Buitengewoon mezelf! Spel voor het hooggevoelige kind van zeven tot tien jaar om zichzelf op een positieve en praktische wijze te leren kennen door middel van psycho-educatie en creativiteit
Begeleidershandleiding
Voorwoord
Voorwoord Wat bijzonder leuk dat je interesse hebt in het spel ‘Buitengewoon mezelf!’. Een spel vol mogelijkheden voor het hooggevoelige kind om zichzelf op een positieve manier te leren kennen door middel van psychoeducatie en creativiteit. Hoewel het spel zich in eerste instantie richt op en is ontstaan vanuit kennis over hooggevoelige kinderen, is de visie van het spel dat elk kind baat kan hebben bij het leren kennen van zichzelf en het bezig zijn met zijn creatieve vermogens. Maar daarover later meer. Eerst zal ik mij even voorstellen en vertellen van waaruit dit spel is ontstaan. Op het moment dat jij dit als geïnteresseerde leest ben ik afgestudeerd als HBO Ecologisch Pedagoog aan de Hogeschool van Utrecht. Dit spel heb ik ontwikkeld in het kader van mijn afstudeerproject. Mijn interesse voor het leren kennen van je ware zelf, verbinding met anderen, creativiteit, leven vanuit je volle potentie én natuurlijk hooggevoeligheid heeft mij ertoe gezet ‘Buitengewoon mezelf!’ te ontwikkelen. Deze interesses zijn dan ook als rode draad door het spel heen geweven. Ik kon mijn hart volgen tijdens dit project. Dit had ik niet kunnen doen zonder mijn fantastische opdrachtgever ‘Hooggevoelig heel gewoon’. Een organisatie die als missie heeft hooggevoeligheid gewoon te maken en vanuit wetenschappelijke kennis de eigenschap te benaderen. Zij begeleiden kinderen, ouders, volwassenen en professionals door hooggevoeligheid te erkennen, herkennen en er praktisch mee om te leren gaan. Een jonge organisatie in volle ontwikkeling. Zij gaven mij in het begin van het proces mee: kies een project waar je energie van krijgt! En dat heb ik gedaan. Ik hoop van harte dat jij als begeleider deze energie kunt overbrengen op de kinderen die met dit spel in aanraking komen. Want door de good vibes krijgen de dingen die mensen doen een stuk meer betekenis en waarde! Dat is iets wat ik tijdens het maken van dit spel zeker heb mogen ervaren. De kracht van dit spel ligt hem er voor mij in dat kinderen zichzelf en elkaar op een positieve manier leren kennen. Het hooggevoelige kind leert zichzelf te accepteren en leert om te gaan met niet-hooggevoelige kinderen én andersom. Mijn visie is dat als je jezelf kent en verantwoordelijkheid voor jezelf kunt nemen, je met een stuk meer zelfvertrouwen en innerlijke vreugde in het leven kunt staan. Creativiteit is daarbij absoluut een essentieel onderdeel. Zeker voor hooggevoelige kinderen is het zo belangrijk om zich even te kunnen ontspannen en het liefst in een flow terecht te komen tussen alle hectiek en eisen door dat het dagelijks leven met zich meebrengt. Eén van de belangrijkste dingen die ik je dan ook mee wil geven als je dit spel met kinderen gaat spelen: laat de maatstaf los! Geef het kind ruimte om te zijn wie hij is en laat hem creëren vanuit zijn diepste zelf. Dan ontstaan de mooiste dingen! Het spel bestaat uit zesendertig opdrachtkaarten opgedeeld in zes categorieën en deze handleiding. In deze handleiding zijn achtergrondinformatie, speluitleg, richtlijnen voor de begeleiding, theoretische informatie per categorie, uitleg per opdrachtkaart en bijlagen te vinden. In deze handleiding is als aanspreekvorm voor hij of hem gekozen. Daar waar hij of hem staat kan ook zij of haar gelezen worden. Tevens wordt er meestal over ‘het kind’ gesproken en hier kan in de plaats uiteraard ook ‘kinderen’ worden gelezen. Ik wens de begeleider en deelnemende kinderen veel leuke inzichten, creativiteit en plezier toe tijdens het spelen van ‘Buitengewoon mezelf!.
Judith van Veelen, 2014
Inhoud Het hooggevoelige kind ................................................................................................................ 5 Het spel: Buitengewoon mezelf! ................................................................................................... 6 Aanmeldprocedure...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Richtlijnen voor de begeleiding .................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Categorie 1. Ik-ontwikkeling ........................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Dit-maakt-mij-blij-collage ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Zelfportret ................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3. Interview met jezelf................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Droom-ik ................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Dit past bij mij! .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Eigenschappen en wat hebben die nodig?................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Categorie 2. Grenzen voelen en gezond bewaken ......................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Ballonnetje vol, ballonnetje leeg............................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Kliederschilderij!........................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3. Koning Babor............................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Toon Tellegen: de eekhoorn trekt een streep ........................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Blindemannetje ......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Categorie 3. kwaliteiten............................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Complimentenpost .................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Spiegel met wauw-woorden ..................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3. Elfje ........................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Luisterboek ................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. De draak en de superheld ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. De eendagsreis met Minor ........................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Categorie 4. Gevoelens ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Emotiekwartet .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Doosje vol gevoelens ................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3. Uitbeeldverhaal......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Emotiebus ................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Uitbeelden en jezelf helpen ....................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Emoties loslaten met IRT........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Categorie 5. Eigen ruimte ............................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Eigen plek .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Kleuren om je heen ................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3. Beschrijf jouw droomplek ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Uitbeeldverhaal van visser Salomo ........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Rugduwen en de bomen en de wind. ........................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Eigen ruimte .............................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Categorie 6. Sociale ontwikkeling................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Hand-in-hand slinger ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Eilanden .................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3. Rap/ liedje schrijven .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Samen een verhaal verzinnen ................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Tekenen op elkaars rug en masseren........................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Handenplaksel........................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 1. Interview met jezelf ...................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 2. Dit past bij mij! ............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 3. Eigenschappen en wat hebben die nodig? .................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 4. Koning Babor ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 5. Koning Babor (voorbeeldsituaties) ............................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 6. Toon Tellegen : de eekhoorn trekt een streep ................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 7. Huisregels .................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 8. De draak en de superheld ............................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 9. De eendagsreis met Minor ............................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 10. De eendagsreis van Minor (wauw-oefening) ............... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 11. Emotiekwartet ............................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 12. Uitbeeldverhaal .......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 13: Emotiebus .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 14: Emoties loslaten met IRT............................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 15. Eigen plek (deurhanger) .............................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 16. Uitbeeldverhaal van visser Salamo .............................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 17. Eigen ruimte (oefening krachtveld) .............................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 18. Hand-in-hand slinger................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 19. Samen een verhaal verzinnen (Toon Tellegen – weet jij eigenlijk wel wie jij bent?) . Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 20. Samen een verhaal verzinnen ..................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 21. Tekenen op elkaars rug en masseren ........................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 22. Starters ...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 23. Afsluiter (ademhalingsoefening) ................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 24. Boekentips ................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Het hooggevoelige kind Al vele jaren is er onderzoek gedaan naar hooggevoeligheid en N. Aron introduceerde in 1996 de term ‘hoog sensitieve personen’ officieel (Aron, 2004). Vijftien tot twintig procent van de bevolking blijkt hooggevoelig te zijn. En dit geldt niet alleen voor het mensenrijk, maar tevens ook voor het dierenrijk. Belangrijk is om te weten dat hooggevoeligheid een eigenschap en geen stoornis is. Een hooggevoelig kind heeft een gevoeliger centraal zenuwstelsel. Hij neemt intenser waar: prikkels van binnen- en buitenaf worden heviger door het kind beleeft (Van den Daele & T’ Kindt, 2011). Hieronder wordt de definitie gegeven van hooggevoelige mensen. Waar Aron het heeft over ‘hoog sensitieve personen’ kan hooggevoeligheid worden gelezen. ‘Hoogsensitieve personen zijn mensen die zijn geboren met de neiging veel dingen op te merken in hun omgeving en diep te reflecteren alvorens te handelen, in vergelijking met degene die minder opmerken en snel en impulsief handelen. Daardoor zijn sensitieve mensen, zowel kinderen als volwassenen, vaak invoelend, slim, intuïtief, creatief, nauwgezet en gewetensvol (ze zijn zich bewust van de gevolgen van een vergrijp en zijn er zodoende minder toe geneigd). Ze worden ook eerder overweldigd door een hoog volume of een grote hoeveelheid input ineens. Dit proberen ze te vermijden en zodoende lijken ze verlegen of timide of ‘de spelbreker’. Wanneer ze de overprikkeling niet kunnen voorkomen, lijken ze ‘snel overstuur’ of ‘overgevoelig’ (N. Aron, 2004).
Kenmerken van het hooggevoelige kind Ieder kind is natuurlijk uniek, maar er zijn verschillende algemene kenmerken die bij hooggevoelige kinderen vaak voorkomen: o o o o o o o o o o o o o o o o o
Ze zijn snel ontroerd. Ze dromen en fantaseren veel. Ze zijn zorgzaam en zeer (zelf)bewust. Ze verwerken de dingen op een dieper niveau. Ze hebben een sterk ontwikkeld inlevingsvermogen. Ze hebben een zeer groot rechtvaardigheidsgevoel. Ze denken veel na en bekijken de dingen van alle kanten. Ze merken veel meer details en nuances op (en voorzien gevolgen). Ze houden van stiltes en rust (ook al geven ze soms die indruk niet). Ze raken gemakkelijk overprikkeld en geagiteerd. Ze werken graag in hun eigen tempo (en met een eigen ‘ordening’). Ze zijn behoedzaam bij nieuwe en mogelijk gevaarlijke situaties. Ze hebben vaak verborgen talenten (die ze zelf onderschatten). Ze voelen zichzelf vaak ‘anders’, minderwaardig en vlug beschuldigd. Ze voelen stemmingen en emoties van anderen sterk aan (en nemen ze vaak over). Ze zijn vaak perfectionistisch en faalangstig (wat tot onderpresteren kan leiden). Ze zoeken authentiek contact, diepe verbondenheid en bevestiging in hun omgeving.
(Van den Daele & T’Kindt, 2011, p. 24)
Het spel: Buitengewoon mezelf! Doelstelling Opvoeders van het hooggevoelige kind krijgen door middel van een handleiding ondersteuning in de begeleiding. Het hooggevoelige kind in de leeftijdscategorie zeven tot tien jaar leert zichzelf op een positieve en praktische wijze kennen door middel van psycho-educatie en creatieve middelen.
Doelgroep Hooggevoelige kinderen en kinderen waarbij het spel en de doelstelling ook aansluiting kan vinden.
Leeftijd Zeven tot en met tien jaar
Aantal kinderen Het spel kan gespeeld worden met één kind tot maximaal vier kinderen. Het wordt aangeraden het spel met een groepje kinderen te spelen, zodat kinderen van elkaar kunnen leren. Hierbij moet echter wel goed naar het kind gekeken worden.
Aantal opdrachtkaarten 36 opdrachtkaarten in zes categorieën.
Categorieën Ik-ontwikkeling Grenzen voelen en gezond bewaken Kwaliteiten Gevoelens Eigen ruimte Sociale ontwikkeling
- Ik-kaartjes - Grens-kaartjes - Wauw-kaartjes - Voel-kaartjes - Ruimte-kaartjes - Sociale-kaartjes
Tijd Een bijeenkomst van drie kwartier tot een uur vindt één keer per week plaats gedurende een periode van zes weken. In deze zes weken wordt één categorie gespeeld. Na deze zes weken wordt er geëvalueerd (zie evaluatie) en kan de periode worden herhaald. Desgewenst kunnen alle zesendertig opdrachtkaarten gespeeld worden in een schooljaar.
Begeleider De begeleider van het spel kan een Intern Begeleider, Ambulant Begeleider, Pedagoog, een enthousiaste en bekwame ouder of hogere jaars PABO/ Pedagogiek stagiaire zijn. De begeleider heeft in ieder geval kennis over hooggevoeligheid en kan zich goed vinden in de visie en werkwijze van het spel.
Bijeenkomst Een bijeenkomst bestaat uit een vaste starter en afsluiter. De hoofdactiviteit is het behandelen van een van de zes opdrachtkaarten in een bepaalde categorie.
Introductie-bijeenkomst en portfolio Tijdens de introductiebijeenkomst wordt er kennis met elkaar gemaakt. Sommige kinderen zullen elkaar al kennen, maar de opdracht zal weer tot nieuwe inzichten leiden. De begeleider krijgt op deze manier ook inzicht in het kind of de kinderen.
1. Gedurende de periode dat Buitengewoon mezelf! gespeeld wordt, maakt het kind een portfolio aan. Tijdens de introductie-bijeenkomst maakt het kind een Buitengewoon mezelf!-map door een A2 vel door
het midden te vouwen waardoor er zelfgemaakte kunstwerken ingevoegd kunnen worden. Het kind wordt vervolgens gevraagd op deze map een tekening van zijn belevingswereld te maken. Hiervoor stelt de begeleider de volgende vraag aan het kind: sluit je ogen voor een moment en probeer eens naar jezelf te kijken door je geslote ogen. Wat zie je dan? Welke kleuren zijn er? Welke vormen? Maak daar een tekening van. 2. Elk kind heeft een eigen doel opgesteld. Het kind wordt gevraagd deze op een creatieve manier vorm te geven. Dit kan door het doel op te schrijven en te versieren, er een verhaaltje bij te bedenken of door er een beweging bij te verzinnen. Het kind laat dit zien op zijn Buitengewoon mezelf!-map. 3. De categoriekeuze wordt gemaakt. Dit kan op twee manieren. Indien de opgestelde doelen van de kinderen overeenkomen kan de categoriekeuze daarop afgestemd worden. Indien de doelen ver uit elkaar liggen, kan de categorie bepaald worden door democratisch te kiezen en anders te loten. Vervolgens geeft de begeleider uitleg over de komende bijeenkomsten. Er worden afspraken met elkaar gemaakt en deze afsprakenlijst wordt ondertekend door alle kinderen en de begeleider. De afsprakenlijst kan elke bijeenkomst even kort worden besproken, zolang dat nodig is.
Wijze van trekken opdrachtkaart Elke week wordt er een nieuwe kaart getrokken uit de categorie die op dat moment gespeeld wordt. De kaarten kunnen onder een doek gelegd worden en het kind pakt dan een kaart of de kaarten kunnen in de hand genomen worden en om de beurt kiest het kind een kaart. Wanneer kinderen zelf een goede manier weten om de kaart te trekken, kan die manier uiteraard worden gebruikt.
Voorbereiding Indien de categorie is gekozen is het verstandig om de zes opdrachten en de betreffende informatie van te voren door te lezen en de materialen, die mogelijk nodig zijn, klaar te hebben staan. Zo kan de bijeenkomst gericht zijn op de praktische uitvoering van de opdrachtkaart.
Starter Elke bijeenkomst begint met een oefening van Hooggevoelig heel gewoon. De begeleider is vrij om te kiezen welke oefening gedaan wordt. In de bijlage staan een aantal mogelijkheden.
Opdrachtkaart Elke bijeenkomst wordt er een opdrachtkaart gedaan in de volgorde, zoals op de kaart aangegeven staat. Er wordt begonnen met een stuk psycho-educatie (ontdek jezelf), hier kan de begeleider zelf dieper op ingaan, indien gewenst. Daarbij kan de vraag onder het kopje ‘Vertel eens?’ worden gesteld aan de kinderen. Als dit deel is afgerond wordt de creatieve opdracht uitgevoerd. Ten slotte wordt de thuisopdracht kort besproken en opgeschreven in het heen- en weerschrift. Meer informatie en begeleidingshandvatten per opdrachtkaart zijn te vinden in de handleiding.
Afsluiter Elke bijeenkomst wordt afgesloten met een ademhalingsoefening van Hooggevoelig heel gewoon. In de bijlage is de oefening te vinden. Bij voldoende tijd is de begeleider vrij om kinderen om een tip en een top te vragen betreffende de bijeenkomst.
Otto de Octopus Otto de Octopus is de mascotte van Hooggevoelig heel gewoon. Otto de Octopus is afgebeeld op de achterzijde van de opdrachtkaarten en kan indien gewenst worden ingezet bij verschillende opdrachten. Tevens is Otto ook beschikbaar als handpop en kan worden bijbesteld door de school. Hierbij zal ook een handleiding van het gebruik van een handpop worden bijgevoegd. Deze is ontwikkeld door Hooggevoelig heel gewoon. De begeleider is vrij om ervoor te kiezen deze handpop te gebruiken. Otto de Octopus kan op de volgende manieren worden ingezet: o Otto kan de opdrachtkaart voorlezen.
o Otto kan als handpop op tafel neergezet worden, zodat het kind weet dat het spel op dat moment gespeeld wordt. o De handpop kan als middel worden ingezet om het kind makkelijker te laten praten. o In deze handleiding staat Otto bij een aantal opdrachten afgebeeld en zegt hier iets tegen het kind. Dit kan als inspiratiebron worden gebruikt voor de begeleider om Otto op een luchtige en creatieve manier in te zetten tijdens het spelen van het spel.
Otto-schrift Voor elk kind wordt een Otto-schrift (een zogenaamd heen-en-weer schrift) aangeschaft. Het doel van het schrift is dat iedereen rondom het kind betrokken is en dat de informatie rondom het spel kort kan worden uitgewisseld. Het kind mag dit thuis naar wens versieren. In het Otto-schrift worden de thuis-opdrachten opgeschreven en kunnen begeleider, leerkracht en ouders dingen voor het kind opschrijven, zoals een compliment of een positieve bemoediging. Als ouders vragen hebben aan de begeleider kan deze ook via het schrift worden gesteld. De begeleider zal deze desgewenst in het schrift of telefonisch beantwoorden. Het is niet de bedoeling dat de gehele ontwikkeling van het kind in het schrift wordt besproken.
Bijlagen Bij een aantal opdrachtkaarten hoort een bijlage. Deze zijn op kleur gesorteerd en terug te vinden achterin deze handleiding. De bijlagen kunnen gekopieerd worden.
Evaluatie De evaluatie kan worden uitgevoerd op drie manieren: o In het Otto-schrift schrijven begeleider, kind en ouders elke week op wat ze van de opdracht vonden. o De kinderen geven elkaar tips en tops na afloop van de zes bijeenkomsten (één categorie). Het portfolio kan hierbij behulpzaam zijn. o Na de zes bijeenkomsten bespreekt de begeleider samen met het kind hoe het is gegaan en of het doel, wat hij in het begin heeft opgesteld, bereikt is. Dit wordt teruggekoppeld naar de ouders en leerkracht. Naar wens kan deze terugkoppeling telefonisch of op school plaats vinden. Uit dit overleg komt naar voren of het kind naar een volgende categorie gaat of stopt. In de praktijk zal het dus zo zijn dat er soms een kind weggaat uit het groepje en soms komt er een nieuw kind bij.
