10
DE SAMENLEVING OP ONTDEKKINGSTOCHT io x buurtcultuur de spelers aan het woord - inspirerende projecten in beeld
in brabant
BUURTCULTUUR IN BRABANT
in brabant
in buurtcultuur
io x buurtcultuur
COMMUNITY ART IS EEN ARTISTIEK ANTWOORD OP EEN MAATSCHAPPELIJKE VRAAG DIE – VANUIT SYNERGIE TUSSEN PROFESSIONELE KUNST EN ACTIEF BURGERSCHAP – RESULTEERT IN EEN NIEUWE KIJK OP DE WERKELIJKHEID EN IN NIEUWE MAATSCHAPPELIJKE VERBINDINGEN
3 gereedschap voor succes
Het Buurtcultuurfonds is een prachtig initiatief van het Prins Bernhard Cultuurfonds, samen met de provincie. Brabant investeert in cultuur, want het is het cement van de samenleving. Cultuur is namelijk van ons allemaal. Cultuur raakt, geeft herkenning, versterkt identiteit, verrast. Cultuur is onze manier van uitdrukken, van contact maken en omgaan met elkaar, van naar jezelf kijken, verder denken, troost vinden en confrontaties aangaan. Cultuur en kunst geven voldoening. Maar er is meer. Cultuur is van betekenis voor het vestigingsen leefklimaat. Interessante voorstellingen, concerten, festivals waar je naartoe kunt gaan, zorgen er mede voor dat je je goed voelt. Maar ook de kleine dingen doen dat: een circusoptreden van de kinderen uit je wijk, kunst op straat, een festivalletje in je eigen buurt. En dat zijn nu precies de dingen die het Buurtcultuurfonds zoekt en mogelijk maakt. Cultuur in de haarvaten van de samenleving. Daarom past dit fonds precies bij wat wij als provincie doen: cultuur inzetten als middel om leefbaarheid
Cultuur is van ons allemaal. in brabant
Brigite van Haaften-Harkema
in brabant
io x buurtcultuur
te verbeteren. Ik hoop dat er nog heel veel projecten volgen.
GEDEPUTEERDE CULTUUR & SAMENLEVING io x buurtcultuur
BINNENSTE RING IS LOKAAL
MIDDELSTE PROVINCIAAL
BUITENSTE LANDELIJK
AL
A
en
wo
PB
ningc
CF
orpora
n
tie
Noord-Bra
raties
orpo
gc
ee
in
te
gem
s
w
v pro t ban
ie
s
centrum
enl-
on
ISIE ZET
s
st
e z nw g o e r g llin t z e i j t n s s n i ra rpo
ie
BUURTBEWONERS COMMUNITY
in
c
io x buurtcultuur
lan oen d Fo elijke Fondsen: St. D B, n Fo ds 21, O , VS nds ranje Fonds patie i voor Cultuurpartic in brabant
FINANCIËN
RANDVOORWAARDEN
centra erk ten tw k u n s ne v.d.
Ma ku k n
er
MOV
Kunstbalie bkkc
ys nt ns va
woningco
ZORG / WELZIJN
KUNST
XL
Fo
C
ONDERZOEK/KENNIS/SCHOLING
10 MOOIE PROJECTEN EN DE MENSEN DIE HET MOGELIJK MAAKTEN io x buurtcultuur
in brabant
BUURTCULTUUR IN BRABANT
DE OVER-
DEN BOSCH, EINDHOVEN, UTRECHT, DEN HAAG, AMSTERDAM, ROTTERDAM EN MAASTRICHT
STEEK Geraakt door het ontbreken van grote delen van de bevolking
als toeschouwer in het theater, wilde Adelheid Roosen, op basis van zachtmoedigheid, haar ‘tweede huis’ openen: het theater als een openbaar gebouw, voor mensen die er niet gemakkelijk binnenlopen. Met dit idee belde Roosen regisseur Johan Simons bij Toneelgroep Amsterdam met de vraag: ‘Mag ik, met een roedel van 100 bewoners die zelden tot nooit een theater bezoeken, een van je voorstellingen binnen wandelen?’ De Oversteek was geboren. In 7 theaters werden na afloop van de voorstelling Dantons dood honderd matrassen op het podium uitgestald. Om de drempel langdurig te slechten werden deze roedels, na een doorleefde nacht-
in brabant
ARTISTIEKE LEIDING: Adelheid Roosen BETROKKEN PARTNERS: Zina, AdelheidIFemale Economy, Toneelgroep Amsterdam, 7 schouwburgen, Gemeente Amsterdam, Fonds Podiumkunsten, Stichting Doen, Skanfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, SNS Reaal Fonds, Gemeente Rotterdam WWW.ZINAPLATFORM.NL
io x buurtcultuur
in brabant
io x buurtcultuur
De schouwburg als buurthuis.
FOTOGRAFIE: ELS OOSTVEEN
wake tussen de decorstukken, door de theaters geadopteerd.
DE
GE
ME
EN
1
TE
Elaine Kools, adviseur Cultuur gemeente Bergen op Zoom
LOKAAL SAMENWERKEN GEEFT PROJECTEN MEERWAARDE
SAMEN OPTREKKEN
“We hebben intensief contact met de woningcorporatie Stadlander en vinden het belangrijk om samen te werken met andere lokale partijen zoals bijvoorbeeld het Centrum voor de Kunsten, het poppodium en de Rabobank. Bij aanvragen is de
zien in poppodium Gebouw T. Verder hebben we nu diverse projecten in een gemêleerde wijk. Dat gebeurt op initiatief van de bewoners, samen met lokale partners. Dat coproduceren is naar mijn idee uniek voor Bergen op Zoom.” ENERGIE
“Om onze ambitie te benadrukken hebben we een visie op cultuur opgesteld. Samen met het Buurtcultuurfonds Stadlander willen we graag de pluriformiteit van de stad laten zien in culturele uitingen. Ons motto is: delen is vermenigvuldigen. Dus mijn tip is: zoek bewust samenwerkingspartijen op, ga bij elkaar zitten. Mijn ervaring is dat dit iedereen veel energie geeft en dat er dan vanzelf iets ontstaat. Met gezamenlijke focus kun je veel meer bereiken.”
overweging ook altijd: is dit een waardevol project om samen op te trekken? Daarmee maak je projecten lokaal krachtiger, of het
PROFESSIONEEL
“Onlangs heeft een kunstenares samen met ouders en schoolkinderen een modeshow met professionele belichio x buurtcultuur
ting en muziek op het podium in het theater gebracht. Een ander voorbeeld is de rapper Kayaman die hier is opgegroeid. Samen met kinderen van zijn oude school heeft hij een clip bij een liedje opgenomen. De kinderen konden zichzelf op film in brabant
Wist je dat ? * Elke £1 die wordt uitgegeven aan salaris in de kunst en cultuur sector, levert £2.01 op voor de economie door directe en indirecte effecten. (ARTS COUNCIL ENGLAND, 2014) * Een lokale investering in kunst en cultuur kan bijdragen aan een vermindering van uitgaven met publiek geld (WOZ-belasting, leefbaarheid en onderhoud). (STICHTING CULTUURIMPULS & NICIS INSTITUTE, 2011)
in brabant
nu om leefbaarheid, muziekuitingen of evenementen gaat.”
io x buurtcultuur 11
DOSSIER
3.0
HEEL BRABANT
De cultuurkantine koppelt jongeren met een verleden in
de jeugdhulpverlening aan een beroepskunstenaar. Samen maken ze een kunstwerk dat verbeeldt wat de jongere zelf
ARTISTIEKE LEIDING: De Cultuurkantine BETROKKEN PARTNERS: Almata Ossendrecht, BJBrabant, Combinatie Jeugdzorg, De La Salle, Juzt, Kompaan en De Bocht
WWW.CULTUURKANTINE.NL in brabant
Kind vormt team met kunstenaar.
FOTOGRAFIE: STUDIO LIGHTHOUSE/PIM KOMPAAN
kwijt wil over zijn leven, dromen of verleden.
io x buurtcultuur
Inge Forger, beleidsmedewerker en MT-lid De La Salle,Boxtel
DE
ZO
RG
INS
G
TEL
LIN
2
JONGEREN ONTDEKKEN DE WERELD VAN CULTUUR EN KUNST
Daar kwamen prachtige dingen uit. De jongeren hadden een echte klik met de kunstenaars. Bij een volgend project staat De La Salle vooraan om weer mee te doen. Het heeft waarde om de creativiteit naar boven te halen die kinderen hebben verstopt. Het is een wereld die ze van huis uit vaak niet hebben meegekregen.” GEEF JONGEREN DIE KANS
“Het is belangrijk om het klein te houden. De periode moet voor de jongeren niet te lang zijn, hooguit zo’n vier maan-
BEHOEFTE
“De La Salle is een instituut voor jongeren van 6 tot 23 jaar met een licht verstandelijke beperking, met een ernstige gedragsproblematiek en/of psychiatrische stoornis. Die kinderen hebben vaak al van alles meegemaakt: loverboys, huiselijk geweld, soms misbruik, ouders die verslaafd zijn et
den. Ik hoop dat er budget blijft om dit soort prachtige trajecten te doen. Geef jongeren de kans om die grote wereld van cultuur en kunst te ontdekken. Het geeft een jongere het idee: ‘Ik mag er ook zijn’. Voor sommige jongeren is dat een mooie, nieuwe ervaring.”
cetera. Als je bedenkt dat de gemiddelde leeftijd 15 à 16 jaar is, dan weet je dat dit niet de makkelijkste groep jongeren is. Natuurlijk is er sport, maar er zijn ook kinderen die meer in zichzelf gekeerd zijn en behoefte hebben aan één-op-ééncontact. En die creatief bezig willen zijn.”
Wist je dat ? Verschillende onderzoeken wijzen uit dat toegepaste kunst en culturele interventies positieve invloed hebben op (psychische) gezondheidsproblemen zoals eenzaamheid, angst en depressie. (ARTS COUNCIL ENGLAND, 2014)
“Vorig jaar zijn we met vijf jongeren aan de slag gegaan met
in brabant
io x buurtcultuur
KLIK
het project Dossier 3.0 van De Cultuurkantine. We deden een soort speed-date met vijf kunstenaars: wie past bij wie? in brabant
io x buurtcultuur
BONTE AVOND
THEATERFESTIVAL BOULEVARD, DEN BOSCH
VAN DE BODYBUILDERS Jetse Batelaan maakte Bonte Avond van Bodybuilders met een hechte groep Rotterdamse kickboksers. Hij zegt over deze samenwerking: ‘Deelnemers moeten het niet voor mij doen, maar voelen dat ze zelf iets te winnen hebben. Het is een avontuur. Het gaat ook heel erg over vertrouwen. Er is geen recept, geen gebruiksaanwijzing, je bouwt aan samenhorigheid. Er moet wel iets op het spel staan.
16 in brabant
ARTISTIEKE LEIDING: Jetse Batelaan, voorheen onder meer regisseur van Ro Theater Rotterdam, inmiddels artistiek leider van Theater Artemis BETROKKEN PARTNERS: Theater Artemis, Ro Theater in brabant
io x buurtcultuur
De deelnemers moeten iets te winnen hebben.
FOTOGRAFIE: BAS CZERWINSKI
Het moet verder gaan dan tijdsbesteding.’
WWW.ROTHEATER.NL WWW.ARTEMIS.NL
io x buurtcultuur
Christine Ravenhorst, projectleider Community Art Brabant
CE
NT
RA
V/D
KU
NS
TEN
3
PARTNERS VOOR SUCCESVOLLE BUURTCULTUUR
Deze site is gekoppeld met het Projectenweb van het landelijke Community Art Lab-XL.” PROJECTEN EN PROGRAMMA’S
“Van maart tot de zomervakantie 2014 hebben we projectplannen opgesteld en uitgezet. In de toekomst willen we ook specialisatieteams in het leven roepen bij de Kunstencentra. Die kunnen zich dan speciaal richten op programma’s voor sociale cohesie of rond verbouwplannen van een wijk. Maar we denken ook aan grotere projecten in landelijk gebied. Leuk voorbeeld is Mater Mosa waaronder veel projecten
PARTNERS
“Met Community Art Brabant bouwen de centra voor de kunsten samen met kunstenaars, overheden, corporaties en bewoners sinds december 2013 aan een netwerk voor buurt-
aan de Maas vallen. Verder zijn we bezig met een aanbod voor gemeenten om buurtcultuur in te zetten bij zorg en participatie.”
cultuur. Cultuuraanjagers, werkzaam bij de kunstencentra,
LESSEN
zijn daarbij een partner voor bewonersinitiatieven, gemeen-
“Er is een verschuiving te zien van één project naar een reeks
ten, woningcorporaties, zorg- en welzijnsinstellingen. Ze ondersteunen bijvoorbeeld bij fondsaanvragen van bewoners met een initiatief. Inmiddels doen negen Kunstencentra mee in grote en kleinere gemeenten. Door de samenwerking tussen de Kunstencentra hoeven we niet steeds opnieuw het
van incidenteel naar structureel. Een andere les is: probeer niet in een landelijk gebied te doen wat je in de stad doet en andersom. Buurtcultuur heeft overal een functie, maar de behoefte en vorm verschillen.”
van Tilburg naar Den Bosch brengen. Al blijft het maatwerk
in brabant
io x buurtcultuur
wiel uit te vinden. En we kunnen ook een succesvol project
projecten. Daarmee moet je de financiering ook verschuiven
natuurlijk. Onze kennis delen we via communityartbrabant.nl. in brabant
io x buurtcultuur
HET AVONTUUR VAN DE
TILBURG
VOGELTJES-
BUURT
‘Het Avontuur van de Vogeltjesbuurt’ is een docudrama over en door bewoners van de roemruchte volkswijk in Tilburg. Aanleiding is de grondige herstructurering van de wijk die de bewoners aangrijpen om af te rekenen met hun slechte imago en het goede te behouden. In de film spelen buurtbewoners de hoofdrol. Zij vertellen openhartig wie ze zijn, waarom ze zo zijn en ze nemen hiervoor de kijker mee terug in de tijd. Op één spectaculaire filmdag brengen zij het pleintje terug naar de jaren 30, 70 en 2000, compleet met decor,
in brabant
ARTISTIEKE LEIDING: B_in motion en Moved Media BETROKKEN PARTNERS: woningcorporatie Tiwos, gemeente Tilburg,
Buurtcultuurfonds Provincie Noord-Brabant/Prins Bernhard Cultuurfonds, VSBfonds, Omroep Brabant en vele ondernemers en particulieren in brabant
io x buurtcultuur
Onze buurt kwam vaak slecht in het nieuws.
FOTOGRAFIE: MAJ-BRITTA DE RUITER
kostuums en rekwisieten.
WWW.B-INMOTION.NL
io x buurtcultuur
Kees van Vliet, bewoner wijk Broekhoven (‘Vogeltjesbuurt’)
DE
BE
W
ON
ER
4
BEWONERS DOEN MEE AAN FILM OVER HUN EIGEN BUURT
laat goed zien hoe het echt in de wijk is. We zijn een hele hechte wijk waar we vreugde en verdriet delen. In de film geven mensen zich echt bloot. Dat komt omdat Pien en Peter op een gegeven moment geen vreemden meer waren en het vertrouwen van de bewoners hadden.” IETS DOEN VOOR ANDEREN “Ik zit al mijn hele leven in het vrijwilligershuis en in het buurthuis. Het interesseerde me altijd al om iets voor anderen te doen in de buurt. Nu wordt de wijk op de schop
HET AVONTUUR VAN DE VOGELTJESBUURT
genomen. Ook het buurthuis is gesloopt, dat deed wel zeer.
“Ik ben geboren en getogen in de Vogeltjesbuurt en woon
Nu proberen we in een vrije woning een huiskamerproject
er al 61 jaar. Het is een echte volksbuurt waar vroeger ook
op te zetten. Daar kunnen mensen met elkaar praten,
smokkelaars woonden. Vorig jaar is de film ‘Het avontuur
kaarten of een biljartje leggen.”
van de Vogeltjesbuurt’ gemaakt, heel professioneel door Peter van den Dungen en Pien Rosmalen. Als bewoners hadden we iets over de film te zeggen. We hebben vergaderd en heel veel gesprekken gevoerd. Iedereen wilde ook graag
Wist je dat ? Voorwaarden om deelnemers betrokken te houden bij je project:
meedoen aan de film. De première was - met rode loper -
- actieve houding kunstenaar/professional (daadkracht)
in een bomvolle zaal van Euroscoop.”
- bewuste aandacht
io x buurtcultuur
- langdurig proces (tijd) waarin samenwerking met de doelgroep wordt uitgebouwd
“In beginsel hebben we niet zo’n goede naam op Broekho-
-laat de openbare ruimte een rol spelen in het proces
ven. ‘Moet je daarheen? Neem dan maar een bewaker mee’,
(UIT: TRIENEKENS S., DORRESTEIJN, W. & POSTMA, D.W.: CULTURELE
zeiden sommigen wel. Dat is natuurlijk volstrekt uit de lucht
INTERVENTIES IN KRACHTWIJKEN. AMSTERDAM, SWP, 2011)
gegrepen. We zijn heus niet allemaal lieverdjes, maar de film in brabant
io x buurtcultuur
in brabant
- vertrouwen van (bekendheid met) kunstenaar/professional
VERTROUWEN
WOENSEL
WOENSEL NOORD, EINDHOVEN
SUPERTOLL! ‘Woensel Supertoll!’ is een wijkproject van de Eindhovense kunstenaar Tijs Rooijakkers en sociaal ontwerpcollectief Tante Netty, dat bestaat uit drie fases. Fase 1, in samenwerking met rapper Fresku, vond plaats in het Van Abbemuseum. Daar bouwde Tijs in een half jaar tijd een immense tol van houten planken die door Fresku beschreven zijn. Fase 2 is volop bezig in samenwerking met wijkbewoners van Woensel-Noord. Zij gaan tijdens de workshops op zoek naar hun eigen drijfveer, leggen deze vast op een eikenhouten plank die vervolgens door Tijs wordt gestoomd, gebogen en opgenomen in een van de negen zwermkunstwerken in Woensel-Noord. Fase 3 is de permanente Supertoll! met een selectie drijfveren bij het
in brabant
ARTISTIEKE LEIDING: kunstenaar Tijs Rooijakkers en
sociaal ontwerpcollectief Tante Netty BETROKKEN PARTNERS: Fresku, Van Abbemuseum, Odd One,
Buurtcultuurfonds Woonbedrijf, Prins Bernhard Cultuurfonds, Mondriaanfonds, Buurtcultuurfonds provincie Noord-Brabant, Gemeente Eindhoven, Trudo WWW.WOENSELSUPERTOLL.NL io x buurtcultuur
in brabant
io x buurtcultuur
Een sociaal kunst werk.
FOTOGRAFIE: KIMBERLY VAN UDEN
nieuwe HOV2-busstation voor winkelcentrum Woensel.
Joyce Hijdra, districtsmanager Woonbedrijf, Eindhoven
DE WO NIN GCO RPO RAT IE
5
WOENSEL SUPERTOLL! ALS AANJAGER VOOR HET GESPREK
in onze buurten in Woensel-Noord met bewoners teksten te maken voor de grote Supertoll die in Woensel komt. Bewoners zien hun eigen teksten op de planken van de tol terug. Die gaan over hun drijfveren, wat je wilt, hoe je elkaar ziet. Het nodigt bewoners uit om zich bewust te worden van elkaar en hun omgeving. Woensel Supertoll! vinden wij een prima naam omdat het beweging en dynamiek uitstraalt.” DUURZAME WAARDE “Het gesprek staat centraal, maar het levert ook nog iets
DIVERSITEIT
tastbaars op: een bijdrage aan een permanent kunstwerk
“Woensel is een stadsdeel aan de noordkant van Eindhoven.
voor het toekomstig HOV2-station in Woensel. Ik hoor terug
Vanaf begin jaren zestig zijn daar vooral doorzonwoningen
dat het mensen helpt om hun buurtgenoten te leren kennen.
voor traditionele kostwinnersgezinnen gebouwd, in eerste
Zo hoort community art te werken volgens mij: als middel
instantie vooral jonge gezinnen. Eind jaren negentig kwam
om het gesprek verder te brengen. De Supertoll wordt zeker
de grote doorstroming op gang en daarmee kwam er diversi-
mooi om naar te kijken, maar de duurzame waarde zit vooral
teit in de wijk. Elkaar kennen en elkaar spreken werd minder
in de ontwikkeling van de buurt.”
vanzelfsprekend. Jammer, omdat het belangrijk is om te kunnen rekenen op buren.” UITNODIGEN TOT BEWUSTWORDING
“Eind vorig jaar hoorde ik van het project Supertoll waar Tijs Toen ik daarna de tol in het Van Abbemuseum zag staan,
in brabant
io x buurtcultuur
Rooijakkers teksten van Fresku verwerkt heeft op planken. was ik onder de indruk. Ik heb het team Supertoll gevraagd in brabant
io x buurtcultuur
DORP AAN DE RIVIER
LITH
Dorp aan de Rivier is een professionele
openluchtvoorstelling. Gemaakt, gespeeld en vormgegeven door bewoners van Lith, het dorp aan de rivier. Ze deden alles, of het nu ging om de duiker die als verdrinkende visser in het water viel, cliënten van de zorgboerderij die paarden borstelden, spelers die maandenlang repeteerden, dames die alle rekwisieten regelden, jongelui die steeds weer een woonwagentje repareerden, de club van hand- en spandiensten die roosjes knoopte of grimeurs die ware
in brabant
spelers en medewerkers hun buiging en heerste een gevoel van trots: dit hebben we samen gemaakt. ARTISTIEKE LEIDING: Ans Jager en Harold Schraven BETROKKEN PARTNERS: Buurtcultuurfonds Provincie Noord-Brabant, Prins Bernhard Cultuurfonds, VSBfonds, Vfonds, Erfgoed Brabant, Rabobank, Maaskant Reizen, AsbestZoeken, Global-E WWW.DORPAANDERIVIER.NL
in brabant
io x buurtcultuur
Het hele dorp werkt mee.
FOTOGRAFIE: RICHARD SMITS EN HILDE PRINSEN
bloedmengers werden. Bij het eindapplaus maakten 150
io x buurtcultuur
HE
TO
ND
ER
WI JS
6
MET VOORSPRONG AAN HET WERK IN BUURT OF WIJK
werk. Je krijgt met mensen te maken die wel iets anders aan hun hoofd hebben. Dus moet je mensen kunnen betrekken, vragen signaleren en vervolgens met iets komen wat mensen aanspreekt. Niet in hun hoofd, maar in hun hart, hun buik. Dan kunnen er bijzondere dingen gebeuren. KiS is eind september 2014 gestart met vijftien deelnemers. Die krijgen college, persoonlijke coaching en gaan projecten doen. In de toekomst gaan we deze opleiding waarschijnlijk vaker aanbieden, maar niet per se jaarlijks.”
POSITIEVE PRIKKELS
KRACHT EN ZWAKTE
“Het doel van de eenjarige opleiding Kunstenaar in Samenle-
“Je leert vooral van worstelingen en dingen die zijn mislukt.
ving is: meer gekwalificeerde kunstenaars die aan het werk
Die laten we bij KiS zeker zien. En ik zeg al op dag één van de
gaan in een sociaal-maatschappelijke context. Community
opleiding: ken je kracht, maar ook je zwakte. Als kunstenaar
art, of sociaal-artistiek werk, zoals ik het noem, betekent
kom je met een eigenzinnig project in een kwetsbaar gebied.
met mensen samenwerken aan kunst in een omgeving
Kun je daarmee omgaan, dan ga je als kunstenaar met een
zonder kunst. Zodat ze anders naar hun leefomgeving gaan
voorsprong aan het werk in een buurt of wijk.”
kijken. Vaak staart men zich blind op problemen in een wijk.
io x buurtcultuur
Krijgen mensen door de ‘andere ogen’ van een kunstenaar
Wat je vooral niet moet doen als workshopleider in projecten :
genoeg nieuwe positieve prikkels, dan stijgt hun eigenwaar-
- participatie onderdrukken
- mensen niet ontmoeten
de en het welbevinden in een wijk. Dat is misschien lastig
- vragen niet beantwoorden
(de deelnemers niet echt zien/spreken)
meetbaar, maar het werkt wel degelijk.”
- zelf aan het woord blijven en
- pauzes verkorten of overslaan
anderen niet laten bijdragen
- na afloop haastig vertrekken en
VRAGEN SIGNALEREN
- ongevoeligheid
geen tijd geven aan mensen
“In de opleiding delen we alle aanwezige kennis van hoe een
(UIT: ROBERT CHAMBERS: ‘FUN WITH 21S, A SOURCEBOOK FOR WORKSHOP
kunstenaar zijn talenten in kan zetten voor sociaal-artistiek
FACILITATORS; 21 SETS OF 21 WAYS TO APPROACH PARTICIPATORY EVENTS’, 2000)
in brabant
io x buurtcultuur
in brabant
Romijn Conen, studieleider opleiding (KiS), Tilburg
DE BUURT
TILBURG
PARADE De doelgroep van de Buurtparade zijn de bewoners en organisaties in Tilburgse buurten en wijken. Samen met andere buurtbewoners wekken ze ideeën en dromen tot leven. En bouwen ze mee aan een project waarin alles draait om de buurt, met als eindresultaat een geweldige en betoverende Buurtparade. ARTISTIEKE LEIDING: Paradeteams onder leiding van Judith Ensel en Paul van de Waterlaat BETROKKEN PARTNERS: Stichting T-Parade, Factorium,
in brabant
WWW.ART-FACT.NL/BUURTPARADE
in brabant
io x buurtcultuur
Je kunsten tonen in de Buurtparade,
FOTOGRAFIE: ART-FACT
Contourdetwern en een diversiteit van wijkorganisaties. Mede mogelijk gemaakt door de gemeente Tilburg, Buurtcultuurfonds Provincie Noord-Brabant/ Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, VSBfonds
io x buurtcultuur
Joosje Duindam, adviseur kunstbeoefening Kunstbalie, Tilburg
PRO
VINC
IALE
STE
UNF
UNC
TIE
ONS DOEL: NOG MEER 7 KUNSTZINNIGE ONTPLOOIINGSMOGELIJKHEDEN
TOOLKIT “Op dit moment ontwikkelt Kunstbalie een toolkit om co-creatie binnen community art-projecten te verbeteren. Verder werkt Kunstbalie mee aan een Brabantse website om kennis te delen en zijn we betrokken bij de provinciale visieontwikkeling. Voor de toekomst hopen we dat de basis die nu wordt gelegd, wordt verstevigd en bestendigd in een platform waarin de kennis en het netwerk zijn geborgd. Met als uiteindelijk doel: nog meer kunstzinnige ontplooiingsmogelijkheden voor de Brabander.” VOORWAARDEN VOOR SUCCES “Voor een succesvol community art-project zijn drie voorwaarden van belang: artistieke kwaliteit, betrokkenheid en
“Goede kunst en kunstbeoefening heeft naast artistieke
samenhang. Goede kunst heeft van zichzelf verbeeldings-
ontplooiing, passie en plezier ook veel positieve maatschap-
kracht, overtuigingskracht, scheppingskracht en zeggings-
pelijke effecten. Daarom wordt kunst steeds vaker ingezet
kracht. Hoe hoger de artistieke kwaliteit van de kunst, hoe
om maatschappelijke doelen te realiseren. Kunstbalie wil
groter de effecten en dus de kans van slagen van community
het voor alle Brabanders mogelijk maken zich kunstzinnig te
art projecten. Verder zijn de effecten van community art gro-
ontplooien. Community arts is voor veel Brabantse orga-
ter naar mate de betrokkenheid van de deelnemers groter is.
nisaties een relatief nieuwe werkvorm. We ondersteunen
Daarnaast heeft een samenhangend meerjarig programma
onze partners daarom door middel van het opbouwen van
van verschillende projecten meer kans verandering teweeg
een netwerk, methodiekontwikkeling, onderzoek, scholing,
te brengen dan korte eenmalige impulsen.”
coaching en kennisdeling.”
in brabant
in brabant
io x buurtcultuur
ONDERSTEUNING
io x buurtcultuur
LUXOR AAN
MEGEN
DE MAAS In de zomer van 2015 bouwt bamboekunstenaar Antoon
Versteegde de beroemde Egyptische Tempel van Luxor. Niet aan de Nijl, maar aan onze eigen Maas. Een megakunstwerk waaraan duizenden mensen meewerken. Luxor aan de Maas wordt gebouwd aan de Maas in Megen, nabij Oss. De kolossale bamboetempel van 260 meter lang en 24 meter hoog is de hele zomer vrij toegankelijk voor publiek en zal naar verwachting 100.000 bezoekers trekken. ARTISTIEKE LEIDING: Antoon Versteegde BETROKKEN PARTNERS: Provincie Noord-Brabant, gemeente Oss,
300 organisaties en particulieren uit de regio
Wist je dat ?
WWW.MATERMOSA.EU
in brabant
investeringen in kunst en cultuur effect kunnen hebben op de lokale economie en groei, waaronder: • aantrekken van bezoekers • opknappen van (openbare) ruimte (UIT: LOCAL GOVERNMENT ASSOCIATION, DRIVING GROWTH THROUGH LOCAL GOVERNMENT INVESTMENT IN THE ARTS, 2013) io x buurtcultuur
in brabant
io x buurtcultuur
Een ruimtelijk avontuur met de bevolking.
FOTOGRAFIE: MATER MOSA
Local Government Association onderscheidt verschillende manieren waarop lokale
Klaas Burger, artistiek leider het Makershuis, ’s-Hertogenbosch
DE
M
AK
ER
S
8
KUNST IS EEN COMMUNICATIEMIDDEL
den, haakte een andere groep opeens af. In zo’n proces worden tactieken van mensen zichtbaar. De opdrachtgever was erg blij met dit resultaat, omdat de zwarte piet nu eens niet bij de jongeren werd gelegd. Je ziet dus dat in het maakproces van een kunstwerk ook de bestaande beeldvorming kan kantelen. Het Makershuis brengt deze werkwijze in 2014 onder in de Academie voor Beeldvorming: een kunstwerk is symbool voor veranderende beeldvorming.” LOKAAL WORDT UNIVERSEEL “Het is belangrijk om nooit je kwaliteitseisen te verlooche-
BEDDING
nen. Luister naar elkaar, laat elkaar uitpraten en praat als
“Community art vind ik een leeg begrip. Elke vorm van kun-
kunstenaar zelf ook uit. Ga niet weg voordat het gesprek is
stenaarschap vraagt om topkwaliteit. Als een kunstenaar in
afgelopen en maak je werk zorgvuldig af. Vlieg niet zomaar
de publieke ruimte aan de slag gaat, brengt dat specifieke
een concept in. De plek is het uitgangspunt. Van daaruit
kansen met zich mee. Een kunstenaar die aansluiting durft
kan het lokale voor mensen die zich aan een plek verbinden
te zoeken bij relevante maatschappelijke vragen rond een
universeel worden. Op deze manier bied je met kunst en
plek, kan een kunstwerk maken waar mensen zich inhou-
cultuur iets waardoor mensen zich anders gaan verhouden
delijk mee verbinden. Het kunstwerk is immers ingebed
tot hun omgeving.”
geraakt in de dynamiek rond een plek.” ACADEMIE VOOR BEELDVORMING geraakt bij een beeldentuin rond een buurthuis, behalve een
in brabant
io x buurtcultuur
“In Boxmeer was een grote groep bewoners betrokken groep Marokkaanse jongeren. Toen die uiteindelijk meedein brabant
io x buurtcultuur
FIETSCH
BREDA
De fiets is niet weg te denken uit ons straatbeeld. En is
meteen een inspiratiebron, want juist ontmoetingen tussen fietsers brengen bijzondere situaties aan het licht. Van een samenleving die met steeds grotere snelheid langs elkaar sjeest in een steeds hoger verzet. Een plein waar niets aan de hand lijkt, wordt langzaam omgetoverd in een innemend schouwspel waarbij het jonge talent van Dansnest een knipoog naar vroeger geeft. Dansnest brengt zo professionele dans naar de publieke ruimte. In de Bredase wijk ‘de Heuvel’ ging Dansnest met eigen dansers én bewoners aan de slag, met als resultaat de voorstelling Fietsch. ARTISTIEKE LEIDING: Dansnest BETROKKEN PARTNERS: Festival En Plein Public
in brabant
Wist je dat ? “Een wezenlijk aspect van community arts is dat de deelnemers een werkelijke bijdrage leveren aan het artistieke proces. Dat er in die zin eigenaarschap ontstaat. En co-creatie. Een community arts proces heeft een artistiek resultaat dat noch zonder de kunstenaar, noch zonder de deelnemers tot stand had kunnen komen.” (WWW.CAL-XL.NL) io x buurtcultuur
in brabant
io x buurtcultuur
Verbindend dansproject in de wijk.
FOTOGRAFIE: ANNE-MARIE VOSSEN
WWW.DANSNEST.NL
DE
FI
NA
NC
IE
9
R
Pierre Rutgers, ambtelijk secretaris Prins Bernhard Cultuurfonds Brabant
GELDGEVERS VERBINDEN AAN BUURTCULTUUR
HET NIEUWSTE BRABANT “Buurtcultuur landt in Brabant in vruchtbare grond. De basis hiervoor werd kort na de oorlog gelegd door Jan de Quay, toenmalig commissaris der koningin. Dat werd verwoord in de driedelige uitgave ‘Het nieuwe Brabant’. De industrie is toen in Noord-Brabant over de hele provincie verspreid. Dat heeft ervoor gezorgd dat het verschil tussen stad en platteland hier niet zo groot is. Er is een grote sociale cohesie en het deelnamepercentage in amateurkunst is bijvoorbeeld hoog. Bijzonder is dat dit jaar het lijvige boek ‘Het nieuwste Brabant’ verscheen,
“Buurtcultuur bestond allang in Brabant. Sinds een aantal jaren beseffen we dat we die kunnen inzetten voor sociale verbinding, juist ook in economisch moeilijkere tijden. In projecten blijkt telkens weer hoe sterk het werkt als mensen met professionele ondersteuning samen met cultuur aan de slag gaan. Dat is een positieve interventie die kijkt naar talenten in plaats van naar problemen. Sinds 2011 hebben we meer dan honderd grote projecten ondersteund. Daarbij komt nog de ondersteuning die via de centra voor de kunsten wordt gegeven aan kleinschalige buurtinitiatieven.” DRIJFVEER “We willen nu ook gemeenten structureel betrekken bij buurtcultuur en buurtnatuur. Dan moet er ook in de financiering iets veranderen: door bredere participatie kan die structureel worden in plaats van alleen projectmatig. Ons motto is: door geldgevers te verbinden kun je geld met geld maken. Iedereen die meedoet, kan erop rekenen dat zijn inzet wordt vermeerderd door anderen. Dat is een sterke drijfveer om te participeren in buurtcultuur.”
Hierin valt te lezen dat er een goede voedingsbodem is
in brabant
io x buurtcultuur
dat voortborduurt op die drie boeken uit de jaren vijftig.
RUIM HONDERD PROJECTEN
voor buurtcultuur in Brabant.”
in brabant
io x buurtcultuur
HUMAN RIGHTS TATTOO
GESTART IN BRABANT INMIDDELS WERELDWIJD IN 53 LANDEN
In dit kunstproject wordt The Universal Declaration of
Human Rights letter voor letter op 6.773 mensen wereldwijd getatoeëerd. Ieder individu krijgt één letter. De tattoo herin-
in brabant
‘conversation starter’ draag je het belang van de mensenrechten uit. De letter zelf kun je niet kiezen, dat zal de eerstvolgende zijn. Welk lettertype het wordt en waar op je lichaam is wel een eigen keus. Zo wordt één tekst gedragen door 6.773 individuen die de mensenrechten diep in hun hart en dicht onder hun huid koesteren. ARTISTIEKE LEIDING: Sander van Bussel, Tilburg CowBoys BETROKKEN PARTNERS: Amnesty International, Mundial Productions, HIVOS, heel veel tattoo-artiesten WWW.HUMANRIGHTSTATTOO.ORG
io x buurtcultuur
in brabant
io x buurtcultuur
1 cm2 van je huid voor de mensenrechten
FOTOGRAFIE: SANDER VAN BUSSEL/TILBURG COWBOYS
nert je dagelijks aan de mensenrechten en met de tattoo als
Petra Janssen (studio Boot), initiator Stichting Social label, Den Bosch
CUL
TUR
EEL
OND
ERN
EME
R
10
MAKERS STAAN TROTS OP HET PODIUM MET PRODUCT
het podium staan met hun product. We werken daarom samen met topontwerpers als Eek, Roderick Vos en Haiko Meijer. Hoe kan ik iets ontwerpen waarvan mensen gelukkig worden en iets leren? Daar gaat het om. En dan ontwerp je anders. Nu zijn er vijf werkplaatsen die met verschillende ontwerpers verschillende producten maken. Daaromheen zit een hele community.” GLIMLACH “We vragen alleen maar specialisten, in ontwerp, uitvoering
PIET HEIN EEK
en communicatie. Dat is heel belangrijk om de kwaliteit te
“Social label is ontstaan vanuit een vraag van een sociale
waarborgen. En je kunt er alleen maar mensen bij betrekken
werkplaats die in het kader van een festival sloophouten
die het idee van Social label snappen. Het is tenslotte echt
meubels van Piet Hein Eek nabouwden. Dat kon natuurlijk
een samenwerking tussen ontwerper, werkplaats en de stich-
niet zomaar, maar ze vonden het zo leuk om te doen. Toen
ting. Op die manier inspireert iedereen elkaar. Uiteindelijk
heb ik Piet Hein Eek benaderd en hij wilde graag samenwer-
gaat het om de persoonlijke aandacht en de glimlach die het
ken met de sociale werkplaats. Samen met Simone Kramer
oplevert als mensen zinvolle en goede producten maken.”
- gespecialiseerd in community art - is een jaar geleden de Stichting Social label opgericht. Daarmee kunnen mensen met afstand tot de arbeidsmarkt met plezier kwaliteitsproducten maken en verkopen.”
Wist je dat ? Andere manieren waarop lokale investeringen in kunst en cultuur effect kunnen hebben op de lokale economie en groei zijn:
io x buurtcultuur
• het aantrekken en vasthouden van bedrijven
“We kijken echt vanuit de ontwerpersinvalshoek, maar het
• talentontwikkeling
gaat om de vier p’s: people, proces, product, podium. De
(UIT: LOCAL GOVERNMENT ASSOCIATION, DRIVING GROWTH
uitkomst moet kwaliteit bieden, zodat de makers trots op
THROUGH LOCAL GOVERNMENT INVESTMENT IN THE ARTS, 2013)
in brabant
io x buurtcultuur
in brabant
• creëren van banen en ontwikkelen van vaardigheden
VIER P’S
AAN DE SLAG! checklist voor buurtcultuurprojecten
Wat zijn de verschillende middelen om dit doel te bereiken? Zijn de lokale organisaties betrokken bij het project? Zijn er genoeg vormen van samenwerking,
Is het project afgestemd op de doelen, wensen
uitwisseling en gezamenlijke creatie?
en ideeën van de bewoners?
Op welke manier is er aandacht voor monitoren
Krijgen bewoners genoeg kansen om deel te nemen?
en evalueren?
Krijgen bewoners stimulansen om initiatief te nemen
Zijn de planning en de doelen realistisch en haalbaar?
en hun mening te geven?
Zou je het zelf een leuk project vinden?
Is er een duidelijke omschrijving van het doel voor de buurt op lange termijn?
Kijk voor meer informatie, filmpjes en inspiratie op: www.buurtcultuurfonds.nl
in brabant
io x buurtcultuur in brabant
io x buurtcultuur
social label: elkaar inspireren COLOFON: ontwerp: Studio Boot redactie: Harm Peter Smilde, Joosje Duindam, io x buurtcultuur
Heidi Coolen & Olga Raaymakers met dank aan alle bewoners, cultuurmakers en kartrekkers bij de provincie, het Cultuurfonds, woningcorporaties en in het onderwijs die van buurtcultuurwerk een succes maken. in brabant
oktober 2014
10
Dit boekje is een uitgave van de provincie Noord-Brabant. Het geeft geen pasklare oplossingen, maar wil een bijdrage leveren aan de dialoog en de praktijk van buurtcultuurwerk in Brabant. Buurtcultuurwerk in Brabant wordt lokaal mogelijk gemaakt door samenwerkingsverbanden van gemeente, woningcorporatie, kunsten-
io x buurtcultuur
centrum, lokale organisaties/ondernemers en buurtbewoners. En wordt ondersteund door het Prins Bernhard Cultuurfonds, Kunstbalie en de provincie Noord-Brabant.
DE SAMENLEVING OP ONTDEKKINGSTOCHT de in brabant
spelers aan het woord - inspirerende projecten in beeld
