Voor het plafond is een ingenieuze oplossing bedacht op basis van kruislaaghout, met weldoordachte verbindingen.
b innen de lijnen, b uiten de r eg el s s p o rtcen t rum z a a n s ta d -z u id
foto’s: daan dijkmeijer aarle-rixtel
De tapse eiken trap bij de entree is meteen ook tribune en zitbank.
In Sportcentrum Zaandam-Zuid brengt hout schoonheid en sfeer, maar ook technisch is het knap ingezet. Topstuk is het houten plafond in de immense sportzaal van speciaal voor dit project ontwikkelde dakelementen. Maximale lengte m: dakconstructie, akoestische voorziening, verlichtingsarmatuur en plafondbekleding ineen.
De maatvoering 45/70 x 20 mm komt op verschillende plaatsen in het gebouw terug, zoals hier in de
juni 2015
Accoya wandbekleding.
Dwarsdoorsnede.
het houtblad
44
1. Sportzaal 2. Opslag 3. Kleedkamers 4. Scheidsrechter en Eerste Hulp 5. Kleedkamers voor scheidsrechter en sportleraren 6. Gang 7. Kamer sportleraren
Vooral de textuur relativeert het grote volume.
foto’s: daan dijkmeijer aarle-rixtel
tekeningen: uarchitects eindhoven
Plattegrond begane grond. Legenda.
Het sportcentrum laat zien dat het loont buiten de kaders
materiaal. Hierin zitten een paar ramen, maar ‘s avonds
te denken. Architect Emile van Vugt (UArchitects Eindho-
licht het ook elders op: erachter gaan nog enkele ramen
ven) wijst direct in de entreehal al een voorbeeld aan.
verborgen. En zelfs overdag stralen de gevels als er zon-
Daar is een brede taps toelopende eiken trap meteen ook
licht over strijkt.
meubelstuk, want de treden hebben aan de rechterkant steeds een dubbele hoogte. Zo kan de trap ook een tribu-
Hollende benen Wat het centrum extra schoonheid
ne en elke dubbele tree een zitbank zijn.
geeft (bij utilitaire gebouwen zeldzaam), is dat er aan de
niet om gevraagd, wel stond daarin dat het sportcentrum
deuren van de containerruimte zijn vrijwel onzichtbaar:
een wachtruimte moest bevatten. ‘Zoiets als bij de tand-
het metselwerk zet zich hierover voort. Ook heeft elke
arts?’ hadden de architecten verbaasd geïnformeerd. Dat
kant ramen, bij sportzalen ongebruikelijk, maar wat
was nou ook weer niet de bedoeling, en zo ontstond het
UArchitects onontbeerlijk vond voor een vriendelijk ge-
wilde idee deze vrolijkmakende trap de plaats van zo’n
bouw. De mogelijkheden waren beperkt, sportende kin-
wachtruimte te laten innemen. Die vormt nu het visite-
deren mogen niet zomaar door iedereen bekeken wor-
kaartje van het gebouw: binnen als mooie eerste kennis-
den, en invallend zonlicht mag sporters niet verblinden.
making en buiten als sierlijk houten silhouet dat de hoek
De ramen kregen daarom ongebruikelijke hoogten. Een
vormt van de hal. De houten gevelvlakken zijn mooi ge-
aantal is aangebracht op vloerniveau: je ziet dan enkel
maakt: oranjebruine Accoya delen met een wisselende
hollende benen. De overige zijn heel hoog, de sporters
breedte van / x mm dikte. Dat ritme blijkt een
niet tot last.
45
het houtblad
is. Die zijn binnen het hoofdvolume weggewerkt. Zelfs de
juni 2015
buitenkant geen spoor van leidingen of installaties te zien
Wachtruimte In het programma van eisen was hier
terugkerend thema in het hele sportgebouw.
Synergie Grondslag van de opdracht was dat twee praktijkscholen (Pascal-Zuid en De Faam, beide grenzend aan
het loont buiten de kaders te denken
de bouwlocatie) nieuwe sportzalen nodig hadden. Maar de opdrachtgever, gemeente Zaandam, had extra aspiraties. Ze zag in dat zo’n nieuw en kostbaar sportgebouw
Warming-up Het boeiendst is het gebouw aan de
meer doelen kon dienen. Dat bepaalde de opdracht voor de
westkant, waar in een deels verzelfstandigd bouwdeel al-
architecten: zij bedachten vormen door dubbelgebruik en
les is ondergebracht wat de sportzalen ondersteunt. Dit
kruisbestuiving. De sportzalen die overdag bij de school
entreegebouw telt twee verdiepingen die in horizontale
horen, worden ‘s avonds en in het weekend gebruikt door
richting scheef op elkaar staan. Op de begane grond zijn
buurtbewoners en verenigingen. Daarom zijn ze voorzien
douches, kleedkamers en toiletten; daarboven zijn een
van luxe tribunes op een balkon. De kantine is uitgevoerd
vergaderruimte en de horeca. Die scheve plaatsing is weer
als goed geoutilleerde horecavoorziening en daardoor me-
typisch zo’n vondst die op velerlei manieren gunstig uit-
teen geschikt als leerrestaurant voor de praktijkschool.
pakt. Buiten wordt de plompe doosvorm van het bouwwerk effectief doorbroken. Temeer daar het bovenste vo-
Textuur De hoofdvorm van het sportcentrum is log.
lume meteen flink uitkraagt aan de hoofdstraat De Weer,
Dat was onvermijdbaar; het overgrote deel van het ge-
en zo een luifel vormt boven de hoofdingang. Binnen zijn
bouw bestaat uit drie aaneengeschakelde sportzalen; een
de ruimten er boeiender door, met verbredingen en ver-
doos van circa x x m. Rondom dit gegeven heeft
smallingen. Dat geeft een dynamiek die in de aankleding
UArchitects alles uit de kast gehaald om er alsnog een
en met kleurpatronen nog is aangezet. ‘Dat stimuleert
interessant, verwelkomend baken in de wijk Poelenburg
beweging. De warming-up begint hier al voordat je bij de
van te maken. Van Vugt: ‘We denken altijd meteen in te
kleedkamers bent.’
gebruiken materialen.’ Zo ook hier in Zaandam, waar vooral de textuur het grote volume aanvaardbaar moest
Tassenbank Hier, in dit entreegebouw, speelt hout een
maken. Het hele bouwwerk kreeg daarom een stoere
aanzienlijke rol. Naast de eiken trap zijn plafonds en wan-
voet: een met steen bekleed basement. ‘Het is betonsteen
den bekleed met een open wandbekleding van Accoya, in
in standaard waalformaat, maar we hebben zelf het reliëf
hetzelfde ritme als buiten bij de trap te zien was: / x
ontworpen, en de steen klamp (op z’n zijkant, red.) laten
mm. Dit patroon herhaalt zich boven in het restaurant,
metselen, in blokpatroon en dus niet in metselverband.’
waar de wand achter de bar aldus is uitgevoerd in zwart
De hogere geveldelen kregen juist een heel licht aanzien.
gebeitst Oregon pine. Verrassend is hier ook de zogehe-
Hier is gekozen voor opaal polycarbonaat, matglasachtige
ten tassenbank, een typerende architectenvondst. Het
■ ■ ■
foto’s: daan dijkmeijer aarle-rixtel
juni 2015 het houtblad
46
De eiken trap vormt nu het visitekaartje van het gebouw: binnen als mooie eerste kennismaking en buiten als sierlijk Accoya silhouet.
De architect stond erop dat de perforaties in het plafond vanaf de grond als gaatjes herkenbaar bleven.
In plaats van een balbestendig systeemplafond een luxe plafond van kruislaaghout en wanden van berkentriplex.
programma van eisen vroeg om een kast voor de sporttas-
montage mogelijk werd. In één week zat het hele dak erop.’
sen. De architecten zagen niets in zo’n gevaarte in ‘hun’
Oudhaarlem: ‘Dat was ook financieel gunstig, voor zowel de
mooie restaurant en bedachten daarom dit meubelstuk.
gemeente als ons.’ Met bouwfoto’s verheldert hij hoe ge-
Het lijkt gewoon een stevige bank maar er kunnen inder-
werkt is: ‘De stalen portaalspanten van de zaal hebben een
daad óók tassen op. Het bekende ritme ( x mm
hart-op-hartafstand van circa , m, en de dakelementen
breed) is hier uitgevoerd in eiken, ditmaal mm dik.
kunnen steeds drie tot vier spanten overspannen: circa en weldoordachte verbindingen. Zoals de koppelbalken die
sing is in de sportzaal, een immense ruimte die met tus-
precies boven de stalen spanten vanuit de zaal onzichtbaar
senwanden in drie ruimten te verdelen is. UArchitects
blijven. Hierdoor loopt de dakvloer, zoals de architect wilde,
besloot grote wanddelen plus het plafond volledig te be-
schijnbaar naadloos achter de spanten door. En zelfs de licht-
kleden met hout. Voor de wanden is gekozen voor ber-
lijnen zijn volmaakt in de platen geïntegreerd.
kentriplex en voor het plafond bedachten de architecten een ingenieuze oplossing: open dakelementen van
Fraaie textuur Van Vugt was niet direct voor deze op-
Lignatur. Van Vugt heeft een model hiervan nog altijd in
lossing gewonnen en volgde kritisch waar deze afweek
zijn auto liggen: een hol blok met aan de bovenzijde hout,
van de plannen. Extra aandacht ging naar de kleur: de ar-
aan de onderzijde een akoestische plaat met perforatiepa-
chitect had bepaald dat het vuren van het plafond en het
troon, en binnenin een holle ruimte die deels is gevuld
berkentriplex van de wanden dezelfde tint moesten krij-
met geluidsabsorberend materiaal. Wonderschoon leek
gen, white wash. Dat vergde vele proefstukken, maar is
hem dit, zeker voor een sportzaal, waar men normaliter
uiteindelijk goed gelukt. Er bleef één punt over, waar hij
genoegen neemt met een balbestendig systeemplafond.
letterlijk tot het ‘gaatje’ ging: zijn zorg betrof de maat van de gaatjes in de platen (onderzijde dakelementen). Ze
Dakelementen Hier was het aannemer Lokhorst die
hebben een belangrijke akoestische functie. Het zaalgeluid
buiten de paden dacht. Projectleider Wouter Oudhaar-
gaat er doorheen en dooft dan in de deels met houtwol
lem: ‘Als aannemer onderzoeken we altijd of zo’n voor-
gevulde ruimte erachter. Voor de akoestiek maakt de pre-
geschreven element ook voor ons optimaal is. Na onder-
cieze grootte niet veel uit, maar voor de architect luisterde
zoek bleek dat hier niet het geval, maar we kwamen in
het nauw: hij stond erop dat ze vanaf de grond als gaatjes
gesprek met Jongeneel Projecten. Dat bedrijf heeft toen
herkenbaar bleven. Ze zijn nu Ø mm en ze bewijzen zijn
speciaal voor dit gebouw dakelementen ontwikkeld die
gelijk: zo’n fraaie textuur was anders niet bereikt. •
ten minste gelijkwaardig zijn aan wat de architect had ge-
hilde de haan
kozen, maar nu op basis van Dickholz (kruislaaghout) van het Oostenrijke bedrijf Binderholz. Oudhaarlem: ‘De gelijkwaardigheid van de platen werd ook bevestigd door akoestisch adviseur Peutz, nadat deze de elementen had
CO-VOETAFDRUK
doorgerekend voor alle belangrijke geluidsfrequenties.’
In het project is m vuren in het dak/plafond toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging van .
Onzichtbaar Paul Oerlemans, directeur Jongeneel Pro-
kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-
jecten, legt uit waarom de ontwikkelde dakelementen de
denklassenauto over . km, of het jaarlijkse
voorkeur kregen. ‘De dimensies maar ook de verbindings-
elektragebruik van huishoudens.
middelen waren er expliciet op gericht dat een zeer snelle
Locatie: Sportcentrum Zaanstad-Zuid, De Weer , Zaandam Opdrachtgever: Gemeente Zaandam Ontwerp: UArchitects Eindhoven; Emile van Vugt en Misak Terzibasiyan (uarchitects.com) Aannemer: Lokhorst Bouw en Ontwikkeling Beverwijk (lokhorst.nl) Constructeur: Ingenieursbureau Bolwerk Weekers Deurne (bolwerkweekers.nl) Vuren dak-/plafondelementen sportzaal, berkentriplex (wandbekleding sportzaal), eiken (trapbekleding, tassenbank, toegangsdeuren), Accoya (buitenmuur trappenhuis, wanden en plafond gangen, interieur begane grond), Oregon pine (donkere achterwand horeca) en mahonie (binnenkozijnen): Jongeneel Projecten Utrecht (jongeneelprojecten.nl) Bouwperiode: december - februari (sportinrichting, restpunten en inhuizen tot mei ) Oppervlak: m Bouwkosten: € , miljoen (incl. installaties e&w, excl. btw en terreininrichting)
47
het houtblad
Ingenieuze oplossing De omvangrijkste houttoepas-
juni 2015
m, bij , m breed.’ Wat bijzonder goed beviel, waren de
