CARDIOVASCULAIRE ZIEKTE Overzicht
1 CORONAIRE HARTZIEKTE
2 HYPERTENSIE
wat is CHD? De rol van stress Vrouwen en chd Box: kunnen kwaliteiten van mannen en vrouwen een effect hebben op gezondheid? Cardiovasculaire reactiviteit, persoonlijkheid en CHD Box: vijandigheid en cardiovasculaire ziekte Wie is er vijandig? Ontwikkeling van antecedents Uiten vs harboring vijdandigheid Vijandigheid en sociale relaties Vijandigheid en reactiviteit Mechanismes die reactiviteit en psychologische factoren linken Depressive en CHD Andere psychosociale risicofactoren en CHD Box: coronaire hartziekte en het weg Modificatie van CHD; risico gerelateerd gedrag Aanpassen van vijandigheid Management van hartziekte Rol van uitstellen Begin behandeling Cardiale rehabilitatie Behandeling met medicatie Diet en activiteit level Stressmanagement Depressie Problemen van sociale steun Box: hartpatiënt terug aan het werk
wat is hypertensie meting van hypertensie oorzaak van hypertensie relatie van stress met hypertensie onderzoek naar stress en hypertensie psychosociale factoren en hypertensie stress en hypertensie bij afr.amer. john henryisme behandeling van hypertensie medicatie CBT Evaluatie van CBT interventeis Problemen in behandeling van hypertensie Verborgen ziekte Voorgeschiedenis
3 BEROERTE
risicofactoren van beroerte gevolgen van beroerte interventies
4 DIABETES types diabetes gezondheidsimplicaties van diabetes problemen in zelf-management interventies
1 CORONAIRE HART ZIEKTE grootste doodsoorzaak in VS vroeger geen grote oorzaak van ziekte en dood omdat mensen toen sneller stierven van infecties meeste mensen leefden niet lang genoeg op hartziektes te krijgen de ziekte van modernisatie door veranderingen in eetgewoontes door minder activiteit belangrijke chronische ziekte
I.
WAT IS CHD?
= algemene term voor ziektes die veroorzaakt worden door artherosclerose door vernauwing van aders is er minder flow van zuurstof en voedingsstoffen tijdelijk te weinig zuurstof in het hart veroorzaakt pijn: angina pectoris (straalt uit over borst en arm) bij ernstige deprivatie ontstaat er een hartaanval (myocardiaal infarct) factoren die een invloed hebben: immuunsysteem en ontstekingsprocessen proinflammatoire cytokine IL-6 speelt belangrijk rol bij hartziekte en artherosclerose en plaques predictor van hartziekte is leven van C-reactieve proteïnes hoge bloeddruk diabetes roken obesitas hoge cholesterol lage levels van fysieke activiteit luchtvervuiling identificeren van patiënten met metabolisch syndroom helpt hart aanvallen voorspellen = diagnose wanneer een persoon drie of meer van volgende problemen heeft: obesitas, hoge bloeddruk, lage HDL (goede cholesterol), moeite om suiker in bloed te metaboliseren (indicator van diabetes), hoge levels van triglyceriden (relatie met slechte cholesterol), hoge cardiovasculaire reactiviteit à belang van routine screening en onderzoeken C-reactieve proteïnes bij middenvolwassenheid ‘het zit in de familie’ à genetische predispositie van cardiovasculaire ziekte invloed van lage SES en een moeilijke familiale omgeving in de kindertijd stress, moeite voor sterke relaties op te bouwen belangrijke reden waarom SES en sociale steun belangrijk is alles risicofactoren samen voorspelt maar half van de diagnoses van CHD, veel factoren geen duidelijke oorzaak
II.
DE ROL VAN STRESS
Belangrijke link tussen chronische stress en life events met CHD Cardiovasculaire reactiviteit ontstaat door stress à invloed op CHD Kan door verlengde recovery periode Cardiovasculaire activatie bij stress; er ontstaat vagale modulatie van sympatische reactiviteit (hart rate) Acute stress zoals emotionele druk, woede, opwinding, negatieve emoties, uitbarstingen van activieit kunnen bijdragen aan plotse klinische events (vb hart aanval)
Reactiviteit tot stress en coping via vijandigheid kan interactie hebben met andere risicofactoren zoals cholesterol Stress is gelinkt aan ontsteking in het algemeen Hoe groter de chronische stress er ervaren wordt, hoe lager de persoon vaak op de SES ladder is. CHD is een ziekte van modernisatie en industrialisatie Stress op het werk is belangrijke factor; risicofactoren zoals hoge eisen van werk en thuis, lage controle, discrepantie tussen educatie en eisen van het werk, lage jobzekerheid, weinig sociale steun op het werk, hoge werkdruk, … Onderzoek naar inbalans tussen controle en eisen van het leven is een risico voor artherosclerose (kamarack) Stress door sociale instabiliteit is gelinkt met hogere CHD (vb Migranten) Slechte sociale steun is ook een voorspeller voor verhoogd risico
III.
VROUWEN EN CHD
CHD grootste doodsoorzaak van vrouwen in VS ea goed ontwikkelde landen Ontstaat vaak veel later bij vrouwen dan bij mannen Maar meer vrouwen sterven aan een hartziekte dan mannen Onderzoek is vaak gefocust op mannen, weinig is geweten over patronen bij vrouwen Vooral discrepantie omdat vroege sterfte van cardiovasculaire ziekte minder vaak voorkomt dan bij mannen (women get sick, men die) Vrouwen zijn wel meer beschermd tijdens jongere jaren dan mannen (tegen hartziekte) Reden: hogere levels van lipoproteïne (HDL) dat gelinkt is aan premenopausale hogere levels van oestrogeen Oestrogeen vermindert arousal van sympatisch zenuwstelsel à beschermende factor tegen hartziekte Voor menopauze hebben vrouwen kleinere verschillen in bloeddruk, neuroendocrien, metabolische reacties op stress dan oudere vrouwen en mannen na menopauze wel groter risico (bijkomen gewicht, verhoogde bloeddruk, verhoogde cholesterol en triglyceriden) de relatie tussen oestrogeen en hartziekte is niet duidelijk dus ERT, HRT helpt niet tegen hartziekte (fabel)
minder interventie en onderzoek bij vrouwen dus vrouwen worden minder gewaarschuwd ,krijgen minder informatie, etc. En vaak geen of verkeerde diagnose voldoende beweging, lagere cholesterol en triglyceriden, sociale steun (vooral in huwelijk) zijn beschermende factoren voor vrouwen vijandigheid gelinkt met slecht cardiovasculair herstel na stress en slechtere prognose. Ook woede en metabolisch syndroom voorspelt progressie van artherosclerose Depressie is ook een belangrijke risicofactor bij vrouwen Lage SES (cf hierboven) en stress op het werk Box: kunnen kwaliteiten van mannen en vrouwen een effect hebben op gezondheid? Onderzoek vooral gedaan naar risicofactoren die zowel bij man als vrouw aanwezig zijn. Maar er kunnen enkele persoonlijkheidsfactoren zijn die typisch mannelijk of vrouwelijk zijn, die ook een belangrijke risicofactor is. Agency (focus op zichzelf) vs communion (focus op anderen) Unmitigated communion (extreme focus op anderen en uitsluiten van focus op zichzelf) Mannen scoren hoger op agency dan vrouwen. Agency link met betere gezondheid Communion is hoger bij vrouwen en meer negatievere uitkomsten.
IV.
CARDIOVASCULAIRE REACTIVITEIT, PERSOONLIJKHEID EN CHD
Woede en vijandigheid belangrijke risicofacctoren Uiten van woede is potentiele risicofactor en predictor voor overlevingskansen en potentiële trigger van een hartaanval. Woede en vijandighed hangt samen met hypertensie, hogere cytokines, metabolisch syndroom Cynische vijandigheid (suspicious, resentment, frequente woede, antagonisme, wantrouwen, negatieve overtuigingen over de wereld, perceptie dat andere bedreigend zijn, verbaal agressief, tegenstrijdig gedrag) à moeite met sociale steun die ze nodig hebben uit omgeving (zowel uit omgeving halen als gebruiken), meer conflict met andderen, meer negatieve affectiviteit, meer slaapstoornissen à hoger risico in algemeen Vijandigheid in combinatie met defensief zijn is problematisch .
WIE IS ER VIJANDIG?
Meer mannen dan vrouwen Meer Afr.Am. Meer lage SES Metingen bij jonge jongens kan predictor zijn voor latere vijandigheid (niet bij meisjes)
ONTWIKKELINGS-VOORGESCHIEDENIS
Vijandigheid hangt samen met oppositionele oriëntatie tov mensen dat vaak ontwikkelt in kindertijd Hangt samen met emoties van onzekerheid en negatieve emoties tov anderen Opvoedingsstijl heeft belangrijke invloed Omgeving in het algemeen tijdens de kindertijd Vijandigheid zit in de familie, heeft genetische en omgevingsinvloeden Hyperactiviteit bij kinderen is ook een predictor voor cardiovasculaire ziekte
UITEN VS. BINNENHOUDEN VAN VIJDANDIGHEID
Uiten van vijandigheid (woede, cynisme) meer geassocieerd met cardiovasculaire reactiviteit Onderdrukken van woede en vijandige attitudes bij vrouwen invloed op artherosclerose
VIJANDIGHEID EN SOCIALE RELATIES
Meer interpersoonlijk conflict, minder sociale steun hangt samen met vijandigheid Reactiviteit is nog hoger tijdens periodes van conflict
VIJANDIGHEID EN REACTIVITEIT
Vijandige persoonlijkheid zoekt ook vaak meer problemen op in het dagelijks leven Onduidelijk of CHD risico veroorzaakt wordt door problemen in sociale steun, door de woede zelf of door onderliggende cardiovasculaire reactiviteit die uit vijandigheid ontstaat
Cardiovasculaire reactiviteit in sociale situaties legt de relatie tussen vijandigheid en ontwikkeling van CHD uit (Guyll) Chronische vijandigheid toont meer fysieke reacties in respons tot interpersoonlijke stressoren Type A slechte antagonische respons tot sympathische activiteit die ontstaat bij stress Bij provocatie grotere en langer durende bloeddruk Verschillende patronen van immuunsysteem activatie die ontstaat uit sympathische activatie Relatie tussen vijandigheid en ontstekingsprocessen Relatie woede en depressie, vijandigheid voorspelt hogere levels van C-reactieve proteïne Reactiviteit-vijandigheid relatie moet gezien worden als eebn biopsychosociaal proces
MECHANISMES DIE REACTIVITEIT EN PSYCHOLOGISCHE FACTOREN LINKEN Stress kan voor vasorestrictie (samendrukken van aders) in perifere gebieden van het hart zorgen en ondertussen ook het hartritme versnellen. Met als gevolg dat de persoon meer en meer bloed door de krimpende aders wil duwen. Dit zorg voor wear en tear van de aders en het hart. (Sloan)
Catecholamines hebben een direct chemisch effect op bloedaders. Schommelingen in de levels hiervan (bij chronische stress) kan voor continue veranderingen in bloeddruk zorgen. Heeft invloed op veerkracht van aders. Sympatische activatie zorgt voor lipids in bloedstroom dat bijdraagt aan artherosclerose. Stress en angst is gelinkt aan het hart door veranderingen in bloed coagulatie en fibrinolytische activatie. Stress invloed op immuuncellen (infectie en ontsteken), meer activatie van leukocyten (witte bloedcellen) en verhoogde ontstekingsreacties die bijdragen aan schade en plaque in de aders
V.
DEPRESSIE EN CHD
Wisselwerking tussen depressie en CHD Depressie is een onafhankelijke risicofactor voor CHD (staat los van andere risicofactoren) Link tussen symptomen van stress en metabolisch syndroom Tussen depressie en cardiovasculaire ziekte Tussen depressie en hartfalen Tussen depressie en waarschijnlijkheid vana hartaanval Tussen hopeloosheid en hartaanval Link met C-reactieve proteïnes, artherosclerose, ontsteking in het algemeen, metabolisch syndroom Antidepressiva kunnen zich gedragen als bloedverdunners
VI.
ANDERE PSYCHOSOCIALE RISICOFACTOREN EN CHD
Coping Angst Spanning Hulpeloosheid Pessimisme Rumineren Psychiatrische stoornissen Sociale dominantie (patroon in poging om sociale interacties die gebeuren door verbale competitie, snel spreken, iemand onderbreken Vitale uitgeputheid (extreme vermoeidheid, gevoel verslagen te zijn) Verhoogde irriteerbaarheid Sociale isolatie Positieve emoties en optimisme zijn een bescherming tegen depressieve symptomen en hartziekte en ontwikkeling van CHD op zich
VII.
MODIFICATIE VAN CHD; RISICO GERELATEERD GEDRAG
Sporten, Roken, Eten Interventies moeten zich focussen op kwetsbaarheid, controleren van risicofactoren, slechte gewoontes Aanpassen van vijandigheid (want duidelijk aangetoonde relatie) Interventies met principes van relaxatie, ademhalingsoefeningen, progressieve relaxatie, meditatie, ea. Aanpassing van spreekstijl bij vijandige individuen, management van reacties op stress.
VIII.
MANAGEMENT VAN HARTZIEKTE
ROL VAN UITSTELLEN Vaak uitstellen van behandeling zoeken. Symptomen zijn vaak silent killers Kleine hartaanvallen ervaren tussendoor Belang van herkennen van symptomen en kenmerken
BEHANDELING CABG: bypass, behandelt blockages in belangrijke aderen Gevolgen van een hartaanval: Belangrijke complicatie is vaak ischemia (zuurstoftekort) PTSD is mogelijk
Psychologische problemen zoals nachtmerries, angst, depressie, lage verwachting van herstel
CARDIALE REHABILITATIE Nadat acute fase voorbij is, kunnen patiënten aangemoedigd worden om terug actief te zijn Definitie cardiale rehabilitatie: actief en progressief proces waarbij individuen met een hartziekte proberen op optimale fysiek, medische, psychologische, sociale, emotionele, werk-gerelateerde en economische status te verkrijgen. Doel: symptomen verminderen, ernstigheid van ziekte verlagen, vermijden van meer progressie van de ziekte, promoten van psyhologische en sociale aanpassing. Succes wordt bepaald door actieve participatie en commitment van de patiënt Ook de overtuiging van de patiënt zelf om te herstellen, self-efficacy is belangrijk. Actieve deelname aan interventies heeft positief effect op het proces. Componenten: sporten, psychologische counseling, support groepen, voedingscounseling, psychoeducatie,.. interventies rond risico’s, training, werk, emotionele stress kan beginnen box: beeld van eigen hart box: hartpatiënt terug aan het werk
BEHANDELING MET MEDICATIE Medicatie tegen klonters Betablockers Aspirine Stanins: invloed op cholesterol
DIEET EN ACTIVITEIT LEVEL Gezondere voeding Mate van alcohol Cholesterolgehalte hangt af van voeding
STRESSMANAGEMENT DEPRESSIE BEHANDELEN PROBLEMEN VAN SOCIALE STEUN Omgeving ook benaderen. Cardiale invaliditeit: kan gevolg zijn van een hartaanval. Zowel patiënt als partner ziet de persoon als iemand met lagere mogelijkheden. Belangrijk om dit probleem ook aan te pakken. CPR: training van omgeving in EHBO voor noodgevallen
2 HYPERTENSIE I.
HOE IS HYPERTENSIE GEMETEN
levels van sytolische en diastolische bloeddruk door een sphygmomanometer systolische bloeddruk is de grootste kracht die ontwikkelt tijdens contractie van de ventrikels van het hart diastolische bloeddruk is druk in arterieën wanneer een hart ontspant systolische bloeddruk milde hypertensie tussen 140 en 159 matige hypertensie tussen 160 en 179 ernstige hypertensie > 180 onder de 120 houden is het beste. Personen met risico voor hoge bloeddruk tonen trager herstel van sympatische arousal Langere periode na stressor van hogere bloeddruk, hogere reactiviteit
II.
OORZAAK VAN HYPERTENSIE
falen van de nieren 90% van de gevallen ‘essential’; ongekende oorzaak risicofactoren wel gekend: temperament als kind, gewicht, reactiviteit van bloeddruk in jongere jaren voorspelt bloeddruk op latere leeftijd, genetische mechanismes, voor 50 mannen hoger risico, na 50 zowel man als vrouw hoger risico, lage SES, emotionele factoren, familiale omgeving (stressvol, vijandig, weinig sociale steun), sociale competentie en vaardigheden hebben een beschermende factor (belang interventie in omgeving van kinderen en adolecenten gericht om woede/vijandigheid en communicatie)
III.
RELATIE TUSSEN STRESS EN HYPERTENSIE
herhaaldelijke blootstelling aan stressoren verhoogt bloeddruk en kan chronische hoge bloeddruk ontwikkelen hoge bloeddruk door stress in sociale conflicten of werkgerelateerd (Pickering) onderzoek verschillende methodes: in een labo stressvolle omstandigheden zoals stressvol werk en daar onderzoeken van bloeddruk onderzoeken in natuurlijke settings mensen met hypertensie hebben hogere bloeddruk reacties op stressoren dan andere personen (zowel passieve stressoren die geen actie nodig hebben als actieve stressoren die wel actie (gedragsmatige reactie) nodig hebben)
IV.
PSYCHOSOCIALE FACTOREN EN HYPERTENSIE
kenmerken van persoonlijkheid (woede, vijandigheid) sociale steun SES (stress en hypertensie bij Af.Am) John Henryisme à relatie van bloeddruk, stress en zwarte mensen
V.
BEHANDELING VAN HYPERTENSIE
lage sodium in voeding alcohol verminderen gwicht caffeïne medicatie CBT Combinatie van CBT en medicatie goede behandeling.
VI.
PROBLEMEN IN BEHANDELEN VAN HYPERTENSIVE
- verborgen ziekte - ontwikkeling: ‘symptoomvrije ‘ ziekte, niet weten wanneer bloeddruk hoog is (correlatie tussen overtuiging dat bloeddruk hoog is en dat bloeddruk effectief hoog is, is laag) à hierin psycho-educatie belangrijk voor het leren herkennen van hoge bloeddruk
3 STROKE/BEROERTE derde grootste doodoorzaak van VS door stop in bloedtoevoer naar de hersenen; een bepaald gebied van de hersenen door artherosclerose of hypertensie; bloedkonter (thrombi) of circulerende bloedklonters (emboli) die bloedtoever blokkeren. Kan ook veroorzaakt worden door cerebrale bloeding door een bloedvat dat breekt. Kan leiden tot beperkingen of dood. Aspirine vermindert risico’s.
I.
RISICOFACTOREN VAN BEROERTE
overlappen met risicofactoren van hartziekte in het algmeen. Sommige factoren door erfelijkheid, andere door levensstijl, nog andere geen duidelijke oorzaak. Kans verhoogt met de leeftijd en komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen. Ook depressie is hier weer een risicofactor.
II.
GEVOLGEN VAN BEROERTE
effect op alle aspecten van het leven: persoonlijk, sociaal, beroepsleven en fysiek het kan ook voorkomen bij jongere mensen (hoewel het meestal bij mensen is die al met pensioen is) leidt bijna altijd tot verhoogde afhankelijkheid van anderen PROBLEMEN :
- motorische problemen - cognitieve problemen - emotionele problemen - relationele problemen
III.
INTERVENTIES
4 benaderingen: psychotherapy (oa ook behandeling voor depressie) cognitieve remediële training om intellectueel functioneren te hertellen kinesitherapie (training van specifieke vaardigheden) aanpassing in omgeving (structuur) om te capaciteiten van de patiënt te stimuleren meestal groepstherapie nieuwe vorm: neurorehabilitatie (obv plasticiteit) meeste herstel binnen de 6 maanden, maar nu ook nog aanpassingen mogelijk erna (welliswaar in mindere mate)
4 DIABETES derde meest voorkomende chronische zeikte in VS verhoogd risico op hypertensie en beroerte chronische ziekte met beperkte carbohydraat (een proteïne) en vet metabolisme dat ontstaat door te weinig secretie van insuline of insuline resistentie. Glucose zorgt voor energie in cellen; circuleert door bloed en wordt geregeld door insuline. Teveel wordt opgeslagen. Insuline is een hormoon dat geproduceerd wordt door beta cellen (pancreas). Door tekort aan insuline blijft glucose in het bloed en komt het niet in de cellen (hyperglycemie). Daardoor signaal naar hypothalamus dat er meer voedsel nodig is (vanuit de cellen, want ze krijgen geen glucose)
IV.
TYPES DIABETES
T YPE 1 DIABETES
auto-immuunziekte door abrupte start van symptomen door te weinig insuline dat geproduceerd wordt in de pancreas virale infectie en heeft genetische bijdrage ontwikkelt meestal vrij vroeg in het leven (twee periodes meeste: tussen 5 en 6 of tussen 10 en 13) eerder bij meisjes symptomen: veel urineren, veel dorst en veel drinken, gewichtsverlies, vermoeidheid, zwakte, misselijkheid, geïrriteerd zijn, oncontroleerbaar verlangen naar eten, flauwvallen, … à ontstaan doordat lichaam energie zoekt 10% van alle diabetesvormen, de ergste vorm en meest levensbedreigende vorm TYPE 2 DIABETES
mildere vorm vooral in middelbare en latere leeftijd in combinatie met obesitas (vaak) inbalans tussen insuline productie en insuline responsiviteit
V.
GEZONDHEIDSIMPLICATIES VAN DIABETES
relatie diabetes en verdikken van bloedvaten door opstapeling van afvalstoffen in bloed hoge comorbiditeit van diabetes en coronaire hartziekte risico op blindheid en verminderde doorbloeding van lichaam en bv afsterven van bepaalde lichaamsdelen (vaak amputatie aan benen) the deadly quartet: interabdominaal vet hypertensie verhoogde lipids diabets à metabolisch syndroom belangrijke link met stress: gevoeligere respons tot stress.
VI.
PROBLEMEN IN ZELF-MANAGEMENT BIJ DIABETES
controle van diabetes vraagt actieve zelf-management MANAGEMENT VAN TYPE 1:
glucose levels en insuline onder controle houden MANAGEMENT VAN TYPE 2:
eetgewoontes belangrijk effectieve diabetes management vraagt veel aspecten van gedragsveranderingen en levensstijl PREVENTIE IS BELANGRIJK : GEZONDE LEVENSSTIJL , GEZONDE VOEDING
VII.
INTERVENTIES BIJ DIABETES
CBT, gewichtscontrole, dieet, gezondere levensstijl, stressmanagement, andere aspecten vb depressie aanpakken
