,3 Brussel, 21 november 2001
&RPPLVVLHOHJWJHOGERHWHQRSDDQYLWDPLQHNDUWHOV 'H (XURSHVH &RPPLVVLH KHHIW YDQGDDJ DDQ DFKW RQGHUQHPLQJHQ JHOGERHWHQ RSJHOHJG YRRU LQ WRWDDO PLOMRHQ (85 RPGDW ]H KDGGHQ GHHOJHQRPHQDDQDFKWDI]RQGHUOLMNHJHKHLPHNDUWHOVYRRUKHWYHUGHOHQYDQ PDUNWHQ HQ KHW PDNHQ YDQ SULMVDIVSUDNHQ YRRU YLWDPLQHSURGXFWHQ +HW DDQWDOGHHOQHPHUVHQGHGXXUYDQHONNDUWHOYHUVFKLOGHPDDUDOOHZDUHQ]H DFWLHI WXVVHQ VHSWHPEHU HQ IHEUXDUL 2PGDW GH =ZLWVHUVH RQGHUQHPLQJ+RIIPDQ/D5RFKHHHQDDQVWLFKWHUZDVHQEHWURNNHQZDVELM DOOH NDUWHOV NUHHJ ]LM GH KRRJVWH ERHWH RSJHOHJG YDQ DOOHV VDPHQ PLOMRHQ (85'LWLV GH VFKDGHOLMNVWH JURHS NDUWHOV GLH GH &RPPLVVLH RRLW KHHIW RQGHU]RFKW JHOHW DOOHHQ DO RS KHW DDQWDO EHWURNNHQ YLWDPLQHQ GLH WH YLQGHQ ]LMQ LQ HHQ JURRWDDQWDO SURGXFWHQ JDDQGH YDQ JUDQHQ NRHNMHV HQ GUDQNHQ WRW GLHUYRHGHU IDUPDFHXWLVFKH SURGXFWHQ HQ FRVPHWLFD YHUNODDUGH 0DULR 0RQWL GH &RPPLVVDULV YRRU FRQFXUUHQWLHEHOHLG 'RRU KXQ JHKHLPH DIVSUDNHQ ]R JLQJ KLM YHUGHU NRQGHQ GH RQGHUQHPLQJHQ KRJHUHSULM]HQYUDJHQGDQZDQQHHUGHFRQFXUUHQWLHWHQYROOHKDGJHVSHHOG KHWJHHQ GH FRQVXPHQWHQ VFKDDGGH HQ GH RQGHUQHPLQJHQ LQ VWDDW VWHOGH RQHHUOLMNH ZLQVWHQ RS WH VWULMNHQ :DW GH]H RQUHFKWPDWLJH JHGUDJLQJHQ ELM]RQGHURQDDQYDDUGEDDUPDDNWLVGDWKHWVXEVWDQWLHVEHWURIGLHHHQYLWDDO EHVWDQGGHHOLQGHYRHGLQJ]LMQHQYDQHVVHQWLHHOEHODQJ]LMQYRRUQRUPDOH JURHLHQEHKRXGYDQOHYHQ De Europese Commissie is aan het eind van haar in mei 1999 ingeleide onderzoek tot de bevinding gekomen dat 13 Europese en niet-Europese ondernemingen betrokken waren bij kartels die de concurrentie moesten uitschakelen op de markten voor de vitaminen A, E, B1, B2, B5, B6, C, D3, voor biotine (H), folinezuur (M), betacaroteen en carotenoïden. Een opvallend kenmerk van deze reeks inbreuken was dat bij elk van deze kartels de centrale rol gespeeld werd door Hoffman-La Roche en BAS, de twee belangrijkste vitamineproducenten, terwijl de betrokkenheid van andere deelnemers niet verder ging dan een beperkt aantal vitamineproducten. Aan de onderstaande acht ondernemingen werden volgende geldboeten opgelegd: F. Hoffmann-La Roche AG (Zwitserland): ¼PLOOLRQ BASF AG (Duitsland): ¼ PLOOLRQ Aventis SA (Frankrijk): ¼ Solvay Pharmaceuticals BV (Nederland): ¼ PLOOLRQ Merck KgaA (Duitsland): ¼ PLOOLRQ Daiichi Pharmaceutical Co Ltd (Japan): ¼PLOOLRQ Eisai Co Ltd (Japan): ¼PLOOLRQ Takeda Chemical Industries Ltd (Japan): ¼PLOOLRQ
De vijf overige ondernemingen - Lonza AG (Duitsland), Kongo Chemical Co Ltd (Japan), Sumitomo Chemical Co Ltd (Japan), Sumika Fine Chemicals Ltd (Japan) en Tanabe Saiyaku Co Ltd (Japan) - kregen geen geldboeten opgelegd omdat de kartels waarbij zij betrokken waren (vitamine H of folinezuur), werden stopgezet vijf jaar of meer vóór de Commissie haar onderzoek aanvatte. Volgens de EU-regels geldt in die omstandigheden de verjaring. Ook voor de kartels voor vitaminen B1 en B6 geldt de verjaring.
'HNDUWHOV De deelnemers aan elk van de kartels hebben prijzen voor de verschillende vitamineproducten vastgesteld, verkoopquota toegewezen, zijn prijsverhogingen overeengekomen en hebben deze ten uitvoer gelegd, en hebben prijzen aangekondigd in overeenstemming met hun afspraken. Ook hebben ze een systeem opgezet voor de controle op en de naleving van de gemaakte afspraken en hebben ze deelgenomen aan regelmatige bijeenkomsten om hun plannen uit te voeren. De wijze waarop de verschillende kartels functioneerden was in wezen dezelfde, zo niet identiek ("richt"- en "minimum"-prijzen, handhaving van de statusquo inzake marktaandelen, en compensatieregelingen). Daarbij werd met name gebruik gemaakt van: - het opzetten van een formele structuur en hiërarchie van verschillende managementniveaus, vaak met een overlappend lidmaatschap op de hoogste niveaus, om de werking van de kartels te verzekeren; - het uitwisselen van informatie over afzet, verkoopvolume en prijsinformatie op maandelijkse of kwartaalbasis tijdens regelmatige bijeenkomsten; - in het geval van de grootste kartels, de voorbereiding van, afspraken over, tenuitvoerlegging van en toezicht op een "jaarbudget", gevolgd door aanpassing van de reëel behaalde omzet, om de toegewezen quota na te leven. De kartelafspraken volgden doorgaans hetzelfde patroon dat voor het eerst voor de vitamines A en E was gebruikt - met enige varianten voor andere producten. Op bijeenkomsten en onderhandelingen met producenten in Japan en het Verre Oosten trad Hoffmann-La Roche op als tussenpersoon en vertegenwoordiger van de Europese producenten. Het naast elkaar bestaan van de heimelijke regelingen met betrekking tot de onderscheiden vitamines was geen spontane of toevallige ontwikkeling, maar was gepland, bedacht en gestuurd door dezelfde personen op het hoogste niveau bij de betrokken ondernemingen.
'HEHWURNNHQHQ De belangrijkste instigator en voornaamste begunstigde van deze regelingen was Hoffmann-La Roche. Zij is de grootste vitamineproducent ter wereld, met een marktaandeel van zo'n 50% van de totale markt. De kartelafspraken betroffen haar volledige assortiment vitamineproducten. De betrokkenheid van een aantal van haar topkaders lijkt te bevestigen dat de afspraken deel uitmaakten van een op het hoogste niveau bedacht strategisch plan om met onwettige middelen de wereldmarkt voor vitamines te controleren.
2
BASF, wereldwijd de op één na grootste vitamineproducent, speelde een hoofdrol bij het volgen van het door Hoffman-La Roche uitgestippelde pad. Beide grote Europese producenten vormden daadwerkelijk een gemeenschappelijk front bij het opzetten en implementeren van de afspraken met de betrokken Japanse producenten. Zo zorgden zij samen ervoor dat Eisai tot hun "Club" voor vitamine E toetrad. Takeda was als een van de belangrijkste producenten van bulkvitamines ter wereld ten volle betrokken bij de kartelregelingen voor vitamine B1, B2, B6, C en folinezuur. De betrokkenheid van Takeda bij de afspraken voor elk van de onderscheiden vitamineproducten ondersteunde de plannen van Hoffman-La Roche om de onwettige coördinatie van de vitaminemarkten waarop het actief was, veilig te stellen, met inbegrip van de markten van het vitamineproductenassortiment dat het deelde met Takeda. De overige vitamineproducenten waren allen actieve leden van de kartelregelingen op de respectieve vitamineproductmarkten waarop zij actief waren.
'HSURGXFWHQ De kartels betroffen synthetische bulkstoffen die behoren tot de volgende groepen van vitaminen en nauw daarmee verbonden producten: A, E, B1, B2, B5, B6, C, D3, biotine (H), folinezuur (M), betacaroteen en carotenoïden. Vitamines zijn vitale bestanddelen voor voeding van mens en dier. Ze zijn essentieel voor een normale groei, ontwikkeling en levensbehoud. Er zijn zo'n 15 belangrijke vitaminen, elk met een specifieke metabolische werking; ze zijn derhalve niet onderling uitwisselbaar. Bovendien hebben de verschillende vitaminegroepen een complementair synergie-effect wanneer zij worden gecombineerd. Vitaminen worden toegevoegd, zowel aan mengvoeder voor dieren als aan voedingsstoffen voor mensen. Vitaminen voor farmaceutische doeleinden worden in tablet- of capsulevorm aan het publiek verkocht als voedingssupplementen. In de cosmetica-industrie worden vitaminen toegevoegd aan huid- en gezondheidsproducten. De Commissie raamt voor de Europese Economische Ruimte (EER) de waarde van de producten waarop de beschikking betrekking heeft, op zo'n 800 miljoen EUR in 1998. Het gaat daarbij om vitamine E, waarvan de EER-markt in 1998 goed was voor zo'n 250 miljoen EUR, en vitamine A, dat goed was voor zo'n 150 miljoen EUR. Vreemd genoeg zijn de Europese opbrengsten voor vitamine C in drie jaar tijd gekrompen van 250 miljoen EUR in 1995 (het laatste jaar waarin de kartelafspraken functioneerden) tot 120 miljoen ECU in 1998 - of meer dan gehalveerd.
$DQZHQGLQJYDQGHERHWHJHOGHQ Geldboeten die de Commissie oplegt wegens inbreuken op het EUmededingingsrecht, worden ingeschreven in de algemene begroting van de Europese Unie zodra ze definitief zijn geworden. De algemene EU-begroting wordt vooraf vastgelegd en daarom worden alle onverwachte inkomsten in mindering gebracht van de bijdragen van de lidstaten aan de EU-begroting - hetgeen dus uiteindelijk ten goede komt aan de Europese belastingbetaler.
3
%HUHNHQLQJYDQGHJHOGERHWHQ Gelet op de continuïteit en de vergelijkbare methoden achtte de Commissie het passend het complex van overeenkomsten voor de uiteenlopende vitamines in één en dezelfde procedure te behandelen. De Commissie heeft de verschillende inbreuken dan ook in één enkele beschikking behandeld. Bij het vaststellen van de geldboeten houdt de Commissie rekening met de zwaarte van de inbreuk, de duur ervan, eventuele verzwarende of verzachtende omstandigheden, en met de medewerking die ondernemingen aan het onderzoek verlenen. Zij houdt ook rekening met het marktaandeel van een onderneming op de betrokken productmarkt en de totale omvang van de onderneming. Voor geldboeten is een maximum vastgesteld van 10% van de totale jaaromzet van een onderneming. Ondernemingen krijgen drie maanden de tijd om de hun opgelegde geldboete te betalen. Volgens de Commissie is elk van de kartels in deze zaak een zeer zware inbreuk op het EU-mededingingsrecht. Bovendien maakten de meeste leden van de kartels een inbreuk van lange duur - meer dan vijf jaar (zie onderstaande tabel). De Commissie is van oordeel dat Hoffmann-La Roche en BASF tezamen als aanstichters en leiders hebben gehandeld bij de heimelijke afspraken die betrekking hadden op het gemeenschappelijke gamma vitamineproducten dat zij produceerden. Hun rol in de verschillende kartels wordt bijgevolg als een verzwarende omstandigheid beschouwd. Dankzij de gecombineerde marktmacht van de belangrijkste karteldeelnemers op elk van de betrokken vitaminemarkten konden ze de concurrentiebeperkende overeenkomsten veel gemakkelijker ten uitvoer leggen en handhaven. Aventis (voorheen Rhône-Poulenc) kreeg volledige immuniteit voor haar deelneming aan de vitamine A- en E-kartels omdat zij de eerste onderneming was die met de Commissie meewerkte en voor deze beide producten doorslaggevend bewijsmateriaal voor het bestaan van kartel verstrekten. Dit is de eerste keer dat de Commissie een verlaging van een geldboete met 100% heeft toegekend op grond van de clementieregeling ("Leniency Notice"). Aventis kreeg echter wel een boete opgelegd voor haar passieve rol bij de inbreuk op de markt voor vitamine D3, waarover zij de Commissie geen informatie verstrekte. +HW IHLW GDW GH &RPPLVVLH HHQ RQGHUQHPLQJ YRRU GH HHUVWH PDDO YROOHGLJ KHHIW YULMJHVWHOGYDQJHOGERHWHQJHHIWDDQGDW]LMEHUHLGLVRPRQGHUQHPLQJHQGLHELMKHW SULOOHEHJLQYDQHHQRQGHU]RHNDFWLHIPHHZHUNHQHHQXQLHNHNDQVELHGWRPJRHG ZHJWHNRPHQ2QGHUQHPLQJHQGLHGH]HNDQVQLHWDDQJULMSHQPRHWHQ]LFKEHZXVW ]LMQZHONHYHUDQWZRRUGHOLMNKHGHQ]LMORSHQ verklaarde Commissaris heer Monti. Ook Hoffman-La Roche en BASF hebben in een vroeg stadium van het onderzoek aan de Commissie medewerking verleend door cruciale informatie te verschaffen over alle vitaminekartels waarbij zij betrokken waren. Daarom krijgen zij van de Commissie elk een vermindering van hun geldboeten met 50%. Alle overige ondernemingen waaraan geldboeten zijn opgelegd, hebben de Commissie hun medewerking verleend in de loop van het onderzoek. Hun respectieve geldboeten zijn dan ook verminderd overeenkomstig de omvang van hun medewerking. In 1999 pleitten de belangrijkste deelnemers aan de kartels waarop de beschikking van de betrekking heeft, in de VS schuldig en betaalden zij zware geldboeten; zo betaalde Hoffman-La Roche 500 miljoen USD, BASF 225 miljoen USD en Takeda 72 miljoen USD.
4
7$%/($ 'HHOQHPHUVSURGXFWHQGXXU 9LWDPLQH
'HHOQHPHUV
'XXU 9DQ
7RW
Vitamine A
Roche, BASF, Rhône-Poulenc (Aventis)
september 1989
februari 1999
Vitamine E
Roche, BASF, Rhône-Poulenc (Aventis), Eisai
september 1989
februari 1999
Vitamine (Thiamine)
B1
Roche, Takeda, BASF
januari 1991
juni 1994
Vitamine (Riboflavine)
B2
Roche, BASF, Takeda
januari 1991
september 1995
Vitamine B5 (Calpan)
Roche, BASF, Daiichi
januari 1991
februari 1999
Vitamine B6
Roche, Takeda, Daiichi
januari 1991
juni 1994
Folinezuur (M)
Roche, Takeda, Kongo, Sumika
januari 1991
juni 1994
Vitamine C
Roche, BASF, Takeda, Merck
januari 1991
augustus 1995
Vitamine D3
Roche, BASF, Solvay Pharm, Rhône-Poulenc (Aventis)
januari 1994
juni 1998
Vitamine H (Biotine)
Roche, Merck, Lonza, Sumitomo, Tanabe, BASF
oktober 1991
april 1994
Betacaroteen
Roche, BASF
september 1992
december 1998
Carotenoïden
Roche, BASF
mei 1993
december 1998
* de duur is niet noodzakelijk dezelfde voor alle deelnemers
7$%/(%3$57,&,3$176%<352'8&7 9LW %
9LW%
9LW %
9LW$
9LW(
52&+(
●
●
●
●
●
%$6)
●
●
●
●
●
53 $9(17,6
●
●
9LW%
●
)ROLF $FLG
●
9LW&
9LW' 9LW+
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
/21=$
●
62/9$< 3+$50
●
0(5&.
●
'$,,&+, (,6$,
● ●
●
680,.$
●
680,7202 7$.('$ 7$1$%(
●
●
.21*2
● ●
●
●
●
%HWD &DURWL &DURW QRLGV HQH
● ●
7$%/(&Fines imposed on participants by product (in millions of euro) 9LW$
9LW(
Vit B1
9LW %
9LW%
5RFKH
NA
%$6)
NA
$YHQWLV
Vit Folic B6 Acid
9LW&
N A
NA
Vit H
%HWD &DURW HQH
&DURWL QRLGV
NA
NA
9LW '
/RQ]D
NA
6ROYD\ 3KDUP
0HUFN
'DLLFKL (LVDL
NA
N A
.RQJR
NA
6XPLND
NA
6XPLWRPR
NA
7DNHGD
NA
N A
NA
7DQDEH
727$/
NA
N.A.: Non applicable 7$%/(' 3UHYLRXVODUJHVWFDUWHOILQHV 7RWDODPRXQWSHUFDVH *fines reduced by Court judgments
&DVH Vitamins TACA Graphite Electrodes Cartonboard* Cement* Amino acids Seamless steel tubes Preinsulated pipes Steel beams* Polypropylene*
2
7RWDODPRXQW ¼PLOOLRQ 855.22 272.940 218.8 139.280 113.377 109.990 99.000 92.210 79.549 54.613
