BUURT BUSINESS
VOORWOORD Een groep particuliere eigenaren slaat de handen ineen om hun bijdrage te leveren aan de uitvoering van het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. Het idee achter de Coöperatie Vrieheide is dat particuliere eigenaren zich organiseren en verantwoordelijk zijn voor maatschappelijke initiatieven. Hierna wordt de formule van de Coöperatie Vrieheide toegelicht. Daardoor wordt helder wie we zijn, waar we voor staan, hoe onze coöperatie is ingericht, hoe ons portfolio met maatschappelijke initiatieven wordt uitgevoerd, hoe we er financieel voorstaan en hoe de samenwerking met partners binnen en buiten de wijk Vrieheide wordt georganiseerd. De Coöperatie Vrieheide start op 1 januari 2014 met vier maatschappelijke initiatieven.
Namens Coöperatie Vrieheide, Ria Waarle, BMC Kwartiermaker 1
Inhoud 1. De Coöperatie Vrieheide is er voor iedereen!! 2. De uitwerking van de formule 3. De wijkvisie 4. Huisvesting 5. De inrichting van Coöperatie Vrieheide 6. De werkprocessen 7. De financiën 8. De Samenwerkingsovereenkomst 9. De Intentieovereenkomst (volgt)
3
4
6
9
10
13
19
23
28
2
1
Coöperatie Vrieheide
De Coöperatie Vrieheide is er voor iedereen!! De formule voor de Coöperatie Vrieheide De Coöperatie Vrieheide heeft een nieuwe formule ontwikkeld voor het uitvoeren van maatschappelijke initiatieven in de wijk Vrieheide-‐De Stack. De Coöperatie Vrieheide wil alle energie die in de structuren en culturen van de wijk is opgeslagen aanboren, zodat de waardeontwikkeling van mijn én ons Vrieheide tot stand komt. De Coöperatie is gericht op sociale, maatschappelijke en economische participatie van particuliere eigenaren, huurders en ondernemers in de wijk Vrieheide – De Stack. Dat betekent dat de Coöperatie Vrieheide individuele particuliere eigenaren en kleine groepen particuliere eigenaren mogelijkheden geeft om deel te nemen aan maatschappelijke initiatieven. In de Coöperatie Vrieheide komen kennis, en financiële middelen samen. Het streven is de particuliere eigenaren een breder palet aan maatschappelijke initiatieven aan te bieden dan nu voorhanden is. De particuliere eigenaren doen dit vrijwillig. Om het geheel goed te laten verlopen wordt professionele ondersteuning aan de coöperatie toegevoegd en wordt gebruik gemaakt van moderne ICT-‐toepassingen waardoor de kosten voor administratie tot een minimum worden beperkt. De kosten voor overhead en management worden zo beperkt mogelijk gehouden. Kortom: betere participatie door particuliere eigenaren tegen lage kosten en een breder palet aan maatschappelijke initiatieven. De coöperatie is een aantrekkelijke partner voor verenigingen binnen de wijk Vrieheide, voor overheden, maatschappelijke organisaties en voor zakelijke partners binnen en buiten de wijk.
3
2
Coöperatie Vrieheide
De uitwerking van de formule Hoe is deze formule werkbaar gemaakt? ENERGIE Doelgroepen De primaire doelgroep van de Coöperatie Vrieheide zijn de particuliere eigenaren uit de wijk Vrieheide –De Stack die willen meedoen aan een eigen initiatief of aan een maatschappelijk initiatief. Maar ook huurders, ondernemers en verenigingen kunnen participeren. Doelstelling Jaarlijks zal het aantal particuliere eigenaren toenemen. Het idee is dat binnen 3 tot 5 jaar een groot deel van de particuliere eigenaren uit de wijk deel zal nemen aan één of meerdere activiteiten van de Coöperatie Vrieheide. De Coöperatie Vrieheide onderschrijft de doelstellingen uit het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. Voor de korte termijn moet de dreigende stagnatie van ontwikkelingen worden afgewend. Het doel voor de langere termijn is versterking van de leefbaarheid in de wijk. Kernactiviteiten We zien vier maatschappelijke initiatieven als de kernactiviteiten: financiële dienstverlening, verduurzaming woningen particuliere eigenaren, een energiemaatschappij en het faciliteren van nieuwe maatschappelijke initiatieven. Kansen voor samenwerking De samenwerking tussen particuliere eigenaren en het Samenwerkingsverband Vrieheide is totaal anders dan de traditionele samenwerking in wijken en steden in Nederland. Co-‐creatie en ondernemerschap van particuliere eigenaren met overheden, woningcorporaties, kennispartners en donateurs moeten de beloftes waar maken en worden kernonderdeel van de Coöperatie Vrieheide. De samenwerking met bestuurders en professionals wordt op deze manier geactiveerd. Deze samenwerking vraagt van nieuwe partners, zoals kennisinstellingen, ontwikkelaars en ondernemers dat zij in co-‐productie met de particuliere eigenaren kennis ontwikkelen en donateurs zoeken om nieuwe maatschappelijke initiatieven uit te werken. Alleen succesvolle maatschappelijke initiatieven zullen in een latere fase geïmplementeerd worden. Voor sommige maatschappelijke initiatieven zal nog geen marktpositie zijn weggelegd voor marktpartijen. Een aantal startende bedrijven met een innovatief aanbod zal zeker een beginnend marktaandeel kunnen veroveren. Samenwerking met netwerken van verenigingen en ondernemers in de wijk Vrieheide is minstens zo belangrijk. In het oog springende voorbeelden zijn de scoutingclub, de voetbalvereniging, de scholen en buurtstichting Vrieheide en omgeving. 4
Beoogde resultaten We realiseren ons dat een deel van de particuliere eigenaren niet direct zal betalen voor advies en dienstverlening van de Coöperatie Vrieheide. Daarom zal in eerste instantie gebruik gemaakt worden van donaties. Tegelijkertijd wordt gestart met een maatschappelijk initiatief waarbij op termijn een verdienmogelijkheid ontstaat. In de tussentijd wordt een vangnetconstructie bedacht, zoals een subsidieverstrekking voor de Coöperatie Vrieheide. Daardoor ontstaat ruimte om op korte termijn te starten met maatschappelijke initiatieven en op langere termijn de donatie gedeeltelijk terug te betalen. Effecten Door mee te doen aan een maatschappelijk initiatief zal de maatschappelijke participatie van een aantal particuliere eigenaren toenemen. Daardoor zal de Coöperatie Vrieheide haar bijdrage kunnen leveren aan de doelstellingen uit het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. De verwachting is dat een mix van particuliere eigenaren ervoor zal zorgen dat alle particuliere eigenaren goed op hun plek zitten. Coöperatie Vrieheide werkt zelfstandig orgaan en in samenwerking met BAM, Architectenzaak, de gemeente Heerlen, de stadsregio Parkstad Limburg, de provincie Limburg, woningcorporaties Weller en Woonpunt en de Rabobank Parkstad-‐Limburg samen aan de uitvoering van het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide.
5
3
Coöperatie Vrieheide
De wijkvisie Welke visie heeft de coöperatie op de wijk? ENERGIE Zeven kernwaarden Zeven kernwaarden van Vrieheide verwijzen naar het collectief geheugen van particuliere eigenaren en de partners. Ze zijn naar voren gekomen tijdens de uitgebreide analyse, onder andere door talloze gesprekken met betrokkenen. De particuliere eigenaren van Vrieheide willen de bijzondere kernwaarden behouden en – vooral -‐ verder ontwikkelen. Maar dat kost inspanningen die zich niet altijd terugbetalen in klinkende munt. De kernwaarden kunnen niet onafhankelijk van elkaar worden gezien, maar moeten vooral in onderlinge samenhang betekenis krijgen in de maatschappelijke initiatieven en projecten. De witte woningen De wijk vindt haar ontstaan in het huisvestingsvraagstuk van de mijnwerkers. Nieuw Einde en Versiliënbosch, gebaseerd op het tuindorp-‐concept, waren solitair gelegen woonwijkjes met een nauwe band met de steenkoolmijnen. Met de “witte woningen” werd de open ruimte tussen de mijnwerkerswijkjes volgebouwd. In architectonisch en stedenbouwkundig opzicht vormde het ontwerp voor de ‘witte woningen’ een trendbreuk met het verleden en dit bepaalt nog steeds grotendeels het karakter van de wijk. Het heeft een haast iconische waarde voor de wijk. Het bijzondere karakter van het stedenbouwkundig ensemble Vrieheide is dan ook erkend door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Een hechte en diverse gemeenschap Versiliënbosch en Nieuw Einde waren bestemd voor arbeiders die uit heel Nederland en Europa hiernaartoe kwamen om in de mijnen te werken. Het waren hechte sociale gemeenschappen met een sterk gemêleerde samenstelling. De witte woningen waren bestemd voor hoger opgeleiden in de mijnbouw, de belastingdienst, Volvo AZL en notarissen die uit heel Europa hiernaartoe kwamen. Na de mijnsluiting vertrok deze groep uit de wijk en werd de sociale cohesie minder. Dit kwam deels door het grote verloop in deze periode en daarna dor het slechte onderhoud van de beheerder en het verkopen van de woningen. Het onderkennen van de gemêleerde bevolkingsopbouw en het versterken van de gemeenschapszin kan een positief effect hebben op de sociale cohesie in de hele wijk.
6
Landschappelijke wijk (parkwijk) Door de strokenbouw opzet van de witte woningen is er een grote hoeveelheid openbaar groen in de wijk. Verder liggen in de directe omgeving prachtige wandel-‐ en natuurgebieden. Er moet gestuurd worden op het kwalitatief en structureel verbeteren van de bestaande groenstructuren in de wijk. Verder liggen er kansen in het aanhaken van het wijkgroen aan de omliggende natuurgebieden, door het doorzetten van groen, versterken of toevoegen van fiets-‐ en wandelverbindingen of een thematisch verwantschap in de inrichting van het wijkgroen.Verder ligt de wijk op fraai geaccidenteerd terrein, wat zich openbaart in enkele prachtige uitzichtpunten in de wijk. Voor de aanleg van het bovenste deel van de witte woningen was de oorspronkelijke ontwerpopzet zelfs geïnspireerd op een Italiaans bergdorp. Het reliëf wordt momenteel onvoldoende benut in de openbare ruimte, maar het vormt wel een belangrijke factor in de beleving van de wijk. Vrije wijk In het oorspronkelijke ontwerp voor de witte woningen was al de optie meegenomen om op de begane grond uit-‐ en aan te bouwen, terwijl men woonde op de verdieping. Vijftig jaar na dato kunnen we stellen dat van deze mogelijkheid veelvuldig gebruik is gemaakt. Deze vrijheid in de vormgeving van de eigen woning en de potentie van haar opzet tot een bijzonder gebruik van de begane grond is typisch voor Vrieheide en iets wat wellicht enigszins gestuurd, maar ook gekoesterd moet worden. Open Wijk De strokenbouw in Vrieheide, met zijn rigide oriëntatie op de zon, loopt onafhankelijk van de wegenstructuur waardoor er een wijkbreed netwerk aanwezig is van kleinere groengebieden en tussenruimtes om alle woningen te bereiken. Bijzonder is dat binnen dit netwerk de private zijde van d woning direct grenst aan het openbaar gebied. Dit maakt dat dit netwerk naast een parkachtig karakter als informele structuur binnen de wijk functioneert.
7
Ondernemende wijk Uit de fasen mobiliseren en begrijpen blijkt dat Vrieheide een relatief jonge wijk is met veel kleine ondernemers. Dit is in een sterk vergrijzende regio een bijzonder potentieel. Veel bewoners hebben uitgesproken ideeën over de verbetering van hun wijk en willen graag meewerken aan de uitvoering hiervan. Binnen dit gedachtengoed van de uitnodigingsaanpak zullen maatschappelijke initiatieven bijdragen aan de uitvoer van het masterplan en staat het stimuleren van ondernemend burgerschap voorop. Soms zal er enige regelvrijheid geschapen moeten worden om bewoners en kleine ondernemers de kans te geven zichzelf en de wijk te ontwikkelen. Zo kan er weer een zekere economische vitaliteit ontstaan en krijgen de bewoners weer grip op hun eigen inkomen. Particulier eigendom Wat bijzonder is aan Vrieheide is dat een groot deel van de woningen in bezit van particuliere eigenaren. Dit is een cruciale constatering voor het bepalen van het beleid. Een belangrijk element is het creëren van opportuniteiten voor de particuliere eigenaren om hun investeringspotentieel optimaal in te zetten of, al dan niet in een groter collectief, verder uit te bouwen. Doordat men zelf eigendom heeft in de wijk, hebben de particuliere eigenaren zelf de sleutel in handen. Elke meerwaarde die in de wijk wordt gegenereerd heeft direct effect op hun eigen bezit.
8
4
Coöperatie Vrieheide
Huisvesting Netwerkcentrum voor inloop, werk en ontmoeting Ergens in 2014 krijgt de Coöperatie Vrieheide een eigen pand in de wijk Vrieheide-‐De Stack. Tot die tijd zit zij Energie ‘tijdelijk’ gehuurd in een woning van woningcorporatie Weller. Daar komen particuliere eigenaren binnenlopen. Dit is een goede manier om financieel advies en woonadvies te geven te geven aan wijkbewoners. Het is ook een manier om op een laagdrempelige manier cursussen te geven. De locatie is een ontmoetingsplek en vergaderlocatie voor bestuurders, professionals en nieuwe partners. Op deze manier creëren we, geleidelijk, een netwerkcentrum in de wijk Vrieheide. Het netwerkcentrum is dagelijks geopend. Het netwerkcentrum van de Coöperatie Vrieheide wordt een inspirerende ontmoetingsruimte in de wijk Vrieheide waar de particuliere eigenaren, de verenigingen, de professionals en de partners graag binnenkomen voor een formele of informele ontmoeting. Het netwerkcentrum biedt inspirerende exposities over de voortgang van maatschappelijke initiatieven en projecten of inspirerende acties elders in het land. De locatie biedt mogelijkheden voor netwerkdebatten en is de uitvalbasis voor projecten van het Samenwerkingsverband Vrieheide.‘Inspirerende maatschappelijke initiatieven uit het land’ worden ook in het concept meegenomen. Vanuit de behaalde resultaten wordt informatie aangeboden aan particuliere eigenaren die zelf niet de kennis hebben over het idee. Als er belangstelling is, kan een afspraak gemaakt worden met de initiatiefnemers. Het pand wordt aangekocht, verbouwd en beheerd door BAM woningbouw, Architectenzaak en woningcorporatie Weller. Het pand wordt ook een modelwoning voor de verduurzaming.
9
5
Coöperatie Vrieheide
De inrichting van Coöperatie Vrieheide In de opstartfase wordt ervaring opgedaan met de onderlinge verantwoordelijkheden tussen het Bestuur en Energie de taakgroepen. De Kwartiermaker is er om de Coöperatie Vrieheide te ondersteunen tot en met juni 2014. In de opstartfase start de groep van particuliere eigenaren, onder leiding van de Kwartiermaker. Maar in de toekomst wordt een vaste groep professionals (deels opgeleid uit de wijk), gekoppeld aan de Coöperatie Vrieheide. Deze professionals hebben een ondersteunende rol naar het Bestuur en de taakgroepen zodat zij de werkprocessen zo goed mogelijk kunnen uitvoeren. De werkprocessen lichten we hierna toe. Organisatievorm
Kennispartners
Verenigingen
Verenigingen
Particuliere eigenaren
Particuliere eigenaren
Donateurs
Kennispartners
Samenwerkingsverband Vrieheide
Donateurs
Samenwerkingsverband Vrieheide
Interim Bestuur
Taakgroep
Taakgroep
Financiële dienstverlening
Energiemaat schappij
Taakgroep Verduurzaming particulier woningbezit
Taakgroep Maatschappe lijke initiatieven
De Coöperatie Vrieheide verenigt de belangen van de particuliere eigenaren, de verenigingen, de ondernemers en huurders in de wijk Vrieheide. Deze samenwerking wordt vastgelegd in een Intentieovereenkomst. De coöperatie is de netwerkpartner voor de relaties, kennispartners en donateurs. De taakverdeling is vastgelegd in het Masterplan Buurtbusiness Energie voor Vrieheide. De coöperatie bestaat uit een Interim bestuur en drie themagroepen. De bemensing voor de coöperatie is voor een deel uitgewerkt.
10
Het Interim bestuur Het Interim bestuur van de Coöperatie Vrieheide bestaat uit vertegenwoordigers van partners binnen en buiten de wijk Vrieheide-‐De Stack. De volgende samenstelling wordt beoogd: a. Vertegenwoordigers particuliere eigenaren (2), tevens voorzitter en penningmeester b. Vertegenwoordiger twee zakelijke partners (2), tevens vice voorzitter c. Lid particuliere eigenaar (1) d. Lid particuliere eigenaar (1) e. Lid particuliere eigenaar (1) f. Ondersteuning van professionals (tijdelijk de Kwartiermaker) De hoofdtaken van het bestuur zijn: * Aansturing bureau; * Het onderhouden van externe contacten; * Toezicht op voortgang en realisatie van het werkprogramma; * Vaststellen jaarlijkse programmering van het uitvoeringsprogramma, inclusief financiële afspraken; * Besluiten tot maatregelen wanneer er onvoldoende voortgang is; * Besluiten over wijzigingen/aanvullingen in afgesloten Samenwerkingsovereenkomst en werkprogramma. De Coöperatie Vrieheide bestaat uit vier themagroepen Een themagroep heeft als taak het beleid met betrekking tot het thema mede te ontwikkelen en vorm te geven door: -‐ De trekkersrol te nemen voor het maatschappelijk initiatief; -‐ Hiervoor een plan van aanpak op te stellen; -‐ Deze te initiëren, te volgen, te ondersteunen en uit te voeren. Professionele ondersteuning Een professional staat het Bestuur bij. Dit kunnen professionals zijn die werkzaam zijn in de wijk Vrieheide. Denk aan het opbouwwerk en buurtgericht werken. Tot en met juni 2014 vervult de experimentbegeleider van BMC deze functie in de vorm van Kwartiermaker. De Kwartiermaker is dus de interne projectcoördinator binnen het Interim bestuur. Hij is samen met de voorzitter van de Coöperatie Vrieheide het rechtstreekse aanspreekpunt voor interne en externe contacten, in 2014 en is verantwoordelijk voor het opzetten van de coöperatie. Taken Kwartiermaker * Opzetten coöperatie, inclusief functieprofielen voor professionele ondersteuning; * Bestuurlijke voorbereiding bijeenkomsten stuurgroep Vrieheide; * Het bewaken van nagekomen afspraken; * Ambtelijke afstemming tussen partijen die de Intentieovereenkomst tekenen over de voortgang van het werkprogramma, de jaarlijkse programmering en de wijzigingen/aanvullingen van het werkprogramma; * Het zoeken en vinden van kennispartners en donateurs. Het Interim bestuur wordt ook bijgestaan door een ambtelijke vertegenwoordiger van de gemeente Heerlen, de projectleider van de gemeente Heerlen. De ambtelijk vertegenwoordiger zorgt voor het 11
maandelijks overleg en voor inhoudelijke afstemming over de afspraken uit het Masterplan Buurtbusiness Energie voor Vrieheide. Taken ambtelijke ondersteuning * Afstemming tussen Coöperatie Vrieheide en de gemeente Heerlen; * Bestuurlijke voorbereiding van de bijeenkomsten; * Het intern bewaken van de nagekomen afspraken met de gemeente Heerlen; * Afstemming met kwartiermaker en voorzitter Coöperatie Vrieheide over de voortgang van het werkprogramma van de gemeente Heerlen, de jaarlijkse programmering en de wijzingen/aanvullingen van het werkprogramma. Het werkprogramma voor 2014 is vastgelegd in Buurtbusiness, Energie voor Vrieheide. SAMENWERKINGS OVEREENKOMST MET GEMEENTE HEERLEN
Interim Bestuur EV Taakgroepen maatschappelijke initiatieven
Gemeente Heerlen Andere maatschappelijke initiatieven
Projecten
12
6
Coöperatie Vrieheide
De werkprocessen Binnen de Coöperatie Vrieheide worden vier werkprocessen ingericht zodat de kerntaken uitgevoerd worden.
Energie
Adviseren cursussen
Actieve deelname particuliere eigenaren kennispartners & donateurs
Werkruimte Coöperatie Vrieheide
Omzet genereren
Faciliteren nieuwe maatschappelijke initiatieven
Werkproces 1: Advisering en cursussen Woonadvies De particuliere eigenaren worden zowel individueel als in groepen gestimuleerd om de eigen woning en woonomgeving duurzaam te verbeteren. Ze worden vaardiger in het verduurzamen en uitbouwen van de eigen woning, ze gaan de eigen tuin onderhouden en samen een onderhoudsplanning opstellen en materialen inkopen. Een groep ondernemers uit de wijk gaat dit organiseren. Deze groep wordt een jaar lang op een methodische wijze begeleid door een professional met een woon technische of bouwtechnische achtergrond (zie bijlage1). De groep ondernemers bestaat uit consultants van Next-‐Generation, aannemer Franssen uit de wijk Vrieheide-‐De Stack. Dit team wordt ondersteund door KUBLO. Financieel en juridisch advies De particuliere eigenaren worden gestimuleerd om meer financieel zelfredzaam te worden. Ze krijgen meer inzicht in de eigen financiële huishouding en zorgen ervoor dat de relatie met de financiële instellingen beter wordt. Een groep budgetbuddies, budgetcoaches en Rechtshulp in de Buurt gaan dit organiseren. Deze groep wordt methodisch opgeleid door Rabobank Parkstad Limburg en de Kwartiermaker. De groep budgetbuddies bestaat uit particuliere eigenaren uit de wijk Vrieheide-‐De Stack, de groep budgetcoaches bestaat uit een combinatie van particuliere eigenaren en professionals van Rabobank Parkstad Limburg. Rechtshulp in de Buurt is een netwerk rondom Jules Verstraelen, bestaande uit diverse professionals (jurist, advocaat, financieel expert, schadeafhandeling, etc). Het streven is dat deze groepen na verloop van tijd een ‘vast’ gezicht worden voor de particuliere eigenaren in de wijk Vrieheide. 13
Werkproces 2: Omzet genereren Een taakgroep van de Coöperatie Vrieheide stelt in samenwerking met de zakelijke partners een plan van aanpak op om een energiemaatschappij op te richten zodat op termijn inkomsten worden gegenereerd. De coöperatie gaat hierover voorlichting geven aan de particuliere eigenaren in de wijk Vrieheide. Dit gaat via persoonlijke gesprekken tijdens spreekuren of een keukentafelgesprek bij de particuliere eigenaar thuis. De coöperatie maakt vervolgens een aanpak op maat voor de individuele particuliere eigenaar om deel te gaan nemen aan de energiemaatschappij. Daarmee worden vragen van particuliere eigenaren beantwoord. Werkproces 3: Faciliteren nieuwe maatschappelijke initiatieven Het werkproces van een maatschappelijk initiatief verloopt in fasen en kan verschillende vormen aannemen. Mobiliseren
Managen
Implementeren
Begrijpen
Ontwerpen
Mobiliseren: teamsamenstelling Kernvragen: Wat is de onderzoeksvraag, de motivatie achter het maatschappelijk initiatief en welke knelpunten en kansen moeten opgelost worden? Wat is nodig aan kennis en of donaties om het maatschappelijk initiatief op te pakken? Is ons team voldoende divers om het maatschappelijk initiatief te realiseren? Het team bestaat uit particuliere eigenaren en/of partners. In een aantal situaties sluit een opbouwwerker of iemand van ‘buurtgericht werken’ aan. Het is belangrijk dat de leden verschillend zijn qua senioriteit, leeftijd, kennis van Vrieheide en professionele expertise. De particuliere eigenaren worden uitgenodigd om deel te nemen via flyers, de website, het eigen netwerk en/of persoonlijk via een gesprekje aan de voordeur. Begrijpen: onderdompelen in de praktijk Kernvraag: Welke knelpunten en kansen moeten opgelost? Het team gaat een ‘onderdompelingsfase’ beleven. Ze onderzoeken en bestuderen de situatie van de particuliere eigenaren in de wijk Vrieheide. Zo genereert het team ideeën voor mogelijke oplossingen. De oplossingen worden financieel doorgerekend. Deze onderdompeling kan heel kort duren (bijvoorbeeld twee weken) of wat langer duren (bijvoorbeeld 2 maanden). 14
Ontwerpen: formuleer een maatschappelijk initiatief Kernvraag: Hoe ziet het maatschappelijk initiatief eruit voor de oplossingsrichtingen die zijn geselecteerd? Nadat de oplossingsrichtingen zijn getoetst aan een of meerdere kernwaarden (zie wijkvisie), kan het team bijvoorbeeld twee potentiële maatschappelijke initiatieven op hoofdlijnen beschrijven. Het verhaal wordt professioneel vertaald naar interviews. In deze vorm wordt het initiatief voorgelegd aan andere particuliere eigenaren. Daarna wordt een keuze gemaakt en gaat het team het maatschappelijk initiatief implementeren (het inrichten en uitwerken van een businessmodel) en managen (het continu verbeteren). Maak gebruik van instrumenten In het Werkboek Scenario’s staan inspirerende voorbeelden voor de workshops. In het Werkboek Kwalitatieve visie staan voorbeelden van maatschappelijke initiatieven waar de particuliere eigenaren de schouders onder zullen zetten. Deze maatschappelijke initiatieven voldoen aan de criteria om waarde te creëren voor de wijk Vrieheide. De voorbeelden moeten uiteraard aangepast worden naar de specifieke context waarin ze uitgevoerd gaan worden. Werkproces 4: Actieve deelname particuliere eigenaren, kennispartners en donateurs Voor het werven van particuliere eigenaren, kennispartners en donateurs aan een maatschappelijk initiatief wordt een communicatieplan opgesteld. De volgende aandachtspunten worden meegenomen:
1. Coöperatie Vrieheide gaat een portfolio met 4 maatschappelijke initiatieven uitvoeren: financiële dienstverlening, verduurzaming particulier woningbezit, een energiemaatschappij en het starten van nieuwe maatschappelijke initiatieven.
2. Coöperatie Vrieheide start nieuwe maatschappelijke initiatieven die de kernwaarden versterken. 3. Particuliere eigenaren kunnen zich melden bij Coöperatie Vrieheide voor deelname aan bestaande of nieuwe maatschappelijke initiatieven. 15
4. De Coöperatie Vrieheide faciliteert bestaande en nieuwe maatschappelijke initiatieven. 5. Voor elk maatschappelijk initiatief wordt een passende aanpak ontwikkeld. Als het nodig is worden kennispartners en donateurs gezocht. 6. Daarvoor kan Coöperatie Vrieheide beroep doen op haar partners.
Netwerkcentrum: ruimte voor inloop, werk en ontmoeting Communicatie met particuliere eigenaren We benaderen de particuliere eigenaren direct en indirect. Dat doen we via spreekuren, workshops, themavonden, maatschappelijke initiatieven en netwerkbijeenkomsten. Indirect doen we dat via flyers, borden, facebook en internet. Een meer directe benadering werkt beter in de wijk Vrieheide. Om goed bereikbaar te zijn werken we vanuit een netwerkcentrum in de wijk en via internet. We zijn vier middagen en drie avonden per week bereikbaar tijdens spreekuren, cursussen of andere activiteiten. Coaching en cursussen Elke particuliere eigenaar van Vrieheide-‐De Stack kan met een vraag over het verbeteren van de eigen woning, de financiële situatie, de inrichting van de tuin of een eigen initiatief terecht bij een coach van de Coöperatie Vrieheide. De coach analyseert de vraag, denkt mee, geeft advies en praktische hulp, helpt bij het omgaan met gemeentelijke en andere regelgeving en verbindt met andere particuliere eigenaren. De coach organiseert cursussen voor bewoners met een gelijke adviesvraag. In feite maakt de coach de particuliere eigenaar zelfstandiger en vaardiger. Steeds meer particuliere eigenaren vragen hierom. Aansluiten bij de ambitie en mogelijkheden van de particuliere eigenaar We sluiten aan bij de mogelijkheden en wensen van de individuele particuliere eigenaar en bieden (professionele) ondersteuning zodat deze mee kan doen aan maatschappelijke initiatieven. Daarom benoemen we binnen elk maatschappelijk initiatief bewust activiteiten die verschillen in complexiteit. De activiteiten hebben een uitvoerend, informerend en adviserend of bestuurlijk karakter. Voor sommige particuliere eigenaren is deelname in de vorm van sociale contacten in de moestuin het belangrijkste en voor anderen is vrijwillig of betaald werk de bijdrage aan de Coöperatie Vrieheide. Instaptraject Voor particuliere eigenaren die mee willen doen aan een maatschappelijk initiatief en een ‘instaptraject’ nodig hebben, wordt een persoonlijk ontwikkelplan opgesteld. Het doel is dat de particuliere eigenaar binnen een maand of drie actief gaat deelnemen. De Coöperatie Vrieheide vindt dat de begeleiding van deze groep particuliere eigenaren niet tot de kerntaken behoort en vraagt hiervoor ondersteuning van een trajectbegeleider van de gemeente Heerlen. Met het oog op de toekomst (participatiewet) is dit een functie waar vanuit de wijk Vrieheide – De Stack behoefte aan zal zijn. 16
Zelf initiatieven starten De particuliere eigenaar kan zelf een maatschappelijke initiatief starten of (on)betaald werk gaan verrichten voor de Coöperatie Vrieheide. De Coöperatie Vrieheide hoopt dat de particuliere eigenaar daarna actief blijft voor de coöperatie. Moderne ICT-‐communicatie Naast deze locatie zal een website (en webwinkel) het aanbod publiceren. Als er online wordt vragen worden gesteld dan moeten deze afgehandeld worden. De website is vanaf 1 januari 2014 ‘live’ en is toegankelijk voor alle particuliere eigenaren in de wijk Vrieheide en alle partners van de Coöperatie Vrieheide. Alle particuliere eigenaren die mee gaan doen aan activiteiten van Coöperatie Vrieheide worden geregistreerd in een database.
17
7
Coöperatie Vrieheide
De financiële paragraaf Een overzicht van de kosten en opbrengsten en hoe inkomsten gegenereerd worden. Kostenbegroting Kosten Coöperatie Vrieheide Aankoop materiaal voor verhuur aan particuliere eigenaren (steiger, boormachine, etc) Subtotaal
Kosten eenmalig in 2014 30.000
Energie
30.000
Dekking Gemeente Heerlen (terugverdienen via verhuur door Coöperatie Vrieheide)
Kosten structureel/jaar in 2014/2015/2016 50.000
Dekking
15.000
5.000 10.000
10.000 3.000 5.000
2.000 100.000 5.000 105.000
Kosten Coöperatie Vrieheide Professionele ondersteuning (0.5 fte vanaf 1 juli 2014) Advieskosten financieel, wonen en energiemaatschappij Materialen, koffie, thee, etc Bijdrage aan de huur, gas, infrastructuur, telefoon, pc, etc Communicatiekosten uren en drukwerk Website Kosten relatiebeheer en beheer bestaande maatschappelijke initiatieven, zoals de moestuin Onkosten bestuur Subtotaal Onvoorzien (5%) Kosten structureel in 2014/2015/2016
Opbrengsten begroting De businesscase wordt momenteel uitgewerkt. Uitgangspunten bij begroting *kosten en exploitatie modelwoning komen voor rekening van genoemde partijen. *Coöperatie Vrieheide maakt gratis gebruik van de modelwoning. 18
*personeelsadministratie voor professionele ondersteuning en facturatie extern advies kan meeliften met de gemeente Heerlen. *de inrichting laten we buiten beschouwing; we gaan ervan uit dat we dat krijgen of dat het Samenwerkingsverband Vrieheide dat levert (oude bureaus, tafel, computers, whiteboard, opbergruimte, maar ook notitieblokken, pennen, etc. *we streven ernaar dat een deel van de inrichting wordt gesponsord door partners (een aantal inspirerende inrichtingsobjecten). *het materiaal dat wordt aangekocht wordt verhuurd door de Coöperatie Vrieheide zodat het beheer en onderhoud van het materiaal gefinancierd wordt en er een spaarpot ontstaat voor de aankoop van nieuw materiaal. *de lokale ondernemers geven woonadvies en leggen per jaar 100 uur gratis in. Daarna worden ze uitbetaald voor een uurtarief van € 35,-‐ per uur tot een maximum bedrag van € 10.000 per jaar. De lokale ondernemers geven de cursussen en mobiliseren een grotere groep ondernemers om zich heen. De groep lokale ondernemers wordt ondersteund door een professional, KUBLO. * de kosten voor het opleiden en begeleiden van de budgetbuddies en budgetcoaches is voor rekening van de Rabobank Parkstad-‐Limburg. Rechtshulp in de buurt geeft gratis advies tijdens spreekuren en betaalt een deel van de huur van het werkpand van de Coöperatie Vrieheide. *als er medewerkers vanuit de gemeente Heerlen of de partners gaan werken voor de Coöperatie Vrieheide dan kunnen zij gedetacheerd worden. *de administratie voor vrijwilligers moet opgezet worden. *kopieerwerk wordt door de gemeente Heerlen opgepakt, zoals flyers. *web shop en de website wordt deels betaald ontwikkeld en deels vrijwillig door particuliere eigenaren. *de aanloopkosten (verbouwing en opstartkosten) zijn apart weergegeven. * de incidentele kosten van de kwartiermaker in de periode van 1 januari 2014 tot en met 30 juni 2014 komen deels voor rekening van de gemeente Heerlen. Deze zijn niet opgenomen in deze begroting. Conclusie bij begroting De structurele kosten en opbrengsten zijn op de korte termijn redelijk in evenwicht. Het verschil tussen de opbrengsten en de kosten wordt momenteel in beeld gebracht omdat we uitgaan van donaties van de deelnemende partijen. De opbrengsten van de Coöperatie Vrieheide kunnen worden verhoogd doordat de particuliere eigenaren in Vrieheide omzet gaan genereren via de ‘schuifoperatie’, een energiemaatschappij en zelf lidmaatschapsgeld gaan betalen. De Coöperatie Vrieheide gaat ervan uit dat de opbrengsten vanaf 2017 volledig gedekt worden door de Coöperatie Vrieheide. Als alle particuliere eigenaren lid zijn en samen de helft van de kostenbegroting dekken, dan betalen zij ongeveer euro 70 per jaar. Daarnaast wordt de aandelenuitgifte van partners hoger en wordt actief ingezet op fondsenwerving. De voorinvestering wordt door de gemeente Heerlen geregeld. Zij zal hierover afspraken maken met de provincie Limburg en stadsregio Parkstad Limburg.
19
8
Coöperatie Vrieheide
De Samenwerkingsovereenkomst In dit hoofdstuk hebben we een concept voor een Energie Samenwerkingsovereenkomst uitgewerkt voor de samenwerking tussen de Coöperatie Vrieheide en de partners. Inleiding In dit model worden de aspecten die van belang zijn om met elkaar te regelen uitgewerkt. Deze concept overeenkomst wordt met de bestuurders van de zes organisaties besproken. Naar verwachting wordt deze overeenkomst in oktober 2014 goedgekeurd en is de basis voor de uitvoering van het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. Tekst Samenwerkingsovereenkomst met partners Achtergrond van de samenwerking Aanleiding voor de samenwerking Door sociaal, economisch en maatschappelijke ontwikkelingen bevindt de wijk Vrieheide-‐De Stack zich in een neerwaartse spiraal. De leefbaarheid en de kernwaarden van deze wijk komen in de knel. Naar verwachting worden meer maatschappelijke initiatieven dichter bij de particuliere eigenaren gepositioneerd. Projecten worden dichter bij de lokale overheid of een woningcorporatie gepositioneerd. Dit vanuit de gedachtegang dat gemeenten dichter bij de particuliere eigenaren staan dan bijvoorbeeld een landelijke, provinciale of regionale overheid. Vanuit het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide betekent dit dat activiteiten die tot de kerntaken van de gemeente Heerlen of een corporatie behoren in de portfolio blijven van de gemeente of de woningcorporatie. Kerntaken die tot de portfolio behoren van particuliere eigenaren worden uitgevoerd door de Coöperatie Vrieheide, een groepje particuliere eigenaren of individuele particuliere eigenaren en hun partners. De gemeente Heerlen heeft aangegeven de activiteiten uit het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide zoveel mogelijk in samenhang met elkaar te willen vormgeven. De gemeente Heerlen heeft hiervoor het Samenwerkingsverband Vrieheide opgericht. De gemeente Heerlen heeft aangegeven dat zij graag wil samenwerken met particuliere eigenaren, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Uitgangspunt is dat de ondersteuning voor de particuliere eigenaren efficiënt en effectief wordt aangeboden en vooral voor de particuliere eigenaren in de wijk Vrieheide-‐De Stack wordt ingezet. De gemeente Heerlen en de woningcorporaties hebben te maken met bezuinigingen. Korting van het gemeentelijk budget voor de eigen projectorganisatie en projecten ten opzichte van bijvoorbeeld een wijk als MSP, is naar verwachting zo’n 90%. Naast onzekerheid over de financiering van de eigen projectorganisatie en
20
projecten is het onduidelijk welke maatschappelijke initiatieven zij kan ondersteunen (mens en middelen). De risico’s voor de particuliere eigenaren nemen toe bij de uitvoering van het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. Ambitie van de samenwerking De Coöperatie Vrieheide wil alle energie die in de structuren en culturen van de wijk is opgeslagen aanboren, zodat de waardeontwikkeling van mijn én ons Vrieheide tot stand komt. Dat betekent dat zij de Coöperatie Vrieheide, individuele particuliere eigenaren en kleine groepjes particuliere eigenaren mogelijkheden geeft om deel te nemen aan maatschappelijke initiatieven. Dat betekent ook dat het Samenwerkingsverband Vrieheide de Coöperatie Vrieheide, individuele particuliere eigenaren en groepjes particuliere eigenaren de mogelijkheid geven deel te nemen aan projecten. Doelen van de samenwerking De Coöperatie Vrieheide onderschrijft de doelstellingen uit het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. Voor de korte termijn moet de dreigende stagnatie van ontwikkelingen worden afgewend. Het doel voor de langere termijn is versterking van de leefbaarheid in de wijk. De particuliere eigenaren focussen zich op maatschappelijke initiatieven en organiseren zichzelf in kleine groepjes en collectief, zodat zij inkomsten generen om donateurs, op termijn, terug te betalen. Door dit alles is het belang van leningen gegroeid, naast het verkrijgen van donaties die de particuliere eigenaren zelf behouden. Nieuwe technologische mogelijkheden en kennis schieten de eigenaren hierbij te hulp, zoals in het energieproject, de financiële dienstverlening en de wooncoach. De mogelijkheid om via zonnepanelen energie aan het net te leveren, geeft de particuliere eigenaren een kans om samen winst te generen. Financiële en juridische dienstverlening zorgt ervoor dat de woningen ‘minder onder water’ staan. Een wooncoach helpt eigenaren met de (organisatie) van de woningverbetering. De Coöperatie Vrieheide focust zich op het inbrengen van kennis en donaties om maatschappelijke initiatieven op te lossen. De particuliere erkennen dat zij om de doelstellingen voor Vrieheide te bereiken, de interne vaardigheden en activiteiten moeten uitbreiden om een groter aantal strategische partnerrelaties op te bouwen. Samen kunnen zij nieuwe kansen creëren voor de particuliere eigenaren. In essentie gaat het erom dat de wereld vol zit met kennis, waarin niet alle slimme mensen werken voor de bestaande Coöperatie Vrieheide of de bestaande relaties. Dus je kunt ze maar beter gaan zoeken, contact met ze onderhouden en voortbouwen op wat kunnen betekenen. Dat bespaart de Coöperatie Vrieheide kosten en vergroot de kans dat de particuliere eigenaren een succesvolle oplossing krijgen.
Kansen voor samenwerking De samenwerking tussen het Samenwerkingsverband Vrieheide en de Coöperatie Vrieheide is totaal anders dan het traditionele samenwerking in wijken en steden in Nederland. Cocreatie en ondernemerschap van particuliere eigenaren met overheden, woningcorporaties, kennispartners en donateurs moeten de beloftes waar maken en worden kernonderdeel van de Coöperatie Vrieheide. De samenwerking met partners wordt op deze manier geactiveerd.
21
Deze samenwerking vraagt van nieuwe partners, zoals kennisinstellingen, ontwikkelaars en ondernemers dat zij in coproductie met de particuliere eigenaren kennis ontwikkelen en donateurs zoeken om nieuwe maatschappelijke initiatieven uit te werken. Alleen succesvolle maatschappelijke initiatieven zullen in een latere fase geïmplementeerd worden. Voor sommige maatschappelijke initiatieven zal nog geen marktpositie zijn weggelegd voor marktpartijen. Een aantal startende bedrijven met een innovatief aanbod zal zeker een beginnend marktaandeel kunnen veroveren. Samenwerking met netwerken van verenigingen en ondernemers in de wijk Vrieheide is minstens zo belangrijk. In het oog springende voorbeelden zijn de scoutingclub, de voetbalvereniging, de scholen en buurtstichting Vrieheide en omgeving. Afbakening van de samenwerking Bestaande en nieuwe projecten starten De gemeente Heerlen, provincie Limburg, stadsregio Parkstad Limburg, woningcorporatie Weller en Woonpunt en Rabobank Parkstad Limburg voeren samen projecten uit voor het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide. Bestaande projecten en nieuwe projecten worden projectmatig uitgevoerd. Procesmatig werken is nodig om tot een gedragen oplossing te komen voor de particuliere eigenaren uit de wijk Vrieheide-‐De Stack. In het Werkboek Scenario’s en Kwalitatieve Visie staan voorbeelden van projecten waar deze partijen samen de schouders onder kunnen zetten. Deze projecten voldoen aan de criteria om waarde te creëren voor de wijk Vrieheide-‐De Stack. Het zijn voorbeelden die uitgewerkt moeten worden voor de specifieke situatie waarin ze uitgevoerd worden. Bestaande maatschappelijke initiatieven en nieuwe maatschappelijke initiatieven starten De werkprocessen voor bestaande en nieuwe maatschappelijke initiatieven staan in het Implementatieplan Coöperatie Vrieheide. Voor de particuliere eigenaren en de partners is –naast het al doende leren-‐ het meedoen en eigen verantwoordelijkheid nemen de sturende gedachte in het proces. Markt waarop de samenwerking zich beweegt De activiteiten van de Coöperatie Vrieheide gaan over de uitvoering van het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide voor particuliere eigenaren en bewoners van de wijk Vrieheide-‐de Stack. Duur van de samenwerking De uitvoering van het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide start op 1 januari 2014 en eindigt op 1 januari 2017. Jaarlijks, of zoveel vaker als nodig is, wordt de samenwerking geëvalueerd en gekeken of de samenwerking op deze manier nog voldoet of dat er een andere samenwerkingsvorm nodig is. Exclusiviteit De activiteiten voor de particuliere eigenaren in de wijk Vrieheide-‐De Stack worden ontwikkeld met partners en particuliere eigenaren. De particuliere eigenaren hebben zich georganiseerd in de Coöperatie Vrieheide en zijn vanaf 1 januari 2014 onderdeel van het Samenwerkingsverband
22
Vrieheide. Andere partners kunnen aanhaken bij de uitvoering van een maatschappelijk initiatief. Het Samenwerkingsverband Vrieheide beslist in gezamenlijkheid over de toetreding van ander partners. Investeringen Inbreng in mensen, middelen, geld, kennis en informatie Partners brengen naar eigen inzicht mensen, kennis en informatie in, via de eigen projecten of maatschappelijke initiatieven. Voor de projecten is de uitvoerende organisatie opdrachtgever. Voor de maatschappelijke initiatieven is de Coöperatie Vrieheide opdrachtgever. Bij de start van een nieuw project of maatschappelijk initiatief krijgt deze een eigen naam met vermelding van de deelnemende organisaties. Door ondertekening van deze overeenkomst verbinden de organisaties zich aan de verplichting om eigen financiële middelen en kennis in te brengen bij de projecten en maatschappelijke initiatieven. Door ondertekening verbinden de organisaties zich aan de inspanning om op verzoek van de Coöperatie Vrieheide nieuwe partners en donaties te zoeken voor maatschappelijke initiatieven. Voor de inhoudelijke toelichting wordt verwezen naar het Implementatieplan Vereniging Energie Buurtbusiness-‐Vrieheide 2014. De organiserende partijen kunnen medewerkers detacheren bij de Coöperatie Vrieheide. Daarvoor wordt een detacheringsovereenkomst getekend. Besluitvorming Wie besluit wat? De bestuurders van de zeven partijen, nemen besluit over start, continueren of beëindigen van de samenwerking binnen het Samenwerkingsverband Vrieheide. De bestuurders besluiten jaarlijks over de portfolio van projecten en maatschappelijke initiatieven, inclusief een begroting en capaciteitsplanning waarin helder is wie, wat , wanneer gaat uitvoeren, hoe de dekking van projecten en maatschappelijke initiatieven is georganiseerd. De bestuurders besluiten jaarlijks over ieders aandeel in het werven van partners voor kennis en donaties aan de Coöperatie Vrieheide. Wijze van besluitvorming De besluitvorming komt tot stand op basis van consensus. Structuur Vorm van de samenwerking De samenwerking wordt georganiseerd via de stuurgroep, een coördinatiegroep en teams die uitvoering geven aan projecten en maatschappelijke initiatieven. Overlegvormen Met partners overleggen periodiek De coördinatiegroep voor maatschappelijke initiatieven overlegt een keer per kwartaal De teams hebben twee keer per jaar ontmoetingen voor kennisuitwisseling 23
Rapportage Elk half jaar wordt een integrale rapportage opgeleverd door de programmamanager van de gemeente Heerlen. Jaarlijks leverde deze persoon een jaarverslag en jaarrekening op. Evenals een planning van de portfolio met projecten en maatschappelijke initiatieven. Financiën De gemeente Heerlen brengt € 150.000 in voor de gezamenlijke uitvoeringskosten in 2014, 2015 en 2016. In de bijlage is een begroting opgenomen. De gemeente Heerlen stelt de financiering vooraf beschikbaar en controleert jaarlijks via de jaarrekening. Subsidie voor maatschappelijke initiatieven van de Coöperatie Vrieheide komt voor 100% ten goede aan de coöperatie. De gemeente Heerlen zal voor de uitvoering afspraken maken over de facturatie voor de Coöperatie Vrieheide. Juridische zaken Eigendom van geslaagde maatschappelijke initiatieven. Het eigenaarschap ligt bij de Coöperatie Vrieheide. Partners vragen toestemming aan de coöperatie als derden informatie opvragen. Kennis die is ingebracht door een van de organisaties blijft eigendom van de betreffende partij. Aansprakelijkheid Er zijn geen aanvullende aansprakelijkheden van toepassing Ontbindende voorwaarden Elk van de partners kan besluiten uit de samenwerking te stappen met inachtneming van een opzegtermijn van een half jaar. Eventueel ingebrachte materiele zaken kunnen niet teruggevorderd worden. Hierover worden aparte afspraken gemaakt. Implementatie Fasering Voorbereiding met de gemeente Heerlen tot 1 januari 2014. Uitvoeringsfase vanaf 1 januari 2014.
24
COLOFON
Anita Defauwes Maatschappelijk initiatief Moestuin Vrieheide Mark Feron Bestuurslid (Architectenzaak) Raimond Franssen Wooncoach (Franssenbouw) Fred Humblé Bestuurslid (Humblé&Martens, stedenbouw) Karin Kalfics Trekker themagroep Financiële dienstverlening Roel Kisters Trekker themagroep Verduurzaming particulier woningbezit Kay van Rooyen& partner Wooncoaches (Nextgen) Jules Verstraalen Financiële dienstverlening (Rechtshulp in de buurt) Sjoerd Volkert Beheerder website Ria Waarle Kwartiermaker (BMC) Elke taakgroep b estaat uit 8 tot 20 deelnemers. Kennispartners: Gemeente Heerlen, B AM-‐woningbouw, KUBLO, Architectenzaak Heerlen, BMC.
25
Drie voorbeelden van een maatschappelijk initiatief
Moestuin Vrieheide
‘Als je aan komt rijden, lijkt het net alsof de moestuin er al heel lang ligt. Het is heel vertrouwd’. Aan het woord zijn Anita Defauwes en Jan Kisters. Samen met hulp van andere enthousiaste bewoners en dank zij de gemeente ligt er sinds begin juni een moestuin op de hoek van de Oude Brunssummerweg en de Adenauerlaan. Een nieuwe plek in de buurt om elkaar te ontmoeten. Met mooi afgezette kaveltjes en voor iedere tuinier een lantaarn met zijn naam erop. Er staat een mooi tuinhuis voor de tuinspullen en dank zij de koffie en thee die er geschonken wordt, kan de hele buurt mee genieten. Binnen prijkt een kaartje aan de muur van een omwonende die de nieuwe moestuinbezitters veel succes wenst met dit nieuwe initiatief dat de buurt rijk is. Een nieuwsgierige fietser piept even binnen om te komen kijken wat er gaande is. Bewoners uit de buurt die een kopje koffie komen drinken. Ja, het is waar, de moestuin brengt leven in de buurt. ‘Het was het idee van St. Wijkbeheer Vrieheide om op deze plek, waar vroeger een school stond, een moestuin te maken’, vertelt Anita. ‘Na de sloop van de school lag de grond er heel wat jaren lelijk bij. Een doorn in het oog voor veel bewoners. Vorig jaar, toen er 11 projecten opgepakt werden ter verbetering van Vrieheide, konden we het moestuinidee eindelijk concreet maken. Met een hele boel bewoners hebben we de handen uit de mouwen gestoken. Geweldig om te zien hoeveel hulp iedereen aanbood. Ik hoefde via Facebook maar een oproepje te doen en mensen reageerden gelijk’, zegt Anita enthousiast. Rondom het hek komt plukfruit waar straks bramen, aardbeien en frambozen groeien. Verder heeft de tuin een kruidentuin waar iedereen uit mag plukken. Onder de bomen wordt gras gezaaid zodat kinderen in de schaduw kunnen spelen terwijl hun ouders in de moestuin werken. Ook komt er een composthoop voor al het groenafval. ‘Mijn ouders hadden vroeger een bloementuin’, vertelt Jan. ‘In mijn tuintje heb ik aardbeien, rabarber, kruisbessen en aalbessen geplant. Naast mij hebben de kleinkinderen een tuintje. We hebben in totaal zo’n 36 kaveltjes waarvan er nu al 22 bezet zijn. Iedere gebruiker tekent een reglement waarin hij onder andere belooft netjes voor zijn tuin te zorgen’. ‘De buurt mag best wel eens weten dat er wel degelijk aan de buurt gewerkt wordt. Helemaal als je zelf bereid bent de handen uit de mouwen te steken. Dat doen we hier in ieder geval met een groep enthousiaste bewoners!’
26
Verbetering witte woningen en energiebesparing De witte woningen in Vrieheide zijn bijzonder qua architectuur, indeling, en inbedding in de stedenbouwkundige opzet. Maar helaas ook bijzonder slecht op gebied van energieprestaties. Energiebesparende maatregelen, zoals het vernieuwen en isoleren van daken en gevels, zijn dure aanpassingen. Er is gekeken naar subsidiemogelijkheden en manieren waarmee de investeringen snel terugverdiend kunnen worden. Er wordt een collectieve energiemaatschappij in het leven geroepen die zonnecellen op de daken plaatst in het kader van woningrenovatie. De kosten worden op termijn terugverdiend via de opbrengsten van de opgewekte stroom. “Je moet gewoon ergens beginnen en stap voor stap toewerken naar een mooier Vrieheide”, vindt Roel Kisters, een bewoner van de bekende witte woningen in Vrieheide. Hij doet mee aan een experiment waarbij in drie woonblokken gezocht wordt naar creatieve methoden om de woningen te verbeteren. Een voorbeeld hoe ‘al doende’ en ‘al lerende’ gezocht wordt naar een goede manier om de hele wijk aan te pakken. Enthousiast vertelt hij over zijn ervaring met deze ‘proeftuin’. “Ik ben in Vrieheide geboren en opgegroeid en woon hier nog steeds graag met mijn gezin.” Roel Kisters peinst er niet over om Vrieheide te verlaten, liever werkt hij mee aan activiteiten om de wijk leefbaarder te maken. “Er moet veel gebeuren”, vindt hij, “zowel aan de uitstraling van de wijk als aan de woningen, die voor het grootste deel particulier eigendom zijn. Dat maakt de aanpak van Vrieheide ook zo lastig; je krijgt niet iedereen mee. Sommige mensen hebben de financiële middelen niet om hun huis op te knappen, soms ontbreekt het aan interesse. Daarom juich ik het proeftuinidee zo toe. Door op kleine schaal te onderzoeken wat mogelijk is, kunnen we vast meer bewoners over de streep halen om mee te doen.” Creatieve oplossingen In de ‘proeftuin Vrieheide’ hebben de bewoners van drie woonblokken samen met een adviseur een plan van aanpak gemaakt voor hun blok. Roel Kisters: “In ons blok hebben we vooral naar energiebesparende maatregelen gekeken, zoals het vernieuwen en isoleren van daken en gevels, in combinatie met een opfrisbeurt van de buitengevels en het groen. Omdat dit dure aanpassingen zijn, hebben we meteen ook naar subsidiemogelijkheden gekeken en naar manieren waarmee de investeringen snel terugverdiend kunnen worden. Bijvoorbeeld door het dak te verhuren aan een energiebedrijf voor het plaatsen van zonnecellen. Of door de financiering voor te schieten, die de bewoners dan terugbetalen uit hun lagere energiekosten. Dergelijke oplossingen lijken misschien vreemd, maar bieden perspectief omdat ze voor alle partijen een win-‐win-‐situatie opleveren. Dat vind ik als bewoner ook het leuke van de proeftuin.” “Omdat er geen pasklare oplossingen zijn, is er ruimte voor creativiteit. Juist dat ‘out of the box’-‐ denken is nodig om Vrieheide weer zo mooi als vroeger te maken.
27
Financieel advies Budgetbuddies, particuliere eigenaren uit de wijk, kunnen bewoners met financiële problemen helpen.
Budgetbuddies Maken de gezinnen wel gebruik van alle regelingen en toeslagen die er zijn in Nederland? De ‘Denktank Vrieheide’ bestaat uit een actieve groep bewoners die meedenkt en ook de handjes uit de mouwen steekt om de wijk weer sterker te maken. Juist door dingen sámen te doen. In kleine groepjes werken zij met elkaar aan verschillende projecten. Neem nu het initiatief van de budgetbuddies: dat zijn vrijwilligers uit de wijk zelf die bewoners helpen bij hun financiële huishouding. Dat initiatief pakken ze samen met de gemeente en de Rabobank op. Samen hebben ze een programma opgesteld om zo’n 12 bewoners op te leiden tot budgetbuddy. In Vrieheide zijn er veel bewoners met financiële problemen. Dat kan de buurvrouw zijn om de hoek, of die aardige moeder van school of Ome Joop die net weduwnaar is geworden en met minder moet rond komen. Met de inzet van de budgetbuddy, kun je deze bewoners een duwtje in de rug geven. Als budgetbuddy ondersteun je medebewoners met financiële problemen in je eigen wijk. Op die manier kunnen de mensen zelfredzamer worden. Verder worden mensen op hun inkomsten-‐ en uitgavenpatroon gewezen. Dat als je geen geld hebt, je toch niet bij Wehkamp spullen moet bestellen ‘omdat je die zogenaamd nu niet hoeft te betalen’. Maken de gezinnen wel gebruik van alle regelingen en toeslagen die er zijn in Nederland? Over al die zaken gaat de budgetbuddy aan de slag met de bewoner. Verder heeft de budgetbuddy een netwerk om zich heen voor adviezen. Zoals de budgetcoach, dat is een professional die mensen helpt bij financiële problemen, een juridisch medewerker en bijvoorbeeld een makelaar. De budgetbuddies zijn ook een beetje de oren en ogen van de wijk. Mochten er naast financiële problemen nog meer zaken spelen, bijvoorbeeld vragen over de opvoeding, weet de budgetbuddy straks precies waar hij het gezin naar toe kan verwijzen. Zo wordt er in de hele wijk een extra zorgnetwerk gecreëerd. Het project gaat in september 2013 van start onder begeleiding van trainingscentrum Learncare. Vooraf worden alle deelnemers gescreend op hun geschiktheid voor de rol van budgetbuddy. Als het project succesvol is, kan dit ook in andere wijken ingezet worden. Met dit project willen de denktank, de gemeente en de Rabobank voorkomen dat er gedwongen verkopen plaatsvinden en bewerkstelligen dat de woon-‐ en leefstandaard van bewoners verbetert.
28
‘Veel vraagstukken zijn niet alleen op te lossen, maar een gecombineerde aanpak heeft kans van slagen’ Ria Waarle, senior adviseur BMC Betrokken bij jezelf en bij de ander Uit de ervaring in de wijk Vrieheide-‐De Stack blijkt dat de particuliere eigenaren betrokken zijn bij de wijk. Ze komen voor zichzelf op, maar denken ook aan de andere particuliere eigenaren. De particuliere eigenaren stellen zich meer op als ondernemer en hebben soms moeite met de bureaucratie. Dat zien we in Vrieheide-‐De Stack ook aan de ondernemers en het bedrijfsleven. Ze zijn niet meer alleen gemotiveerd door geld maar willen vooral een bijdrage leveren aan de samenleving. Gelukkig speelt de bestuurder van de gemeente Heerlen, Barry Braeken, hierop in, waardoor er energie los wordt gemaakt. Nieuwe samenwerkingsvormen als inspiratiebron Om maatschappelijke initiatieven beter tot hun recht te laten komen, pakt de gemeente Heerlen haar rol anders op dan gebruikelijk voor gemeenten. Het masterplan Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide-‐De Stack is tot stand gekomen via uitgebreide netwerken van particuliere eigenaren die in de wijk wonen. Maar ook kwam samenwerking tot stand met woningcorporaties, bedrijfsleven en de Rabobank. De afgelopen anderhalf jaar zijn 11 maatschappelijke initiatieven uitgevoerd. De lessen die zijn geleerd vormen de bouwstenen van het buurtplan. Het masterplan wordt door iedereen gedragen. De komende jaren worden de belangrijkste projecten en maatschappelijke initiatieven opgepakt. Het masterplan sluit aan bij de behoefte van de particuliere eigenaren uit de wijk. Dit soort nieuwe samenwerkingsvormen tussen de gemeente Heerlen en de nieuwe partners passen goed bij de wens van de gemeente Heerlen om de uitvoering van het mastertplan Buurtbusiness Energie voor Vrieheide-‐de Stack samen met de particuliere eigenaren en de partners op te pakken. De VNG is een denktank gestart voor maatschappelijke initiatieven en de lokale praktijk. De gemeente Heerlen gaat het masterplan aan deze denktank gepresenteerd als een onderscheidend maatschappelijk initiatief. Buurtbusiness-‐Energie voor Vrieheide wordt daarmee terecht inspiratiebron en toetssteen voor de talrijke wijken en buurten in Nederland die vanwege demografische en economische ontwikkelingen in aanmerking komen voor verbetering.
29
