1
2
COLOFON Het eindrapport van het project: Traineeplekken in Noordoost-Friesland (WerkNOF) ONDERZOEK EN TEKST PUBLICATIE E. van der Wal, Kabelnoord VORMGEVING M.C. Reitsma, Kabelnoord OPDRACHTGEVER Kabelnoord © september 2013
3
Inhoudsopgave 1. INLEIDING
5
2. PROJECTAANPAK
6
2.1 Achtergrond
6
2.2 Projectleiding
6
2.3 Uitgangspunten
6
2.4 Hypothese en doelstelling
7
3. SITUATIESCHETS
8
3.1 Noordoost-Friesland
8
3.2 Problematiek
8
3.3 Hoger opgeleide jongeren
9
3.4 Ondernemers
9
3.5 Overheden & organisaties
9
3.6 Marktpartijen
10
4. PROJECTUITVOERING
11
4.1 Verkenning
11
4.2 Concretisering
11
4.3 Uitvoering
12
5. RESULTATEN
13
6. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
14
LITERATUURLIJST Bijlage A
4
1. I NLEIDING Het aanpakken van braindrain is een belangrijke aanbeveling uit het Sociaal Economisch Masterplan voor Noordoost-Friesland. Braindrain is het wegtrekken van hoger opgeleiden, waardoor kennis verloren gaat. Kabelnoord heeft in juli 2012 het initiatief genomen tot WerkNOF om hoger opgeleide jongeren voor de regio te behouden. Op basis van gesprekken met deze jongeren is geconcludeerd dat het voor hen moeilijk is een passende baan te vinden. Dit beeld wordt bevestigd door eigen onderzoek onder studenten en recent afgestudeerden. De jongeren willen dan ook graag werkervaring opdoen om zo de kans op een passende baan te vergroten. Traineeplekken kunnen helpen om dit doel te verwezenlijken. Werkgevers kunnen op deze manier over kennis beschikken, terwijl afgestudeerden de nodige werkervaring opdoen. Door het oppakken van latente, sluimerende vraagstukken wordt verdringing daarbij voorkomen. Er is gedurende het project veel onderzoek verricht om de problematiek in kaart te brengen en vast te stellen waar afgestudeerde jongeren behoefte aan hebben. Hierbij is ook gebruikgemaakt van beschikbare onderzoeksrapporten, zoals het Sociaal Economisch Masterplan en het rapport Succesvolle Aanpakken Jeugdwerkloosheid van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. In hoofdstuk 2 wordt gestart met een beschrijving van de projectaanpak, gevolgd door een situatieschets van Noordoost-Friesland in hoofdstuk 3. De fasering van het project en de beschrijving van de resultaten volgen in hoofdstuk 4 en 5, waarna afgesloten wordt met conclusies en aanbevelingen.
5
2. P ROJECTAANPAK In juli 2012 is de basis gelegd voor het project Traineeplekken in NoordoostFriesland. Vanuit het maatschappelijk doel van Kabelnoord is besloten een project op te zetten dat hoger opgeleide jongeren kansen biedt op de arbeidsmarkt in Noordoost-Friesland. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de projectaanpak.
2.1 A CHTERGROND Kabelnoord is opdrachtgever van het project, het bedrijf levert televisie & radio, internet en telefonie in een groot deel van Noordoost-Friesland. Als regionale kabelaar heeft Kabelnoord een bijzondere positie, het bedrijf is namelijk eigendom van vijf aandeelhouders: de gemeenten Ameland, Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland c.a. en Schiermonnikoog. Naast het leveren van producten wil Kabelnoord ook een maatschappelijke bijdrage leveren. Ze doen dit door te participeren in de economische en maatschappelijke ontwikkeling van Noordoost-Friesland. Er wordt gezocht naar samenwerkingsverbanden met de aandeelhouders om sociaal economische ontwikkelingen te stimuleren.
Met traineeplekken kunnen hoger opgeleide jongeren hun cv aanvullen en de regio sterker maken. 2.2 P ROJECTLEIDING Marianne Reitsma is in maart 2012 afgestudeerd als communicatieadviseur. Zij is als trainee projectleider bij het hele project betrokken geweest. Haar studie sluit goed aan bij de opzet van het project, door middel van een communicatiebeleid moest het onderwerp gaan leven in de regio. Hierdoor is de regio overtuigd dat dit probleem aangepakt moet worden. Gijs van Hesteren is voornamelijk betrokken geweest bij de verkenning van de mogelijkheden voor traineeplekken in Noordoost-Friesland. Als innovator van Kabelnoord is hij het gezicht van maatschappelijke innovatie in de regio. Met name bij het netwerken en overtuigen van betrokken partijen heeft hij een essentiële rol gespeeld. Vanaf februari 2013 is Ewoud van der Wal betrokken, als afgestudeerd sociaal geograaf heeft hij een belangrijke rol vervuld in het onderzoek en de projectcoördinatie.
2.3 U ITGANGSPUNT EN Bij de start van het project zijn voorwaarden gesteld om doelgericht te kunnen werken. De eerste voorwaarde is het genereren van voldoende bestuurskracht door verbintenissen aan te gaan met gemeenten, provincie en maatschappelijke organisaties. De tweede voorwaarde is het denken 6
vanuit de visie van werkgevers. Om commitment te creëren moeten zij actief betrokken worden. Als derde is vastgesteld dat de verbinding tussen hoger opgeleide jongeren en werkgevers centraal moet staan.
2.4 H YPOTHESE
EN DOELSTEL LIN G De hypothese is dat hoger opgeleide jongeren behoefte hebben aan een traineeplek in Noordoost-Friesland. De doelstelling sluit hierop aan: hoger opgeleide jongeren kunnen vanaf oktober 2013 in Noordoost-Friesland terecht voor een traineeplek. Met traineeplekken kunnen hoger opgeleide jongeren hun cv aanvullen en de regio sterker maken. Door werkervaring op te doen maken afgestudeerden bovendien meer kans op de arbeidsmarkt. Daarnaast kunnen zij een oplossing bieden voor latente vraagstukken, dit zijn sluimerende vragen die bedrijven laten liggen. Uiteindelijk zal in samenspraak met overheid, bedrijfsleven en organisaties naar een vorm gezocht worden die uitvoering mogelijk maakt.
7
3. S ITUATIESCHETS Om het project te kunnen plaatsen binnen de context van de regio wordt in dit hoofdstuk de situatie geschetst. Hierbij wordt ingegaan op de regio en de betrokken partijen.
3.1 N OORDOOST -F RIESLAND Noordoost-Friesland is een regio die gevormd wordt door de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Kollumerland c.a. en Tytsjerksteradiel. De samenhang tussen de gemeenten komt tot uiting in de Agenda Netwerk Noordoost (ANNO). Hierin wordt door gemeenten, provincie en bedrijfsleven samengewerkt om de ambities voor de regio te realiseren. In het Sociaal Economisch Masterplan voor Noordoost-Friesland (2010) is deze ambitie geformuleerd: “Er wordt verbinding gelegd tussen de grote, reeds geplande, (infrastructurele) projecten en de vele sociaal-economische uitdagingen waar het gebied voor staat.” (Boertjes & Bakker, 2010, p. 8)
Er wordt een tekort aan hoger opgeleiden verwacht in de regio. 3.2 P ROBLEMATIEK De regio kenmerkt zich door ruimte en rust, een kleinschalige economie, een goed voorzieningenniveau en een sterke mentaliteit. Zwakke punten zijn de perifere ligging, het ontbreken van een economische motor, een relatief laag opgeleide bevolking en een sterke ontgroening en vergrijzing (Public Results, 2013). Kansen zijn er op het gebied van recreatie en toerisme, het inspelen op de toenemende zorgvraag, digitalisering, benutten van alternatieve energiebronnen en het voortbouwen op de al aanwezige samenwerkingsverbanden. Bedreigingen zijn met name de gevolgen van de ontgroening en vergrijzing, zo wordt er een tekort aan hoger opgeleiden verwacht. Ook de verslechterende financiële situatie is een bedreiging (Public Results, 2013). Het Sociaal Economisch Masterplan stelt dat de regio een inhaalslag nodig heeft. Er is sprake van een achterstand vanwege de lage sociaaleconomische status van het gebied. Dit blijkt onder andere uit het type bedrijvigheid; het aandeel van landbouw en industrie is hoog terwijl er weinig commerciële diensten zijn (Boertjes & Bakker, 2010). De regio heeft de laatste jaren bovendien een zeer lage werkgelegenheidsgroei laten zien, “Dit biedt relatief weinig mogelijkheden voor hoger opgeleiden” (Boertjes & Bakker, 2010, p. 21). Het is volgens het Masterplan een uitdaging om vaklui en hoger opgeleiden aan de regio te binden: “Speel in op krimp, vergrijzing en schaalvergroting op zo een wijze 8
dat de afname in kwantiteit gepaard gaat met een toename in kwaliteit (Boertjes & Bakker, 2010, p. 21).”
3.3 H OGER
OPGELEIDE JONGE REN
Bij het aanpakken van braindrain spelen hoger opgeleide jongeren een belangrijke rol. Volgens het Masterplan trekken hoger opgeleide jongeren weg omdat ze weinig kansen krijgen op de regionale arbeidsmarkt (Boertjes & Bakker, 2010). Om het kennisniveau op peil te houden moeten afgestudeerden dan ook kansen worden geboden in de regio. Uit eigen onderzoek blijkt dat 63% van de studenten en afgestudeerden behoefte heeft aan een traineeplek in Noordoost-Friesland. Afgestudeerden willen hun kennis graag inzetten in de regio. Daar komt bij dat verwacht wordt dat het aantal hoger opgeleide jongeren de komende jaren verder zal toenemen (CBS, 2013). Bij het verbeteren van de mogelijkheden voor afgestudeerde jongeren wordt van werkgevers betrokkenheid gevraagd; bij het onderwijscurriculum, werkervaring en stages. “Dit dient uiteindelijk ook het ondernemersbelang in de regio” (Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid, 2011, p. 15). Tevens is het ontzorgen van de werkgever belangrijk. “Het is van belang om vooral aandacht te hebben voor dé twee hoofdrolspelers in dit verhaal: de jongere en de werkgever. Wat hebben zij in huis, wat wordt er gevraagd en wat hebben ze te bieden? (Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid, 2011, p. 38).
3.4 O NDERNEMERS Uit het Masterplan blijkt dat het midden- en kleinbedrijf de ruggengraat vormt van de economie in Noordoost-Friesland. Om kansen te bieden aan afgestudeerde jongeren kunnen deze bedrijven een belangrijke rol spelen. De kosten vormen echter al snel een barrière, deze moeten zo laag mogelijk zijn. Daarom moet samengewerkt worden om traineeplekken betaalbaar te maken en het kennisniveau in Noordoost-Friesland te garanderen.
3.5 O VERHEDEN &
ORGANISATIES Binnen Noordoost-Friesland spelen de overheden een belangrijke rol. Naast de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Kollumerland c.a. en Tytsjerksteradiel is dit de provincie Friesland, die met het Streekhûs in Burgum een fysieke locatie in de regio heeft. Ook organisaties spelen een belangrijke rol, een voorbeeld hiervan is de Ondernemersfederatie Noordoost-Friesland (ONOF). Dit is een samenwerkingsverband tussen ondernemersverenigingen in NoordoostFriesland. De Gouden Driehoek speelt een belangrijk rol om samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid te stimuleren. De Kamer van Koophandel is hierin ook vertegenwoordigd.
9
3.6 M ARKTPARTIJEN In het aanbieden van werkplekken hebben marktpartijen een belangrijke rol, in het geval van traineeplekken gaat dit om uitzend- en detacheringsbureaus. Met name uitzendbureaus zijn goed vertegenwoordigd in de regio. Net als detacheringsbureaus hebben zij de kennis en kunde om traineeplekken aan te bieden. Zij zijn dan ook actief betrokken bij het project, om samen de mogelijkheden in kaart te brengen.
10
4. P ROJECTUITVOERING Het project is in juli 2012 opgestart door Marianne Reitsma en Gijs van Hesteren. In de startfase is onderzoek gedaan en is er een plan van aanpak opgesteld. Er kunnen in de aanpak grofweg drie fases worden onderscheiden (figuur 4.1).
Figuur 4.1
Fasering project
4.1 V ERKENNING Tijdens de verkenningsfase is met zoveel mogelijk partijen gesproken, dit heeft tot veel enthousiasme en draagvlak geleid. Veel partijen uit de regio zien braindrain als een probleem die aangepakt moet worden en moedigen het initiatief van harte aan. Bovendien is WerkNOF een aanvulling op bestaande initiatieven zoals Werken in Friesland en de Kenniswerkplaats Noordoost-Friesland. De verkenning heeft uiteindelijk tot een werkconferentie geleid op 6 maart 2013 in Innovatiehuis Lauwersdelta te Buitenpost. Tijdens de bijeenkomst waren een groot aantal partijen vertegenwoordigd, zie voor een overzicht hiervan bijlage A. De doelstelling was om partijen met elkaar in gesprek te laten gaan en een toekomstscenario te kiezen. Drie scenario’s zijn hierin leidend geweest, het eerste scenario was dat het project bij een bestaand initiatief ondergebracht werd. De tweede optie was het gezamenlijk opzetten van een nieuwe organisatie en de derde het opzetten van een eigen organisatie. Na presentaties en brainstormsessies werd bepaald welke voorkeur de betrokken partijen hadden. Hieruit kwam naar voren dat de tweede optie de beste keus was. Een nieuwe organisatie is nodig om de doelstelling te kunnen behalen, gezamenlijkheid zorgt voor het vereiste draagvlak.
4.2 C ONCRETISERING Na de werkconferentie is Ewoud van der Wal bij het project aangesloten, in samenspraak is vervolgens een plan van aanpak opgesteld. Er is ingezet op een organisatie die traineeplekken aanbiedt voor afgestudeerde jongeren in Noordoost-Friesland. Vervolgens is samenwerking gezocht met partijen uit de regio die hetzelfde doel onderschrijven. Die samenwerking bleek ingewikkeld omdat de doelstelling van de partijen te ver uiteen liepen.
11
4.3 U ITVOERING Na overleg met deskundigen is besloten tot het opzetten van een eigen organisatie. Hierbij is nadrukkelijk gezocht naar extra financiering om de werkgeversbenadering zo breed mogelijk uit te zetten. Om de toekomst van WerkNOF te bepalen heeft eind augustus een evaluatie plaatsgevonden. Hieruit kwam naar voren dat er meer tijd en kennis vereist is, alleen dan is het opzetten van een bemiddelingsorganisatie een haalbare optie. In juli 2013 is de provincie Fryslân met een eigen plan gekomen, er is 5 miljoen euro gereserveerd om afgestudeerden werkervaring op te laten doen. Afgestudeerden kunnen voor een traineeplek terecht bij gemeentes en bedrijven, de provincie subsidieert vervolgens het loon. Vanaf oktober 2013 moeten de eerste trainees aan de slag kunnen.
12
5. R ESULTATEN Bij de aanvang van het project is gebleken dat de regio verantwoordelijkheid neemt. Dit blijkt uit het Masterplan voor Noordoost-Friesland, uit samenwerkingsverbanden zoals ANNO en De Gouden Driehoek en uit maatschappelijke betrokkenheid van het bedrijfsleven. Het initiatief om hoger opgeleide jongeren kansen te bieden op de regionale arbeidsmarkt kan op veel enthousiasme rekenen. Dit is tijdens alle fasen van het project naar voren gekomen in de bereidheid om mee te denken.
Financiën vormen een struikelblok voor werkgevers Bij werkgevers is een positieve intentie gebleken, ze zijn bereid om jongeren kansen te bieden op de Noordoost-Friese arbeidsmarkt. De financiën zijn echter een belangrijk struikelblok. Bij uitzend- en detacheringsbureau geldt hetzelfde, zonder externe financiering is men niet bereid om traineeplekken voor hoger opgeleide jongeren te organiseren. Gemeenten onderschrijven het initiatief van harte, ze zijn echter niet bereid om te investeren in WerkNOF. Zij richten zich met name op uitkeringsgerechtigden uit de Wet Werk en Bijstand. Terwijl afgestudeerden hierin relatief weinig voorkomen. Ditzelfde geldt voor het UWV, afgestudeerden hebben voor hen geen prioriteit. Wel hebben gemeenten aangegeven dat ze graag traineeplekken willen aanbieden, omdat ze het heel belangrijk vinden. De provincie biedt wel mogelijkheden voor afgestudeerden in NoordoostFriesland. Vanaf oktober 2013 kunnen de eerste trainees aan de slag bij bedrijven, gemeenten en organisaties in Friesland.
13
6. C ONCLUSIES EN AANBEVELINGEN De vastgestelde hypothese luidt dat hoger opgeleide jongeren behoefte hebben aan een traineeplekken in Noordoost-Friesland. Dit blijkt correct, uit onderzoek komt naar voren dat een groot deel van de afgestudeerden werkervaring wil opdoen in de regio. De doelstelling dat jongeren vanaf oktober 2013 in Noordoost-Friesland terecht kunnen voor een traineeplek is eveneens gehaald. Aangezien de provincie een eigen organisatie neerzet, kunnen de eerste trainees vanaf oktober aan de slag bij bedrijven, gemeenten of andere organisaties.
Financiële ondersteuning door provincie Fryslân. WerkNOF moet zich richten op informeren en faciliteren voor traineeplekken in NO-Fryslân. Gedurende het project zijn partijen samengebracht en positieve intenties uitgesproken. Werkgevers verwachten echter vooral duidelijkheid en financiële ondersteuning. Die kan de provincie nu bieden, waardoor het project zich voortaan zal richten op informeren en faciliteren, zodat Noordoost-Friesland deze regeling optimaal kan inzetten. De aanbeveling is dan ook het project Traineeplekken in Noordoost-Friesland voort te zetten. WerkNOF kan afgestudeerden mobiliseren en werkgevers informeren. Op deze manier kan de regio optimaal profiteren van de provinciale regeling.
14
Literatuurlijst Boertjes, J. & Bakker, W. (2010). Sociaal-economisch Masterplan NoordoostFriesland. CBS. (2013). Opgehaald van statline.cbs.nl Ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid. (2011). Estafette ‘succesvolle aanpakken jeugdwerkloosheid’. Public Results. (2013). Regioconsultatie – Demografische Ontwikkelingen anticipeerregio Noordoost Fryslân.
15
Bijlage A | betrokken partijen Aalsum & Nieuwland: Peter van Aalsum Esther Akerboom Dirk Westerhof Agenda Netwerk Noordoost: Trea Tamminga Battle of Fryslan: Berthil Gruppen Christa Jansen Arie van der Steen Auke Zandstra Bedrijfsplan op bestelling: Jacob Duinstra Bentacera: Sjoerd Anjema Anco Buning De Gouden Driehoek: Ria Akkersdijk Jenna Bottema Henk Stam Drukkerij Douma: Rogier Peters Gemeente Achtkarspelen: Ilona Boekhorst Jenna Bottema Gemeente Dantumadiel: Ronald Dijksterhuis Siepie Hylkema Dicky van der Meer Gerda Miedema Gemeente Dongeradeel: Sicco Boorsma Albert van der Ploeg
Gemeente Kollumerland c.a.: Jelle Boerema Frederik Kamstra Paul Maasbommel Gemeente Tytsjerksteradiel: Houkje Rijpstra Jan Sytsma Janny Wijbenga Haven Lauwersoog: Wim Woudstra Innovatiehuis Lauwersdelta: Willem Bruining Henk Everts Hans Gellert Willem Wouda Instituut voor Maatschappelijke Innovatie: Renze Bos Elsbeth Koek Kabelnoord: Niek Geelhoed Gijs van Hesteren Kamer van Koophandel: Wouter de Groot Kenniswerkplaats Noordoost-Friesland: Anne Clasquin Rianne Vos Netnix: Stefan Martens Loes van der Til Noardlike Fryske Wâlden: Ingrid van Huizen
16
ONOF Henri Geursen Ontwerpen & concepting: Jorrit Kemper Provincie Fryslân: Lia van Dijk Marieke Ferwerda Karin Wierda Randstad: Sieger Beerda
Thús Wonen: Esther Hilderink UWV: Ken Leystra Werkplein: Esther van der Ploeg 6 graden: Ferenc Jacobs Personen
Start People: Erik Goslinga Tiny de Haan
Wytse de Boer
Talent Career Center: Fransis Bosch Ingrid Veldscholten
Baukje Hoekstra
Talentplanner 3.0: Erik Balkema
Tjerk Soet
Douwe Heeringa
Elisabeth Pilat
17
