CAPITULATIE OF DIENSTBEVEL: 5 OF 6 MEI 19 45?

CAPITULATIE OF DIENSTBEVEL, 5 OF 6 MEI 1945

pagina 1 van 12

CAPITULATIE OF DIENSTBEVEL: 5 OF 6 MEI 1 9 4 5 ? Wage ning e n e n de laatste o orlo g sdag e n

Dit art ik e l is s am e n g e st e ld d o o r le d en van h et d o cu m en t at ie t eam van d e His t oris ch e Ve re n ig in g Ou d - Wag en in g e n

De be richtg e ving o ve r de g e be urte nis s e n in Wag e ning en op 5 e n 6 me i 1 9 4 5 is tot 1 9 7 5 tame lijk e e ns luide nd g e we e s t. De gangbare ve rs ie is dat Blas ko witz , e

de be ve lhe bber van he t 2 5 Duitse le g e r in We s t- Ne de rland, op 5 me i 1 9 4 5 in ho te l De Were ld in Wag e ning e n capitule e rde maar dat hij he t capitulatie do cume nt to en nie t onde rte kende . Zijn handte ke ning z e tte hij o p 6 m e i in de naas t De We re ld g e le ge n aula van de to enmalige Landbo uwhog e s cho o l (LH). Sinds 1 9 7 5 wordt e r we l ge twijfe ld of die o nde rte ke ning in de aula he e ft plaats ge vo nde n. Ee n ande r pro ble e m vorm t de s tatus van de hande ling e n die op 5 e n 6 me i 1 9 4 5 plaats vonde n. Is e r s prake g ewe e st van capitulatie - waarvan de wettig heid in twijfe l is g e tro kke n - o f van ove rg ave ? Maar e r z ijn me e r vrag e n. Wat is de be te ke nis van de aan Blas kowitz o p 5 me i g e g e ve n be de nktijd e n wanne e r we rd he t capitulatie docume nt ge te ke nd? De aute urs he bben, o p gro nd van re e ds g epublice e rd mate riaal, g e pro be e rd e en lijn vas t te s telle n in he t ve rloo p e n de be te ke nis van de g e beurtenis s e n in Wag e ninge n in he t be gin van m e i 1 94 5 .

http://www.wageningen1940-1945.nl/Capitulatie/CAPITULATIE%20OF%20DIENST... 17 -5-2010


pagina 2 van 12

Hotel de Wereld 5 mei 1945, 16.00 uur.

Twe e pro ble m e n: voe ds e lvo o rz ie ning e n capitulatie Vanaf 20 april 1945 waren de Duitse en geallieerde troepen in Nederland van elkaar gescheiden door de ‘Pantherstellung’ (Gelderse-Valleilinie), die het tracé volgde van de Grebbelinie. De Duitse troepen beheersten alleen nog WestNederland, de geallieerden hadden het grootste deel van Nederland al bevrijd. Langs die linie heerste sindsdien niet formeel maar wel in feite een wapenstilstand. Nu moesten twee urgente problemen worden opgelost. Het eerste was de voedselvoorziening van West-Nederland. De geallieerden wilden leniging brengen in het nijpende voedselgebrek in dat gebied. Het tweede was de wens van de geallieerden om de oorlog zo snel mogelijk te beëindigen, zonder een bloedige en allesvernielende eindstrijd. In beide gevallen was de medewerking van de Duitse tegenstander nodig. Het vraagstuk van overeenstemming over en uitvoering van een plan tot voedseltransport door geallieerde troepen naar West-Nederland werd vrij snel opgelost. Op 28 en 30 april vonden in Achterberg besprekingen plaats tussen geallieerde en Duitse burgerlijke en militaire autoriteiten. Een van de afspraken was dat verder overleg over de voedseltransporten zou plaatsvinden in Wageningen. Waarom werd voor Wageningen gekozen? Daarvoor worden enkele argumenten genoemd, o.a. (a) de plaats lag aan een belangrijke doorgaande weg naar West-Nederland, waarover voedseltransporten konden plaatsvinden, (b) de geallieerde en Duitse stellingen lagen hier vlak bij elkaar zodat snel contact tussen de beide partijen mogelijk was en (c) de stad werd niet bewoond http://www.wageningen1940-1945.nl/Capitulatie/CAPITULATIE%20OF%20DIENST... 17 -5-2010


pagina 3 van 12

door ‘lastige’ burgers, want die waren sinds 1 oktober geëvacueerd. Op 1 mei werd een neutrale zone in de Nude ingericht en op 2 mei ondertekenden de beide partijen in de aula van de Landbouwhogeschool de overeenkomst, die betrekking had op de uitvoering van de voedseltransporten naar het westen. Op 2 mei begonnen die voedseltransporten. Daarmee was de staat van oorlog nog niet beëindigd, want de Duitsers hadden nog niet gecapituleerd. Dat was het tweede probleem waarmee de geallieerden te maken hadden. In de periode 28 april t/m 4 mei 1945 is tijdens diverse ontmoetingen tussen Duitse en geallieerde militairen en het Nederlandse verzet er bij de Duitsers op aangedrongen, te capituleren. Het Duitse burgerlijk bestuur in Nederland (de Rijkscommissaris Seyss-Inquart en de Höhere SS- und Polizeiführer Rauter) had hierover geen zeggenschap, want capitulatie is een militaire aangelegenheid. De commandant van het West-Nederland bezet e

houdende 25 Duitse Leger, kolonel-generaal Johannes Blaskowitz, hield de capitulatie zo lang mogelijk tegen, omdat hij niets voelde voor een capitulatie waarbij ook de Sovjet-Unie was betrokken en hij en zijn leger kans liepen op Russische krijgsgevangenschap. He t e inde van de oo rlog in We s t- Europa: Lüne burg e r He ide 4 me i 1 9 4 5 Toen gebeurde wat in de lucht hing na de capitulatie van Berlijn en van de Duitse troepen in Noord-Italië op 2 mei 1945. Op 4 mei ondertekende een Duitse militaire delegatie een verdrag met de geallieerde bevelhebber Montgomery op de Lüneburger Heide in Noord-West-Duitsland. Enkele onderdelen van dat verdrag worden hieronder aangehaald omdat ze voor de Duitse troepen in Nederland van direct belang waren: 1 . Th e Ge rm an Com m and agre e s t o th e s u rre n de r o f all Ge rm an arm e d force s in HOLLA ND (...).Th e s e f o rce s to lay d o wn th e ir arm s an d to su rre n d er u n co n d itio nally. 2 . All h o s tilitie s (...) t o ceas e at 0 8 .0 0 hrs. British Dou b le Su m m e r Tim e on Satu rd ay 5 May 1 9 4 5. 3 . Th e Ge rm an co m m an d to carry o u t at o n ce , an d wit h ou t arg u m e nt o r co m m e n t, all fu rth e r ord e rs th at will be is s ue d b y the A llie d Powe rs on any s u b je ct. Ter volledigheid: (a) de Duitse vertaling van het document (de Engelse tekst was beslissend; deze heeft in het opschrift het woord ‘Surrender’) begint met: Kap it u lat ion s Urk u n d e d e r g e s am t en De u ts ch e n St re itk räft e in Ho lland (...) (b)



pagina 4 van 12

met HOLLAND is bedoeld Nederland. De conclusies die we kunnen trekken uit de documenten zijn duidelijk: §

De capitulatie op de Lüneburger Heide gold ook voor de Duitse troepen in Nederland. Die behoefden dus niet meer afzonderlijk te capituleren. Vanaf dat tijdstip hadden ze opdrachten van de geallieerden uit te voeren.

§

Er lag een periode van ongeveer een halve dag tussen ondertekening en daadwerkelijke ingang van de capitulatie Dit bericht van de Duitse capitulatie bereikte het opperbevel de Duitse troepen in Nederland in de vroege ochtend van 5 mei, in de vorm van een ‘Blitz’telegram, gedateerd 5 mei 1945, 05.35 uur. Blaskowitz gaf bevel dit bericht aan zijn troepen door te geven en te controleren of men het had ontvangen. Maar hij gaf ook bevel, zich tegen pogingen om de Duitse troepen te ontwapenen, te verzetten. Hieruit blijkt wel dat hij vreesde voor wraakacties tegen zijn troepen, maar niet dat hij zich zonder meer tegen de capitulatie verzette. Wat g e be urde e r in Wag e ning e n op 5 me i? Op 5 mei vonden in Wageningen twee besprekingen plaats tussen geallieerde en Duitse hoge officieren. Die besprekingen waren een uitvloeisel van de Duitse capitulatie op de Lüneburger Heide. Er hoefde in Wageningen niet te worden onderhandeld over een capitulatie van de Duitse bezettingstroepen in West-Nederland. Wat er wel gebeurde in Wageningen staat beschreven in de tekst van De Jong in deel 10 van diens geschiedwerk (blz. 1355-1357), in de tekst van wat het ‘Instrument of surrender’ heet, in twee Canadese verslagen en in een Nederlands krantenartikel. Blaskowitz ging op de avond van 4 mei niet in op geruchten over een Duitse capitulatie. Toen hij de officiële mededeling daarover kreeg, vond hij daarin niets over een door hem gedaan en dringend verzoek, zich niet behoeven over te geven aan de Russen. Toen duidelijk werd dat de geallieerden hiervan niets wilden weten, legde hij zich bij de feiten neer. Hij trachtte echter aan een direct overleg met de geallieerden te ontkomen door zijn chef-staf, luit.-generaal Reichelt naar Wageningen te sturen. Het overleg van Reichelt met de geallieerde vertegenwoordiger, de Canadese luit.-generaal C. Foulkes, begon om 11 uur vm. Foulkes handelde hiermee in overeenstemming met een bevel van zijn meerdere, de Canadese generaal Crerar, die bevelhebber was van de Canadese troepen in Europa, om de overgave van de Duitse troepen in ontvangst te nemen. Generaal Crerar had geweigerd dat zelf te doen wegens



pagina 5 van 12

zijn afkeer van de Duitsers. Dat overleg leverde nog geen definitief resultaat op omdat Foulkes eiste dat Blaskowitz zelf naar Wageningen kwam. Aan dat bevel gaf Blaskowitz gevolg, zodat de besprekingen in de namiddag werden hervat, nu met Foulkes en Blaskowitz in de hoofdrollen. De laatste beantwoordde de direct bij de aanvang van de bespreking op 5 mei in hotel De Wereld aan hem gestelde vraag of hij wilde capituleren met ‘Jawohl’. Dat sluit een latere bedenktijd – althans een afstel van de ondertekening van het capitulatiedocument – vrijwel uit. Wat de context en wat de gang van zaken is geweest tijdens deze middagbespreking laat zich afleiden uit de tekst van het ‘Instrument of surrender’ en uit de verslagen. De capitulatietekst maakt een aantal zaken duidelijk: §

Het opschrift van de Engelse tekst – die de officiële tekst was, de Duitse tekst gold slechts als vertaling – begint met ‘ORDERS’. In tegenstelling tot de tekst van het capitulatieverdrag dat op de Lüneburger Heide werd gesloten, staat in het Wageningse verdrag niets over een capitulatie. Er is slechts sprake van orders, die de geallieerden geven en die de Duitsers hebben op te volgen. Door hun komst naar Wageningen geven die laatsten aan dat nu de geallieerden hun militaire meerderen zijn. De fase van de capitulatie was achter de rug (in het opschrift van de Duitse tekst staat ‘UEBERGABEBEFEHLE’, niet ‘KAPITULATION’).

§

Artikel 2 van de capitulatietekst van 5 mei specificeert welke informatie Blaskowitz zo snel mogelijk moet leveren, nl. alles over de Duitse opstellingen. De geallieerden hadden die informatie nodig om bij hun opmars in West-Nederland, die op 7 mei in de vroegte zou beginnen, niet voor verrassingen komen te staan. Daarom zegt de tekst expliciet dat die informatie op 6 mei, 16.00 uur moet worden geleverd.

§

De artikelen 3 t/m 17 schrijven voor hoe de Duitse troepen zich na hun overgave hebben te gedragen. Dat gedeelte van de tekst had een wat lagere prioriteit dan de inhoud van artikel 2.

§

De capitulatietekst sluit af met artikel 18, waarin staat dat Blaskowitz verklaart een kopie van het bovengenoemde bevel te hebben ontvangen (we herinneren ons dat hij zich niet hoefde af te vragen of hij zou capituleren; dat was een gepasseerd station en hij volgde slechts de bevelen van de geallieerden op). Dat bevel was de tekst van het capitulatiedocument, maar hij kreeg ook formulieren mee waarop de gedetailleerde informatie over de Duitse posities in West-Nederland moest worden weergegeven. Het capitulatiedocument draagt de handtekeningen van Foulkes en van Blaskowitz en is gedateerd 5 mei 1945.



pagina 6 van 12

Het in 1958 gepubliceerde officiële Canadese verslag van wat er in Wageningen op 5 en 6 mei 1945 had plaatsgevonden (‘The surrender at Wageningen, 5 May 1945’) luidt, wat de gebeurtenissen in Wageningen betreft, als volgt: Sh o rtly aft e r 2 0 0 0 ho urs 4 May 1 9 4 5 t he B.B.C. an n o un ce d t h at th e e ne m y fo rce s in Ho llan d (...) h ad s urre nd e re d un co nd it io n ally (...). Ge ne ral Cre rar’s t wo Co rp s Co m m an d e rs acce p te d on h is be h alf th e su rre n d er of th e e ne m y t ro o p s o n th eir re s pe ct ive fron ts (.... A t 1 1 00 h ou rs o n th e m o rnin g o f 5 May g e n e rals Fo ulk e s an d Reich e lt m e t th e re in a p re lim in ary se s s ion . Th at aft e rno on t he Ge rm an s re tu rn e d wit h Co l- Gen Blas k o wit z at th e ir h e ad fo r th e o fficial act of s u rre n d e r. (...) Th e m e e tin g to o k place in a p art ly dam ag e d , b are an d s m all h ot e l, ‘Th e World ’. (...). Clau s e by clau se Lt- Ge n Fou lk e s re ad ou t th e s u rre n d e r t erm s (...) Th e official su rre n d er ord e rs we re b as e d on ins tructio n s fo r lo cal cap itu latio n p re vio u s ly is s ue d by SHEAF (...) Th e t wo le ad e rs af fix e d t he ir s ig n at ure s at 1 6 30 h o urs 5 May 1 9 4 5 (...). On 6 May Co l- Ge n Blas k o wit z re t urn e d t o Wag e nin ge n acco m p an ie d by h is ch ie f o f Staff (...) fo r a co nfe re n ce on d e tails o f th e s u rre n de r. In add it ion , h e s ig ne d a re ceip t for t he ord e rs g ive n h im t he p re vio u s d ay. (...) Writte n ord e rs b y g en e ral Crerar d at ed 6 May is s u e d to Co l- Ge n Blask ow itz d e fin e d the lat te r’s are a o f re s p o ns ib ility as t he Ne the rland s an d t hat p art o f Ge rm an y lyin g w es t o f th e River We s e r (...). Fro m Lt - Ge n Fou lk e s o n th at sam e d ay Blas k owit z re ce ive d ord e rs to co nt inu e to e x ercise com m and o ve r all Ge rm an t roo p s in We st e rn Ho llan d. (...) In een voetnoot bij dit bericht wordt opgemerkt: Th e Po litical In te llige n ce De p artm e n t In te llig e n ce Sum m ary # 3 4,1 9 May 4 5 st ate s t hat "th e In s tru m e n t of s u rre n d e r re q u ire d re- t yp in g , an d w as finally s ig ne d on 6 t h May" ((H.S.) 2 1 9 C1 .00 9 (D1 0)). Bu t as th e p hot og raph ic cop y of t he te x t ve ry cle arly s h o ws t he d at e of s ig n atu re to b e 5 May and as n o o the r so urce d is cove re d m ak e s re f e re n ce to t he s ig nin g o n t h e 6 th , it is pre su m e d th at th e In te llig e nce Su m m ary is in e rror h e re Een ander Canadees getuigenis is dat van de tolk kapitein George D. Molnar, die op 5 mei aanwezig was in hotel ‘De Wereld’. Hij is duidelijk herkenbaar afgebeeld op de bekende foto van de ochtendzitting: rechtopzittend, met zwarte baret, aan de linkerhand van Foulkes. Volgens een door hem in 2005 gegeven interview is op 5 mei de ‘armistice’ zoals hij dat noemt, getekend door Foulkes en Blaskowitz. Over een ondertekening door Blaskowitz op 6 mei spreekt hij niet. Kapitein Molnars verslag van wat er op 5 mei 1945 gebeurde:



pagina 7 van 12

Th e w ar was n e arin g it s e n d , wh e n o n th e m ornin g o f May 5 , 1 9 4 5 , his d ivis io n al com m and e r in s tru ct e d 2 2 ye ar old Cap tain Molnar t o acco m p an y him t o an e ve nt in t he h o te l at Wag e n in g e n. He w as n ot in fo rm e d of th e natu re o f t he e ve nt u n til it be g an . The re w e re two m e e tin gs . Th e first was b e tw e en th e Ch ie f o f St af f o f th e Ge rm an force s in t he Net he rlan d s an d Lt. Ge n e ral Fou lk es fo r th e Can ad ian Arm y an d Prin ce Be rnh ard o f Ho llan d with Cap t ain Moln ar actin g as in te rp re te r. Th is was a co n fe re nce p re lim inary t o th e sig n in g o f t h e Arm is tice t hat aft erno on in wh ich ag ain Cap tain Mo ln ar was th e int e rp re te r an d in wh ich Co l. Ge n e ral Blas k ow itz of th e 2 5 Ge rm an Arm y s u rre n d e re d t o Lt . Ge n e ral Fo ulk e s . Of th e o fficial p h ot ograp h s t ak e n t hat d ay, th e o ne from t h e m o rn in g co n fe re nce b e st po rtrays th e you n g , ram rod s traig h t Cap tain Molnar in h is b e re t s e ate d be t we e n Lt. Ge n. Fo ulk e s an d th e cig are tt e s m ok in g Prin ce Be rn h ard . On t he 6 0 th an nive rs ary o f that pict u re , it s o nly s u rvivin g m em b er is Dr. Mo ln ar. Th re e d ays late r t he war in Euro pe was ove r. (...) Een derde getuigenis is afkomstig van een Nederlands journalist, Jan Goderie. Die woonde de bespreking tussen Foulkes en Blaskowitz op 5 mei in hotel De Wereld bij. Zijn verslag maakt duidelijk dat het ging om besprekingen omtrent een overgave. Blaskowitz kreeg van Foulkes een document met orders, die hij direct nog op 5 mei en 6 mei moest uitvoeren. Daarna zouden Foulkes en Blaskowitz volgens dit verslag op 6 mei weer bijeenkomen, maar nu in het Duitse hoofdkwartier in Hilversum, waar Blaskowitz een document zou ondertekenen, daarmee te kennen gevend dat hij de orders van Foulkes had opgevolgd. Goderie zegt niets over een ondertekening in Wageningen op 5 mei, maar die omissie is verklaarbaar. Nadat Foulkes zijn uitvoerige bevelen aan Blaskowitz had gegeven, was het openbare gedeelte van de namiddagbespreking in hotel De Wereld afgelopen. Nadat de journalisten de zaal hadden verlaten, ving het besloten gedeelte aan waarin technische details werden besproken. Van dat besloten gedeelte droeg Goderie toen geen kennis. Blijkbaar is tijdens dat besloten gedeelte het document ondertekend dat als het capitulatiedocument bekend is geworden en dat in het gemeentearchief van Wageningen wordt bewaard. De getuige kapitein Molnar spreekt zich hier duidelijk uit: op 5 mei is dat capitulatiedocument ondertekend. Men kan hieruit concluderen dat de besprekingen op 5 mei in Wageningen hebben plaatsgevonden in hotel De Wereld en dat Blaskowitz het capitulatiedocument tekende. Opvallend is overigens wel dat van die ondertekening geen foto’s zijn gemaakt, althans niet gepubliceerd zijn. Met het wekken van de suggestie van een capitulatie in Wageningen zou Foulkes zijn militaire boekje echter te buiten zijn gegaan, waarvoor hij zal zijn teruggeschrokken. Maar dan zou er iets zijn gebeurd volgens sommige historici, wat in http://www.wageningen1940-1945.nl/Capitulatie/CAPITULATIE%20OF%20DIENST... 17 -5-2010


pagina 8 van 12

strijd is met de gang van zaken die hierboven is geschetst. Volgens het verslag van De Jong in zijn deel 10 zou Blaskowitz aan het einde van de tweede bespreking op 5 mei hebben verzocht om bedenktijd, voordat hij het capitulatiedocument tekende omdat hij eerst wilde vaststellen of hij de verantwoordelijkheid voor de taken die hij op zich moest nemen, wel kon dragen. Die opvatting is echter weinig waarschijnlijk, want Blaskowitz had door zijn komst naar Wageningen aangegeven dat hij de capitulatie accepteerde. Er is echter een meer voor de hand liggende verklaring voor het woord ‘bedenktijd’. Binnen een verslagen leger dat zich overgeeft, functioneren de verbindingen niet goed meer. Ook bij volledige medewerking door alle onderdelen van het verslagen leger is het mogelijk dat een bevel niet op tijd komt en er ongelukken gebeuren. Blaskowitz stelde het daarom op prijs dat er na de formele ondertekening van de capitulatieovereenkomst voldoende tijd zou worden gereserveerd om al zijn troepen te instrueren. Ook bestond volgens De Jong het sterke vermoeden dat niet alle Duitse troepen zich zonder slag of stoot zouden overgeven – zoals de Hollandse SS bij Veenendaal. Het vermijden van ongelukken en het niet meer hervatten van de oorlog was zowel een Duits als een geallieerd belang. Blaskowitz kreeg dus 24 uur de tijd om zijn troepen te informeren, een procedure die ook na de capitulatie op de Lüneburger Heide is gevolgd: die werd getekend op 4 mei (18.30 uur), maar ging in op 5 mei (08.00 uur). Hetzelfde geldt voor de algemene capitulatie te Reims: die is getekend op 7 mei, maar ingegaan op 8 mei, en voor de capitulatie te München-Haar: getekend op 5 mei, maar ingegaan op 6 mei.

Wat g e be urde e r in Wag e ning e n op 6 me i? Als we het officiële Canadese verslag volgen dan is Blaskowitz op 6 mei weer naar Wageningen gegaan en heeft daar gesproken over technische details en over zijn taak als bevelhebber van de Duitse troepen in West-Nederland en Noord-West-Duitsland. Dat gesprek vond plaats in de aula van de LH, hetgeen niet in het Canadese verslag staat, maar wel door bv. De Jong wordt vermeld. Die mededeling spoort met de verplichting die Blaskowitz in het capitulatiedocument was opgelegd, om op 6 mei informatie te geven over de Duitse posities etc. in West-Nederland. Hij tekende hier ook een ontvangstbewijs voor de door hem op de vorige dag – 5 mei – ontvangen opdrachten. Het officiële Canadese verslag maakt dus onderscheid tussen wat Blaskowitz deed op 5 mei en op 6 mei: op de eerste datum ondertekende hij het stuk dat ook door Foulkes werd ondertekend, op de tweede datum tekende hij voor de ontvangst van orders. Die ondertekening op 6 mei vond overigens http://www.wageningen1940-1945.nl/Capitulatie/CAPITULATIE%20OF%20DIENST... 17 -5-2010


pagina 9 van 12

niet in het Duitse hoofdkwartier in Hilversum plaats, hetgeen volgens het verslag van Jan Goderie wel in de bedoeling had gelegen. Waarom niet? Deze gang van zaken op 6 mei is op tweeërlei wijze in twijfel getrokken. Volgens De Jong tekende Blaskowitz de capitulatieovereenkomst pas na een bedenktijd van een dag. Deze zienswijze wordt gedeeld door Blaskowitz’ chefstaf Reichelt, die in een in 1975 gegeven interview niet alleen de datum 6 mei als ondertekeningsdatum bevestigt, maar ook meedeelt dat deze definitieve ondertekening van de capitulatieovereenkomst niet heeft plaatsgevonden in de aula van de LH, maar in de boerderij Noda in de Nude, tussen Wageningen en Rhenen. Bij wijze van proef volgt nu een argumentatie, die probeert recht te doen aan wat bekend is en wat logischerwijs maar ook feitelijk mogelijk was. De opvatting dat Blaskowitz op 5 mei 24 uur bedenktijd kreeg en pas daarna de capitulatieovereenkomst tekende, heeft weinig waarschijnlijkheid. Het getuigenis van de Canadese tolk Molnar weegt hier zwaar. Wat de gebeurtenissen op 6 mei betreft, is het goed zich twee dingen te realiseren. In de eerste plaats volgt uit de bestudering van de tekst van het interview met Reichelt dat hij zich de gebeurtenissen goed herinnert, maar dat zijn chronologie ervan betwistbaar is. Verder is het niet duidelijk waarom Foulkes een capitulatieovereenkomst in de boerderij Noda in stilte door Blaskowitz zou hebben laten ondertekenen, terwijl later bij de aula wel fotografen aanwezig waren. Maar dat Reichelt spreekt over een gebeurtenis die op 6 mei in de Nude heeft plaatsgevonden, is niet van de hand te wijzen. Blaskowitz passeerde op die dag tijdens zijn reis van zijn hoofdkwartier te Hilversum naar Wageningen de op de straatweg tussen Rhenen en Wageningen de in de Nude opgestelde geallieerde troepen en de voedselcolonnes. Er is ook al vanaf 1 mei sprake geweest van overleg in de Nude tussen Duitsers en geallieerden met betrekking tot de voedseltransporten. Bovendien zaten de geallieerden te wachten op directe informatie over de Duitse stellingen want op 7 mei zouden de geallieerden via Rhenen het Westen binnentrekken. Is het te ver gezocht dat Blaskowitz die informatie al in de Nude heeft verstrekt en dus toen ook formulieren heeft ondertekend? De uitwerking van de opdracht aan Blaskowitz om uiteindelijk de aftocht van het Duitse leger uit West-Nederland en het gedrag van dat leger – inclusief Duitse troepen in Noord-West-Duitsland – vanaf de capitulatie tot aan die aftocht in goede banen te leiden, kon wachten tot het overleg in de aula van de LH in de namiddag van 6 mei. Co nclus ie s



pagina 10 van 12

Ondanks de geuite twijfels is 5 mei 1945 te beschouwen als de datum waarop e

het 25 Duitse leger zich overgaf. De ondertekening van het overgavedocument door Foulkes en Blaskowitz vond plaats in Wageningen, in hotel De Wereld. Er zijn zeker eenmaal en waarschijnlijk tweemaal documenten ondertekend. De eerste ondertekening had plaats op 5 mei 1945 om 16.30 uur in hotel De Wereld. Hier tekenden Foulkes en Blaskowitz beiden wat wordt genoemd het capitulatiedocument, dat thans in Wageningen berust. Vermoedelijk is (of zijn) op 6 mei in de eerste helft van de namiddag door Blaskowitz in een boerderij in de Nude een of meer formulieren ondertekend waarin hij te kennen gaf dat hij had voldaan aan de op 5 mei aan hem gegeven opdracht, binnen 24 uur informatie te verstrekken over de posities en stellingen van de Duitse troepen in West-Nederland (artikel 2 van het capitulatiedocument), welke informatie direct nodig was voor de opmars van de geallieerden op 7 mei naar West-Nederland. Tijdens de tweede helft van de namiddag van 6 mei is een bespreking gevoerd in de aula van de LH tussen Canadezen en Duitsers over technische regelingen voor de overgave van het Duitse leger en de aftocht ervan naar Duitsland. Zijn toen in de aula ook weer documenten ondertekend? In formele zin was wat in Wageningen op 5 mei plaatsvond, geen capitulatie. Die was al geschied op de Lüneburger Heide. Maar hier is te bedenken dat ‘...woorden de betekenis hebben die het spraakgebruik eraan geeft...’. Voor het gevoelen van de Nederlandse tijdgenoten was wat in Wageningen op 5 mei 1945 was gebeurd, de evenknie van wat op 15 mei 1940 had plaatsgevonden in een schoolgebouw te Rijsoord, maar dan in tegengestelde zin. Wageningen was de vergelding voor Rijsoord en voor vijf oorlogsjaren. Daarom was voor de Nederlandse tijdgenoot datgene wat in Wageningen had plaatsgevonden niet de simpele constatering dat het Duitse leger nu geallieerde orders moest opvolgen, maar een echte capitulatie zoals die op 4 mei op de Lüneburger Heide en op 7 mei in Reims. Voor de Canadese tijdgenoot aan het thuisfront waren de foto’s van de ochtend- en de middagzitting in Wageningen, met daarop hun generaal Foulkes in de overwinnaarspositie, het bewijs dat de gebrachte offers niet voor niets waren geweest. Wat de morele steun van het thuisfront betreft, het belang daarvan gaat men ook in Nederland weer beseffen nu we betrokken zijn bij een oorlog in Afghanistan.

Lite ratuur ‘Bernhard: een “rank amateur” - de mythe van



pagina 11 van 12

Wageningen’,http://www.xs4all.nl/~crsz/sample.html. Borgman, Jan, ‘Nederland 1945: honger, terreur en bevrijding. Aantekeningen over de Tweede Wereldoorlog’, http://www.wittebrugpark.nl/bijlagen/jborgman/ww2_nl_45.htm. Burg, J. van den, ‘Wageningen en 5 mei’, Oud - Wag e nin g e n 33 (april 2005) 2: 44-45. ‘Canadian Military Heritage. Chronology of Major Battles from 1872-2000’, http://www.chmg.gc.ca/cmh/page_753.asp. ‘Capitulatie’, http://nl/wikipedia.org/wiki/Capitulatie. 'Capitulatie (De), Documentaire’. Ned erlan d en d e Twe e d e Wereld oo rlo g 51 (Waanders, in samenwerking met het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie; Zwolle z.j.). ‘Capitulatie (De)’, http://www.grebbeberg.nl/bibliotheek/data/art00094.html . ‘Deutsche (Die) Kapitulation 1945. Nordwest Kapitulation deutsch’, http://www.bundesarchiv.de/aktuelles/aus_dem_archiv/galerie/00120/index.html? index=0&id=0&nr=2. ‘Deutsche (Die) Kapitulation 1945. Nordwest Kapitulation english’, http://www.bundesarchiv.de/aktuelles/aus_dem_archiv/galerie/00120/index.html? index=0&id=0&nr=2. ‘German (The) Surrender, May 1945’, Report No. 56. (Historical Section (G.S.) [Canadian] Army Headquarters 18 Apr [19]58), http://www.hmsnigeria.com/HMSNigeriadocs/cmhq056.pdf. Goderie, Jan, ‘De officiëele overgave van Westelijk Nederland. Historische besprekingen in Wageningen’, De Nieu we Dag , zaterdag 12 mei 1945. Granatstein, J.J., ‘The End of Darkness’, http://www.legionmagazine.com/features/memoirspilgrimages/05-05.asp. Have, F. van der, A.G. Steenbergen, ‘Wageningen en omgeving in oorlogstijd’, Hist o ris ch e Re e k s van d e Veren ig in g ‘Ou d - Wag e n in g en ’ Nr. 7 (Wageningen 1995). Heuvel, Eelco van den, ‘Capitulatie Wageningen echt of Foulkes-show? Pepplinkhuizen moet met bewijzen komen’, De Ge ld e rlan d er , maandag 2 mei 2005. In s t ru m e n t f o r t h e su rre n d e r o f t h e Twe n ty- Fif t h Ge rm an Arm y com m an d ed b y Co lo n elGe n eral ]o h an n e s Blas k o wit z t o t h e Firs t Can ad ian Co rp s co m m an d e d b y Lie u t en an t- Gen e ral Ch arles Fou lk es , C.B., C.B.E., D.S.O. at Wag en in g e n 5 May 1 9 4 5 (Wageningen 1945) [fotokopie aanwezig in het museum ‘De Casteelse Poort’; originele exemplaar in het archief van de gemeente Wageningen]. In t e rview m et g en e raal Re ich e lt (Wageningen 1975) [stencil].



pagina 12 van 12

Jong, L. de, He t Kon in k rijk d e r Ne d e rlan d en in d e Twe ed e We re ld o o rlo g . Deel 10b. Het laatste jaar II. Tweede helft (’s-Gravenhage 1982). Krosenbrink, Henk, ‘Vragen rond de capitulatie van Wageningen’, Geld e rlan d Nu 6 (oktober 1975) 10: 24-26. Morrison, Chuck, ‘Profile: Dr. George D. Molnar’, Medinet Online 3 (June 2005) 3: 1, 12, 13, http://www.departmentofmedicine.ualberta.ca/medinet/medinet_june2005.pdf. Reckmann, J., ‘Weltkriegsende. Ein Kapitulationsschauspiel zur Förderung der Karriere. 60 Jahre nach Kriegsende’, online.de/in_und_ausland/politik/zeitgeschichte/60_jahre_nach_kriegsende/die_kapitulation/? sid=53dab4423d9051f54a3c728f2567e635&em_cnt=672688 Ruesink, Dolf, ‘De hardnekkige mythe van hotel De Wereld. Duitsers capituleerden volgens historicus Krosenbrink helemaal niet in Wageningen’, Ut rech t s Nie u wsb lad , vrijdag 5 mei 1995. Smith, Walter Bedell, Eise n h owe r’s s ix g reat d e cisio n s : Europe 1944-1945 (New York 1956). Wansink, Hans, ‘Capitulatie in Wageningen was onwettig. De Mythe van Wageningen’, De Vo lk sk ran t , zaterdag 30 april 2005. Weerd, Evert van de, Peter A. Veldheer en Gerjan Crebolder, Bevrijd in g s at las Ve lu we. Schaffelaarreeks nr. 16 (Barneveld 1985).

Wageningen 5 mei 1945 Capitulatie

[email protected]


CAPITULATIE OF DIENSTBEVEL: 5 OF 6 MEI 19 45?

Recommend Documents