CDA-TYTSJERKSTERADIEL PROGRAMMA

1. Van vrijblijvend naar betrokken: mensen betrekken elkaar bij hun leefomgeving; 2. Van grenzen naar ruimte: minder regels en meer mogelijkheden; 3. Van nazorg naar voorzorg: voorkomen is beter dan genezen; 4. Van apart naar meedoen: mensen met beperkingen, in welke vorm ook, horen erbij. 5. Van verbruiken naar waarderen: niet alles van waarde is in geld uit te drukken

CDA-TYTSJERKSTERADIEL PROGRAMMA 2014-2018. CONCEPT VOOR ALV 24 september 2013

Beeld van God zijn is een opdracht voor iedereen Wees niet bang voor de kracht die Ik je gaf, jouw levenskracht, jouw oerkracht. Gebruik deze kracht ten goede. En ontdek wat voor grote dingen je kunt doen met de kracht die Ik je meegaf

1

Bêste lêzer, ................................................................................................................................................................................................................................................................ 3 Minsken .................................................................................................................................................................................................................................................................... 4 It giet om minsken .................................................................................................................................................................................................................................................... 4 It giet om mienskip ................................................................................................................................................................................................................................................... 5 It giet ek om `mei elkoar` .......................................................................................................................................................................................................................................... 7 Mienskip ................................................................................................................................................................................................................................................................... 8 Hoe brengen we mensen samen en participeren we als betrokken inwoners van onze gemeente? ...................................................................................................................... 8 Armoede en schulden ............................................................................................................................................................................................................................................... 9 Voorkomen is beter dan genezen. Hoe doen we dat? ............................................................................................................................................................................................ 10 Geen drugs en tot 18 jaar geen alcohol; vanaf 18 jaar met mate. .......................................................................................................................................................................... 11 Ruimte geven: hoe doen we dat? ........................................................................................................................................................................................................................... 11 Van verbruiken naar waarderen: niet alles van waarde is in geld uit te drukken. Hoe doen we dat? ................................................................................................................... 12 Romte ..................................................................................................................................................................................................................................................................... 13 Romte yn it doarp ................................................................................................................................................................................................................................................... 13 Romte yn it bûtegebiet ........................................................................................................................................................................................................................................... 15 Wurk en Wolfeart ................................................................................................................................................................................................................................................... 18 Ruimte bieden aan startende ondernemers ........................................................................................................................................................................................................... 20 De bestaande detailhandel behouden en versterken ............................................................................................................................................................................................. 21 Toerisme verder stimuleren .................................................................................................................................................................................................................................... 21 Maatschappelijk verantwoord ondernemen .......................................................................................................................................................................................................... 21 De gemeente .......................................................................................................................................................................................................................................................... 22 Overheidsparticipatie .............................................................................................................................................................................................................................................. 22 Kanteling ................................................................................................................................................................................................................................................................. 22 Samenstelling commissie ....................................................................................................................................................................................................................................... 24 2

BÊSTE LÊZER, Yn dit programma stiet wat it CDA Tytsjerksteradiel wichtich fynt foar ús gemeente yn de nije riedsperioade 2014 – 2018. Mar ek hoe’t it neffens ús barre moat. Jo lêze ús ideeën, hoe’t minsken mei-inoar omgean moatte soene, nei inoar en nei de mienskip ta. Oer de nije rol fan de gemeente dêrby. Want dat kin oars en better. Net allinnich omdat de oerheid besúnigje moat mar foaral omdat in oare wize fan omgean mei-inoar de kwaliteit fan ús mienskip ferbetterje sil. Dy ideeën binne ynspirearre troch ús kristen-demokratyske útgongspunten en fisy. In protte minsken, út en bûten it CDA, ha belútsen west by it betinken, meitinken, meitsjen en fêststellen fan dit programma. Der binne sesjes west mei û.o. ynwenners, ûndernimmers, maatskiplike ynstellings. Ek binne der digitaal tal fan suggestjes oanlevere. Der bart de kommende fjouwer jier in soad. Wy tinke mei ús fisy en de nije oanpak dat wy de útdagings oankinne. Wy hoopje en ferwachtsje dat jo der ek troch ynspirearre wurde.

Romke Kinderman, foarsitter.

3

MINSKEN Het CDA heeft een belangrijke rol gespeeld bij tal van ontwikkelingen in onze gemeente. Met een gedegen en vooruitziend beleid hebben we hiervoor gezorgd. Zo heeft een forse ombuigingsoperatie aan het begin van de raadsperiode 2010-2014 gezorgd voor een goede financiële positie. Maar er spelen nu nieuwe ontwikkelingen en grote vraagstukken in de maatschappij. Vooral als gevolg van de crisis. Die werken door in onze gemeente. Daar moeten wij met z'n allen passende oplossingen voor zoeken. CDA Tytsjerksteradiel wil ook daar actief aan bijdragen en heeft daar concrete ideeën over.

IT GIET OM MINSKEN 1 Het gaat om de inwoners van onze gemeente. Die nemen wij serieus. Daarom hebben wij veel gesprekken gevoerd met inwoners van onze gemeente voor de invulling van ons verkiezingsprogramma. Zo hebben wij inzicht gekregen wat de mensen in onze gemeente vandaag te dag bezighoudt. Welke problemen hebben zij? Waar maken zij zich zorgen over? In dit programma laat CDA Tytsjerksteradiel zien waar het volgens u om moet gaan in onze gemeente. Wat vindt u belangrijk ? Daar willen wij ons door laten leiden. Veel zorgen, ook in in onze gemeente, hebben betrekking op:

G EEN WERK HEBBEN Mensen zonder werk boven de 50 jaar denken niet meer aan de slag te komen. De grote werkloosheid neemt toe, vooral onder jongeren en mensen met een beperking. Is er werk als ik van school kom ? Voor ieder geldt dat werk belangrijk is in het leven. Ondernemers maken zich zorgen over hun bedrijf, hun eigen toekomst en die van hun medewerkers, omdat het moeilijk gaat. De inkomsten dalen en de lasten stijgen.

M INDER GELD ,

NIET KUNNEN MEEDOEN

De financiële positie van mensen staat onder druk. Banen zijn van tijdelijke aard. Pensioenen dalen. Voor steeds meer mensen is het moeilijk de eindjes aan elkaar te knopen. Ouderen zijn bezorgd of zij straks nog wel de nodige zorg kunnen krijgen. Dat geldt ook voor mensen met beperkingen. Kunnen zij nog meedoen in de samenleving?

1

Het gaat om mensen 4

N IET GOED KUNNEN WONEN Jongeren kunnen moeilijk aan woonruimte komen. Er zijn te weinig geschikte huurwoningen. Ook passende koopwoningen zijn er weinig. En de banken zijn terughoudend met leningen. Anderen lukt het maar niet het huis te verkopen. En het wordt steeds minder waard. Sommigen kunnen rente en aflossing niet meer opbrengen, met gedwongen verkoop en schulden als gevolg.

V ERLIES MENSELIJK CONTACT Veel mensen voelen zich eenzaam. Onze ‘agenda’ raakt steeds voller met activiteiten en sociale verplichtingen, maar we komen steeds minder aan elkaar toe. Mensen verliezen steeds meer een duidelijk oriëntatiepunt in hun leven.

IT GIET OM MIENSKIP2 Het CDA ziet al deze ontwikkelingen gebeuren, ook in onze gemeente. Natuurlijk moet ook gezegd worden dat heel veel goed is. Wij leven nog steeds in een welvarend land en veel mensen hebben geen grote zorgen. Maar het openbaar bestuur is er juist voor problemen die wel spelen. Wij verwachten dat die de komende jaren nog sterker worden als we doorgaan op de huidige weg van individualisering, schaalvergroting en afrekencultuur. CDA Tytsjerksteradiel wil zich in de nieuwe collegeperiode inzetten voor een omslag. Het wil de menselijke maat terugbrengen en de betrokkenheid bij de medemens herstellen en wil de verantwoordelijkheid voor de samenleving weer bij de “mienskip” zelf leggen. Burgers moeten weer zeggenschap krijgen over eigen leven en leefomgeving. Want wij zijn er van overtuigd dat daarin de sleutel ligt voor de oplossing van veel maatschappelijke problemen. Dus weer veel meer uitgaan van de eigen kracht van burgers en de kracht van kleine en maatschappelijke organisaties. Natuurlijk blijft de gemeente een belangrijke rol spelen, maar die wordt anders: meer ondersteunend in plaats van alles zelf bepalen en uitvoeren, een kanteling dus. Wel is en blijft de gemeente volgens het CDA een vangnet voor hen die het zelf niet redden, solidariteit dus. De volgende zaken spelen in de raadsperiode 2014-2018 een hoofdrol:

2

Het samenleven in de maatschappij 5

DRIE TRANSITIES

3

Een grote opgave voor onze gemeente zijn de drie transities op sociaal gebied. De gemeente krijgt de verantwoordelijkheid voor veel AWBZtaken en voor de hele Jeugdzorg, terwijl door de invoering van de Participatiewet ook veel nieuwe taken naar de gemeente gaan. Hiermee worden de taken op sociaal gebied het grootste aandachtsgebied van de gemeente. BEZUINIGINGEN

Naast de bezuinigingen op sociaal gebied krijgt de gemeente ook te maken met andere kortingen door het rijk. Waardoor opnieuw zal moeten worden nagedacht over wat de gemeente zelf blijft doen en wat aan anderen overgelaten wordt. De (wijze van) instandhouding van voorzieningen zal daarbij weer ter discussie komen. Evenals het onderhoudsniveau van de openbare ruimte. Om financieel gezond te blijven zullen daarover nieuwe keuzes moeten worden gemaakt. DUURZAAMHEID

De komende jaren zal het thema duurzaamheid een steeds grotere rol gaan spelen. En zullen concrete nieuwe stappen worden gezet in de omslag van het gebruik van fossiele brandstoffen naar nieuwe vormen van energievoorziening. Hier ligt een kans voor onze bedrijven. KRIMP

Naast vergrijzing en ontgroening loopt ook het inwonertal van onze gemeente sinds 2009 terug. Er doet zich dus ook in onze gemeente krimp voor. Vooral in de kleinere dorpen. We moeten dit onder ogen zien en er tijdig op inspelen. Er worden minder kinderen geboren. In combinatie met een afnemend inwonertal zet dit (school)voorzieningen onder druk. Dat vraagt om nieuwe concepten. Het huidige aantal woningen in onze gemeente is nagenoeg voldoende. Onvoldoende is echter de aard en kwaliteit van deze woningen. Dat vraagt in eerste instantie creatieve concepten om het bestaande woningaanbod passend te maken voor de vraag die er wél is, voordat besloten wordt nieuw te bouwen.

3

Het jeugdstelsel wordt tussen 2012 en 2015 verbouwd. Omdat het huidige stelsel te versnipperd is, wordt de gehele jeugdzorg overgeheveld naar gemeenten. Dat geldt ook voor grote delen van de wet die bijzondere ziektekosten regelt (AWBZ) en de participatiewet, waarin de bijstandswet, de sociale werkvoorziening en de Wajong opgaan. Kenmerken van de drie transities zouden moeten zijn: Van vangnet naar springplank: nadruk op eigen verantwoordelijkheid van burgers, op meedoen in de samenleving en op gebruikmaken van sociale netwerken. Dicht bij huis: ondersteuning en participatie dichter bij de burger, op lokaal niveau. En: voorkomen in plaats van genezen: investeren in preventie wordt mogelijk door regie en financiering in één hand te leggen. De overheid helpt mensen die op jonge leeftijd een ziekte of handicap hebben gekregen. Daar zorgt de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wet Wajong) voor. Deze wet is sinds 2010 vernieuwd om meer jonggehandicapten aan passend werk te helpen. 6

WERKGELEGENHEID

De agrarische sector staat voor een schaalsprong. Van belang is om ruimte te bieden, maar wel dienen de juiste keuzes te worden gemaakt, waarbij ook de veenweideproblematiek aandacht vraagt. De stimulering van de werkgelegenheid is van het grootste belang. Als gemeente moeten wij wellicht het voortouw nemen om investeringen te bevorderen.

IT GIET EK OM `MEI ELKOAR` O NZE PRINCIPES Christendemocraten hebben een mensbeeld. We zijn geschapen naar Gods beeld. Dat is een zegen, maar ook een opdracht. Namelijk dat je niet voor jezelf, maar ook voor de ander leeft. God die de mens uit liefde in het bestaan heeft geroepen, heeft hem ook geroepen tot de liefde. De mens is immers geschapen naar Gods beeld en gelijkenis en God is zelf liefde. Omzien naar de ander: wij willen dat doen vanuit onze Bijbelse uitgangspunten: solidariteit, gerechtigheid, gespreide verantwoordelijkheid en rentmeesterschap. Daar past geen anonimiteit bij en geen overheid die alles regelt. Wij kiezen bewust voor betrokkenheid tussen mensen en eigen verantwoordelijkheid voor de samenleving. Wij geloven in het oplossend vermogen van mensen en organisaties zelf. Als CDA willen wij de kansen die in de huidige ontwikkelingen liggen benutten om de verantwoordelijkheid weer in de samenleving zelf te leggen. Beeld van God zijn is ieders opdracht.

O VERHEID : ANDERE ROL Natuurlijk blijft de overheid daar bij betrokken, maar meer in een andere rol, namelijk die van ondersteuner en van stimulator. De gemeente ondersteunt mensen en organisaties die zelf hun keuzes maken en zelf hun problemen oplossen. De gemeente blijft ook nadrukkelijk in beeld voor het gericht helpen van mensen die het op eigen kracht niet lukt. Die mensen zullen er altijd zijn. Het CDA wil daarom actief blijven opkomen voor die mensen die dat nodig hebben. En ze daarbij in hun waarde laten. Want sociale gerechtigheid is en blijft een belangrijk christendemocratisch uitgangspunt.

G EHEIM VAN DE SAMENLEVING Onze ideeën gaan over hoe mensen met elkaar om kunnen gaan, naar elkaar en naar de samenleving. En over de rol van de overheid daarbij. Dat kan anders en beter. Hét geheim van de samenleving is namelijk: mensen willen ergens bij horen en willen zin geven aan hun leven. Wat hen bezighoudt, hoort de basis te zijn voor het doen en denken. 7

V IJF BEWEGINGEN Als CDA Tytsjerksteradiel willen we daarvoor 5 bewegingen in gang zetten: 1. Van vrijblijvend naar betrokken: mensen betrekken elkaar bij hun leefomgeving; 2. Van grenzen naar ruimte: minder regels en meer mogelijkheden; 3. Van nazorg naar voorzorg: voorkomen is beter dan genezen; 4. Van apart naar meedoen: mensen met beperkingen, in welke vorm ook, horen erbij. 5. Van verbruiken naar waarderen: niet alles van waarde is in geld uit te drukken. Die 5 bewegingen klinken door in de punten in dit programma. Mede daarom vinden wij dat in dit programma de dingen staan die er echt toe doen. Het gaat daarbij om “minsken en mienskip”. “Mei-elkoar”, moeten we onze samenleving vorm geven. Vanuit die houding wil het CDA -Tytsjerksteradiel zich de komende vier jaar met passie inzetten met en voor onze gemeente en onze inwoners.

MIENSKIP Bij christendemocraten staat centraal, dat je niet alleen voor jezelf, maar ook voor en met een ander leeft. Daar past geen dorp of wijk bij met ‘ieder voor zich’ en geen gemeente die alles voor ons regelt. Wij willen het samen doen met iedereen en voor iedereen! Belangrijk is de concrete uitwerking: hoe doe je dit?

HOE BRENGEN WE MENSEN SAMEN EN PARTICIPEREN WE ALS BETROKKEN INWONERS VAN ONZE GEMEENTE? E EN ONTMOETINGSPUNT IN ALLE WIJKEN EN DORPEN VOOR ADVIES , HULP EN ONTMOETING Het CDA kiest voor een wijk- of dorpsbrede aanpak in samenwerking en in ontmoeting met alle burgers en met betrokkenheid en ondersteuning van alle organisaties. Bij wie kan men terecht voor advies, hulp en wanneer bepaalde normen overschreden worden? Dat kunnen, afhankelijk van de situatie, mensen uit de directe omgeving, of vrijwilligers zijn of betaalde krachten. Elk dorp of wijk heeft zijn eigenheid: het kan rond de school, een zorgcentrum, of een kerk. Ook de organisatie kan verschillen: hier een groep vrijwilligers, daar de beheerder van het plaatselijke dorpshuis, of de café-eigenaar.

8

E ÉN ZORGVERLENER ACHTER DE VOORDEUR Mensen worden, indien nodig, thuis bezocht. Per gezin of alleenstaande is er steeds één persoon die het contact heeft of de regie als er zorg nodig is. De organisaties die zorg verlenen werken vanuit deze opzet, waardoor voorkomen wordt dat er teveel zorgverleners achter één voordeur aan het werk zijn.

ARMOEDE EN SCHULDEN Mienskip betekent ook dat je solidair bent met je medemens en omziet naar elkaar, Daarom bieden we hulp bij armoede en leveren we maatwerk bij schuldhulpverlening. Een groeiende groep mensen kan de eindjes niet meer aan elkaar knopen. Bij schulden moet er maatwerk geleverd kunnen worden. Dat betekent snelle, effectieve en persoonlijk gerichte hulp. Voor het beschikbare budget moeten zoveel mogelijk mensen worden geholpen.

D E MAATSCHAPPELIJKE STAGE BLIJFT BEHOUDEN . De maatschappelijke stage versterkt de betrokkenheid en bewustwording van onze jeugd en legt een basis voor hulp aan elkaar nu en op latere leeftijd! De gemeente ondersteunt dit met coördinatie en regie en zoekt samen met scholen en instellingen naar een zinvolle invulling van deze lokale stage.

M ENSEN MET EEN BEPERKING KUNNEN OP EEN VOLWAARDIGE WIJZE DEELNEMEN AAN DE MAATSCHAPPIJ . Met ondersteuning van de gemeente eerst zoveel mogelijk uitgaan van de eigen kracht of de inzet van het eigen sociale netwerk. De gemeente helpt actief wanneer dit niet mogelijk of ontoereikend is.

V OOR JEUGD EN OUDEREN IS DE UITLEEN VAN BOEKEN HUISNABIJ . Het CDA kiest voor een oplossing passend bij de lokale situatie. Dat kan zijn uitleen in een bibliotheek, via de school, of het dorpshuis en via de digitale weg (b.v. met e-readers)

D E GEMEENTE STIMULEERT ‘ BEWEGEN ’. Gezinnen, die het financieel moeilijk hebben, kunnen een beroep doen op de gemeente, zodat de financiën geen belemmering zijn voor gezinsleden tot 18 jaar om lid te zijn van een nabije sportvereniging.

B EWONERS VOELEN ZICH EIGENAAR VAN HET GROEN EN DE INRICHTING VAN HUN DORP OF WIJK . Voor het onderhoud van groen, straten en pleinen is per dorp of wijk een gemeentelijk budget beschikbaar. Met de bewoners wordt besproken hoe en door wie het onderhoud plaats vindt en hoe het budget wordt ingezet.

9

E IGEN REGIE VOEREN . Ook mensen met een beperking en afhankelijk van zorg moeten zoveel mogelijk de regie over hun leven en leefsituatie kunnen voeren. Zij bepalen ‘hoe’ en’ wanneer’ die zorg geleverd wordt. Dit op een transparante wijze en resultaat gestuurd.

VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN. HOE DOEN WE DAT? B INNEN ONZE GEMEENTE IS EEN PLEK , WAAR OUDERS EN JONGEREN ONDERSTEUNING KRIJGEN . Belangrijk is uit te gaan van de eigen kracht van mensen en gebruik te maken van sociale netwerken. Als deze er niet of onvoldoende zijn, dan wordt professionele zorg ingeschakeld. De hulpvraag kan via het CJG Centrum voor Jeugd en Gezin) binnen komen, maar ook vanuit andere organisaties (scholen, buurtwerkers enz.). Belangrijk is de regiefunctie. In principe heeft de aanbrenger de regie. In het kader van preventie worden vanaf de zwangerschap voorlichtingsavonden georganiseerd en via digitale media wordt er informatie uitgewisseld en contacten gelegd. Laagdrempelig! Verloskundigen en huisartsen informeren betrokkenen en moedigen (toekomstige) ouders aan deel te nemen aan een netwerk. Netwerken kunnen zorgen voor een sociale structuur. Vooral als het lukt om vaste groepen te vormen, waarin ouders zich veilig voelen en in alle openheid opvoedkundige zaken worden besproken. Ook consultatiebureaus, peuterzalen, kinderopvang, wijkcentra en basisscholen attenderen ouders daarop. Als kinderen in aanraking komen met justitie4, dan worden ook de ouders uitgenodigd bij het CJG voor een gesprek. Ontstane schades moeten door de betrokkenen worden vergoed.

A LLE BETROKKENEN WERKEN AAN GEZAMENLIJKE DOELEN . Duidelijk is ‘wie’ ‘wat’ doet en regelmatig wordt nagegaan, of de betreffende organisaties voldoende kwaliteit leveren. Ook dat formele en informele zorg op elkaar aansluiten. De peuterzalen en de kinderopvang integreren. Het CDA ondersteunt deze harmonisatie van harte en wil specifieke aandacht geven aan de voor- en vroegschoolse educatie. Een volgende stap is een integratie van 0 -12 jaar. De gemeente heeft hierbij een verbindende rol tussen school, de voorzieningen en de verenigingen. De voorzieningen voor jong en oud en alle wijk- / dorpsgebonden activiteiten worden fysiek zo dicht mogelijk bij elkaar gebracht. Door deze opzet is er meer mogelijk met dezelfde middelen en komt er verbinding (ontmoeting) tussen alle leeftijdscategorieën, waardoor ‘de mienskipsin’ versterkt wordt. 4

Dat kan zijn het bureau HALT of de (kinder-)rechter. 10

J ONGEREN ZITTEN NIET THUIS . De aanpak van de jeugdwerkeloosheid heeft prioriteit. We zetten in op training, scholing, werkervaringsplaatsen en aanvullingen op het loon wanneer zij niet volledig kunnen werken. Als jongeren geen betaald werk of werkervaringsplaats hebben, of niet naar school gaan, dan gaat men als vrijwilliger aan het werk voor minimaal 50% van de werktijd. Het gaat hier om extra activiteiten ten bate van de samenleving, zodat het niet ten koste gaat van betaald werk. Hierdoor doen jongeren ervaring op, ze komen in een werkritme en zijn betrokken bij de samenleving.

GEEN DRUGS EN TOT 18 JAAR GEEN ALCOHOL; VANAF 18 JAAR MET MATE. De leeftijdsgrens van 18 jaar voor de aankoop van alcohol wordt streng gehandhaafd. Leeftijdsafhankelijke sluiting wordt in overleg met de horecaexploitanten ingevoerd. Happy hours worden verboden. Voordeel aanbiedingen van bier etc. worden in overleg met de winkeliers zoveel mogelijk beperkt. Alle scholen in de gemeente besteden aandacht aan de risico’s, zodat jongeren en hun ouders (ook voorbeeldgedrag) zich bewust zijn van de risico’s van alcohol- en drugsgebruik. Jongerenketen zijn toegestaan, zolang er geen sprake is van overlast voor de omwonenden en het alcoholbeleid van de gemeente wordt nageleefd. De jongeren en hun ouders worden daar op aangesproken. In onze gemeente zijn en komen geen coffeeshops en tegen drugsgebruik in openbare ruimten wordt opgetreden.

RUIMTE GEVEN: HOE DOEN WE DAT? W E STIMULEREN INITIATIEVEN , NODIGEN INWONERS UIT MET IDEEËN TE KOMEN . Ruimte geven betekent dat we burgers uitnodigen om met ideeën en initiatieven te komen en dus niet meteen afwijzen met ‘dat kan niet, of hoort niet zo’. In een democratie heeft ook een minderheid recht op gehoord te worden en ruimte te krijgen. Natuurlijk met respect naar andere levens- of geloofsovertuigingen!

H ET CDA STAAT VOOR KEUZEVRIJHEID VAN OUDERS ALS HET OM ONDERWIJS GAAT . De vrijheid van ouders om te kunnen kiezen tussen bijzonder of openbaar onderwijs, of een samenwerkingsschool, moet blijven bestaan. Ook in regio’s waar sprake is van bevolkingskrimp. Inzetten op het behoud van voorzieningen in krimpgebieden als daarvoor lokaal draagvlak is. De kwaliteit van het onderwijs staat daarbij voorop. Kwaliteit is meer dan goede opbrengsten bij taal, rekenen en lezen. Het gaat in onze gemeente om een breed aanbod! Onderdeel van de kwaliteit is de levensbeschouwelijke identiteit.

11

P ASSEND ONDERWIJS BETEKENT EEN PASSEND AANBOD VOOR ELKE LEERLING , MAAR NIET ALTIJD BINNEN ONZE GEMEENTE . Leerlingen hebben recht op een passend aanbod. Zoveel mogelijk binnen onze gemeente. Is dit niet op een verantwoorde wijze mogelijk, dan wordt deskundigheid ingehuurd, of de betreffende leerlingen krijgt een passend aanbod buiten onze regio.

VAN VERBRUIKEN NAAR WAARDEREN: NIET ALLES VAN WAARDE IS IN GELD UIT TE DRUKKEN. HOE DOEN WE DAT? O NTMOETING MET CULTUUR IS NODIG VOOR DE ONTWIKKELING VAN KINDEREN EN WORDT GEFACILITEERD . Cultuureducatie via scholen is een vertrekpunt van het culturele beleid. Alle instellingen dragen daaraan bij. De gemeente blijft subsidie verlenen aan het onderwijs, mits de scholen aantonen in hun lesprogramma aandacht te geven aan cultuur. Het muziekonderwijs heeft door de invoering van de combinatiefunctionaris een belangrijke impuls gekregen. Het CDA vindt het belangrijk, dat dit initiatief gecontinueerd en uitgebouwd wordt. Bekeken moet worden in hoeverre de bibliotheek voorzieningen hierbij een rol kunnen spelen.

D E GEMEENTE STIMULEERT VRIJWILLIGERSWERK . We willen een zorgzame samenleving, die betaalbaar is. Vrijwilligerswerk is daarbij nodig! Dat vraagt voor veel mensen een attitudeverandering: iets voor een ander betekenen. Gelukkig zijn er al heel veel die mantelzorg geven of ander vrijwilligerswerk doen. Op scholen wordt er al mee begonnen, maar ook op latere leeftijd worden onze inwoners steeds gestimuleerd vrijwilliger te worden. De gemeente bevordert door allerlei activiteiten deze attitudeverandering en ondersteunt de bestaande organisaties.

12

ROMTE In onze gemeente moeten mensen zich thuis voelen, zich betrokken voelen bij hun eigen leefomgeving. Dat betekent dat de overheid meer ruimte zal bieden voor initiatieven en minder alles tot in detail bepaalt: ruimte geven en op eigen verantwoordelijkheid aanspreken. Daarbij is het de verantwoordelijkheid van de overheid het overzicht te behouden en het algemeen belang te bewaken, zeker in een tijd waarin de grenzen van de groei zijn bereikt. Bepaalde groeikernen kunnen nog beperkt uitbreiden, maar bepaalde delen van het landelijke gebied krijgen steeds meer last van bevolkingskrimp en ontgroening. Ruimtelijk beleid vraagt zorgvuldige afstemming op de specifieke situatie; ruimtelijk beleid is, meer dan vroeger, maatwerk.

ROMTE YN IT DOARP D OORSTROMING OP DE WONINGMARKT Ouderen zoeken andere huisvesting omdat hun woning niet is ingericht op bewoners met toenemende beperkingen. Andere huiseigenaren willen wel groter gaan wonen, maar kunnen hun bestaande huis niet verkopen. Jongeren kunnen niet een huis kopen omdat die te duur zijn of niet beschikbaar zijn. Er is wel een wens om te verhuizen, maar de doorstroming is stroperig. Het CDA zet op een aantal lijnen in. We kiezen voor een woningbeleid waarbij per dorp beoordeeld wordt hoe de bevolkingsopbouw is, welke woningen te koop staan en wat de woningbehoefte is. Inbreiding geniet –behalve voor de grootste dorpen- de voorkeur,

D IVERSITEIT EN VERDUURZAMING VAN WOONVORMEN Met de demografische krimp en ontgroening van de bevolking zijn er op papier voldoende woningen. Huizen staan lang te koop omdat vraag en aanbod niet op elkaar zijn afgestemd. Er zijn relatief weinig levensloopbestendige woningen (woningen waar je ondanks lichamelijke beperkingen nog zelfstandig kan wonen) of ze zijn erg prijzig. In bepaalde dorpen verhuizen mensen niet uit hun relatief grote woning doordat er op de woningmarkt al te veel van gelijksoortige woningen te koop staan. Door met het woningbeleid op de specifieke situatie van een dorp of wijk in te spelen kan onverkoopbaarheid worden voorkomen en verduurzaming en doorstroming worden bevorderd. Ook bij verbouw en vernieuwbouw zal de vergroting van de diversiteit van woonvormen en woonmilieus worden gestimuleerd. Het CDA wil het hergebruik van bestaande gebouwen nadrukkelijk stimuleren, ook als daar een bestemmingswijziging voor moet komen.

13

D UURZAAM EN ENERGIENEUTRAAL Het CDA wil huur- en koopwoningen verduurzamen door in te zetten op het lokaal opwekken en het besparen van energie. Dat gebeurt samen met woningcorporaties, ondernemers en lokale initiatiefnemers.

P ARTIJEN ALS TUSSENSCHAKEL BIJ DOORSTROMING . Partijen die willen kopen of verkopen zijn beperkt in hun mogelijkheden. Het CDA wil bevorderen dat derden tijdelijk de vrijkomende woning en / of kavel in beheer nemen. Dat kunnen ondernemers zijn, plaatselijke beleggers of zelfs de gemeente (grond voor grond ruil). In het laatste geval zou de gemeente met een actieve betrokkenheid bepaalde wenselijke ontwikkelingen kunnen stimuleren. Het CDA wil deze ontwikkelingen bevorderen door partijen bij elkaar te brengen en tegenwerkende regelgeving aan te passen.

G EMENGDE WOONVORMEN EN BUURTEN WAAR MENSEN VAN JONG TOT OUD BIJ ELKAAR WONEN EN MET ELKAAR EEN WOONGEMEENSCHAP VORMEN . Ouderen zullen alleen bij zware verplegingsbehoefte opgenomen worden in een verpleeg- of verzorgingshuis. Dat vraagt om woningen die levensloopbestendig zijn; woningen die zonder ingewikkelde aanpassingen kunnen worden bewoond door mensen met een (toenemende) lichamelijke beperking. Daarvan zijn er te weinig in onze gemeente. Concentratie van woonvormen voor deze doelgroep wil het CDA voorkomen omdat deze doelgroep er bij gebaat is midden in de maatschappij te blijven wonen en gebruik kan maken van de informele zorg van de gemeenschap. Door een grote diversiteit aan woningen te bevorderen en de bewoners bij de openbare ruimte te betrekken wil het CDA bouwen aan een duurzame samenleving.

S AMENWERKING OP DE WONINGMARKT . Meer dan ooit is samenwerken van groot belang. Het CDA zoekt nieuwe vormen van samenwerking tussen gemeente, corporaties, ontwikkelaars en zorg- en welzijnsaanbieders, om zo bovengenoemde doelgroepen te helpen aan een betaalbare c.q. geschikte woning (ook huurwoningen in het middensegment en duurdere). Het CDA denkt daarbij aan sturing door grondprijsbeleid, waarbij initiatieven geremd dan wel gestimuleerd worden via grondprijsbeleid. Door een gunstiger grondprijs zouden (lokale) initiatiefnemers relatief goedkoop in het gewenste segment kunnen bouwen en corporaties zouden als tegenprestatie bijvoorbeeld garant staan om de woning op te kopen als zich geen koper zou melden.

M ENGING KLEINSCHALIGE BEDRIJVIGHEID EN WONEN . Het huidige beleid maakt het mogelijk dat mensen kunnen werken aan huis. De bedrijvigheid van ZZP-ers, starters, thuiswerkers houden de dorpen levendig. Alleen bij ruimtelijke of milieutechnische bezwaren zal men moeten uitwijken naar de bedrijventerreinen.

14

K WALITEIT VAN BESTAANDE BEDRIJVENTERREINEN . Door de economische omstandigheden raken bestaande bedrijfspanden buiten gebruik. Herontwikkeling van bestaande terreinen en gebouwen heeft voorrang boven het inrichten van nieuwe terreinen. Het CDA stimuleert het actief betrekken van de ondernemers bij het beheer en onderhoud van de bedrijfsterreinen.

H ET CDA HECHT AAN EEN BETROKKEN BEVOLKING . Geen dorp is hetzelfde in onze gemeente. Er is niet één oplossing. Goed luisteren naar de vraag is essentieel. Het CDA zal doorgaan met het bezoeken van dorpen om goed geïnformeerd te blijven en zal initiatieven uit de dorpen ondersteunen die de doorstroming en verscheidenheid van de woningen en woonmilieus bevorderen. Het CDA hecht veel waarde aan de betrokkenheid van de bevolking bij initiatieven.

ROMTE YN IT BÛTEGEBIET L EEFBAARHEID De leefbaarheid op het platteland staat of valt nog steeds met een gezonde agrarische sector en de bereikbaarheid van voorzieningen. Het CDA is bij uitstek de partij die zich inzet voor een vitaal buitengebied. Wij streven naar een goede balans tussen natuur, landbouw en recreatie. Een buitengebied waar plaats is voor de boer, de inwoners en de toerist. We hechten waarde aan de eigenheid van het gebied. De levensvatbaarheid van het gebied wordt bepaald door plaatselijke kwaliteiten zoals waardevolle en kenmerkende bebouwing en betrokkenheid van de bewoners.

R UIMTE VOOR ONDERNEMERS IN HET BÛTEGEBIET Vanwege de koppeling van het mestquotum aan de opbrengst van het land is een explosieve toename van de veestapel na het loslaten van het melkquotum niet te verwachten. Wel zullen in de toekomst bedrijven worden samengevoegd, zodat het ene bedrijf zijn functie zal verliezen en het andere bedrijf zal vergroten.

S CHAALVERGROTING BINNEN RANDVOORWAARDEN TEN AANZIEN VAN DE RUIMTELIJKE KWALITEIT VAN DE INPASSING . De inpassing van het bedrijf in het landschap, de verduurzaming van de bedrijfsvoering, dierenwelzijn en ecologische diversiteit vindt het CDA

15

belangrijker dan de grootte van het bedrijf. Bij een aanpak volgens “de Nije Pleats” 5 worden veel van deze punten meegenomen in de planvorming. Met heldere kwaliteitskaders wordt ruimte geboden voor kwalitatief hoogwaardige inpassingen van grote bedrijfsgebouwen zowel in het open landschap als in het kleinschalige coulissen landschap. Het CDA is geen tegenstander van grote agrarische bedrijven, maar vindt dat ze goed moeten worden ingepast in het landschap. Het CDA pleit ervoor om te onderzoeken of de infrastructuur (weilanden en wegen in het buitengebied) moet worden aangepast.

R UIM BELEID TEN AANZIEN VAN HERBESTEMMING VRIJKOMENDE AGRARISCHE BEDRIJFSBEBOUWING . De gebouwen van boerderijen die hun functie als agrarisch productiebedrijf verliezen zullen een ander functie moeten verkrijgen. De nieuwe functie moet passen binnen het landschap en geen beperkingen opleggen aan het gebruik van de direct omliggende landerijen.

S LOOP ALS VERPLICHTING De boerderijen die binnenkort vrijkomen zijn groter dan de eerder aan de bestemming onttrokken boerderijen. Het vinden van een nieuwe bestemming voor de grootschalige bijgebouwen kan lastig zijn. Bij het samenvoegen van bedrijven, waarbij de activiteiten op één locatie wordt geconcentreerd, zal een Romte Foar Romte regel worden toegepast: vergroten of nieuw bouwen van een bijgebouw is toegestaan als het vrijkomende bijgebouw (op de andere locatie) wordt verwijderd.

G ROTERE BELEIDSRUIMTE VOOR HET OPWEKKEN VAN DUURZAME ENERGIE Op dit moment zijn er allerlei ideeën die door regels worden belemmerd. Kleinschalige decentrale energieopwekking wordt daardoor onnodig ontmoedigd. Er zijn echter vele mogelijkheden die goed passen bij een landschappelijk verantwoordde duurzame ontwikkeling. Het CDA zet zich in om beleidsruimte te creëren voor pilotprojecten.

5

De Nije Pleats is een methode om uitbreidingsplannen van boeren zorgvuldig ruimtelijk in te passen. Deskundigen kijken samen met de boer hoe de verbouwing het beste in z’n omgeving past. Wat volgt is een advies aan de gemeente over de ruimtelijke inpassing van het agrarisch bedrijf. 16

O NTWIKKELEN VISIE VOOR DALENDE VEENGEBIEDEN SAMEN MET ALLE BETROKKENEN . De veengronden zakken steeds verder weg vanwege de oxidatie van het veen (gemiddeld circa 10 mm / jaar). Theoretisch zullen de gronden bij blijvende bemaling zakken tot op de onderliggende grondlagen die niet gevoelig zijn voor inklinken (zandlagen). Bemalen is op de duur niet meer technisch / economisch verantwoord. Er zullen keuzes moeten worden gemaakt omdat het waterbeheer van het veenweidegebied op termijn te kostbaar wordt. Het is belangrijk de betrokkenen bewust te maken van de problemen die spelen, hen te betrekken bij het vinden van oplossingen.

A LLE MOGELIJKHEDEN ONDERZOEKEN ; EEN OPEN BLIK Experimenten met “natte” landbouw, onttrekken van land uit met een geringe productiewaarde, uitruil met potentieel productievere gronden: het CDA wil met de betrokkenen alle mogelijkheden onderzoeken zonder vooraf stellingen te betrekken. De overheid zal daarbij ruimte bieden voor het uitvoeren van pilotprojecten.

B EVORDEREN SAMENWERKING OM TOERISTISCHE MOGELIJKHEDEN BETER TE BENUTTEN : T ÛK F ERBINE Onze gemeente is in trek bij de toerist die zoekt naar rust, water, natuur, vis- en fiets mogelijkheden. Mits gerealiseerd met kleine, elkaar versterkende initiatieven, is het investeren in recreatieve voorzieningen economisch interessant. Binnen de gemeente liggen veel kansen die nu onvoldoende worden benut. Het verbinden van voorzieningen en het benutten van de bestaande potentiële kwaliteiten kan bijdragen aan de verdere uitbouw van de recreatiesector. Het is bij alle projecten van belang dat initiatieven niet los van elkaar worden ontwikkeld, maar in verband met elkaar worden gebracht, om zo elkaar te versterken.

V ERBINDEN KLEINSCHALIGE VOORZIENINGEN Grootschalige, zelfstandige projecten passen volgens het CDA niet in het landschap en niet bij de huidige markt. Kleinschalige voorzieningen hebben moeite zelfstandig te overleven. Door bij elkaar aan te sluiten in een toeristisch netwerk worden het totale aanbod veel interessanter voor de toerist.

H ET WATER MEER BENUTTEN VOOR DE RECREATIE . De veiligheid voor de recreatie en watersport is beter gewaarborgd als beroepsvaart en recreatievaart zoveel mogelijk gescheiden varen. Geen beroepsvaart meer door het Nationale Park de Alde Feanen. Het mooie gebied is er niet geschikt voor. Ideaal zou een alternatieve vaarweg zijn voor de beroepsvaart naar Drachten. Op het Nationaal Park de Âlde Feanen na lijkt het landschap de rug te hebben gekeerd naar het water. Het CDA wil dit veranderen door een visie te ontwikkelen waarbij vanaf het water naar de recreatieve potenties wordt gekeken. De oever en het water vanaf Fonejachtbrug via Burgumer Ee en Burgumer Mar naar de Kuikhoornstervaart heeft enorme potentie. Ook wil het CDA de

17

verbinding tussen de Grutte Wielen en de Kuikhoornstervaart beter bevaarbaar maken voor de kleine waterrecreatie.6

B ESTAANDE RECREATIEVE PADENNETWERK VERSTERKEN . Het bestaande paden netwerk kan worden versterkt en uitgebreid met bijvoorbeeld de historische Noord Zuid verbinding over land, het Muontse-kuierpaed van het Kleaster Burgum naar Rinsumageest en verder noordwaarts. Aan dit soort paden kunnen activiteiten worden ontplooid, thematisch, recreatief of (boeren)bedrijven die periodiek de deuren open zetten voor publiek. De verkoop aan straat, kenmerkend voor de Wâlden, zal ook worden aangemoedigd langs deze paden.

WURK EN WOLFEART L OKALE ECONOMIE Een florerende lokale economie met voldoende werkgelegenheid is belangrijk voor de leefsituatie en het welbevinden van de burgers. Het CDA wil daarom dat de gemeente ruimte geeft voor een goede economische ontwikkeling. De gemeente moet daarvoor voorwaarden scheppen, voorzieningen treffen en stimulerend optreden .

U ITWISSELING GEMEENTE - BEDRIJVEN Er moet goede afstemming zijn tussen gemeente en bedrijfsleven over de lokale economie Voor een goed begrip over en weer is het goed eens een uitwisselingsprogramma te hebben tussen gemeente en bedrijfsleven. Gemeente en bedrijfsleven hebben een gezamenlijk belang bij het stimuleren van de lokale economie. Hierover moet goed overleg plaatsvinden. Met begrip voor elkaars positie zal er meer geïnvesteerd dienen te worden in onderlinge samenwerking. Een goede vorm hiervoor kan zijn een uitwisselingsprogramma’s tussen bedrijfsleven en gemeente. Hieraan verbonden zijn ook thema’s zoals leerwerkplekken, inzet van medewerkers van de sociale werkvoorziening, of Wajongjongeren en social return. TECHNISCHE VAKKEN IN HET ( BASIS ) ONDERWIJS

Het is belangrijk dat er meer aandacht komt voor techniek in het (basis)onderwijs. Er is nu al een tekort aan mensen met een technische opleiding. Dat zal de komende jaren naar verwachting sterk toenemen. De techniek biedt daardoor belangrijke mogelijkheden voor nieuwe

6

Dertien dorpen in Noordoost Friesland schetsen in hun Dorpenvisie nieuwe kansen voor recreatie, werk en wonen in "Wetterwâlden Bûtenfjild”. 18

werkgelegenheid, ook in onze gemeente. Toch kiezen de meeste jongeren niet voor een technische opleiding. Techniek is niet “in”. Het is daarom belangrijk al in het basisonderwijs aandacht te schenken aan techniek, zodat kinderen zelf ontdekken dat het ook leuk is. REGIONALE AFSPRAKEN VOOR WERKGELEGENHEID

Er moeten regionale afspraken worden gemaakt over bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid. De economie wordt niet beperkt door gemeentegrenzen. Samenwerking met andere gemeenten is van belang. Voor onze gemeente betreft dat vooral samenwerking met de buurgemeenten Leeuwarden en Smallingerland en samenwerking in het kader van Netwerk Noord-Oost Friesland. Het CDA stuurt daarom aan op goede afspraken.

O PKNAPPEN BEDRIJVENTERREINEN Het CDA koestert de bestaande bedrijven in de gemeente Tytsjerksteradiel. Het gemeentelijk beleid zal daarop toegespitst moeten zijn. Bedrijventerreinen zullen een uitnodigende uitstraling moeten hebben. Revitalisering is daarom belangrijk. Dat heeft voorrang boven aanleg van nieuwe bedrijventerreinen, zolang de bestaande terreinen voldoende capaciteit bieden. INSPELEN OP KANSEN NIEUWE BEDRIJVIGHEID VIA DE CENTRALE AS EN HET PM KANAAL.

Door de investeringen aan het PM kanaal en door de aanleg van Centrale As krijgt de infrastructuur in onze gemeente, met name in Burgum en Hurdegaryp een geweldige stimulans. Burgum ligt als een schakel in deze infrastructuur en dient optimaal in te kunnen spelen op de nieuwe mogelijkheden. Het CDA heeft de plannen voor een krachtige ontwikkeling van Burgum altijd positief ondersteund. De plannen voor het nieuwe waterfront zien wij als een eerste stap voor een nieuw elan van Burgum. Het CDA wil dit proces versterkt doorzetten. Ondernemers en gemeente moeten door innovatieve organisatievormen hier gezamenlijk de schouders onderzetten. Wij willen hiervoor creatieve en flexibele regelgeving introduceren.

19

RUIMTE BIEDEN AAN STARTENDE ONDERNEMERS In onze gemeente zullen wij het vooral moeten hebben van bestaande en startende ondernemingen. Starters kunnen uitgroeien tot bedrijven die de nodige werkgelegenheid bieden. Zij moeten daarom volop gefaciliteerd worden door de gemeente. Zij moeten ook de mogelijkheid hebben om te starten vanuit de woonsituatie, waar dat verantwoord is. Verder pleit het CDA ervoor om bedrijfsverzamelgebouwen voor starters mogelijk te maken om daarin een bedrijf te beginnen. Leegstaande bedrijfsgebouwen kunnen hiervoor benut worden.

I NNOVATIE STIMULEREN MET INTERNET EN EEN INNOVATIEHUIS De maatschappij verandert snel. Bestaande techniek is snel verouderd. Het CDA wil ook in onze gemeente initiatieven stimuleren die gericht zijn op innovatie. In de komende periode zullen de mogelijkheden van een innovatiehuis onderzocht. De resultaten van het innovatiehuis in Achtkarspelen worden hierbij betrokken. Daarnaast wil het CDA dat er voor alle bewoners, scholen en bedrijven snel internet beschikbaar komt, als toegang tot de digitale snelweg.

L OKALE ONDERNEMERS MOETEN REËLE KANSEN HEBBEN BIJ HET INKOOPBELEID VAN DE GEMEENTE Waar dan kan moet werk binnen de regio worden gehouden. Bij de uitvoering van gemeentelijke werken vindt het CDA dat er aandacht moet zijn voor lokale bedrijven. Het CDA maakt zich er daarom sterk voor dat de gemeente in haar inkoopbeleid lokale ondernemers binnen de wettelijke kaders een goede en eerlijke kans biedt. Uiteraard moet dit binnen de wettelijke kaders gebeuren en moet het concurrentie-aspect duidelijk blijven meespelen.

S OCIAL RETURN 7 IS NODIG OM BEPAALDE MENSEN OOK KANS OP WERK TE GEVEN Mensen in achterstandssituaties, waaronder mensen zonder werk en mensen met beperkingen, moeten ook mee kunnen doen aan het arbeidsproces. Zonder stimulans van de overheid hebben zij, vooral in de huidige economische situatie, echter nauwelijks kans. Het is daarom belangrijk bij alle grotere gemeentelijke inkopen en aanbestedingen social return toe te passen: bedrijven moeten één of meer mensen uit die doelgroepen in dienst nemen. Maar het is wel maatwerk. Per situatie moet dit concreet worden gemaakt.

7

De rijksoverheid neemt sinds 2011 bij inkopen en aanbestedingen 'social return' als contractvoorwaarde op. Deze maatregel houdt in dat het Rijk bij aanbestedingen boven de 250.000 euro in het contract opneemt dat er bij de uitvoering van de opdracht ook mensen moeten worden ingezet met een grote(re) afstand tot de arbeidsmarkt. 20

DE BESTAANDE DETAILHANDEL BEHOUDEN EN VERSTERKEN Het CDA wil de bestaande middenstand in de dorpen behouden, ook in kleinere dorpen. Winkelen in Burgum moet een beleving worden. In het winkelcentrum van Burgum moet daartoe gevarieerd aanbod van detailhandel en horeca gestimuleerd worden met ondersteunende activiteiten. Het CDA is daarom voorstander van een reclamefonds, zodat ook de landelijke ketens mee betalen aan de activiteiten van het winkelcentrum. Het CDA wil dat de gemeente samen met de ondernemers het `nieuwe winkelen´ via de sociale media stimuleert. Dit zal de centrumfunctie van Burgum versterken. Het CDA is geen voorstander van koopzondagen in de gemeente Tytsjerksteradiel. Een belangrijk voordeel van Burgum is en blijft het gratis parkeren in het centrum.

TOERISME VERDER STIMULEREN Op het terrein van het toerisme heeft de gemeente Tytsjerksteradiel veel te bieden. De omgeving van onze gemeente, tusken wald en wetter, leent zich uitstekend voor recreëren. Het CDA wil de lokale initiatieven op het terrein van toerisme stimuleren. In dat verband is het ook de moeite waard na te gaan of de voormalige zuivelfabriek in Burgum met het bijbehorend terrein een recreatief/toeristische bestemming kan krijgen.

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN Het CDA ziet de burger als mens en niet alleen maar als consument. Naast kwaliteit/prijs afwegingen moeten ook de sociale, ecologische en ethische aspecten doorklinken. De economie moet zich ontwikkelen tot een duurzame economie. Het CDA is daarom voorstander van maatschappelijk verantwoord ondernemen

O NDERZOEK NAAR HET STARTEN VAN EEN DUURZAAMHEIDSBEDRIJF IN T YTSJERKSTERADIEL Het gebruik van fossiele brandstoffen voor energie is eindig. Er zou daarom door de rijksoverheid met volle kracht moeten worden ingezet op duurzame energievoorziening. Maar dit komt, ook vanuit de markt, nog maar langzaam, gebrekkig en versnipperd van de grond. Het CDA vind het gewenst dat initiatieven voor het lokaal opwekken van energie, pro-actief ondersteund worden door de gemeente. Ook de gemeentelijke gebouwen worden hierbij betrokken.

21

DE GEMEENTE GEMEENTE GAAT VERANDEREN : MINDER UITVOERING EN MEER ONDERSTEUNING

Uitgaande van meer “eigen kracht” van de burgers en meer “mienskip” zal de rol van de gemeente veranderen. De uitvoering van verschillende taken zal (meer) worden overgelaten aan burgers, buurten en dorpen. In plaats daarvan zal de rol van de gemeente meer ondersteunend en begeleidend worden, zowel naar individuele burgers als naar georganiseerde verbanden binnen de gemeente. Deze civil society vraagt dat er duidelijke afspraken moeten worden gemaakt wie waar verantwoordelijk is. Het betekent ook een cultuuromslag. Zowel bestuurders als ambtenaren moeten leren op afstand te blijven en keuzes van burgers en organisaties te accepteren, ook als die als minder wenselijk worden ervaren. Een en ander zal ook gevolgen (kunnen) hebben voor de structuur van de gemeentelijke organisatie en de wijze waarop gewerkt wordt. Het is nodig dat een en ander planmatig en systematisch wordt opgezet en uitgevoerd.

OVERHEIDSPARTICIPATIE Ook in de vorige periode (2010-2014) hamerde de CDA-fractie op het begrip “overheidsparticipatie”, wat veronderstelt dat je als gemeente bereid bent echt aan te sluiten bij wat er in de samenleving aan initiatieven gebeurt. Dat je de creativiteit én reeds bestaande initiatieven als basis neemt voor jouw doen en handelen als gemeente. Dat je met nota’s en beleid afzakt tot het doe-niveau van de initiatiefnemers. Dat je minder bestuurt en meer bemiddelt, meer verbindt en matcht, open en nieuwsgierig, zonder agenda. Als gelijkwaardige partner van maatschappelijke instellingen, informele netwerken en sociaal ondernemende burgers. Dat je bestuurskracht richt op ‘het vergroten van de kracht van de gemeenschappen en van daaruit pas op het bestuur en de ambtelijke organisatie…’

KANTELING Dat vereist een kanteling in het denken en handelen van ambtenaren. Onder leiding van de CDA-wethouder is in 2011 deze kanteling in gang gezet. Hij is zelfs landelijk ambassadeur van de kanteling geworden. Dit moet met kracht worden voortgezet in 2014-2018.

S AMENWERKING MET ANDERE GEMEENTEN Om de toenemende taken van de gemeente op goede wijze te kunnen blijven uitvoeren en uit een oogpunt van kostenbeheersing is nadere samenwerking met andere gemeenten zonder meer noodzakelijk. Verdere samenwerking met preferente partner Achtkarspelen ligt daarbij als eerste voor de hand.

22

Op dit moment is er geen aanleiding voor een fusie van onze gemeente met één of meer buurgemeenten. Tytsjerksteradiel heeft voldoende omvang en is voldoende solide om op eigen kracht te kunnen functioneren. Die zelfstandige positie kan worden versterkt door goede vormen van samenwerking. Maar in de nieuwe raadsperiode zullen naar verwachting verschillende nieuwe gemeentelijke fusies in Fryslân plaatsvinden, waardoor meerdere grotere gemeenten gaan ontslaan. Dit kan aanleiding zijn voor heroriëntatie op de positie van onze gemeente. Ook kan na verregaande ambtelijke integratie met Achtkarspelen de situatie ontstaan dat bestuurlijk fusie inhoudelijke en financiële voordelen biedt voor onze inwoners. Het is reëel deze mogelijke ontwikkelingen onder ogen te zien en dit niet te negeren. Wanneer er aanleiding voor is zal daarom open over fusie gesproken moeten kunnen worden. Onze gemeente doet actief mee in de ANNO (samenwerking gemeenten in Noordoost Fryslân). Het vastgestelde sociaaleconomisch masterplan voor Noordoost Fryslân ziet het CDA als basis voor een versterking van de ontwikkeling van de regio. Met Leeuwarden wordt samengewerkt in de Stadsregio. Hier willen we een taakverdeling realiseren tussen stads- en plattelandsgemeenten met erkenning van elkaars specifieke kansen en mogelijkheden. Zo kunnen er in de toekomst op verschillende terreinen samenwerkingsverbanden ontstaan met andere gemeenten, zoals op het gebied van politie, brandweer, milieuzorg, jeugdzorg. De gemeente is de democratisch gelegitimeerde bestuurslaag, die het dichts bij de mensen staat, vindt het CDA. Er moet dus pas “opgeschaald” worden naar een intergemeentelijke laag, als dat noodzakelijk is, of voorgeschreven door een hogere overheid. OMBUIGINGEN NIET TEN KOSTE VAN DE BURGERS

Naast de bezuinigingen op sociaal gebied krijgt de gemeente ook te maken met andere kortingen door het rijk. Om financieel gezond te blijven moet zullen daarover nieuwe keuzes moeten worden gemaakt. Naar de mening van het CDA moet eerst worden gekeken naar formatieve en materiële besparingen o.a. als gevolg van samenwerking. In tweede instantie kan worden gekeken naar taken die eventueel geschrapt kunnen worden of aan anderen worden overgelaten. Extra lastenverhoging voor de burger zou pas als laatste moeten worden aangegrepen.

23

SAMENSTELLING COMMISSIE De commissie die dit programma samenstelde bestond uit Siebren Baars, Teye Dijk, Frans Haenen, Age Kramer, Henk Siegers, Jan Sytsema, Ans Tamminga, Nico Tilstra, Albert Visser en Dieuwke de Vries. Veel leden en niet-leden, en ook de fractie en het bestuur, hebben bijdragen geleverd in expert-bijeenkomsten of hebben advies gegeven over de tekst en de vormgeving, Daarvoor is het CDA-Tytsjerksteradiel hen veel dank verschuldigd.

24