CITY RESULT: VOORVERKENNING EILANDMARKETING GOEREE-OVERFLAKKEE VOORVERKENNING EILANDMARKETING GOEREE-OVERFLAKKEE

CITY RESULT: VOORVERKENNING EILANDMARKETING GOEREE-OVERFLAKKEE

VOORVERKENNING

EILANDMARKETING GOEREE-OVERFLAKKEE

1


...

VOORWOORD Dit rapport is een eerste stap om te komen tot een structureel ingebed en breed gedragen marketingplan met bijbehorende uitvoeringsorganisatie voor ons mooie eiland. We hebben de afgelopen periode veel bouwstenen ontwikkeld die ons daarbij kunnen helpen. Ik denk dan als eerste aan de canon van Goeree-Overflakkee, die ons op een vlotte en laagdrempelige wijze onze geschiedenis vertelt. Iedere basisschool zou dit als verplicht lesmateriaal in moeten zetten lijkt mij! Er is veel materiaal en informatie over de historie van ons eiland beschikbaar maar het is erg versnipperd en daardoor niet makkelijk te vinden. Ook recent hebben we documenten ontwikkeld die ons kunnen helpen om te weten "wie we zijn" wat de kernkwaliteiten zijn van ons eiland en die ons richting kunnen geven bij het uitrollen van een marketingplan voor ons eiland. Ik denk in eerste instantie aan de rapporten "DNA GoereeOverflakkee, en "In beeld Goeree-Overflakkee". Het vergelijk met Texel heb ik al eerder gemaakt en velen die ons eiland kennen vinden de kwaliteiten van ons eiland sterker. Het verschil is dat ze op Texel heel goed in staat zijn om eensgezinde trots uit te stralen, elkaar niet als concurrent maar als versterkend te zien en de samenwerking te zoeken en ik denk dat we op dat gebied nog wel een slag te maken hebben. Een goed marketingplan kan hierbij als leidraad dienen en het grotere doel; wonen, werken en recreëren op ons eiland nog aantrekkelijker maken, helpen realiseren. Het ontstaan van één gemeente is dan ook bij uitstek de gelegenheid om dit verder vorm te geven, met maatschappelijke en commerciële organisaties samen. Natuurlijk zijn er bedreigingen zoals bijvoorbeeld krimp, maar er zijn zeker ook kansen, zoals de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte, waar ongeveer 5000 banen bijkomen en die veel werkgelegenheid biedt, ook voor onze inwoners, maar ook kan leiden tot nieuwe inwoners op ons eiland. Ook de economische sectoren op ons eiland die nu veel werkgelegenheid bieden zoals zorg, recreatie en dienstverlening moeten we koesteren en daarbij ook de kansen die gericht onderwijs biedt, goed benutten zodat we de jeugd op ons eiland kunnen houden. De bestaande economische sectoren moeten we ruimte geven zich te ontwikkelen en verbindingen te maken over de sectoren heen, zoals recreatie en visserij en recreatie en landbouw, zodat zij elkaar kunnen versterken. Niet alleen recreëren op ons eiland maar ook de mogelijkheden om te recreëren op het water rondom ons eiland, waar alle varianten van watersport bedreven kunnen worden moeten we maximaal benutten en voor het voetlicht brengen. Kortom, genoeg redenen om eilandmarketing serieus en structureel op te pakken en ik ben ervan overtuigd dat als alle betrokken partijen nut en noodzaak hiervan inzien dit ook tot de gewenste resultaten zal leiden, namelijk Goeree-Overflakkee neerzetten als een eiland waar het geweldig wonen, werken en recreëren is! Dit alles zal ook het cultureel bewustzijn, de trots en saamhorigheid versterken en zijn vruchten afwerpen niet alleen op economisch maar ook op maatschappelijk gebied en zo de leefbaarheid op ons eiland versterken! Bert Tuk WETHOUDER ECONOMISCHE ZAKEN GEMEENTE GOEDEREEDE EN REGIONAAL TREKKER VOOR RECREATIE EN TOERISME – DECEMBER 2012

2


~

SAMENVATTING Deze voorverkenning laat zien dat het onderwerp eilandmarketing leeft op Goeree-Overflakkee. Zowel ondernemers als bestuurders zijn overtuigd van het belang en de urgentie van het onderwerp. Het geduld van de ondernemers is echter aan het opraken. Men vindt dat er genoeg gesproken is, voldoende rapporten zijn geschreven en genoeg overleg is gepleegd. Het is tijd om actie te ondernemen. Op basis van de voorverkenning onderschrijven wij het belang om over te gaan tot concrete acties. Het is echter in het belang van een langdurige en duurzame inzet van eilandmarketing dat de strategie eerst goed geborgd wordt en dat er overeenstemming is over de te zetten stappen. De opsomming van aandachtspunten per onderzocht domein in onderstaand schema brengt de complexiteit van de strategische keuzes goed in beeld. AANDACHTSPUNTEN (TABEL 25; PAGINA 71)

Segment WONEN

Aandachtspunten § § § § § § §

WERKEN

§ § § § § § §

RECREËREN

§ § § §

Goeree-Overflakkee positioneren als een van de Zuid-Hollandse Eilanden; Regionaal woonbeleid en regionale woonmarketing bedrijven in samenwerking met woningcorporaties en grote projectontwikkelaars; De identiteit van de individuele kernen actief benutten en beschermen; Eigen bewoners behouden door diversificatie en kwaliteitsverbetering van woonmilieus; In beperkte mate nieuwe bewoners aantrekken die ‘eilandelijk’ willen wonen dichtbij Rotterdam en/ of de zuidelijke Randstad; Focus op kapitaalkrachtige ouderen en in mindere mate op gezinnen; Vanuit overheid en ondernemers samenwerken met onderwijsinstellingen om het eiland en de bereikbaarheid vanen bekendheid- met het eiland te vergroten onder bewoners en bedrijven.

Goeree-Overflakkee positioneren als gebied vlakbij Rotterdam en haar haven (Tweede Maasvlakte), maar met een ‘eilandelijke’ omgeving; Beginnende ondernemers uitzonderlijk goed faciliteren; Organiserend vermogen faciliteren; Focus op goede dienstverlening; Ambtelijke en bestuurlijke mentaliteit veranderen: “Ja, mits…” i.p.v. “Nee, tenzij…”; Fysieke en digitale bereikbaarheid verbeteren; Vanuit overheid en ondernemers samenwerken met onderwijsinstellingen om het eiland en de bereikbaarheid vanen bekendheid- met het eiland te vergroten onder bewoners en bedrijven.

Goeree-Overflakkee positioneren als onderdeel van de Zeeuwse Kust richting (inter-) nationale verblijfstoeristen en strandbezoekers; Goeree-Overflakkee positioneren als een van de Zuid-Hollandse Eilanden richting dagrecreanten uit de regio; Brouwersdam, de Grevelingen en het Haringvliet actief gebruiken om waterrecreanten aan te trekken; Het aanbod en de informatievoorziening verbeteren voordat promotionele middelen worden ingezet richting externe doelgroepen.

Zoals uit bovenstaand schema blijkt, kan Goeree-Overflakkee voor de drie domeinen op een andere manier vermarkt worden. Dit is niet altijd het eiland in zijn geheel, want het schaalniveau moet aansluiten op de belevingswereld van de beoogde doelgroepen. In hoofdstuk 6 wordt hier uitvoerig bij stilgestaan. Hoewel er goed moet worden nagedacht over bovenstaande strategische aspecten en daarbij behorende prioriteit en doelstellingen, zijn er ook een aantal voor de hand liggende zaken om direct mee te starten. Het zogenaamd laaghangend fruit. Daarom is ons overkoepelend advies om parallel 3


aan de besluitvorming over de lange termijnstrategie alvast te beginnen met een aantal concrete maatregelen en acties.

Bij actiepunten voor de korte termijn valt te denken aan: § Bewegwijzering (o.a. welkomstborden: Welkom op Goeree-Overflakkee!, maar ook algemene bewegwijzering in de kernen, naar natuurgebieden etc.); § Digitaal portaal/ evenementenkalender; § Inspelen op IRP-project in samenwerking met de provincie; § Meer bedrijfsfunctionarissen aanstellen met uitgebreide takenpakketten (bijvoorbeeld selectieve bedrijfsacquisitie toevoegen); § 1 loket voor ondernemers/ ondernemersplein; § Selectieve ondernemersbegeleiding voor specifieke sectoren, start-ups en opvolgers; § Alumnibeleid voor jongeren introduceren; § Samenwerking tussen ondernemers, opleidingen en overheid om praktijkgericht onderwijs en stages aan te bieden voor de op het eiland belangrijke economische sectoren; § Samenwerking tussen ondernemers en overheid met eilandelijke en niet-eilandlandelijke onderwijsinstellingen om de fysieke en mentale bereikbaarheid van het eiland te vergroten onder bewoners en bedrijven op het eiland; § Stappen nemen voor ‘internal branding’ waarbij de gemeentelijke organisatie zelf de doelgroep is. Hierbij moet de betekenis en rol van eilandmarketing en de keuzes die daaruit voortvloeien worden ingebed in de ambtelijke en bestuurlijke cultuur; § Bewustwordingsopdracht omtrent de gevolgen van krimp en de bestuurlijke keuzes die men maakt om hierop te anticiperen. Dit is nodig omdat het een kader biedt aan de strategische keuzes die gemaakt dienen te worden in verband met eilandmarketing en de uitvoering daarvan. Bij actiepunten voor de lange termijn valt te denken aan: § Strategisch marketingplan opstellen voor de drie domeinen wonen, werken en recreëren op basis van het, in deze voorverkenning, geboden fundament; § Regionale samenwerking met omliggende overheden, woningcorporaties en stakeholders om de Zuid-Hollandse Eilanden te promoten als ideaal gebied om te wonen en werken; § Samenwerking met woningcorporaties en eigenaren om gebouwen met achterstallig onderhoud op beeldbepalende zichtlocaties op te knappen; § Strategische samenwerking uitbouwen met Zeeland op het gebied van het aantrekken van (inter-)nationale kusttoeristen en bezoekers voor een dagje strand; § Organisatie- en financieringsstructuur voor de organisatie Marketing Goeree-Overflakkee onderzoeken en ontwikkelen in overleg met belanghebbende partijen. Om dit proces inhoud en sturing te geven en in goede banen te leiden hebben wij een conceptadvies opgesteld omtrent de organisatie van eilandmarketing op Goeree-Overflakkee. Hierin adviseren wij om een combinatie van een interne en externe organisatie op te zetten. De strategie zou vooral moeten worden geformuleerd door een ambtenaar in samenwerking met andere relevante ambtenaren van verschillende beleidsterreinen– terwijl de uitvoering vooral een taak zou moeten worden van een citymarketeer in nauw overleg met betrokken ondernemers. Om alvast dit jaar concrete acties te kunnen oppakken en het proces een vliegwieleffect te geven, adviseren wij om een kwartiermaker aan te stellen die ervaring heeft met het op gang brengen van city- en/ of regiomarketing in samenwerking met ondernemers en gemeente.

4


>

INHOUDSOPGAVE 1.

INLEIDING ___________________________________________________________________________ 1.1 OPDRACHTOMSCHRIJVING _________________________________________________________ 1.1.1 AANPAK _____________________________________________________________________ 1.1.2 RESULTAAT __________________________________________________________________ 1.2 WAT IS EILANDMARKETING? ________________________________________________________

7 8 8 9 9

2.

ÉÉN GOEREE-OVERFLAKKEE _________________________________________________________ 2.1 EXTERNE ANALYSE ______________________________________________________________ 2.1.1 DEMOGRAFIE _______________________________________________________________ 2.1.2 ECONOMIE __________________________________________________________________ 2.1.3 SOCIAAL-CULTUREEL ________________________________________________________ 2.1.4 TECHNOLOGIE ______________________________________________________________ 2.1.5 ECOLOGIE __________________________________________________________________ 2.1.6 POLITIEK-BESTUURLIJK _______________________________________________________ 2.2 INTERNE ANALYSE _______________________________________________________________

12 13 13 14 15 16 16 17 18

3.

DOMEIN WONEN _____________________________________________________________________ 3.1 VRAAG _________________________________________________________________________ 3.1.1 STARTERS __________________________________________________________________ 3.1.2 GEZINNEN MET KINDEREN ____________________________________________________ 3.1.3 RANDSTEDELINGEN __________________________________________________________ 3.1.4 KAPITAALKRACHTIGE OUDEREN _______________________________________________ 3.1.5 ANDERE RELEVANTE DOELGROEPEN __________________________________________ 3.1.6 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN OP LOKAAL NIVEAU _________________________ 3.2 AANBOD ________________________________________________________________________ 3.2.1 WOONMILIEUS _______________________________________________________________ 3.2.2 WONINGVOORRAAD __________________________________________________________ 3.2.3 WERKGELEGENHEID __________________________________________________________ 3.2.4 ONDERWIJS _________________________________________________________________ 3.3 SWOT-ANALYSE __________________________________________________________________ 3.4 BELEIDSANALYSE ________________________________________________________________ 3.5 CONCLUSIE _____________________________________________________________________

19 19 19 20 21 21 22 23 24 25 25 27 28 28 31 32

4.

DOMEIN WERKEN ____________________________________________________________________ 4.1 VRAAG _________________________________________________________________________ 4.1.1 BEHOEFTEN VAN BEDRIJVEN UIT VERSCHILLENDE SECTOREN _____________________ 4.1.2 VRAAG NAAR VESTIGINGSPLAATS ______________________________________________ 4.2 AANBOD ________________________________________________________________________ 4.2.1 BEDRIJVEN __________________________________________________________________ 4.2.2 BEDRIJVENTERREINEN ________________________________________________________ 4.2.3 ARBEIDSPOTENTIEEL _________________________________________________________ 4.2.4 ONDERNEMINGSKLIMAAT ______________________________________________________ 4.3 SWOT-ANALYSE __________________________________________________________________ 4.3 BELEIDSANALYSE ________________________________________________________________ 4.4 CONCLUSIE _____________________________________________________________________

33 33 34 35 36 36 38 40 42 44 46 47

5.

DOMEIN RECREËREN ________________________________________________________________ 5.1 VRAAG _________________________________________________________________________ 5.1.1 DE DAGRECREANT ___________________________________________________________ 5.1.2 DE BINNENLANDSE TOERIST ___________________________________________________ 5.1.3 DE BUITENLANDSE TOERIST ___________________________________________________ 5.1.4 ZAKELIJKE BEZOEKER ________________________________________________________ 5.2 AANBOD ________________________________________________________________________ 5.2.1 DAGRECREATIEF AANBOD _____________________________________________________ 5.2.2 VERBLIJFSAANBOD ___________________________________________________________ 5.2.3 HET AANDEEL VAN DE TOERISTISCH-RECREATIEVE SECTOR _______________________ 5.3 SWOT-ANALYSE __________________________________________________________________ 5.3 BELEIDSANALYSE ________________________________________________________________ 5.4 CONCLUSIE _____________________________________________________________________

49 49 50 52 53 54 54 55 56 57 57 60 61

6.

PERSPECTIEF _______________________________________________________________________ 6.1 CONFRONTATIE _________________________________________________________________ 6.2 DENKRICHTINGEN EN KANSRIJKE PRODUCT-MARKTCOMBINATIES _____________________ 6.2.1 GOEREE-OVERFLAKKEE? _____________________________________________________

62 62 66 66

5


6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 7.

EEN VAN DE ZUID-HOLLANDSE EILANDEN? ______________________________________ ONDERDEEL VAN DE ZEEUWSE KUST? _________________________________________ ONDERDEEL VAN DE DELTA? __________________________________________________ SAMENVATTEND _____________________________________________________________

68 69 70 71

VERVOLG ___________________________________________________________________________ 7.1 DRAAGVLAK EN URGENTIE ________________________________________________________ 7.2 KORTE TERMIJN: HANDEN UIT DE MOUWEN _________________________________________ 7.3 LANGE TERMIJN: WERK AAN DE WINKEL ____________________________________________ 7.4 CONCEPT-ADVIES OVER VERVOLGSTAPPEN ________________________________________ 7.4.1 MOGELIJKE ORGANISATIEVORMEN _____________________________________________ 7.4.2 MOGELIJKE ORGANISATIEVORM VOOR GOEREE-OVERFLAKKEE ____________________ 7.4.3 FINANCIERING _______________________________________________________________ 7.4.4 STRATEGIE EN UITVOERING ___________________________________________________ 7.4.5 STAPPENPLAN _______________________________________________________________ 7.5 TOT SLOT _______________________________________________________________________

73 73 73 74 75 75 76 78 79 79 80

GERAADPLEEGDE BRONNEN _____________________________________________________________ 82 ANDERE GERAADPLEEGDE BRONNEN _________________________________________________ 84 DIGITALE ENQUÊTE EN DIGITALE PEILING ______________________________________________ 86 GEHOUDEN INTERVIEWS _________________________________________________________________ 87 DEELNEMERS RONDETAFELGESPREK AMBTENAREN ____________________________________ 87 ANDERE INFORMANTEN & RESPONDENTEN _____________________________________________ 88 BIJLAGEN ______________________________________________________________________________ 89

6


1.

1

INLEIDING

Voor u ligt de voorverkenning naar eilandmarketing op Goeree-Overflakkee. Dit rapport is opgesteld door adviesbureau City Result in opdracht van het Intergemeentelijke Samenwerkingsverband Goeree-Overflakkee (ISGO). “Alweer een publicatie over Goeree-Overflakkee! Dat zulk een gedachte bij menigeen boven zal komen, daaraan twijfelen wij geen ogenblik. Hoe vaak werden opmerkingen van deze strekking al niet vernomen tijdens de veldfase van het onderzoek, waarover in dit geschrift wordt bericht. En het moet gezegd: die opmerkingen zijn op zichzelf alleszins te begrijpen.” - KRAEMER & DE TOMBE (1961), GOEREE-OVERFLAKKEE: HET VERTEKENDE EILAND

Bovenstaand citaat uit een publicatie van 1961 beschrijft het gevoel wat bij ons ontstond in de beginfase van deze voorverkenning. Tijdens het bestuderen van de al eerder verschenen rapporten en beleidsdocumenten kwamen wij een schatkist aan informatie tegen over de verschillende ontwikkelkansen voor Goeree-Overflakkee. Tevens werd ons door bijeenkomsten en onze gesprekken met verschillende personen duidelijk dat men niet zat te wachten op nog een rapport. In andere woorden: op Goeree-Overflakkee is men inmiddels bureau-moe geworden. Volgens velen is de tijd rijp voor actie! De titel van dit rapport: “Voorverkenning Eilandmarketing Goeree-Overflakkee” suggereert wellicht dat dit niet het laatste rapport zal zijn en dat de stapel alleen maar groter wordt. Toch zijn wij ervan overtuigd dat deze voorverkenning het juiste fundament zal bieden voor de veelgevraagde actie. Goeree-Overflakkee is in relatie tot eilandmarketing grondig onder de loep genomen. Op basis hiervan kunnen strategische keuzes voor de langere termijn gemaakt worden – maar de basis is wat ons betreft hiermee ook gelegd voor concrete acties op de kortere termijn. In deze voorverkenning presenteren wij een integrale analyse van Goeree-Overflakkee in relatie tot de domeinen wonen, werken en recreëren. Dit omdat marketing niet alleen een kwestie is van promotie en/ of communicatie – maar een integrale benadering is van vraag en aanbod. In deze voorverkenning zult u dus ook geen adviezen vinden over communicatie-uitingen, maar een gedegen analyse van het fundament: wat Goeree-Overflakkee wel (en niet) te bieden heeft en welke doelgroepen hier wel (en geen) belangstelling voor zullen hebben. De volgende stap is gezet. Maar er is geen sprake van deductie. Uiteindelijk zullen de verschillende belanghebbenden binnen en buiten de nieuwe gemeentelijke organisatie de handen ineen moeten slaan om gezamenlijk de schouders onder eilandmarketing te zetten. Zoals in het eerder genoemde rapport van 1961 passend in het voorwoord wordt geschreven: “Want of hoe deze vragen beantwoord zullen worden, is bovenal een zaak van de eigen eilandse bereidheid tot keuze en positiebepaling in het heden tegenover verleden en toekomst.” - KRAEMER & DE TOMBE (1961), GOEREE-OVERFLAKKEE: HET VERTEKENDE EILAND

Tijdens onze voorverkenning hebben wij gemerkt dat het draagvlak voor eilandmarketing groot is en dat de urgentie gevoeld wordt. Men is – bijna zonder uitzondering – bereid om er gezamenlijk werk van te maken. Om dit te realiseren is het noodzakelijk om te investeren in het vertrouwen tussen bewoners, ondernemers en de gemeentelijke organisatie. Er moet duidelijk worden gemaakt wat men wil bereiken, wat men wil gaan doen en waarom. En zeker niet onbelangrijk: wie bereid is om zich als mede-probleemeigenaar te zien en wie niet. Na wat wij hebben gelezen, gehoord en gezien hebben wij er vertrouwen in dat deze oefening gaat lukken: men draagt het eiland een warm hart toe en begrijpt dat de oplossingen uit de gemeenschap zelf moeten komen. Het eigen belang zal daarom af en toe opzij gezet moeten worden voor het algemeen belang: een toekomstbestendig, zelfbewust en kansrijk Goeree-Overflakkee. Wij wensen u allen veel wijsheid toe met het vervolg en blijven met belangstelling de ontwikkelingen op Goeree-Overflakkee volgen. Martin Boisen, mede namens Susan Wiltink, Carlijn Leenders & Mark Dammers CITY RESULT - BILTHOVEN, DECEMBER 2012

7


1.1

OPDRACHTOMSCHRIJVING

In opdracht van het ISGO is City Result gevraagd om een strategische analyse uit te voeren naar de domeinen wonen, werken en recreëren. De bestuurlijke aanleiding hiertoe is een bestuursopdracht uit 2010 die eilandbrede marketing en promotie van Goeree-Overflakkee beoogt. Daarnaast speelt de gemeentelijke herindeling van de vier gemeenten op Goeree-Overflakkee; Dirksland, Goedereede, Middelharnis en Oostflakkee een centrale rol. Vanaf 1 januari 2013 is de nieuwe gemeente GoereeOverflakkee een feit. De wens is om het eiland in haar geheel naar buiten toe sterker te profileren; een opdracht die makkelijker wordt wanneer het eiland als integraal gebied kan worden bekeken en wanneer er beleid kan worden gevoerd op het bijbehorende schaalniveau. Het doel is om uiteindelijk een beter economische toekomstperspectief te bieden voor heel Goeree-Overflakkee. Daartoe hebben wij in onze benadering van het vraagstuk veel belang gehecht aan zowel een interne, als externe analyse. Deze voorverkenning heeft tot doel een fundament te leggen voor een marketingstrategie voor de domeinen wonen, werken en recreëren. Vanuit deze basis kan een strategisch en operationeel marketingplan worden opgesteld. Onderstaand hebben wij zo bondig mogelijk omschreven welke stappen wij hebben gezet om deze opdracht te vervullen, waardoor duidelijk wordt hoe de bevindingen in deze voorverkenning, de denkrichtingen en de adviezen tot stand zijn gekomen. 1.1.1

AANPAK

Allereerst hebben wij Goeree-Overflakkee grondig onder de loep genomen. Via digitale en analoge bronnen hebben wij een beeld proberen te krijgen van het eiland, haar geschiedenis en de huidige en toekomstige ontwikkelingen. Daarnaast hebben wij een aantal veldwerkdagen besteed aan het rondrijden op het eiland om te kijken naar het landschap, de verschillende gebieden, de kernen, de bedrijventerreinen en de toeristisch-recreatieve voorzieningen. Wij hebben ook gekeken naar de beleving van het eiland vanuit het water. Het doel van deze bezoeken was om door de bril van een bezoeker, een potentiële bewoner, een potentiële investeerder et cetera het eiland te bezien en een genuanceerd beeld te vormen. Onze bevindingen hebben wij gedurende de hele voorverkenning ingezet om andere informatiebronnen van enige persoonlijke reflectie te voorzien. Daarnaast hebben wij gebruik gemaakt van eerder verschenen adviesrapporten, beleidsdocumenten en publicaties. De uitkomsten van onze analyse van de beleidsdocumenten zijn besproken in een rondetafelgesprek met deelnemers uit alle vier de gemeenten op Goeree-Overflakkee (zie lijst op pagina 78). Velen van de beschikbare documenten bevatten goede handvaten om concrete invulling te geven aan eilandmarketing voor Goeree-Overflakkee. Daarnaast hebben wij uiteraard ook zelf waar nodig verschillende databanken en cijfermateriaal geraadpleegd. . Een overzicht van de totaliteit aan ‘geraadpleegde bronnen’ is in te vinden vanaf pagina 73. Om inzicht te krijgen in het potentiële aanbod en de potentiële vraag in termen van verzorgingsgebieden hebben wij een aantal GIS-analyses laten uitvoeren. Hierbij zijn als basis gegevens van onder andere LISA, CBS en CVTO gebruikt. De belangrijkste parameter die wij hebben gebruikt om de vraag en het aanbod binnen het verzorgingsgebied te berekenen is de gemiddelde af te leggen afstand via het wegennet. Voor het bepalen van deze gemiddelde afstanden (reisbereidheid) hebben wij gebruik gemaakt van gegevens uit het Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO, 2011). Naast bovenstaand veldwerk, documentenanalyse en GIS-analyses hebben wij gebruik gemaakt van een digitale enquête en een digitale peiling. Deze instrumenten hebben wij ingezet om een compleet beeld te krijgen van de behoeften, wensen, verwachtingen, prioriteiten en andere relevante onderwerpen die van betekenis zijn wanneer ‘eilandmarketing’ aan bod komt. De digitale enquête is verspreid onder 287 stakeholders. De lijst met stakeholders is samengesteld door het ISGO op basis van input van de vier afzonderlijke gemeenten. De digitale enquête is door

8


124 respondenten ingevuld, wat een vrij grote respons is voor dit soort onderzoeken (43,2%). De digitale peiling is verspreid onder 71 raadsleden en wethouders om zodoende zicht te krijgen op het politieke draagvlak en de urgentie van eilandmarketing. Hiervan hebben 32 respondenten de digitale peiling ingevuld, wat voor dit soort onderzoeken eveneens een gunstige respons is (45,1%). Niet alle uitkomsten van de digitale enquête en de peiling zijn verwerkt in deze rapportage. De ruwe data zijn te vinden in de bijlagen (Digitale enquête: bijlage A; Digitale peiling: bijlage B). De digitale data kunnen later voor aanvullende analyses worden gebruikt indien daar behoefte aan is. De anonimiteit van de respondenten wordt door City Result bewaakt. Een wezenlijk onderdeel van deze voorverkenning zijn de gehouden interviews. Wij hebben in totaal 22 interviews afgenomen met verschillende stakeholders, die ons waardevolle inzichten hebben gegeven in relatie tot de drie domeinen. De lijst met geïnterviewde personen staat op pagina 78. De projectgroep onder voorzitterschap van wethouder Tuk, die bestuurlijke trekker is van het project eilandmarketing, heeft ons gedurende het proces ondersteuning geboden. Daarnaast hebben wij tijdens een aantal presentaties onze denkrichtingen met hen gedeeld en daar open aanmerkingen op ontvangen en verwerkt. 1.1.2

RESULTAAT

Naast dit document hebben wij een adviesbrief opgesteld met een aantal adviezen en richtlijnen voor de vervolgstappen. Dit adviesbrief is later ingebed in de rapport en opgenomen als hoofdstuk 7. Binnenkort verschijnt tevens een informatieve brochure die kort, krachtig en toegankelijk omschrijft wat eilandmarketing is en wat het zou kunnen betekenen voor Goeree-Overflakkee. 1.2

WAT IS EILANDMARKETING?

‘Regiobranding’, ‘regiomarketing’, ‘citymarketing’, ‘stadspromotie’ en vele andere begrippen worden in de praktijk gebruikt als synoniemen voor city- en regiomarketing. Zo ook ‘eilandmarketing’. Symptomatisch voor deze jonge discipline is dat men – net zoals bij traditionele marketing het geval is – geneigd is om gelijk te denken aan reclame of promotie. Hierdoor zijn de logo’s en slogans van steden en streken ook veelal in het nieuws als voorbeelden van city- en regiomarketing. Wat ook logisch is, want deze instrumenten zijn juist ontworpen om de aandacht te trekken. Zo lieten Wouters & Boisen (2010) in een studie zien dat meer dan de helft van de gemeenten in Nederland inmiddels structureel gebruik maken van promotionele uitingen in relatie tot ‘city- en regiomarketing’. Dit tot grote ergernis van wetenschappers, adviseurs, beleidsmakers en uitvoerders die weten dat citymarketing geen synoniem is voor deze uitingen. Uit onderzoek van DNA (2009) bleek dat driekwart van de gemeenten een beleidsnota citymarketing had. Uit ons eigen onderzoek naar de organisatie en financiering van city- en regiomarketing in Nederland (Leenders & Boisen, 2013) komt onder andere naar voren dat de invulling die gegeven wordt aan ‘citymarketing’-beleid in Nederland erg varieert. Het varieert in termen van strategie, uitvoering, organisatie en financiering. In sommige gemeenten is het een essentieel, strategisch deel van ontwikkelingen binnen een gemeente. In andere gemeenten is de organisatie van city- en regiomarketing ondergebracht bij een promotiebureau. Omdat er in het werkveld vele verschillende invullingen worden gegeven aan city- en regiomarketing is het op zijn plaats om duidelijk te beschrijven wat wij onder city- en regiomarketing verstaan. En als afgeleide hiervan onze visie op wat eilandmarketing zou moeten zijn. Bijzonder hoogleraar Gert-Jan Hospers definieert ‘citymarketing’– op basis van een eerdere definitie van Angelique Lombarts – als volgt: “Citymarketing is het lange termijn proces en/of het beleidsinstrument bestaande uit verschillende, met elkaar samenhangende activiteiten gericht op het behouden en aantrekken van specifieke doelgroepen voor een bepaalde stad.” - HOSPERS (2009), CITYMARKETING IN PERSPECTIEF.

Marketing – en zo ook city- en regiomarketing (waarvan eilandmarketing afgeleid is) – is veel meer dan promotionele inspanningen alleen. Het gaat uit van kennis van vraag en aanbod. Het tracht de 9


verschillende behoeften, wensen en uiteenlopende verwachtingen van verschillende doelgroepen (vraag) af te stemmen op wat een gebied feitelijk te bieden heeft (aanbod). In andere woorden: marketing zoekt naar optimale product-marktcombinaties. Wanneer deze in de gemeente of stad aanwezig zijn en van voldoende kwaliteit zijn, kan promotie worden ingezet als middel om deze onder de aandacht te brengen. Wanneer onvoldoende of kwalitatief onvoldoende product-marktcombinaties aanwezig zijn, moet vooral werk worden gemaakt van het ontwikkelen daarvan. In die situatie is promotie meestal niet het juiste middel om in te zetten. City- en regiomarketing moet niet een simpele schreeuw om aandacht worden. Om te slagen moet het een bewuste, strategische inzet zijn om verschillende doelgroepen (beter) te bereiken en (beter) te bedienen. Marketing is uiteindelijk altijd gericht op het beïnvloeden van het gedrag (zie figuur 1). Naamsbekendheid, onderscheidende positionering en positieve beeldvorming zijn belangrijke processen omdat ze invloed hebben op het gedrag – maar uiteindelijk moet het gedrag zelf centraal staan. Doelstellingen moeten dus ook voor een groot deel geformuleerd worden op basis van gewenst gedrag van specifieke doelgroepen. FIGUUR 1 - PRODUCT-MARKTCOMBINATIES EN MARKTSEGMENTEN IN CITY- EN REGIOMARKETING

BRON: MARTIN BOISEN / CITY RESULT

Het gedrag dat men tracht te beïnvloeden gaat grofweg gezegd over wonen, werken en recreëren (bijvoorbeeld locatiekeuzegedrag, bestemmingskeuzegedrag en koopgedrag) en de belevenis en waardering daarvan. Daarvoor moet er een goed woonmilieu, ondernemingsklimaat en leisure aanbod aanwezig zijn (producten en diensten). De marktsegmenten waarmee city- en regiomarketing te maken heeft, zijn grofweg te segmenteren in: huidige en potentiële bewoners, huidige en potentiële bedrijven en huidige en potentiële bezoekers. Binnen die drie marktsegmenten kan gekozen worden voor bepaalde, specifiekere doelgroepen. Een voorbeeld hiervan is de groep starters. Men besteedt extra aandacht aan deze groep, omdat zij de economie en werkgelegenheid op termijn stimuleren. Maar ook omdat de groep starters hierdoor eerder op het eiland zullen blijven wonen, een gezin stichten en gebruik maken van allerlei daaraan gerelateerde voorzieningen. Bij het kiezen van specifiekere doelgroepen is het ook belangrijk om te kijken naar kwantitatieve en kwalitatieve doelen. Het gaat niet alleen over meer maar ook over beter. En soms gaat het zelfs over minder maar beter. Denk bijvoorbeeld aan krimpgebieden waar het een uitdaging is om bevolkingsdaling niet te laten resulteren in kwaliteitsvermindering. Selectiviteit is hierbij nodig – en marketing kan een fundament bieden voor het maken van de benodigde keuzes. City- en regiomarketing speelt een rol in het op elkaar afstemmen van beleid, doelstellingen en strategieën binnen de gemeente, maar ook vooral tussen de gemeente, andere (semi-)overheden en private partijen op en rondom het gebied in kwestie. Partijen die er gezamenlijk iets van willen maken. Een zeer belangrijke aspect van city- en regiomarketing is dat het pas zin heeft wanneer men werk maakt van zowel de producten en diensten, als van de beeldvorming en bekendheid van de stad of 10


regio in kwestie. Voor Goeree-Overflakkee is dit ook zeker het geval. Zonder aandacht te schenken aan productontwikkeling en verbetering van de dienstverlening in het gebied wordt geen recht gedaan aan de potentie van marketing om vraag en aanbod beter op elkaar aan te laten sluiten. Met promotie alleen red je het niet.

11


2.

2

ÉÉN GOEREE-OVERFLAKKEE

“Goeree-Overflakkee is een authentiek en vitaal beleveniseiland in de Delta. Daarin is het ontspannen wonen, werken en recreëren in dorpen en landschappen met een hoge herkenbare ruimtelijke kwaliteit. Duurzaamheid staat hoog in het vaandel. De belangrijkste economische peiler is de toeristische sector. Ook andere economische initiatieven zijn welkom, als zij qua aard en schaal inpasbaar zijn in de cultuurhistorisch waardevolle landschapsstructuur en het open agrarische karakter van het eiland.” - REGIONALE STRUCTUURVISIE GOEREE-OVERFLAKKEE (PROVINCIALE STATEN VAN ZUID-HOLLAND, 2011)

Bovenstaande visie omschrijft in afgewogen woorden de richting waarin Goeree-Overflakkee zich de komende jaren wil ontwikkelen als het aan de overheden ligt. Het schrijven van beleidsvisies, beleidsplannen en beleidskaders op ‘regionaal’ niveau was tot voor kort nodig om ontwikkelingen op het gehele eiland in de juiste banen te leiden. Vanaf 1 januari 2013 wordt het eiland bestuurd door één gemeentelijke organisatie. De huidige gemeenten Dirksland, Goedereede, Middelharnis en Oostflakkee gaan samen in één bestuurlijke en ambtelijke organisatie. Hierdoor ontstaat Gemeente Goeree-Overflakkee, een gemeentelijke organisatie die verantwoordelijk wordt voor het hele eiland en haar bevolking. De nieuwe gemeente 2 zal rond de 50.000 inwoners tellen, verdeeld over een gebied van iets meer dan 260 km . Voor Nederlandse begrippen een dunbevolkt gebied, met relatief grote afstanden tussen de verschillende kernen. (figuur 2) FIGUUR 2 - OVERZICHTSKAART GEMEENTE GOEREE-OVERFLAKKEE

BRON: BEWERKING DOOR CITY RESULT OP BASIS VAN GOOGLE MAPS

Het landschap op Goeree-Overflakkee is gevarieerd te noemen. De Kop van Goeree wordt gekenmerkt door een kustzone, met duinen bosgebieden. Hier neemt landbouw ongeveer 50% van de oppervlakte voor haar rekening. Op Overflakkee is meer dan 80% van de oppervlakte landbouwgrond. Er is slechts weinig bos en het landschap wordt gekenmerkt door eindeloze vergezichten. Tussen de noordkust, met haar oriëntatie op het Haringvliet, en de zuidkust met haar oriëntatie op de Grevelingen is ook de benodigde verschillen waar te nemen in termen van landschap. Deze landschappelijke verschillen zijn ook zichtbaar in de huidige sociaaleconomische en culturele compositie van de eiland. De toeristisch-recreatieve sector is sterk vertegenwoordigd op de Kop van Goeree vanwege het kusttoerisme en strandbezoek. Op de rest van het eiland is deze sector relatief gezien veel minder vertegenwoordigd. Waar deze aanwezig is valt te denken aan kleine jachthavens, voorzieningen voor de eigen bevolking en een aantal verblijfsaccommodaties op voornamelijk zeer kleine schaal.

12


In de huidige situatie worden deze verschillen opgevangen door het bestaan van vier afzonderlijke gemeenten. Wanneer deze gemeenten samengaan, ontstaat een spanningsveld omdat men in de prioriteitstelling keuzes zal moeten maken. Bij het focussen op kansen in de toeristisch-recreatieve sector kan dit bijvoorbeeld snel leiden tot beeldvorming rond het bevoordelen van de Kop van Goeree. Vanaf 1 januari 2013 mag de gemeentelijke organisatie het hele eiland vertegenwoordigen. Dit betekent echter niet dat het eiland automatisch het meest logische schaalniveau wordt voor alle actoren om zich op te richten. Ondernemers en inwoners richten zich nog steeds op het schaalniveau waar ze zich voor de herindeling ook al op richtten. Het aantal initiatieven tot bijvoorbeeld voor het oprichten van dorpsraden en andere overlegorganen is sterk toegenomen na de bekendmaking van de gemeentelijke herindeling – waarbij het geen geheim is dat niet alle bewoners op het eiland even blij zijn met de fusie. “Het eiland is (nog) geen wij-land. Zonder eigen identiteit is promotie naar buiten toe zeer kwetsbaar.” - INTERVIEW

Veel inwoners zijn niet alleen bezorgd over de verschuivingen in prioriteiten, beleid en dienstverlening die de herindeling met zich mee brengen. Men is ook bezorgd over het behouden van de eigenheid van de verschillende kernen. De lokale identiteit wordt in de belevenis van sommigen bedreigd door de schaalvergroting. Een schaalvergroting die voor vele inwoners misschien wel fysisch-geografisch logisch is (het is tenslotte een eiland), maar die niet logisch is in termen van de eigen verbondenheid met een specifieke kern of streek. Men moet nog overtuigd raken van de positieve elementen van het samengaan van de vier gemeenten. Daadkrachtig bestuur en een ambtelijke organisatie die efficiënte en vriendelijke dienstverlening de hoogste prioriteit geeft vormt het beste argument om deze scepsis het hoofd te bieden. De verwachtingen van ondernemers, ambtenaren en bestuurders zijn dan ook dat een grotere gemeente eerder in staat zal zijn om een hoogkwalitatieve dienstverlening te leveren richting burgers en ondernemers op Goeree-Overflakkee. En dat een integrale visie op de toekomst van GoereeOverflakkee straks kan rekenen op medewerking van één faciliterende overheid. In het kader van deze voorverkenning naar eilandmarketing zal Goeree-Overflakkee als een integraal gebied worden beschouwd. Ook wanneer dit leidt tot gevoelige uitspraken, selectieve prioriteitstellingen en ruimtelijke discriminatie. Een nieuwe gemeente moet vrij zijn om die prioriteiten te bepalen, die vanuit haar standpunt het grootste voordeel voor het gebied in zijn geheel levert. Maar zelfs met één gemeentelijke overheid, dat het bestuur van geheel Goeree-Overflakkee voor haar rekening neemt, zijn er talloze externe factoren die van invloed zijn op het lokale. In het volgende stuk presenteren wij daarom een beknopte externe analyse van verschillende trends en ontwikkelingen die van invloed (kunnen) zijn op Goeree-Overflakkee. 2.1

EXTERNE ANALYSE

Hieronder worden de voornaamste macrotrends in een DESTEP-analyse beschreven. DESTEP is een afkorting voor Demografie, Economie, Sociaal-cultureel, Technologie, Ecologie en Politiek-bestuurlijk. Het gaat hierbij om trends die zich binnen nu en tientallen jaren op nationaal en internationaal niveau afspelen en die al dan niet directe invloed hebben op Goeree-Overflakkee. Als basis voor deze DESTEP-analyse hebben wij gebruik gemaakt een DESTEP van Verkeer & Waterstaat (2008) en deze aangevuld met relevante informatie uit andere bronnen en onze eigen inzichten. 2.1.1

DEMOGRAFIE

Er is een zichtbare trend gaande van een groeiend aandeel ouderen in de maatschappij. Deze trend zal zich naar verwachting de komende jaren voortzetten en versterken. Het groeiend aantal ouderen heeft zowel een positieve als negatieve kant. Enerzijds hebben deze ouderen een relatief groot inkomen dat zij kunnen besteden. Anderzijds zal de zorgvraag de komende jaren toenemen. Ouderen zijn daarnaast als groep steeds flexibeler en vitaler, wat zich vertaalt in het afleggen van grotere reisafstanden voor bijvoorbeeld vrijetijdsbesteding en voorzieningengebruik. Ontgroening is een andere demografische tendens. Dit houdt in dat er minder kinderen geboren worden. Op regionaal niveau trekken gezinnen met kinderen en jongeren en hoogopgeleiden naar de 13


(grotere) steden. De bevolking concentreert zich rond deze stedelijke gebieden en de landelijke streken in hun nabijheid. In sommige gebieden worden momenteel voldoende kinderen geboren, maar deze vertrekken na de middelbare school in grote getale naar stedelijke gebieden in verband met het volgen van een opleiding. Naar verwachtingen zullen velen niet terugkeren door gebrek aan werkgelegenheid. Samen leiden vergrijzing en ontgroening tot demografische krimp. In eerste instantie van perifere, landelijke regio’s zoals Noordoost Groningen, Zuid-Limburg en Zeeland. Maar op langere termijn zal de hele bevolking van Nederland bij ongewijzigd immigratiebeleid naar verwachting afnemen. In gebieden die te maken krijgen (of hebben) met demografische krimp is sprake van structurele bevolkingsdaling. Door een stijging in aantal echtscheidingen neemt de huishoudensdaling minder snel af, waardoor de behoefte naar woningen minder snel afneemt dan de bevolking. Een aantal gebieden in Nederland heeft nu al te maken met demografische krimp. Goeree-Overflakkee is ingedeeld als anticipeergebied, wat inhoudt dat men hier voorbereidingen moeten treffen voor demografische krimp in de nabije toekomst. FIGUUR 3 - BEVOLKINGSPIRAMIDE VOOR DE NIEUWE GEMEENTE GOEREE-OVERFLAKKEE

Vrouwen

Mannen

90 jaar of ouder 80 tot 90 jaar 70 tot 80 jaar 60 tot 70 jaar 50 tot 60 jaar 40 tot 50 jaar 30 tot 40 jaar 20 tot 30 jaar 10 tot 20 jaar Jonger dan 10 jaar

-‐5000 -‐4000 -‐3000 -‐2000 -‐1000

0

1000

2000

3000

4000

5000

BRON: CBS STATLINE (2012)

In de bevolkingspiramide (figuur 3) is de demografische krimp nog niet duidelijk te zien. Op basis van de huidige bevolkingsdistributie over leeftijdscategorieën kan geconstateerd worden dat de bevolking nog niet aan het krimpen is, maar stabiliseert. Gecombineerd met de bovengenoemde processen van vergrijzing en ontgroening is echter te verwachten dat ook Goeree-Overflakkee in de nabije toekomst te maken zal krijgen met de bedreigingen die demografische krimp met zich meebrengt. In heel Nederland zal naast de bovenstaande ontwikkelingen ook de bevolking naar alle waarschijnlijkheid steeds multicultureler worden. Dit geldt niet alleen voor de grote steden. De allochtone bevolking van Nederland wordt steeds mobieler in economische, sociale en ook in de ruimtelijke zin van het woord. Hierdoor zullen allochtone gezinnen eerder geneigd zijn om een gezinswoning in een landelijke omgeving te betrekken dan eerder het geval is geweest. Naar verwachting zal het aandeel hoogopgeleiden binnen de beroepsbevolking blijven stijgen. Vrij verkeer van personen, arbeid en kapitaal binnen de Europese Unie zorgt ervoor dat het steeds makkelijker zal worden om zich in Nederland te vestigen en te werken. De demografische consequenties hiervan zijn echter niet met enige zekerheid te voorspellen. 2.1.2

ECONOMIE

Demografische krimp heeft grote sociaaleconomische gevolgen. Een voorbeeld hiervan is dat een kleiner wordende beroepsbevolking zorg moet dragen voor de sociale voorzieningen (bijvoorbeeld zorgen pensioenkosten). De betaalbaarheid van deze voorzieningen komt hiermee steeds meer onder druk te staan. De consequenties voor de economie zijn niet te overzien, maar het is zeker dat

14


de inrichting van de welvaartsstaat Nederland ingrijpende veranderingen zal kennen in de komende decennia. De komende jaren zullen in het teken staan van het terugdringen van de (groei van de) staatschuld waardoor ingrijpende economische bezuinigingen en ombuigingen te verwachten zijn. Het is moeilijk voor te stellen dat zulke maatregelen geen directe consequenties zullen hebben voor de koopkracht van alle burgers van Nederland, wat weer kan leiden tot moeilijke tijden voor verschillende economische sectoren – in het bijzonder de detailhandel en de horeca. Het economische klimaat voor het komende decennia is zeer lastig te voorspellen. De Eurocrisis blijft als een donkere wolk boven de economie hangen. Het voorkomen van verdere escalatie van de crisis vergt een grote inspanning van regeringen en centrale banken. De opstelling van Nederland is hierin medebepalend, net zoals de opstelling van andere landen. Naast de huidige economische crisis is te verwachten dat de globalisering verder zal gaan. De economische groei van opkomende economieën zoals de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) en de bloei van de Oost-Europese landen zullen zorgen voor een toename in het handelsverkeer. Nederland als handelsland en de haven van Rotterdam als grootste logistieke hub van Europa zullen hiervan naar verwachting profiteren. Te constateren valt dat de economie richting een 24-uurs economie gaat. Digitaal is dit al een feit, maar fysiek nog niet: toch neemt de vraag naar uitgebreidere winkelopeningstijden toe. Vroeger en later open – ook zaterdag en zondag - is een ontwikkeling die vooral in de (grotere) steden te zien is, maar de vraag hierna zal naar verwachting overal toenemen, mede dankzij de vervaging tussen werktijden en vrijetijd. 2.1.3

SOCIAAL-CULTUREEL

Op sociaal-cultureel vlak is een trend van individualisering zichtbaar. Een hang naar persoonlijke ontplooiing en de focus op de eigen ontwikkeling resulteert in een transformatie van vele processen en instituten in de samenleving. Waaronder ook de rol van religie, waarbij de rol van de kerk een verandering ondergaat. De jongere generaties groeien op in een sfeer van individualisering, waardoor de waarden van de gemeenschap vaak ingevuld worden door zakelijke netwerken in plaats van sociale. Zo is nu al een vergrijzing van vrijwilligers waarneembaar. Structureel vrijwilligerswerk trekt minder jongeren, die liever projectmatig betrokken willen zijn bij projecten waarbij de eigen ontwikkeling een centrale rol speelt. De individualisering resulteert ook in – en wordt versterkt door – een stijgend aanbod van verpersoonlijkte producten en diensten. Zelfs bij het aanschaffen van een nieuwe auto is het mogelijk om zelf de precieze samenstelling van materialen en kleuren te bepalen. De markt speelt namelijk steeds meer in op individualisering, waardoor het aanbod van producten en diensten op het gebied van voeding, vrije tijd en zelfs de woningmarkt meer ingezet wordt op behoeften en preferenties van het individu. In de werksfeer zijn ontwikkelingen zoals ‘het nieuwe werken’ en de stijgende hoeveelheid zzp’ers ook onderdeel van deze individualisering. Door de nieuwe technologische mogelijkheden hoeven mensen niet langer tussen 9.00 en 17.00 uur op kantoor te zijn. Iets wat grote consequenties heeft voor de vraag naar en het inrichten van kantoren en bedrijventerreinen. Door het nieuwe werken en het altijd bereikbaar zijn vervaagt de grens tussen werk en vrije tijd. Niet alleen in termen van tijd, maar ook in termen van ruimte. De hiërarchische structuur en de vele instituten die de samenleving tot voor kort kenmerkten (bijvoorbeeld bedrijven) worden hierdoor vervangen door een netwerkstructuur die bestaat uit min of meer op zich staande eenheden. Als laatste element van de sociaal-culturele ontwikkelingen dat in dit stuk benoemt moet worden is de toenemende betekenis van “het lokale”. De wereld wordt steeds als groter ervaren, grenzen worden vloeiend en poreus en de mentale mobiliteit neemt toe. Hierdoor ontstaat aan de ene kant een ontworteling – waardoor mensen eerder communiceren en zaken doen met mensen over de hele wereld – en aan de andere kant ontstaat een stijgende behoefte naar de eigen identiteit. Bij de

15


individualisering hoort dus ook globalisering en glokalisering. Het belang van het lokale als onderdeel van de ontstaansgeschiedenis of de identiteit van het individu neemt toe. Dit zie je ook terug in de vrije tijd bijvoorbeeld door de vraag naar streekproducten of de hang naar authenticiteit. 2.1.4

TECHNOLOGIE

Een technologische trend die nog altijd doorzet is de vraag naar hernieuwbare energiebronnen en het opwekken van duurzame energie. In 2.1.5 wordt hier dieper op ingegaan – maar in termen van technologische ontwikkelingen valt te denken aan zogenaamde ‘smart grids’ waarbij energieopwekking decentraal kan worden georganiseerd. Voor grote technologische ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie kan gedacht worden aan de steeds zuiniger wordende auto’s, met bijzonder aandacht voor de elektrische auto’s waarvan de actieradius almaar toeneemt. Deze auto’s geven veel minder overlast in termen van luchtvervuiling en lawaai. Op middellange termijn zal een toename van het gebruik van deze auto’s leiden tot een grote vraag naar oplaadpunten in de openbare ruimte – en er zullen hiervoor verdienmodellen moeten worden ontwikkeld. De technologische ontwikkeling op digitaal gebied is allesbehalve tot halt geroepen. Het Internet ontwikkelt zich nog altijd razendsnel en de opkomst van smartphones en tablets de afgelopen jaren heeft een vernieuwde impuls gegeven voor de zogenaamde social media kanalen, location-based marketing en andere mobiele diensten. In Nederland zijn er nu 8,2 miljoen mobiele internetgebruikers. Het percentage smartphones ligt naar verwachting boven de zestig procent. In augustus 2011 was dit 42% en eind 2011 al 52%. Op dit moment is 66% van alle verkochte mobiele telefoons in Nederland een smartphone. Verder verwacht Sanoma dat 30% van de Nederlandse gezinnen eind 2012 een tablet heeft. Dit komt neer op 4,4 miljoen gebruikers, verdeelt over 2,2 miljoen tablets (Emerce, 2012). De stille revolutie die deze mobiele apparaten met zich meebrengen hebben vergaande consequenties voor hoe mensen media consumeren. Websites als www.telegraaf.nl worden vaker bezocht via dit soort apparaten dan via een computer (Emerce, 2012). Om niet te vergelijken met de papieren krant. Volgens een onderzoek van TNS Nipo gebruiken Android-gebruikers (één van de besturingssystemen voor smartphones) hun apps al gemiddeld meer dan een uur per dag (Frankwachting.com, 2012). Dit is dus exclusief bellen, sms’en en andere handelingen. Ter vergelijking de gemiddelde Nederlander kijkt 3 uur per dag naar de televisie. De mobiele apparaten zullen in toenemende mate de traditionele media aanvullen – maar ook beconcurreren. Langzaam, maar zeker wordt glasvezel uitgerold over Nederland, wat hand in hand gaat met een toenemende vraag naar bandbreedte van huishoudens en bedrijven. Hierdoor digitaliseert het aanbod van televisie, filmverhuur en vele andere diensten in sneltreinvaart. 2.1.5

ECOLOGIE

De toekomstige stijging van de zeespiegel, de veranderende rivierafvoer, de verdroging en verwachte weersextremen hebben een directe impact op de inrichting van de maatschappij. Ruimtelijke ordening en het milieu- en waterbeleid in Nederland staat direct centraal wanneer men kijkt naar de gevolgen van klimaatveranderingen en de adequate maatregelen die nodig zijn om hierop in te spelen. Heel concreet worden momenteel dijken verhoogd wat ingrijpende gevolgen heeft voor de Nederlandse kust en de grotere rivieren. De komende decennia worden hiervoor veel middelen vrijgemaakt, wat in positieve zin betekent dat er parallel hieraan nieuwe ontwikkelkansen ontstaan voor bijvoorbeeld toerisme en recreatie. Het besef dat collectieve actie van overheid en bedrijfsleven nodig is om de veranderingen in de toekomst het hoofd te kunnen bieden wordt steeds groter. Het niveau van consumptie en welvaart kan in de toekomst alleen behouden worden als er veel geïnvesteerd wordt in duurzame ontwikkeling op de gebieden waarbij anders grote schaarste zal ontstaan: hier valt te denken aan milieu, energie, ecologie en biodiversiteit. De natuurlijke hulpbronnen worden namelijk anders uitgeput bij een gelijkblijvende consumptieve vraag. De bevolkingsdaling biedt hier geen soelaas voor, door de al

16


eerder genoemde focus op individualisering en daarbij behorende consumptiepatronen (eenpersoonshuishoudens zijn minder efficiënt dan meerpersoonshuishoudens). De behoefte aan andere energiedragers en energiebronnen – zoals wind-, geothermisch-, biomassa-, zon- en waterenergie – zal toenemen. Hiervoor is samenwerking tussen verschillende overheden, ondernemers en de bevolking cruciaal. Weerstand vanuit de bevolking tegen windmolens op land, die vaak gezien worden als horizonvervuiling en bronnen van lawaai moet serieus worden genomen, zonder hierbij het algemeen belang uit het oog te verliezen. Naast deze ontwikkelingen is waar te nemen dat de huidige focus op klimaatverandering ligt op het inperken van de CO2-uitstoot. Andere ecologische onderwerpen zoals dierenwelzijn, bescherming van flora en fauna en natuurvraagstukken verliezen daardoor de aandacht. Bovendien wordt in economisch slechte tijden eerder andere afwegingen gemaakt tussen de waarde van economische ontwikkeling en de waarde van natuurbescherming. Natuurorganisaties staan onder druk en zullen in stijgende mate opzoek moeten gaan naar aanvullende manieren om geld voor onderhoud en bescherming te genereren. Ironisch genoeg is dezelfde beschermingsregulering waarvoor ze zelf hard hebben gevochten nu regelmatig een blok aan hun been voor hoognodige economische exploitatie. 2.1.6

POLITIEK-BESTUURLIJK

De overheid moet vooral faciliteren. Inmiddels is dit een cliché geworden, waarbij aan ‘faciliteren’ allerlei verschillende betekenissen worden toegekend. Feit is dat de nationale overheid decentraliseert, waardoor de kosten en baten anders worden verdeeld over de verschillende schaalniveaus. Dit gebeurt vaak in het kader van bestuurlijke efficiëntie en tracht versnelling van de besluitvaardigheid en vermindering van de bureaucratie te behalen. Steeds meer taken worden uitbesteed aan de markt en meer projecten worden door verschillende constellaties van publiekprivate samenwerkingsverbanden uitgevoerd. Hierbij ontstaat een wildgroei aan verschillende regionaliseringen en vervaagt de voormalige hiërarchische structuur van het Huis van Thorbecke. De Europese Unie is ook niet onbelangrijk. De focus op een vrije, interne markt zonder concurrentiestorende, nationale regulering is inmiddels uitgebreid naar vrije arbeidsmarkt. Door de financiële crisis is in versnelt tempo sprake van verregaand begrotingsbeleid en controle op de financiële markten vanuit de Europese Unie. Hierdoor verliest de Nederlandse overheid indirect soevereiniteit en zijn nationale, regionale en lokale consequenties niet uit te sluiten. Het wordt steeds belangrijker wat er op Europees niveau besloten wordt. De herverdeling van kosten, baten, bevoegdheden en verantwoordelijkheden vindt plaats in heel Europa, maar heeft voor elk land andere consequenties. In Nederland leidt dit proces direct tot (toenemende) herinrichting; vooral op het gemeentelijke niveau. Een resultaat hiervan is de vele gemeentelijke fusies die de laatste jaren hebben plaatsgehad – ook die op Goeree-Overflakkee. De decentralisatie van besluitvorming vraagt meer van het ambtelijke apparaat omdat de processen complexer worden. De rol van provincies, waterschappen en stadsregio’s staat continu ter discussie. Intussen is het nieuwe Regeerakkoord van de VVD en de PvdA gepresenteerd. Hierin valt ook over voorgaande onderwerpen het nodige te lezen: “Een grote decentralisatie van taken en bevoegdheden vergt medeoverheden die op een passende schaal zijn georganiseerd. Voor de lange termijn hebben wij het perspectief van vijf landsdelen met een gesloten huishouding en gemeenten van tenminste honderdduizend inwoners voor ogen. De inwonersnorm kan worden aangepast aan de bevolkingsdichtheid in verschillende delen van het land. De waterschappen worden samengevoegd met de landsdelen. Samen met de medeoverheden willen we dit lange termijn perspectief realiseren. Ontwikkelingen in de gewenste richting worden aangemoedigd.” - REGEERAKKOORD VVD-PVDA (2012)

Over de precieze uitwerking van bovenstaande visie, de tijdslijn die hierbij hoort en de concrete invloed op Goeree-Overflakkee valt op dit moment niets concreets te zeggen. Daarvoor is de presentatie van het Regeerakkoord op 29 oktober jongstleden nog te recent. In hetzelfde Regeerakkoord (2012) wordt voorzien in een aanpassing van de rol van woningcorporaties, die voortaan direct onder de gemeenten zou moeten vallen. De schaal van de 17


woningcorporaties zal tevens worden aangepast op het schaalniveau van de regionale woningmarkt. De schaalgrootte van de nieuwe Gemeente Goeree-Overflakkee is met haar 50.000 inwoners, op basis van de in het citaat genoemde opmerking over de bevolkingsdichtheid, wellicht toereikend om als zelfstandige entiteit te blijven opereren. De consequenties voor Goeree-Overflakkee zijn omvangrijk: op basis hiervan lijkt het meer dan waarschijnlijk dat de provincies Zuid-Holland en Zeeland samen zullen gaan in één nieuw landsdeel. Voor Goeree-Overflakkee een interessante ontwikkeling gezien het feit dat het eiland precies op de fysieke, maar ook de mentale grens tussen Zuid-Holland en Zeeland ligt. Uiteraard valt te bezien welke plannen uit het Regeerakkoord opvolging krijgen in daadwerkelijk beleid en op welke termijn, maar het signaal is in ieder geval duidelijk afgegeven. Het is te verwachten dat dergelijke ontwikkelingen in de komende jaren gaan spelen, ongeacht het politieke landschap. 2.2

INTERNE ANALYSE

Voorgaande DESTEP-analyse presenteert een aantal externe factoren die invloed hebben - nu en in de toekomst - op alles wat zich afspeelt op Goeree-Overflakkee. Deze macro-context is belangrijk om mee te wegen wanneer men kijkt naar de interne aspecten van een gebied. De komende drie hoofdstukken omvatten de interne analyse van de domeinen wonen, werken en recreëren op Goeree-Overflakkee. De hoofdstukken volgen dezelfde opbouw en structuur. Eerst wordt de vraag omschreven aan de hand van doelgroepen en/ of activiteiten. Daarna wordt het aanbod in kaart gebracht. Vervolgens presenteren wij een SWOT-analyse waarin afstemming tussen vraag en aanbod geconfronteerd wordt met de externe trends- en ontwikkelingen die in het vorige stuk (2.1) beschreven zijn. Een beleidsanalyse laat zien welke beleidsdoelstellingen geformuleerd zijn op lokaal, eilandelijk en provinciaal niveau voor het domein in kwestie. Tot slot wordt per domein een aantal conclusies getrokken.

18


3.

3

DOMEIN WONEN

Het domein wonen vormt vaak de basis voor sociaal beleid en ruimtelijke ordening – en ‘bewoners’ zijn uiteindelijk (bijna) altijd het belangrijkste marktsegment om te bedienen. Zoals in figuur 4 te zien is staan de woonmilieus centraal als verbindende schakel tussen het marktsegment bewoners en het gedrag dat men hoopt te beïnvloeden: ‘het wonen’. Maar uiteraard zijn de drie domeinen nauw met elkaar verbonden. Wanneer men kiest om ergens te (blijven) wonen is het totaalpakket aan voorzieningen, vrijetijdsaanbod en werkgelegenheid van invloed. FIGUUR 4 - HET DOMEIN ‘WONEN’ IN RELATIE TOT DE ANDERE TWEE DOMEINEN


In dit hoofdstuk presenteren wij onze analyse van dit domein in relatie tot Goeree-Overflakkee als integraal gebied. Eerst zal aandacht worden besteed aan een aantal potentieel interessante doelgroepen. Hierbij wordt de vraag onder verschillende bewoners in kaart gebracht (3.1). Vervolgens worden de aanwezige woonmilieus beschreven, waardoor een typering van het aanbod ontstaat (3.2). Om de mogelijke afstemming tussen vraag en aanbod in kaart te brengen, presenteren wij daarnaast een SWOTanalyse (3.3) en spiegelen deze aan de uitkomsten van de beleidsanalyse (3.4). Tot slot presenteren wij conclusies omtrent het domein wonen op Goeree-Overflakkee. 3.1

VRAAG

In deze paragraaf worden de voor Goeree-Overflakkee relevante doelgroepen binnen het domein ‘wonen’ beschreven. Wij kijken vooral naar het onderdeel van de vraag die aan het veranderen is, of waarvan wij verwachten dat het in de (nabije) toekomst zal veranderen. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen huidige bewoners en potentieel nieuwe bewoners. Uiteindelijk zijn de huidige bewoners het belangrijkste marktsegment. Indien men goed kijkt naar de vraag die bij hen leeft – en men weet in hun behoeften te voorzien – dan weet men zeker dat er goed aan de weg getimmerd wordt. Het grootste deel van de, in deze paragraaf beschreven doelgroepen zal dan ook bestaan uit huidige bewoners, die door veranderingen in hun leefsituatie andere behoeften krijgen dan nu het geval is. 3.1.1

STARTERS

Over starters wordt in heel Nederland in beleidsnotities veel geschreven. Het is een lastig te definiëren groep. Starters kunnen reeds van jongs af aan woonachtig zijn op Goeree-Overflakkee, of ze kunnen van omringende gebieden – zoals Schouwen-Duiveland – afkomstig zijn. In het eerste geval hoeft 19


deze groep niet aangetrokken te worden, deze mensen wonen immers al op het eiland en zijn bijvoorbeeld (voor het eerst) op zoek naar zelfstandige woonruimte. In beide gevallen is het belangrijk dat Goeree-Overflakkee iets te bieden heeft voor deze doelgroep. Anders kiezen ze niet voor GoereeOverflakkee, wat uiteindelijk tot een versnelling van demografische (en economische) krimp kan leiden. Maar wat hebben starters nodig? Wat kenmerkt hun vraag? Een starter is een individu of een stel dat voor het eerst gaat samenwonen in een (zelfstandige) woning. Een starter zoekt over het algemeen een relatief kleine woning. Meer dan andere doelgroepen hebben starters vaak behoefte aan horecavoorzieningen, culturele voorzieningen en sportvoorzieningen binnen een afzienbare reistijd. Datgene wat alle starters bindt is dat ze geen woning hoeven te verkopen. Hierdoor zijn ze niet afhankelijk van verkoopprijzen van oude woningen, hypotheekschulden en andere lasten. Echter, ze hebben vaak ook geen opgebouwd kapitaal om in te zetten voor een nieuwe woning. De huursector biedt hier (vaak tijdelijk) een oplossing voor, maar sociaaleconomisch zijn starters (zeker wanneer het stellen betreft) vaak in een positie waar het investeren in een eigen woning juist hoog op de wenslijst staat. Omstandigheden als een onzekere arbeidsmarkt (veel tijdelijke contracten) en strenge hypotheekeisen zorgen voor onrust op lokaal en regionaal niveau. Op Goeree-Overflakkee zelf heeft men te maken met het feit dat een deel van de starters wegtrekt naar andere delen van het land in verband met het volgen van opleidingen of door gebrek aan carrièreperspectief. Doordat de starters in mindere mate aanwezig zijn, zijn vele voorzieningen die zij wenselijk achten niet langer rendabel – waardoor de kans op een negatieve spiraal groter wordt. Als het voorzieningenniveau verder afneemt, wordt het gebied minder aantrekkelijk voor deze doelgroep, waardoor ze eerder geneigd zullen zijn om weg te gaan. Er worden initiatieven ondernomen om de starters beter te bedienen. De starterslening is een middel om de starter te verleiden, en te ondersteunen in een moeizame woningmarkt. Generatiehypotheken worden ook aangeboden om het opgebouwde kapitaal bij grootouders en ouders in te zetten om de jongere generatie te helpen met het kopen van een eigen woning. En het is belangrijk om starters te bedienen. Ze hebben een positieve invloed op de variatie in diverse voorzieningen en de rendabiliteit daarvan. Daarnaast zijn ze ook belangrijk voor het algehele ondernemingsklimaat. Bedrijven moeten aan gekwalificeerde arbeidskracht kunnen komen en personeel dat met pensioen gaat moet tijdig kunnen worden vervangen door nieuwe, jongere werknemers. De aanwezigheid van starters heeft grote invloed op de aantrekkelijkheid voor een gebied voor bedrijven om in te (blijven) investeren. 3.1.2

GEZINNEN MET KINDEREN

Een andere belangrijke doelgroep voor Goeree-Overflakkee - nu en in de nabije toekomst - zijn gezinnen met kinderen. Gezinnen met kinderen vormen op dit moment al een groot deel van het aantal inwoners op Goeree-Overflakkee. Gezinnen met kinderen zijn doorgaans huishoudens die méér dan een gemiddeld huishouden te besteden hebben, waardoor ze een bovengemiddeld effect hebben op de lokale economie. Hun bestedingen houden voorzieningen op het eiland in stand waardoor deze voorzieningen ook beschikbaar blijven voor andere doelgroepen (bijvoorbeeld starters en ouderen). Gezinnen met kinderen vragen echter ook veel van hun woonomgeving. De woning moet betaalbaar zijn en groot genoeg. Het gebied moet intern en extern goed ontsloten zijn om reizen mogelijk te maken naar werk, familie en vrienden. Het lokale voorzieningenniveau dat gevraagd wordt is groot – vooral in termen van winkelvoorzieningen, sportvoorzieningen en uiteraard kinderopvang en scholen. Voor gezinnen met wat oudere kinderen wordt toegang tot voortgezet onderwijs belangrijk en later beroeps- en hoger onderwijs. Voor laatstgenoemde geldt wel dat deze voorzieningen niet op het eiland zelf aanwezig behoeven te zijn, maar het moet wel bereikbaar zijn.

20


Wanneer een of meerdere leden van een gezin op het eiland zelf zijn geboren, is de binding met het eiland vrij groot. Hierdoor zal een groot deel van het dagelijks leven zich op het eiland zelf afspelen. Wanneer gezinnen met kinderen vanuit elders naar het eiland verhuizen is te verwachten dat ze een minder sterke band met het eiland zullen hebben. In economische termen is het effect op de lokale economie van ‘inheemse’ gezinnen met kinderen naar verwachting groter dan ‘geëmigreerde’ gezinnen met kinderen (Rabobank, 2006). Nog een reden om de aanwezige gezinnen met kinderen te koesteren. 3.1.3

RANDSTEDELINGEN

Met ‘Randstedelingen’ doelen wij op gezinnen met een kinderwens of jonge kinderen die op dit moment in verstedelijkte delen van de zuidelijke Randstad woonachtig zijn, en (bewust of onbewust) overwegen om landelijk te gaan wonen. Op hoofdlijnen verschilt deze doelgroep niet veel van andere gezinnen met kinderen (3.1.2), maar door de verschillen tussen de huidige woonsituatie en de gevraagde woonsituatie is de vraag bij deze doelgroep scherper te definiëren. Zo zijn ze vaak op zoek naar grotere, betaalbare woningen met tuinen waarin de kinderen kunnen spelen. In beginsel heeft Goeree-Overflakkee voor deze groep zeker wat te bieden. De term ‘rust en ruimte’ kenmerkt het huidige zelfbeeld van Goeree-Overflakkee en dat is precies wat deze doelgroep zoekt. Onder leden van deze doelgroep is het beeld van het landelijke leven vaak geïdealiseerd. Deze inmiddels bijna romantische droom om landelijk(er) te gaan wonen betekent echter niet dat men gelijk bereid is om (veel) in te leveren in termen van bereikbaarheid, voorzieningenniveau en andere aspecten die in een verstedelijkt gebied zoals de Randstad volop aanwezig zijn. In de rapportage ‘Kiezen of Delen’ merkte de Rabobank (2006) al op dat landelijk wonen nabij stedelijk gebied in trek is. Het gaat voornamelijk om mensen die bereid zijn om een langere woonwerktijd te aanvaarden voor rust en ruimte. Goeree-Overflakkee is feitelijk bij uitstek geschikt als plek om kinderen op te voeden, mits voldaan wordt aan de benodigde voorzieningen. In de eerder genoemde rapportage noteerde de Rabobank (2006) ook dat Goeree-Overflakkee een ‘blind spot’ is in de belevingswereld van potentiële nieuwe bewoners. Men heeft geen zicht op wat het eiland te bieden heeft. Indien Goeree-Overflakkee deze doelgroep ambieert aan te trekken, moet de propositie van GoereeOverflakkee onder hun aandacht worden gebracht. Omdat het moeilijk is om leden van deze doelgroep te identificeren wordt het een lastige doelgroep om zich op te richten. De proportionaliteit van ambities in deze richting moet dan ook in acht genomen worden. Zo moeten de kosten om deze doelgroep te bereiken de eventuele baten daarvan niet volledig neutraliseren of overstijgen. Het is in alle opzichten interessant om jonge, kapitaalkrachtige gezinnen met kinderen aan te trekken. Door hun komst kunnen voorzieningen in stand worden gehouden en kan het eiland een sociaaleconomisch impuls krijgen. Maar het totaalpakket moet kloppend zijn om kans van slagen te hebben bij deze doelgroep. Als men bereid is om een langere woon-werkafstand af te leggen kan men vanuit de zuidelijke Randstad uit meerdere gebieden kiezen – waaronder gebieden in Het Groene Hart, West-Brabant en Zeeland. Vaak betreft dit gebieden die eerder zullen worden overwogen als een mogelijke keuze onder deze doelgroep dan Goeree-Overflakkee. 3.1.4

KAPITAALKRACHTIGE OUDEREN

Nederland vergrijst. Zoals eerder in dit rapport omschreven (2.1.1) zal het aandeel ouderen van de bevolking toenemen. Goeree-Overflakkee vormt hier geen uitzondering op – en ook niet de regio eromheen. Naast de bedreigingen, die later in dit stuk ook zullen worden behandeld, biedt de vergrijzing ook voldoende kansen om op in te spelen. De nieuwe ouderen zijn anders dan de ouderen van nu. Ze hebben duidelijk andere behoeften en doorgaans ook kapitaal genoeg om deze behoeften in te vullen wanneer het aanbod aanwezig is. Deze nieuwe ouderen ervaren een grote behoefte aan keuzevrijheid, luxe en gemak en zijn vitaler en actiever dan de voorgaande generaties ouderen.

21


Hierdoor ontstaat een markt voor bepaalde voorzieningen. En het bestaande aanbod aan voorzieningen zal zich hier ook op moeten richten. Nieuwe ouderen zijn lastiger te verleiden om naar een ouderencomplex te verhuizen en investeren liever in benodigde aanpassingen van een ‘normale’ woning. Ze maken frequenter gebruik van voorzieningen op loop- en fietsafstand dan andere doelgroepen (zeker na de opkomst van de elektrische fiets) en kunnen hierdoor bijdragen aan de levendigheid van woonmilieus op een grotere schaal dan hun voorgangers. De huidige bevolking van Goeree-Overflakkee is gemiddeld al wat ouder dan in de rest van het land. Daarom kan het ook interessant zijn om in te zetten op woonmilieus die speciaal ontwikkeld zijn voor deze nieuwe generatie aan ouderen. Hierbij moet een koppeling met zorg (op afroep) mogelijk zijn. De concentratie van zorgvoorzieningen rond Dirksland kan hierin een bovenlokale functie vervullen voor zulke woonmilieus. Bij benadering van deze doelgroep moet rekening gehouden worden met het feit dat deze doelgroep centraal staat in het beleid van Provincie Zeeland. De bouw van resorts gericht op ouderen die op zoek zijn naar ruimte, rust en wellness is een zeer relevante mogelijkheid die ook in Zeeland volop wordt onderzocht. De vraag is of Goeree-Overflakkee bij deze doelgroep kiest voor samenwerking met Zeeland, of juist de concurrentie aangaat met alle mogelijke voor- en nadelen van dien. De kapitaalkrachtige ouderen wonen het liefst in een rustige, aantrekkelijke woonomgeving met de dagelijkse voorzieningen dichtbij en mooie natuurgebieden in de buurt. Aanwezigheid van hoogkwalitatieve en gevarieerde zorgvoorzieningen is een absolute noodzaak. Het zijn mensen die zich vaak geleidelijk terugtrekken uit het werkende leven en op zoek zijn naar zingeving en genot in het najaar van het leven. Het economische, culturele en sociale kapitaal van deze mensen kan een verrijking zijn van ieder gebied, indien het in juiste banen geleid wordt. Bijkomend effect is overigens dat in deze groep een sterke oververtegenwoordiging van alleenstaande vrouwen zal optreden, omdat zij door toedoen van veel factoren langer leven dan mannen. 3.1.5

ANDERE RELEVANTE DOELGROEPEN

Naast de doelgroepen starters, gezinnen, Randstedelingen en kapitaalkrachtige ouderen zijn er voldoende doelgroepen te benoemen die het realiseren van specifieke woonmilieus mogelijk maakt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan deeltijdwonen, mensen die een tweede woning zoeken, mensen die een vakantiehuis kopen om die vervolgens te verhuren enzovoorts. Focus hierbij is het inzetten op een nichemarkt – en daardoor op een vaak zeer nauw gedefinieerde doelgroep. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Begijnhoven in Berlijn die worden gebouwd met als belangrijk doel om eigendom onder vrouwen te vergroten. Dit zijn gemeenschappen waar het delen van zorg, kennis en ervaringen centraal staat (Beginenwerk, 2012). Bij dit soort kleinschalige, maar spraakmakende en vaak beeldbepalende ontwikkelingen is het belangrijk dat ze aansluiten op een overkoepelende visie van wat Goeree-Overflakkee in de toekomst wil zijn – en voor wie. Een ander voorbeeld zou het inzetten op de (water)sporter als woonconsument kunnen zijn. Nederland kent een voortreffelijke sportinfrastructuur wat meer dan eens leidt tot grootse prestaties van een relatief klein land. Stel dat men op Goeree-Overflakkee een woonmilieu zou kunnen realiseren die specifiek gericht is op deze doelgroep. Het inzetten op voorzieningen passend bij watersport gebeurt al – en de randvoorwaarden zijn zeer gunstig. De ‘Watersportvisie Grevelingen’ (Vrolijks, 2010) biedt ruime mogelijkheden voor aansluiting op bestaande ontwikkelingen. De vraag hiervoor zal zeker niet groot zijn, maar de realisatie hiervan trekt ook anderen dan de specifieke doelgroep zelf. Welke fanatieke (recreatie)sporter wil nou niet wonen met de zeilboot of kajak voor de deur? Het bovenstaande is alleen een voorbeeld en verdient nadere verkenning. Maar de huidige crisis kan worden gezien als een kans wanneer men met lef in durft te zetten op een aantal voorbeeldstellende pilotprojecten. De fysieke en sociale kenmerken van Goeree-Overflakkee lenen zich prima voor kleinschalige, op maat gemaakte ontwikkelingen voor specifieke doelgroepen. Hier hoeven in principe geen grote projectontwikkelaars aan de slag met enorme belangen en weinig lokaal besef. De op het eiland aanwezige projectontwikkelaars spelen een centrale rol in het opvangen van de vraag die op het eiland zelf aanwezig is. Een exclusief woonaanbod voor een nichemarkt kan dan ook de lokale woningmarkt aanzwengelen en positieve aandacht voor het eiland genereren.

22


3.1.6

DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN OP LOKAAL NIVEAU

De bevolkingssamenstelling op het eiland is niet evenredig verdeeld. In figuur 5 zijn de gebieden ingekleurd op basis van het relatieve aandeel eenpersoonshuishoudens. Hieruit valt af te lezen dat dezen zich concentreren op het midden van het eiland. Hier zijn ook de meeste voorzieningen op het gebied van detailhandel en zorg gevestigd: sectoren waar eenpersoonshuishoudens vaak werkzaam zijn. Tot eenpersoonshuishoudens worden uiteraard ook alleenstaande ouderen gerekend, waardoor locaties met aanleunwoningen en woonzorgcombinaties zijn ontwikkeld. FIGUUR 5 - EENPERSOONSHUISHOUDENS ALS AANDEEL VAN DE HUISHOUDENS

BRON: GIS-ANALYSE UITGEVOERD DOOR R. ZANDBERGEN IN OPDRACHT VAN CITY RESULT

Als we kijken naar leeftijdscategorieën valt een aantal zaken op. In eerste instantie dat de 65+’ers vooral geconcentreerd zijn op de Kop van Goeree en in mindere mate in de huidige gemeente Dirksland (zie figuur 6). FIGUUR 6 - 65+’ERS ALS AANDEEL VAN DE BEVOLKING


Interessanter is echter om te kijken naar de distributie van het deel van de bevolking dat straks in de categorie 65+’ers gaat vallen: degenen die momenteel tussen de 45 en 65 jaar oud zijn. In figuur 7 is de huidige distributie van deze leeftijdscategorie weergegeven. Hierin is duidelijk te zien dat het hele eiland straks te maken krijgt met een toenemend aantal ouderen. Ouderen die andere behoeften

23


zullen hebben dan nu het geval zijn (zie 3.1.4). Goeree-Overflakkee mag dan wel anticipeergebied zijn – de demografische krimp ligt op de loer. FIGUUR 7 - 45- TOT 65-JARIGEN ALS AANDEEL VAN DE BEVOLKING


De huidige bevolking is verbonden met het eiland en zal niet snel geneigd zijn om te verhuizen zolang het eiland voldoet aan hun basisbehoeften, zoals voorzieningen en werkgelegenheid. De opdracht voor Goeree-Overflakkee om adequaat te anticiperen op de demografische krimp wordt echter moeilijker door de lage bevolkingsdichtheid. Bij gebrek aan schaarste in de woningmarkt voor woningen die ontwikkeld zijn voor grote gezinnen zullen de prijzen dalen en de doorstroming aan de onderkant van de woningmarkt gedeeltelijk gestremd worden, doordat er weinig gezinnen bijkomen. Hierdoor kan op de woningmarkt een negatieve spiraal ontstaan. Bij nieuwbouwprojecten is het daarom cruciaal om te bouwen met oog op de vraag die aanwezig zal zijn over de komende decennia en niet alleen rekening te houden met de huidige vraag. Anders wordt het problematischer om om te gaan met de toekomstige demografische krimp. Aangezien de demografische krimp een trend is voor landelijke gebieden in Nederland is het niet direct realistisch om te verwachten dat andere ontwikkelingen – zoals het aantrekken van bovengenoemde doelgroepen van elders – de impact van de demografische krimp kan opvangen. Hooguit is er sprake van een zachtere landing. 3.2

AANBOD

Goeree-Overflakkee heeft een interessante positie ten opzichte van de drukke zuidvleugel van de Randstad ten noorden van het eiland en ten opzichte van Zeeland ten zuiden. Zeeuws-Vlaanderen stond in februari 2012 weer op de emigratiebeurs. De trend die de organisatoren van de emigratiebeurs waarnamen was een toegenomen zoektocht naar betere kwaliteit van leven: rust, ruimte en natuurlijke leefomgeving, minder stress en minder hectiek. Alle genoemde zaken komen in hoge mate voor in Zeeland, maar zeker ook op Goeree-Overflakkee. De bewoners van GoereeOverflakkee ervaren dit elke dag. De bevolking van Goeree-Overflakkee is namelijk over het algemeen zeer tevreden over hun woonmilieu. Uit burgerpeilingen van 2011 – gehouden in de gemeenten Dirksland, Goedereede en Middelharnis – bleek men zeer te spreken over de veiligheid (cijfers tussen 6,8 en 7,1) en de leefbaarheid (cijfers tussen 7,3 en 7,7). Alleen over het voorzieningenniveau is men minder enthousiast (cijfers tussen 4,8 en 5,1). Vooral de lage waardering voor jongerenvoorzieningen lijkt hier invloed op te hebben gehad (VNG, 2012).

24


“Rust en ruimte, rust en ruimte – mooi – maar eigenlijk betekent het gewoon dat er niets te doen is en dat ‘ze’ dat ook niet willen.” - BEWONER OP STRAAT, MIDDELHARNIS

“Het straatbeeld in vele dorpen is iets om je voor te schamen.” - BEWONER OP STRAAT, OUDE-TONGE

Opvallend is dat deze tevredenheid over de woonmilieus niet naar voren komt tijdens de interviews. Daar voerde de kritiek de boventoon (Interviews). De cijfers ondersteunen eveneens niet het beeld dat wij hebben opgedaan op het eiland. Hoewel de eigen bevolking volgens bovenstaande onderzoek tevreden is, verdienen de woonmilieus wel degelijk aandacht. Dit om niet gepasseerd te worden door de gebieden om Goeree-Overflakkee heen. Zeker als men ambities koestert om een kwaliteitsimpuls te geven aan de woonmilieus op het eiland. 3.2.1

WOONMILIEUS

Het aanbod van woonmilieus op Goeree-Overflakkee is op macroniveau weinig divers. Van de verschillende woonmilieus die door de provincie Zuid-Holland worden onderscheiden – centrumstedelijk, buiten-centrum, groen stedelijk, dorps en landelijk wonen – zijn alleen de laatste twee te vinden op Goeree-Overflakkee. De kernen op het eiland zijn hierbij te typeren als zijnde dorps. Buiten de kernen is er sprake van landelijk wonen. Op microniveau is meer variatie waar te nemen – vooral in verschillende typen landelijk wonen, maar ook in het karakter en de uitstraling van de verschillende kernen en de buurten en wijken eromheen. De laatste ontwikkelde nieuwbouwprojecten hebben over het algemeen een kwalitatief hoge uitstraling, mede dankzij het vaak beperkte schaalniveau waarop ze ontwikkeld zijn. In de Monitor Wonen van de Provincie Zuid-Holland (2011) wordt op basis van het WoON-onderzoek gekeken naar de vraag naar woningen in bepaalde woonmilieus. Dit wordt vervolgens afgezet tegen de woningbouwplannen voor diezelfde periode. Het beeld dat hieruit ontstaat is dat er in de provincie Zuid-Holland een groot tekort blijft aan het woonmilieu ‘landelijk wonen’ (zie tabel 1). GoereeOverflakkee speelt in het huidige planaanbod deels in op deze vraag en zou dit bij het loslaten van migratiesaldo -0 meer kunnen doen. TABEL 1 - VRAAG NAAR NIEUWBOUW (2011 T/M 2019)

Buitencentrum 0

Groen stedelijk 0

Dorps

Goeree-Overflakkee

Centrumstedelijk 0

Totaal

200

Landelijk wonen 1.000

Zuid-Holland

28.500

67.900

27.100

40.400

23.300

187.200

Planaanbod (20112019) Goeree-Overflakkee

0

0

0

1.550

1.350

2.900

Zuid-Holland

15.200

79.650

56.700

49.750

18.650

219.950

1.200

BRON: PROVINCIE ZUID-HOLLAND (2011)

3.2.2

WONINGVOORRAAD

De verhouding koop/huur op Goeree-Overflakkee is 60% eigen woningbezit tegen bijna 40% huur (zie tabel 2). Daarmee zijn er meer eigen woningbezitters dan huurders in vergelijking met Zuid-Holland. Dit beeld is kenmerkend voor landelijke gebieden, door de verhoudingsgewijze grote hoeveelheid (sociale) huurwoningen in de (grotere) steden. De huidige gemeente Goedereede wijkt het meest af van dit beeld. Hier wonen relatief gezien meer kopers dan in de andere gemeenten. Opvallend is verder dat een vrij groot deel van de verhuurde woningen in bezit is van verhuurders anders dan corporaties.

25


TABEL 2 - WONINGVOORRAAD NAAR HUUR/ KOOP IN 2011

Dirksland 3.411

Goedereede 4.663

Middelharnis 7.510

Oostflakkee 4.186

Totaal 19.770

Koopwoningen Huurwoningen

1.978 1.429

2.991 1.667

4.414 3.070

2.479 1.705

11.862 7.871

Bezit woningcorporaties Bezit overige verhuurders Eigendom onbekend

1.018 411 4

1.180 487 5

2.569 501 26

1.534 171 2

6.301 1.570 37

Totaal koopwoningen Totaal huurwoningen

58,0 % 41,9 %

64,1 % 35,7 %

58,8 % 40,9 %

59,2 % 40,7 %

60,0 % 39,8 %

Bezit woningcorporaties Bezit overige verhuurders Eigendom onbekend

29,8 % 12,0 % 0,1 %

25,3 % 10,4 % 0,1 %

34,2 % 6,7 % 0,3 %

36,6 % 4,1 % 0,0 %

31,5 % 8,3 % 0,1 %

Totale woningvoorraad


De Nederlandse Vereniging van Makelaars o.g. en Vastgoeddeskundigen (NVM) houdt cijfers bij van de ontwikkeling van de huizenprijzen op regionale schaal. Hierbij is Goeree-Overflakkee opgenomen e in de regio Brielle-Goeree. Ten opzichte van het 3e kwartaal 2011 zijn de huizenprijzen in het 3 kwartaal 2012 gedaald met 8,4%. Dezelfde regio-indeling geeft een inzicht in de ontwikkeling van de transactieprijzen van woningen (bestaande bouw). Geconcludeerd kan worden dat de transactieprijzen van woningen in de regio Brielle-Goeree gemiddeld vanaf 2005 onder het Nederlands gemiddelde lagen (tabel 3). Over het algemeen volgt de regio verder de nationale trend. TABEL 3 - TRANSACTIEPRIJZEN WONINGEN REGIO BRIELLE GOERREE

Jaar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Brielle-Goeree 221 229 237 237 216 225 219

Stijging 3,6 % 3,3 % 0,3 % -8,9 % 3,9 % -2,8 %

Nederland 224 235 244 243 225 233 229

Stijging 5,0 % 3,6 % -0,1 % -7,4 % 3,2 % -1,7 %

NVM (2012)

Een gedetailleerder beeld is te krijgen als wordt gekeken naar de te koop staande woningen op het eiland. Het betreft hierbij een momentopname van oktober 2012 (Funda, 2012). Hierbij is een vergelijking gemaakt van de prijzen die gelden voor diverse prijscategorieën op Goeree-Overflakkee afgezet tegen het aantal te koop staande objecten op Schouwen-Duiveland. Bewust wordt hier gekozen voor de term objecten, omdat in de laagste prijscategorie ook opslagruimten en recreatiewoningen worden aangeboden. De prijzen boven de € 100.000,- geven een meer realistisch beeld van het huidige woningaanbod op de eilanden. Opvallend hierbij is dat verreweg de meeste woningen worden aangeboden in de prijscategorie € 150.000,- tot € 200.000,- zowel op GoereeOverflakkee als op Schouwen-Duiveland. Dit is namelijk ruim 20% van het totaal aantal aangeboden woningen op Goeree-Overflakkee. Dit percentage is op Schouwen-Duiveland net iets lager dan 20%. Het aanbod aan woningen is over de gehele linie groter op Goeree-Overflakkee dan op SchouwenDuiveland. Het is interessant om te zien dat het aantal woningen dat wordt aangeboden voor meer dan € 500.000,- voor beide eilanden groter is dan het aantal woningen dat wordt aangeboden in de prijsklasse € 400.000 tot € 500.000 (zie tabel 4). Het betreft hierbij veelal dure woningen op zeer aantrekkelijke plekken langs de kust. TABEL 4 - PRIJSVERSCHILLEN GOEREE-OVERFLAKKEE EN SCHOUWEN-DUIVELAND

Vraagprijs in € <100.000 100.000-150.000 150.000-200.000 200.000-250.000 250.000-300.000 300.000-400.000 400.000-500.000 >500.000

Aantal objecten Goeree-Overflakkee 98 127 269 181 175 195 91 120

Aantal objecten Schouwen-Duiveland 18 83 161 109 104 148 85 104

26


Totaal te koop

1256

812

BRON: FUNDA (2012)

3.2.3

WERKGELEGENHEID

Voor de huidige bewoners van Goeree-Overflakkee is het belangrijk dat er banen zijn. Dit is tevens een potentieel interessante trekker voor mensen van buiten de regio en een belangrijke reden voor jongeren om hun toekomst wel of niet op het eiland door te brengen. In 2010 waren er bijna 13.000 banen, waarvan meer dan de helft in Middelharnis, een kwart in Goedereede, een achtste in Dirksland en ruim een tiende in Oostflakkee. In de handel zijn veel banen beschikbaar; bijna een kwart van het totaal. De sector gezondheids- en welzijnszorg bieden veel werkgelegenheid. Het percentage ligt boven het Nederlandse gemiddelde van 10% in 2011 en het verwachte gemiddelde van 15% in 2040 (Stec Groep, 2011). De verwachte groei van het aandeel banen in de zorg heeft te maken met de vergrijzing van de bevolking. Gezien de relatief grote zorgsector op Goeree-Overflakkee en de kwaliteit van het landschap biedt de vergrijzing kansen voor het eiland. Het midden van het eiland – Middelharnis en Dirksland – biedt nu al veel werkgelegenheid in de zorgsector en de centrale locatie hiervan maakt het mogelijk om een groter verzorgingsgebied te bedienen in de toekomst. Zo is een deel van Schouwen-Duiveland en Voorne-Putten al gedeeltelijk gericht op Goeree-Overflakkee wat meer werkgelegenheid oplevert in de zorgsector dan wanneer deze volledig afhankelijk zou zijn van de eigen bevolking alleen. In hoofdstuk 4 wordt over het domein werken meer geschreven over de verdeling van bedrijven op het eiland. Opvallend is verder dat het aantal banen in de cultuur, sport en recreatie blijft steken op ruim 1%. Daar staat tegenover dat 6,4% van de banen in de horeca te vinden is. Goedereede is hierbij de kern waar de meeste horecabanen te vinden zijn, dit is gezien de ligging ook uiterst verklaarbaar. Verder is de sector “verhuur en overige zakelijke diensten” ook nauw verbonden met toeristische recreatieve activiteiten. De sector toerisme en recreatie is daarmee groter dan op basis van de 1,4% kan worden aangenomen. De statistieken over de werkgelegenheid op Goeree-Overflakkee laten zien welke banen aanwezig zijn op het eiland zelf. In termen van werkgelegenheid gaat men hierbij echter voorbij aan het feit dat veel werknemers forensen zijn. Om een beter beeld te krijgen van de bereikbare werkgelegenheid voor inwoners op Goeree-Overflakkee hebben wij een GIS-analyse laten uitvoeren om te kijken welk gebied bereikbaar is binnen een afzienbare reistijd vanaf het eiland (figuur 8). Hierbij is een analyse door het wegennetwerk uitgevoerd, waarbij geen rekening gehouden is met files en reistijd op het eiland zelf. FIGUUR 8 - TE BEREIKEN GEBIED BINNEN 30, 45 EN 60 MINUTEN


27


3.2.4

ONDERWIJS

Figuur 8 is ook relevant voor het onderwijsaanbod. Wanneer men kijkt naar opleidingen op HBO/WOniveau dan behoren de aanwezige opleidingsinstituten in de gekleurde gebieden ook tot ‘het aanbod’ van Goeree-Overflakkee. Bij dit opleidingsniveau gaat het namelijk niet alleen om de op het eiland zelf aanwezige onderwijsinstellingen. In eerste instantie verhuizen jongeren vaak naar de grotere steden wanneer ze een opleiding zoeken op hoog niveau, maar wanneer ze dat niet doen zijn ze vaak oud genoeg om als onderwijsforensen te functioneren. Vanuit landelijke gebieden gaan jongeren met de auto of met het openbaar vervoer naar onderwijsvoorzieningen in de grotere steden. Binnen de 60 minuten reisafstand die weergegeven is als de lichtste kleur in figuur 8 zijn via het wegennet zodoende elf hoofdvestigingen van onderwijsinstellingen te bereiken. Daar bovenop komt het aanbod van dependances van de instellingen (vooral HBO-opleidingen). Het onderwijsaanbod voor HBO/WO is vanuit Goeree-Overflakkee niet slecht te noemen. Het gaat hierbij om een bewustwording omtrent de nabijheid van de bestaande onderwijsvoorzieningen van bijvoorbeeld Rotterdam – en eventueel het verbeteren van de openbaar vervoerverbindingen tussen Goeree-Overflakkee en Rotterdam. Wat betreft basisscholen en middelbare scholen is het aanbod op het eiland zelf toereikend. Dit is ook noodzakelijk omdat er sprake is van een veel minder mobiele onderwijsconsument. De gemiddelde afstand tot een basisschool is in de gemeenten op Goeree-Overflakkee nagenoeg gelijk aan het gemiddelde op nationaal niveau (tabel 5). Goeree-Overflakkee doet het in dit opzicht zelfs beter dan buureiland Schouwen-Duiveland. Als gekeken wordt naar het aantal scholen binnen een straal van 5 kilometer is te zien dat de gemeenten op Goeree-Overflakkee een kleinere dichtheid hebben dan op nationaal niveau, wat te verklaren valt door het landelijke karakter van Goeree-Overflakkee. Als gevolg van toekomstige demografische krimp kunnen de basisschoolvoorzieningen onder druk komen te staan. Hierop moet tijdig worden geanticipeerd, bijvoorbeeld door selectieve inperking van de kwantiteit en behoud of zelfs vergroting van de kwaliteit. Dit zijn moeilijke vraagstukken, maar niemand is gebaat bij uitstel. TABEL 5 - BASISSCHOLEN

Afstand tot school basisonderwijs (gemiddeld)

Aantal scholen basisonderwijs



Dirksland Goedereede Middelharnis Oostflakkee

0,6 km 0,7 km 0,6 km 0,6 km

binnen 1 km 1,4 1,5 2,2 1,8

binnen 3 km 1,8 2,2 5 2,3

binnen 5 km 4,7 4,2 6,4 3,7

Schouwen-Duiveland

0,8 km

1,7

3,3

4,8

Nederland

0,6 km

2,3

11,9

25,4


Een (groot) deel van wat Goeree-Overflakkee te bieden heeft op het domein wonen ligt buiten het eiland zelf (werkgelegenheid en onderwijs). Dit besef moet eerst erkend worden bij lokale bestuurders, ambtenaren, ondernemers en bewoners. Pas dan kan het ingezet worden als onderdeel van de propositie van Goeree-Overflakkee en haar woonmilieus. Wanneer men wil inzetten op het wonen in een aantrekkelijk, rustig landschap met alle basisvoorzieningen, dichtbij de stedelijke gebieden met hun werkgelegenheid en aanbod voor onderwijs, cultuur en alles wat het hart van de moderne consument begeert is interne en externe bereikbaarheid essentieel. 3.3

SWOT-ANALYSE

Hieronder presenteren wij de beknopte uitgave van onze SWOT-analyse voor het domein wonen. De analyse is tot stand gekomen door de verschillende bevindingen uit beleidsdocumenten, andere onderzoeks- en adviesrapporten en onze eigen analyse te combineren met de gehouden interviews.

28


TABEL 6 - SWOT-SCHEMA VOOR HET DOMEIN ‘WONEN’

Sterkten § § § § §

§ § § § § §

Zwakten Beleving Sterke volksaard; Grote onderlinge verbondenheid; Binding met omgeving; Voorzieningen worden positief gewaardeerd; Positieve waardering van woonomgeving door bewoners. Woonomgeving Relatief lage grondprijzen in vergelijking met nabijgelegen stedelijke gebieden; Relatief goedkoop wonen; Aantrekkelijke werkomgeving (groene en waterrijke omgeving en mooie kust); Eiland is aantrekkelijk woongebied voor welvarende huishoudens; Aantrekkelijke omgeving voor de oude dag; Aantrekkelijke leefomgeving voor werknemers.

§ § § § §

§ § §

§ § § § §

Aanwezigheid werk Aanwezigheid specifieke beroepsopleidingen (o.a. visserij en bouw); Zorgsector; Visserijsector; Toeristische sector.

Kansen § § § §

§

§ § §

§

§

Woonomgeving Plaatselijk slecht onderhouden woningen; Goeree-Overflakkee is relatief onbekend; Bij degenen waarbij Goeree-Overflakkee wel bekend is, heeft het eiland over het algemeen een negatief imago. Werk Hoge uitgaande pendel en geringe werkgelegenheid; Oudere bevolking dan gemiddeld in Nederland. Onderwijs Weinig jonge, hoogopgeleide mensen; Beperkt aanbod van MBO-opleidingen; Geen eigen aanbod van HBO-opleidingen.

Bedreigingen Woonmilieus Vergrijzing: koppeling met zorg (op afroep), bijvoorbeeld ontwikkeling van specialistische zorg in Dirksland; Vraag naar zorg en welzijn op korte afstand; Wonen voor specifieke doelgroepen kleinschalig ontwikkelen; Inspelen op de combinatie van wonen en werken (werken aan huis).

§

Toekomstperspectieven werk Jongeren aan het gebied binden door het aanbieden van MBO- en HBO-opleidingen, bijvoorbeeld dependances en praktijkgericht onderwijs op (bedrijf)locaties; Hoger opgeleiden die elders zijn gaan wonen om te studeren, verleiden om naar het eiland terug te keren als ze kinderen krijgen en willen settelen; Ontwikkeling nabijgelegen Tweede Maasvlakte, wonen op vredige GoereeOverflakkee.

Woningmarkt Eiland is anticipeergebied, kwaliteit voorzieningenniveau onder druk bij demografische krimp op termijn.

§

Woonomgeving Vitaliteit van kleine kernen komt steeds verder onder druk te staan. Voorzieningen verdwijnen en verpaupering dreigt; Achterstallig onderhoud van particuliere woningen op beeldbepalende locaties; Bereikbaarheid.

§

Beleving Slaapeiland in plaats van dynamisch eiland.

§ §

§

Woningmarkt Achterstanden in woningbouw op basis van woonmilieus Woningmarkt onvoldoende voorbereid op vergrijzing Tekort aan woningen voor starters Beperkingen woningbouw door provinciaal beleid Beperkte doorstroming op regionale woningmarkt

§ §

Toekomstperspectieven werk Toename algemeen opgeleiden en minder werknemers met specifieke beroepsopleidingen; Jongeren trekken weg om elders te gaan studeren en werken (“braindrain”).

Goeree-Overflakkee is aangewezen als zijnde anticipeergebied. Het zijn van anticipeergebied betekent in het geval van Goeree-Overflakkee dat de eigen woningbehoefte daalt vanaf 2030 (Provincie Zuid-Holland, 2011). Daar moet nu al op worden voorgesorteerd. Recent onderzoek dat is beschreven in Binnenlands Bestuur (2012) toont aan dat gebieden in Nederland waar sprake is van krimp, veelal aan de randen van het land (bijvoorbeeld naburig Zeeland), zich druk maken over het in stand houden van voorzieningen in de dorpen. Mensen maken zich doorgaans druk om voorzieningen die verdwijnen, het behouden van dat wat er is lijkt belangrijk voor de leefbaarheid. Bij de vestigingskeuze is het al dan niet bestaan van bepaalde voorzieningen geen reden om het

29


voorzieningenniveau laag te beoordelen, dit heeft te maken met de sterk toegenomen mobiliteit van mensen (Binnenlands Bestuur, 2012). Met andere woorden: het bewaken van een voldoende voorzieningenniveau is van belang voor het aantrekken van nieuwe bewoners, maar niet doorslaggevend voor het welslagen van Goeree-Overflakkee als interessant vestigingsgebied. In aanvulling op de SWOT is in de enquête aan respondenten gevraagd een rapportcijfer te geven voor het totaal en een aantal kenmerken binnen het domein wonen. In onderstaande tabel (tabel 7) en radardiagram (figuur 9) zijn de gemiddelde scores weergeven voor de kenmerken die voor het domein wonen van belang zijn. TABEL 7 - BEELD OVER WONEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE

“Hoe positief bent u over Goeree-Overflakkee als een gebied om in wonen?” Gemiddelde rapportcijfer 7,95 8,15 8,17 8,23 8,10 7,75 8,11 6,87

Gemiddelde voor alle respondenten Expertise op het domein ‘wonen’ Inwoners Goedereede Inwoners Middelharnis Inwoners Dirksland Inwoners Oostflakkee Inwoners Goeree-Overflakkee Niet-inwoners Goeree-Overflakkee BRON: DIGITALE ENQUÊTE CITY RESULT

Over het algemeen zijn de respondenten zeer positief over Goeree-Overflakkee als het gaat om het wonen op het eiland. Ze geven gemiddeld een 7,95. De inwoners van Middelharnis geven gemiddeld het hoogste rapportcijfer (8,23) en de inwoners van Oostflakkee het laagste cijfer (7,75). Het verschil kan waarschijnlijk gedeeltelijk toegeschreven worden aan het feit dat Middelharnis een centrumfunctie heeft. Er zijn veel voorzieningen binnen deze gemeente. Dit voorzieningenniveau is in Oost-Flakkee in mindere mate aanwezig. Daarnaast valt op dat mensen die niet op Goeree-Overflakkee wonen een lager rapportcijfer geven (6,87) dan de inwoners van Goeree-Overflakkee (8,11). In figuur 9 worden de gemiddelde rapportcijfers weergegeven op de volgende punten: § aantrekkelijkheid van het landschap en de openbare ruimte; § de sociale cohesie (ons kent ons, verenigingsleven); § de veiligheid (criminaliteit, omgangsnormen, aanwezigheid politie); § kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening; § de variatie, prijs en kwaliteit van het woonaanbod. FIGUUR 9 - RADARDIAGRAM KENMERKEN DOMEIN WONEN

AANTREKKELIJKHEID

DIENSTVERLENING

WOONAANBOD

SOCIALE COHESIE

VEILIGHEID

BRON: DIGITALE ENQUÊTE EILANDMARKETING, CITY RESULT

30


In het diagram (figuur 9) wordt een onderscheid aangegeven tussen het gemiddelde oordeel en het oordeel van respondenten die hebben aangegeven dat zij het domein wonen vertegenwoordigen (experts). De scores liggen voor de meeste kenmerken dicht bij elkaar. De ‘experts’ geven een hoger cijfer voor sociale cohesie. Een verklaring hiervoor kan zijn dat ze er beroepsmatig meer mee bezig zijn en het hen daardoor ook meer opvalt. Het woonaanbod en de gemeentelijke dienstverlening krijgen gemiddeld een lager rapportcijfer dan de andere kenmerken. De lage score op het woonaanbod komt overeen met de SWOT-analyse en de uitspraken van personen die we geïnterviewd hebben. Zij gaven aan dat het woningaanbod deels verouderd is en dat verpaupering op de loer licht. Goeree-Overflakkee heeft veel te bieden. De bewoners zien dit en beoordelen hun woonomgeving bovengemiddeld positief. Rust en de ruimte worden zeer positief ervaren en leiden tot een hoge waardering van de leefbaarheid op het eiland. Mede daardoor is het eiland een forensenregio. Iedere dag pendelt ongeveer zesduizend mensen richting Rotterdam. Het betreft hier bijna een derde van de beroepsbevolking op Goeree-Overflakkee. Ook door de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte ontstaat in de regio meer werkgelegenheid op een locatie die relatief goed te bereiken is vanuit Goeree-Overflakkee. Dit positieve beeld wordt versterkt door de beschreven volksaard van de bewoners van Goeree-Overflakkee in het beeldverhaal ‘In beeld Goeree-Overflakkee’: “De tradities en christelijke waarden zorgen voor een vast ritme, rust en doelgerichtheid. Typerend voor de mensen is de verantwoordelijkheid en de zorg voor elkaar. Door de kerk en de gezamenlijke arbeid zijn de mensen betrokken bij elkaar geraakt.” - ZKA (2012)

De grote verbondenheid op het eiland wordt gevoeld in zowel gelovige als niet-gelovige gemeenschappen op het eiland. De sterke sociale cohesie is een kracht van het eiland die verder ontwikkeld en benut kan worden. 3.4

BELEIDSANALYSE

Uit de aangeleverde beleidsdocumenten zijn voor Goeree-Overflakkee de overkoepelende beleidsdoelen gedestilleerd. Deze beleidsdocumenten zijn verder bediscussieerd in het rondetafelgesprek met ambtenaren van de vier huidige gemeenten. Hieronder een korte weergave van de beleidsdoelen (tabel 8). TABEL 8 - (BELEIDS-)DOELEN WONEN

Wonen Hardware Aantrekkelijke, leefbare woonmilieus ontwikkelen Nieuwbouw voor hoger opgeleiden met gezinnen, starters en senioren Positief migratiesaldo in plaats van neutraal

Software Positief beeld van het wonen op Goeree-Overflakkee uitdragen Bevorderen van sterke sociale samenhang Een cultuur van lef, creativiteit en samenwerking faciliteren

Orgware Klantgerichte dienstverlening van de gemeente Burgerparticipatie en bewonersinitiatieven ondersteunen Actieve afstemming van woningbouwprojecten (lokaal en regionaal) Integrale ontwikkeling van wonen, zorg en welzijn

Kleinschaligheid en diversiteit buitengebied en dorpen

Terughalen van jeugd na studietijd

Herstellen cultuurhistorische relatie dorpen en water

Bevolking onderdeel laten zijn van een eilandelijk geheel

Verbetering ruimtelijke kwaliteit, diversiteit en identiteit woonaanbod Consolidatie uitbouw van het voorzieningenaanbod Selectief uitbouwen van onderwijsen zorgaanbod

Meer activiteiten voor en door jongeren ontwikkelen

Vrijwilligerswerk en actieve cultuurparticipatie stimuleren (producenten) Bevordering doorstroming van huur- naar koopsector

Zondagsrust behouden in de kernen

Digitaliseren gemeentelijke dienstverlening

Het doet ons deugd dat de gemeenten inzetten op de punten die uit de SWOT en de digitale enquête naar voren komen. Bijvoorbeeld het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening en woonmilieus

31


en het inzetten op selectief uitbouwen van het onderwijsen zorgaanbod. Daarnaast wordt ingezet op het ontwikkelen van meer activiteiten voor en door jongeren en hen na hun studietijd terug te laten keren naar het eiland. Hierbij dient te worden opgemerkt dat migratiesaldo-0 als uitgangspunt van beleid een ontwikkeling als het aantrekken van deze jongeren en Randstedelingen in de weg zou kunnen staan. 3.5

CONCLUSIE

Het domein wonen hangt sterk samen met de andere domeinen werken en recreëren. Het ondernemingsklimaat en het vrijetijdsaanbod is essentieel voor goede woonmilieus. Het voorzieningenniveau, de bereikbaarheid, de bevolkingsontwikkeling en de aanwezigheid nu en in de toekomst van goede onderwijsen zorginfrastructuur zijn ook belangrijke aspecten om rekening mee te houden. Goeree-Overflakkee heeft met betrekking tot wonen een keuze te maken. Met het provinciale migratiesaldo-0 beleid kan blijvend worden ingespeeld op de wensen en behoeften van de huidige bewoners en de natuurlijke aanwas. Er kan ook worden ingespeeld op ontwikkelingen rond het eiland. Hierbij is de ligging van het eiland van cruciaal belang: tussen de Randstad en Zeeland in. De ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte biedt mogelijkheden voor forensen die werken in de ‘drukte’ en wonen op het rustige Goeree-Overflakkee. Succesvol inspelen op wensen en behoeften van mensen door kwaliteit te bieden die afwijkt van concurrerende gebieden als Zeeland, het Groene Hart, en de ring rond de Randstad kan leiden tot een zonnige toekomst voor het eiland als geheel. Het is hierbij belangrijk om op te merken dat het niet zal gaan over grote aantallen en dat maatwerk daarom nodig is. Het is van het grootste belang om de ontwikkeling van het domein wonen op Goeree-Overflakkee inzichtelijk te blijven houden. Wonen kan namelijk nog steeds worden ontwikkeld als economische pijler voor Goeree-Overflakkee, daartoe dient de goede ‘managementinformatie’ up-to-date te blijven. Hierbij gaat het om het vinden van de juiste afstemming van aanbod op vraag uit de markt. Het blijvend anticiperen op marktontwikkelingen geldt voor het woningbouwprogramma van de toekomst, maar ook voor selectieve gecontroleerde krimp van voorzieningen als basisscholen. Met de juiste informatie kan het best op hoofdlijnen worden gestuurd door de gemeente. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de woningmarkt grillig is, de bouw van woningen is nagenoeg tot stilstand gekomen. Daarom is het des te belangrijker dat de woningen die wel gerealiseerd worden passen bij de gemeentelijke doelstellingen. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de huidige sterke aspecten van het eiland, zoals de kwaliteiten van de natuur en de weidsheid van het landschap. Goeree-Overflakkee heeft meer te bieden dan men in eerste instantie zouden denken. Te vaak krijgen mentale grenzen te veel aandacht. Goeree-Overflakkee is een eiland. Veel grootstedelijke voorzieningen zijn daarentegen voor handen binnen 45 minuten rijden, denk hierbij bijvoorbeeld aan bereikbare instellingen waar HBO/WO-onderwijs kan worden genoten. Focus op bereikbaarheid vanen bekendheid met dit onderwijsaanbod op het vaste land is belangrijk. Samenwerking met deze instellingen is tevens cruciaal. Hierin ligt een duidelijke initiërende en faciliterende taak voor de overheid. Wonen op Goeree-Overflakkee combineert daarmee het beste van twee werelden: de voorzieningen voor een gelukkig leven binnen handbereik en een rustige en veilige plek om de kinderen op te voeden voor een betaalbare prijs. De kinderen kunnen op het eiland naar de basisschool en naar voortgezet onderwijs. Combineer dit met de nabijheid van Zeeland voor een lekker dagje uit, de nabijheid van het strand, de gemoedelijkheid van de bevolking en men moet concluderen dat GoereeOverflakkee een fijne plek is om te wonen, nu en in de toekomst. Deze ontwikkelingen zijn absoluut niet zo vanzelfsprekend. Leegstand en verpaupering van woningen met achterstallig onderhoud op beeldbepalende locaties geven de bezoeker snel een andere belevenis van het eiland. Om deze ontwikkelingen aan te pakken is een zeer concrete samenwerking nodig tussen gemeente, projectontwikkelaars, woningcorporaties en woningbezitters. Deze samenwerking verdient een hoge prioriteit als aandachtspunt voor eilandmarketing voor het domein wonen.

32


4.

4

DOMEIN WERKEN

Het domein werken gaat over ondernemen op Goeree-Overflakkee; een belangrijk marktsegment dat zo goed als allesomvattend is. Alle economische activiteiten die niet door de overheid of particulieren worden ondernomen, worden ondernomen door bedrijven. De diversiteit van dit marktsegment is enorm: van grootschalige ondernemingen met veel werknemers die op internationaal gebied actief zijn – tot de bloemist op het hoek met drie werknemers en de vele zzp’ers die vanuit hun woning actief zijn. Vele voorzieningen die van invloed zijn op het domein ‘wonen’ zijn er door toedoen van ondernemers en investeerders. Rentabiliteit van economische activiteiten is niet de enige factor die hierin meespeelt. Dienstverlening vanuit de overheid is van belang, net zoals het werkethos van de werknemers en de gebondenheid van de koopstromen van de lokale bevolking. Een goed ondernemingsklimaat is zeer belangrijk en vormt daarom ook een belangrijke element in eilandmarketing (figuur 10). FIGUUR 10 – HET DOMEIN ‘WERKEN’ IN RELATIE TOT DE ANDERE TWEE DOMEINEN


In dit hoofdstuk presenteren wij onze analyse van dit domein in relatie tot Goeree-Overflakkee als integraal gebied. Eerst wordt de vraag (4.1) en dan het aanbod (4.2) beschreven. Bij de vraag wordt ingegaan op de behoeften van bedrijven op het gebied van personeel en vestigingsklimaat. Vervolgens wordt het aanbod op Goeree-Overflakkee op het gebied van bedrijven, bedrijventerreinen, arbeidspotentieel en het ondernemingsklimaat beschreven. Tot slot worden in een SWOT-analyse de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen aangegeven (4.3) en wordt een beknopte analyse van beleidsdoelstellingen weergeven (4.4). 4.1

VRAAG

Bedrijven in verschillende sectoren hebben verschillende behoeften. Binnen eilandmarketing kan de doelgroep bedrijven grofweg in drie segmenten worden onderverdeeld: 1. startende bedrijven (ontstaan vaak vanuit bewoners, of vanuit huidig bedrijfsleven); 2. huidig bedrijfsleven (zijn al een tijd gevestigd op het eiland); 3. bedrijven van elders (die vanwege allerlei redenen beslissen om te verhuizen naar het eiland). Een startend bedrijf heeft vooral behoefte aan toegang tot kapitaal, kennis, samenwerking met bestaande bedrijven, ondersteuning en oplossingsgerichte dienstverlening van de overheid en de Kamer van Koophandel. Deze bedrijven verdienen meer aandacht dan dat ze vaak krijgen. De ondernemers zijn namelijk vaak ook bewoner – en daardoor zijn ze in beginsel minder geneigd om te verhuizen wanneer ze succesvol zijn. Lokaal ontstaan is ook vaak lokaal geworteld. De behoeftes van het huidige bedrijfsleven en bedrijven die overwegen om van elders naar het eiland te trekken lopen

33


veel meer uiteen. In de volgende paragraaf zullen wij de sectoren en de daaraan gekoppelde vraag kort omschrijven. 4.1.1

BEHOEFTEN VAN BEDRIJVEN UIT VERSCHILLENDE SECTOREN

Handel Deze sector bestaat uit detailhandel en groothandel. Detailhandel is te verdelen in detailhandel voor de dagelijkse boodschappen (o.a. supermarkt en drogist) en de detailhandel voor niet-dagelijkse boodschappen (o.a. kleding, schoenen). Detailhandel is veelal gericht op consumenten. Groothandels leveren voornamelijk aan bedrijven, onder andere aan de detailhandel. Detailhandelsbedrijven hebben behoefte aan locaties in de kernen. Grotere detailhandelsbedrijven zoals doe-het-zelfzaken en meubelbedrijven hebben behoefte aan grotere locaties aan de rand van de kernen. Hetzelfde geldt voor groothandels. Bedrijven in de handelssector hebben veelal behoefte aan laaggeschoold personeel. Landbouw en visserij Onder de sector landbouw en visserij valt; bosbouw, tuinbouw, visteelt en veeteelt. Vaak moeten ondernemers in deze sector nevenactiviteiten ontplooien om het bedrijf rendabel te exploiteren, bijvoorbeeld recreatieve activiteiten als een bed & breakfast of duurzame energie, zoals een windmolen. Hierdoor hebben ondernemers behoefte aan flexibiliteit binnen de Ruimtelijke Ordening (regelingen en vergunningen) (Interviews). In deze sector is veelal behoefte aan personeel met een laag opleidingsniveau. Daarnaast is voor een deel van het personeel specifiek geschoold personeel binnen het vakgebied nodig. Daarbij gaat het zowel om MBO-niveau (bijvoorbeeld landen tuinbouwschool) als HBO of universitair niveau voor functies zoals Research en Development (R&D) in bijvoorbeeld de visteelt. Bouwnijverheid, logistiek en maakindustrie Een groot deel van de bedrijven in de bouwsector bestaat uit eenmanszaken. Deze hebben niet altijd een locatie nodig, omdat ze uit huis kunnen werken. Grotere bouwbedrijven, logistieke bedrijven en de maakindustrie hebben veelal grote locaties op bedrijventerreinen buiten de kernen nodig. Deze bedrijven hebben behoefte aan goed ontsloten locaties nabij grote(re) wegen. In deze sector is specifiek geschoold personeel nodig. Er is meestal personeel nodig met een opleiding in het betreffende vakgebied. Voor de uitvoerende functies gaat het dan vooral om personeel met MBOniveau. Daarnaast is hoger geschoold personeel nodig voor leidinggevende functies en functies als bouwkundig ingenieur, planner in de logistiek en R&D in de maakindustrie. Gezondheids- en welzijnszorg Onder dit cluster vallen ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg, paramedici, thuiszorg, welzijnswerk, kinderopvang, medische laboratoria en ambulancediensten. In deze zorgsector is een trend zichtbaar waarin mensen langer thuis blijven wonen en zorg aan huis of in de directe woonomgeving krijgen. Daarom is er vanuit deze sector steeds meer behoefte aan locaties in de woonwijken, verspreid over de kernen. Voor verpleeg- en verzorgingshuizen is het belangrijk dat deze dicht in de buurt van winkelvoorzieningen gevestigd zijn. Organisaties in de gezondheids- en welzijnszorg hebben specifiek geschoold personeel nodig op MBO-, HBO- en WO-niveau. Daarnaast is er in dergelijke organisaties vaak vraag naar vrijwilligers. Duurzame energie Met de duurzame energiesector wordt in deze rapportage windenergie en zonne-energie bedoeld. Deze sector heeft behoefte aan ruimte om windmolens en zonnepanelen te plaatsen. Vooral voor windmolens geldt dat deze ruimte niet in de buurt van bebouwing moet liggen. Verder is er ruimte nodig in de bestemmingsplannen en een stimulerende rol vanuit de overheid (Interviews). Voor wat betreft personeel is er vooral bij de plaatsing van de windmolens en zonnepanelen eenmalig specifiek geschoold personeel noodzakelijk. Daarna is er personeel nodig voor onderhoud. Vanwege de geringe frequentie waarin personeel nodig is, is het niet noodzakelijk dat het personeel van het eiland komt. Toerisme, recreatie en horeca Onder deze sector vallen onder andere restaurants, logiesverschaffers, recreatieve bedrijven en reisbureaus. Voor de vaste medewerkers is voornamelijk behoefte aan mensen op MBO- en HBO-

34


niveau met een opleiding in de horeca, toerisme en recreatie of management. Vanwege het seizoensmatige karakter van bedrijven in deze sector hebben de bedrijven daarnaast behoefte aan flexibel personeel. In het hoogseizoen zijn er veel extra werknemers nodig in uitvoerende functies waarvoor geen of nauwelijks opleiding nodig is. Er kan bijvoorbeeld gewerkt worden met scholieren en studenten die het werk als bijbaan of vakantiebaan doen. Zakelijke dienstverlening Zakelijke dienstverlening is een breed begrip. Het gaat om bedrijven die zakelijke diensten leveren, bijvoorbeeld verzekeraars, accountants, communicatiebureaus, makelaars et cetera. Dergelijke organisaties hebben behoefte aan een kantoorpand. Voor dit soort diensten zijn veel hoogopgeleide mensen nodig met een specifieke opleidingen (Interviews). 4.1.2

VRAAG NAAR VESTIGINGSPLAATS

In de voorgaande paragraaf is benoemd aan welk soort vestigingsplaats behoefte is per sector. Die behoefte ontstaat op het moment dat er een nieuw bedrijf wordt gestart of wanneer bedrijven besluiten te verhuizen. Binnen de geografie is het algemeen bekend dat niet veel bedrijven verhuizen. Bedrijven die wel verhuizen doen dat voornamelijk op het moment dat ze niet kunnen uitbreiden op hun huidige locatie of door ontwikkelingen die vaak niet door de overheid te beïnvloeden zijn: bijvoorbeeld fusies of veranderende macro-economische ontwikkelingen. Over het algemeen gaat het bij bedrijfsverhuizingen om vijf gevallen: 1. Buitenlandse bedrijven die een eerste vestiging in Nederland openen; 2. Bedrijfsuitbreidingen door middel van een nieuwe vestiging in Nederland; 3. De samenvoeging van verschillende vestigingen op een nieuwe locatie in Nederland; 4. De verplaatsing van een bedrijf naar een nieuwe locatie; 5. Een upgrading van de huidige bedrijfslocatie (waarbij meerdere locaties afgewogen zijn). In de praktijk blijkt dat als bedrijven verhuizen, ze dat voornamelijk binnen een kleine afstand doen. Dit is ook zichtbaar op Goeree-Overflakkee: verhuizing van bedrijven gebeurt hoofdzakelijk naar een andere locatie op het eiland. De eigenaren van bedrijven zijn vaak sociaal aan het gebied gebonden en bij de keuze voor een vestigingsplaats wordt niet of nauwelijks naar alternatieven buiten het eiland gekeken (ZKA, 2008). In 2012 heeft ECORYS in opdracht van de Provincie Zuid-Holland onderzoek gedaan naar de behoefte aan bedrijventerreinen in Zuid-Holland (ECORYS, 2012). Daaruit blijkt dat er tot 2020 in Zuid-Holland behoefte is aan circa 400 tot 700 hectare uitbreidingsruimte. De grootste vraag komt vanuit sector logistiek (70% van de totale uitbreidingsvraag), gevolgd door sector industrie (10-20%). Dit is logisch te verklaren door het belang en de omvang van de Rotterdamse haven en de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Vanuit zakelijke dienstverlening en consumentendienstverlening is er een beperkte uitbreidingsvraag. De grootste uitbreidingsvraag komt van Groot-Rijnmond, Zuid-HollandZuid en Haaglanden. Goeree-Overflakkee is in aantal werkzame personen de kleinste subregio van Zuid-Holland-Zuid. De verwachte ruimtebehoefte in de logistiek en de industrie op Goeree-Overflakkee vanuit de groei van het eigen bedrijfsleven is gering. Het gaat om enkele hectare bedrijventerrein per decennium. Ook vanuit de sector industrie zal op basis van autonome groei nauwelijks uitbreidingsvraag zijn. Wanneer een groot bedrijf wordt aangetrokken is er mogelijkerwijs wel meer ruimte nodig. Verder blijkt uit de ramingen dat er tot 2040 een zeer beperkte ruimtevraag naar bedrijventerreinen zal zijn vanuit de sectoren consumentendiensten en dienstverlening. Uit het onderzoek van ECORYS (2012) kan geconcludeerd worden dat er op Goeree-Overflakkee vanuit de autonome groei van het zittende bedrijfsleven op een geringe ruimtevraag kan worden gerekend. Uit een eerder onderzoek van ECORYS specifiek voor Goeree-Overflakkee (ECORYS, 2009) blijkt dat die geringe ruimtevraag vanuit autonome groei van het bedrijfsleven uit circa 22 tot 40 hectare nieuw bedrijventerrein bestaat. Bij de ontwikkeling dient de nadruk te liggen op kleinschalige kavels tot 0,5 hectare. In de plannen voor nieuwe terreinen dient hier rekening mee te worden gehouden. Wanneer veel, nieuwe (grote) bedrijven aangetrokken worden, dan is er mogelijk wel ruimte nodig. De kans dat veel bedrijven aangetrokken worden is vanuit gemiddelde bedrijfsverhuisbewegingen gezien echter klein. 35


Naast de behoefte aan een vestigingsplaats bestaat er bij bedrijven behoefte aan ruimte voor uitbreiding. Dit geldt op Goeree-Overflakkee vooral voor landbouwers. Als er een kavel vrij komt, staan de landbouwers ‘in de rij’ om de kavel te kopen voor hun bedrijf. 4.2

AANBOD

Na stil te hebben gestaan bij de behoeften van bedrijven uit verschillende sectoren en hun vraag naar een vestigingsplaats zullen wij in dit deel aandacht schenken aan het aanwezige aanbod op GoereeOverflakkee op dit domein. De aanwezige bedrijven vormen samen met het aanwezige arbeidspotentieel en andere factoren gezamenlijk wat Goeree-Overflakkee als gebied ‘bedrijven’ te bieden heeft. 4.2.1

BEDRIJVEN

Voor bedrijven op Goeree-Overflakkee is het belangrijk welke andere bedrijven op het eiland gevestigd zijn. Dat is van belang wanneer het gaat om de nabijheid van toeleveranciers, klanten (in het geval van business-to-business) en samenwerkingspartners. Op Goeree-Overflakkee waren op 1 januari 2011 circa 3.900 bedrijven gevestigd. Een derde van de bedrijven (33%) is gevestigd in gemeente Middelharnis, 28% in gemeente Goedereede, 24% in gemeente Oostflakkee en 15% in gemeente Dirksland (Kamer van Koophandel, 2011e-f). De bedrijvigheid op Goeree-Overflakkee bestaat voor een groot deel uit Zelfstandigen Zonder Personeel (zzp’ers) en kleine bedrijven. Elke gemeente heeft slechts een handvol bedrijven met 50 of meer werknemers in dienst. Gemeente Oostflakkee is daarop een uitzondering. Deze gemeente heeft vergeleken met de andere gemeenten wat meer middelgrote en grote bedrijven. Van alle bedrijvigheid op het eiland bestaat 60% uit zzp’ers. Het grote aantal zzp’ers en kleine bedrijven heeft consequenties voor de werkgelegenheid. Het aantal banen per bedrijf is daardoor relatief klein. Het soort bedrijvigheid verschilt sterk per gemeente. In de gemeente Dirksland zijn de grotere sectoren bouw, detailhandel en groothandel. Daarnaast is de zorgsector een belangrijke sector in Dirksland. In gemeente Goedereede is recreatie en toerisme een belangrijke, groeiende sector. Daarvan profiteert ook de detailhandelssector in deze gemeente. In Stellendam is de visserijsector de belangrijkste sector. Deze sector zorgt in deze gemeente voor veel werkgelegenheid. Gemeente Middelharnis heeft een centrumfunctie voor het eiland en omliggende gebieden. Grote sectoren in deze gemeente zijn de detailhandel, de bouw en de dienstverlenende beroepen. In de gemeente Oostflakkee is naast bouw, detailhandel en groothandel de vervoerssector belangrijk (Kamer van Koophandel, 2011a-d). CBS Statline (2012a) stelt gegevens beschikbaar over het aantal vestigingen per gemeente per bedrijfstak. Het totaal aantal bedrijven op Goeree-Overflakkee is volgens het CBS 3.650. De gegevens wijken af van de voorgaande cijfers van de Kamer van Koophandel omdat ze een jaar recenter zijn. Bovendien zijn er bij CBS Statline (2012a) geen gegevens beschikbaar voor de sectoren Openbaar bestuur en overheidsdiensten, Onderwijs en Gezondheids- en welzijnszorg. Het verschil in het totaal van circa 350 bedrijven kan mede daardoor verklaard worden. De verhouding tussen het aantal bedrijven in de vier gemeenten komt wel overeen met de verhouding die blijkt uit de cijfers van de Kamer van Koophandel (2011e-f). Omdat de cijfers van CBS Statline (2012a) inzicht geven in de verdeling van het aantal bedrijfsvestigingen over de verschillende sectoren, worden deze in tabel 9 weergegeven. In de tabel is af te lezen dat ‘handel’ met 22,3% van de vestigingen de grootste sector (in aantal vestigingen) is. Daarna volgen zakelijke dienstverlening (12,6%), bouwnijverheid (12,1%) en landbouw, bosbouw en visserij (10,7%). Zoals gezegd ontbreken de cijfers voor de gezondheids- en welzijnszorg. Uit cijfers over de werkgelegenheid uit 2006 (Buck Consultants International & NovioConsult Van Spaendonck, 2007) blijkt echter dat deze sector 22% van de werkgelegenheid (3300 banen) op het eiland biedt. Daaruit valt af te leiden dat deze sector ook een aanzienlijk aandeel in het aantal bedrijfsvestigingen heeft.

36


TABEL 9 - GOEREE-OVERFLAKKEE BEDRIJFSVESTIGINGEN PER SECTOR (2012)

Bedrijfstakken (SBI 2008) A Landbouw, bosbouw en visserij B Delfstoffenwinning C Industrie D Energievoorziening E Waterbedrijven en afvalbeheer F Bouwnijverheid G Handel H Vervoer en opslag I Horeca J Informatie en communicatie K Financiële dienstverlening L Verhuur en handel van onroerend goed M Specialistische zakelijke diensten N Verhuur en overige zakelijke diensten O Openbaar bestuur en overheidsdiensten P Onderwijs Q Gezondheids- en welzijnszorg R Cultuur, sport en recreatie S Overige dienstverlening Totaal Relatief

Dirksland

Goedereede

Middelharnis

Oostflakkee

Totaal GoereeOverflakkee

90

95

95

110

390

10,7%

0 30 0 0

0 55 0 0

0 65 0 0

0 45 5 0

0 195 5 0

0,0% 5,3% 0,1% 0,0%

85 115 20 15 15

105 210 35 80 30

150 325 45 35 25

100 165 50 20 20

440 815 150 150 90

12,1% 22,3% 4,1% 4,1% 2,5%

45

100

130

70

345

9,5%

15

40

45

10

110

3,0%

60

120

165

115

460

12,6%

30

40

60

40

170

4,7%

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

15

35

35

25

110

3,0%

30

45

90

55

220

6,0%

565 15,5%

990 27,1%

1.265 34,7%

830 22,7%

3.650

100%

- = gegevens ontbreken BRON: CBS STATLINE (2012)

Voor een aantal belangrijke sectoren (in aantal bedrijven en in werkgelegenheid) wordt de aanbodszijde op Goeree-Overflakkee hieronder beschreven: Handel Alle woonkernen bieden detailhandel voor de dagelijkse boodschappen. De detailhandel voor nietdagelijkse boodschappen (kleding, schoenen, et cetera) is geconcentreerd in Middelharnis. Deze kern heeft daarmee een regiofunctie voor het eiland en de omliggende gebieden. Landbouw en visserij Op het eiland bestaat ruim een tiende van de bedrijven uit landbouwbedrijven, daarmee is landbouw een belangrijke economische sector voor Goeree-Overflakkee. Het gaat dan voornamelijk om akkerbouwbedrijven en veehouderijen. Er zijn een aantal grootschalige bedrijven, maar ook veel kleine bedrijven. Kleine landbouwbedrijven zijn beperkt renderend, daardoor is het vaak nodig dat de ondernemer nevenactiviteiten, zoals bijvoorbeeld boerengolf of een bed & breakfast, ontplooit. De economische effecten van die nevenactiviteiten zijn echter beperkt. De visserij is een ook belangrijke sector voor het eiland. Niet alleen in termen van werkgelegenheid, maar in zekere zin ook door de culturele waarde hiervan. Stellendam is de grootste thuishaven van visserijkotters. Daarnaast herbergt Stellendam een grote visafslag, twee scheepswerven, een visserijschool en andere aan de visserij gerelateerde bedrijven. Stellendam heeft een bovenregionale functie voor verkoop van vis en een internationale positie op het gebied van kotters; de kotters vormen zelfs een toeristische bezienswaardigheid.

37


Bouwnijverheid, logistiek en maakindustrie De logistiek en de maakindustrie hebben een stuwende betekenis op het eiland en hebben de potentie om bovenregionale effecten te genereren voor het eiland. Gezondheids- en welzijnszorg De zorgsector is met ruim een vijfde van de werkgelegenheid op het eiland de belangrijkste sector qua werkgelegenheid (Buck Consultants International & NovioConsult Van Spaendonck, 2007). De grootste speler in de sector is Curamare, een groot samenwerkingsverband van zorgaanbieders (o.a. ziekenhuis, verpleegcentra, woon-zorgcomplex, paramedici). Het ziekenhuis in Dirksland heeft een bovenregionale functie, zo maken ook bewoners van Schouwen-Duiveland gebruik van dit ziekenhuis. Er zijn plannen om het ziekenhuis in de toekomst uit te breiden met specialistische afdelingen, een zorghotel of een grootschalig zorgcentrum, maar het is op dit moment onzeker of zo’n uitbreiding nodig is gezien de afnemende bevolking in de regio. Duurzame energie Op het eiland wordt duurzame energie opgewekt door middel van windturbines en zonnepanelen. Er zijn diverse plannen om de nu nog kleinschalige windsector uit te breiden met meer windturbines en andere vormen van duurzame energie. In Ouddorp aan Zee is aansluitend aan het terrein van recreatiepark De Klepperstee een groot zonnepark gevestigd. Met ruim 2900 zonnepanelen op 1,3 hectare grond is het de grootste grondgebonden opstelling van zonnepanelen van Zuid-Holland. Deze duurzame energie sector levert ecologische en economische effecten, maar levert relatief weinig banen op. Toerisme, recreatie en horeca De toeristisch-recreatieve sector is een belangrijke sector op het eiland. Het gros van de bedrijven in deze sector ligt bij elkaar geclusterd op de kop van het eiland. Het strand en de kustplaats Ouddorp zijn belangrijke toeristische trekkers. De focus van de sector op het eiland ligt op verblijfsrecreatief aanbod. De sector wordt gekenmerkt door veelal kleinschalige bedrijven. In hoofdstuk 5 wordt de toeristisch-recreatieve sector uitgebreid beschreven. 4.2.2

BEDRIJVENTERREINEN

Een groot deel van de bedrijven op Goeree-Overflakkee is gevestigd op de bedrijventerreinen. Daarnaast zijn er bedrijven gevestigd in de kernen (voornamelijk detailhandel en horeca) en in het landelijk gebied (landbouwbedrijven). Op Goeree-Overflakkee is ongeveer 200 hectare netto bedrijventerrein aanwezig, wat voor ongeveer 85 procent is uitgegeven (ECORYS, 2012). Er is op de huidige bedrijventerreinen dus nog ruimte om vraag naar vestigingsplaatsen op te vangen. In totaal zijn er achttien bedrijventerreinen (zie figuur 11). Daarvan zijn drie bedrijventerreinen 1 grootschalig, twee middelgroot en dertien kleinschalig . De grootste bedrijventerreinen zijn Bedrijvenpark Oostflakkee (nr. 14 op de kaart), Oostplaat 1 (nr. 10) en de Havens van Stellendam (nr. 3). Bedrijvenpark Oostflakkee is een terrein in ontwikkeling. Het terrein wordt in totaal 60 hectare en daarmee het grootste terrein. Het park is ingedeeld in vijf gebieden en waar mogelijk worden de bedrijven geclusterd. Oostplaat 1 is een grootschalig terrein met gemengde bedrijvigheid, waarvan relatief veel transport. Er zijn kleine tot middelgrote bedrijven gevestigd. Het grootschalige terrein De havens van Stellendam kenmerkt zich door een regionale functie en veel visserijgebonden bedrijvigheid (o.a. visafslag). Daarnaast zijn er ook scheepswerven, machinefabrieken en tal van andere niet-havengebonden bedrijfsactiviteiten. Op de volgende kaart zijn de bedrijventerreinen weergeven. In tabel 10 wordt van elk bedrijventerrein het oppervlakte en karakter beschreven.

1

In deze rapportage worden bedrijventerreinen met een oppervlakte groter dan 25 hectare als grootschalig beschouwd. Bedrijventerreinen met een oppervlakte tussen 10 en 25 hectare worden als middelgroot beschouwd en bedrijventerreinen kleiner dan 10 hectare als kleinschalig.

38


FIGUUR 11 – BEDRIJVENTERREINEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE IN KAART

BRON: BEWERKING CITY RESULT OP BASIS VAN GEGEVENS VAN ECORYS (2009)

Veel van de bedrijventerreinen zijn verouderd. In de bedrijventerreinenstrategie van GoereeOverflakkee (ECORYS, 2009) is per bedrijventerrein bepaald of en hoe elk bedrijventerrein ontwikkeld wordt. Zeven locaties worden volgens de strategie geherstructureerd en één bedrijventerrein (Spuikolk (6)) wordt (deels) getransformeerd tot woonbestemming. In figuur 11 is met kleuren aangegeven welke terreinen geherstructureerd worden en welke niet. In tabel 10 is verder een complete lijst opgenomen met de karakteristieken van de verschillende bedrijventerreinen. TABEL 10 - BEDRIJVENTERREINEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE

Nr 1

Bedrijventerrein Ouddorp

2

Korteweg

3

Havens van Stellendam

31,3 ha

4

Goedereede

1,5 ha

5

Ruijgenhil

4,6 ha

6

Spuikolk (Kralingen) Watertoren

4,6 ha

2,0 ha

9

Philipshoofjesweg Haveneind

10

Oostplaat I

32,0 ha

11

Oostplaat II

16,3 ha

12

Molenweg

5,0 ha

7 8

Areaal (netto) 2,8 ha 9,0 ha

8,3 ha

1,5 ha

Karakter

Gemeente

Kleinschalig terrein met voornamelijk bedrijven in de bouwnijverheid en bouwinstallatiebedrijven Kleinschalig terrein met regionale functie. Het bedrijventerrein richt zich op de lokaal verzorgende bedrijven en op de opvang van bedrijven uit de gemeente en regio. Grootschalig terrein met regionale functie. Veel visserijgebonden bedrijvigheid (o.a. visafslag). Daarnaast zijn er ook scheepswerven, machinefabrieken en tal van andere niethavengebonden bedrijfsactiviteiten. Relatief oud terrein (gebouwd in de jaren ’60). Kleinschalig terrein met een gemengd karakter voor wat betreft bedrijvigheid. Kleinschalig terrein met veel loodsen en transportbedrijven. Kleinschalig terrein dat oud en vervallen is. Wordt getransformeerd tot woningen. Kleinschalig, modern terrein met gemengde bedrijvigheid. Relatief veel automotive bedrijven. Verder dienstverlenende bedrijven en webshops. Geen clustering van bedrijven op een terrein. Een aantal agrarische bedrijven langs de weg. Kleinschalig, modern terrein met gemengde bedrijvigheid (huisarts, dierenkliniek, meubels), gelegen in de recent ontwikkelde woonwijk De Westplaat Grootschalig terrein met gemengde bedrijvigheid. Kleine tot middelgrote bedrijven. Relatief veel transport. Middelgroot terrein met gemengde bedrijvigheid. Kleine tot middelgrote bedrijven. Grenst aan Oostplaat I. Kleinschalig, modern terrein met gemengde bedrijvigheid.

Goedereede

Dirksland

Middelharnis

39


13

De Tram

6,7 ha

14

Bedrijvenpark Oostflakkee

36,0 ha

15

Tonisseweg I

17,2 ha

16

Tonisseweg II

7,7 ha

17

Bosland

3,8 ha

18

Ooltgensplaat

4,8 ha

Kleinschalig, modern terrein. Voornamelijk agrarische en logistieke bedrijvigheid. Grootschalig terrein in ontwikkeling. Het grootste terrein op Goeree-Overflakkee, het terrein wordt in totaal 60 hectare. Het park is ingedeeld in vijf gebieden en waar mogelijk worden de bedrijven geclusterd: 1. Logistieke Midden, bestemd voor logistieke bedrijven, assemblage, labeling en verpakking; 2. Bedrijfslandschap, bedoeld voor kleinschalige bedrijfscomplexen van transport- en distributiebedrijven; 3. Oudelandsedijk, geschikt voor elk type bedrijf; 4. Pannense Zijde, bedoeld voor kleinschalige bedrijfscomplexen met een hoogwaardige, eigentijdse uitstraling, zoals handelsbedrijven of industrie-, bouwen installatiebedrijven; 5. Zichtlocatie, bedoeld voor bedrijfsbebouwing met een moderne, duurzame uitstraling die beeldbepalend zijn en voor een hoge kwaliteit dienen te zorgen. Middelgroot terrein met gemengde bedrijvigheid. Recentelijk is de Stationsweg, onderdeel van dit bedrijventerrein geherstructureerd. Kleinschalig terrein met gemengde bedrijvigheid. Grenst aan Tonnisseweg I. Kleinschalig terrein, volledig door een particulier uitgegeven. Kleinschalig terrein, volledig door een particulier uitgegeven. Wordt momenteel geherstructureerd.

Oostflakkee

BRON: ECORYS (2009); EIGEN OBSERVATIES CITY RESULT

Bij de herstructurering van de bedrijventerreinen moet rekening gehouden worden met het feit dat zeventien bedrijventerreinen relatief veel terreinen zijn voor zo’n dunbevolkt gebied. De bedrijven zijn veelal kleinschalig. Het zal lastig zijn om op rendabele wijze bijvoorbeeld glasvezel et cetera aan te leggen als dat niet door een overkoepelende ondernemersorganisatie of de overheid wordt opgepakt. In het ‘Streekplan Zuid-Holland Zuid’, een provinciaal beleidsplan uit het jaar 2000 (ECORYS, 2009), is vastgelegd dat vestiging van bovenregionale bedrijven in beperkte mate wordt toegestaan met de voorwaarde dat hiermee meerwaarde gecreëerd wordt. Deze bedrijven dienen op regionale bedrijventerreinen in Oude-Tonge, Middelharnis en Stellendam opgevangen worden. Regionale aanvullende werkgelegenheid moet worden geconcentreerd op het Bedrijvenpark Oostflakkee en in Middelharnis (ECORYS, 2009). Hoewel de provincie beleid heeft over de vestiging van bovenregionale bedrijven, is het belangrijk te benadrukken dat bedrijfsbewegingen lastig te sturen zijn. Zeker wanneer er sprake is van gebrek aan vraag naar vestigingsruimte. Landbouwgrond Landbouw-, tuinbouw en veehouderijbedrijven zijn gevestigd in het landelijk gebied. Hoewel een groot deel van Goeree-Overflakkee bestaat uit landelijk gebied, is de nog beschikbare ruimte voor bedrijven beperkt. Veel bedrijven willen uitbreiden, maar er is onvoldoende grond beschikbaar voor die uitbreiding. Vanwege de goede zoetwatervoorziening is Goeree-Overflakkee een aantrekkelijk gebied voor landbouw-, tuinbouw en veehouderijbedrijven. Daardoor zijn de prijzen voor landbouwgrond relatief hoog op Goeree-Overflakkee. De goede zoetwatervoorziening wordt bedreigd door het kierbesluit. Wanneer het Haringvliet zout zou worden, dan zou de zoetwatervoorziening op GoereeOverflakkee verslechteren (Interview). De meningen hierover zijn verdeeld en de urgentie hiervan is afhankelijk van welke bron men raadpleegt. Uit andere gesprekken bleek dat het kierbesluit en klimaatveranderingen geen directe bedreiging zullen vormen voor de zoetwatervoorziening voor de landbouw (Interview). 4.2.3

ARBEIDSPOTENTIEEL

Bedrijven die gevestigd zijn of zich willen vestigen op Goeree-Overflakkee hebben behoefte aan personeel. Daarvoor is de omvang van de beroepsbevolking van belang. De potentiële

40


beroepsbevolking (alle personen van 15 tot 65 jaar oud) op Goeree-Overflakkee bestaat uit circa 31.000 mensen (CBS, 2012). Uit de ‘Regionaal-economische visie Goeree-Overflakkee 2007-2020’ (Buck Consultants International & NovioConsult Van Spaendonck, 2007) blijkt dat de bruto participatiegraad in 2007 66% was. De werkelijke beroepsbevolking bestond toen uit 20.600 personen. Wanneer we de participatiegraad van 2007 projecteren op de potentiële beroepsbevolking van 2012 (31.000 mensen), dan bestaat de werkelijke beroepsbevolking naar verwachting in 2012 uit circa 20.460 mensen. Er zijn circa 2.400 zzp’ers werkzaam op het eiland (Kamer van Koophandel 2011e-h). Dat is circa 12% van het totaal aantal de werkende mensen op Goeree-Overflakkee. De beroepsbevolking is in 2012 ten opzichte van 2007 iets afgenomen. De verwachting is dat de omvang van de beroepsbevolking zal blijven dalen. Dat is een bedreiging voor bedrijven op GoereeOverflakkee. Een ander belangrijk punt is dat een groot deel van de beroepsbevolking buiten het eiland werkt: circa 59% van de beroepsbevolking werkte op eiland en 41% elders (Buck Consultants International & NovioConsult Van Spaendonck, 2007). De bedrijven buiten het eiland concurreren dus mee in de vraag naar het aanbod aan arbeidspotentieel van het eiland. Bovenlokaal aanbod Zoals er inwoners van Goeree-Overflakkee zijn die elders werken, zo zijn er ook mensen van elders die op het eiland werken. Het daadwerkelijke aanbod aan arbeidspotentieel voor bedrijven op GoereeOverflakkee is dus bovenlokaal. Wat Goeree-Overflakkee te bieden heeft is niet beperkt tot wat er op het eiland zelf ligt. Op figuur 12 zijn de te bereiken gebieden binnen een reistijd van respectievelijk 30, 45 en 60 minuten met een auto door de wegennetwerk zichtbaar. Zoals eerder opgemerkt houdt deze berekening geen rekening met files en ook niet met de benodigde reistijd op het eiland zelf. FIGUUR 12 - GEBIED DAT GOEREE-OVERFLAKKEE BINNEN 30, 45 EN 60 MINUTEN BEREIKT


Het gebied waarin mensen bereid zijn om te reizen voor een baan op Goeree-Overflakkee is omvangrijk. In tabel 11 staat de omvang van de te bereiken potentiële beroepsbevolking weergegeven. Een groot deel hiervan is hoogopgeleid. TABEL 11 - POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING BOVENLOKAAL EXCLUSIEF GOEREE OVERFLAKKEE

Reistijd (auto) 30 minuten 45 minuten 60 minuten

Potentiële beroepsbevolking bovenlokaal 1.027.100 2.033.500 2.833.900

Potentiële beroepsbevolking Goeree-Overflakkee 30.921 30.921 30.921

Totaal 1.058.021 2.064.421 2.864.821


Normaal gesproken kijken bedrijven en ondernemers niet alleen naar de in de (potentiële) vestigingsplaats aanwezige beroepsbevolking, want ook zij weten dat werknemers bereid zijn om te reizen over een redelijk afstand. Het feit dat Goeree-Overflakkee een eiland is, zorgt voor een mentale

41


barrière. Het gebied wordt daardoor eerder als een entiteit beschouwd. Potentiële werknemers ervaren de afstand groter dan dat deze feitelijk is. Hierdoor zijn ze wellicht minder snel geneigd Goeree-Overflakkee uit te kiezen als gemeente om te werken. Hoger opgeleid personeel is schaars Dat probleem blijkt nu al in de praktijk. Verschillende lokale bedrijven op Goeree-Overflakkee ondervinden problemen met werving van arbeidskrachten. Dat heeft nog een andere reden. De beroepsbevolking bestaat uit relatief weinig hoogopgeleiden; 20% ten opzichte van 28% in Nederland (Buck Consultants International & NovioConsult Van Spaendonck, 2007). Het werven van arbeidskrachten is vooral lastig wanneer gezocht wordt naar werknemers op hbo- en universitair niveau (Interviews & ZKA, 2008). Er zijn weinig nieuwe arbeidskrachten van buiten GoereeOverflakkee die zich op het eiland vestigen en veel jonge mensen trekken weg om elders te studeren. Slechts een klein deel komt na de studie (direct) terug. De mensen die wel terugkeren zijn voor werkgevers interessant omdat zij vaak een korte snelle carrière in de Randstad hebben gehad en kennis meenemen naar het eiland. Er liggen kansen in het verleiden van deze doelgroep om terug te keren naar het eiland wanneer zij een gezin gaan stichten (Interviews). Werkgevers zien de beperkte beschikbaarheid van personeel als een bedreiging voor het eiland, vooral in de sectoren waarvoor specifiek (vaak hoog-)opgeleid personeel nodig is. Een aantal bedrijven geeft aan om die reden een vestiging in Brabant geopend te hebben (Interviews & ZKA, 2008). Voor sectoren waarin voornamelijk lager opgeleiden nodig zijn, is voldoende personeel beschikbaar op het eiland. Er is dan ook een patroon te zien: de laagopgeleiden in een bedrijf komen veelal van het eiland, hoogopgeleiden komen vaak van buiten het eiland. Er liggen kansen in de nauwe samenwerking met MBO en HBO opleidingen in de omgeving van het eiland, bijvoorbeeld Hogeschool Rotterdam. Hierbij valt te denken aan samenwerking bij het bieden van stageplekken en praktijkopleidingsplekken en wellicht een dependance van opleidingen die direct aansluiten op de bedrijvigheid op Goeree-Overflakkee. Dit geeft jongeren de mogelijkheid om op het eiland te blijven wonen terwijl zij studeren en verkleint de kans dat jongeren wegtrekken (Interviews). 4.2.4

ONDERNEMINGSKLIMAAT

Het ondernemingsklimaat geeft aan hoe aantrekkelijk het is zich als bedrijf te vestigen in een bepaalde plaats. Het ondernemingsklimaat wordt bepaald door diverse factoren. Bereikbaarheid Allereerst is het belangrijk dat de plaats bereikbaar is en dat de infrastructuur goed is. GoereeOverflakkee wordt aan de oostkant ontsloten door de Rijksweg N59 en aan de westkant door de N57. Beiden zijn belangrijke toegangswegen richting Zeeland. Deze wegen worden met elkaar verbonden door de N215 die van oost naar west over het eiland loopt. Het afgelopen decennium is de verkeersintensiteit flink toegenomen. De bereikbaarheid is over het algemeen goed, maar knelpunten ontstaan bij calamiteiten, door sluipverkeer naar Rotterdam/havens en door recreatieverkeer op piekdagen. Dit leidt tot stagnatie in de doorstroming en verlaagt de verkeersveiligheid. De bereikbaarheid met het openbaar vervoer is belangrijk voor werknemers. Hoe beter het bedrijf bereikbaar is, hoe aantrekkelijker het bedrijf is om voor te werken. De bereikbaarheid met het openbaar vervoer is beperkt doordat er geen treinen rijden op het eiland. Wel zijn er twaalf buslijnen van Arriva. Daarvan rijden vijf buslijnen heen en weer tussen plaatsen op het eiland. Vijf andere buslijnen vormen een verbinding met Rotterdam. Drie van deze lijnen rijden eerst over het hele eiland voordat ze naar Rotterdam rijden. Verder is er een buslijn tussen Ouddorp en Renesse en een buslijn tussen Ouddorp en Hellevoetsluis. Infrastructuur voor nutsvoorzieningen en communicatie Behalve infrastructuur voor verkeer is ook de infrastructuur voor nutsvoorzieningen en communicatie belangrijk voor het vestigingsklimaat. De infrastructuur voor nutsvoorzieningen is nagenoeg overal in Nederland beschikbaar, dat geldt ook voor Goeree-Overflakkee. Er is echter maar één elektriciteitscentrale voor het hele eiland. Daarmee is de elektriciteitsvoorziening kwetsbaar, als de centrale uitvalt heeft het hele eiland geen stroom. 42


De infrastructuur voor communicatie is verouderd; er is bijvoorbeeld (nog) zeer beperkt glasvezelinternet beschikbaar op het eiland (Interviews & Reggefiber, 2012). Een snelle internetverbinding wordt voor ondernemers steeds belangrijker voor bijvoorbeeld pintransacties, maar ook voor thuiswerken. Aantrekkelijke omgeving Verder speelt een aantrekkelijke omgeving om in te ondernemen een rol. Niet alleen voor het bedrijf, maar ook voor de werknemers die in de buurt van hun werk willen wonen. Goeree-Overflakkee is een gebied met veel groen en veel water en biedt daarmee een aantrekkelijke omgeving. Zeker in combinatie met de relatief lage grondprijzen. Tevens is de kwaliteit en uitstraling van bedrijventerreinen van belang. De kwaliteit van bedrijventerreinen op Goeree-Overflakkee blijft achter (Interviews). Dit verslechtert de concurrentiepositie ten opzichte van bedrijventerreinen in de omgeving, bijvoorbeeld de Hoekse Waard. Daarom wordt in de bedrijventerreinenstrategie van Goeree-Overflakkee (ECORYS, 2009) voorgesteld om een deel van de bedrijventerreinen op Goeree-Overflakkee te herstructureren. Een nadeel van Goeree-Overflakkee is dat het eiland relatief onbekend is en dat het onder degenen die het wel kennen een negatief imago heeft. Daar kan door middel van eilandmarketing verandering in gebracht worden. Dienstverlenende rol gemeente Voor het ondernemingsklimaat is de dienstverlenende rol van het gebied een belangrijke factor. Gemeenten kunnen ondernemers helpen door bijvoorbeeld te werken met accountmanagers en het vraaggestuurd faciliteren van plannen, inclusief het creëren van de benodigde ruimte in het RO-beleid. Op Goeree-Overflakkee wordt de communicatie met gemeenten vaak als moeizaam ervaren door ondernemers. Procedures duren lang en worden vaak als lastig ervaren, zeker de procedures op ROgebied (ZKA, 2008 & Interviews). Samenwerking Tot slot is de samenwerking tussen ondernemers belangrijk voor het ondernemingsklimaat. Wanneer ondernemers samenwerken ontstaan er schaalvoordelen en kunnen gezamenlijke doelen behaald worden. Ondernemers en brancheorganisaties geven aan dat het organiserende vermogen van ondernemers op het eiland zwak is (Interviews). Er zijn wel ondernemersverenigingen, maar samenwerking komt maar moeizaam op gang. Op Goeree-Overflakkee bestaan, afhankelijk van de definities, tussen tien en twintig ondernemersverenigingen. Er zijn grofweg drie soorten verenigingen: winkeliersverenigingen, ondernemersverenigingen en netwerkclubs. De meest bekende verenigingen en samenwerkingsverbanden op Goeree-Overflakkee zijn de Vereniging Bedrijven GoereeOverflakkee (VBGO) voor grote bedrijven, de Vereniging voor Eigenaren en Exploitanten van Recreatie Ondernemingen op Goeree Overflakkee (VEERO), de lokale afdeling van de Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO) en het Innovatie Platform Goeree-Overflakkee (IPGO). “De overheid moet er voor bewoners en bedrijven zijn en niet andersom. Ze moeten voorzien in behoeftes en wij moeten het doen!” - INTERVIEW

Vanwege de herindeling hebben alle ondernemersverenigingen gezamenlijk een bijeenkomst gehad waarin de intentie om samen te werken is uitgesproken. Op dit moment wordt onderzocht of er één overkoepelende platform voor deze verenigingen kan worden gevormd. Mogelijk stimuleert de herindeling hierdoor op korte termijn de samenwerking tussen diverse ondernemersverenigingen – waardoor vanuit die hoek het fundament voor optimalisering van het ondernemingsklimaat op het eiland verstevigd wordt. De opstelling van de nieuwe gemeentelijke organisatie in deze is essentieel te noemen. Het vertrouwen in de gemeentelijke organisatie onder ondernemers op het eiland is op dit moment niet bepaald goed te noemen. Met enige scepsis is de hoop wel dat een grotere gemeentelijke organisatie ondernemers beter weet te bedienen dan op dit momenteel in de individuele gemeenten – volgens de ondernemers zelf – het geval is (Interviews).

43


4.3

SWOT-ANALYSE

Vanuit de analyse van diverse beleidsstukken, bijeenkomsten en interviews is een helder beeld ontstaan van de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen binnen het domein ‘werken’ op GoereeOverflakkee. In de volgende tabel (12) worden deze samengevat. TABEL 12 – SWOT-SCHEMA VOOR HET DOMEIN ‘WERKEN’

Sterkten § § § §

§ § §

§ § § §

§ § §

Zwakten Beleving Sterke volksaard; Grote onderlinge verbondenheid; Binding met omgeving; Positieve waardering van woonomgeving door bewoners. Arbeidspotentieel Veel middelbaar opgeleiden beschikbaar als personeel; Hoge arbeidsethos en grote loyaliteit van werknemers aan bedrijven; Aanwezigheid specifieke beroepsopleidingen (o.a. visserij en bouw). Vestigingsklimaat Relatief lage grondprijzen; Voldoende aanbod bedrijventerreinen; Aantrekkelijke werkomgeving (groene en waterrijke omgeving en mooie kust); Aantrekkelijke leefomgeving voor werknemers. Sterke sectoren Zorgsector; Visserijsector; Toeristische sector.

Kansen § § § §

§

§

§ § §

§ §

Economische structuur Weinig groeiclusters; Afname werkgelegenheid.

§ § § §

Arbeidspotentieel Weinig jonge, hoogopgeleide mensen; Beperkt aanbod van MBO-opleidingen; Geen aanbod van HBO-opleidingen; Hoge uitgaande pendel.

§ § §

§ § § §

Vestigingsklimaat Beperkte ontsluitingsmogelijkheden; Verouderde bedrijventerreinen; Beperkte ondersteunende voorzieningen en diensten voor bedrijven op gebied van communicatie. Ondernemingsklimaat Het organiserende vermogen van ondernemers is zwak; Samenwerking komt moeizaam op gang; Moeizame communicatie met overheid en moeizame procedures; Goeree-Overflakkee is relatief onbekend.

Bedreigingen Innovatie Kansen voor versterking innovatievermogen; Aanleg windmolenpark; Aanleg glasvezel op bedrijventerreinen. Arbeidspotentieel Jongeren aan het gebied binden door het aanbieden van MBO- en HBO-opleidingen, eventueel dependances van Hogescholen uit bijvoorbeeld Rotterdam; Hoogopgeleiden die elders zijn gaan wonen om te studeren, verleiden om naar het eiland terug te keren als ze kinderen krijgen en willen settelen. Sterke sectoren Ontwikkeling van specialistische zorg in Dirksland. Regionale kansen De N59 is een belangrijke verbindingsweg in de Delta. Oostflakkee ligt langs die weg als logistiek knooppunt; Versterking centrumfunctie Middelharnis; Ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte, bedrijven op Goeree-Overflakkee kunnen als toeleverancier fungeren voor bedrijven daar.

§ § §

§

§ §

Arbeidspotentieel Jongeren trekken weg om elders te gaan studeren; Toename algemeen opgeleiden en minder werknemers met specifieke beroepsopleidingen; Vergrijzing en de afname van de (beroeps)bevolking. Vestigingsklimaat Vitaliteit van kleine kernen komt steeds verder onder druk te staan. Voorzieningen verdwijnen en verpaupering dreigt; Regionale bedreigingen Concurrerende werkgelegenheid op tweede Maasvlakte; Concurrentie bedrijventerreinen in omgeving (o.a. Hoekse Waard).

44


In aanvulling op de SWOT is in de enquête aan respondenten gevraagd een rapportcijfer te geven voor het totaal en een aantal kenmerken binnen het domein werken. In onderstaande tabel (tabel 13) en radardiagram (figuur 13) zijn de gemiddelde scores weergeven voor de kenmerken die voor het domein werken van belang zijn. TABEL 13 - BEELD OVER WERKEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE

“Hoe positief bent u over Goeree-Overflakkee als een gebied om in werken?” Gemiddelde rapportcijfer 7,14 7,65 7,44 7,07 7,25 6,88 7,21 6,67

Gemiddelde voor alle respondenten Expertise op het domein ‘werken’ Inwoners Goedereede Inwoners Middelharnis Inwoners Dirksland Inwoners Oostflakkee Inwoners Goeree-Overflakkee Niet-inwoners Goeree-Overflakkee BRON: DIGITALE ENQUÊTE CITY RESULT

Over het algemeen zijn de respondenten positief over Goeree-Overflakkee als het gaat om werken en ondernemen op het eiland. Het rapportcijfer dat ze geven is gemiddeld een 7,14. De inwoners van Goedereede geven gemiddeld het hoogste rapportcijfer (7,44) en de inwoners van Oostflakkee het laagste cijfer (6,88). Daarnaast valt op dat mensen die niet op Goeree-Overflakkee wonen een lager rapportcijfer geven (6,67) dan de inwoners van Goeree-Overflakkee (7,21). In figuur 13 worden de scores voor Goeree-Overflakkee weergegeven op de volgende punten: § de bereikbaarheid van en op het eiland (bedrijventerreinen, winkelgebieden); § de betaalbaarheid van de bedrijfshuisvesting; § de gemeentelijke dienstverlening richting bedrijven; § de beschikbaarheid van geschoold personeel; § de organisatiegraad van de ondernemers (bijvoorbeeld ondernemersverenigingen). FIGUUR 13 - RADARDIAGRAM KENMERKEN DOMEIN WERKEN

BEREIKBAARHEID

DIENSTVERLENING

ORGANISATIEGRAAD

BETAALBAARHEID

ARBEIDSPOTENTIEEL


Op alle kenmerken wordt voldoende gescoord, maar wat opvalt is dat er op de kenmerken binnen de domeinen wonen (hoofdstuk 3) en recreëren (hoofdstuk 5) over het algemeen hoger gescoord wordt. In het diagram wordt een onderscheid aangegeven tussen het gemiddelde oordeel en het oordeel van respondenten die hebben aangegeven dat zijn van de drie domeinen het domein werken vertegenwoordigen (‘experts’). De scores liggen voor de meeste kenmerken heel dicht bij elkaar. Wat opvalt is dat de score voor ‘arbeidspotentieel’ een half punt verschilt. Het gemiddelde oordeel is een

45


6,5, terwijl het oordeel door respondenten vanuit het domein werken gemiddeld een 6 is. Bedrijven (‘experts’) zijn dus minder positief over het arbeidspotentieel. Dit kwam ook naar voren uit de interviews. Verschillende ondernemers gaven aan dat het arbeidspotentieel niet helemaal aansluit op de vraag en dat werving daardoor lastig is (Interviews). De uitkomsten sluiten in die zin aan op de SWOT-analyse. Opvallend is dat voor kenmerken die in de interviews en in de SWOT-analyse als zwakte worden genoemd in de digitale enquête wel als voldoende worden beoordeeld. Wanneer we naar de SWOT-analyse kijken, komt naar voren dat er voor bedrijven die zich op het eiland willen vestigen (bij de start van het bedrijf, of bij een verhuizing) voldoende vestigingsruimte op bedrijventerreinen beschikbaar is tegen relatief lage grondprijzen. Ook zijn er veel middelbaar opgeleiden beschikbaar als werknemer en is er een hoge arbeidsethos. Voor deze werknemers is er een aantrekkelijke woonomgeving. Aan de andere kant blijft de kwaliteit van de bedrijventerreinen echter achter. De ontsluitingsmogelijkheden en ondersteunende voorzieningen en diensten zijn beperkt. Verder is het organiserende vermogen van ondernemers zwak en verloopt de dienstverlening vanuit de overheid nog niet naar tevredenheid van ondernemers. Bedrijven ervaren problemen met het werven specifiek opgeleid en van hoogopgeleid personeel. Wil Goeree-Overflakkee een aantrekkelijk ondernemingsklimaat voor bedrijven bieden, dan zou de gemeente moeten inzetten op het kwalitatief verbeteren van het vestigingsklimaat en het behouden van jonge bewoners die elders gaan studeren. Er liggen kansen in het aantrekken van MBOopleidingen en samenwerking met bestaande HBO-instellingen. Belangrijker voor HBO/WO-onderwijs is echter het bereikbaar maken en houden van het aanbod van de stedelijke gebieden die binnen afzienbare reistijd te bereiken zijn (zie 3.2.4). Ook kan er ingezet worden op het terughalen van young professionals die na de studie hun carrière elders zijn gestart en nu een rustige en groene leefomgeving zoeken om een gezin te starten. Daarvoor moeten er woningen beschikbaar zijn die voldoen aan de wensen van studenten en jonge gezinnen. Een andere belangrijke kans binnen het domein werken is de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte. Goeree-Overflakkee is vanwege de ligging dichtbij de Tweede Maasvlakte een interessante plek voor toeleveranciers van bedrijven op de Tweede Maasvlakte. Dat geldt voor bestaande bedrijven op Goeree-Overflakkee, maar ook voor bedrijven die zich in de buurt van de Tweede Maasvlakte willen vestigen. Eilandmarketing zou kunnen worden ingezet om de nabijheid van Goeree-Overflakkee ten opzichte van de Tweede Maasvlakte bekender te maken. Tot slot biedt de zorgsector kansen voor Goeree-Overflakkee. De zorgsector is sterk en heeft een regionale verzorgingsfunctie. Zorg wordt door de vergrijzing steeds belangrijker omdat de groep mensen die zorg nodig heeft groeit. Het bieden van meer specialistische zorg op maat zou de zorgsector nog sterker maken. 4.3

BELEIDSANALYSE

Door middel van een analyse van beleidsstukken van de vier gemeenten, de regio en de provincie zijn in onderstaand schema (tabel 14) de belangrijkste beleidsdoelen voor het domein werken weergeven. Deze doelen zijn bediscussieerd tijdens het rondetafelgesprek met ambtenaren uit de vier verschillende gemeenten. TABEL 13 - (BELEIDS-)DOELEN WERKEN

Werken Hardware Goeree-Overflakkee ontwikkelen tot dynamisch eiland in de Delta

Software Het creëren van een cultuur van ondernemerschap

(Winkel)leegstand en verpaupering voorkomen

Openstaan voor veranderende behoeften in bestaande sectoren

Bereikbaarheid van het eiland en van alle kernen, zowel digitaal als fysiek verbeteren

Cultuurverandering gemeente: ‘ja, mits’ i.p.v. ‘nee, tenzij’

Orgware Klantvriendelijke en klantgerichte dienstverlening van de gemeente aan bedrijven Regeldruk voor ondernemers verminderen Startende ondernemers ondersteunen (begeleiding en mentorschap)

46


Investeren in het leveren van schone, duurzame energie Economische functies concentreren op bestaande bedrijfslocaties Bestaande landbouw behouden Zorgen voor aantrekkelijke en kwalitatief hoogwaardige bedrijventerreinen Stimuleren van de vestiging van kleinschalig bedrijfsleven

Goeree-Overflakkee positioneren als aantrekkelijk eiland om op te ondernemen Aantrekken toeleveringsbedrijven voor de Randstad (bijvoorbeeld Tweede Maasvlakte)

Lobbywerkzaamheden uitbreiden bij Provincie en Rijk Samenwerkingsverbanden en allianties initiëren en faciliteren (sectoren, verenigingen, platforms) Sector-relevante kenniscentra ontwikkelen (triple-helix) Digitalisering van de gemeentelijke dienstverlening

Tijdens de beleidsanalyse viel het op dat veel doelstellingen van de vier gemeenten met elkaar overeen komen en op elkaar aansluiten. Ook zijn er op veel belangrijke punten al regionale doelstellingen. Uit dit hoofdstuk blijkt dat de knelpunten in het ondernemingsklimaat liggen in de kwaliteit van de bedrijventerreinen, de ontsluitingsmogelijkheden, ondersteunende (communicatie)voorzieningen en de dienstverlening vanuit de overheid. Uit de beleidsdoelstellingen komt naar voren dat de overheid op deze knelpunten wil inzetten. De doelstellingen van de overheden sluiten daarin aan op de wensen van ondernemers. Wat echter opvalt is dat een deel van de doelstellingen afkomstig is uit beleidsstukken die al een aantal jaren geleden zijn geschreven. Toch ervaren ondernemers deze knelpunten nog sterk. De nieuwe gemeente moet dus blijvend aandacht schenken aan het verwezenlijken van deze beleidsdoelstellingen in samenwerking met de ondernemers en de verenigingen die hun belangen vertegenwoordigen. 4.4

CONCLUSIE

Uit de analyse van de vraagzijde binnen het domein werken blijkt dat de vraag naar vestigingsplaatsen beperkt is. De kans dat bedrijven van buitenaf worden aangetrokken is tevens klein. Daarom kan beter meer aandacht worden besteed aan het behouden van de bestaande bedrijven en het maximaal faciliteren en ondersteunen van bedrijven die op het eiland ontstaan – zoals beginnende (vaak jonge) ondernemers - en uitbreiding van bestaande bedrijven. Het is daarvoor van belang dat die bedrijven zich ‘thuis’ voelen in het ondernemingsklimaat op Goeree-Overflakkee. Verder blijkt uit de analyse van de vraagzijde dat de beschikbaarheid van voldoende geschikte werknemers van belang is voor bedrijven. Een kans op het gebied van voldoende geschikte werknemers ligt in de nabije toekomst in het samenwerken met MBO en HBO opleidingen in de omgeving van het eiland door het bieden van stageplekken en praktijkopleidingsplekken die direct aansluiten op de bedrijvigheid op Goeree-Overflakkee. Zo kunnen potentiële toekomstige medewerkers aan het eiland en de bedrijven gebonden worden. Op korte termijn moet de overheid hier stappen nemen om te komen tot concrete samenwerking – ook in het kader van bewustwording omtrent de effecten die de demografische krimp kan hebben bij ongewijzigd beleid. Daarnaast laat de aanbodanalyse zien dat het aanbod verder gaat dan alleen de bewoners van Goeree-Overflakkee. Binnen een acceptabele reistijd wonen veel potentiële werknemers. Bedrijven uit Goeree-Overflakkee kunnen daar ook werknemers werven. Aan de kant van deze potentiële werknemers vormt de relatieve onbekendheid van Goeree-Overflakkee dan wellicht een probleem. Maar aan de kant van de werkgevers is de mentale barrière van het water soms zo sterk dat men blind is voor het arbeidspotentieel aan de overkant. Eilandmarketing kan worden ingezet om het eiland en de nabijheid bij de Randstad bekender te maken, maar vooral ook om constant de ontwikkelingen in vraag en aanbod te monitoren, op elkaar af te stemmen en de belanghebbenden op de hoogte te houden. Aan de aanbodszijde valt verder nog op dat het aantal bedrijventerreinen hoog is in een relatief dunbevolkt gebied. De bedrijvigheid is daardoor versnipperd over het eiland. In herstructurering en kwalitatieve ontwikkeling van bedrijventerreinen liggen kansen op het clusteren van bedrijven binnen bepaalde branches. Die bedrijven kunnen dan samenwerken en elkaar versterken richting de markt. 47


De overheid heeft alleen zeer beperkte invloed op deze ontwikkeling – die daarom vooral uit de ondernemers zelf moeten komen. Het onderstrepen van de urgentie hiervan is echter een rol van de overheid, alsook het ondersteunen van de door de ondernemers opgerichte initiatieven. Andere kansen voor Goeree-Overflakkee liggen in het behouden van jonge bewoners die elders gaan studeren, het terughalen van young professionals en het aantrekken van werknemers uit de omgeving om het arbeidspotentieel beter te laten aansluiten op de vraag. De stimulering van ondernemerschap vanuit het eiland zelf moet hoge prioriteit krijgen. Digitale ontwikkelingen moeten het mogelijk maken om een bedrijf vanuit Goeree-Overflakkee op te richten en voor zzp’ers is de combinatie van wonen en werken hier gunstig te noemen. Een andere belangrijke kans binnen het domein werken is de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte door Goeree-Overflakkee te positioneren als interessante plek voor toeleveranciers van bedrijven op de Tweede Maasvlakte. Tot slot biedt de zorgsector kansen voor Goeree-Overflakkee. Het bieden van specialistische zorg op maat sluit aan op de groeiende vraag naar zorg. Eilandmarketing kan een rol spelen bij het inzetten op deze kansen. Niet alleen in het vergroten van de bekendheid van Goeree-Overflakkee en het verbeteren van het imago. Ook wanneer het gaat om productontwikkeling. Zo kan eilandmarketing ingezet worden als middel om het aanbod beter aan te laten sluiten op de vraag. Daarbij valt te denken aan het verbeteren van de dienstverlening vanuit de gemeente, het bieden van passende woningen voor young professionals en het stimuleren van samenwerking tussen ondernemers.

48


5.

5

DOMEIN RECREËREN

In het jachtige leven van vandaag de dag is recreëren een belangrijke behoefte. Men wil de vrije tijd die men heeft zo goed mogelijk besteden. Onder het domein recreëren verstaan we niet alleen de activiteiten, zoals wandelen en fietsen, waar recreëren normaal mee geassocieerd wordt, maar de totale vrijetijdseconomie. De vrijetijdseconomie omvat de gehele toeristisch-recreatieve sector, inclusief sport, cultuur en wellness. Vrije tijd is niet alleen belangrijk voor het welzijn van de mens, de sector heeft een belangrijk aandeel in de totale werkgelegenheid in Nederland, zo’n 6% (Provincie Gelderland, 2011). Er gaat daarnaast veel geld om in deze sector en het is daarom een belangrijk marktsegment om te bedienen. FIGUUR 14 – HET DOMEIN ‘RECREËREN’ IN RELATIE TOT DE ANDERE TWEE DOMEINEN


Het domein recreëren verschilt wezenlijk van de domeinen wonen en werken, omdat het een specifieke sector is. De actoren in dit domein zijn veelal bedrijven waarvoor andere factoren belangrijk zijn dan voor bedrijven in de traditionele sectoren. Een goed ondernemingsklimaat is echter ook voor ondernemingen in de toeristisch-recreatieve sector van groot belang. Van oudsher heeft toerisme en recreatie de meeste aandacht gekregen vanuit city- en regiomarketing. Dit omdat er sprake is van een continue stroom van mensen die tijdelijk verblijven en besteden op het eiland. Maar de vrijetijdseconomie is veel meer dan alleen bezoekers van buiten. De voorzieningen worden in grote mate ook gebruikt door de eigen inwoners – hierdoor vormt de vrijetijdssector een zeer beeldbepalende sector voor interne en externe doelgroepen. Een goed ontwikkelt, divers en kwalitatief vrijetijdsaanbod (wordt ook leisure aanbod genoemd, zoals in figuur 14.) moet niet onderschat worden. De ontwikkelingen rondom vrije tijd moeten daarom ook nauwlettend in de gaten worden gehouden wanneer men werk wil maken van eilandmarketing op en van Goeree-Overflakkee. 5.1

VRAAG

Er zijn verschillende marktsegmenten te identificeren die gebruik maken van de vrijetijdseconomie. De twee hoofdcategorieën die onderscheiden kunnen worden zijn: de dagrecreant en de toerist. De dagrecreant onderneemt een activiteit buitenshuis. De dagrecreant brengt bijvoorbeeld een bezoek aan de dierentuin, gaat in de stad iets eten en keert daarna weer terug naar huis. De toerist blijft minimaal één overnachting in een land of regio en maximaal twee maanden in een accommodatie die niet het hoofdverblijf is. De toerist onderneemt vanuit zijn of haar accommodatie ook weer activiteiten. De dagrecreant en de toerist worden steeds flexibeler in hun vrijetijdsbesteding, ze recreëren dichter bij huis en hebben een grotere focus op de prijs/ kwaliteitsverhouding van het aanbod. Keuzes in de vrije tijd worden steeds vaker gedreven door maatwerk, persoonlijkheid, authenticiteit, duurzaamheid

49


en kwaliteit. Recreanten en toeristen stellen daarnaast ook hoge eisen aan het aanbod en willen in een korte tijd veel gezien hebben, zonder er zelf veel tijd en moeite in te willen steken. Inspelen op deze gemaksbehoefte biedt kansen binnen de vrijetijdssector. Daarnaast gaat het gezondheidstoerisme de komende jaren een grotere rol spelen, door de aandacht voor welzijn, maar ook door de vergrijzing van de bevolking. Er zijn voor Goeree-Overflakkee een aantal relevante marktsegmenten te onderscheiden op basis van een veelgebruikte typologie: § De dagrecreant die van het vrijetijdsaanbod op Goeree-Overflakkee gebruik wil maken in de vorm van uitstapjes; § De nationale toerist die voor een langer verblijf op Goeree-Overflakkee is; § De internationale toerist die voor een langer verblijf op Goeree-Overflakkee is; § De zakelijke bezoeker. Deze marktsegmenten worden in het vervolg verder toegelicht. 5.1.1

DE DAGRECREANT 2

Dagrecreatie vindt voor een groot gedeelte (43 %) plaats binnen de eigen gemeentegrenzen (CVTO, 2011). Buitenrecreatie is hier een goed voorbeeld van. De gemiddelde reisafstand die men aflegt voordat men een activiteit start is voor wandelen bijvoorbeeld 8,6 kilometer. Voor activiteiten als pretparkbezoek en museumbezoek is men bereid veel verder te reizen (respectievelijk 79,5 en 47,4 kilometer). Voor deze verder gelegen activiteiten zijn de bestedingen ook fors hoger. Over het algemeen geldt; hoe unieker de beleving des te verder men bereid is te reizen en des te meer men bereid is te besteden. Ter illustratie: bij een fietstocht geeft men per persoon gemiddeld € 1,74 uit en voor een pretparkbezoek gemiddeld € 20,90 (CVTO, 2011). De activiteiten die men in de vrije tijd kan ondernemen zijn talloos. Voor Goeree-Overflakkee kijken wij specifiek naar de vraag naar activiteiten die relevant zijn voor het eiland. Dit zijn de activiteiten wandelen, fietsen, recreëren aan het water, varen met een motorboot/ jacht, zeilen en strandbezoek. FIGUUR 15 - VERZORGINGSGEBIEDEN VAN WANDELEN, FIETSEN EN RECREËREN AAN HET WATER


In figuur 15 zijn de verzorgingsgebieden van wandelen, fietsen en recreëren aan het water beschreven. ‘Recreëren aan het water’ heeft het grootste verzorgingsgebied met 728.815 bewoners. Recreanten zijn bereid daar gemiddeld verder voor te reizen dan voor wandelen en fietsen. Wandelen

2

Onder dagrecreatie worden dagtochten verstaan van een uur of langer (CVTO, 2011).

50


en fietsen wordt door de inwoners van Goeree-Overflakkee slechts voor een klein deel in de buurgemeenten ondernomen. De gemiddelde frequentie van wandelen is het hoogst van deze activiteiten. Recreanten wandelen gemiddeld dus vaker dan dat ze recreëren aan het water (zee, meer, rivier, plas, etc.) maar geven minder uit dan een recreant aan het water. TABEL 14 – KERNCIJFERS VOOR WANDELEN, FIETSEN EN RECREËREN AAN HET WATER

Activiteit Wandelen Fietsen Recreëren aan het water

Aantal inwoners in verzorgingsgebied 62.255 145.990 728.815

Gemiddelde frequentie per jaar per inwoner 24,6 9,9 2,9

Gemiddelde bestedingen (excl. vervoer) € 1,44 € 1,74 € 5,50

BRON: GIS-ANALYSE UITGEVOERD DOOR R. ZANDBERGEN IN OPDRACHT VAN CITY RESULT; CVTO (2011) BEWERKING CITY RESULT

Ondanks het feit dat de activiteit wandelen een kleiner verzorgingsgebied heeft en een lager bestedingspatroon, heeft de activiteit door haar hoge frequentie toch een grote economische impact (tabel 14). Daarnaast moet rekening gehouden worden met het feit dat wij de verzorgingsgebieden baseren op de gemiddelde reisbereidheid. Bij hogere aantrekkelijkheid van de bestemming en/ of activiteit is men bereid om een grotere afstand af te leggen. FIGUUR 16 - VERZORGINGSGEBIEDEN VAN VAREN MET MOTORBOOT/ JACHT EN ZEILEN


In figuur 16 is het verzorgingsgebied af te lezen voor de activiteiten ‘varen met motorboot/ jacht’ en ‘zeilen’. Binnen het verzorgingsgebied van zeilen vallen: Schouwen-Duiveland in haar totaliteit, andere delen van Zeeland, een groot deel van Voorne-Putten, een deel van Rotterdam en omgeving en West Brabant. Voor het varen met motorboot/ jacht is men, gemiddeld gezien, minder bereid een langere afstand af te leggen. Het is aannemelijk dat de inwoners binnen het verzorgingsgebied een hogere gemiddelde frequentie voor varen en zeilen hebben dan de gemiddelde Nederlander, dit gezien de hoeveelheid water in het gebied. TABEL 15 – KERNCIJFERS VOOR VAREN MET MOTORBOOT/ JACHT EN ZEILEN

Activiteit Varen met motorboot/ jacht Zeilen

Aantal inwoners in verzorgingsgebied 224.255 1.652.255

Gemiddelde frequentie per jaar per inwoner 0,4 0,2

Gemiddelde bestedingen (excl. vervoer) € 6,29 € 4,12

BRON: GIS-ANALYSE UITGEVOERD DOOR R. ZANDBERGEN IN OPDRACHT VAN CITY RESULT; CVTO (2011) BEWERKING CITY RESULT

Op de Kop van Goeree-Overflakkee liggen een aantal veel bezochte stranden. De dagrecreant heeft naast de keuze uit de stranden op Goeree-Overflakkee ook de keuze om naar andere stranden in de

51


omgeving te gaan. De gemiddelde afgelegde afstand voor een strandbezoek is niet bekend. Strandbezoek is een wezenlijk andere activiteit dan recreëren aan het water. Vaak gaat men een hele dag naar het strand en is men bereid daar een flink aantal kilometers voor te rijden. Wij zijn in onderstaande berekening van het verzorgingsgebied uitgegaan van de gemiddelde afstand die men bereid is af te leggen voor een pretparkbezoek. Op basis van de wegennetanalyse hebben wij niet alleen het ‘natuurlijke’ verzorgingsgebied van de stranden op de Kop van Goeree in kaart gebracht. Door omliggende stranden te selecteren hebben wij getracht een beeld te geven van de concurrentie. Het resultaat hiervan is af te lezen op de onderstaande kaart (figuur 17). Wanneer gekeken wordt naar de reisafstand die men gemiddeld aflegt dan zouden mensen kiezen voor de stranden op Schouwen-Duiveland en de stranden op Voorne (donkeroranje kleur is het verzorgingsgebied). Deze stranden liggen wat betreft reisafstand dichterbij dan de stranden op Goeree-Overflakkee. Zelfs voor een deel van de inwoners van Goeree-Overflakkee zijn deze stranden dichterbij dan de stranden op de Kop van Goeree. FIGUUR 17 – STRANDEN, VERZORGINGSGEBIEDEN EN CONCURRENTIE


Gelukkig is reisafstand niet het enige waarop mensen hun keuze voor een bestemming op baseren. Het gaat ook om de perceptie van mensen over de afgelegde afstand. Veel inwoners van GoereeOverflakkee zullen daardoor naar de Kop van Goeree blijven gaan ondanks dat het verder weg ligt dan de stranden op Schouwen-Duiveland en Voorne. Verder spelen de aanwezige voorzieningen, de aantrekkelijkheid van het strand zelf, de parkeervoorzieningen en andere factoren een grote rol. Op deze factoren scoren de stranden op de Kop van Goeree goed, waardoor ondanks de grotere reisafstand voor de Kop van Goeree gekozen wordt. Ook is naamsbekendheid een belangrijke factor. Ouddorp heeft een hoge naamsbekendheid in Nederland. Die naamsbekendheid is gerelateerd aan het aanwezige strand. Opvallend is wel dat men denkt dat Ouddorp in Zeeland ligt. De meeste mensen denken overigens ook dat het eiland Goeree-Overflakkee in Zeeland ligt. In het geval van strandbezoek en kusttoerisme is dit misschien zelfs een voordeel; door de positieve associaties die Nederlanders vaak bij Zeeland hebben. 5.1.2

DE BINNENLANDSE TOERIST

Trends en ontwikkelingen in de vraag De binnenlandse toerist heeft steeds meer behoefte aan luxe en comfort. Dit is te zien aan een daling van het aantal kampeerovernachtingen en het aantal overnachtingen in een caravan. De vraag naar vakanties met meer luxe accommodaties neemt toe, denk bijvoorbeeld aan een hotel met wellnessvoorzieningen of glamping (glamouros camping). Door de toenemende congestie op de wegen wordt verwacht dat accommodaties die in de Randstad (of op maximaal een uur rijden van de Randstad) liggen, het beter zullen doen dan verder weg gelegen locaties. Dit geldt zeker voor de korte vakanties. Het merendeel van de vakanties in 2010 is kort (2-4 dagen) (52%) (CVO, 2011). 52


Uit de ‘Toeristische trendrapportage Goeree-Overflakkee 2010/ 2011’ blijkt dat ten opzichte van de Zeeuwse regio’s minder vakanties op Goeree-Overflakkee worden doorgebracht, in totaal 179.000. Dit geldt met name voor het aantal toeristische vakanties. Er is tevens een daling ten opzichte van 2009 te constateren in het aantal vakanties op Goeree-Overflakkee (1,5 miljoen in 2010). In vergelijking met eerdere jaren neemt op Goeree-Overflakkee het aantal overnachtingen van vaste gasten af en het aantal toeristische overnachtingen toe. Dit is een positieve ontwikkeling. De gemiddelde uitgaven van een vaste gast zijn namelijk lager dan die van een toerist (€ 95,- per persoon per vakantie ten opzichte € 184,-). Een van de redenen hiervoor is dat zij reeds een onderkomen hebben. Het is dus aantrekkelijker om meer toeristen dan meer vaste standplaatsgasten te ontvangen. Er zijn daarnaast opvallend weinig hotelovernachtingen op Goeree-Overflakkee en relatief veel overnachtingen op campings. Dat er weinig hotelovernachtingen zijn kan verklaard worden door het feit dat er relatief weinig hotels, met relatief weinig kamers op het eiland gevestigd zijn. Type omgeving waar men op vakantie gaat Wanneer gekeken wordt naar het type omgeving, dan wordt 37% van de binnenlandse vakanties doorgebracht in bos en/of heide gebied. Van alle vakanties brengt men 21% door aan strand, zee en duinen, 14% op het platteland en 11% in steden. Van de in Nederland ondernomen vakanties is 21% een seizoensrecreatieve vakantie doorgebracht in een eigen accommodatie (CVO, 2011). Het is voor Goeree-Overflakkee positief te noemen dat strandvakanties populair zijn. Herkomstprovincie van toeristische gasten Ruim 1/3 van de toeristische gasten is afkomstig uit de provincie Zuid-Holland (zie tabel 16). GoereeOverflakkee ligt in de provincie Zuid-Holland en is hierdoor makkelijk te bereiken voor de inwoners uit deze provincie. Daarbij moet wel in ogenschouw gehouden worden dat Zuid-Holland van de Nederlandse provincies ook het grootste aantal inwoners heeft. TABEL 16 – HERKOMSTGEBIED BINNENLANDSE TOERISTEN

Herkomstgebied 1. Zuid-Holland 2. Overige provincies 3. Gelderland 4. Brabant 5. Overijssel 6. Utrecht

Aandeel 36 % 18 % 17 % 16 % 8% 5%

BRON: KENNISCENTRUM KUSTTOERISME (2011)

Leeftijden van de bezoekers Volgens het Kenniscentrum Kusttoerisme (2011) is de groep toeristische bezoekers van 6 tot 14 jaar het grootst. Ook bij gezinnen met kinderen van 0 tot 5 en jongeren van 19 tot 24 is GoereeOverflakkee een populaire bestemming. In verhouding tot de Zeeuwse regio’s wordt GoereeOverflakkee minder bezocht door 50-plussers. De vergrijzing in het toerisme is veel minder groot dan in de Zeeuwse regio’s het geval is. Het is wel belangrijk te vermelden dat onder de vaste gasten, 56% nog altijd ouder is dan 50. Goeree-Overflakkee heeft relatief veel vaste standplaatsovernachtingen, respectievelijk 700.000 ten opzichte van 800.000 toeristische overnachtingen. Groepsgrootte De meeste vakanties op Goeree-Overflakkee worden doorgebracht met 3 tot 4 personen, wat opvallend is, omdat we zien dat deze groepsgrootte in de Zeeuwse regio’s minder vaak voorkomt. Hieruit kan worden afgeleid dat gezinnen met kinderen graag verblijven op Goeree-Overflakkee. Dit komt ook overeen met het leeftijdsbeeld en sluit mooi aan op de doelstelling van Goeree-Overflakkee om zich te richtten op gezinnen. 5.1.3

DE BUITENLANDSE TOERIST

Goeree-Overflakkee wordt meegenomen in het onderzoek van het Kenniscentrum Kusttoerisme uit 2011. Daarin staat dat het aantal buitenlandse gasten in Zeeland (incl. Goeree-Overflakkee) in 2011 steeg met 5% ten opzichte van het voorgaande jaar. Het aantal overnachtingen steeg ook met 5%. In 2011 vond 21% van de buitenlandse overnachtingen in Zeeland plaats in een hotel. Dit is een verdubbeling ten opzichte van het vorige jaar. 42% Procent van de overnachtingen vonden plaats in

53


een vakantiewoning, wat ook een stijging ten opzichte van het vorige jaar is. Campingovernachtingen hebben een aandeel van 36% en ook deze accommodatievorm doet het beter dan het vorige jaar. Volgens het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC) bezochten in 2011 ongeveer 11,3 miljoen internationale toeristen ons land. Dat is een stijging van ruim 4% vergeleken met het jaar daarvoor. Voor 2012 verwacht het NBTC een groei van het inkomend toerisme met ruim 1% voor Nederland. Het aantal buitenlandse verblijfstoeristen zal daarmee uitkomen op bijna 11,5 miljoen. De verwachting is dat de groei vanuit België en Duitsland doorzet. Belgen en Duitsers blijven door de slechtere economische omstandigheden wat dichterbij huis (NBTC, 2012). De meeste buitenlandse toeristen op Goeree-Overflakkee bestaan uit Duitsers en Belgen. Vooral de Duitse toerist vindt de Nederlandse kust en dan met name de Zeeuwse kust een aantrekkelijk gebied om te verblijven (NOS, 2012). Wanneer Goeree-Overflakkee meer in wil zetten op de Duitse en Belgische toerist is profilering van Ouddorp en de Kop van Goeree als Zeeuwse kust een goede optie, want voor beide groepen – en in zekere zin ook voor sommige binnenlandse toeristen – geldt dat Goeree-Overflakkee vaak niet in eerste instantie als bestemming an sich wordt gekozen. Wanneer men tracht de destinatiekeuze te beïnvloeden is het daarom handiger om in te spelen op de schaal waarop ze die keuze maken (bijvoorbeeld de keuze voor Zeeland). Goeree-Overflakkee is als kleine speler kansloos in het genereren van aandacht onder deze groepen. Hiervoor is samenwerking op grotere schaal nodig. De huidige samenwerking tussen VVV Ouddorp aan Zee en VVV Zeeland is hier een goed voorbeeld van. Het Deltagebied vormt ook een aantrekkelijke bestemming voor Duitsers en Belgen die hier hun boot hebben liggen. De markt hiervoor lijkt in lichte mate toe te nemen en het aantal vaste ligplaatsen dat verhuurd wordt aan buitenlandse booteigenaren laat een kleine stijging zien (Interviews). Ook in dit geval geldt dat men uiteindelijk eerst het gebied uitkiest en pas daarna op zoek gaat naar een jachthaven. Hierbij is Goeree-Overflakkee interessant door haar ligging langs vele aantrekkelijke wateren – maar de beschikbaarheid van ligplaatsen in jachthavens en de kwaliteit zijn uiteindelijk de doorslaggevende factoren. 5.1.4

ZAKELIJKE BEZOEKER

Naast de toerist en recreant is er ook nog de zakelijke bezoeker (reiziger of dagbezoeker). Het gaat hierbij mensen die bijvoorbeeld een congres, vergadering, bedrijfsevenement of cursus bezoeken. Vanwege het complementaire karakter kan de zakelijke markt als aanvulling op de particuliere markt interessant zijn. De combinatie van de zakelijke markt met vrijetijdsactiviteiten biedt perspectief. De bestedingen zijn relatief hoog, maar daar staan dan ook hoge kwaliteitseisen tegenover. De huidige zakelijke bezoeker is net als de recreant en toerist steeds kritischer. Er wordt sterk naar de prijskwaliteitverhouding van het aanbod gekeken. Men verwacht dat alles tot in de puntjes georganiseerd is tegen de laagste prijs. Door het huidige economische klimaat wordt er echter steeds meer op de kosten gelet. Men gaat minder vaak op zakenreis of men bespaart op verblijf en/of vervoer. Ook daalt het aantal personen per bijeenkomst. Grootschalige bijeenkomsten komen minder vaak voor dan voorheen. De focus van de grootschalige bijeenkomsten ligt in de Randstad. Buiten de Randstad bedient men een meer regionale markt. Voor Goeree-Overflakkee is de zakelijke markt op dit moment wellicht minder kansrijk gezien het feit dat er relatief weinig zakelijke aanbod op het eiland aanwezig is en de zakelijke markt onder druk staat. 5.2

AANBOD

Op toeristisch-recreatief vlak kan het eiland in twee zones worden ingedeeld. De Kop van Goeree en Brouwersdam en de rest van het eiland. Op de Kop van Goeree liggen de meeste toeristischrecreatieve voorzieningen van het eiland. Hier zullen ook in de toekomst de grootste ontwikkelingen plaats kunnen vinden. Op de rest van het eiland dient ingezet te worden op ondersteunend toeristischrecreatief aanbod. Hier liggen nog volop kansen. Bijkomend feit is dat de huidige gemeenten

54


Dirksland, Middelharnis en Oostflakkee aangesloten zijn bij de VVV Zuid-Hollandse Eilanden terwijl VVV Ouddorp aan Zee, in de gemeente Goedereede, samenwerkt met VVV Zeeland. Hun taken overlappen momenteel grotendeels. Dit is een werkbare situatie, maar niet optimaal te noemen. Hier moet in de nabije toekomst aandacht aan worden besteed om ervoor te zorgen dat de toeristen en recreanten gelijkwaardige informatievoorziening krijgen op het hele eiland. De noodzakelijke keuzes moeten goed worden onderzocht om de positieve aspecten van de huidige situatie niet te verliezen in de organisatorische verandering die zal volgen in de komende jaren. 5.2.1

DAGRECREATIEF AANBOD

In totaal zijn er op Goeree-Overflakkee 128 horecabedrijven gevestigd (Bedrijfschap Horeca en Catering, 2012). In de gemeente Goedereede zijn de meeste horecabedrijven gevestigd. Wanneer het aanbod op Goeree-Overflakkee wordt vergeleken met het aanbod op Schouwen-Duiveland dan valt op dat Goeree-Overflakkee qua aantallen horecabedrijven op alle sectoren lager scoort. SchouwenDuiveland heeft bijvoorbeeld 44 hotels en Goeree-Overflakkee 7 (inclusief pensions). Het aantal restaurants op Goeree-Overflakkee is 32 en op Schouwen-Duiveland 60. Goeree-Overflakkee heeft daarnaast ook een beperkt aanbod aan dagrecreatieve attracties. De aanwezige dagattracties zijn bijvoorbeeld het museum Rotterdamse Tramweg Maatschappij (RTM), Faunapark Flakkee, speeltuin ‘De Flipjes’ en het Streekmuseum Goeree-Overflakkee, geitenboerderij de Mèkkerstee, Museum Raad en Polderhuis en bowlingbanen. Voor verblijfstoeristen (en inwoners) op Goeree-Overflakkee is het beschikbare toeristisch-recreatieve aanbod uiteraard niet beperkt tot het aanbod binnen de (nieuwe) gemeentegrenzen. Hier geldt wel, hoe groter de afstand des te aantrekkelijker het betreffende aanbod moet zijn, voordat het meetelt als onderdeel van het toeristisch-recreatieve aanbod vanuit Goeree-Overflakkee. Op basis van het rapport ‘Top 50 Dagattracties’ (Respons, 2011) is gekeken welke topattracties in Nederland bereikbaar zijn vanuit Goeree-Overflakkee. Zoals eerder gemeld zijn recreanten gemiddeld bereid om een afstand van 79,5 kilometer af te leggen voor een attractie en 47,4 kilometer voor een museum. Binnen deze afstanden liggen verscheidene dagattracties (zie tabel 17). De meest voor de hand liggende dagattractie voor de toerist op Goeree-Overflakkee is Deltawerken Neeltje Jans. Bij de VVV’s op Goeree-Overflakkee wordt hier ook op ingespeeld door onder andere kartonnen cutouts die in de winkel staan. Er zijn weinig andere grote dagattracties binnen de 80 kilometer aanwezig waar dagrecreanten en toeristen naar toe kunnen. TABEL 17 - DAGATTRACTIES BINNEN VERZORGINGSGEBIED

Dagattracties in Nederland Provincie Zuid-Holland Diergaarde Blijdorp Spido (Rondvaarten Rotterdam) Familiepark Drievliet Museum Boijmans van Beuningen SnowWorld Zoetermeer Madurodam Provincie Zeeland Deltawerken Neeltje Jans

Afstand door wegennet vanuit Middelharnis

Afstand door wegennet vanuit Ouddorp

51 km 49 km 79 km 50 km > 79,5 km > 79,5 km

52 km 52 km 68 km 51 m 76 m 75 km

52 km

32 km

BRON: GOOGLE MAPS (2012) EN RESPONS (2011)

Op het gebied van recreatie in de natuur heeft het eiland veel te bieden, zoals bijvoorbeeld de Slikken. De bereikbaarheid en de bewegwijzering in, maar vooral om deze natuurgebieden heen laat helaas te wensen over. Er wordt wel gewerkt aan een nieuw bewegwijzeringsysteem met de bruine toeristische borden (Interview). Het cultureel erfgoed van het eiland bestaat onder andere uit forten en verschillende molens in de kernen. Vooral de molens zijn een bezienswaardigheid. Veel forten hebben weinig belevingswaarde. Watersport en -recreatie is een belangrijke component in de dagrecreatie op en rondom GoereeOverflakkee. Zo zijn bijvoorbeeld veel (vooral kleinere) gezellige jachthavens te vinden op het eiland.

55


De mogelijkheden voor waterrecreatie en watersport rond Goeree-Overflakkee worden momenteel zwaar onderbenut (Digitale enquête; Interviews). Hier liggen zeker kansen voor toekomstige ontwikkelingen. 5.2.2

VERBLIJFSAANBOD

Het verblijfsaanbod op Goeree-Overflakkee is geconcentreerd op de Kop van Goeree, bijna 70% van het aanbod ligt op de Kop van Goeree. Het verblijfsaanbod op Goeree-Overflakkee kende in 2010 een groot aandeel vaste standplaatsen (tabel 18). Circa 75% van de kampeerbedrijven en ongeveer 90% van de jachthavens bestond uit vaste standplaatsen (ZKA, 2010). Voor de jachthavens geldt dat de plekken aan passanten verhuurd worden, wanneer de huurders van de vaste standplaatsen in andere jachthavens liggen, waardoor de uiteindelijke capaciteit groter is. TABEL 18 - VERBLIJFSAANBOD IN EENHEDEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE

Accommodatietype Hotelkamers (incl. B&B) Bungalows niet accommodatie gebonden (losse eenheden of clusters) Bungalows accommodatiegebonden Groepsaccommodaties Campings (vaste standplaatsen) Campings (toeristische plaatsen) Jachthaven (vaste plekken) Jachthaven (toeristische plekken) Totaal (relatief aandeel)

Goedereede 47 1.695

Dirksland 0 248

Middelharnis 0 187

Oostflakkee 7 484

Totaal 54 2.614

975

90

20

25

1.110

71 2.670 954 1.265 130

0 65 30 750 25

0 393 75 595 122

58 21 63 265 40

129 3.149 1.122 2.875 317

7.807 (69%)

1.208 (11%)

1.392 (12%)

963 (8%)

11.370 (100%)

BRON: ZKA (2010)

Op het gebied van jachthavens valt op dat het aanbod op Goeree-Overflakkee voor een groot deel bestaat uit kleinere jachthavens. Vooral aan de zuidkust wordt het aanbod gedomineerd door kleinere jachthavens met beperkte voorzieningen. Op de Grevelingen, aan de Goeree-Overflakkeese kant tellen wij anno 2012, 1.810 ligplaatsen, terwijl de Schouwen-Duivelandse kant al 3.310 ligplaatsen telt – meer dan alle ligplaatsen op Goeree-Overflakkee bij elkaar. Een verklaring hiervoor is voor een deel fysisch-geografisch; door de waterstroming slipt het noordelijke deel van de Grevelingen dicht waardoor het exploiteren van jachthavens en uitbouw daarvan niet gunstig of wenselijk is. Een groot deel van de verklaring vinden wij echter in de instelling van veel jachthavens. Veel jachthavens zitten niet te wachten op uitbreiding, op passanten evenmin (Interview). Deze houding is niet representatief voor alle jachthavens, maar past wel in het rijtje van ondernemers met een zeer behoudende attitude richting uitbreiding en investering in toeristisch-recreatieve voorzieningen (Interviews). Wat betreft de beoordeling van de kwaliteit van dienstverlening, accommodaties en het algemene beeld onder de toeristen scoort Goeree-Overflakkee redelijk goed. Ze scoren maar 0,3 punt lager dan het Zeeuws gemiddelde. Dit geldt voornamelijk voor de accommodaties. Gemiddeld krijgen de accommodaties een 7,5. Dit is een prima rapportcijfer, maar uit de interviews en de digitale enquête ontstaat een beeld dat een kwaliteitsslag onder de accommodaties nodig is. Onze eigen observaties op het eiland ondersteunen dit beeld. Vele voorzieningen zijn niet meer van deze tijd of stralen achterstallig onderhoud uit. Daarnaast zijn volgens een groot deel van de respondenten van de enquête de voorzieningen op Goeree-Overflakkee niet meer onderscheidend. De investeringsbereidheid van toeristisch-recreatieve ondernemers op het eiland zelf wordt omschreven als niet toereikend en gericht op het in stand houden van wat er is om er nog één seizoen mee door te kunnen gaan.

56


5.2.3

HET AANDEEL VAN DE TOERISTISCH-RECREATIEVE SECTOR

Onderstaande tabel geeft het absoluut aantal vestigingen en banen weer in het cluster recreatie en toerisme. Het aantal banen op Goeree-Overflakkee in de toeristisch-recreatieve sector is 1.360 in het jaar 2011 (tabel 19). Het aandeel van de sector in het totaal is 7,9%. Het aantal toeristisch-recreatieve vestigingen op Schouwen-Duiveland is meer dan twee keer zo groot als op Goeree-Overflakkee. Het gemiddeld aantal banen per vestiging is op Schouwen-Duiveland daarentegen wel lager dan op Goeree-Overflakkee. Dit is te verklaren door een aantal grote verblijfsaccommodaties op GoereeOverflakkee die relatief veel banen genereren. TABEL 19 - AANDEEL TOERISTISCH RECREATIEVE SECTOR

Gemeente

Alle sectoren Vestigingen Banen

Dirksland Goedereede Middelharnis Oostflakkee Nieuw totaalbeeld

420 730 920 610 2.680

2.760 4.390 7.590 2.390 17.130

Gemiddeld aantal banen per vestiging 6,57 6,01 8,25 3,92 6,39

Schouwen-Duiveland

3.850

14.970

3,89

Recreatie & Toerisme Vestigingen Banen Gemiddeld aantal banen per vestiging 30 90 3,00 100 900 9,00 70 290 4,14 40 80 2,00 240 1.360 5,67 580

2.270

3,91

BRON: LISA (2011)

Vanaf het jaar 2007 is er een gematigde groei waarneembaar bij alle gemeenten op GoereeOverflakkee. De groei stagneert vanaf 2010. Alleen in gemeente Oostflakkee is het aantal vestigingen met 10 toegenomen en ook het aantal banen (LISA, 2011). Het gaat hier dus om zeer kleinschalige bedrijvigheid. 5.3

SWOT-ANALYSE

Vanuit de analyse van diverse beleidsstukken, uitgevoerde onderzoeken, bijeenkomsten en interviews is een helder beeld ontstaan van de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen voor het domein recreëren op Goeree-Overflakkee. In tabel 20 worden deze samengevat. FIGUUR 20 – SWOT-SCHEMA VOOR HET DOMEIN ‘RECREËREN’

Sterkten § § § § § § § § §

§

Zwakten Aanbod Het water: aantrekkelijk voor strandbezoek, oeverrecreatie, watersport en –recreatie; Mooie, brede, toegankelijke en relatief rustige stranden met brede toegangswegen en parkeerplaatsen/ grote oeverlengte; De bijzondere slikken en platen en de daarop voorkomende flora en fauna; Zondagsrust (rust op zondagen). Beleving Rust en ruimte Eigen historie, plattelandscultuur en authentieke dorpen De verschillende gezichten van en contrasten op het eiland; Prettige mentaliteit van de eilandbewoners naar de bezoekers van het eiland (gedag zeggen, vriendelijkheid); Ouddorp heeft een hoge naamsbekendheid in Nederland. Bekendheid De naamsbekendheid van Ouddorp, Brouwersdam, Port Zélande en de Grevelingen.

§ § § §

§ §

§ §

§ §

Aanbod Veel oude verpauperde en permanent bewoonde recreatiewoningen; Weinig avontuurlijk, dynamisch en eigentijds aanbod zowel op het gebied van dagrecreatie als ook verblijfsaccommodaties; Toeristisch-recreatief aanbod is versnipperd en kleinschalig op Overflakkee Geen noemenswaardige ‘slechtweervoorzieningen’. Infrastructuur Beperkte toegankelijkheid: van water voor watersport en natuurgebieden; De havenkanalen hebben hun functie en uitstraling verloren. Beleving Het eilandgevoel is op de binnenwegen en bij entrees nauwelijks aanwezig; Zondagsrust (beperkte opening van voorzieningen op zondagen, OV). Samenwerking/ organisatiegraad Veel plannen, weinig vooruitgang Zwakke organisatie en organisatiegraad

57


§ Kansen § § § § § §

§ § § § § §

Beperkte toeristische traditie/ ondernemerschap.

Bedreigingen Vraag Vergrijzing (meer vrije tijd/ flexibiliteit/ kapitaal); Toenemende aandacht voor duurzaamheid en klimaat; Hang naar authenticiteit; Gezondheidstrend; Jaarlijkse toename pleziervaart, short break markt; Nabijheid van een groot marktgebied (voor dagdeel en meerdaags bezoek). Aanbod De mogelijkheden tot combinatie van watersport, landbouw en visserij; Brouwersdam wordt ontwikkeld tot de hotspot voor watersportliefhebbers en natuurbeleving; Voldoende ruimte aanwezig voor ontwikkelingen (zeer lage dichtheid); Cultuurhistorie, verhalen en tradities Samenwerking/ organisatie De wil om door te zetten lijkt er nu wel te zijn; Recreatief medegebruik wordt gestimuleerd voor natuurgebieden.

§ § § § § § § § § § § § §

§

Vraag Kritische en veeleisende consument; Landelijke vraag naar kampeervakanties neemt af; Afnemende reisbereidheid o.a. door files; Huidige economisch klimaat; Zeespiegelstijging; Ontgroening; Vraag naar stenen accommodaties stijgt; Vraag naar luxe. Aanbod De afhankelijkheid van vaste gasten (met vaste ligplaats en eigen caravan of huisje); De recreatiebedrijven zijn niet in staat de gewenste kwaliteitsslag te maken; Productvernieuwing blijft uit en de omliggende regio’s staan niet stil (concurrentie op kwaliteit); Onvoldoende toeristische trekpleisters; Op termijn problematisch om opvolgers te vinden voor de huidige toeristischrecreatieve ondernemers. Beleving: Goeree-Overflakkee vormt geen eenheid als toeristisch-recreatief product .

BRONNEN: VAN GENT VAN DER REEST (2009); ZKA (2010); PROVINCIALE STATEN VAN ZUID-HOLLAND (2011); INTERVIEWS & EIGEN OBSERVATIES.

In aanvulling op de SWOT is in de enquête aan respondenten gevraagd voor het totaal en een aantal kenmerken binnen het domein recreëren een rapportcijfer te geven. In het onderstaande tabel (tabel 21) en radardiagram (figuur 18) zijn de gemiddelde scores weergeven voor de kenmerken die voor het domein recreëren van belang zijn. TABEL 21 - BEELD OVER RECREËREN OP GOEREE-OVERFLAKKEE

“Hoe positief bent u over Goeree-Overflakkee als een gebied om in recreëren?” Gemiddelde rapportcijfer Gemiddelde voor alle respondenten 7,81 Expertise op het domein ‘recreëren’ 7,95 Inwoners Goedereede 8,14 Inwoners Middelharnis 7,63 Inwoners Dirksland 7,75 Inwoners Oostflakkee 7,44 Inwoners Goeree-Overflakkee 7,80 Niet-inwoners Goeree-Overflakkee 7,87 BRON: DIGITALE ENQUÊTE CITY RESULT

Over het algemeen zijn de respondenten positief over Goeree-Overflakkee als het gaat om een gebied om in te recreëren. Ze geven gemiddeld een 7,81. De inwoners van Goedereede geven gemiddeld het hoogste rapportcijfer (8,14) en de inwoners van Oostflakkee het laagste cijfer (7,44). Dit is waarschijnlijk te wijten aan de hoeveelheid aanbod aan recreatiemogelijkheden binnen deze gemeenten en de landschappelijke elementen (strand versus platteland). De gemeente Goedereede heeft meer aanbod dan Oostflakkee binnen haar gemeente en heeft daarnaast het strand binnen haar gemeentegrenzen. Verder zijn de mensen die niet op Goeree-Overflakkee wonen iets positiever over Goeree-Overflakkee als recreatiegebied dan de inwoners zelf. De ‘experts’ op gebied van het domein recreëren, hebben een gemiddeld positiever beeld dan bijna alle andere groepen. De ‘experts’ geven ook licht hogere scores op de kenmerken van het domein recreëren (zie figuur 18):

58


§ § § § §

aantrekkelijkheid van het landschap, natuur- en watergebieden; diversiteit (variatie in het vrijetijdsaanbod); dienstverlening en informatievoorziening richting de toeristen; kwaliteit van het vrijetijdsaanbod; kwantiteit (de hoeveelheid keuzemogelijkheden om vrije tijd te besteden).

FIGUUR 18 - RADARDIAGRAM KENMERKEN DOMEIN RECREËREN

AANTREKKELIJKHEID

DIENSTVERLENING

KWALITEIT

DIVERSITEIT

KWANTITEIT


In het diagram wordt een onderscheid aangegeven tussen het gemiddelde oordeel en het oordeel van respondenten die hebben aangegeven dat zij het domein recreëren vertegenwoordigen (experts). De scores liggen voor de meeste kenmerken heel dicht bij elkaar. Een van de verklaringen voor het feit dat de expertiserespondenten hogere scores geven dan gemiddeld is het feit dat zij vaak ook op de hoogte zijn van de mogelijkheden die het eiland op het gebied van de vrije tijd biedt. Verschillende geïnterviewden hebben namelijk aangegeven dat je echt op zoek moet naar de kwaliteiten van het eiland (Interviews). Het kenmerk ‘de aantrekkelijkheid van het landschap, natuur- en watergebieden’ scoort een stuk hoger dan de andere kenmerken (8,3), die een gemiddelde rond de 6,8/6,9 hebben. In de interviews kwam eveneens naar voren dat de aantrekkelijkheid van het landschap, natuur- en watergebieden een van de sterke punten van Goeree-Overflakkee is. De uitkomsten sluiten in die zin aan op de SWOT-analyse. Wat wel opvalt is dat de kenmerken die in de interviews en rapporten in de SWOTanalyse als zwakte worden genoemd (de kwantiteit, kwaliteit en diversiteit) in de enquête wel als voldoende worden beoordeeld. Het zijn echter geen zeer hoge scores. De sterke kanten van Goeree-Overflakkee zijn te vinden in landschappelijke en culturele kwaliteiten van het eiland; de rust en de ruimte, de zondagsrust en de mentaliteit van de inwoners (de vriendelijkheid). Onder andere deze kwaliteiten zorgen voor ongeveer 179.000 vakanties per jaar. Er is echter wel een teruggang in het aantal vakanties op Goeree-Overflakkee te zien. Wanneer we naar de SWOT kijken valt op dat de vraag van de toeristen en recreanten niet aansluit op het aanbod op Goeree-Overflakkee. Opvallend is dat er weinig hotelovernachtingen zijn op GoereeOverflakkee. Wanneer de vraag afgezet wordt tegen het aanbod op het eiland is dit niet zo vreemd. Er zijn slechts enkele kleinschalige hotels op het eiland aanwezig. Het toeristisch kamperen is volgens het kenniscentrum (2011) ondervertegenwoordigd op Goeree-Overflakkee. Uit de uiteenzetting van het aanbod blijkt dat het aantal vaste standplaatsen voor kamperen vele malen groter is dan de toeristische plekken. Dit is een mogelijke verklaring voor het feit dat het toeristisch kamperen ondervertegenwoordigd is. Van de toeristische overnachtingen worden de meeste doorgebracht in een bungalow (Kenniscentrum Kusttoerisme, 2011). Dit is ook landelijk zichtbaar. Het verblijven op een camping is de laatste jaren gedaald. Glamping daarentegen, glamorous camping, is in opkomst. De consument heeft namelijk steeds meer behoefte aan luxe en comfort. Dit verklaart wellicht ook de stijging in het aantal overnachtingen stenen accommodaties zoals hotels en bungalows.

59


5.3

BELEIDSANALYSE

“De ontwikkeling van een wervend toeristisch-recreatief product voor de actieve rustzoeker, de onderzoekende natuurliefhebber, de watersporter, de cultuurminnaar van authentieke dorpen en landschappen in combinatie met kleinschalige wellness in plaats van het eiland volbouwen met Center Parcs-achtige locaties. Het vernieuwen en het selectief uitbreiden van de toeristische infrastructuur alsmede het verbinden van allerlei losse elementen, vormen daarom de kern van de visie van GoereeOverflakkee op recreatie en toerisme.” - PROVINCIALE STATEN VAN ZUID-HOLLAND (2011)

Bovenstaande visie bevat een deel van de doelen die uit de verschillende beleidsstukken naar voren zijn gekomen (zie tabel 22). Zoals: ‘uitbreiding, diversificatie en verbetering van toeristisch-recreatieve voorzieningen’ en ‘samenwerking tussen de sectoren zorg, landbouw, visserij, toerisme en recreatie’; het verbinden van losse elementen. Het omzetten van bovenstaande visie in beleid verdient absoluut topprioriteit in een nieuwe gemeente Goeree-Overflakkee. TABEL 22 - (BELEIDS)DOELEN RECREËREN

Recreëren Hardware Uitbreiding, diversificatie en verbetering van toeristischrecreatieve voorzieningen Seizoensverlengend aanbod ontwikkelen

Software Het versterken van de belevenisaspecten van het eiland

Toename van aantal bezoekers, overnachtingen en inkomsten

Kwaliteit en waarde van natuur en landschap bewaren en inspelen op toeristisch-recreatieve kansen Het profileren van de kop van Goeree als toeristisch product

Stabiliseren en optimaliseren van het winkelaanbod

Het profileren van brouwersdam als nationale watersportlocatie

Natuurgebieden en het landelijk gebied toegankelijker maken Recreatieve kansen in combinatie met zorg, landbouw en visserij ontwikkelen Intensieve bevordering van waterrecreatie en –sport

Uitbreiding en kwaliteitsverbetering evenementen

Orgware Het organiserend vermogen van belanghebbende partijen optimaliseren Organisatie van evenementen die het eiland typeren Samenwerking tussen de sectoren zorg, landbouw, visserij, toerisme en recreatie Overleg en afstemming tussen gemeente, bedrijfsleven en culturele instellingen

De laatste jaren zijn er op meerdere schaalniveaus (provincies, regio) plannen en visies ontwikkeld voor Goeree-Overflakkee. In al deze plannen worden aanknopingspunten geboden om toerisme en recreatie verder te ontwikkelen, met name op regionaal niveau. De plannen en kaders zijn in het document ‘Goeree-Overflakkee: Belevingseiland in de Delta’ van de Provinciale Staten van ZuidHolland (2011) beschreven. Het is goed om te zien dat in de beleidsdoelen en de kaders de urgentie voor verbetering van het aanbod, de samenwerking en het belevenisaspect van het eiland naar voren komt. Deze doelen en kaders sluiten vrijwel naadloos aan op de SWOT-analyse. De ontwikkelrichtingen en kansenkaart die opgesteld zijn in het document Goeree-Overflakkee: Belevingseiland in de Delta’ bieden bij de uitvoering hiervan een goed perspectief voor het eiland. De hoofdontwikkelingen die in het document beschreven worden, zijn: § Op een aantal strategische locaties in de randzone van het eiland, vooral bij de kernen, wil Goeree-Overflakkee de verblijfsrecreatieve functie versterken; § Langs de Grevelingen en het Haringvliet zijn er grote kansen om de watersport verder te ontwikkelen. Het verbeteren en uitbreiden van de bestaande jachthavens vormen daarvan belangrijke speerpunten; § Het opknappen van cultuurhistorisch waardevolle kernen en havens. Vooral de historische dorpskernen en havens bieden een sfeervol decor voor een bezoek, verblijf of evenement. Het versterken van historische havenkanalen en via het water bereikbaar maken van deze kanalen in combinatie met hoogwaardige woningbouw moet dat completeren; § Het buitengebied en natuurgebieden moeten meer toegankelijk en beleefbaar worden gemaakt. De agrarische sector, het waterschap en natuurorganisaties spelen hierin een belangrijke rol. Hierin past ook het meer herkenbaar maken van archeologische vindplaatsen; 60


§

Bij de versterking van de toeristische functie van de visserij - Stellendam - past de ontwikkeling van het Noordereiland met “edutainment” over het visserijcomplex, natuur en cultuur.

Op de 'Kansenkaart recreatie en toerisme Goeree-Overflakkee' zijn indicatief enkele gebieden aangegeven waar belangrijke kansen zijn voor toeristische ontwikkelingen. Goeree-Overflakkee daagt graag marktpartijen en particulieren uit om met initiatieven te komen die passen in de visie. 5.4

CONCLUSIE

Goeree-Overflakkee loopt op het gebied van toerisme en recreatie achter op haar concurrenten. Het aanbod is beperkter, minder gevarieerd en sluit niet goed aan bij de vraag van de toerist en recreant. Er is in het verleden op Goeree-Overflakkee vooral ingezet op kleinschaligheid en het realiseren van een basisinfrastructuur, zoals het wandelroutenetwerk. Wil Goeree-Overflakkee aantrekkelijk blijven voor toeristen in de toekomst, dan zal het aanbod aan verblijfsaccommodaties op Goeree-Overflakkee op de vraag van de toeristen moeten inspelen. Bijvoorbeeld op de gezondheidstrend en duurzaamheid. Het ecohotel en de ecolodges bij de Brouwersdam zijn hier mooie voorbeelden van. Een kans ligt ook in de samenwerking tussen de vrijetijdssector en de landbouw en visserij. Deze sectoren zijn kenmerkend voor het eiland, zij vormen het authentieke beeld van Goeree-Overflakkee, en kunnen ingezet worden om beleveniskwaliteit toe te voegen aan het toeristisch-recreatieve aanbod op het eiland. Een belangrijk aandachtspunt is de verhouding tussen het aantal vaste gasten en toeristen. GoereeOverflakkee zou deze verhouding moeten verbeteren richting meer toeristen. Hiervoor zijn al verschillende initiatieven gestart. De verscheidene initiatieven hebben echter wel een verschillende planstatus. Het is van belang dat de nieuwe gemeente de verhouding tussen vaste gasten en toeristen in ogenschouw blijft nemen en permanente bewoning als punt van aandacht ziet. De hoge naamsbekendheid van Ouddorp kan ingezet worden voor het regionaal en landelijk promoten van kusttoerisme op Goeree-Overflakkee. Op internationaal en deels ook nationaal niveau kan het inspelen op ‘de Zeeuwse kust’ kansrijk zijn door de positieve associaties de consument heeft met Zeeland. Om het eiland Goeree-Overflakkee voor de toerist en recreant interessant te houden voor (herhalings)bezoek, is het noodzakelijk om voldoende dagrecreatief aanbod te hebben en voldoende afwisseling te hebben in het aanbod. Het dagrecreatief aanbod op Goeree-Overflakkee is beperkt. Het mist onder andere een slechtweervoorziening. Hierin zal deels worden voorzien met de eventuele komst van het Inspiratiecentrum op de Brouwersdam en Ouddorp Duin. Tevens is het raadzaam te werken aan de bereikbaarheid en toegankelijkheid van bijvoorbeeld de natuurgebieden op het eiland. Er zijn al veel plannen gemaakt en er is veel onderzoek gedaan naar hoe het toerisme en recreatie op het eiland te stimuleren en te verbeteren. Nu is het tijd voor een volgende stap. We hebben het idee dat er nu de wil er is om ook door te zetten met de plannen en met de komst van één gemeente zal dit worden versterkt. Hierbij wordt samenwerking steeds belangrijker mede door het economisch perspectief en het verminderen van subsidies. Het gaat hier niet alleen om samenwerking tussen gemeenten, maar ook samenwerking met andere regio’s, de provincie, brancheorganisaties, belangenbehartigers en (potentiële) ondernemers op Goeree-Overflakkee. Wanneer iedereen zijn schouders eronder zet kan Goeree-Overflakkee een schaalsprong maken en de strijd aangaan met haar concurrenten en daarmee werkgelegenheid in de vrijetijdseconomie creëren.

61

6


6.

PERSPECTIEF

In dit hoofdstuk worden de bevindingen van de drie voorafgaande hoofdstukken samengebracht. Hierin benoemen wij voor de drie domeinen kort de discrepantie tussen de vraag en het aanbod. Daarnaast geven wij een pragmatisch beeld van de huidige stand van zaken. Tot slot presenteren wij een viertal denkrichtingen aangevuld met de kansrijke product-marktcombinaties. 6.1

CONFRONTATIE

Allereerst wordt in dit stuk de afstemming tussen de vraag en het aanbod voor de drie domeinen beschreven, waarna de confrontatiematrix uiteen wordt gezet. In tabel 23 staan elementen die zeer specifiek en die abstract zijn. Dit komt door de complexiteit van de drie domeinen wonen, werken en recreëren. In de tabel zijn niet alle elementen meegenomen die in de voorgaande hoofdstukken behandeld zijn. Ook niet alle plannen die nog in de pijplijn zitten, omdat onzeker is of deze plannen uiteindelijk uitgevoerd zullen worden. De tabel moet daarom ook niet gezien worden als een vervanging of verfijning van de al eerder gepresenteerde SWOT-analyses, maar dient uitsluitend als hulpmiddel. Op basis hiervan wordt de benodigde afstemming tussen vraag en aanbod inzichtelijk gemaakt. TABEL 23 – AFSTEMMING TUSSEN VRAAG EN AANBOD

WONEN

Vraag De woningmarkt heeft een sterk regionaal karakter, maar de interregionale verhuizingen heffen elkaar op.

Aanbod Het huidige aanbod is concurrerend met het aanbod van SchouwenDuiveland en VoornePutten.

De vraag naar voorzieningen daalt als een gevolg van de vergrijzing en ontgroening.

Het huidige voorzieningenaanbod is over het algemeen voldoende (behalve voor jongeren). Het huidige aanbod aan woningen is voldoende in termen van kwantiteit. Het huidige aanbod aan woningen is voldoende in termen van kwantiteit om deze toename op te vangen.

De vraag naar aantal woningen zal naar verwachting stabiliseren. De ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte kan zorgen voor een kleine toename in de vraag naar woningen. De vraag naar woningen verschuift en er komt meer behoefte aan woonzorgcombinaties. De woonconsument wordt kritischer en is minder bereid om te investeren in verbouwing etc. In Provincie Zuid-Holland is een tekort aan het woonmilieu ‘landelijk wonen’. De vraag naar werk zal in relatieve zin afnemen als gevolg van de vergrijzing.

WERKEN

Vraag Bedrijven die bovenregionaal opereren (bijv. toeleveranciers Tweede

Afstemming Concurrentie op de woningmarkt kan beter bereikt worden door regionale i.p.v. eilandelijke samenwerking. Rust en ruimte is niet onderscheidend genoeg t.o.v. de concurrenten. Selectieve krimp in voorzieningen is sterk aan te raden. Focus op herontwikkeling van de bestaande woningvoorraad. Nieuwbouw in verband met de Tweede Maasvlakte lijkt niet noodzakelijk, maar is ook niet uit te sluiten.

Het huidige aanbod is ontoereikend. Voorzieningen zijn binnen bereik, maar de combinatie is nog niet optimaal. Het huidige aanbod wordt gekenmerkt door achterstallig onderhoud op beeldbepalende locaties. In het planaanbod tot 2019 wordt voorzien in nieuwbouw in dit woonmilieu. Er zullen banen vrijkomen in de zorgsector, de toeristisch-recreatieve sector en de LTO-sector.

Ontwikkel nieuwe woonzorgcombinaties, waar mogelijk in bestaande bebouwing.

Aanbod Op Goeree-Overflakkee is in zeer beperkte mate aanbod op specifieke

Afstemming Concurrentie op de bovenregionale bedrijfsvesting kan beter benaderd worden

De woningvoorraad moet een kwalitatieve impuls krijgen op beeldbepalende locaties. Het huidige planaanbod is kansrijk. Werkgelegenheid is op zichzelf geen probleem op het eiland. Het probleem zit meer in het aantrekken en vasthouden van arbeidskrachten.

62


Maasvlakte) zullen in de regio een lichte stijging laten zien in de komende jaren. De vraag naar specialistisch opgeleid personeel zal de komende jaren toenemen. De provinciale vraag naar een windmolenpark zal toenemen. De vraag naar landbouwgrond stabiliseert. Boeren zullen eerder nevenactiviteiten erop na houden. De vraag naar vestigingslocaties stabiliseert. Bestaande bedrijven zullen willen uitbreiden en enkele nieuwe bedrijven zullen ontstaan. Buiten de bedrijventerreinen is vraag naar winkelruimtes voor zorg en detailhandel. Doelgerichte, efficiënte en snelle dienstverlening vanuit de gemeente. Eigenaren van bedrijven in de LTO-sector, de detailhandel en de toeristisch-recreatieve sector worden steeds ouder, opvolging ontbreekt. RECREËREN

Vraag (Internationale) verblijfstoeristen die graag naar de kust komen (met hun hele gezin). Toenemende vraag naar luxe voorzieningen bij steeds kritischer wordende consument.

bedrijventerreinen voor dit type bedrijven.

als een regionaal vraagstuk i.p.v. eilandelijk.

De aanwezigheid van specialistisch opgeleid personeel zal naar verwachting niet toenemen. Op het eiland zijn genoeg geschrikte locaties hiervoor.

Bij ongewijzigd beleid ontstaat schaarste op arbeidskracht waardoor bedrijven weg kunnen trekken. Goeree-Overflakkee kan energieneutraal worden.

Op het eiland is bovengemiddeld vruchtbare landbouwgrond op aantrekkelijke locaties aanwezig. Het huidige aanbod is toereikend en de prijzen zijn laag. De fysieke en digitale bereikbaarheid is niet optimaal te noemen.

Landbouw zal ook in de toekomst een belangrijke economische pijler blijven, aangevuld met B&B.

Het huidige aanbod is toereikend en de prijzen op een redelijk niveau. Zeer behoudend karakter in gemeentelijk beleid. Wordt ervaren als niet meedenkend. Te weinig jongeren (die geïnteresseerd zijn) om de bestaande bedrijven over te nemen.

Ook hier verdient kwaliteitsverbetering de hoogste prioriteit. Ondernemers en gemeente moeten beter samenwerken. Gemeentelijke dienstverlening klantgericht(er) maken. Ondernemingen zullen verdwijnen wanneer de eigenaren met pensioen gaan. Actieve opvolgersbegeleiding is een serieuze mogelijkheid.

Aanbod Mooie stranden die toegankelijk zijn en relatief rustig zijn; accommodaties gericht op gezinnen; naamsbekendheid Ouddorp en Brouwersdam. Accommodatieaanbod is op velen plekken niet van deze tijd.

Afstemming Aansluiten bij bestaande campagnes die trachten kusttoerisme in Zuidwest Nederland te bevorderen. Goeree-Overflakkee daarin positioneren voor gezinnen. Verblijfsaccommodatie heeft een kwaliteitsimpuls nodig. Daarnaast is permanente bewoning een bedreiging van de uitstraling en kwaliteit. De bescheiden slechtweervoorzieningen voorzien van een kwaliteitsimpuls en pas daarna onder de aandacht brengen. Daarnaast nieuwe ontwikkelingen faciliteren. Het voorzieningenniveau op de kleinere jachthavens op peil brengen en eventuele uitbreiding waar mogelijk. Bekendheid en bereikbaarheid van de gebieden vergroten door duidelijke bewegwijzering. Beleefbaarheid van de routes vergroten. Meeprofileren met de Zeeuwse provincie die zich al op wellness en gezondheid richt. Aanbod stimuleren.

(Internationale) verblijfstoeristen en dagrecreanten die op zoek zijn naar een slechtweervoorziening of attractie. Toenemende vraag van (internationale) waterrecreanten die graag varen en/ of zeilen. Vraag naar natuur. Natuurvorsers, wandelaars en fietsers.

Winkelgebied in Middelharnis. Bescheiden attracties als Streekmuseum. Nabijheid Neeltje Jans.

Toenemende vraag naar gezondsheidstoerisme.

Er is nog geen specifiek aanbod op dit gebied op het eiland aanwezig.

Gezellige jachthavens en mooie watergebieden. Probleem met ligplaatsen en voorzieningen. De bijzondere slikken en platen. Het open landschap van de oostelijke deel van het eiland.

Focus op kwaliteitsverbetering van de bestaande bedrijventerreinen. Overweeg het aanbod in te perken door transformatie.

63


De juiste volgorde is ons inziens eerst het ‘aanbod’ kwalitatief en kwantitatief op orde te brengen. Daarna de informatievoorziening voor degenen die op het eiland zijn verbeteren. En dan pas promotionele activiteiten te ontplooien om doelgroepen van buiten Goeree-Overflakkee naar het eiland te trekken. Voor wat betreft de elementen reeds aan de vraag voldoen, kunnen uiteraard nu al promotionele middelen worden ingezet. Het is op basis van de in deze voorverkenning verkregen inzichten in ieder geval niet aan te raden om een algehele promotionele campagne voor GoereeOverflakkee te starten. Als we kijken naar de uitkomsten van de beleidsanalyses, dan moeten wij constateren dat veel zaken al eerder gesignaleerd zijn en dat er ook beleidsdoelstellingen zijn geformuleerd om hier werk van te maken. Het is echter onduidelijk welke prioriteit er wordt gegeven aan de verschillende doelen. Daarnaast is het ons opgevallen dat de beleidstraditie op Goeree-Overflakkee een zeer behoudend karakter heeft. Uit de beleidsdocumenten die wij onder ogen hebben gehad, blijken veel doelstellingen en ambities op een bijna verdedigende wijze te zijn geformuleerd. “Behouden, vasthouden, handhaven, bewaren, beschermen, voorkomen, tegenhouden, verhinderen, weerhouden, remmen, tegengaan…” - WOORDEN UIT DIVERSE BELEIDSDOELSTELLINGEN

Op zich zelf staand is het niet erg om de positieve aspecten van het eiland te willen behouden en te willen behoeden voor ongewenste ontwikkelingen. Maar door deze focus stimuleert men niet het snel inspelen op kansen die zich voordoen in de markt. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid, maar de bestuurlijke- en ambtelijke organisatie heeft in dezen een voorbeeldfunctie. Tijdens de interviews werd dat op verschillende wijzen verwoord. Hieronder een aantal kenmerkende uitspraken: “Alle gebieden rondom Goeree-Overflakkee heen zijn beter ontwikkeld. We lopen achter. Dat is wel een kans, maar het heeft ook een reden.” - INTERVIEW

“Mensen hier op het eiland zijn pessimisten en zeer behoudend ingesteld. Alles wat nieuw is wordt de eerste tien jaar als bedreiging gezien.” - INTERVIEW

“Wij ondernemers op Goeree-Overflakkee investeren niet zo veel. Velen lijken te denken dat een investering voor nog één seizoen voldoende is. Investeringen voor de langere termijn gebeuren hier heel weinig – en dat is een schande! Die éénseizoensmentaliteit moet afgelopen zijn.” - INTERVIEW

“Het is achterhaald dat de gemeente marketing moet bedrijven. Dat kunnen ze niet. Ze hebben een andere mentaliteit.” - INTERVIEW

Bovenstaande citaten zijn representatief voor vele uitspraken. Of dit beeld uiteindelijk de werkelijkheid beschrijft is onbelangrijk, dit is namelijk het beeld dat op het eiland leeft. In de zoektocht naar kansrijke product-marktcombinaties ontstaat mede hierdoor een vrij somber verhaal. In principe heeft Goeree-Overflakkee heel veel te bieden aan een breed scala aan doelgroepen. Doelgroepen die ook interessant kunnen zijn voor het eiland door de sociaaleconomische impuls ze teweeg kunnen brengen. Maar wanneer men zich in de materie verdiept, ontstaat het beeld van een maatschappij die het eigenlijk allemaal goed vindt zoals het is. Dit komt niet omdat men de kansen niet ziet – maar omdat men niet bereid is om de benodigde risico’s te nemen. Of omdat men het idee heeft dat de gemeente eerder zaken tegenhoudt dan meewerkt. Uiteraard moet hier niet iedereen over een kam geschoren worden, maar het is wel belangrijk om in het achterhoofd te houden. “Waarom laten wij toch met zijn allen zo veel kansen liggen? Hoe komt dat? Ik begrijp het niet – bij de overkanters gebeurt er van alles.” - INTERVIEW

64


Op Goeree-Overflakkee zijn nog altijd veel kansrijke mogelijkheden. Wanneer deze kansen niet verzilverd worden, kan dat grofweg te maken hebben met vier redenen: 1) tijd; 2) onvoldoende vraag uit de markt; 3) gebrek aan bereidwilligheid om te investeren in het aanbod; en/ of 4) gebrek aan organiserend vermogen. Voor ieder onbenutte kans zijn redenen aan te wijzen, maar feit is dat er op Goeree-Overflakkee nog altijd veel ontwikkelkansen liggen en dat er weinig beweging in zit (Interviews). In de confrontatiematrix (tabel 24) hebben wij op basis van de eerdere gemaakte analyses de belangrijkste drie elementen per SWOT-categorie opgenomen. Hierin is geen onderscheid gemaakt tussen de drie domeinen. Het gebied is integraal in beschouwing genomen. De matrix geeft weer waar de grootste knelpunten liggen op dit moment: TABEL 24 – CONFRONTATIEMATRIX

Uitdaging

Sociale samenhang en leefbaarheid kernen

Kans

Kans

Grote uitdaging

Kust- & watertoerisme en recreatie

Kans

Grote kans

Kwaliteit van het aanbod

Uitdaging

Grote uitdaging

Uitdaging

Uitdaging

Grote bedreiging

Uitdaging

Grote uitdaging

Behoudendheid

Uitdaging

Uitdaging

Toenemende concurrentie om kritische consument

Grote kans

Achterstallig onderhoud en verpaupering

Kans

Demografisch & economisch krimp

Kwaliteit van het landschap (rust, ruimte en water)

Één GoereeOverflakkee

Kwaliteit en ligging van de (woon/werk-) omgeving

Beleefbaarheid

Zwakten

Bedreigingen

Vergrijzing: zorg en wooncombinaties

Sterktes

Kansen

Bedreiging

Grote uitdaging

Bedreiging

Grote bedreiging

65


6.2

DENKRICHTINGEN EN KANSRIJKE PRODUCT-MARKTCOMBINATIES

In de komende paragrafen geven wij vier denkrichtingen weer, die wat ons betreft kansrijke productmarktcombinaties zijn voor het eiland Goeree-Overflakkee. Stuk voor stuk vertegenwoordigen ze een ander schaalniveau gericht op een andere doelgroep. Het feit dat Goeree-Overflakkee niet het logische schaalniveau is voor de verschillende doelgroepen die men wil beïnvloeden ligt hieraan ten grondslag. De vier denkrichtingen moeten niet gezien worden als alternatieven voor elkaar, maar als aanvullend op elkaar. Marketing is keuzes maken, maar alle vier de denkrichtingen zijn relevant voor het succesvol benaderen van verschillende doelgroepen op verschillende schaalniveaus. De denkrichtingen moeten gerangschikt worden op basis van de ambities van de verschillende stakeholders. Op basis hiervan kan het strategisch marketingplan verder worden ingevuld. Het is aan te raden om de nieuwe gemeenteraad en het nieuwe college van burgemeester en wethouders deze strategie mede te laten bepalen in samenwerking met de verschillende stakeholders. Na het vaststellen van keuzes en prioriteiten kan verder gekeken worden naar de organisatie en financiering waardoor ook bestaande structuren kunnen worden heroverwogen. Hier valt te denken aan de huidige situatie met twee verschillende VVV’s, maar ook aan het ombuigen van bestaande financieringsstromen en het aantrekken van financieringsstromen uit de markt. Hierover valt geen duidelijk advies te geven voordat de strategie handen en voeten heeft gekregen. De in deze voorverkenning behandelde domeinen en de denkrichtingen die wij hieronder presenteren kunnen dienen als fundament voor strategiebepaling. Voor alle vier de denkrichtingen geldt wel, dat promotie niet effectief is wanneer het product niet op orde is. Voor veel aspecten van Goeree-Overflakkee is dit het geval. Alleen het kust- en watertoerisme is kansrijk voor promotionele uitingen. Voor de rest geldt dat de investering van tijd, energie en geld vooral besteed moet worden aan daadwerkelijke verbeteringen van de kwaliteit van, en variatie in het aanbod en de informatievoorziening. 6.2.1

GOEREE-OVERFLAKKEE?

Goeree-Overflakkee is een eiland. De automobilist op weg naar de strand vanuit Brabant, Utrecht of Gelderland heeft dit echter niet snel door. Door de manier waarop de infrastructuur is aangelegd, ziet men alleen het water bij het oversteken hiervan. Geen grote borden onderstrepen het feit dat zij op het eiland Goeree-Overflakkee zijn aangekomen. Het toeristische informatiebord bij de N59 leidt de nieuwsgierige bezoeker naar een verlaten parkeerplaats met een onbemand tankstation en zonder vindbare overzichtskaart, laat staan enige toeristische informatie. Hier wordt aan gewerkt, maar het is typerend voor de beleefbaarheid van het oosten van het eiland. Groter kan het verschil niet zijn wanneer men vanuit Hellevoetsluis via de N57 het Haringvliet oversteekt. Hier waant men zich gelijk op een eiland – ook al ontbreken hier dezelfde borden langs de weg. Sterker nog: de meesten denken gelijk in Zeeland te zijn beland. Zou men hier kiezen om de auto langs de kant te zetten en op ontdekkingstocht te gaan, dan komt men een veelvoud aan hoogkwalitatieve bewegwijzering tegen en kan men snel terecht bij een vindbaar en professioneel ogende VVV-vestiging (tenzij het zondag is). Het verschil tussen de Kop en de rest van het eiland mag dan wel groot zijn – het grootste verschil zit hem in de beleefbaarheid hiervan. Door de aanwezigheid van toeristisch-recreatieve ondernemingen en de lange traditie in deze sector, heeft de Kop een enorme voorsprong op de rest van het eiland. De gezellige kernen met kleinschalige jachthavens en leuke dorpspleinen blijven verscholen in het landschap liggen, wanneer men de hoofdinfrastructuur volgt. Hierdoor is de bezoeker zich in eerste instantie niet bewust van het feit dat er iets valt te beleven en moet actief overtuigd worden of zelf beslissen om op ‘ontdekkingstocht’ te gaan. Iets wat velen niet zullen doen. Goeree-Overflakkee mag dan wel een eiland zijn – het eiland valt nog niet voldoende als zodanig te beleven. Iets wat een gemiste kans is, omdat ‘eiland’ op zich zelf al aantrekkelijke associaties bij de meeste mensen opwekt.

66


Bij eilandmarketing is het belangrijk dat de kwaliteit van bewegwijzering en (analoge en digitale) informatievoorziening over het hele eiland verbeterd wordt. Er moet een standaard komen voor het hele eiland. Voor de bezoeker moet het laagdrempeliger worden om het eiland te beleven – en de bewoners zelf moeten makkelijker zicht krijgen op wat de verschillende kernen te bieden hebben. Het merendeel van de toeristisch-recreatieve bezoeker en de verblijfstoerist kiest Goeree-Overflakkee als entiteit niet gelijk als bestemming. Men wil bijvoorbeeld een strandvakantie en gaat daarna verder inzoomen op plekken waar dat kan. Voor de domeinen wonen en werken ligt dit anders. Vanuit een marketingoogpunt bezien, betekent dit dat het schaalniveau ‘eiland’ relevant is om voor deze segmenten te bekijken. Voor het segment werken is Goeree-Overflakkee straks relevant als gemeentelijke overheid, waarin een aantal potentiële locatiekeuzes in de vorm van bedrijventerreinen of bedrijfspanden gelegen zijn. Zoals in hoofdstuk 4 uitvoerig behandeld, is er een groot verschil in de behoeften en wensen van verschillende typen bedrijven. Als Goeree-Overflakkee de beginnende ondernemers uitzonderlijk goed faciliteert door begeleiding, ondersteuning en mentorschap voor start-ups en personen die overwegen een bestaand bedrijf over te nemen, dan ontstaat een zeer zinvolle prikkel om op Goeree-Overflakkee te gaan ondernemen. De gemeentelijke dienstverlening staat hier centraal, maar uiteraard is samenwerking met financiële instellingen (banken, accountants), de Kamer van Koophandel en bestaande ondernemers (mentorschap en ondernemersverenigingen) essentieel. Als deze initiatieven gepaard gaan met selectieve acquisitie van kleinschalige bedrijven die belangrijk zijn voor het voorzieningenniveau op het eiland dan zal dit een zeer zinvolle exercitie zijn. FIGUUR 19 – GOEREE-OVERFLAKKEE IN DE REGIO

Voor bedrijven die al op Goeree-Overflakkee gevestigd zijn, is de dienstverlening en het organiserend vermogen essentieel. Ook hier kan de realisatie van de nieuwe gemeente aangegrepen worden om een kwaliteitsimpuls te realiseren. De ambtelijke en bestuurlijke cultuur heeft hiervoor wel een omslag nodig waarin ‘behoudendheid’ minder centraal staat. Het inzetten van bedrijfscontactfunctionarissen, die nauw samenwerken met de verschillende winkeliers- en ondernemingsverenigingen kan de klantvriendelijkheid en klantgerichtheid van de gemeentelijke organisatie vergroten. Voor potentieel nieuwe bedrijven is Goeree-Overflakkee vooral interessant wanneer het gepositioneerd wordt als een eiland met fatsoenlijke grondprijzen dichtbij Rotterdam (zuidvleugel

67


Randstad) en haar haven (o.a. Tweede Maasvlakte). Voor wat betreft de aantrekkingskracht van Goeree-Overflakkee voor potentieel nieuwe bedrijven is de associatie met Zuid-Holland gunstig en de associatie met Zeeland ongunstig. Dit komt omdat men Zeeland eerder verbindt met rust, ruimte en vrije tijd – en Zuid-Holland eerder met economische activiteiten, groei en met de Randstad. Voor grotere bedrijven, logistieke concerns, onderleveranciers en andere bedrijven met meerdere vestigingen is, het gebied waarbinnen men een keuze maakt voor een nieuwe locatie, vaak van een heel andere orde dan ‘Goeree-Overflakkee’. Hierdoor zijn promotionele inspanningen richting deze bedrijven vanuit het schaalniveau Goeree-Overflakkee gedoemd te mislukken. Indien er een vraag komt van zo’n soort bedrijf moet men echter klaar staan om aan deze vraag te voldoen door een klantgerichte dienstverlening. Voor huidige bewoners is Goeree-Overflakkee misschien ook niet het logische schaalniveau om zich mee te identificeren. Hier is men wellicht eerder geneigd om de eigen kern te kiezen. Maar op het moment dat de nieuwe gemeente een realiteit is, zal men zich ook hiertoe verhouden, waardoor Goeree-Overflakkee in de loop van de tijd belangrijker zal worden dan de gemeenten die erin op zijn gegaan. De binding met de eigen kern is belangrijk en moet gekoesterd worden. Daarom is het ook vanzelfsprekend dat alle initiatieven die genomen worden om de eigenheid en het eigen karakter van de individuele kernen te versterken ondersteund mogen worden. Gezamenlijk vormen de verschillende kernen met hun eigen typering het aanbod van Goeree-Overflakkee als geheel. Variatie en diversiteit is een kracht, zeker wanneer die als kans word gezien en beleefbaar wordt gemaakt – en niet wanneer die wordt gebruikt als verdediging uit vrees voor nieuwe ontwikkelingen en kansen. 6.2.2

EEN VAN DE ZUID-HOLLANDSE EILANDEN?

De huidige gemeenten Dirksland, Middelharnis en Oostflakkee zijn aangesloten bij de VVV ZuidHollandse Eilanden. Deze naam is niet voor niets gekozen. Het refereert aan de huidige en voormalige eilanden in het Zuid-Hollandse deel van het Delta. Naast de VVV bestaan ook andere organisaties die gebruik maken van de term Zuid-Hollandse Eilanden. De stippenlijn in figuur 20 geeft daarom niet het VVV-gebied weer, maar de meest overeenkomende begrenzing van het gebied. FIGUUR 20 – GOEREE-OVERFLAKKEE ALS EEN VAN DE ZUID-HOLLANDSE EILANDEN

Voor dagrecreanten uit de zuidelijke Randstad en West-Brabant is het merk ‘Zuid-Hollandse Eilanden’ interessant. Ditzelfde geldt voor woningzoekenden in de regio. Mensen die misschien niet bekend zijn

68


met ‘Goeree-Overflakkee’ zelf, of daar niet direct aan denken, kunnen worden geprikkeld door het concept ‘Zuid-Hollandse Eilanden’. Voor wat wonen betreft is de associatie met Zuid-Holland positief omdat dat refereert aan de Randstad en de stedelijke gebieden in de buurt. ‘Eilanden’ heeft een geheel andere lading. Hier denkt men snel aan een landelijke omgeving, dichtbij de zee en met veel aantrekkelijke landschappelijke elementen. In andere woorden: ‘Zuid-Hollandse Eilanden’ als paraplumerk voor onder andere GoereeOverflakkee is een zeer gunstig concept. De benaming wekt een verwachtingspatroon waaraan Goeree-Overflakkee goed kan voldoen. Misschien het sterkst van alle ‘eilanden’ die hieronder vallen. Wanneer men zich zou willen richten op het aantrekken van nieuwe bewoners uit de omliggende regio’s is het aan te raden om de inspanningen in regionaal verband te doen. De positionering van Goeree-Overflakkee als onderdeel van het aanbod van de ‘Zuid-Hollandse Eilanden’ op het gebied van wonen is onderscheidend genoeg om hier voordeel aan te hebben. Wanneer we kijken naar dagrecreanten uit de omliggende regio is de term ‘Zuid-Hollandse Eilanden’ ook gunstig. De associatie met ‘Zuid-Holland’ geeft aan dat het relatief dichtbij is. In ieder geval dichterbij dan Zeeland. De verwijzing naar ‘eiland’ is in dit geval zeker ook gunstig te noemen. Dagrecreanten hebben immers uiteenlopende behoeften en wensen. Goeree-Overflakkee kan in veel van deze behoeften voorzien, zeker als het om natuurbeleving gaat. Belangrijke randvoorwaarde is wel dat de informatievoorziening rond het recreatieve aanbod op Goeree-Overflakkee voor bewoners en bezoekers op orde is. Op dit moment valt het ons op dat hier niet altijd sprake van is. 6.2.3

ONDERDEEL VAN DE ZEEUWSE KUST?

Wanneer een Duitser, Belg of Nederlander op zoek is naar een vakantie aan het strand is het zeer de vraag op welk schaalniveau diens keuzemogelijkheden zich bevinden. Wanneer we uitgaan van bestemmingen die snel te bereiken zijn met de auto (en dus Turkije, Griekenland, Italië, Spanje etc. buiten beschouwing laten) – beperkt het aanbod zich tot een aantal regio’s (figuur 21). FIGUUR 21 – GOEREE-OVERFLAKKEE ALS ONDERDEEL VAN DE ZEEUWSE KUST

69


In dit perspectief vormt Goeree-Overflakkee een onderdeel van de Zeeuwse kust. Het feit dat GoereeOverflakkee niet in de Provincie Zeeland ligt heeft hier weinig mee te maken. Het gaat om het schaalniveau waarop de consument zijn of haar keuze maakt – want op dit schaalniveau speelt de concurrentie zich af. Voor wat betreft kust- en strandtoerisme is het schaalniveau van ‘de Zeeuwse kust’ ons inziens relevanter dan het schaalniveau van Goeree-Overflakkee zelf. Wanneer de potentiële bezoeker een keuze heeft gemaakt voor de regio dan gaat de bezoeker op zoek naar accommodatiemogelijkheden en leisure aanbod in de desbetreffende regio. Hierin concurreert het aanbod van de Kop van Goeree met het aanbod van de Kop van Schouwen en andere stranden kustgebieden in de regio. Ook op dit schaalniveau is ‘Goeree-Overflakkee’ minder relevant en Ouddorp en Brouwersdam des te meer. Vanuit een marketingoogpunt gaat het om het inspelen op de bestemmingskeuze van de potentiële bezoeker. Het schaalniveau dat zich daartoe het beste leent, is ook het schaalniveau dat idealiter zou moeten worden ingezet. De bestaande samenwerking tussen de Gemeente Goedereede, VVV Ouddorp en VVV Zeeland biedt hiervoor een gouden kans wanneer het gaat om het aantrekken van deze doelgroepen. Dit neemt echter niet weg dat het aantrekken van deze doelgroepen alleen zinvol is wanneer er voldoende werk is gemaakt van het aanbod op het eiland zelf. Als men eenmaal op de plek van bestemming aangekomen is, moet men wel kunnen ervaren dat men op Goeree-Overflakkee is en overtuigd worden dat het eiland veel te bieden heeft. 6.2.4

ONDERDEEL VAN DE DELTA?

Als laatste denkrichting is voor watertoerisme en -recreatie de Delta opgenomen. Hiermee doelen wij niet alleen op het Deltagebied zelf en de inspanningen om dit gebied te ontwikkelen en te promoten. Wij doelen vooral op de waterlichamen. De Grevelingen, het Haringvliet, Volkerak en de Noordzee zijn allemaal waterlichamen die te bevaren en bezeilen zijn vanuit Goeree-Overflakkee. Hierbij is het eiland zelf minder belangrijk, maar de kustlijn, de jachthavens en de plekken waar de waterlichamen worden bereikt des te meer. FIGUUR 22 – GOEREE-OVERFLAKKEE IN DE DELTA

De waterrecreant kiest niet om te gaan zeilen op Goeree-Overflakkee, maar kiest wel een vaste standplaats voor zijn of haar boot of besluit om een boot te huren. Hier kiest men op een veel kleiner

70


schaalniveau: de individuele jachthaven waar op dat moment aanbod aanwezig is dat voldoet aan de wensen. Het sterker maken van de, onder waterrecreanten, al sterke merken ‘Brouwersdam’, ‘Haringvliet’ en ‘Grevelingen’ kan hierdoor worden ingezet als middel in de marketing van Goeree-Overflakkee zelf. Wanneer dit wordt gedaan vanuit een eilandmarketing-benadering kan actief merkbeleid worden gevoerd. Bij actieve promotie van de Grevelingen zouden bijvoorbeeld de merken ‘GoereeOverflakkee’ (en ‘Schouwen-Duiveland’) kunnen worden meegenomen als ondersteunende merken. Hiervoor dient, samen met de regionale partners, een aparte strategie ontwikkeld te worden. Vanuit Goeree-Overflakkee beredeneerd is het belangrijk dat er een strategische en organisatorische keuze wordt gemaakt omtrent eilandmarketing. Pas dan kan Goeree-Overflakkee een volwaardige partner worden en pas dan kan men consequent invloed uitoefenen. De eigen prioriteitstelling omtrent de in dit stuk behandelde denkrichtingen is een cruciale factor om ad-hoc beleid op dit vlak te voorkomen. 6.2.5

SAMENVATTEND

Wanneer we kijken naar de kansrijke product-marktcombinaties en deze samenvatten op basis van de bovengenoemde vier denkrichtingen ontstaan de volgende aandachtspunten voor de verschillende marktsegmenten (tabel 25): TABEL 25 – AANDACHTSPUNTEN

Segment WONEN

Aandachtspunten § § § § § § §

WERKEN

§ § § § § § §

RECREËREN

§ § § §

Goeree-Overflakkee positioneren als een van de Zuid-Hollandse Eilanden; Regionaal woonbeleid en regionale woonmarketing bedrijven in samenwerking met woningcorporaties en grote projectontwikkelaars; De identiteit van de individuele kernen actief benutten en beschermen; Eigen bewoners behouden door diversificatie en kwaliteitsverbetering van woonmilieus; In beperkte mate nieuwe bewoners aantrekken die ‘eilandelijk’ willen wonen dichtbij Rotterdam en/ of de zuidelijke Randstad; Focus op kapitaalkrachtige ouderen en in mindere mate op gezinnen; Vanuit overheid en ondernemers samenwerken met onderwijsinstellingen om het eiland en de bereikbaarheid vanen bekendheid- met het eiland te vergroten onder bewoners en bedrijven.

Goeree-Overflakkee positioneren als gebied vlakbij Rotterdam en haar haven (Tweede Maasvlakte), maar met een ‘eilandelijke’ omgeving; Beginnende ondernemers uitzonderlijk goed faciliteren; Organiserend vermogen faciliteren; Focus op goede dienstverlening; Ambtelijke en bestuurlijke mentaliteit veranderen: “Ja, mits…” i.p.v. “Nee, tenzij…”; Fysieke en digitale bereikbaarheid verbeteren; Vanuit overheid en ondernemers samenwerken met onderwijsinstellingen om het eiland en de bereikbaarheid vanen bekendheid- met het eiland te vergroten onder bewoners en bedrijven.

Goeree-Overflakkee positioneren als onderdeel van de Zeeuwse Kust richting (inter-) nationale verblijfstoeristen en strandbezoekers; Goeree-Overflakkee positioneren als een van de Zuid-Hollandse Eilanden richting dagrecreanten uit de regio; Brouwersdam, de Grevelingen en het Haringvliet actief gebruiken om waterrecreanten aan te trekken; Het aanbod en de informatievoorziening verbeteren voordat promotionele middelen worden ingezet richting externe doelgroepen.

71


Bovenstaande aandachtspunten moeten gezien worden als een lijst met verschillende keuzes. Veel van deze punten veronderstellen een bereidheid om niet alles te willen regelen vanuit één schaalniveau – in dit geval het eiland zelf. Het schaalniveau waarop de doelgroepen actief zijn in hun keuzegedrag is het schaalniveau dat het meest instrumenteel is. Dit betekent echter niet dat het ook altijd het meest haalbare schaalniveau is. Men is afhankelijk van de gedeelte urgentie en visie van anderen. Om regionale samenwerking te kunnen zoeken en dit op een strategische wijze te kunnen doen, is het een belangrijke randvoorwaarde dat alle inspanningen gecoördineerd worden vanuit een duidelijke aanspreekpunt. Dit aanspreekpunt is verantwoordelijk voor de interne en externe samenwerking in al haar complexiteit en heeft de bevoegdheid om afspraken te kunnen maken namens geheel Goeree-Overflakkee.

72


7.

7

VERVOLG

De afgelopen jaren zijn veel onderzoeken uitgevoerd ter voorbereiding op eilandmarketing. Daarbij zijn de stakeholders veelvuldig geraadpleegd. Uit de voorverkenning blijkt dat stakeholders de onderzoeksfase willen afsluiten en op korte termijn willen doorpakken om daadwerkelijk aan de slag te gaan met eilandmarketing. Het ontwikkelen van een goede lange termijn eilandmarketingstrategie en het opzetten van de organisatie en financiering vergen echter veel tijd. Aangeraden wordt om daar de benodigde tijd voor te nemen en daarnaast op korte termijn al aan de slag te gaan. De strategie voor de korte termijn is erop gericht concrete resultaten zichtbaar te maken om stakeholders te overtuigen (of overtuigd te houden) van het nut van eilandmarketing. Wanneer er voldoende draagvlak is voor eilandmarketing, zullen steeds meer stakeholders bereid zijn ook bij te dragen aan eilandmarketing. Wij adviseren om een vervolg te geven aan deze voorverkenning door het aanpakken van eilandmarketing langs twee parallelle sporen: de korte termijn (7.2) en de lange termijn (7.3). De actiepunten die wij hieronder opnoemen moeten niet gezien worden als een volledige overzicht van wat gedaan dient te worden. Ze vormen alleen concrete punten die volgens ons direct aangepakt kunnen worden. Daarnaast zal de samenwerking rond deze punten onvermijdelijk leiden tot nieuwe inspiratie en nieuwe ideeën die hieraan kunnen worden toegevoegd. Belangrijk hierbij is dat er geen initiatieven op korte termijn worden aangepakt die de strategie voor de lange termijn in de weg staan. Het betreft twee parallelle sporen die elkaar moeten versterken. Om dit te realiseren adviseren wij om een aantal sleutelpersonen verantwoordelijk te stellen voor beide sporen. 7.1

DRAAGVLAK EN URGENTIE

Er is geen twijfel over mogelijk dat er draagvlak is voor eilandmarketing onder de belanghebbende partijen en onder de bestuurders en politici op het eiland. Dit gaat gepaard met een gedeelde urgentie. Zo vindt driekwart van de bevraagde stakeholders (74,2%) eilandmarketing noodzakelijk of absoluut noodzakelijk (Enquête). Van de bevraagde politici vindt ruim 80% (81,3%) eilandmarketing noodzakelijk of absoluut noodzakelijk. Daarnaast blijkt dat alle (100%) bevraagde politici eilandmarketing belangrijk vinden, twee derde (65,6%) van deze politici vindt het ook urgent (Peiling). De noodzaak voor eilandmarketing is groot en wordt gedeeld door stakeholders en politici. Dit is een zeer goed uitgangspunt. Uit de interviews blijkt tevens dat men snel aan de slag wil met eilandmarketing. “Genoeg gepraat – tijd voor actie!” lijkt het devies. Hierin ligt ook gelijk een waarschuwing verscholen. De noodzaak wordt nu gevoeld en daarom is er ook een breed draagvlak om tot actie over te gaan – wanneer dit te lang op zich laat wachten zal dit draagvlak misschien afnemen. Daarbij zeggen deze cijfers niets over het draagvlak voor bepaalde delen van eilandmarketing – alleen voor eilandmarketing als geheel. Op dit moment lijkt er een zeker momentum te zijn voor eilandmarketing. De gemeentelijke fusie heeft de verhoudingen op scherp gezet en wordt terecht gezien als een kans om eilandmarketing goed te organiseren en stevig neer te zetten. Het advies is daarom wat dit betreft voor de hand liggend: het is belangrijk om op korte termijn de eerste stappen te zetten en te laten zien dat men eilandmarketing oppakt en een concrete invulling gaat geven. Daarnaast moet men het langetermijnperspectief niet uit het oog verliezen. In de volgende paragrafen (7.2 en 7.3) geven wij op basis van de opgedane inzichten input voor de korteen de lange termijn en een voorzet voor concrete acties die daarbij horen. In paragraaf 7.4 geven wij input voor de besluitvorming voor wat betreft de organisatorische aspecten. 7.2

KORTE TERMIJN: HANDEN UIT DE MOUWEN

Het advies is om een kwartiermaker in samenwerking met stakeholders een uitvoeringsplan te laten opstellen dat per domein (wonen, werken, recreëren) 10 actiepunten bevat die concrete, zichtbare resultaten kunnen opleveren op korte of middellange termijn. Door te starten met gemakkelijk te realiseren projecten (het zogenaamde ‘laaghangend fruit’), wordt op zinvolle wijze snel resultaat behaald. Per actiepunt worden de probleemeigenaren geïdentificeerd die op korte termijn aan de slag gaat met het betreffende actiepunt.

73


Bij actiepunten voor de korte termijn valt te denken aan: § Bewegwijzering (o.a. welkomstborden: Welkom op Goeree-Overflakkee!, maar ook algemene bewegwijzering in de kernen, naar natuurgebieden etc.); § Digitaal portaal/ evenementenkalender; § Inspelen op IRP-project in samenwerking met de provincie; § Meer bedrijfsfunctionarissen aanstellen met uitgebreide takenpakketten (bijvoorbeeld selectieve bedrijfsacquisitie toevoegen); § 1 loket voor ondernemers/ ondernemersplein; § Selectieve ondernemersbegeleiding voor specifieke sectoren, start-ups en opvolgers; § Alumnibeleid voor jongeren introduceren; § Samenwerking tussen ondernemers, opleidingen en overheid om praktijkgericht onderwijs en stages aan te bieden voor de op het eiland belangrijke economische sectoren; § Samenwerking tussen ondernemers en overheid met eilandelijke en niet-eilandlandelijke onderwijsinstellingen om de fysieke en mentale bereikbaarheid van het eiland te vergroten onder bewoners en bedrijven op het eiland; § Stappen nemen voor ‘internal branding’ waarbij de gemeentelijke organisatie zelf de doelgroep is. Hierbij moet de betekenis en rol van eilandmarketing en de keuzes die daaruit voortvloeien worden ingebed in de ambtelijke en bestuurlijke cultuur; § Bewustwordingsopdracht omtrent de gevolgen van krimp en de bestuurlijke keuzes die men maakt om hierop te anticiperen. Dit is nodig omdat het een kader biedt aan de strategische keuzes die gemaakt dienen te worden in verband met eilandmarketing en de uitvoering daarvan. Een aantal van bovenstaande actiepunten worden momenteel al opgepakt. Het is te adviseren om deze actiepunten te laten coördineren vanuit een gezamenlijke aanspreekpunt die zowel de gemeente als de andere belanghebbende partijen vertegenwoordigd. Daarom adviseren wij ook op korte termijn een kwartiermaker aan te stellen (zie 7.4). 7.3

LANGE TERMIJN: WERK AAN DE WINKEL

Parallel aan de acties op de korte termijn adviseren wij om een ambtenaar samen met de kwartiermaker aan een lange termijn strategie te laten werken. In een strategisch marketingplan wordt de lange termijn strategie per domein vastgelegd. Daarbij wordt beschreven welke doelstellingen men met eilandmarketing wil bereiken. Ook moeten doelgroepen gespecificeerd worden. Uit de digitale enquête blijkt dat stakeholders vanuit het eigen belang het liefst zien dat eilandmarketing inzet op het bedienen en vasthouden van de doelgroep ‘huidige bewoners’. Wanneer hen gevraagd wordt vanuit algemeen belang te denken, dan zien zij het liefst dat eilandmarketing inzet op het aantrekken van potentiële bezoekers. In de digitale peiling onder raadsleden en bestuurders wordt deze laatste doelgroep ook aangegeven als de belangrijkste. Het strategische marketingplan kan een plan zijn wat voor meerdere jaren geldt, bijvoorbeeld voor vier jaar. Dit plan wordt jaarlijks vertaald naar een operationeel marketingplan waarin projecten worden benoemd en een begroting wordt gemaakt. Het tienpuntenplan dat de kwartiermaker opstelt in samenwerking met stakeholders, kan gezien worden als het operationele marketingplan tijdens het opstartjaar. Er moet doelgericht gewerkt worden en elk jaar moet gekeken worden of de van te voren opgestelde doelstellingen behaald zijn. Wanneer er gewerkt wordt met projectmatige financiering moet bij ieder project van te voren afgesproken worden wat de wederzijdse verwachtingen zijn, in termen van resultaat en in termen van verantwoording. Er moeten dus prestatie-indicatoren per project worden opgesteld en prestatieafspraken gemaakt worden. Successen moeten worden aangetoond en gevierd! Dat maakt eilandmarketing leuk voor de betrokken partijen en bevordert het draagvlak onder alle belanghebbende partijen. Zichtbaarheid en transparantie zijn hierbij de belangrijkste aandachtspunten.

74


Bij actiepunten voor de lange termijn valt te denken aan: § Strategisch marketingplan opstellen voor de drie domeinen wonen, werken en recreëren op basis van het, in deze voorverkenning, geboden fundament; § Regionale samenwerking met omliggende overheden, woningcorporaties en stakeholders om de Zuid-Hollandse Eilanden te promoten als ideaal gebied om te wonen en werken; § Samenwerking met woningcorporaties en eigenaren om gebouwen met achterstallig onderhoud op beeldbepalende zichtlocaties op te knappen; § Strategische samenwerking uitbouwen met Zeeland op het gebied van het aantrekken van (inter-)nationale kusttoeristen en bezoekers voor een dagje strand; § Organisatie- en financieringsstructuur voor de organisatie Marketing Goeree-Overflakkee onderzoeken en ontwikkelen in overleg met belanghebbende partijen. 7.4

CONCEPT-ADVIES OVER VERVOLGSTAPPEN

Onderstaande paragrafen zijn gebaseerd op algemene inzichten omtrent organisatie en financiering van citymarketing in Nederland, waar mogelijk aangevuld met de specifieke inzichten die tijdens deze voorverkenning opgedaan zijn in interviews, de digitale enquête onder stakeholders en in de digitale peiling die gehouden is onder raadsleden en bestuurders van de vier gemeenten. Het betreft daarom niet een op maat gemaakt advies over de concrete invulling van de organisatie- en financieringsvraagstuk maar een eerste aanzet tot besluitvorming hierover. Het dient daarom gelezen te worden in de context van de voorverkenning en niet als een separaat en sluitend advies. 7.4.1

MOGELIJKE ORGANISATIEVORMEN

Er zijn veel verschillende organisatievormen mogelijk voor eilandmarketing. De organisatievormen verschillen op een aantal dimensies van elkaar. Zo kan een organisatie binnen of buiten de gemeentelijke organisatie geplaatst worden. Verder kan er op formele of informele wijze samengewerkt worden met stakeholders. Deze dimensies zijn hieronder schematisch weergeven. Op de eerste dimensie kan er aan de ene kant gekozen worden voor een organisatie binnen de gemeentelijke organisatie (publiek). Dat kan in de vorm van een programmabureau, een projectbureau of een afdeling binnen de lijnorganisatie. Aan de andere kant kan er gekozen worden voor een organisatie buiten de gemeente (privaat), bijvoorbeeld een stichting, vereniging of coöperatie. Ook is een combinatie mogelijk: een publiek-private organisatie waarin zowel publieke als private partijen zijn vertegenwoordigd of een samenwerking tussen een organisatie binnen de gemeente én een organisatie buiten de gemeente. De organisatievorm heeft invloed op de politieke afhankelijkheid van de organisatie: hoe dichter de organisatie bij de gemeente staat, hoe afhankelijker van de politiek de organisatie is. Dat heeft voordelen wanneer het gaat om politiek draagvlak, besluitvorming en bij het toekennen van financiering. Aan de andere kant heeft het nadelen: bij politieke wisseling van de verantwoordelijk bestuurder kan de continuïteit van de inhoudelijke strategie in gevaar komen. Ook heeft de organisatievorm invloed op de betrokkenheid en zeggenschap van private stakeholders. In een organisatie buiten de gemeentelijke organisatie kunnen stakeholders gemakkelijker betrokken worden en meer invloed uitoefenen op de inhoudelijke strategie. Dat heeft weer gevolgen voor het draagvlak onder externe stakeholders. Op de tweede dimensie kan er gekozen worden voor formele of informele samenwerking tussen verschillende interne en externe stakeholders. Bij formeel moet men bijvoorbeeld denken aan een formele stichting, prestatieafspraken met dienstverleners, en/ of samenwerking via een convenant of partnerschapcontract. Informele samenwerking is vaak gebaseerd op persoonlijke contacten en afspraken. De mate van formaliteit is van invloed op de stabiliteit en continuïteit van de organisatie.

75


Hoe formeler de samenwerking, hoe meer de continuïteit gewaarborgd is. Aan de andere kant blijkt uit onderzoek dat informele samenwerkingsorganisaties vaak meer slagkracht in de uitvoering hebben. 7.4.2

MOGELIJKE ORGANISATIEVORM VOOR GOEREE-OVERFLAKKEE

In de peiling onder raadsleden en bestuurders is gevraagd welke organisatievorm het meest wenselijk is. Driekwart van de respondenten ziet het liefst een marketingorganisatie binnen de gemeentelijke organisatie. De voorkeur heeft een projectbureau binnen de gemeente (43,8% van 75%). De overige politici zien liever een stichting, vereniging of coörperatie buiten de gemeente (21,9%) of een provinciaal of regionaal bureau buiten de gemeente (3,1%). Uit de interviews met stakeholders bleek duidelijk dat men wil dat de gemeente het initieert en faciliteert, maar dat de uitvoering niet (geheel) bij de gemeente moet komen te liggen. Op basis van onze ervaringen elders in Nederland adviseren wij om in het geval van GoereeOverflakkee te werken met een combinatie van een interne en externe organisatie. Allereerst krijgt binnen de nieuwe gemeente één van de bestuurders eilandmarketing in zijn of haar portefeuille. Daarnaast wordt er binnen de concernstaf of een van de lijnorganisaties van de nieuwe gemeentelijke organisatie een ambtenaar aangesteld (of aangewezen) die ambtelijk verantwoordwoordelijk is voor eilandmarketing en tijd krijgt om deze verantwoordelijkheid invulling te geven. Het is verder belangrijk dat deze ambtenaar uitgebreide kennis vanen ervaring met marketing heeft. Bijscholing of begeleiding door een (externe) inhoudelijke coach of sparringspartner op het gebied van citymarketing/ eilandmarketing is sterk aan te raden. FIGUUR 23 - ORGANOGRAM ORGANISATIEMODEL

Geadviseerd wordt om de ambtenaar te laten ondersteunen door relevante beleidsmedewerkers en een secretariaat. Deze ‘interne organisatie’ moet integraal zijn en zorgt er vervolgens voor dat eilandmarketing binnen de gemeente ingebed wordt. Alle gemeentelijke afdelingen worden hierdoor geïnformeerd over, en waar relevant betrokken bij, eilandmarketing. Het is raadzaam om te werken met een ambtelijke werkgroep die de verschillende lijndiensten overbrugt. De eilandmarketingstrategie en het gemeentelijk beleid zullen zoveel mogelijk op elkaar afgestemd worden zodat beiden elkaar kunnen versterken. De ambtenaar is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van een eilandmarketingstrategie, eventueel onder begeleiding van een extern adviesbureau. Daarnaast is en de borging van de strategie tijdens de uitvoering de verantwoordelijkheid van de ambtenaar. Hij vormt de brug tussen strategie en uitvoering. Ook zal de ambtenaar een netwerkfunctie vervullen als relatiemakelaar. De ambtenaar zal op strategisch niveau contact onderhouden en samenwerken met stakeholders binnen de gemeente en marktpartijen.

76


De uitvoering wordt grotendeels gedaan door een aparte stichting, buiten de gemeentelijke organisatie. Binnen de uitvoeringsorganisatie werkt een eilandmarketeer als projectleider voor de eilandmarketingprojecten en -campagnes. De eilandmarketeer heeft contacten met de marktpartijen op uitvoerend niveau. Het is aan te raden om de eilandmarketeer te laten ondersteunen door één of twee projectmedewerkers eventueel aangevuld door stagiairs. Om een goede vertaling van de strategie naar de praktijk te waarborgen hebben de eilandmarketeer en de ambtenaar op regelmatige basis nauw overleg. De lijnen moeten erg kort zijn. Daarin worden interne en externe processen op elkaar afgestemd. De eilandmarketeer legt daarnaast verantwoording af aan de ambtenaar en dienst bestuurder wanneer het gaat om prestatieafspraken. Verder legt de eilandmarketeer verantwoording af aan het stichtingsbestuur. Het is aan te raden om de bestuursfuncties in te laten vullen door stakeholders met verstand van marketing. Daarnaast is het mogelijk om een raad van advies op te richten waarin stakeholders mee kunnen praten over de strategie en de uitvoering. In deze raad kunnen invloedrijke personen en vertegenwoordigers van invloedrijke organisaties plaatsnemen, bijvoorbeeld de burgemeester en de voorzitter(s) van de bedrijvenvereniging(en). De raad van advies adviseert niet alleen de stichting, maar ook de ambtenaar en dienst bestuurder. Bovenstaand betreft een concept-advies die uiteraard verder invulling moet krijgen. VVV’s Er zijn momenteel op het eiland twee VVV-organisaties actief. Hoewel deze VVV’s samenwerken, overlappen hun taken grotendeels. Het in stand houden van twee zelfstandige VVV’s is geen voor de hand liggende keuze in het kader van de herindeling en vanuit kostenoverwegingen en efficiëntie. Het is vanuit marketingoogpunt bovendien belangrijk dat er eenduidig gecommuniceerd wordt over het eiland en dat de bezoekers en bewoners niet verschillen beleven in dienstverlening. Twee verschillende organisaties zijn daarom niet logisch. Het is daarom aan te raden om op korte termijn de geschiktheid van verschillende mogelijkheden voor herorganisatie van de VVV’s te onderzoeken. Een aantal mogelijkheden zijn: § Er wordt gekozen voor één VVV en de andere wordt opgeheven of men onttrekt zich uit de samenwerking met regionale VVV’s; § De individuele VVV-vestigingen die op dit moment vallen onder of VVV Ouddorp aan Zee of VVV Zuid-Hollandse eilanden worden ondergebracht bij één van deze organisaties, of een nieuwe organisatie; § De VVV wordt onderdeel van de uitvoeringsorganisatie voor eilandmarketing. Welke vorm uiteindelijk gekozen wordt is afhankelijk van de strategische keuzes en de prioriteitstelling. Als input hiervoor dient de in hoofdstuk 6 genoemde denkrichtingen als inhoudelijke basis. Wanneer voor een zelfstandige VVV wordt gekozen (en de VVV dus geen onderdeel van de uitvoeringsorganisatie voor eilandmarketing is), is het aan te raden om de prestatieafspraken met de (nieuwe) VVV-organisatie voortaan door de verantwoordelijke ambtenaar in samenspraak met de kwartiermaker/ citymarketeer op te laten stellen. In alle gevallen is het aan te raden de aan VVV taken verbonden afspraken en geldstromen via de uitvoeringsorganisatie voor eilandmarketing te laten lopen. Zo sluiten de strategie en de uitvoeringsprojecten van de VVV ook goed aan op de eilandmarketingdoelstellingen. Profielschetsen Voor alle rollen binnen de voorgestelde organisatiestructuur moet een profielschets opgesteld worden. De belangrijkste profielen zijn die van de ambtenaar en de eilandmarketeer, maar ook voor de beleidsmedewerker(s), de projectmedewerker(s) de bestuursleden en eventueel de leden van de Raad van Advies is het aan te raden een profielschets op te stellen. Voor de betaalde functies geldt dat na het opstellen van de profielen moet worden overwogen of de personen die binnen ISGO of één van de vier huidige gemeentes een rol spelen als het gaat om eilandmarketing, in die profielen passen, of dat men op zoek moet naar nieuwe personen. Verantwoordelijkheden en takenpakket Verder moet per rol een helder taken- en verantwoordelijkhedenpakket beschreven worden. Ook moet daarin beschreven worden wat de consequenties zijn als doelstellingen niet behaald worden of verantwoordelijkheden niet genomen worden. Bovendien moet worden vastgelegd wie aan wie

77


verantwoording moet afleggen, op welke manier en op welke momenten dat gebeurt. Vervolgens moet gewaarborgd worden dat het afleggen van verantwoording ook daadwerkelijk gebeurt en de consequenties worden nageleefd. Kwartiermaker Om op korte termijn aan de slag te kunnen met eilandmarketing wordt aangeraden om per 1 januari een ambtenaar aan te stellen en per 1 maart 2013 een kwartiermaker aan te stellen. De kwartiermaker en ambtenaar zijn in de eerste fase de aanjagers van eilandmarketing; de ambtenaar voornamelijk binnen de gemeentelijke organisatie, de kwartiermaker voornamelijk daarbuiten. Het opstellen van de inhoudelijke strategie en de uitwerking daarvan in een uitvoeringsplan behoort tot de eerste taken van de kwartiermaker en de ambtenaar. Daarnaast gaan zij aan de slag met het opzetten van een organisatiestructuur voor eilandmarketing en het werven van de benodigde mensen. Het kan wenselijk zijn om in deze eerste fase tentatief begeleid te worden door een extern bureau. Een dergelijk bureau kan ook een rol spelen in de werving van een goede, ervaren kwartiermaker. 7.4.3

FINANCIERING

Financieringsvormen Voor de financiering van eilandmarketing bestaan verschillende mogelijkheden. Allereerst is er een verdeling te maken tussen publieke financiering en private financiering. Vaak wordt, zeker in de opstartfase, het grootste deel gefinancierd door de gemeente. Verder is er een onderscheid tussen bijdragen in financiële middelen en bijdragen in natura en tussen structurele en incidentele financiering. De financiering van de overheid kent vaak een structureel karakter: de financiering wordt voor een aantal jaren toegezegd in de vorm van een programmabudget of subsidie. Marktpartijen dragen vaak op projectbasis (incidenteel) bij door middel van sponsoring van een project of campagne. Marktpartijen kunnen ook structureel bijdragen. Meestal wordt dan gewerkt met een partnerschapspakket: jaarlijks betalen de partners een bedrag en krijgen daar bepaalde diensten en aandacht in promotiemiddelen voor terug. Bij bijdragen in natura gaat het om het (tijdelijk) beschikbaar stellen van werkplekken, materialen, diensten, personeel, marketingkennis en dergelijke. Het principe van bijdragen in natura is dat een organisatie iets bijdraagt dat gemakkelijk beschikbaar gesteld kan worden aan de marketingorganisatie zonder dat het direct geld kost. Bijdragen in natura worden zowel door publieke als private stakeholders gedaan. Mogelijke financieringsvorm voor Goeree-Overflakkee In de peiling onder politici is gevraagd hoe de verdeling van publieke en private gelden voor eilandmarketing zou moeten zijn. Gemiddeld vinden de respondenten dat 46% van de financiering van de gemeente en andere overheden moet komen en 54% van private partijen. Deze uitkomst sluit aan op de wens van veel Nederlandse gemeenten om 50% van marketingbudget te betalen vanuit de overheid en 50% te laten betalen door marktpartijen. Uit recent, landelijk onderzoek verricht door City Result (onderzoek over 2012, rapport verschijnt januari 2013) blijkt dat de daadwerkelijke verhouding eerder rond 70% publiek en 30% privaat ligt. De vraag is hoe realistisch de 50%-50% wens is. Marktpartijen moeten eerst volledig overtuigd zijn van de resultaten van eilandmarketing voordat zij bereid zijn om mee te betalen – en daarna zijn ze alsnog vooral geïnteresseerd in het ondersteunen van projecten en niet van de lopende organisatiekosten, zoals huisvesting, personeelskosten et cetera. Financiële bijdrage De gemeente zal daarom zeker de eerstkomende jaren de basisfinanciering om de vaste kosten te dekken moeten verzorgen. De organisatie (salaris, huisvesting, kantoorkosten) moet staan en verder moet er een structureel uitvoeringsbudget zijn. Een financiering die té afhankelijk is van incidentele

78


financiering van uitvoeringsprojecten (projectfinanciering) is namelijk niet stabiel genoeg. Dit uitvoeringsbudget kan later worden aangevuld met incidentele bijdragen van marktpartijen. De eilandmarketeer en de ambtenaar zullen daarvoor veel tijd en aandacht moeten steken in het zichtbaar maken van de resultaten, in het creëren van draagvlak en het werven van bijdragen. Door goede projecten op te zetten en daarvoor een bijdrage te vragen aan marktpartijen, kan door de eilandmarketeer ook zelf budget gecreëerd worden. Een andere goede manier om financiering uit de markt te krijgen en de bijdragen eerlijk te verdelen, is het opstarten van een gemeentebreed ondernemersfonds. Daarbij dragen alle ondernemers relatief gezien evenveel bij aan een fonds. Een deel van dit fonds zou beschikbaar kunnen worden gesteld aan eilandmarketing. Wanneer marktpartijen op termijn meer gaan bijdragen, dan kan de gemeente de financiering verlagen. Lopende projecten die gelieerd zijn aan eilandmarketing en de bijbehorende subsidies – bijvoorbeeld het project ‘gebiedsgerichte aanpak’ – kunnen geheel of gedeeltelijk worden ondergebracht bij de stichting en/ of de ambtenaar. Hierdoor ontstaat een basisfinanciering met geoormerkte projecten die ‘body’ geeft aan de citymarketingorganisatie. Bijdragen in natura Naast financiële bijdragen kan er ook gewerkt worden met bijdragen in natura. Het voordeel van bijdragen in natura is dat de bijdragende partij de bijdrage meestal niet direct in de portemonnee voelt. De gemeente kan bijvoorbeeld in natura bijdragen door de huisvesting van de eilandmarketeer te verzorgen. Marktpartijen en de gemeente kunnen aanvullend in natura bijdragen op verschillende manieren. Een zeer waardevolle vorm van een bijdrage in natura is het leveren van mankracht. Wanneer een bedrijf bijvoorbeeld een medewerker in dienst heeft die een deel van zijn tijd kan inzetten voor eilandmarketingprojecten, dan bespaart dat de eilandmarketingorganisatie geld. Een ander voorbeeld van een bijdrage in natura is kennis. Als een bedrijf kennis heeft op het gebied marketing, dan is het waardevol als dat bedrijf mee wil denken of advies wil geven. Een voorbeeld van een meer tastbare bijdrage in natura is wanneer een drukker gratis promotiemateriaal maakt of een reclamebureau gratis een website ontwikkelt. 7.4.4

STRATEGIE EN UITVOERING

Takenpakket Het takenpakket van een marketingorganisatie loopt uiteen van strategie tot uitvoering en van promotie tot marketing. Er zijn marketingorganisaties die zowel de strategie ontwikkelen als de uitvoering doen. Soms ligt de strategie bij de gemeente en is de marketingorganisatie verantwoordelijk voor de uitvoering. Bij promotie gaat het om het promoten van dat wat er is, bij marketing gaat het ook om de ontwikkeling van het ‘product’: het gebied. Mogelijke takenpakket voor Goeree-Overflakkee Zoals al eerder in deze brief is aangegeven, wordt voor eilandmarketing op Goeree-Overflakkee aangeraden om de ambtenaar binnen de gemeente verantwoordelijk te maken voor de strategie en de borging van de strategie in de uitvoering. De uitvoering wordt grotendeels gedaan door een aparte uitvoeringsorganisatie. Aangeraden wordt om in eerste instantie niet in te zetten op de promotie van het gebied, maar om door middel van marketing ook het gebied verder te ontwikkelen zodat het nog beter aansluit op de wensen en behoeften van de aan te trekken doelgroepen. 7.4.5

STAPPENPLAN

Het inrichten van de organisatie- en financieringsstructuur, het opstellen van een lange termijn strategie en de vertaling daarvan naar een operationeel marketingplan zal ongeveer één jaar in beslag nemen. De kwartiermaker zal daar samen met de ambtenaar aan werken. Na dit jaar zal de organisatie Marketing Goeree-Overflakkee worden opgericht – en belast worden met de uitvoering van de opdrachten die bij de korteen langetermijnstrategie horen. In de loop van het eerste jaar (het opstartjaar) zal dus ook gezocht moeten worden naar personeel, bestuursleden, een financiële 79


structuur et cetera. Dit is voor een kwartiermaker en de ambtenaar een behoorlijke klus. Onderstaand stappenplan kan hen in het eerste jaar houvast bieden. Januari en februari 2013: § Kwartiermaker aanstellen; § Ambtenaar selecteren, inclusief ondersteuning/ bijscholing op het gebied van citymarketing; § Initieel budget beschikbaar stellen. Maart 2013 tot augustus 2013: § Kwartiermaker maakt 10-punten plannen in samenwerking met stakeholders (wonen, werken en recreëren); § Kwartiermaker en ambtenaar leggen kaders vast voor langetermijnstrategie; § Er wordt onderzoek gedaan naar mogelijkheden voor de herorganisatie van de VVV’s; § Kwartiermaker en ambtenaar bereiden de opstart van externe organisatie Marketing GoereeOverflakkee voor inclusief organisatie en financiering, bestuursleden en werving personeel. September en oktober 2013: § De werving en selectie van de 'eilandmarketeer' (citymarketeer) en diens personeel (eventueel via detachering vanuit VVV en/ of gemeente) vindt plaats; § Begin oktober: eilandmarketeer is aangesteld en neemt vanaf 1 november de taken langzaam over van de kwartiermaker. De ambtenaar blijft het traject in goede banen leiden. November en december 2013: § De 3 x 10-actiepunten plannen worden gepresenteerd samen met de raamwerk van een overkoepelende strategie; § Stakeholders committeren zich middels een intentieverklaring tot Eilandmarketing en een aantal grote spelers schrijven zich ceremonieel in als partners (incl. budget financieel/natura). Vanaf 1 januari 2014: § De organisatie Marketing Goeree-Overflakkee is een feit; § Marketing Goeree-Overflakkee gaat aan de slag met de uitvoering van het operationeel marketingplan. 7.5

TOT SLOT

In deze voorverkenning hebben wij bewust niet veel aandacht besteed aan de organisatie- en financieringsvraagstukken die gepaard gaan met eilandmarketing. Het is belangrijk om te benoemen dat de organisatorische en budgettaire keuzes die gemaakt dienen te worden niet onbelangrijk zijn voor de te ontwikkelen strategie en de manier waarop overheid, ondernemers en burgers samen aan de slag gaan met eilandmarketing. Anderzijds zijn de keuzes die men maakt voor strategie en de prioriteiten die men stelt ook van invloed op de organisatie- en financieringsstructuur. Om een concreet advies uit te kunnen spreken over de organisatorische en financiële vragen is het eerst van belang om de randvoorwaarden hiervan in beeld te krijgen. De nieuwe gemeentelijke organisatie en de verschillende stakeholders kunnen op basis van deze voorverkenning in dialoog gaan over de te maken keuzes en prioriteiten met betrekking tot eilandmarketing. Parallel hieraan kan men met eilandmarketing alvast aan het slag door een aantal concrete punten gezamenlijk op te pakken. In de bovenstaande paragrafen (7.2 en 7.4) noemen wij een aantal vervolgstappen die gezet kunnen worden om eilandmarketing voor Goeree-Overflakkee op korte termijn invulling te geven, zonder overhaast te werk te gaan en daarmee eventueel de benodigde langetermijnstrategie in de weg te zitten. De korte en de lange termijn moet parallel worden ingezet indien men strategie en uitvoering goed op elkaar willen laten aansluiten. Afhankelijk van de prioriteitstelling en rekening houdend met de wensen van alle belanghebbende partijen moet eilandmarketing voor Goeree-Overflakkee verder invulling krijgen.

80


Wij wensen iedereen die betrokken is bij eilandmarketing op Goeree-Overflakkee veel wijsheid toe met het vervolg. Het eiland heeft veel te bieden en er zijn volop kansen voor ontwikkelingen. Het gaat erom dat deze kansen in de komende jaren worden verzilverd. Wij zijn ervan overtuigd dat een weloverwogen marketingstrategie hierbij van essentiële waarde kan zijn en hopen middels deze voorverkenning het fundament te hebben geboden voor degenen die deze marketingstrategie verder vorm gaan geven.

81


*

GERAADPLEEGDE BRONNEN Bedrijfschap Horeca en Catering (2012). http://www.kenniscentrumhoreca.nl/feiten-en-cijfers.html Begin en werk (2012). http://www.beginenwerk.de. Binnenlands Bestuur (2012). Dorp kan zonder voorzieningen. Juli, 2012. Uitgeverij Wolters Kluwer: Binnenlands Bestuur. Buck Consultants International & NovioConsult Van Spaendonck (2007). Eigen wijze groei. Regionaaleconomische visie Goeree-Overflakkee 2007-2020. Nijmegen: Buck Consultants International/ NovioConsult Van Spaendonck. CBS Statline (2012a). Vestigingen van bedrijven; naar bedrijfstak (SBI 2008) en gemeenten. http://statline.cbs.nl CBS Statline (2012b). Bevolking naar geslacht voor Dirksland, Goedereede, Middelharnis, Oostflakkee. http://statline.cbs.nl CTVO (2011). Basisrapport Continu VrijetijdsOnderzoek 2010-2011. Amsterdam: NBTC/ NIPO. CVO (2011). Continu VakantieOnderzoek 2010, Maatwerkrapportage Provincies. Amsterdam: NBTC/ NIPO. DNA (2009). Citymarketing & Evenementen. Breda: B.V. De Nieuwe Aanpak. ECORYS (2009). Bedrijventerreinenstrategie Goeree-Overflakkee. Eindversie. Rotterdam: ECORYS Nederland BV. ECORYS (2012). Regionale ramingen bedrijventerreinen Zuid-Holland 2010-2040. Behoefte aan bedrijventerreinen in de provincie Zuid-Holland. Rotterdam: ECORYS Nederland BV. Emerce (2012). Mobiele Update mei 2012. http://www.emerce.nl/achtergrond/mobile-update-mei-2012 Frankwachting.com (2012). Android-gebruikers al ruim 1 uur per dag actief met apps. http://www.frankwatching.com/archive/2012/05/24/androidgebruikers-besteden-69-minuten-per-dag-aanapps-en-mobiele-sites/. Funda (2012). Huizen op Flakkee. http://www.huizenopflakkee.nl Google Maps (2012). http://maps.google.nl/ Hospers, G. (2009). Citymarketing in perspectief. Lelystad: IVIO-Wereldschool. Kamer van Koophandel (2011a). Cijfers en economie Dirksland.http://www.kvk.nl/lokaleinformatie/rotterdam/informatie-per-gemeente/gemeenten-a-d/dirksland/cijfers-en-economie/ Kamer van Koophandel (2011b). Cijfers en economie Goedereede.http://www.kvk.nl/lokaleinformatie/rotterdam/informatie-per-gemeente/gemeenten-e-k/goedereede/cijfers-en-economie/ Kamer van Koophandel (2011c). Cijfers en economie Middelharnis.http://www.kvk.nl/lokaleinformatie/rotterdam/informatie-per-gemeente/gemeenten-l-p/middelharnis/cijfers-en-economie/ Kamer van Koophandel (2011d). Cijfers en economie Oostflakkee.http://www.kvk.nl/lokaleinformatie/rotterdam/informatie-per-gemeente/gemeenten-l-p/oostflakkee/cijfers-en-economie/ Kamer van Koophandel (2011e). Gemeente Dirksland - Factsheet 2011. http://www.kvk.nl/download/Factsheet%202011%20Dirksland_tcm14-246520.pdf Kamer van Koophandel (2011f). Gemeente Goedereede - Factsheet 2011. http://www.kvk.nl/download/Factsheet%202011%20Goedereede_tcm14-246522.pdf Kamer van Koophandel (2011g). Gemeente Middelharnis - Factsheet 2011. http://www.kvk.nl/download/Factsheet%202011%20Middelharnis_tcm14-246534.pdf Kamer van Koophandel (2011h). Gemeente Oostflakkee - Factsheet 2011. http://www.kvk.nl/download/Factsheet%202011%20Oostflakkee_tcm14-246538.pdf

82


Kenniscentrum Kusttoerisme (2011). Toeristische rapportage Goeree-Overflakkee 2010/2011. Vlissingen: Hogeschool Zeeland. Kraemer, P. E. & de Tombe, H. (1961). Goeree-Overflakkee: het vertekende eiland. Serie Delta-onderzoekingen van het Sociologisch Instituut van de Nederlands Hervormde Kerk. Den Haag: Boekencentrum N.V. LISA (2011). Feiten en cijfers over werkgelegenheid. http://www.lisa.nl Leenders, C. & Boisen, M. (2013). Organisatie en financiering van city- en regiomarketing in Nederland. Bilthoven: City Result. Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2008). Mobiliteit en Water. Strategische Kennis- en Innovatieagenda: Nu denken voor morgen. Den Haag: Ministerie van Verkeer en Waterstaat. NBTC (2012). Laatste cijfers inkomend en binnenlands toerisme. Http://www.nbtc.nl/nl/homepage/cijfersentrends/algemene-cijfers-toerisme/laatste-cijfers-inkomend-enbinnenlands-toerisme.htm NOS (2012). Waarom Duitsers van de Zeeuwse kust houden. http://nos.nl/op3/video/404687-waarom-duitsersvan-de-zeeuwse-kust-houden.html. Nederlandse Vereniging voor Makelaars (NVM). (2012). http://www.nvm.nl/wonen/ marktinformatie/historische_woningmarktcijfers.aspx Projectbureau Vrolijks (2010). Watersportvisie Grevelingen (eindconcept). Breda: Projectbureau Vrolijks. Provinciale Staten van Zuid-Holland (2011). Goeree-Overflakkee: Belevingseiland in de Delta (Uitwerking motie 168: Recreatievisie Goeree-Overflakkee Provinciale Staten van Zuid-Holland). Den Haag: Provinciale Staten van Zuid-Holland. Provincie Gelderland. (2011). Berekeningen aandeel toerisme en recreatie op basis van Lisa/ Bureau Economisch Onderzoek. Arnhem: Provincie Gelderland. Provincie Zuid-Holland (2011). Monitor wonen 2011. Den Haag: Provincie Zuid-Holland. Provincie Zuid-Holland (2011). Woonvisie 2011 - 2020. Den Haag: Provincie Zuid-Holland. Provincie Zuid-Holland (2012). Monitor Ruimte 2012: Woningbouwafspraken – Goeree-Overflakkee. Den Haag: Provincie Zuid-Holland. Rabobank Nederland (2006). Kiezen of Delen. Utrecht: Rabobank Nederland. Regeerakkoord VVD-PvdA (2012). Bruggen slaan. http://www.kabinetsformatie2012.nl/ actueel/documenten/regeerakkoord.html Reggefiber (2012). Eindelijk glasvezel in Nederland. http://eindelijkglasvezel.nl/eindelijk-glasvezel.html Respons (2011). Top 50 Dagattracties. De 50 meest bezochte dagattracties van Nederland. Amsterdam: Respons. Van Gent & Van der Reest. (2009). Uitwerking regionale economische visie in een toeristisch-recreatieve Kansen Kaart voor de gemeente Middelharnis: eindrapport. Apeldoorn: Van Gent Van der Reest. Stec Groep (2011). Powerpointpresentatie: Zorgen voor succes op Goeree-Overflakkee. Arnhem: Stec Groep. Waar staat je gemeente? (2012). http://www.waarstaatjegemeente.nl/ Wouters, H. & Boisen, M. (2010). Wanneer is bijzonder nog uniek? Geografie, november 2010. ZKA (2008). Eigenwijs Eiland in de Nederlandse Delta: Naar een concurrerend investerings- en vestigingsklimaat. Breda: ZKA Consultants & Planners. ZKA (2010). Toerisme en recreatie Goeree-Overflakkee: Meer dan alleen planologische ruimte…(concept). Breda: ZKA Consultants & Planners. ZKA (2012). In Beeld Goeree-Overflakkee. Breda: ZKA Consultants & Planners.

83


ANDERE GERAADPLEEGDE BRONNEN

Naast bovengenoemde bronnen hebben wij voor de desk research vele beleidsdocumenten, websites en adviesrapporten geraadpleegd om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen van de ontwikkelingen op Goeree-Overflakkee. In bovenstaande lijst zijn alleen de bronnen opgenomen waarnaar wij expliciet verwijzen of waaraan wij exacte gegevens hebben ontleend. Hieronder staan de bronnen opgesomd die meegenomen zijn in onze analyses maar waarnaar niet direct verwezen wordt in het rapport. Adviesbureau RBOI (2004). Gemeente Goedereede: Beleidsplan toerisme en recreatie. Rotterdam: Adviesbureau RBOI Adviesbureau RBOI (2010). Vitaal belevingseiland in de Delta: Ontwerp Regionale Structuurvisie Goeree−Overflakkee (Deel A en B). Rotterdam: Adviesbureau RBOI. Companen (2008). Woontest: Een onderzoek naar wonen op Oostflakkee. Arnhem: Companen. Companen (2011). Woonvisie Middelharnis (Concept). Arnhem: Companen. ECORYS (2009). Detailhandelsvisie Goeree-Overflakkee. Rotterdam: ECORYS Nederland BV. Gemeente Dirksland (2008). Woningbehoefteonderzoek. Dirksland: Gemeente Dirksland. Gemeente Dirksland (2009). Kadernota 2010-2013 & Bestuursrapportage 1-2009. Dirksland: Gemeente Dirksland. Gemeente Dirksland (2011). Jaarstukken 2011. Dirksland: Gemeente Dirksland. Gemeente Dirksland (2011). Programmabegroting 2012-2015. Dirksland: Gemeente Dirksland. Gemeente Goedereede (2010). Doelgericht-samen: Afspraken in het kader van de collegevorming voor de raadsperiode 2010-2014. Goedereede: Gemeente Goedereede. Gemeente Goedereede (2010). Raadsakkoord Gemeente Goerereede 2010-2014. Goereede: Gemeente Goederee. Gemeente Goedereede (2010). Uitvoeringsovereenkomst 2011-2012. Goedereede. Gemeente Goedereede Programmabegroting 2012. Goedereede: Gemeente Goedereede. Gemeente Middelharnis (2010). College akkoord 2010-2013: Voortvarend en doordacht naar de toekomst. Middelharnis: Gemeente Middelharnis. Gemeente Middelharnis (2007). Leefbaarheidsmonitor gemeente Middelharnis. Middelharnis: Gemeente Middelharnis. Gemeente Middelharnis (2008). Toekomstvisie Middelharnis. Middelharnis: Gemeente Middelharnis. Gemeente Middelharnis (2010). “Praktisch en doelgericht naar de startstreep” 2010-2013. Middelharnis: Gemeente Middelharnis. Gemeente Middelharnis (2011). Programmabegroting 2012. Middelharnis: Gemeente Middelharnis. Gemeente Oostflakkee (2010). Collegewerkprogramma Oostflakkee Periode 2010-2014. Oude-Tonge: Gemeente Oostflakkee. Gemeente Oostflakkee (2011). Integrale ontwikkeling recreatie en toerisme Ooltgensplaat. Oude-Tonge: Gemeente Oostflakkee. Gemeente Oostflakkee (2011). Jaarverslag & jaarrekening. Gemeente Oostflakkee. Gemeente Oostflakkee (2011). Prestatieafspraken VVV Zuid-Hollandse Eilanden 2012. Oude-Tonge: Gemeente Oostflakkee. Gemeente Oostflakkee (2011). Programmabegroting en financiele begroting 2012-2015. Oude-Tonge: Gemeente Oostflakkee.

84


Innovatieplatform Kop van Goeree (2007). Het móet en het kan anders!: Kop van Goeree 2020: het ‘nieuwe denken’ in ruimte, regels en exploitatie. ISGO (2005). ”Ruimte voor stedelijke functies” Regionale Contourenvisie Goeree-Overflakkee t.b.v. de partiële herziening van het streekplan ZHZ 2000 – 2010. Middelharnis: ISGO. ISGO (2009). Uitvoeringsprogramma Gebiedsgerichte aanpak Goeree-Overflakkee 2009-2013. Middelharnis: ISGO. ISGO (2011). Jaarstukken 2011. Middelharnis: ISGO. ISGO (2010). Ambtelijke inschatting woningprogramma Goeree-Overflakkee (t.b.v. opgave 50% inbreiding): periode heden tot 2020. (Peildatum woninglijst: 10-2-10). ???? ISGO (2011). Programmabegroting 2012-2015. Middelharnis: ISGO. Kamer van Koophandel Rotterdam (2007). Kansrijke bruggen: Discussienota over samenwerking tussen toeristische promotie organisaties op de Zuid Hollandse Eilanden. Rotterdam: Kamer van Koophandel Rotterdam. KuiperCompagnons (2009). Toekomstbeeld Middelharnis Noord een ruimtelijke verkenning. Rotterdam: KuiperCompagnons. Lokale Visserijgroep (LVG) Zuid-Hollandse Delta (2010). Ontwikkelingsstrategie 2010-2013 visserijgebied ZuidHollandse Delta: Een transitie naar een rendabel, duurzaam en innovatief visserij(kennis)centrum. Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen (2006). Ontwikkelingsschets Zicht op de Grevelingen. Nederland Bureau voor Toerisme & Congressen (2010). Brouwersdam: Marketingplan. Den Haag: Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen. Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (2011). Promotieplan Brouwersdam. Den Haag: Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen. Nelen & Schuurmans (2008). Waterplan Goeree-Overflakkee. Utrecht: Nelen & Schuurmans. NovioConsult Van Spaendonck & Strootman Landschapsarchitecten (2006). Bronnen van inspiratie: Visie voor de havenkanalen op Goeree-Overflakkee. Nijmegen/Amsterdam: NovioConsult Van Spaendonck & Strootman Landschapsarchitecten. Provincie Zuid-Holland (2010). Monitor wonen 2010: Voortgang en vooruitblik. Den Haag: Provincie Zuid-Holland. Rothuizen van Doorn ’t Hooft (2008). Toekomstvisie gemeente Goedereede. Goes: Rothuizen van Doorn ’t Hooft. Rothuizen van Doorn ’t Hooft (2009). Toekomstvisie gemeente Dirksland (Concept-eindrapportage). Goes: Rothuizen van Doorn ’t Hooft. Royal Haskoning (2008). Oostflakkee, groene poort van de delta: Toekomstvisie Gemeente Oostflakkee (Status Eindrapport). Rotterdam: Haskoning Nederland B.V. Ruimtelijke Ontwikkeling. Royal Haskoning (2011). Een maatschappelijke agenda voor Goeree-Overflakkee. Rotterdam: Haskoning Nederland B.V. Ruimtelijke Ontwikkeling. STIPO (2011). Nieuw economisch elan: economische visie 2011-2015 gemeente Goedereede. Amsterdam: STIPO. ZKA (2007). Concept Economische Visie Brouwersdam. ZKA (2008). Beleid actualisatie bestemmingsplan Verblijfsrecreatie Visie verblijfsrecreatie Goedereede 2020. Breda: ZKA Consultants & Planners. ZKA (2009). Goeree-Overflakkee regionale structuurvisie: Economische betekenis clusters. Breda: ZKA Consultants & Planners. ZKA (2010). Deeltijdwonen Goeree-Overflakkee. Onderzoek naar behoefte en kansen voor Goeree-Overflakkee (concept). Breda: ZKA Consultants & Planners.

85


ZKA (2011). DNA Goeree Overflakkee. Breda: ZKA Consultants & Planners. ZKA (2011). Recreatie en Toerisme Oostflakkee Actieprogramma 2011-2014. Breda: ZKA Consultants & Planners.

DIGITALE ENQUÊTE EN DIGITALE PEILING

Als onderdeel van deze voorverkenning is een digitale enquête (Bijlagen A) uitgezet onder verschillende belanghebbende partijen (stakeholders) in de vier gemeenten. Daarnaast is een digitale peiling (Bijlagen B) uitgezet onder raadsleden en wethouders van de vier gemeenten. De uitkomsten hiervan zijn integraal verwerkt in de rapportage. Deze bijlagen worden niet verspreidt samen met deze rapportage van de voorverkenning.

86


“

GEHOUDEN INTERVIEWS Onderstaande personen hebben hun medewerking verleend aan de totstandkoming van deze rapportage middels een interview. Wij danken hen allen voor hun tijd, inbreng en enthousiasme. Caroline Melissant - In Zee communicatie & trends Bert Tuk - Wethouder Goedereede en regionaal bestuurlijk trekker eilandmarketing Dingeman van Es - Estate Invest Kees van Wuyckhuyse - Kees Ontwerpt Jan de Waard - Rabobank Irma van Oosten - VVV Zuid-Hollandse Eilanden Adriaan Bijl - ISGO Mirna Bogert - VVV Ouddorp aan Zee Sylvia de Geest - VVV Ouddorp aan Zee Monica de Vast - Marina Port Zélande Pieter Struik - Websites Nederland Bas de Voogd - Voogd & Voogd Rik van der Linden - Kamer van Koophandel Daan Buijsse - Buijsse Mode Siemco Louwers - GZH Jan Trompper - Cultuuraanjager St. Companen Simon van Nieuwaal - Woongoed Flakkee Hans Kleij - Provincie Zuid-Holland William van de Hulle - Staatsbosbeheer Anne Marijjke Elema - ISGO Arjan van de Tol - LTO Zuid-Holland-Zuid Jeroen Buijs - Platform R&T VEERO

87


DEELNEMERS RONDETAFELGESPREK AMBTENAREN

Naast bovenstaande interviews hebben wij ook een rondetafelgesprek gevoerd met ambtenaren uit de vier gemeenten. Hieraan deden de volgende ambtenaren mee: Jan Zuidweg Dirksland Conrad van Nimwegen Oostflakkee Cindy Hakkenbrak Oostflakkee Kees Slui Oostflakkee Helen Vlietland Goedereede Erik Roeland Goedereede Martijn Hoogmoed Goedereeede Pauline Dirks Middelharnis

ANDERE INFORMANTEN & RESPONDENTEN

Naast de deelnemers in bovengenoemde interviews en het rondetafelgesprek met ambtenaren zijn wij zeer dankbaar voor de mensen die ons ten woord hebben gestaan via de telefoon, de mensen die wij op straat zijn tegengekomen tijdens onze bezoeken aan het eiland en uiteraard de vele respondenten op de digitale enquête en de digitale peiling.

88


+

BIJLAGEN De bijlagen zijn niet in de digitale versie van deze rapportage bijgevoegd. Bijlage A: Resultaten Digitale Enquête Eilandmarketing (uitdraai SurveyGizmo) Bijlage B: Resultaten Digitale Peiling Eilandmarketing (uitdraai SurveyGizmo) Alle data van de digitale enquête en de digitale peiling zijn bij City Result aanwezig indien men in het vervolg behoefte heeft aan analyses die niet meegenomen zijn in deze rapportage. Deze gegevens worden niet verstrekt aan derden en verblijven vertrouwelijk.

89

CITY RESULT: VOORVERKENNING EILANDMARKETING GOEREE-OVERFLAKKEE VOORVERKENNING EILANDMARKETING GOEREE-OVERFLAKKEE

Recommend Documents