Buurtscan publieke ruimte: op naar een levensloopbestendige openbare ruimte
Hoe zorgvriendelijk en levensloopbestendig zijn de wijken en buurten in uw gemeente?
In hoeverre zijn de voorzieningen en de openbare ruimte geschikt om mensen comfortabel langer zelfstandig te laten wonen?
Met de buurtscan krijgt u in twee dagen zicht op maatregelen en kosten. De buurtscan is bedoeld voor gemeenten en zorgaanbieders om samen met doelgroep de buurt1 aan te pakken en bestaat uit vier stappen: 1 2 3 4
Rollende schouw Visuele rapportage Werkatelier Uitwerking van het Programma van Eisen en Actieplan korte en lange termijn
Noot 1 De begrippen ‘buurt’ en ‘wijk’ lopen in Nederland soms door elkaar, maar wij bedoelen een overzichtelijke dagelijkse leefomgeving, niet een wijk van 20.000 inwoners
1
Buurtscan publieke ruimte - DSP-groep
Enorme veranderingen in de zorg De veranderingen die op gemeenten afkomen vanwege de decentralisaties in het sociaal domein zijn enorm. In 2020 hebben we 40% meer zorg nodig. Het merendeel van deze zorg zal nu en straks in de thuissituatie worden gegeven. Mensen willen immers het liefst zo lang mogelijk gewoon in hun eigen huis in de eigen wijk blijven wonen. En dat is nog een stuk goedkoper ook. Maar dat lukt alleen als deze - vaak wat oudere, kwetsbare en deels beperkte - mensen zich thuis en in de buurt en wijk prettig en veilig voelen en er zorg dichtbij is, of aan huis komt als dat nodig is. Dat is een probleem voor 'de zorg', maar het stelt ook eisen aan de woning, de voorzieningen en zeker ook aan de openbare ruimte in de buurt en in de wijk. De gemeente heeft daar een belangrijke, maar nog vaak onderbelichte rol in, is onze ervaring. Openbare ruimte als missing link De afgelopen vijf jaar is in diverse gemeenten een nieuwe aanpak ontwikkeld: de woonzorg-zone, ook wel zorgvriendelijke of levensloopbestendige wijk genoemd. Deze benadering is een antwoord op een verkokerde georganiseerde zorg en dienstverlening (bij de gemeenten). Wat opvalt, is dat in deze benadering nog niet of nauwelijks wordt gekeken naar de toegankelijkheid, gebruiksvriendelijkheid en sociale veiligheid van de openbare ruimte. Ondanks jarenlange bemoeienis van diverse diensten lukt het in de praktijk maar moeizaam om een ‘wijk zonder scheidslijnen’ te realiseren. In de afgelopen jaren zijn er gelukkig goede instrumenten ontwikkeld om in een korte tijd de openbare ruimte te scannen op voor de doelgroep belangrijke zaken als toegankelijkheid, bereikbaarheid en op ruimtelijke kwaliteit. De doelgroep is dan enerzijds de oudere en kwetsbare inwoner, maar anderzijds ook de zorgverlener die soms 's nachts in het donker en bij slecht weer thuis langskomt. Hoe kan je kijken of een buurt levensloopbestendig is? 2 In diverse gemeenten (Hilversum, Bussum, Amsterdam) maar ook rond stations van de
MerwedeLingelijn is in de afgelopen jaren een aanpak ontwikkeld waarmee in korte tijd samen met (kwetsbare) bewoners gekeken wordt of hun leefomgeving levensloopbestendig' is. Deze aanpak werkt met een nacht en dag scan gevolgd door een werkatelier, waarna direct een programma van eisen opgesteld wordt, inclusief een doorrekening van de kosten voor aanpassingen in de openbare ruimte.
Noot 2 Alle foto's komen uit het beeldarchief van DSP-groep en zijn genomen tijdens schouwen
2
Buurtscan publieke ruimte - DSP-groep
De aanpak 1
Rollende schouw Deze scan start 's avonds door te kijken naar de sociale veiligheid, waarbij ook de verlichting
wordt geïnventariseerd: Is er gelijkmatigheid (zijn er geen zwarte gaten tussen verlichtingsniveau 's) Wordt er geen schijnveiligheid in de hand gewerkt (een fietstunnel in een park verlichten, terwijl er geen informele controle te verwachten valt?) Zijn hoogteverschillen in het donker te onderscheiden (gaat een slechtziende niet onderuit doordat geringe hoogteverschillen niet zichtbaar zijn)
De scan wordt gehouden door deskundige veiligheids- en toegankelijkheidsexperts die werken volgens internationaal vastgelegde standaarden (NEN/CEN/TR 14383-2)3.
De volgende dag doen we dezelfde route nog eens, waarbij vooral met betrokkenen uit de wijk gekeken wordt naar aspecten als:
toegankelijkheid (kan ik vanuit mijn woonzorgzone andere delen van de buurt zonder hulp bereiken?); aanwezigheid van pauzemogelijkheden: aanwezigheid informele ontmoetingsplaatsen, zoals muurtjes, of een zitgelegenheid bij een tankstation in de buurt; bereikbaarheid (is er zo'n mooie drempel om de oversteek te maken? Om op het trottoir aan de overzijde te komen zet de reiniging juist op de overgang van drempel naar trottoir de kliko's altijd terug).
Noot 3 Achtergrond: Zie artikel op website Stichting Veilig Ontwerp en Beheer: http://www.veilig-ontwerpbeheer.nl/@@search?SearchableText=TR+14383-2+
3
Buurtscan publieke ruimte - DSP-groep
Deskundigen van DSP-groep gaan met (kwetsbare) bewoners de buurt in. Zij hebben rollend materieel bij zich (rollator, rolstoel) of bewegen zich met een zintuigelijke beperking door de wijk.
2
Visuele rapportage In de rapportage leggen we de bevindingen vast. We doen dit met foto's met prikkelende teksten en schetsen ter verbetering. Tijdens een korte lunch verbinden de experts hun uitkomsten tot een geheel ter voorbereiding van het werkatelier.
3
Werkatelier In het werkatelier in de wijk presenteren we de analyse van de sterke en zwakke punten van de buurt: de kansen en knelpunten. Hierbij schuiven de verschillende afdelingen/diensten vanuit de gemeente en de betrokken instanties (van welzijn tot gebiedscoördinator) aan. Deelnemers zijn (gemeentelijke) deskundigen op het terrein van bijvoorbeeld ontwerp / stedenbouw, dagelijks beheer en onderhoud, verkeer, projectleiding, civiel techniek, openbare verlichting, (sociale) veiligheid, zorg en welzijn. Deze deskundigen zijn gewend om vanuit hun (deel)discipline te kijken en te handelen. Vaak doen zij dat los van elkaar en komt de gebruiker pas laat in beeld. In dit werkatelier wordt duidelijk wat een doordeweekse vuilophaaldag betekend voor de doelgroep, welke belemmeringen de buurt of wijk ‘s avonds kent (sociale veiligheid), hoe groot de hinder van kleine obstakels kan zijn, etc.
4
Buurtscan publieke ruimte - DSP-groep
In het werkatelier creëren we een hogedrukpan: in een setting met verschillende disciplines kruipen de deelnemers in de huid van de kwetsbare oudere, de mantelzorger, degenen die in de wijk en buurt informele formele zorg leveren (van huisarts tot wijk verpleegkundige) en mensen met beperkingen (maar die vaak nog veel kunnen en willen!). Het atelier kan worden afgesloten met een gezamenlijke presentatie aan de wethouder en/of verantwoordelijke directeur. Het resultaat van het atelier is een beschrijving van de ‘staat’ van de wijk (de sterke kanten, de knelpunten) en de ‘opstap’ naar oplossingen. Het atelier is de input voor een programma van eisen. 4
Uitwerking van het programma van eisen Nu in beeld is of openbare ruimte in de buurt levensbestendig is stopt onze aanpak nog niet. In de laatste stap werken we samen met de deelnemers aan het werkatelier een Programma van Eisen of Actieplan uit.
Stap vier vindt ook in een ateliervorm plaats. Deze kan direct na het eerste atelier gehouden (efficiënt) worden of op een later moment. Doel van dit tweede atelier is in korte tijd te komen tot een Programma van Eisen of, wanneer gewenst, een actieplan. De deelnemers zijn dezelfde als in het eerste atelier. De verschillende perspectieven worden omgebouwd tot een Programma van Eisen waarin tot uitdrukking komt hoe de toegankelijkheid, sociale veiligheid en gebruiksvriendelijkheid van een wijk kan worden verbeterd. Daarbij wordt ingegaan op de belangrijkste routes tussen voorzieningen en de woningen, het benoemen van maatregelen die niet ‘fysiek’ zijn (vergunningen, sociale maatregelen, etc.)
5
Buurtscan publieke ruimte - DSP-groep
In het Programma van Eisen of Actieplan gaan we in op de belangrijkste routes tussen voorzieningen en woningen, we benoemen maatregelen die niet ‘fysiek’ zijn (vergunningen)
Het verschil tussen beide vormen is het volgende: Bij een Verkorte versie, het opstellen van het Programma van Eisen, gaan we uit van een korte omlooptijd en brengen we in kaart wat de sterke punten en de zwakke punten zijn van de wijk. Daaruit volgt een Programma van Eisen, met het labelen van stakeholders. De tijdspanne die het geheel in beslag neemt, is een avond en een dag. Kosten die hieraan verbonden zijn: € 2.500,- (excl. btw) De uitgebreidere versie noemen we het Actieplan. In deze variant gaan we nog veel dieper in op de uitwerking van maatregelen voor korte en lange termijn. Ook hier benoemen we de stakeholders. Bij het actieplan wordt ook doorgerekend hoeveel meerkosten het levensloopbestendig maken van de openbare ruimte in de buurt met zich meebrengt. De tijdspanne die deze versie inneemt is een avond, een dag en een terugkom dagdeel, waarbij ook het bestuur wordt uitgenodigd om de resultaten terug te horen. Bij deze ‘Full’ versie worden in de tussentijd op het bureau de meerkosten van het levensloopbestendig maken doorgerekend. Kosten die hieraan verbonden zijn: € 4.500,- (excl. btw)
6
Buurtscan publieke ruimte - DSP-groep DSP/TW.05. 06.14 en SB
