Colombia. Thema : Inheemsen

Maandelijkse lesbrief voor de basisschool bij de Wereldkalender van 11.11.11 ISSN : 1375-2219 - 24ste jaargang, nummer 6 - Afgiftekantoor Antwerpen X – P912119

junI 2011

Colombia Thema : Inheemsen

Nieuws eN campagNe Abonnementen Wereldreis Een abonnement op Wereldreis loopt per schooljaar of per kalenderjaar. De abonnementen die aflopen, worden automatisch vernieuwd (tenzij dit anders werd doorgegeven, bv. voor gemeenten die werken met een bestelbon). Gelieve voor wijzigingen aan aantallen of formules vóór 15 juni contact op te nemen met het secretariaat van Studio Globo: [email protected] of telefonisch op 02 520 05 30. Pijzen voor de abonnementen: - abonnement Wereldreis: 16 euro per jaar (10 nummers Wereldreis) - 1+1 abonnement: 34 euro per jaar (1 abonnement Wereldreis + de Wereldkalender) - 6+6 abonnement: 170 euro per jaar (6 abonnementen Wereldreis en 6 kalenders voor de prijs van 5). Dit geldt enkel voor verzending naar één adres.

VIZZI.be Lig je wakker van de wereld? Laat je informeren op VIZZI.be, de nieuwe sensibiliserende cinema. VIZZI.be is een online videotheek, met programma’s over Noord-Zuid, ecologie en samenleving. Je vindt er informatieve en sensibiliserende videoprogramma’s, afkomstig van ngo’s, vierdepijlerorganisaties, onafhankelijke documentairemakers en productiehuizen. VIZZI.be biedt een waaier aan speelfilms, documentaires, reportages, campagnevideo’s, projectvoorstellingen en korte spots, mooi geordend op categorie of thema. Een uitgebreide zoekfunctie helpt je met enkele kliks naar het gewenste programma. Een afzonderlijk luik op VIZZI.be is 2015TV. Hier vind je alle programma’s met betrekking tot de 8 VN-Millenniumdoelstellingen overzichtelijk bij elkaar. VIZZI.be is er voor iedereen die geeft om de wereld, maar in het bijzonder ook voor leerkrachten. Je vindt er een schat aan toegankelijke en aantrekkelijke programma’s over actuele en andere hete hangijzers. Leeftijdscategorieën maken het zoekwerk eenvoudiger. Meer info: www.vizzi.be

Vernieuwd aanbod basisonderwijs bij 11.11.11-campagne Als Wereldreis-abonnee ontving je sinds vele jaren bij het oktobernummer ook de affichekranten bij de 11.11.11-campagne. Dit jaar wijzigt deze aanpak grondig. Voor de nieuwe campagne over het klimaat kiezen 11.11.11 en Djapo voor een spetterend en grappig luisterspel ‘De wonderbaarlijke reis van Hupsala Princess’. Het verhaal (45 min) is geschreven door Ianka Fleerackers en uitgevoerd door bekende stemmen met onder andere Kim Hertogs (Zot van A), Steve Geerts (LouisLouise), Tine Embrechts (Anneliezen), Rudi Vranckx (Vrt-journalist) e.a. De muzikale begeleiding gebeurt door Tom Kestens. Bij het luisterspel hoort een mooi afgewerkt prentenboek, getekend door Wim De Blende en uitgegeven door Lannoo. Djapo zorgt bovendien voor een klaspakket en draaiboek per graad om samen met jouw klas de 11.11.11-campagne over de wereldwijde klimaatverandering te ontrafelen. Je leerlingen trekken zich terug in het luisterspel en ontdekken via allerlei kant en klare opdrachten en zoekspelletjes (een queeste) wat er aan de hand is met ons klimaat. Voor scholen die dit wensen, is er ook een flashmob voor het vijfde leerjaar en een nascholing voor leerkrachten. Alle info, filmpjes en proevertjes van het klaspakket op www.djapo.be en op www.11.be/basisonderwijs.

INHoUd

voorwoord Beste lezer, we brengen je een nieuw Wereldreisnummer, meteen ook het laatste van dit schooljaar. We mochten jou en je leerlingen weer een jaar lang gidsen langs een boeiend parcours van wereldwijde impulsen. We hopen dat je er wat aan had en dat je in Wereldreis een zinvolle bron van inspiratie vond om je leerlingen een brede kijk op de wereld te bezorgen. We zijn ervan overtuigd dat het de moeite loont om kinderen al van jongsaf aan de weg te wijzen in een wereld die steeds kleiner wordt, maar waar het toch niet altijd vanzelfsprekend lijkt om er niet te verdwalen. Graag zien we je dan ook volgend schooljaar terug. Wij bereiden ons alvast voor op verdere boeiende verkenningen.

J.D.

colofoN

© 2011

Wereldreis is een uitgave van Studio Globo (Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, F 02 502 81 01) Weblink www.studioglobo.be/wereldreis

Nieuws en campagne : Abonnementen Wereldreis ............... 2 VIZZI.be ....................................... 2 Vernieuwd aanbod basisonderwijs bij 11.11.11-campagne ................... 2 Saved by the bell ........................... 2 Voorwoord .................................... 3 Wereldreisinfo Landeninfo Colombia ................. 4 Heb je al gehoord van ... resguardos en palenques ? .......... 4 Foto-info .................................. 5 Thema-info : Inheemsen ............. 5 Reiswoordenschat ..................... 5 Wereldreistips en werkbladen Eerste graad ............................6-8 Gallo Pinto : het lied ................... 7 Gallo pinto : een recept uit Colombia ................................. 8 Tweede graad ........................ 9-11 Brief van Lien ...........................10 Klaar om te vertrekken ? ............ 11 Derde graad ........................ 12-17 Webtips ...................................13 Voer voor boekenwurmen............13 Angela, Ursula en Gabriëla in de Chocó ........................ 14-15 Wat heb ik nodig ? ....................16 Inheemse kinderen en hun rechten .............................17 Tekening van de kalenderfoto ......18 Leerkracht aan het woord : Nathalie Vos ..................................19 Spiegelfoto ...................................20

Le monde en classe (vertaling van wereldreis) is een uitgave van CNCD-11.11.11 (Handelskaai 9, 1000 Brussel, F 02 250 12 63) www.cncd.be/lemondeenclasse

Abonnement : 10 nummers voor € 16 Zie weblink voor andere formules. Abonnementen lopen per schooljaar of per kalenderjaar en worden automatisch verlengd. Vraag wijzigingen schriftelijk, via fax of via mail tot één maand voor het aflopen van het abonnement. Losse nummers zijn verkrijgbaar voor € 1,60 + verzendingskost. Bankrekening : BE56 0682 3525 0588 Administratie : Jan Wynants (T 02 520 05 30, E [email protected]) Redactie en medewerkers : Helga Vande Voorde (T 02 526 10 92, E [email protected]), Jan Debonnet, Seppe Bleukx (verhaal), Sus Van Olmen, Tamara Ingels, Mieke Tonnard, Lief Didden, Joris Cools, Bob De Pooter Tekeningen : Jos Verhulst Foto's : Juan Manuel Barrero Bueno (kalenderfoto); Jana Vanroose (spiegelfoto); Bob De Pooter (p. 19) Vormgeving : Marc Vermeiren Druk : De Wrikker cvba, Berchem Verantwoordelijke uitgever : Piet Spanhove, Otletstraat 28/11, 1070 Brussel Overname voor niet-commercieel gebruik in het onderwijs en zonder afgeleide werken is toegelaten mits naamvermelding. Deze uitgave kwam tot stand i.s.m. de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging - 11.11.11 v.z.w. en met de steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking

Wereldreis - 2011/6 - 3

colombia LANDENINFO Ligging, landschap en klimaat Colombia is het enige Zuid-Amerikaanse land dat door de Stille Oceaan en de Atlantische Oceaan wordt omsloten. Het ligt op de evenaar en is van noord tot zuid doorsneden door drie bergketens van de Andes. De oostkant van Colombia bestaat vooral uit savannen (Orinocovlakte) en tropisch regenwoud (Amazonevlakte). Het land heeft een zeer grote verscheidenheid aan dieren en planten, die natuurlijk samenhangt met de verschillende klimaten, afhankelijk van de hoogteligging. In de delen beneden 1 000 meter (4/5 van de grond) is het klimaat warm, tussen 1 000 en 2 000 m is het gematigd en boven 2 000 m liggen de gure páramos. Bevolking en geschiedenis Colombia telt ongeveer 46 miljoen inwoners. Zoals overal in Amerika waren de oorspronkelijke inwoners indianen (‘indígenas’ of inheemsen), maar door de kolonisatie werden zij grotendeels uitgeroeid. Men schat hun aantal rond 1492 op zo’n vier miljoen,

maar op korte tijd liep dat terug tot een paar honderdduizend. Zij werden vermoord of stierven aan ziekten van de blanken. De zogenaamde ontdekking of kolonisatie van Amerika is zeker één van de zwarte bladzijden uit onze wereldgeschiedenis. Nu vormen de inheemsen 2 % van de Colombiaanse bevolking en zijn sommige groepen met uitsterven bedreigd. Omdat de Spaanse kolonisten door het uitsterven en het verzet van de inheemse bevolking tekort hadden aan arbeidskrachten, werden massaal slaven uit Afrika ingevoerd om te werken op de haciendas en in de mijnen. Die massale deportatie is een tweede zwarte bladzijde uit de geschiedenis van heel LatijnsAmerika. Afro-Colombianen vormen naar schatting 10 % van de bevolking. 20 % zijn de blanke nazaten van de Europese kolonisatoren. De overige twee derden van de bevolking zijn alle mogelijke schakeringen van vermenging van deze drie groepen. Er is een intern gewapend conflict aan de gang tussen enerzijds de guerrillagroepen (FARC en ELN) en anderzijds de paramilitaire groepen en de strijdkrachten (leger en politie) die dikwijls samen opereren. De burgerbevolking is het grootste slachtoffer van dit conflict : vooral inheemse en zwarte gemeenschappen, kleine boeren en hun leiders, maar ook vakbondsmensen, Wereldreis - 2011/6 - Wereldreisinfo - 4

verdedigers van mensenrechten, journalisten, leerkrachten … Miljoenen mensen moesten op de vlucht in eigen land. Tegelijk werden hun gronden in beslag genomen, vooral door de paramilitairen. Daarnaast zijn er ook doodsbedreigingen aan en verdwijningen van vakbondsmensen en terechtstellingen van jongeren. Dit zijn slechts voorbeelden van de grove mensenrechtenschendingen die in Colombia plaatsvinden en doordat zij bijna allemaal straffeloos blijven, duren zij voort. HDI : Colombia staat op de 79ste plaats in de wereld met een hoge 0,689. Economie Afhankelijk van de hoogteligging zijn zowel tropische als gematigde landbouwteelten mogelijk. Colombia heeft alles om een fantastisch landbouwland te zijn, toch moet het landbouwgewassen (bv. rijst) invoeren. Het heeft ook enorme bodemschatten zoals aardolie, diamanten en goud. Munt : Colombiaanse peso, COP 1 = 0,0004 euro. HEB JE AL GEHOORD VAN … RESGUARDOS EN PALENQUES ? Noch de inheemsen, noch de Afro-Colombianen hebben het racisme lijdzaam ondergaan. Er bestond wel degelijk een cultuur van verzet, van weerstand tegen de Spaanse overheerser. Zowel de inheemsen als de zwarte bevolking kenden een systeem van gezamenlijk bezit van de grond. Getuige daarvan de eigendomstitels van inheemse gemeenschappen over hun ‘resguardos’ (inheemse reservaten) die zich aan het koninklijke hof in Spanje bevonden (en die nog bestaan). Officieel bezit de inheemse bevolking in het hedendaagse Colombia zo’n 320 % (!) van de grond (oude en nieuwe resguardos) : maar het gaat dan over de meest onherbergzame, onvruchtbare en afgelegen stukken land. Ook de zwarte slaven stichtten ‘palenques’, een soort vrijstaten van zwarten, gevlucht vanuit de plantages of de mijnen van de blanken. Ook hier gold het gemeenschappelijke bezit van de grond.

FOtO-INFO Drie meisjes spelen voetbal in Salinas, een kleine nederzetting in Bojayá in het departement Chocó. Zij behoren tot de Emberá, een groep van zo’n 60 000 inheemsen die wonen in Colombia en Panama. Zij beschilderen hun lichaam met het sap van onrijpe genipapovruchten (Genipa americana of in het Spaans ‘jagua’) Dat wordt donkerblauw bij oxidatie en verdwijnt na tien tot twaalf dagen door vernieuwing van de bovenste huidcellen. De boom levert ook voedsel, drank, geneesmiddel tegen koorts en ontsteking, insecticide en hout. tHEMA-INFO : INHEEMSEN Met inheemse bevolking bedoelen wij de oorspronkelijke, autochtone bevolking van een bepaalde streek, met eigen taal, tradities en cultuur. Inheemse volken vormen een twintigste van de wereldbevolking : zo’n 370 miljoen mensen met bijna 7 000 verschillende talen. Vroeger werden zij vaak beschouwd als ‘primitief en onbeschaafd’ ofwel als ‘edele wilden’. Ondertussen kwam het besef van hun zelfbeschikkingsrecht, van

de bedreiging van hun leefomgeving en bestaansbronnen en van hun grote onderlinge culturele verscheidenheid. In 2007 hebben de Verenigde Naties de ‘Verklaring inzake de rechten van inheemse volken’ aangenomen. Britse ex-kolonies Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en de Verenigde Staten stemden eerst tegen. Dit jaar zouden als laatste ook de VSA hun steun toezeggen aan het recht van inheemsen op cultuur, identiteit, taal, werk, gezondheid en onderwijs. De inheemse volkeren van Amerika zijn vergeleken met de andere continenten het makkelijkst te identificeren. Het zijn de ‘indianen’ die 14 000 jaar geleden al het uiterste zuiden van het continent bereikten. De inheemse volkeren van Azië zijn het talrijkst met zo’n 70%. De Adivasi of ‘Stamvolkeren’ van India nemen 8% van de Indiase bevolking in. Anderen zijn de Assyriërs in Irak, de Ainu in Japan en de Tibetanen in de Volksrepubliek China. De meeste inheemsen in Europa bevinden zich in het uiterste noorden en oosten : de Saami in Scandinavië, de Krimtataren in de Oekraïne en de Nenetsen in Rusland. Veelgenoemde inheemse volkeren in Afrika zijn de Berbers en de Pygmeeën. In Australië leven nog steeds Aboriginals, terwijl in NieuwZeeland de Maori’s de oorspronkelijke bewoners zijn. In Columbia bewaren meer dan dertig indiaanse volken met wisselend succes hun eigen identiteit, hun cultuur en grondgebied. Opvallend is de enorme verscheidenheid aan inheemse volkeren in het land, samenhangend met de Wereldreis - 2011/6 - Wereldreisinfo - 5

verschillende landschappen. Zij leven van jacht of kleinschalige landbouw, aangepast aan het milieu en met culturele praktijken die de bescherming van het woud bevorderen. Hun leven wordt geregeld door het geloof in natuurgeesten, die wonen in de heuveltoppen en de rivieren. Hun grondgebied is zodoende een ‘levend territorium’ waarmee zij respectvol moeten omgaan. Zij hebben een intieme kennis van de natuur : de eet- en paargewoonten van de dieren, de geneeskrachtige en giftige kruiden. Hun leiders zijn oudere mannen, die uit overlevering en ervaring het meeste weten. Het indiaanse leven wordt, net als vroeger, getekend door het verzet tegen indringers. Zij bewaren afstand tot de politieke partijen en de gewapende groepen van links en rechts. REISWOORDENSCHAt Afro-Colombiaanse bevolking : bevolking afkomstig van Afrikaanse slaven in Colombia. deportatie : gedwongen verhuizing, wegvoering. ELN (Ejército de Liberación Nacional) : Nationaal Bevrijdingsleger. FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia) : Gewapende Revolutionaire Krachten van Colombia. hacienda : landgoed, grote boerderij. Latijns-Amerika : de landen van Midden- en Zuid-Amerika die vanaf de 16de eeuw door Spanje en Portugal werden gekoloniseerd. mesties : kind van een indiaanse en een blanke ouder. mulat : kind van een zwarte en een blanke ouder. paramilitairen : groepen soldaten die in dienst zijn van bv. grootgrondbezitters of industriëlen, maar waarop de regering geen invloed heeft. páramos : zone tussen de boomgrens en de sneeuwgrens (< Spaans : woestenijen). rebel : opstandeling ; strijder tegen een regering of een andere onderdrukkende groep. zambo : kind van een indiaanse en een zwarte ouder.

Eerste graad INHEEMS ? Voor wat het thema betreft, kun je met kinderen van de eerste graad werken rond : “inheems = van bij ons”. De leerkracht vangt aan met een kringgesprek - dat eerst even gaat over de eigen leefwereld. “Wat is er typisch van bij ons ?” “Wat hoort er typisch bij jou ?” Bijvoorbeeld knuffels, een bepaald stukje speelgoed ... “Welke taal is onze taal hier op school ?” Nederlands. “Wat spreek jij thuis ?” “Welk eten is typisch van bij ons ?” Bv. frietjes, rijstebrij, pasta, couscous ... Vraag aan de kinderen om een stukje of een voorwerp mee te brengen waarmee zij ‘inheems, van bij ons’ associëren. En dan kun je wel verbaasd zijn als je ziet waar het werd geproduceerd ! De leerkracht kan ook duiding geven. - Wat inheems wordt genoemd, is niet in elk land even duidelijk. Iedereen denkt er verschillend over - en vooral verschillende partijen, tegenstanders en andere bevolkingsgroepen. En wat wij ‘inheems’ noemen, is in ons landje met zijn bewogen geschiedenis heel vaak van elders afkomstig ! - Veel mensen zijn op de vlucht en hebben alles wat hen ‘typeerde’ moeten achterlaten. Hoe zouden wij ons voelen als wij zoiets meemaakten ? Veel kinderen hebben ook hun speelgoed en speelomgeving moeten achterlaten !

“Met welk materiaal is de bal van deze kinderen gemaakt ?” Plastic. Kinderen maken in landen over de hele wereld vaak zelf een bal van allerlei (recyclage)materialen. Wij proberen zoveel mogelijk materialen op te noemen: leer, stof, rubber (organisch materiaal), plastic ... Zelf een bal maken in andere materialen dan de bal van bij ons (zie Wereldreis juni 2000), is echt een leuke opdracht voor de knutselles ! De meisjes spelen buiten op het gras (niet in de tuin). “Kunnen wij dit nog ? Mogen wij zomaar overal spelen ?” GALLO PINtO Het lied Er is een populair kinderliedje in Colombia (en ook Costa Rica) dat ‘Gallo Pinto’ heet. Het gaat over een geschilderde haan met de naam Pinto. Op werkblad A staat de partituur met de vertaling. De kinderen kleuren de haan stippel per stippel in (bv. met stiften of aardappelstempeltjes).

BIJ DE FOtO De kinderen op de foto spelen voetbal. “Is het voetbalspel iets typisch van bij ons of spelen kinderen dit overal ter wereld ? Is voetbal ook iets voor meisjes ?” Er bestaan heel wat verschillende spelregels voor spelen met een bal - heel vaak bedenken kinderen zelf hun eigen regels.

Het gerecht Zijn ‘onze’ frietjes echt inheems ? Aardappelen komen immers oorspronkelijk uit Zuid-Amerika ! Zo is er een ‘typisch’ Colombiaans gerecht, ook met de naam ‘gallo pinto’ (werkblad B). Maar het heeft zeker ‘allochtone’ achtergronden : rijst en bananen komen uit Zuidoost-Azië en de ui uit Centraal-Azië ! Bonen, tomaten en maïs zijn wel Amerikaans. Het gerecht is ook in andere Latijns-Amerikaanse landen gekend onder allerlei varianten ! De leerkracht kan vooraf de ingrediënten garen. In de klas werken de kinderen met gewichten en maten. Zij vergelijken met een afgemeten hoeveelheid : drie keer zoveel, de helft … Wereldreis - 2011/6 - Wereldreistips - 6

Gallo Pinto : het lied De haan Pinto schildert niet, het is de schilder, die verft. Die kleurde de haan Pinto met spikkels stip voor stip.

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad A - 7

Gallo pinto : een recept uit colombia ‘Gallo pinto’ is een gerecht uit het grensgebied van Noord- en ZuidAmerika. Dit heb je nodig voor vier personen 1 eetlepel plantaardige olie peterselie 2 eieren 150 g spekjes 3 uien 2 eetlepels tomatenpuree gehakte korianderblaadjes 1 tak selder 2 fijngehakte tenen knoflook 1 rijpe kookbanaan zout 1 zoete paprika 4 eetlepels ‘Engelse’ saus peper tortilla’s 250 g gare bruine bonen 250 g gekookte rijst

Bereiding Doe wat olie in een pan en verhit. Laat de stukjes spek 1 minuut bruinen. Snij één ui, de selder, de knoflook en de paprika fijn, voeg toe en laat goed garen. Giet de Engelse saus erbij en voeg de bruine bonen, de rijst en de peterselie toe. Hou apart. Klop de eieren in een kom met twee gesnipperde uien, tomatenpuree en koriander. Giet dit mengsel in een ingevette, warme koekenpan en bak. Verdeel een kookbanaan in twee, pel en snij in langwerpige plakjes van een halve centimeter dik. Bak ze goudbruin in een braadpan. Schep de ‘gallo pinto’ op een bord, leg de omelet ernaast, versier met de schijfjes banaan en geef er tortilla’s bij. Wereldreis - 2011/6 - Werkblad B - 8

Tweede graad BIJ DE FOtO EN DE BRIEF Lien schrijft uit Colombia een brief (werkblad C) bij de foto van de voetballende meisjes (zie ook Wereldreis van juni 2000). Eind juni is meestal een moment waar tijd wordt gemaakt om samen te spelen. Als verwerkingsmogelijkheid is er een spel voorzien dat nog eens de vriendschapsbanden aansterkt, voor het afscheid van de grote vakantie. Het is een ‘coöperatief ’ spel waarbij, als het lukt, alle deelnemers hebben gewonnen, of als het niet lukt, alle spelers hebben verloren. KLAAR OM tE VERtREKKEN ? Doel van het spel De luchtvaartmaatschappij schenkt een wereldreis weg aan kinderen van de hele wereld. Uit elk van de zes landen die Lien dit kalenderjaar al bezocht, reist iemand mee : Sanjayn, Bangsa, Alim, Hélène, Mahdi en Ursula. Het vliegtuig staat vertrekkensklaar. Maar waar zijn de passagiers ? Kun jij ze alle zes op het vliegtuig krijgen voor het opstijgt ?

Aantal spelers en materiaal - 2, 3 of 4 spelers. - Het spelbord van werkblad D (de leerkracht kan het vergroten) : een groot vliegtuig met zes raampjes en daarbij 18 aftelvakjes, die gaan van 18 tot 1. - Zes portretjes, dezelfde grootte als de raampjes, uitgeknipt. - Zes tekeningen van kalenderfoto’s van januari tot juni 2011. Die staan op werkblad I van elke Wereldreis. Je knipt elke tekening in drie en plakt ze op karton zodat er 18 kaarten zijn, drie per land. - Een pion die de aftelling aangeeft. Voorbereiding Hang de kalenderfoto’s zichtbaar op als voorbeeld. Bekijk eerst de 18 kaarten. Stel de zes foto’s samen : India, Maleisië, Bangladesh, Congo, Afghanistan en Colombia. Heb je de kaarten goed bekeken ? Keer ze dan om en meng ze door elkaar. Leg het spelbord in het midden van de tafel. Leg de kaarten vervolgens rond het spelbord. Je ziet het vliegtuig met zes ramen en de aftelvakjes. Zet het pionnetje op 18.

Verloop van het spel Speel in de richting van de wijzers van de klok. Het spel bestaat uit verscheidene rondes. Tijdens elke ronde proberen de spelers drie delen van dezelfde foto te vinden. Verloop van 1 ronde Wie het best een brullende motor kan nabootsen, mag beginnen. De eerste speler draait een van de kaarten om. De volgende speler draait ook een kaart om. Nu zijn er twee mogelijkheden. a. Op de tweede kaart staat een deel van een andere foto : geen geluk, de aftelling begint en het pionnetje verschuift naar vakje 17. De beide kaarten worden opnieuw omgedraaid. De volgende speler moet dus opnieuw beginnen. b. De tweede kaart behoort tot dezelfde foto als de eerste : bravo, nu op zoek naar de derde ! De volgende speler draait een nieuwe kaart om. Nu zijn er weer enkele mogelijkheden. a. De kaart behoort tot een andere foto. Pech! De aftelling loopt verder en het pionnetje gaat op vakje 16 staan. b. De kaart behoort tot dezelfde foto als de beide vorige kaarten. De foto is compleet ! Je mag de inwoner van dat land een plaatsje geven in het vliegtuig ! Een nieuwe ronde Wanneer je een kaart van dezelfde foto vindt, blijft het pionnetje staan. Is het een kaart van een nieuwe foto ? Dan schuift het pionnetje een plaats op. Wanneer een foto is samengesteld, gaat de passagier uit dat land meteen aan boord. Een nieuwe ronde begint op zoek naar een nieuwe foto. Tip : voor dit spel moet je je geheugen gebruiken. Je moet proberen te onthouden waar de kaarten liggen die je al omdraaide. Spreek met elkaar af, wie wat zal onthouden. Einde van het spel Als alle passagiers op tijd in het vliegtuig zitten, hebben alle spelers gewonnen ! Als dat niet lukt, hebben alle spelers verloren. Belangrijk : evaluatie van het spel ! Voer een gesprek : “Met wie heb je dit spel gespeeld ? Hebben wij gewonnen of verloren ? Hoe komt dit ? Zo hebben wij voor dit spel samengewerkt.”

Wereldreis - 2011/6 - Wereldreistips - 9

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad C - 10

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad D - 11

12

11

Bangladesh

9

Maleisië

India

Alim

10

Bangsa

Sanjay

8

Mahdi

14

7

Afghanistan

13

Congo

Hélène

6 15

Colombia

Ursula

16

5

17

4

1

18

3

2

Klaar om te vertrekken ?

derde graad RECHtEN VAN INHEEMSE KINDEREN Vanuit de behoeftenpiramide van Maslov komen de leerlingen tot kinderrechten. Deze behoeftenpiramide lag aan de grondslag van het ‘Verdrag inzake de rechten van het kind’. Laat de kinderen samen nadenken over kinderrechten. Inleiding Start met de tekst : “Mijn plek, jouw plek, zijn plek, haar plek, jullie plek, deze plek, onze plek” Voer een kort onderwijsleergesprek bij werkblad G : “Teken eens de plek waar je het liefst bent. Teken ook de plek waar je niet graag bent. Vertel eens waarom dit zo is. Mag je overal ‘zomaar’ zijn ? Zijn er plaatsen waar jij als kind niet mag komen ? Vind je dat moeilijk ?” Lesgang “Kijk naar de kalenderfoto van de kinderen. Wat zijn zij aan het doen ? Op werkblad E en F lees je hoe het er aan toe gaat in het land van deze meisjes.” Colombia wordt op de wereldkaart aangeduid. “Heb je al ooit van dit land gehoord ? Zou dit een plek zijn waar je graag wil zijn ? Waarom wel ? Waarom niet ?” Zie ook Wereldreis van juni 2000. De leerkracht leest enkele zinnen uit onderstaande tabel voor of de leerlingen gebruiken zelfstandig werkblad H. De leerlingen vullen de tabel in. Oplossing : ik recht op … Angela spel af en toe speel ik ik heb veel mogevoetbal als ik niet lijkheden om te mee op jacht ben spelen met mijn of met moeder vrienden meewerk onderwijs er is geen school ik ga naar school in deze streek e n l e e r l e ze n , schrijven en rekenen ik eet dikwijls voeding er is elke dag volsnoep doende eten op tafel bescherming er zijn veel solik heb een veilige daten en guerrilthuis en de overlastrijders in ons heid beschermt land ons gezondheid dit jaar kwam een als ik ziek ben, verpleger op bekomt de arts bij zoek in ons dorp mij thuis Als aanvulling kopieer en verknip je de kinderrechten onderaan op werkblad H enkele keren. Steek voor elk duo

leerlingen enkele kaartjes in een envelop. “Je krijgt een envelop met kaartjes. Leg die kaartjes in de piramide op werkblad G. Onderaan leg je wat je belangrijk vindt, bovenaan wat je het minst belangrijk vindt. Zo bouw je de piramide vol. Overleg met je buurman of buurvrouw. Als je heel zeker bent, dan mag je de kaartjes opkleven. De ‘maker’ van deze piramide heet Maslov. Hij was een Amerikaans psycholoog. Hij stelde de rangorde van de behoeften van de mens vast in een piramide. Eerst moest de basis voldaan zijn en pas dan kon de volgende behoefte aan de orde komen. Dus : ‘wat eerst ?’ en dan ‘wat erna ?’ Deze piramide was heel belangrijk voor het opstellen van de internationale rechten van het kind. Wij kennen die rechten wel, wij hebben er al posters van gezien, wij hebben er al over geleerd. Waar denk je dat deze kinderen op de foto dan recht op hebben ?” Recht op spel en ontspanning. Maak een verbinding met de intro van de les. “Welke kinderrechten worden (voor deze meisjes op de foto) met de voeten getreden ? Vergelijk de situatie van de meisjes eens met je eigen situatie.” Hang enkele kalenderfoto’s van inheemsen in de klas en sla er de bijhorende Wereldreizen op na : bv. Bloemen-Hmong in Vietnam (november 2008), Maori in Nieuw-Zeeland (november 2006), Rode Dao in Vietnam (november 2002), Kalash in Pakistan (juni 2002) en Aboriginals in Australië (mei 2002). Laat de kinderen in groepjes informatie opzoeken. Nadien stellen zij ‘hun’ inheemse volk voor aan de klas. LICHAAMSBESCHILDERING “Bekijk de meisjes op de foto aandachtig. Merk je verschillen op met onze voetbalspelers ?” Uitrusting. “Welk verschil is er dan ?” Wij dragen specifieke voetbalkleding, zij zijn ‘beschilderd’. “Zie je ook overeenkomsten ?” Bij ons in het voetbal zijn mensen ook soms beschilderd : supporters schilderen hun gezicht in de kleuren van de voetbalploeg. Licht toe : beschilderen van het lichaam (bodypainting) heeft een betekenis voor deze mensen. Soms is bijna hun hele lichaam beschilderd met grote blokken, bv. het onderste deel van het gezicht, en zijn enkele plekken open gelaten voor het contrast, soms zijn ingewikkelde patronen met een bamboepunt getekend. Elke leeftijdsgroep en elk geslacht kent zijn eigen ontwerp.

Wereldreis - 2011/6 - Wereldreistips - 12

Bekijk samen enkele foto’s van lichaamsbeschildering (zie Webtips) en bespreek. Deze beschilderingen zijn uitingen voor feesten, schoonheid. Kennen wij in onze omgeving ook mensen die hun lichaam beschilderen ? Hennagebruik op handen bij het Suikerfeest. “Hoe zou jij je hand, je gezicht of je lichaam beschilderen mocht jij in Colombia wonen ? Op een blad papier mag je jezelf eens ‘betekenen’. Je mag de foto’s van het internet gebruiken als leidraad. Je mag ook met henna (of andere bodyverf ) een tekening maken op je eigen hand of je mag het bij elkaar doen.”

WEBtIPS Colombia www.landenweb.net/COLOMBIA/ www.bojaya-choco.gov.co : gemeente Bojayá (Spaans) www.kleurbekennen.be/web/kb2/admin/media/Indianen in Latijns-Amerika - 2009.pdf : Indianen in Latijns-Amerika (workshop) www.aivl.be/taxonomy/term/545/all : Amnesty International en Colombia

Lichaamsbeschildering www.fotopedia.com/wiki/Body_painting VOER VOOR BOEKENWURMEN - Atlas, de wereld NU in kaart. DE PRINS, H. & VANDEPITTE, P. & ADAMS, X. Antwerpen : De Boeck, 2005. - Colombia : mensen – politiek – economie – cultuur – milieu. Landenreeks. MALAVES, L. & OOSTRA, M. Den Haag / Amsterdam / Brussel : KIT / Novib / 11.11.11, 2001. - Colombia (thema : voetbal). Wereldreis. Brussel : NCOS, juni 2000. - Colombia. DYDYRISKI, K. Victoria (Australië) : Lonely Planet Publications, 2003. - Familie in de hele wereld. OMMER, U. (foto’s), FURLAUD, S. & VERBOUD, P. (teksten). Leidschendam / Zoetermeer : Biblion / Mozaïek, 2002. - Kinderen op de vlucht in Colombia (lespakket voor leerlingen groep 7 en 8). VAN OS, C. (eindredactie) Den Haag : Stichting Vluchteling, 2003. - Kinderstem in de klas : straatkinderen (groep 7-8). NAUTA, M. Den Haag : Kinderen in Nood, 2001. - Mensen zoals jij en ik. Encyclopedie van alle volkeren (over de Kogi). ARLON, P. Tielt / Utrecht : Lannoo / Forte, 2004. - Straatkind Oscar. Een kompas voor het leven. VOS, H. (vertaling). Bucaramanga (Colombia) : Niños de Papel, 2006. - The Struggle for Survival and Dignity. Human Rights Abuses against Indigenous Peoples in Colombia. London : Amnesty International, febr. 2010.

Inheemsen http://es.wikipedia.org/wiki/Emberá : de Emberá (Spaans) www.trail2.com/embera/cultura.htm : traditionele dans van de Emberá www.noticias.nl/colombia_artikel.php?id=654 : De inheemse volkeren van Colombia onder kruisvuur www.deberichten.nl/?page=artikel&id=196 en www.un.org/esa/socdev/unpfii/en/drip.html (Engels) : Verklaring inzake de rechten van inheemse volken Kinderrechten http://kinderrechten.vormen.org/index3.php/tab/wat www.vvvk.nl/images/kinderrechten.jpg www.fractal.org/Quality-of-Life/Maslow.htm www.djapo.be/pdf/downloads/koffer_speelwijzer.pdf

Wereldreis - 2011/6 - Wereldreistips - 13

Angela, Ursula en Gabriëla in de chocó De Chocó : zo heet het departement (wij zouden zeggen : de provincie), waar deze meisjes lustig een potje voetbal aan het spelen zijn. Het is een vergeten plaats in het noordwesten van Colombia, twee keer zo groot als België en toch maar een klein stukje land dat Midden- en Zuid-Amerika met elkaar verbindt. Het gebied is gekenmerkt door zijn ondoordringbare oerwoud : op sommige plekken een echte muur van groen waar geen einde aan komt. Uit de lucht gezien, is het een oppervlak dat behalve veel groen ook veel blauw en bruin vertoont. Het blauw van de Caraibische kust en het bruin van de junglerivieren die door de hele streek lopen, als het ware boulevards voor de lokale bevolking. De belangrijkste is de Atratorivier, een van de grote rivieren in Zuid-Amerika. Deze rivieren zijn de levenslijnen tussen de verschillende steden, dorpen en nederzettingen en daarom druk bevaren en vaak de enige manier van communiceren met de buitenwereld. Dit gebied, een wereld op zich, heeft natuurlijk ook zijn bewoners. De streek is bekend om zijn biodiversiteit : letterlijk duizenden soorten zoogdieren, reptielen, vogels en insecten leven in deze bossen. Samen met deze verscheidenheid in dieren en planten, leven hier ook mensen. In de 16de eeuw ontdekt door de Spaanse veroveraars, was het een leefruimte van diverse indianenstammen die er met de natuur samenleefden. Het gebied is een van de eerste waar de Spanjaarden voet aan wal zetten en waar de ‘nieuwe tijd’ voor ZuidAmerika begon. Later werd dit land behalve door de indianenstam-

men ook bewoond door de afstammelingen van Afrikanen die door slavenhandelaars naar Colombia waren gebracht en waarvan sommigen gevlucht en anderen later vrijgelaten zijn. De slaven vluchtten voor het geweld en de onmenselijke behandeling die zij kregen. In de Chocó vonden zij eindelijk wat rust en een omgeving die hen aan hun thuisland deed denken met zijn vruchtbare gronden en zijn warme en vochtige klimaat. De mensen begonnen weer aan landbouw te doen en konden het goed vinden met de indianenbevolking die er leefde. Vanaf de jaren 1950 begon er een onvrede bij de bevolking te leven door de manier waarop er geregeerd werd in Colombia. Hierdoor begonnen er rebellengroepen te ontstaan die in steden en het oerwoud hun kampen oprichtten. Omdat de Chocó grenst aan Panama en moeilijk toegankelijk is, begonnen deze groepen ook hier kampen te bouwen. Omdat de regering geen rebellengroepen wilde tolereren, kwam het leger ze ook zoeken in deze vredevolle regio waar voornamelijk indianen en Afro-Colombianen woonden. Hierdoor begonnen de talrijke problemen voor de lokale bevolking. Zij zaten als het ware gevangen tussen twee vuren : de rebellen en het Colombiaanse leger. Beiden verplichtten hen om hun oogsten af te staan aan de soldaten of hun dorpen te verlaten en in veel gevallen beschuldigde de ene de bevolking ervan de andere te helpen. Dit alles bracht mee dat veel mensen de streek waar ze jarenlang vredevol hadden gewoond, moesten achterlaten. Zij vluchtten naar de eerste de beste grote stad die hulp en wat meer veiligheid bood. De mensen die bleven, moesten dieper en dieper het oerwoud in vluchten, sommige tot in Panama. Ook begonnen er, doordat de regering meer aanwezig was in dat deel van het land, meer en meer bedrijven geïnteresseerd te raken in de streek. Het werd steeds duidelijker hoe vruchtbaar de grond wel was en hoeveel rijkdom er in de grond zat. Dit deed bedrijven, ondanks de oorlog in de regio, beslissen om te gaan kijken wat zij konden vinden. Bananen, kookbananen, kokosnoten, rijst, maïs, bonen, rietsuiker, goud, zilver, platina en koper, je kon het zo gek niet verzinnen of je kon het er verbouwen of onder de grond vinden. Samen met de regering begonnen deze bedrijven te verbouwen en te graven waar mogelijk. Het maakte

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad E - 14

niet uit waar zich een dorpje bevond en dat deze mensen al twee keer moesten vluchten. “Dan vluchten zij nog maar eens”, was het antwoord van de bedrijven. Het departement Chocó, dat grenst aan de Caraïbische Zee, is doorheen zijn geschiedenis geplaagd door zijn eigen rijkdom. Eerst waren het piraten, slavenhandelaars en goudzoekers, tegenwoordig zijn het grote bedrijven en overheden. De meisjes die je op de foto ziet - Angela, Ursula en Gabriëla - zijn meisjes van de Emberá. Dit is een bevolkingsgroep die in verschillende dorpen woont die allemaal hun eigen dialect hebben. De Emberá leven enkel in Chocó en Antioquia, het aangrenzende departement. Deze inheemsen, die al eeuwen samenleven met de natuur en dit zo willen blijven doen, zijn net zoals de Afro-Colombiaanse bevolking slachtoffer geworden van het geweld in de regio en hebben meermaals hun huis moeten achterlaten. Zij trekken altijd maar dieper en dieper het oerwoud in op de vlucht voor het geweld en op zoek naar rust.

Zo is de fotograaf ook bij deze meisjes terechtgekomen. Deze stam woont diep in het oerwoud en heeft niet veel contact met de buitenwereld. Deze mensen wonen al heel hun leven in dit landschap, kennen de planten, dieren en dingen die de natuur voortbrengt en voelen zich verwant met de aarde, hun god, die zij Pachamama noemen : Moeder Aarde. Moeder Aarde is er om voor hen te zorgen, maar enkel als zij ook om haar geven. Daarom is het respect van de indianen voor de natuur oneindig. “De natuur kan geven, maar ook nemen”, hoor je hen vaak zeggen. Maar altijd met het grootste respect. Daarom ook vinden zij het onrecht en het geweld dat de natuur in hun territorium is aangedaan onvergeeflijk. Voor hen is het eenvoudig : als jij bij iemand op bezoek komt, ga je toch ook niet zijn tuin omgraven of zijn huis kapot maken. Het is net zo bij de natuur, de gastheer van ons allen. Daarom, laat ons werken aan een wereld waarin deze meisjes nog jaren voetbal mogen spelen op hetzelfde veld, in het zelfde dorp, op dezelfde grond ... zonder te moeten vluchten !

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad F - 15

wat heb ik nodig ? Teken hier waar je graag bent

Teken hier waar je niet graag bent

Behoeftenpiramide

zelfontplooiing

erkenning

veiligheid

aanvaarding

overleving

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad G - 16

Inheemse kinderen en hun rechten Bij wie passen de volgende uitspraken : bij jou of bij Angela ? Zet ze op de juiste plaats in de tabel. dit jaar kwam een verpleger op bezoek in ons dorp er zijn veel soldaten en guerrillastrijders in ons land ik heb veel mogelijkheden om te spelen met mijn vrienden er is geen school in deze streek als ik ziek ben, komt de arts bij mij thuis ik

ik heb elke dag voldoende eten af en toe speel ik voetbal als ik niet mee op jacht ben of met moeder meewerk ik heb een veilige thuis en de overheid beschermt ons ik ga naar school en leer lezen, schrijven en rekenen ik eet dikwijls snoep

recht op … spel

Angela

onderwijs voeding bescherming gezondheid In het Kinderrechtenverdrag staat : “Kinderen van minderheden en de oorspronkelijke bevolking hebben het recht om hun eigen cultuur en godsdienst te beleven en hun eigen taal te gebruiken.” Hieronder vind je nog andere kinderrechten. Elk kind heeft het recht op / om…

lid te zijn van een vereniging onderwijs een kindertelefoon of jeugdjournaal bescherming bij adoptie opvang en opleiding na oorlogstrauma’s kinderboeken en jeugdfilms

zijn moedertaal te spreken bescherming tegen oorlog

een gelijke behandeling

bij zijn ouders te leven

kleding en onderdak

een arts en verzorging

bescherming tegen kinderarbeid

bescherming tegen lijfstraffen en verwaarlozing bescherming tegen onwettige opsluiting bescherming tegen roddels en pesten

een privéleven

drinkbaar water en gezonde voeding geen kindsoldaat of seksslavin te zijn

spel en vrije tijd toegankelijke gebouwen met een rolstoel

een identiteitsbewijs met naam en nationaliteit gezonde lucht en aarde

een eigen mening en inspraak (bv. bij scheiding) opvang als je heel jong bent

een aangepaste gevangenis

een eigen geloof en cultuur

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad H - 17

verzorging bij ziekte of handicap bescherming als vluchteling

Wereldreis - 2011/6 - Werkblad I - 18

Leerkracht aaN het woord Ik wil een ‘a ja’-gevoel losmaken bij kinderen in India’ van Studio Globo. Ook mijn duocollega heeft ermee gewerkt en was ongelooflijk enthousiast. De kinderen zijn als het ware echt in India geweest! Nu we rond Burundi werken (dit gesprek vond plaats in maart toen de school rond Broederlijk Delen werkte. Bdp) leggen de kinderen spontaan verbanden vanuit hun India-ervaring. De stap om over het Zuiden te praten is blijkbaar minder groot geworden.

In de Mater Deischool in het hartje van multicultureel Genk, zitten we tegenover Nathalie Vos. Ze is de gedreven leerkracht van het tweede leerjaar en werkte in het begin van haar loopbaan bij Studio Globo in Genk. Daar deed zij inzichten op die tot op vandaag meeklinken in het verhaal over haar klas. Wat moeten we weten over deze school, jouw klas? Vijf jaar geleden ben ik na mijn opleiding in deze school begonnen, eerst in het vijfde en zesde leerjaar en nu sinds twee jaar in het tweede leerjaar. Deze school is geen concentratieschool. We hebben wel een grote diversiteit. Er lopen kinderen school van heel wat origines: Turks, Marokkaans, Italiaans, Roemeens, Pools, Grieks … En autochtone Vlaamse kinderen zijn er natuurlijk ook nog! Ongeacht de afkomst heb je kinderen uit sociaal-economisch sterkere gezinnen en kinderen uit meer kwetsbare gezinnen. Die grote diversiteit vind ik een echte meerwaarde. Kinderen leren heel wat van elkaar en van elkaars cultuur. Ze leren op een goede manier omgaan met verschillen. Ik kom zelf uit een zeer landelijke gemeente en toen ik hier aankwam, ging er een wereld voor mij open. De kinderen hier vinden die verschillen de gewoonste zaak van de wereld. En dat is heel mooi. Jij vindt deze diversiteit een pluspunt. Waarom precies? Het is toch heel fijn dat elk kind verschillend is en dat dat zo mag zijn. De ene kan goed rekenen, de andere is sterk in taal, iemand viert de ramadan, een ander viert Pasen. Stel dat

iedereen het gelijk zou zijn. Dat vind ik maar niks. Voor de klas staan wordt pas echt leuk als er verschillen zijn, als er leven in de groep zit. Door mijn werk bij Studio Globo zijn mijn ogen open gegaan en begon ik anders om te gaan met de diversiteit in de klas. Wat is ‘anders’? Dat begint met aandacht te hebben voor die diversiteit. Ik ben ook kritischer geworden tegenover mijn handleidingen. Zo probeer ik in mijn WO-thema’s oog te hebben voor beeldvorming. Het is gewoon niet juist om kinderen het beeld te geven dat mensen hier allemaal in mooie huizen wonen en dat alle mensen in het Zuiden sukkelaars zijn. De kinderen van het tweede leerjaar moeten natuurlijk niet alles weten, daar zijn ze nog te klein voor. Maar ze kunnen al wel begrijpen dat arm en rijk niet verdeeld is over Zuid en Noord, maar dat je overal op de wereld arme en rijke mensen aantreft. Ik zie een groot verband tussen omgaan met verschillen hier bij ons en mondiaal kijken. Stilaan zie je wel dat handleidingen daar rekening mee beginnen te houden. Maar je moet toch zelf nog aanpassen en toevoegen. Ook in de keuze van verhalen en boeken wil ik kritisch zijn. Het boekenaanbod dat niet alleen over Jan en Piet gaat, maar ook aandacht heeft voor diversiteit, is echter voor beginnende lezers niet groot. Ik vind het moeilijk om op dat vlak goede boekjes te vinden. Zie je concrete activiteiten waarvan je heel enthousiast werd? Eén van de activiteiten die wel wat heeft teweeg gebracht, is de educatieve koffer ‘Babu

In de Indiakoffer zit een activiteit rond hennahanden schilderen. Enkele kinderen uit de klas kennen dit van thuis en soms vind je zelfs een mama die dat wil komen doen in de klas. Dat geeft een meerwaarde. Op die momenten zie je weer dat intercultureel werken en mondiaal bezig zijn elkaar perfect aanvullen. In Genk moeten we natuurlijk niet ver zoeken om de wereld om de hoek te vinden. Nog een voordeel van een diverse samenleving. Tijdens mijn werk op Studio Globo heb ik gezien hoe sterk het model inleefatelier is: zelf het probleem van een falende visvangst of van watertekort in het inleefspel moeten oplossen, werkt helemaal anders dan er over te leren in de klas aan de hand van teksten. Door een stukje te ervaren hoe mensen in een andere cultuur leven, gaan kinderen op een andere wijze naar anderen kijken. Je ziet ook kinderen die in een klas niet echt aan hun trekken komen, in het atelier open bloeien omdat ze dingen kunnen doen die hen goed liggen. En dat voel je dan weer in de wijze waarop kinderen in de klas met elkaar omgaan. Waarom moeten leerkrachten volgens jou aandacht hebben voor intercultureel en mondiaal leren? Wat wil je daarmee bereiken? Ik wil in de eerste plaats dat kinderen elkaar leren waarderen en een openheid voor elkaar ontwikkelen. Kinderen moeten van elkaar kunnen genieten en van elkaar kunnen leren, zowel van Jan en Mieke en Karim die naast je wonen, maar ook van mensen van over de hele wereld. Het is vooral belangrijk dat kinderen oog krijgen voor gelijkenissen en verschillen. Dat is ook al mogelijk bij jonge leerlingen. Zij kunnen ook al zeggen: “A ja, zo kan het ook.” Dat a ja-gevoel bij kinderen losmaken is heel belangrijk. En dat kan je in elke klas bereiken.

Ravotten met een bal, iets voor jongens én meisjes waar ook op de wereldbol.