het? “Maxergy is onderdeel van de Wijk van de Toekomst. In dit gebouw willen we tonen wat er gebeurt op het terrein van biobased bouwmaterialen”, vertelt Thomas Pijnenborg van Groene Bouwmaterialen. “De ervaring leert namelijk dat mensen graag in een gezond huis wonen. Waar het proces vaak hapert, is bij bouwers en architecten. In het huis kunnen we laten zien welke materialen
beschikbaar zijn, maar ook waar mogelijkheden zijn voor verbetering, bijvoorbeeld op technische onderdelen.” Uit de tuin Daarnaast wordt een biobased tuin aangelegd. Binnen een tijdsbestek van vijftig jaar zullen - de in het gebouw - gebruikte materialen in de tuin hergroeien. De opgedane ervaringen worden gedeeld in een netwerk. Standaardisering wordt opgepakt in samenwerking met Green Deal Biobased Bouwen. De Rijksoverheid zet onder andere haar netwerk in voor kennisdeling, spant zich in om standaardisering van groene bouwmaterialen en -technieken te bevorderen én introduceert het onderwerp groene bouwmaterialen in het onderwijs. De Green Deal Groen Bouwen is ondertekend door: Wijk van Morgen, Groenebouwmaterialen V.O.F. en de ministeries van IenM en EZ.
