Inhoud
Centrum voor Obesitaschirurgie
2
Dr. Bruno Dillemans
3
Over obesitas Oorzaken van obesitas Gevolgen van obesitas Aanpak van obesitas
4 4 7 8
Mogelijke ingrepen
9
Gastric Bypass
10
Na de Gastric Bypass
12
Wettelijke criteria voor terugbetaling
14
1
Centrum voor Obesitaschirurgie Het Centrum voor Obesitaschirurgie is gevestigd in het AZ Sint-Jan en staat onder leiding van dr. Bruno Dillemans. Dr Dillemans voerde reeds meer dan 10.000 succesvolle bariatrische (= gericht op gewichtsafname) ingrepen uit. Chirurgen over de hele wereld komen tot Brugge om Dr Dillemans, zijn team en werkmethodes te leren kennen. Het Obesitascentrum in AZ Sint-Jan is dan ook referentiecentrum geworden voor alle bariatrische en redo-ingrepen (na een eerdere bariatrische ingreep), en dit over de hele wereld. De opgebouwde expertise rond obesitas in het algemeen, en obesitaschirurgie in het bijzonder, hebben het Centrum voor Obesitaschirurgie onder leiding van dokter Dillemans, wereldbekend gemaakt. Naast individuele begeleiding van persoonlijk contact met de patiënt is de missie het bieden van de juiste oplossing voor elke patiënt met obesitas. Na het overlopen van de (chirurgische en niet-chirurgische) mogelijkheden, wordt elke patiënt besproken door een multidisciplinair team (chirurg, endocrinoloog, psycholoog, diëtiste). Het multidisciplinaire team bestaat uit specialisten per vakgebied, elke beslissing wordt steeds in overleg genomen en uitvoerig met de patiënt besproken.
2
Dr. Bruno Dillemans Dr. Bruno Dillemans is sinds juni 2011 diensthoofd van de afdeling Algemene, Kinder- en Vaatheelkunde van het AZ Sint-Jan campus Brugge. Dr. Dillemans voerde in 2002 de eerste bariatrische (Griekse baros = gewicht) ingreep uit, en heeft zich sindsdien toegelegd op de bariatrische chirurgie. Intussen heeft hij al meer dan 10.000 bariatrische procedures uitgevoerd en komen patiënten van ver over de grenzen heen om zich door hem te laten opereren. Andere Medische activiteiten Voorzitter van de BeSOMS, 2010 - 2012 Belgian Section of Obesity and Metabolic Surgery Academisch consulent aan de Universiteit van of Gent , 2010 – 2013 Voorzitter van de Adviesraad van ‘AZ Nieuws Magazine’, Brugge Voorzitter van de commissie externe public relations AZ Sint-Jan Brugge – Oostende AV, Campus Brugge Vice-voorzitter van de Medische Raad AZ Sint-Jan Brugge – Oostende AV, Campus Brugge (1996 – 1999) en (2005 – 2008) Voorzitter van de Medische Raad van AZ Sint-Jan Brugge – Oostende AV, Campus Brugge (1992 – 2002) en (2002 – 2005)
3
Over obesitas Obesitas is een chronische ziekte die gekenmerkt wordt door overmatige vetopstapeling in het lichaam. Obesitas wordt ook wel zwaarlijvigheid genoemd.
Oorzaken van obesitas Obesitas ontstaat door een verstoorde energiebalans. Dat betekent dat je door eten en drinken meer calorieën inneemt dan je verbruikt. Als je dat lange tijd volhoudt, worden de overbodige calorieën omgezet in vetweefsel en ontstaat er (ernstig) overgewicht. Maar, obesitas is niet alleen het gevolg van teveel eten en te weinig beweging. Ook erfelijke factoren kunnen een invloed hebben. Of stofwisselingsziekten, zoals een te traag werkende schildklier. Toch lijkt het erop dat in de meeste gevallen omgevingsfactoren zoals eetgedrag, beweging en opvoeding de belangrijkste rol spelen bij het ontstaan van overgewicht en obesitas. Het absolute gewicht van een persoon is geen goede parameter om uit te maken of iemand obees is. Dit gewicht moet gerelateerd worden aan de lengte van die persoon.
4
Obesitas wordt daarom berekend aan de hand van de BMI (Body Mass Index). Deze wordt berekend door het gewicht (uitgedrukt in kg) van de persoon te delen door zijn of haar lengte (in meter) in het kwadraat of BMI = kg/m². Zo heeft een patiënt met een gewicht van 100 kg en een lengte van 1m60 een BMI van 39. Al naargelang de BMI maakt men vervolgens een onderscheid in de graad van obesitas: BMI
=
<18.5 18.5-24.9 25-29.9 30-34.9 35-39.9 > 40 > 50
ondergewicht gezond gewicht overgewicht matig obees ernstig obees zeer ernstig obees (morbide obesitas) super obees
BMI-waarden houden geen rekening met het geslacht, de leeftijd en de etnische origine. De gewone BMI-waarden zijn niet van toepassing op kinderen, bejaarden en personen met hoge spiermassa zoals bodybuilders. Naast de BMI kunnen ook andere, meer verfijnde, metingen de obesitas van de individuele patiënt in kaart brengen. Zo kan door het bepalen van de lichaamssamenstelling gekeken worden hoeveel % vet en spiermassa aanwezig is. De buikomtrek kan ook bijkomende informatie geven omtrent de lokalisatie van het vetweefsel. Een abdominale vetverdeling (=vetopstapeling in de buikstreek of appelvormige obesitas genoemd) is geassocieerd met een hoger gezondheidsrisico dan een meer perifere vetverdeling (=vetopstapeling ter hoogte van de heupen en de dijen of peervormige obesitas genoemd).
5
De buikomtrek wordt gemeten met een lintmeter op het middelpunt tussen de onderste rib en de heupkam. De lintmeter mag de huid niet samendrukken en moet evenwijdig met de grond zijn. De meting moet gebeuren op het einde van een normale uitademing De classificatie van overgewicht en obesitas op basis van de BMI en de buikomtrek met het bijhorende gezondheidsrisico wordt weergegeven in de volgende tabel.
BMI Obesitas (kg/m²) klasse Buikomtrek Buikomtrek Normaal
18.5 24.9 Overgewicht 25.0 29.9 Obesitas 30.0 34.9 35.0 39.9 Morbide > 40 obesitas
Geen Gezondheidsrisico gezondheidsrisico Man < 94 cm Man > 102 cm Vrouw < 80 cm Vrouw > 88 cm Verhoogd Verhoogd
Hoog
I
Hoog
Zeer hoog
II
Zeer hoog
Zeer hoog
III
Extreem hoog
Extreem hoog
Classificatie van overgewicht en obesitas op basis van BMI, middelomtrek en geassocieerd gezondheidsrisico. ( BASO= Belgian Association of the Study of Obesity)
6
Gevolgen van obesitas De klachten bij obesitas kunnen verdeeld worden in lichamelijke en psychosociale klachten. Deze hebben een negatief effect op de levenskwaliteit van de patiënt. Lichamelijke klachten ten gevolge van obesitas zijn onder andere: verhoogd risico op hart- en vaatziekten, longproblemen, hoge bloeddruk, diabetes, gewrichtsklachten, galstenen, spijsverteringsproblemen, slaapapneu, menstruatiestoornissen, … Onder psychosociale klachten verstaan we voornamelijk het ontwikkelen van een negatief zelfbeeld wat kan leiden tot een minderwaardigheidsgevoel, depressie, sociaal isolement, discriminatie,…
7
Aanpak van obesitas NIET-CHIRUGISCHE AANPAK Aanpassing voedingsgewoontes Om het gewicht onder controle te krijgen, dient de calorie-inname verminderd te worden tot een niveau lager dan het calorieverbruik. Hiervoor zijn voedingsaanpassingen nodig. Het komt erop neer op een gezonde wijze minder calorieën te eten zonder dat er voedingstekorten ontstaan. Minder calorieën betekent niet altijd minder volume. De samenstelling van de voeding is hier van het grootste belang. Lichaamsbeweging Naast de calorie-inname is ook het calorieverbruik van groot belang. Dit kan gestimuleerd worden door lichaamsbeweging. Lichaamsbeweging is echter vooral van belang om op termijn de algemene fitheid te verbeteren. Een fysieke inspanning van minstens 30 minuten per dag (dit is bovenop uw dagdagelijkse activiteiten) en van een matige intensiteit wordt aangeraden. Dit kan door te wandelen, zwemmen, lopen … Medicatie Het geneesmiddel Orlistat vermindert de opname van vetten uit de voeding. Onderzoek wees uit dat Orlistat slechts een zeer beperkte extra gewichtsreductie kan bewerkstelligen. CHIRURGISCHE AANPAK Uit vele studies is gebleken dat een heelkundige ingreep de grootste kans biedt op een succesvolle aanpak van de individuele patiënt met morbide obesitas. Voordelen zijn: Significante en duurzame gewichtsafname Vermindering of afname van bijhorende klachten (comorbiditeiten) Verhoging van de levenskwaliteit
8
Mogelijke ingrepen In de obesitaschirurgie, ook wel bariatrische (Griekse baros=gewicht) chirurgie genoemd, bestaan er verschillende chirurgische technieken. Zo onderscheiden we 4 soorten ingrepen. 1. Restrictieve ingrepen waarbij de maag verkleind wordt 2. Malabsorptieve ingrepen waarbij de bedoeling van de operatie is vrijwel enkel te werken via een malabsorptie (verminderde opname) van voedingsstoffen 3. Combinatie restrictief en malabsorptief: verkleinen maag + vermindering van de opname van vetten en suikers 4. Heroperaties na een eerdere bariatrische ingreep Deze ingrepen kunnen allen via een kijkoperatie (laparoscopie) worden verricht, wat het herstel, de littekenvorming en de esthetiek ten goede komt. Welk type operatie voor u het best geschikt is wordt bepaald door uw chirurg aan de hand van voorafgaande intakegesprekken. Tijdens deze gesprekken wordt niet enkel gevraagd naar uw vroegere dieetpogingen met bijhorende gewichtsevolutie maar wordt ook uitgebreid aandacht geschonken aan uw huidig eet- en drinkpatroon. Voor personen die overdadige maaltijden gebruiken met veel suikerrijke en vetrijke tussendoortjes is een Gastric Bypass de beste keuze. Voor patiënten met overgewicht ten gevolge van overdadige maaltijden maar geen zoeteters is een restrictieve ingreep de meest aangewezen operatietechniek. Uiteraard wordt vooraf ook een grondig medisch onderzoek uitgevoerd om te bepalen welk type operatie voor u het meest aangewezen is. In deze informatiebrochure gaan we dieper in op de Gastric Bypass.
9
Gastric Bypass
1
2
3
4
Op de eerste afbeelding ziet u de slokdarm, maag en dunne darm. De Gastric Bypass operatie creëert met behulp van nietjes een nieuw klein maagreservoir (maag’pouch’) in het bovenste gedeelte van de maag, waardoor het verzadigingsgevoel snel optreedt (restrictief). Deze voormaag wordt volledig dichtgemaakt en van de rest van de maag gescheiden (afbeelding 2). De dunne darm wordt op een welbepaalde afstand doorgenomen (afbeelding 3) en wordt vervolgens omhooggetrokken om op de nieuwe maaguitgang van de kleine voormaag te worden gehecht (afbeelding 4-A). Nadien wordt de dunne darm afgemeten (standaard 1m30) om ten slotte lager opnieuw verbonden te worden met het stuk dundarm dat de spijsverteringssappen afvoert (afbeelding 4-B). Het grote voordeel van deze ingreep is dat de voeding niet direct in contact komt met de verteringssappen van de maag, de gal en de alvleesklier minder opname van vetten en suikers. Door de kleinere maaguitgang wordt de maag ook trager geledigd langer verzadigingsgevoel. Belangrijk: deze ingreep is volledig omkeerbaar! 10
Praktische informatie Preoperatieve onderzoeken Afhankelijk van uw leeftijd en uw gezondheidstoestand worden voor de operatie een aantal onderzoeken uitgevoerd:
Bloedonderzoek (altijd) Gastroscopie of maagonderzoek (altijd) Electrocardiogram (EKG) RX-foto van de longen Andere bijkomende onderzoeken
Hospitalisatie Bij een Gastric Bypass is het aantal overnachtingen standaard vastgelegd op 2 nachten (= short track). In sommige gevallen wordt de hospitalisatie vastgelegd op 3 nachten (= long track). Arbeidsongeschiktheid In principe wordt er een arbeidsongeschiktheidsperiode voorgesteld van 2 à 3 weken. Uiteraard is deze periode steeds individueel aanpasbaar.
Belangrijk! Het is belangrijk dat u alle informatie over uw gezondheidstoestand aan uw dokter meedeelt ( bestaande of vorige ziektes, allergieën, of u rookt,…) Als u medicatie neemt, dient u dit te melden aan uw artsen, omdat het gebruik van sommige types medicatie tijdig dient gestopt te worden.
11
Na de Gastric Bypass Resultaten Uit studies kan men stellen dat bij personen met een BMI van 35 volgende gewichtsevolutie plaatsvindt:
na na na na na
6 weken: 3 maanden: 6 maanden: 9 maanden: 12 maanden:
10% van het oorspronkelijke gewicht 15% 20% 25% 25 à 30 %
Deze percentages zijn slechts richtpercentages en in geen geval bindend. Mogelijke complicaties Een Gastric Bypass is een vrij ingrijpende operatie en personen met overgewicht hebben een grotere kans op complicaties in vergelijking met personen met een gezond gewicht. op korte termijn wondinfecties lekkage ter hoogte van de nietjeslijn trombo-embolische complicaties (= stolselvorming in de aders van de benen, longembolie) respiratoire verwikkelingen (ademhalingsproblemen) wondbreuk … op lange termijn maagzweer galstenen obstructie littekenbreuk vitaminetekorten … Indien om één of andere reden het nodig zou zijn de operatie ongedaan te maken, is dit mogelijk. 12
Voeding Na obesitaschirurgie is het heel belangrijk dat men de eet– en drinkgewoonten aanpast. Een diëtiste zal u dan ook informeren omtrent de nodige voedingsaanpassingen. Na de operatie is er niet alleen een aanpassing van het volume nodig maar dient men ook rekening te houden met verschijnselen zoals passagestoornissen of eventuele dumpingklachten. Uiteraard blijft een gezonde en evenwichtige voeding steeds belangrijk. Hierna volgen enkele richtlijnen om een goede gewichtsdaling te realiseren en om een goede voedingstoestand te behouden of te bekomen. Opmerking: sommige patiënten kunnen bepaalde voedingsmiddelen niet meer verteren, terwijl anderen alles kunnen eten. De onderstaande richtlijnen dienen steeds individueel bekeken te worden. Aanpassing eetgewoonten
Respecteer het beperkte maagvolume. Gebruik postoperatief een gemixte of gemalen voeding. Kauw steeds zeer goed en eet zeer langzaam. Een goede maaltijdverdeling is belangrijk. Let op met suiker. Doordat de suikers te snel in de dunne darm terecht komen ontstaat het Dumpingsyndroom. Symptomen zijn: misselijkheid, krampen, diarree, futloosheid, zweten, versneld hartritme. Daarom is het best suikers uit de voeding te schrappen. Beperk de vetinname en kies voor de goede soort vetten. Zeer vettige gerechten zijn zwaar verteerbaar en dus te mijden. Hou er echter rekening mee dat het lichaam dagelijks een bepaalde hoeveelheid vetten nodig heeft. Ban dus niet alle vetstof uit de voeding maar wees er matig mee en kies voor vetten rijk aan onverzadigde vetzuren. Opgelet met energierijke (gesuikerde) dranken. 13
Wettelijke criteria voor terugbetaling Om in aanmerking te komen voor terugbetaling door het ziekenfonds zijn een aantal wettelijke criteria opgesteld. Minimumleeftijd 18 jaar BMI vanaf 40 BMI vanaf 35 met comorbiditeiten (diabetes, slaapapneu, therapieresistente hoge bloeddruk) BMI vanaf 35 na een eerdere bariatrische ingreep Dieetpoging van minimum 1 jaar Bereidheid de eet- en levensstijl aan te passen na de operatie. Goedkeuring van een multidisciplinair team (chirurg, psycholoog, endocrinoloog, diëtist)
14
