Danscompagnie:
MOEFFFMIE... met:
“De Geheime Brief”
Artistiek Leider/Choreograaf: Sasker Polman
VOORWOORD:
Wie...Wat...Waar....!? Jawel..., MOEFFFMIE...!! is een nieuw Nederlands danstheater gezelschap voor de jeugd. Veelzijdig, creatief en dynamisch. Artistieke leiding is in handen van Sasker Polman. Voor sommigen ook wel bekend als Vincent van Gogh uit de voorstelling: "de Slaapkamer" van Penguin Dance. Maar Penguin heeft Nederland verlaten en MOEFFFMIE gaat verder. Verder met het tot leven brengen van schilderijen op toneel. Dus onthoud deze naam en laat je verrassen door leuke, originele, gedanste verhalen. Nieuwe en spannende avonturen in een kleurenpallet van beweging. Zo ook in de voorstelling: De Geheime Brief.
Inhoudsopgave: -Inleiding (blz-1) -Kerndoelen (blz-2+3) -Achtergrondinformatie -Introductieles -Kleurplaat
Inleiding In een eeuw met een gouden randje leest een vrouw aandachtig een brief. Wat staat er toch in die brief en waarom is het zo belangrijk? Wanneer de brief gestolen wordt, beginnen de avonturen pas echt. Personages uit schilderijen van Johannes Vermeer en Frans Hals komen tot leven en dansen het verhaal. Wat te denken van het Meisje met de Parel, Malle Babbe, Monsieur Peeckelharing? En wie is die man met het masker? Spannende avonturen uit de 17e Eeuw, met acrobatische dans, circus, zwaardgevechten en nog veel meer.
Voor de leerkracht Inleiding In dit lespakket vindt U een aantal lessuggesties waar u in de klas mee aan de slag kan. Verschillende domeinen komen aan bod. Aan u de keuze met welk domein of welke domeinen u aan de slag gaat. Wel is het belangrijk dat de kinderen de schilderen van Frans Hals en Vermeer kennen. Dit kunt u onder andere doen door de afbeeldingen van de schilderijen – tijdelijk- een vaste plek in de klas te geven én de schilderijen te bespreken. Hoe u dit kunt aanpakken, vindt u onder het kopje ‘introductieles’. De afbeeldingen van de schilderijen vindt u als bijlage in dit lespakket. Op de bijgeleverde cd-rom staan de afbeeldingen digitaal. Kerndoelen De geheime brief is vanuit tule/slo te verantwoorden. De volgende kerndoelen komen aan bod: kerndoel 1 De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. kerndoel 2 De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren. kerndoel 3 De leerlingen leren informatie te beoordelen in discussies en in een gesprek dat informatief of opiniërend van karakter is en leren met argumenten te reageren.
kerndoel 5 De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen. kerndoel 9 De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. Kerndoel 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed.
Achtergrondinformatie Frans Hals (zelfportret) 1583-1666
Frans Hals werd rond 1583 geboren in Antwerpen. Toen Frans 4 jaar oud was, verhuisde hij met zijn gezin naar Haarlem. Frans Hals trouwde twee keer: rond 1610 met Anneke Harmensdochter en zeven jaar later met Lysbeth Reyniers. In totaal had Frans Hals vijftien kinderen. Hij heeft vijf of zes zonen tot schilder opgeleid.
Frans Hals was geen rijke schilder. Hij schilderde wel rijke mensen, maar Frans Hals zelf was arm. Frans Hals is oud geworden: 83 jaar. Helemaal voor die tijd, was dat erg oud. De kunstenaar schilderde: 1. Individuele portretten en pendanten van echtparen (schilderijen die naast elkaar horen te hangen). 2. Groepsportretten met bijvoorbeeld mensen van de schutterij erop. In de schutterij zaten mensen die het dorp of de stad beschermden tegen een aanval, of ervoor zorgden dat het rustig bleef in de stad. Je kan het een beetje vergelijken met de politie en de soldaten. Frans Hals maakte deze portretten in opdracht van rijke en zeer rijke mensen. (schrijvers, burgemeesters, geestelijken, handelaren, kooplui, bestuurders en officieren). 3.
Genrewerken: visserskinderen aan het strand, een groenteverkoopster, de Haarlemse ‘dorpsgek’ Malle Babbe, en meer van zulke stukken. Deze portretten laten zien hoe het dagelijkse leven er toen uitzag.
In 1968 werd Frans Hals afgebeeld op het Nederlandse bankbiljet van 10 gulden.
Malle Babbe (1633-1635)
L
Malle Babbe (1633-1635) Lange tijd dachten mensen dat het schilderij Malle Babbe anders heette. Ze lazen de letters verkeerd en zo werd Malle Babbe Hille Bobbe. Sommige mensen gaven dit schilderij nog een andere naam, namelijk ‘de heks van Haarlem’. Malle Babbe heeft echt bestaan. Ze was verstandelijk gehandicapt en woonde in een speciaal huis. Zo’n speciaal huis noemden ze toen het arbeidshuis. Een zoon van Frans Hals, Pieter Hals, heeft ook in dit huis gezeten. Er zijn volksverhalen over Malle Babbe, zoals Brand in de Grote Kerk. Brand in de Grote Kerk Malle Babbe komt uit de Kromme Elleboogsteeg met haar bezem onder de arm, het is volle maan. Ze wil de torenwacht van de Grote Kerk laten schrikken, hij zal niet meer zien dan haar schaduw. Door de hitte is het echter te druk op straat, dus ze loopt naar de Grote Markt. Hille Babbe is niet bang voor het donker en het maanlicht, maar de andere mensen wel. De torenwacht wordt wakker en hoort iemand brand schreeuwen. Hij ziet een soort rookwolk en blaast op zijn hoorn. Hij holt de trappen af, de kerk onder hem staat in brand. De mensen vormen een lange rij naar het Spaarne en geven emmers met water door. Bij de Amsterdamse Poort wonen Tijn en Jacomijn met zeven kinderen. De jongste raakt de anderen kwijt en Jakke ziet tussen de linde en het kerkraam muggetjes dansen. De man naast Jakke ziet het dan ook en zegt het tegen zijn vrouw. Kinderen zeggen de waarheid en iedereen hoort het nieuws. Er is geen brand geweest en de mensen gaan naar bed. Hille Babbe kan dan eindelijk rond de kerk vliegen, ook de torenwacht is op bed gegaan. De volgende ochtend praat niemand over de blunder. Bij de Grote Houtpoort vertelt Hille Babbe vreemdelingen in ruil voor een slokje brandewijn toch het verhaal. De mensen zeggen dat ze de dronken vrouw niet moeten geloven, maar Jakke staat bij de Amsterdamse Poort. Hij vertelt ook wat er is gebeurd. Een Amsterdammer hoort het verhaal en vertelt het tegen een Leidenaar. Kinderen en dronkenlappen vertellen de waarheid, de burgers van Haarlem worden nog Muggen genoemd.
Willem van Heythuyzen (ca 1638)
Willem van Heythuyzen (ca 1638) Willem Heythuysen was een textiel koopman.. Hij handelde niet alleen in Nederland, maar ook in o.a. Engeland, Londen. Hij was rijk en succesvol. Willem was zo rijk dat hij in Haarlem van twee huizen één maakte. Willem kwam oorspronkelijk uit Weert. Frans Hals schilderde Willem ten voeten uit, met een grote degen, staande voor een paviljoen in een liefdestuin.
Johannes Vermeer (‘zelfportret’) 1632- 1675
Johannes Vermeer (1632-1675) Johannes Vermeer is een van de beroemdste Nederlandse kunstschilders uit de Gouden Eeuw. Zijn moeder heette Dingenum Baltens en zijn vader, een satijnwever, heette Reynier Jansz Vos. Vanaf 1631 combineerde Reynier Jansz de beroepen herbergier en kunsthandelaar. In 1641 verhuisde Vermeer met zijn ouders en oudere zus Geertrui van de Voldersgracht naar de herberg Mechelen aan de Markt in Delft. Op 20 april 1653 trouwde Vermeer met Catharina Bolnes. Johannes en Catharina mochten eigenlijk niet met elkaar trouwen, omdat zij beiden een ander geloof hadden. Johannes besloot daarom om het geloof van zijn liefje over te nemen: het rooms-katholicisme. Samen kregen ze 11 kinderen. Net als zijn vader en veel collega's handelde Vermeer in schilderijen, maar hij beschouwde zichzelf vooral als schilder en niet als kunsthandelaar. Johannes Vermeer was geen rijke schilder. Soms had hij geen geld om brood te kopen. In ruil voor brood, maakte hij schilderijen en gaf deze aan de bakker. In 1672 kwam er oorlog. De kunstmarkt stortte in en ook scholen en winkels waren wegens de Hollandse oorlog gesloten. Vermeer verkocht weinig schilderijen en verviel in somberheid. Drie jaar later stortte Vermeer in. Het is niet duidelijk wat er precies aan de hand was, maar hij overleed anderhalve dag later. Zijn handtekening:
Brieflezend meisje bij het venster (1657-1659)
Brieflezend meisje bij het venster (1657-1659)
Het ongesigneerde en ongedateerde doek is mogelijk in 1657 voltooid, maar wellicht nog enkele jaren later. Het wordt geroemd om zijn subtiele spel met het zonlicht dat door het openstaande raam de kamer binnenvalt. Door de evenwichtige verdeling van het licht over de verschillende oppervlakken werken de sfeer, de volumes en kleuren samen om de aandacht langere tijd op het geheel te vestigen. De afgebeelde kamer is dezelfde als die in De soldaat en het lachende meisje, dat vermoedelijk een jaar later is voltooid.
Het melkmeisje (1658-1661)
Het melkmeisje, ook wel De keuken- of melkmeid genoemd, is een schilderij van
Het melkmeisje (1658-1661) De benaming Het melkmeisje is eigenlijk onjuist omdat een melkmeisje een vrouw was die melk aan huis bezorgde. De hier afgebeelde vrouw is een dienstmeid. Dat kan je zien aan haar eenvoudige kleding en gestreken hoofdkapje. Ze staat in het midden van de afbeelding, in een kamer met aan de linkerzijde een venster, waardoor het licht binnenvalt. Voor haar, aan de linkerzijde en onder het venster, bevindt zich een tafel, bedekt met een kleed, waarop een mand met brood, een kan, en andere waren. De meid schenkt melk vanuit een kruik in een schaal die ook op tafel staat; haar aandacht is gericht op het schenken. De ruimte is schaars ingericht, rechts is een stoof afgebeeld. De muur achter haar suggereert een kamer met een verleden; er zitten wat gaten in en er steekt een spijker uit. Met radiografisch en infraroodonderzoek is vastgesteld dat Vermeer oorspronkelijk op de muur achter de meid een schilderij had geschilderd. Schilderijen waren ook toen duur, en door dit luxeartikel over te schilderen en de muur kaal te laten bereikte Vermeer dat de kamer eenvoudiger werd.
Meisje met de parel (1665-1667)
Meisje met de Parel (1665-1667)
De laatste jaren is Meisje met de parel uitgegroeid tot het meest geliefde schilderij van Vermeer. Het afgebeelde meisje draagt een blauwe tulband met een gele, omlaag vallende doek. De hoofdbedekking contrasteert met het bruinachtig gele jasje met de witte kraag. In het oog springt de parel, een grootse creatie van glimlichten en schaduwen en rafelige randen.[3] Met twee verfstreken gaf Vermeer linksboven een helder lichtaccent en onderaan een weerschijn van haar witte kraag. Gezien de grootte is het eerder een glazen, gelakte 'druppeloorbel' dan een natuurlijke parel. Ook de modellen in Meisje met de rode hoed en Meisje met de fluit dragen dergelijke oorbellen. Het lijkt alsof het meisje met haar onbevangen blik direct contact zoekt met de toeschouwer, alsof ze door hem verrast is. Met haar half geopende mond wekt ze de indruk dat ze iets wil zeggen.
Slapend meisje (1656-1657)
Slapend meisje (1656-1657) Een jongedame zit met gesloten ogen te dagdromen aan tafel. Op de tafel staan een karaf wijn en een Chinese fruitschaal. De twee wijnglazen en het verschoven kussen op de lege stoel suggereren dat zij zojuist bezoek heeft ontvangen. Door de open deur kan de toeschouwer in de achterliggende kamer kijken en in de verte een spiegel ontwaren. Uit röntgenonderzoek is gebleken dat zich in de deuropening eerder een hond bevond, en in de kamer erachter een man.
De soldaat en het lachende meisje (1655-1660)
De soldaat en het lachende meisje (1655-1660)
Vermeer schilderde een gezellig tafereel: een soldaat en een meisje zitten aan een tafeltje. De soldaat is enkel van achteraan te zien. Het meisje lacht hem toe. Aan de achterwand hangt een kaart, die zeer gedetailleerd uitgewerkt is. Links staat een raam open. Vermeer speelt in het werk met licht: de soldaat is weinig belicht, terwijl het meisje in het licht baadt. Ook lijkt het alsof het meisje, in vergelijking met de soldaat, overdreven klein werd afgebeeld.
Monsieur Peeckelharing
Catharina Hooft
Drie kinderen met een geit
Introductieles Algemeen: !!Laat de kinderen van tevoren als voorbereiding alle schilderijen goed zien, zodat ze na afloop de schilderijen kunnen herkennen die gebruikt zijn in de voorstelling (Opgelet! Welke schilderijen komen niet voor in de voorstlling?) Inleiding BEVO les: benodigdheden Hoe schilder je een portret? Ook lijsten laten maken. http://www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20060913_portretschilder Schilderijen laten zien van Frans Hals en Vermeer. Daarna zelf aan de slag. Benodigdheden: Standaard versie: Verf, kwasten, dik papier en voor elk kind/ per 2 kinderen een spiegel Creatieve versie: Schilderen met bv schoenpoets, koffie, ketchup, bessensap, etc. (ruimte om te experimenteren) Namen bij de schilderijen verzinnen (zelf) juiste namen bij de schilderijen zetten Steekwoorden: Educatie: herkenning tussen schilderijen en de voorstelling (BEVO gekoppeld aan geschiedenis) Voorlichting gouden eeuw, link 80 jarige oorlog (linkje) Leeftijd 6-9 (GR. 3,4,5, (6) ) Leerkrachten kunnen kiezen wat zij willen voorbereiden: Herberg, ruzie om een brief, verloren brief, wordt gevonden door het melkmeisje/ meisje met de parel. Inhoud brief wordt niet bekend gemaakt voor de voorstelling!
Voorwaarde is: leerkracht en leerlingen hebben de schilderijen gezien. Personages herkenbaar Vragen nav de voorstelling, bv. Wat at/jongleerde monsieur Pekelharing? (appels) Wat kreeg het meisje met de parel? Diverse materialen aangaande de voorstelling? Geheime brief, Info over gouden eeuw (eten, ) Verschillende disciplines benaderinge (dans, drama, bevoles, geschiedenis) Wat staat er in de Geheime Brief!? Willen de kinderen dit echt weten? Dan kunt U een leuk testje/proefje doen: Met citroensap kun je geheime boodschappen schrijven. Hoe? Dat zie je in dit proefje! Dit heb je nodig: Citroen Citruspers Vel papier Satéprikker/tandenstoker Strijkijzer Je vader of moeder, leraar of lerares Dit moet je doen: 1. Pers de citroen uit en doop de satéprikker in het sap. Je satéprikker is nu je pen en het sap is de inkt. 2. Schrijf een geheime boodschap op het papier. 3. Laat het goed drogen. 4. Vraag of je vader of moeder met een strijkijzer over het papier wil strijken. Let op: zet het strijkijzer op een lage stand en werk voorzichtig. 5. De boodschap wordt weer zichtbaar!
Hoe kan dat? Als je een stof verwarmt, treedt er een chemische reactie op. Braad je bijvoorbeeld vlees? Dan wordt het bruin. Dat gebeurt ook met citroensap. Dit sap brandt sneller dan het papier en daardoor wordt het eerder bruin dan de rest van het papier. Dit staat er in de Geheime Brief: Schrijf deze 4 regels zo duidelijk mogelijk met citroensap op wit papier Gedicht van Hieronymus van Alphen (1746-1803; bekend van:”Jantje zag eens pruimen hangen..”) Gedeelte uit “Het Goede Voorbeeld” Daar alleen kan Liefde wonen daar alleen is het leven zoet, waar men, blij en ongedwongen, voor elkander alles doet U kunt als alternatief natuurlijk de kinderen ook zelf de opdracht geven een Geheime Brief te schrijven. Wat denken ze zelf wat er in die brief staat.
Drama: beeld het schilderij uit, andere kinderen raden elk schilderij het is. Tableaux Vivant. Hang alle schilderijen op/ powerpoint laten zien, vragen stellen Wie was er rijk? Wie was er arm? Waarom zou het meisje slapen? Verhaal verzinnen, etc. Verzien zelf een naam bij het schilderij Alle namen laten zien, schilderijen laten zien, welke naam hoort bij welk schilderij? Drama: Op de schilderijen van Frans Hals en Johannes Vermeer staan de personen altijd op een bepaalde manier afgebeeld. Probeer eens een aantal dingen uit te beelden, zonder te bewegen. Bijvoorbeeld: Je bent aan het tennissen of aan het voetballen. Als je met meerdere bent, dan kun je samen uitbeelden alsof je aan het tennissen bent. Let op! Je mag niet bewegen! Moeilijk is het he? Toch mochten de mensen, als Fran Hals of Johannes Vermeer hen schilderde, zich niet bewegen. Dit heet tableau vivant. Hierbij is het handig om naar één punt te blijven kijken. Zo kan je je goed op dat punt concentreren en wordt je niet door andere afgeleid. Probeer een persoon van het schilderij hieronder in een tableau vivant uit te beelden. Als je met meerdere bent, kun je het hele schilderij samen proberen uit te beelden.
BEVO: Zelf verf maken Nodig: afsluitbare bekertjes/potjes/fotokokertjes, pigment (of anders geraspte bord-/stoepkrijtjes, half krijtje per kleur: rood, geel en blauw), lepels, kommetje volle melk, kwasten, een pot water. Neem een kopje of plastic bekertje en vul dat met melk. Pak een eetlepel van het pigment of geraspte krijtje en roer dat door de melk met de kwast. Maak de lepel niet nat, dan kun je als het nodig is daarna nog makkelijk meer pigment erbij doen. Krijgt het al een ander kleurtje? Maak zo verf in drie kleuren: rood, geel en blauw. Daarmee kun je alle kleuren maken die je wilt. Is de verf klaar? Schenk het voorzichtig in een afsluitbaar doosje, kokertje of bakje en zet het weg. Ruim ook de rest van de spullen op en spoel de kwasten goed uit! Kleding maken Kranten Wat heb je nodig? Een hele stapel kranten, een schaar (je kan ook scheuren), plakband/ nietmachine/ lijm. Hoe kun je nu kleding maken? Je kunt van alles met kranten maken. Bijvoorbeeld een omslagdoek of een mooie rok. Je knipt van de kranten, wat jij er van wilt maken. Dan kun je de stukken vastmaken met plakband of met lijm. Vuilniszakken Wat heb je nodig? Vuilniszakken, een schaar, een nietmachine/ plakband Hoe kun je nu kleding maken?
Als je een gat knipt in een vuilniszak, dan kun je daar je hoofd doorheen doen en dan hoef je alleen nog maar mouwen te maken, door aan twee kanten ook nog eens een gat te knippen, waar je armen doorheen kunnen. Stukken van de vuilniszak, kun je vastmaken door te nieten. Schilder een portret met dikke verf Nodig: acrylverf, kwasten, stevig papier, bordjes, zand, stukjes schelp, fijngehakte eierschalen, piepkleine kraaltjes en steentjes, pitten. Misschien kun je zelf nog andere materialen verzinnen.
Je kunt nu dikke verf maken door er van alles doorheen te mengen. Neem een aantal kleuren verf. Neem maar verf van school. Het zou nu zonde zijn gelijk je zelfgemaakte werf daarvoor te gebruiken. Meng door iedere kleur een ander materiaal. Daardoor krijg je verschillende soorten dikke verf. Maak een fantasieportret. Kies voor elk onderdeel, bijvoorbeeld de haren, neus of mond, de verf die je er het meest bij vind passen. Dat valt op!
Frans Hals gebruikte veel donkere kleuren op zijn schilderijen. Doen! Lichte en donkere kleuren verf maken Nodig: een vel papier, een bord verf om op te mengen, water, verf, kwasten. Lichte kleuren kun je op twee manieren maken: 1 Je mengt een beetje wit door de verf.
2 Of je doet er meer water bij waardoor de verf dunner wordt. Het wit van het papier schijnt dan door de kleur heen.
Verf kun je donker maken door er een beetje zwarte verf door te mengen. Gebruik niet teveel water, want dan wordt de kleur grijs.
