Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid
Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland)
Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)
[email protected]
Torenallee 20
Telefoon: 040-8440000 (tijdens kantooruren)
5617 BC Eindhoven
www.stichtinggezondheid.nl
Auteursrecht Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd, verspreid, bewerkt of in het openbaar worden vertoond zonder schriftelijke toestemming van Stichting Gezondheid.
Disclaimer Deze uitgave is bestemd om steun te bieden bij een zelfhulptraject, maar is geen vervanging voor medische begeleiding door een arts of medisch specialist. Raadpleeg bij medische vragen of problemen een bevoegd arts of specialist.
—1—
www.stichtinggezondheid.nl
Tekenbeet Teken zijn geleedpotigen die lijken op kleine platte spinnetjes, die tot de spinachtigen (dierklasse Arachnidae, subklasse Acari) behoren. Ze ondergaan vier levensstadia: ei, larve, nimf en volwassen teek. De larve heeft zes poten, de nimf en de volwassen teek hebben echter acht poten. De Borrelia-bacterie die de ziekte van Lyme tot gevolg kan hebben, kan in ons land voornamelijk worden aangebracht door de schapenteek (Ixodes ricinus, suborde Ixodida, familie Ixodidae), die tot de zogenaamde ‘harde’ teken behoort, die te herkennen zijn aan een schildje, oftewel een scutum, dat net als bij een tor of een slak over het achterlijf loopt. De schapenteek kan 3 à 4 jaar leven, in samenhang met het klimaat. Na de paring zuigt de vrouwtjesteek zich vol met bloed, waardoor ze duidelijk opzwelt, waarna ze zich laat vallen op de grond. Ze gebruikt bloed om de eieren tot ontwikkeling te laten komen. Nadat de eitjes helemaal klaar zijn, legt het vrouwtje ze neer op de grond, waardoor ze sterft. Mannetjes kunnen vaker paren en zijn onafhankelijk van bloed, waardoor ze niet bijten. De teken die volwassen zijn, gaan in de daaropvolgende lente zoeken naar een gastheer, hetgeen meestal een grazer is zoals paarden, schapen, runderen, reeën, herten of wilde zwijnen. Maar ook mensen kunnen dus slachtoffer worden. Bent u op een plaats geweest waar teken voorkomen? Controleer uzelf en anderen dan onmiddellijk op tekenbeten. Een teek gaat het liefst naar bepaalde plaatsen op het lichaam, zoals achter de oren, de haargrens, bilspleet, oksels, liezen en knieholtes, de randen van uw ondergoed. Indien nodig kunt u het best een vergrootglas en een spiegel gebruiken. —2—
www.stichtinggezondheid.nl
Wat doe je tegen een tekenbeet? Zorg ervoor dat je een tekenset in huis hebt. Je begint met een tekenpincet, waarmee je de teek uit je lichaam trekt. Vaak zie je dat ze met het achterlijfje uit je lichaam hangen en met een of meer pootjes erin. Als er een deel van de teek in je lichaam blijft, is dit niet erg. Uiteindelijk zal de teek sterven. Als je de teek weg hebt, zuig je eerst het bloed uit je lichaam met een vacuümpomp, dit geeft een eng geluid en je kunt er wat bloedspatten van om je heen krijgen. Vervolgens moet je de wond verzorgen, schoonmaken met een tissue of een watje. Ten slotte moet je checken of er geen rode, ronde kringen rondom en of onder de wond ontstaan. Dit kan namelijk een aanwijzing zijn voor de ziekte van Lyme. Het komt ook voor dat mensen een besmetting oplopen zonder dat er een rode (k)ring zichtbaar is op de huid. Een tekenbeet wordt ook heel vaak niet opgemerkt en om die reden is het van belang om een goede controle op teken uit te oefenen na een verblijf buiten en dan met name in de natuur of in de tuin. Als dit het geval is, moet je zo snel mogelijk, binnen 24 uur, naar de huisarts. Vervolgens moet je het dan ongeveer drie maanden in de gaten houden. Binnen 24 uur is er weinig tot geen gevaar, maar na 24 uur neemt het gevaar wel degelijk toe. Het wordt tegenwoordig aangeraden om altijd een tekenset in huis te hebben. Wanneer de bacterie niet uit het lichaam verdwijnt, zal hij zich meestal richten op de botten, het zenuwstelsel, de huid en vrij zelden het hart. Meestal is het zo dat de uitingen van de ziekte van Lyme zich manifesteren door griepachtige verschijnselen, waarbij het mogelijk is dat er een oorlel of tepel opzwelt. Deze klachten ontstaan meestal binnen 3 maanden na de tekenbeet. Als de ziekte niet opgemerkt wordt, kunnen er neurologische, gewrichts-, huid- of hartklachten ontstaan. Welke klachten iemand krijgt, verschilt per persoon. Deze latere klachten zijn vaak niet specifiek voor de ziekte van Lyme. De diagnose van de ziekte van Lyme is dan ook vaak lastig vast te stellen. —3—
www.stichtinggezondheid.nl
De ziekte van Lyme verloopt voor zwangere vrouwen hetzelfde als voor iedereen. Gebleken is dat er een kans bestaat dat een moeder die de ziekte heeft deze op enig moment overdraagt op het ongeboren kind, maar deze ‘humane congenitale lymeziekte’ komt niet veel voor. Tevens is het niet aangetoond dat er incidenteel omschreven aangeboren afwijkingen zijn en dat er een in de zwangerschap doorgemaakte ziekte van Lyme zou zijn. Daar is men nog niet uit. In Europa komen aandoeningen aan de zenuwen het meest voor. Dit kan zenuwpijn of zenuwuitval op verschillende plaatsen in het lichaam tot gevolg hebben. Voorbeelden zijn vermindering in kracht aan de ledematen of het lamleggen van de gezichtsspieren. Ook kunnen mensen klachten aan de botten, de huid of aan het hart krijgen. De ziekte van Lyme kan worden tegengegaan via antibiotische middelen. Hoe eerder de ziekte wordt opgemerkt, hoe beter de behandeling zal aanslaan. Het is daarom belangrijk dat u aan uw huisarts meldt dat u door een teek gebeten bent als u binnen 3 maanden gezondheidsklachten krijgt. De behandeling van de ziekte van Lyme kan per geval verschillen. Om te bepalen welke behandeling wanneer gepast is, werd in 2013 een landelijke richtlijn geschreven, de CBO-richtlijn Lymeziekte. De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de borreliabacterie, die om die reden ook wel Lymeborreliose wordt genoemd. Lymeborreliose kan alleen via de beet van een besmette teek worden opgelopen. In West-Europa gaat het hierbij bijna altijd om —4—
www.stichtinggezondheid.nl
de schapenteek (Ixodes ricinus). De teek wordt besmet als hij bloed zuigt bij vogels of kleine (knaag)dieren die mogelijkerwijs de bacterie bij zich dragen. Als een teek daarna bloed van mensen zuigt, kan de bacterie worden overgedragen op mensen. Zo’n 20 % van de teken draagt de bacterie bij zich, maar niet elke besmette tekenbeet veroorzaakt de ziekte van Lyme. De kans op tekenen van de ziekte van Lyme bij een tekenbeet is zo’n 3%. Bij een tekenbeet wordt de bacterie niet onmiddellijk overgedragen; hoe langer een teek vast zit, hoe groter het gevaar. Als de antibiotica goed hebben gewerkt en de bacterie niet meer aanwezig is, kunnen sommige mensen toch klachten houden. Dit noemt men ook wel het post-Lymeziektesyndroom. In een enkel geval werken de gebruikelijke antibiotica onvoldoende. Dan zijn andere antibiotica nodig. Er wordt dan gesproken over persisterende Lymeziekte. Als de ziekte niet wordt ontdekt, zou het in de opvolgende tijdsperiode spierklachten, neurologische klachten aan het hart of aan de huid kunnen veroorzaken. Dit noemt men late Lymeziekte. Maar wanneer de ziekte van Lyme te laat zou worden ontdekt, zal de dokter deze met antibiotische middelen behandelen. Uw kleding kunt u het best ook controleren. Uw kleding met een of meer teken kunt u ten minste een half uur op 60ºC wassen. Ook kunt u uw kleren nadat u ze hebt gewassen in de droger doen, waardoor de teek uiteindelijk zal sterven. Als u een tekenbeet hebt opgelopen en/of u ziet rode (k)ringen (erythema migrans) op de huid, dan kunt u dit melden via www.tekenradar.nl.
—5—
www.stichtinggezondheid.nl
Gezondheidsklachten? Experts helpen U!
Video’s
Boeken/E-books
www.stichtinggezondheid.nl
