Broken Wings December 2010 In dit nummer o.a.: Helden op grote hoogte...PR bedrijven...Duitse V-wapens...29 juni 1940 Bremen en Leeuwarden...Evenementen bij Fort Veldhuis...Multicopy...De oorlog rond vliegveld Valkenburg in 1941...Uitreiken relatiegeschenk aan sponsor...Vrienden van Duxford bezoeken museum...Nabestaande bezoek museum...Donateursavond...De eendaagse oorlog van Broome...Giften.
Fairey Battle
Broken Wings is het kwartaal Informatie Magazine van de Stichting Aircraft Recovery Group 1940-1945 gevestigd te
Luchtoorlogmuseum “Fort Veldhuis” Genieweg 1 1967 PS Heemskerk Tel: 0251-230670
www.arg1940-1945.nl (Correspondentieadres: Dorpsstraat 204H, 1566 AT, Assendelft, t.a.v. Secretaris ARG1940-1945)
Herculesstraat 28 1812 PH Alkmaar Tel.:072-5402726 Fax.:072-5401118
NATUURSTEENHANDEL ANNEX STEENHOUWERIJ MARMERWERKEN EN GRAFMONUMENTEN, GRAFZERKEN, HARDSTEEN GRANIET LID NATUURSTEEN GRAFWERKSPECIALISTEN
NOG GEEN DONATEUR? Steun de werkzaamheden van de Stichting Aircraft Recovery Group 1940-1945 en wordt donateur. Minimum donatie € 15,00 per jaar. Stuur een briefje met uw adres naar de secretaris van de stichting. Zie voor het adres de voorpagina.
Broken Wings No. 90
December 2010
-2-
STICHTING AIRCRAFT RECOVERY GROUP 1940-1945 Inschrijving Kamer van Koophandel Zaandam, d.d. 6 november 1986 onder nummer 41231709
Doelstelling van de Stichting A.R.G. 1940-1945: Het bevorderen van de nagedachtenis aan, en de inzet van het luchtmachtpersoneel in de periode 1940-1945 alsmede de burgerslachtoffers van deze luchtoorlog.
BROKEN WINGSSeptemb2009
Luchtoorlogmuseum “Fort Veldhuis”, Genieweg 1, 1967 PS Heemskerk 0251-230670 Geopend iedere zondag in de maanden mei tot en met oktober, van 10:00 tot 17:00 COLOFON Voorzitter: Johan Graas Scheibeekstraat 17 1566 TN Assendelft 075-6874678 E-mail:
[email protected] Penningmeester: Ton Roohé De Wijzend 56 1474 PC Oosthuizen 0299-403413 E-mai:
[email protected] Secretaris & Donateursadministratie: Harm v.d. Laan Dorpsstraat 204H 1566 AT Assendelft 075-6877430 E-mail:
[email protected] Bestuurslid: Jon van der Maas S. Groenwegplantsoen 48 1067 DC Amsterdam 020-06117481 E-mail :
[email protected] Bestuurslid: Ko Kroesen Treilerstraat 129 1503 JE Zaandam E-mail:
[email protected] Samenstelling en redactie “Broken Wings”: Harm v.d. Laan (
[email protected]) Ben Vrenegoor (
[email protected]) Dijon Boshoven (
[email protected]) Bankrelatie: Rabobank, Rekeningnummer 14.90.86.725 t.n.v. Penningmeester Stichting A.R.G. 1940-1945
Broken Wings No. 90
December 2010
23e jaargang No. 4 (No.90)
Beste Donateurs, Terugkijkend op onze donateursavond blijkt dat vele van u de moeite hebben genomen om naar Fort Veldhuis te komen. Het was weer ouderwets gezellig en er werd weer heel wat afgepraat onder het genot van een drankje en een hapje welke door onze kantinecommissie prima verzorgd was. Zelfs de delegatie vanuit Texel en Duitsland bleef slapen en hebben de zaterdagmorgen ook nog een tijdje rond gekeken in ons museum. Met het museumseizoen 2010 achter de rug, starten we weer met onze winter werkzaamheden. Dat betekent voor onze vaste zaterdagmedewerkers dat er weer een hoop werk aan zit te komen. Zo wordt er voor elk winterseizoen een lijst met werkzaamheden samengesteld. Zowel de museumcommissie als de technischecommissie werken nauw samen om zoveel mogelijk punten op te lossen. Voorheen probeerden we alle zaken voor het nieuwe museumseizoen af te hebben, echter blijkt dit vaak te veel te zijn. We zien wel hoe ver we nu komen en doen de belangrijkste werkzaamheden eerst. Ook zullen de werkzaamheden aan ons ondernemingsplan gewoon door gaan. We hopen dit plan dan ook te presenteren op 6 november 2011, als onze stichting 25 jaar bestaat. We zijn nu nog aan het brainstormen hoe we dit groots kunnen vieren. Als laatste wil ik u namens het bestuur natuurlijk een Prettige Kerst en een Gelukkig en Voorspoedig Nieuw Jaar toewensen. We hopen u dan ook weer volgend jaar gezond en wel te zien. Johan Graas
Inhoud: Helden op grote hoogte PR Bedrijven De erfenis van de Duitse V-wapens 29 juli 1940, Bremen en Leewarden Oproep Van de Penningmeester Evenementen bij Fort Veldhuis Multicopy Geschiedenis rondom Valkenburg 1941 Uitreiking relatiegeschenk aan sponsor Vrienden van Duxford bezoeken museum Nabestaande bezoek museum Donateursavond 2010 De eendaagse oorlog van Broome Giften
December 2010
Bart Mulder Harm van der Laan Roger Soupart Andreas Wachtel Bestuur Ton Roohé Johan Graas Jon van der Maas Gerco de Jong Harm van der Laan Harm van der Laan Harm van der Laan Harm van der Laan Harm van der Laan Bestuur
-3-
4 6 7 10 11 11 14 15 16 17 19 20 20 21 24
Helden op grote hoogte Door Bart Mulder Voor vele vliegeniers in de tweede wereldoorlog stond kameraadschap centraal, politiek en macht interesseerde hen niet veel. Onze vrijheid, Hitler verslaan en het derde rijk ten val brengen waren voor hun bijkomstigheden, voor hun was overleven op dat moment van het grootste belang. Iedere dag, indien het weer het toeliet, vlogen deze jongens die in de bloei van hun leven waren het onbekende tegemoet. De enige zekerheden die ze hadden waren de in die tijd het modernste luchtafweersysteem van de Duitsers die kosten noch moeite zouden besparen deze jongens uit de lucht te schieten en de sterke band van hun eigen vliegtuigbemanning om samen deze hel te overleven. De barre omstandigheden waar deze jonge jongens aan blootgesteld werden bestonden los van het vliegen op tien kilometer hoogte zonder drukcabine uit het blootgesteld staan aan FLAK, jageraanvallen, dood door zuurstofgebrek, dood door bevriezing, botsingen tijdens formatievlucht, luchtziekte, angstaanvallen, gewonden en doden aan boord en mechanische storingen. Al deze factoren maakte iedere bombardementsvlucht een barre onderneming en is nu dan ook moeilijk voor te stellen. Begin 1943 was de USAAF met de opbouw van haar strategisch bombardementswapen, de “8th Air Force”, in het beginstadium. Enige strategie was Maynard H. "Snuffy" Smith krijgt de Congressional Medal of ver te zoeken en de algemene Honor van Minister van defensie Henry L Stimson omgehangen. (Foto via Bart Mulder) perceptie was dat “De bommenwerper er altijd door zou komen”, ook zonder jagerbescherming. De Amerikanen vlogen overdag en zouden met precisiebombardementen de Duitse oorlogsindustrie aanvallen terwijl de RAF s’ nachts vloog en steden met bomtapijten zou verwoesten, hierbij het moraal en de wil om te vechten bij de Duitsers te elimineren. Deze tactiek werd “Round the clock bombing” genoemd. De verliezen aan Amerikaanse zijde waren begin 1943 echter zo groot dat het moraal gevaarlijk laag werd, de kans 25 missies te overleven zonder verwondingen was zeer, maar dan ook zeer klein. Wat de 8th Air Force nodig had waren helden en heldendaden waar andere vliegeniers zich aan vast konden klampen . Met het toenemende aantal missies zouden deze helden zichzelf dan ook snel kenbaar maken. Het volgende verhaal gaat over een held van het eerste uur en gebeurde tijdens een aanval op de U-boot onderkomens in St Nazaire, Frankrijk op 1 mei 1943 door de 306th Bomb Group. Na het afwerpen van de bommen boven het doelgebied zetten de bommenwerpers van het type B-17F koers naar de Zuidkust van Engeland, althans dat is wat ze dachten... In werkelijkheid vlogen ze door een navigatiefout van het voorste toestel recht op de zwaar verdedigde kuststad Brest af, een van de zwaarst verdedigde steden in bezet Frankrijk. Na ge-
Broken Wings No. 90
December 2010
-4-
daald te zijn naar een hoogte van 600 meter (!) werden de B-17’s onthaald op geweldig accuraat Flak-vuur en kwam uit de nevel een zwerm Luftwaffe jagers tevoorschijn welke meteen de formatie begon aan te vallen. De B-17 waarin buikkoepelschutter Maynard Harrison Smith zich bevond begon vrijwel meteen te schudden door vijandelijke treffers en er ontstond dan ook onmiddellijk brand in de radiohut en staart van het toestel, tevens werden de brandstoftanks geraakt. Smith, voor wie dit zijn eerste missie was en “Snuffy zijn bijnaam was, had al snel in de gaten dat zijn Sperry buikkoepel geraakt was en evacueerde deze dan ook om vastbesloten zijn makkers te helpen de brand te bestrijden. Bij de in vlammen gehulde radiohut aangekomen zag hij de telegrafist uit het inferno vandaan rennen en meteen overboord springen via de zijluik schutterspositie, om vervolgens tegen het horizontale stabilo te slaan, het gelukte hem echter nog wel zijn parachute te openen. Kort daarop besloten ook beide zijluikschutters hun benarde positie tussen twee vuren te verlaten en sprongen eveneens overboord. Deze drie bemanningsleden sprongen op lage hoogte boven de zee en staan tot op de dag van vandaag nog als vermist te boek, waarschijnlijk zijn zij verdronken. Alleen achtergebleven begint “Snuffy” het vuur te bestrijden met een brandblusser en begint met de brand in de radiohut. Net als zijn blusser leeg is komt de B-17 onder vuur van vijandelijke jagers, hij spoed zich naar een van de .50 zijluik machinegeweren en begint te schieten op de aanstormende Duitse jagers, deze hadden dit niet verwacht en trekken hun jagers snel op, weg van het afweervuur. De brand heeft inmiddels de reserve munitietrommels bereikt en de patronen en hulzen beginnen “Snuffy” om de oren te vliegen. Net als hij zich wil concentreren op deze nieuwe dreiging ziet hij de staart koepelschutter Roy Gibson doordrenkt in bloed uit de staartsectie kruipen, “Snuffy” onderzoekt hem en vind een gat in Roy zijn rug. Een projectiel heeft zijn linkerlong doorboord en “Snuffy” legt hem op zijn linker zijde om te voorkomen dat hij bloed in zijn rechterlong zal krijgen. Geen respijt voor “Snuffy” echter, de volgende jageraanval volgt en wederom rent hij naar het zijluik geschut en begint weer te vuren op de bloedruikende Duitse jagers. Ditmaal treffen de jagers de zuurstofflessen, welke op hun beurt het vuur extra voeding geven, het inferno is compleet. Inmiddels hebben alle bemanningsleden last van verwondingen en de verstikkende rook, “Snuffy” doet een sweater voor zijn mond en begint met zijn handen brandend materiaal door de in de romp gebrande gaten naar buiten te werpen. Exploderende munitie slaat tegen zijn parachutepak aan en hij besluit de De beschadigde radiohut van B-17F munitiedozen overboord te gooien, inmiddels #42-29649 (Foto via Bart Mulder) staan zijn handschoenen in de brand en zijn parachute begint te smeulen. Hij besluit zijn brandende uitrusting uit te doen en de laatste brandblusser leeg te spuiten op de brand in de staart, hierdoor is de eerste brand onder controle. De laatste brand in de radiohut bestaat echter nog en “Snuffy” besluit zijn urinekatheter (Ieder bemanningslid had zo’n “urinezak” in zijn dikke vliegenierspak zitten) op het vuur te lozen. Wonder boven wonder dooft de brand en na 90 minuten heeft “Snuffy” tijd zich te ontfermen over de meerdere gewonden aan boord. Piloot Lt. L P Johnson weet de Broken Wings No. 90
December 2010
-5-
zwaar gehavende bommenwerper op een noodvliegveld, vlakbij Land’s End, aan de grond te zetten. Er werden meer dan 3500(!) treffers van zowel FLAK als jachtvliegtuigprojectielen geteld… De Boeing B-17 was een zeer sterk vliegtuig en kon enorm veel treffers incasseren, echter 3500 treffers is uitzonderlijk veel. Smith zou later tegen het luchtmacht onderzoeksteam verklaren; “Ik zou graag de handen willen schudden met de vliegtuigbouwers bij Boeing, voor het feit dat zij zo’n sterk vliegtuig gebouwd hadden”. De bemanning van de B-17 welke naast die van “Snuffy” vloog hadden alles met verwondering aanschouwd, zij zagen de onbevreesde daden van deze dappere schutter. Zij noemde het een ongekend staaltje heldendom, zonder hem zouden de andere zes bemanningsleden waarschijnlijk ook gestorven zijn. Dit waren de helden waar de 8th Air Force op gehoopt had, Maynard Harrison Smith kreeg dan ook de hoogste militaire onderscheiding de “Medal of Honor” uitgereikt. Vele helden zouden hem nog volgen, alleen zouden vele van hen onopgemerkt blijven, laten wij ze in ieder geval niet vergeten….
PR bedrijven Door Harm van der Laan De afgelopen maanden is de Stichting met een infostand aanwezig geweest op een tweetal informatiedagen in Heemskerk. Enerzijds om de Stichting te promoten, anderzijds om mogelijk nieuwe vrijwilligers te werven. Op zaterdag 18 september bemanden Jon van der Maas en Harm van der Laan een stand op de vrijwilligersmarkt georganiseerd door de vrijwilligerscentrale Beverwijk/ Heemskerk. We hadden de hoop hier misschien nieuwe vrijwilligers voor de Stichting te vinden. Helaas werd de dag niet druk bezocht, mensen lopen kennelijk niet warm voor vrijwilligerswerk. Desondanks hebben we enkele leuke contacten kunnen leggen met andere Stichtingen in Heemskerk. Op zaterdag 25 september bemanden Aad Blansjaar en Harm van der Laan een infokraam op de door de gemeente Heemskerk georganiseerde De ARG stand op de vrijwilligersmarkt te Heemskerk. culturele markt. Deze markt (Foto Jon van der Maas) werd georganiseerd in het splinternieuwe gebouw Jansheeren. Het was zo nieuw dat de ingang nog niet klaar was en van een alternatieve ingang gebruik gemaakt moest worden. Het vinden van deze ingang leverde nogal wat problemen op. Of dit voor het publiek ook gold is niet bekend maar ook hier was de opkomst niet groot. Al met al zijn we er toch in geslaagd de naamsbekendheid van de Stichting ietsje te vergroten. In elk geval staan we op de kaart als culturele instelling binnen de gemeente Heemskerk.
Broken Wings No. 90
December 2010
-6-
De erfenis van de Duitse ‘V –wapens’, de in Nederland bewaarde V-1’s en V-2. Door Roger Soupart
‘Jij hebt makkelijk praten, jij hebt de Oorlog niet meegemaakt’, deze zin zal velen van mijn generatie bekend voorkomen. Immers, bij het minste of geringste kregen wij dit te horen. En, wanneer ik dan als kind, denkend aan de Messerschmitt 262’s, Arado bommenwerpers, en de V-1 en V-2 dacht, of aan de formaties van honderden B-17’s of B-24’s die allemaal in en boven het Nederlandse luchtruim te zien waren had ik wel eens de kinderlijke moed om dan te zeggen ‘dat ik dat helemaal niet erg gevonden zou hebben’ waarna de rapen, of beter gezegd de tulpenbollen en suikerbieten zoals ik dan te horen kreeg, helemaal gaar waren. Toch beleefden mijn ouders heel spannende tijden, en vertelde mijn vader hoe in Leiden de V-2’s vanaf het spoorstation, voor zijn huis langs, naar Wassenaar werden gereden, en de Duitsers er geen bezwaar tegen hadden, waarschijnlijk hadden ze zelf ook kinderen thuis, wanneer de ‘jeugd’ deze sigaren van korte afstand kwam bekijken. Mijn moeder, die vanuit De originele V-1 zoals thans tentoongesteld in het Oorlogs en Verzetsmu- haar huis over Leiseum in Overloon. (Foto Roger Soupart) den heenkeek, vertelde hoe de V-2’s vanuit Wassenaar opstegen, terwijl de hele stad dreunde van het knetterende geluid. Pas wanneer de raket hoogte won, en over zee afboog was de lancering geslaagd, en was het zeker dat het niet op Nederlandse grond terechtkwam. Maar het ging lang niet altijd goed. De Duitse V-1 en V-2 werden in enorme aantallen vanuit Nederland richting “de vijand’ gestuurd. De Fieseler Fi-103 V-1 was het eerste zogenaamde V (ergeldings) wapen van de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog. Het straalvliegtuigje was een onbemande vliegende bom, die meestal door gevangenen en dwangarbeiders in elkaar werd gezet. Eigenlijk kunnen we stellen dat de V-1 de eerste aanzet was voor de tegenwoordige kruisvluchtwaDe V-1 van het Luchtmachtmuseum te Soesterberg. pens. In totaal zijn er meer (Foto Roger Soupart) dan 30 000 V1's geproduceerd. Vooral Londen en Antwerpen (met de belangrijke haven) moesten het ontgelden. Veel van deze V-1’s werden
Broken Wings No. 90
December 2010
-7-
vanuit Nederland richting Engeland en België gezonden. Was de V-1 eigenlijk vrij primitief, de veel grotere en snellere V-2 was dit niet. Deze raket zaaide dood en verderf wanneer hij in stilte (hij was supersonisch, en de motor werkte bij de inslag al lang niet meer) neerkwam Hij was een dodelijk wonder van techniek. De V2 was de eerste onbemande geleide ballistische raket. De A-4 (Aggregat 4), later hernoemd in V2, was de opvolger van de V-1. Als brandstof voor de hoofdmotor fungeerden Methylalcohol en vloeibare zuurstof. De brandstofpompen liepen op waterstofperoxide ("T-stoff") en natriumpermangaat ("Z-stoff"). Een V2 bereikte een maximale hoogte van 83 tot 93 km en had een bereik tussen 321 en 362 km. De springkop bestaande uit amatol Fp60/40, woog circa 738 kg en kon een heel huizenblok wegvagen. Vlak voor het afslaan van de raketmotor woog een V2 nog 4040 kg. De raket startte bij 1 G-kracht en bereikte 8 G bij het afslaan van de De V-2 van het legermuseum zoals recentelijk tentoongesteld in Den Haag. motor. Hij viel (Foto Roger Soupart) omlaag met 3600 km/u en sloeg in met 3x de snelheid van het geluid. De raket werd voor het eerst operationeel ingezet op 8 september 1944; de doelen waren Parijs en Londen. Het V2-offensief duurde van september 1944 tot en met maart 1945. In deze periode werden meer dan 3000 raketten afgevuurd. Het gebied direct rond Londen werd door meer dan 500 V2’s getroffen en enkele honderden kwamen verder weg neer. Eerst waren Londen en Antwerpen de belangrijkste doelen maar de V2’s vielen ook op Ipswich en Norich en op door de Geallieerden bezette delen van België, Frankrijk en Nederland en tenslotte zelfs Duitsland. Meer dan 1100 V-2s werden vanuit Wassenaar gelanceerd. De V-1 en V-2 speelden dus een niet onbelangrijke rol in de Nederlandse luchtvaartgeschiedenis. Reden dus om eens te kijken naar de nog in Nederland tentoongestelde of opgeslagen toestellen. Al vanaf de opening van het museum is er een Fi-103A-1 te zien in het Nationaal Oorlogs en Verzets Museum in Overloon. Vroeger lag en hing de V-1 buiten, maar tegenwoordig hangt het toestel veilig binnen, aan het plafond van de grote hal. De V-1 ziet er nogal gedeukt uit. Of dit komt door een oorlogsgebeurtenis, of het resultaat is van 10.000den ‘voelende handjes’ uit de afgelopen decennia weet ik niet. In ieder geval is het een echte V-1. Ook het Militaire Luchtvaart Museum op Kamp van Zeist heeft een echte V-1. De Fi-103A-1 zou afkomstig zijn uit de reserve collectie van het Royal Air Force Museum, en is in bruikleen. Het Legermuseum in Delft, dat op termijn zal verhuizen naar Soesterberg heeft een wel heel bijzondere verzameling ‘V-wapens’. Het museum beschikt over een originele Fi-103A-1 die deels is opengewerkt, zodat het interieur zichtbaar is. Vele tientallen jaren was de machine in de tentoonstelling opgenomen, maar is rond 2005 vertrokken uit Delft, en opgeslagen. Hetzelfde geldt voor de enige in Nederland bewaard gebleven V2. Deze raket, van het type A4. De ‘Deftse’ V-2 is aan een kant opengewerkt, zodat net als bij de V-1, de binnenkant bekeken kan worden. Ook de V-2 is uit de permanente collectie gehaald, en opgeslagen. Afgelopen zomer was de sierlijke raket tentoongesteld in Den Haag, op een speciale tentoonstelling in het Haags Museum. De V-2 zag er prachtig gerestaureerd uit. Later in dit Broken Wings No. 90
December 2010
-8-
artikel komt de derde ‘V’ van het Legermuseum ter sprake. Ook het Nationaal Themapark Aviodrome heeft een V-1 in de collectie, maar dit is een replica. Het is een kunststof afgietsel van een echte Fi-103A-1 die eigendom is van het Imperial War Museum, en ziet er dan ook zeer authentiek uit. Deze V-1 werd al op Schiphol, en later op Lelystad tentoongesteld, eerst veilig binnen, totdat het een paar jaar geleden buiten voor de Piloten Mess werd neergelegd. Inmiddels is deze V-1 door het Aviodrome uitgeleend voor een wel heel bijzonder project. Ook in Best, in het Bevrijdende Vleugels museum is een V-1 te zien. Deze is op veel punten afwijkend van de andere in Nederland tentoongestelde machines. Nu zagen niet alle V-1’s er hetzelfde uit, maar naar aller waarschijnlijkheid is de V-1 in Best in ieder geval voor een gedeelte een replica. Hetzelfde geldt voor de V-1 die sinds kort in het Museum Vliegbasis Deelen te zien is. Dit is een prachtige reconstructie. Het begon allemaal met de vondst van een neergestorte V-1 in het Park de Hoge Veluwe. Door aankoop en donaties zijn vrijwel alle onderdelen van een V1 verzameld die leidden tot een volledige reconstructie. De kennis werd hier opgedaan uit diverse boeken, de originele instructieboekjes en contacten met een vereniging van oud militairen uit Peenemünde, de geheime Duitse basis waar de V-wapens werden getest in de tweede Wereldoorlog. Met al deze spullen en kennis kon een Fi-103 gemaakt worden, die in een crash diorama geplaatst is, met Engelse militairen die de deels ‘opengebroken’ V1 bekijken. De zeldzaamste V-1 in Nederland is zonder twijfel de Fi-103A-1/RE-IV van het legermuseum. Dit is de meest complete (er bestaan in de hele wereld nog maar vier originele exemplaren) bemande versie van de V-1 die er nog bestaat. In 1944 werd in Duitsland begonnen met de ontwikkeling van een bemande V-1, een zogenaamde ‘Reichenberg’. Er werd, direct onder de luchtinlaat een cockpit in de smalle romp geplaatst. Het instrumentenbord was uiterst eenvoudig, en de vlieger zat op een stoeltje van balsa hout. De cockpit werd afgedekt door een uit een stuk bestaande canopy. De vleugelvoorranden werden extra versterkt Start van een V-2 bij Wassenaar. om door de kabels van kabelballonnen te kunnen snij- (Foto via Roger Soupart) den. De Reichenberg was geen zelfmoordmachine, tenminste, zo werd hij niet ontwikkeld, al kwam het er wel op neer. Het was de bedoeling dat de vlieger op het doel af zou vliegen waarna op het laatste moment de canopy afgeworpen zou worden, om daarna per parachute te ontsnappen. Gezien het feit dat hij hiervoor de sterk zuigende motorinlaat moest passeren werd de overlevingskans op ongeveer 1% gerekend. Het was ook niet de bedoeling dat de Reichenberg vanaf een lanceerschans zou starten. De bemande V-1ns zouden per Heinkell 111 naar het doel gevlogen worden. Hoe dan ook, het project was geen succes, en de geallieerden wisten een handjevol Reichenbergs in handen te krijgen. Net als met de Messerschmitt-163 heeft er nooit een buitgemaakte Reichenberg gevlogen, de geallieerden vliegers vonden dit ‘te gevaarlijk’. Begrijpelijk natuurlijk, waarom zou je de Tweede Wereldoorlog overleven om kort daarna mogelijk om te komen in een ‘rare Duitse kist’. Helaas is dit unieke toestel niet meer in het museum te zien, maar bevindt het zich in opslag. Zijn er nog meer V-1’s in Nederland te vinden? Nee, eigenlijk niet. Er bestaan nog een of twee exemplaren die uit droptanks gemaakt zijn, en nauwelijks echt lijken. Wel zijn er in diverse musea wrakdelen van V-1’s en V-2’s te zien, en in België, waar overigens ook twee V-1’s bewaard zijn gebleven in Musea in Brussel en Antwerpen, bestaat zelfs een langs de weg staand Maria kapelletje, bestaande uit, de motoruitlaat van een V-2!
Broken Wings No. 90
December 2010
-9-
29 juli 1940, Bremen en Leeuwarden Door Andreas Wachtel De Battle of Britain duurde al een maand en Bomber Command werd inmiddels ook ingezet in offensieve acties tegen het Duitse Rijk. 82 Squadron was betrokken bij de zware strijd in Frankrijk en de daaropvolgende weken. Twaalf Blenheims van dit Squadron werden op vrijdag 17 mei 1940 uitgezonden om gepantserde eenheden bij Gembloux aan te vallen. Van deze 12 Blenheims kwam er slechts 1 zwaar beschadigd terug en moest worden afgeschreven. De andere 11 waren met de 33 bemanningsleden eenvoudigweg verdwenen. Binnen enkele uren tijd was 82 squadron zo goed als uitgeschakeld. Het was aan de commandant van 82 squadron, Earl of Bendon, te danken dat de eenheid niet opgeheven werd. Drie dagen na het debacle was 82 Squadron weer operationeel. Tot 29 juli zouden niet minder dan 17 Blenheims van deze eenheid verloren gaan, waardoor de eenheid, statistisch gezien, ten opzichte van het in die tijd normale squadronaantal van 12 toestellen, eigenlijk nog eens 1,5 maal totaal uitgeschakeld zijn. Op maandag 29 juli was F/Lt Frederick William Spink Keighly een van de vier Blenheimpiloten van 82 Squadron die de opdracht kregen om onder wolkendekking industriële doelen bij Bremen aan te vallen. Tijdens de vorige missies was gebleken dat de Blenheim geen kans hadden tegen Duitse jagers wanneer ze zich zonder wolkendekking diep in het vijandelijk luchtruim waagden. In de dagen ervoor was een psycholoog gevraagd het moreel te onderzoeken van het strijdlustige squadron. Hij was volledig verrast door daar, een losse en opgewekte sfeer aan te treffen. Hij interviewde onder andere ook F/Lt Keighly. De 30-jarige beroepsofficier verklaarde hem simpelweg dat hij er niet op rekende zijn Tour van 30 missies te overleven. Hij was pas op 20 juni bij het Squadron gekomen en had gemerkt dat de bemanningen die hun overlevingskansen het minst inschatten, het beste met de situatie om konden gaan. Op zijn 9e en laatste missie had hij als bemanning de 27jarige waarnemer Sgt John Willaim Hammond Parsons en rugkoepel schutter Sgt Keith Dalroy MacPherson. Beiden waren eveneens beroeps. De missie begon met een slecht voorteken Een rij Bristol Blenheims van 82 squadron op thuisbasis Watton. voor F/Lt Keighly, toen (Foto Theo Boiten via Andreas Wachtel) hij met zijn Blenheim IV R3619 UX-T op die ochtend vanaf Watton in Suffolk kort na de start dwars door een zwerm patrijzen vloog geen enkele het er levend vanaf bracht. Hij vloog in oostelijke richting over de Noordzee en draaide op een zuidelijke koers richting Bremen. In de tussentijd was de wolkendekking verdwenen en hij vloog door een wolkenloze lucht. Aan een aanval op Bremen viel onder deze omstandigheden niet meer te denken en hij besloot vliegveld Leeuwarden te bombarderen als alternatief doel. Hij viel vanaf een hoogte van 2.000 voet (circa 700 meter) aan en vloog na het bombardement via de kust richting de thuisbasis. Sgt MacPherson meldde via de intercom dat er 2 Duitse toestellen richting hen vlogen en snel naderden. F/Lt Keighly duwde de gashandels op vol gas om zich sneller uit de voeten te maken, ondanks dat het brandstofverbruik nu ook alarmerend steeg. Hij vloog op de grootste snelheid die een Blenheim kon maken richting een reddende wolkenbank. Een Alarmrotte van de II Lees verder op pagina 13 Broken Wings No. 90
December 2010
- 10 -
Oproep Oproep Oproep Oproep!!!!!!!!!! Geachte donateurs, aan het eind van het lopende seizoen hebben een aantal medewerkers medegedeeld dat ze volgend jaar niet meer beschikbaar zijn voor museumdiensten. Gelukkig zijn er inmiddels een aantal mensen die zich hebben aangemeld dan wel die na een time-out van een jaar weer beschikbaar zijn. Al met al is het aantal vrijwilligers voor de museumbezetting toch teruggelopen. Als u onze Stichting en het museum een warm hart toedraagt, en dat doet u, want u bent immers donateur, verzoekt het bestuur u dringend om u een of meerdere zondagen beschikbaar te stellen voor museumdiensten. Om u aan te melden of voor meer informatie kunt u contact opnemen met de secretaris.
Van de penningmeester Door: Ton Roohé Bericht over de donateursbijdrage 2011 De tijd gaat snel en het wordt weer tijd voor de bijdrage voor 2011. Gaarne uw aandacht voor het volgende: In verband met aanstaande Europese Regelgeving worden er door de banken geen acceptgirocontracten meer afgesloten en de oude contracten worden niet meer verlengd. We kunnen u derhalve geen acceptgirokaart meer toesturen. Ik verzoek u dan ook beleefd, de betaling voor de bijdrage 2011 zelf over te maken. Uw bijdrage (van tenminste € 15,00) gaarne overmaken op onze rekening bij: Rabobank Zaanstreek. Rekening nr. 14.90.86.725 Ik ben u zeer erkentelijk voor de medewerking.
Broken Wings No. 90
December 2010
- 11 -
Broken Wings No. 90
December 2010
- 12 -
Gruppe van Jagdgeschwader 27 die van Leeuwarden was opgestegen haalde de Blenheim snel in en het werd F/Lt Keighly al spoedig duidelijk dat hij de wedloop zou verliezen. Met nog maar enkele minuten te vliegen richting de wolkenbank sloegen de eerste salvo’s uit de mitrailleurs en boordkanonnen van de Messerschmitt Bf 109 E ratelend in de romp. F/Lt Keighly gooide de Blenheim in een duikvlucht richting de zee onder zich en hoorde op het zelfde moment de dodelijk getroffen rugkoepel schutter Sgt MacPherson uitroepen: ‘Ik ben geraakt en kan niets meer zien!’ Toen werd het plotseling stil over de intercom. Hij had niet eens met zijn mitrailleurs teruggeschoten. De Bf 109’s draaiden opnieuw naar de Blenheim toe. Wederom sloegen de salvo’s in de romp en het klonk F/Lt Keighly alsof er gedroogde erwten op een zinken dak gegooid werden. De cockpitruit verbrijzelde en hij zag hoe de motorbeplatingen doorzeefd waren door projectielen. Plotseling bevond hij zich in een wolk en zonder de splinters in zijn benen en rug in de gaten te hebben zij hij tegen zichzelf: ‘we redden het wel.’ In de hitte van de strijd was de waarnemer als het ware verlamd bij zijn achteruitvurende mitrailleur niet in staat geweest een schot af te vuren. Toen de aangeschoten Blenheim weer uit de wolken tevoorschijn kwam bevonden ze zich weer in een vreedzame lucht. F/Lt Keighly leunde even uitgeput terug. De ontspanning was van korte De Blenheim na de noodlanding in het korenveld op Texel. duur, plotseling en zonder waarschuwing vloog (Foto Hans Nauta) de propeller van de linkermotor af en verdween nog steeds draaiend glinsterend in de zon richting de zee. Tegelijkertijd begon de oliedruk van de rechtermotor terug te vallen vanwege een gebroken leiding. ‘Nu is er geen hoop meer om terug te komen’, realiseerde F/Lt Keighly zich en draaide het toestel weer naar de Nederlandse kust. Voor hem doemde Texel op en hij begon de radiofrequentietabellen uit het raam te gooien, terwijl de Blenheim gestaag hoogte verloor. Om 13.00 uur maakte hij een geslaagde buiklanding in een korenveld bij De Witte Hoek aan de weg van De Cocksdorp naar de vuurtoren. Beide bemanningsleden gingen meteen hun boordschutter onderzoeken, maar konden alleen maar de dood vaststellen. Frederick Keighly werd naar een ziekenhuis gebracht en na zes weken begon ook voor hem, net zoals voor John Parsons eerder, de lange jaren van krijgsgevangenschap. Keith Dalroy MacPherson werd op dinsdag 30 juli 1940 met militaire eer begraven. Helaas weten we verder niet veel van hem, waar hij vandaan kwam, wie zijn ouders waren, zelfs zijn leeftijd is niet precies bekend. Bij de lijkschouwing werd zijn leeftijd op 23 geschat. De overwinning op deze Blenheim werd Lt Hans Bosch van de Stab van de II Gruppe Jagdgeschwader 27 toegekend. Het zou zijn eerste maar ook enige overwinning zijn. Of hij de oorlog overleefd heeft en andere informatie over hem is, ondanks alle moeite, niet achterhaald.
Broken Wings No. 90
December 2010
- 13 -
Evenementen bij Fort Veldhuis Door Johan Graas Zondag 19 september bezochten maar liefst 46 oldtimer trekkers Fort Velhuis. Het voorterrein stond dan ook helemaal vol. Van prachtige showroommodellen (geheel opgeknapt) tot trekkers die nu nog steeds als landbouw voertuig in gebruik waren, waren rede voor de bezoekers om even langs te komen. Helaas was het weer slecht te noemen. De regen hield ook veel mensen tegen om even een kijkje te komen nemen. Voor de organisatoren Toon Vessies, Frank Graas, Theo Servaas en Johan Graas was dit toch een geslaagd evenement. De opkomst van trekker eigenaren was ver boven verwachting. Dit maakt veel goed want er gaat een hoop organisatiewerk aan vooraf. Posters laten maken, eigenaren uitnodigen, route uitstippelen, Iedereen van een natje en een droogje voorzien enz. De snacktent werd bemand door Anka Graas en Marloes Graas. Gelukkig was de tent van 10 bij 4 meter opgezet zodat men enigsTrekker en stationair motoren op het voorterrein trekzins droog konden staan tijdens het ken de aandacht van de bezoekers. gebruik van een versnapering. Om (Foto Johan Graas) 11.00 uur vetrok de stoet trekkers vanaf Fort Velhuis en reden een 2 uur durende tocht door Heemskerk, Uitgeest, Krommeniedijk, Krommenie en Assendelft. Helaas kreeg de trekker van Theo Servaas pech onder weg. Hij reed achteraan met de aanhangwagen met reclame voor Fort Veldhuis. Deze moest uiteindelijk worden getrokken door een andere trekker om weer terug te keren naar Fort Veldhuis. Buiten de trekkers waren ook een stuk of tien stationair motoren te bezichtigen. Deze motoren uit oude melkmachines, pompen enz. trokken ook veel aandacht van het publiek. Vooral de zogenaamde “”eierenkokers”” waren fantastisch om te zien. Deze motoren met een open koelsysteem liepen vaak zo rustig dat je zat te wachten op de volgende slag. Kortom ondanks het slechte weer een geslaagd evenement. Op zondag 10 oktober was het weer een herrie van jewelste op het voorterrein van ons Fort. De opkomst van carbidschieters was ver boven verwachting. Zij kwamen niet alleen uit deze streek maar ook uit de achterhoek en uit Friesland. Om een goed schot te creëren moet je toch wat meer ervaring hebben. Daar naast zag je vele creaties van gewone melkbussen tot lanceerinstallatie waar toch echt wat langer over nagedacht was. Vanwege het mooie weer trok dit Carbidschieten een kunst op zich. evenement aardig wat bezoekers. Toevallige voor(Foto Johan Graas) bijgangers op de fiets werden dan ook verwelkomd met een of meer enorme knallen. De Meeste bezoekers aan de kant stonden dan ook constant met hun handen aan hun oren. Een deel van de ballen die werden afgeschoten zwaaiden af en kwamen in de gracht terecht. Snel even een bootje gehaald en deze weer opgepikt. Om 16.00 uur was de herrie weer voorbij. De carbidschieters gingen tevreden naar huis en het aantal bezoekers in het fort was ook best de moeite waard geweest. Broken Wings No. 90
December 2010
- 14 -
MULTICOPY
door Jon van der Maas
Een van de speerpunten om fort Veldhuis op een professioneel museaal nivo te brengen is de registratie van de collectie. De eigendoms verhoudingen, de locatie van het voorwerp in het museum, alles wordt in een computer programma verwerkt. Het formulier van schenking gescand, het voorwerp gefotografeerd, zodat we meteen in de PC op naam van de schenker kunnen zoeken of simpelweg een inventaris kunnen maken van de voorwerpen in een kamer. De voornoemde procedure is al opgestart en wordt uitgevoerd door Dijon Boshoven. Daarnaast worden de reeds aanwezige voorwerpen opgespoord en ingevoerd. Zeer veel materiaal bestaat uit documenten of foto’s waarvan bijzonder veel nog in zijn originele vorm in de vitrines van het museum aanwezig zijn. In het registratieproject is ook de digitalisering betrokken van dit materiaal. Het is de intentie al dit materiaal te scannen, enerzijds als ondersteuning van de registratie, anderzijds als behoud van het beeld en vervanging van het origineel. De extreme lucht- en weerscondities in het fort komen de originele foto’s, documenten en posters niet ten goede. Er is een eerste selectie gemaakt De vestiging van Multicopy in Amsterdamvan voornamelijk grote foto’s, posters en Sloterdijk. (Foto Jon van der Maas) kaarten waarvan het origineel uit het museum wordt teruggetrokken om schade te voorkomen. Het grote materiaal boven het A3 formaat van onze huis/tuin/keuken scanner gaat naar Multicopy, een professioneel bedrijf die het materiaal als beeld op PDF terug levert. De vestiging van Multicopy in Amsterdam-Sloterdijk is eveneens verantwoordelijk voor de fabricage van de vervangende beelden. De PDF prints worden weer in hun oorspronkelijk formaat op foamborden geplakt die in het museum hun plaats vinden op de plek van het originele item. Als voorbeeld kunnen we noemen de grote poster gewijd aan de Binnenlandse Strijdkrachten die in het bevrijdingsdiorama hangt. Meer tastbaar is misschien het De gescande en op foambord geplakte afbeelding van het beingelijste bevrijdingsfeest op vrijdingsfeest op de Dam in Amsterdam. de dam in Amsterdam die in (Foto Jon van der Maas) de kantine hangt. Het foambord heeft inmiddels de originele foto en het glas vervangen en is netjes in de originele lijst verwerkt. Dit laatste mag ook een stukje reclame zijn voor de kwaliteit die Multicopy levert naast zijn goede service en klantbegeleiding.
Broken Wings No. 90
December 2010
- 15 -
Geschiedenis rondom Vliegveld Valkenburg in het jaar 1941. Door Gerco de Jong De wacht op de toren meldde op 14 april 1941 's middags om vijf uur dat er door vliegtuigen bommen werden geworpen op een konvooi schepen dat voor de kust van Katwijk voer. Tien minuten later meldde de wacht op de toren dat een vliegtuig ,dat uit de richting van de zee kwam aanvliegen, vermoedelijk in de buurt van Valkenburg was neergestort. 's Avonds om zeven uur kwam een bericht van de in Leiden gevestigde Duitse politie, dat er daadwerkelijk een vliegtuig neergestort was, waarbij parachutisten waargenomen waren. Het ging hierbij om een Blenheim, vermoedelijk R2784 van 21 squadron, die 15 kilometer ten westen van Katwijk was aangevallen door een door Oberfeldwebel Gerhardt gevlogen jachtvliegtuig van 1./ JG1. Op 21 oktober 1941 vielen Blenheims van het 82e squadron RAF een konvooi schepen aan voor de kust bij IJmuiden. Na de aanval gingen twee Blenheims nabij Katwijk verloren. Beiden in een luchtgevecht met een Messerschmitt 109F gevlogen door Feldwebel Josef Ederer van 3./ JG 53. Het betrof de Blenheims IV V5634 UX-A en V6146 UX-O. De Geallieerde Blenheim vliegtuigen vallen een konvooi schebemanning van beide toestellen pen aan. ( foto via Gerco de Jong) kwam om het leven. Het ging om P/O J.H.Richardson, F/S A.J.Park, F/S G.C.P. Haines in de V5634 en P/O B.B. Barber, P/O H.H. Pibus en Sgt E.W. Paine in de V6146. Zij zijn allen heden ten dage nog vermist en staan vermeld op het Runnymede Memorial, langs de Thames bij Londen. Op 25 oktober 1941 kwam Hauptmann Franz von Werra van de op het vliegveld gelegerde Stab1./JG 53 van een patrouillevlucht voor de kust niet terug. Hij was om tien voor een 's middags op een afstand van 25 km. ten westen van Katwijk met zijn vliegtuig in zee gestort. Eerder was von Werra op 5 september 1940 boven Engeland neergeschoten. Toen bleef hij ongedeerd en wist te ontsnappen. Gedurende de oorlog kwamen meerdere Duitse vliegtuigen Hauptmann Franz von Werra. (foto die vanaf vliegveld Valkenburg opgestegen waren niet via Gerco de Jong) terug. In 1941 crashten minstens 6 vliegtuigen van vliegveld Valkenburg tijdens opstijgen, landen of door motorstoring. Dit overigens meestal zonder dat er slachtoffers vielen.
Broken Wings No. 90
December 2010
- 16 -
Uitreiking relatiegeschenk aan sponsor Door Harm van der Laan Reeds jaren is het vliegtuig spuitbedrijf Qaps sponsor van onze Stichting. Zij hebben kazemat C in het museum geadopteerd en wellicht heeft u daar al eens het bord met hun bedrijfsgegevens zien hangen. Als dank voor deze steun heeft ARG aan de directeur Frans Groot een relatiegeschenk uitgereikt. Het geschenk bestond uit een onderdeel van de Short Stirling BK710 op een houten schild, met daarnaast een klokje. Bij het geschenk hoort een oorkonde waarin de ARG haar dank uitspreekt en waarin tevens het verhaal van de BK710 wordt vertelt, zodat het onderdeel een gezicht heeft. Op zondag 17 oktober was Frans Groot samen met zijn dochter, schoonzoon en kleinkind naar het museum gekomen is het geOverhandiging van het relatiegeschenk door Johan schenk door voorzitter Johan Graas Graas aan Frans Groot.( Foto Ton Roohé) onder dankzegging voor de trouwe sponsoring overhandigd. Frans Groot was zeer onder de indruk van het geschenk en had al een mooi plekje ervoor in gedachten.
Broken Wings No. 90
December 2010
- 17 -
Wij vinden het leuk jullie te steunen!
Broken Wings No. 90
December 2010
- 18 -
Vrienden van Duxford bezoeken museum Door Harm van der Laan
Sinds enkele jaren staan we als museum vermeld in de Guide Musées 39/45 een in Frankrijk uitgegeven gids van oorlogsmusea in Europa. Uiteindelijk blijkt de investering hierin zich nu te gaan terugbetalen. Medio april werd een aanvraag, met een officieel boekingsnummer, ontvangen van een reisbureau in Engeland met de vraag of we een groep van ca. 40 personen van de Friends of Duxford met een georganiseerde busreis zouden kunnen ontvangen op vrijdag 17 september. Natuurlijk hebben we hierop positief gereageerd en de ontvangst en een rondleiding aangeboden. Kort voor het bezoek kregen we de vraag of de mensen in het museum konden lunchen. Uiteraard hebben we die faciliteiten niet, maar waar een wil is is een weg. Dus hebben we een eenvoudige lunch aangeboden bestaande uit broodjes, Aankomst van de Friends of Duxford met een koffie, thee en Jus d’orange. Dit aanbod luxe touringcar (Foto Jon van der Maas) werd aanvaard en met de medewerking van onze buren bij de Heemskerkse Golfclub om tijdelijk de bus te mogen parkeren was alles klaar voor het bezoek. Voorafgaande aan het bezoek zijn met vereende krachten 120 broodjes gesmeerd en belegd en alles klaargemaakt voor de lunch. Helaas hebben de Engelsen gelijk kennis gemaakt met het hopeloze verkeer in Nederland, want ten gevolge van files arriveerden ze een uur later als gepland in het museum. Na aankomst werd eerst geluncht en daarna werd de groep uitgenodigd in de presentatieruimte waar Harm van der Laan een introductie gaf over de Stelling van Amsterdam, het fort, de Stichting en het museum. Vervolgens werd de groep in tweeën gesplitst en verzorgden Aandachtig luisterend naar de introJon van der Maas en Harm van der Laan een ductie. (Foto Jon van der Maas) rondleiding door het museum. Aansluitend hadden de mensen nog tijd om individueel het museum te bekijken. De reacties van de Engelsen waren bijzonder positief. Men was zeer enthousiast over ons werk en ons museum en velen verklaarden nog eens terug te willen komen. Toen we na het vertrek het gastenboek doorbladerden stond dit vol met lofuitingen, een greep hieruit: Best museum ever seen, Keep up the good work, I will be back. Gezien deze vele positieve reacties hopen we vaker zulke groepen uit Engeland te mogen ontvangen.
Luchtvaarthumor A huge C-5 cargo plane was sitting near where a small plane was waiting to take off. The private pilot got a little nervous because the military plane was closer than normal, and asked the tower to find out the intentions of the C-5. Before the tower could reply, a voice came over the radio as the C-5's nose cargo doors opened, saying, "I'm going to eat you." Tower: "Delta 351, you have traffic at 10 o'clock, 6 miles!" Delta 351: "Give us another hint! We have digital watches!" Broken Wings No. 90
December 2010
- 19 -
Nabestaande bezoekt museum Door Harm van der Laan In de nacht van 23/24 mei 1943 werd er door de RAF een aanval uitgevoerd op de Duitse stad Dortmund. Een van de deelnemende Lancasters was de W4984 van het 460 (Australian) squadron onder commando van F/Sgt B.M.T. Davies. Op de terugweg werd dit toestel neergeschoten door de Duitse aas August Geiger en crashte in Drenthe bij Nieuw-Schoonebeek. Op 23 september kreeg ik een email van Adam Dormer. Hij vertelde dat F/Sgt Davies de neef van zijn moeder was. Hij was op vakantie bij familie in Ierland en wilde van de gelegenheid gebruik maken om het graf van zijn achterneef te bezoeken. Via het internet was hij er achter gekomen dat in ons museum het staartstuk stond van de ME-110 waarmee August Geiger enkele maanden later zelf was neergeschoten en hij vroeg zich af of hij dit zou kunnen bezoeken. Uiteraard was dit mogelijk en hiertoe een afspraak gemaakt met Adam op de dag dat hij in Nederland zou zijn. Omstreeks 14.00 uur belde hij dat hij uit Schoonebeek was vertrokken. Op zijn weg van SchooneAdam Dormer bestudeerd het kielvlak van de beek naar het museum heeft hij ten ME-110 van August Geiger. volle kunnen genieten van het mooie (Foto Harm van der Laan) Nederlandse landschap want hij trof elke bestaande file in Nederland, want ruim 3 uur later arriveerde hij bij fort Veldhuis, terwijl de routeplanner 2.10 uur aangaf. Na een korte introductie over onze Stichting en het museum heb ik hem de restanten van het vliegtuig van August Geiger getoond. Hij was hier zeer van onder de indruk. Ook de rest van het museum vond hij zeer indrukwekkend en het speet hem dat hij niet meer tijd had. Hij nam zich onmiddellijk voor om bij een volgend bezoek aan Europa terug te komen naar ons museum en hier meer tijd aan te besteden.
Donateursavond 2010 Door Harm van der Laan Op vrijdag 29 oktober 2010 was het weer zover de jaarlijkse donateursavond van de ARG. Op deze avond praat het bestuur de donateurs bij over het wel en wee van de Stichting in het afgelopen jaar en wordt informatie verstrekt over de lopende onderzoeken. Het laatste is natuurlijk het belangrijkste want dat is het doel van de Stichting. Zo’n 60 donateurs vonden hun weg naar Fort Veldhuis, waarvan een zelfs uit Duitsland. Na de koffie met zelfgebakken cake begaf iedereen zich naar de presentatiezaal waar voorzitter Johan Graas op zijn bekende luchtige wijze de donateurs van informatie voorzag. Aansluitend werd een film/foto DVD vertoond, gemaakt door een van onze duikers, over het onderzoek naar de Stirling BK710 en de bezoeken van de nabestaanden van de bemanning van dit vliegtuig aan museum en crashplaats. Wat ook uniek was dit jaar was dat alle technische hulpmiddelen prima functioneerden. Althans bijna, want er zat wel een kraakje in het geluid. Echter in vergelijking met voorgaande jaren toch een hele verbetering. Na de film was er een gezellig samenzijn in de koffiekamer en voor de liefhebbers was het museum en de speciale BK710 ruimte geopend. Het was zo gezellig dat de laatste bezoekers zaterdag 30 oktober rond 11.00 uur vertrokken. Maar ja, dat waren de mensen van Texel die konden ‘savonds niet meer terug en zijn blijven slapen. Kortom het was een gezellige avond.
Broken Wings No. 90
December 2010
- 20 -
De één daagse oorlog van Broome Door Harm van der Laan Broome is een klein stadje in het noordwesten van Australië, gelegen aan de Roebuck Bay. In het begin van de 20e eeuw was het een centrum voor de parelvisserij maar raakte door de opkomst van gekweekte en namaak parels in verval. Nadat de Commandant Zeemacht in Nederlands Oost-Indië in 1942, na de Japanse inval, opdracht had gegeven om met al het materieel wat beschikbaar was, inclusief dat van de bondgenoten, met zoveel mogelijk militair personeel uit te wijken naar Australië, lag het echter zeer gunstig voor de evacuatievluchten. Deze gingen vanaf Java, via een tankstop in Broome, naar Sydney en Perth. Het stadje had een kleine onverharde airstrip en in de baai konden watervliegtuigen landen. Omdat Broome zo belangrijk was geworden voor de evacuatievluchten had de Royal Australian Air Force (RAAF) er een basis van gemaakt. Met behulp van Amerikaanse militairen en personeel van de Australische luchtvaartmaatschappij Qantas werd de basis geschikt gemaakt voor grotere vliegtuigen en werd er een groot benzineOorlogsmonument te Broome ter nagedactenis aan de slachtoffers van de depot aangelegd. Japanse aanval (Foto C.P. Weeland) Alle noodzakelijke personeel, materialen en brandstof om de shuttledienst in stand te houden werden per schip aangevoerd. Op een topdag van de Shuttledienst waren er 57 vliegtuigen afkomstig uit Nederlands-Indië die in dit kleine plaatsje in deze verdere leegte van het noordelijk deel van Australië brandstof innamen. Op 2 maart 1942 kregen een aantal Nederlandse vliegboten, van de types Consolidated Catalina en Dornier DO-24, weer opdracht vluchtelingen aan boord te nemen en te evacueren naar Australië. Deze evacués waren veelal gezinsleden van Marine personeel, waaronder veel kinderen. De vliegboten namen zoveel mogelijk vluchtelingen aan boord en gingen volgetankt op weg naar Broome. Met de maximale capaciteit aan brandstof konden de vliegtuigen na een afmattende vlucht van zo’n 14 uur net Broome bereiken. Soms zaten er zo’n 40 vluchtelingen opeengepakt in deze oncomfortabele toestellen waarin geen zitplaatsen waren en men op de vloer moest zitten. Tijdens de verdere opmars van de Japanners in Nederlands-Indië landen zij op 19 februari 1942 op het eiland Timor, hierbij kregen zij de beschikking over de basis Koepang in het uiterste zuiden van het eiland. Met het bezetten van deze basis kwam Broome binnen het bereik van Japanse vliegtuigen. Op 2 maart 1942 liet de Japanse commandant van Koepang, kolonel Takeo Shibata, omdat hem toegenomen radio verkeer op Broome werd gemeld, een verkenning uitvoeren door een Kawanishi H6K vliegboot. Dit vliegtuig werd waargenomen boven Broome op een hoogte van 4000 meter. Op dat moment stonden er acht grote toestellen op het vliegveldje. De Roebuck baai was echter nog leeg. Kort na vertrek van het verkenningsvliegtuig lande een Amerikaanse Curtiss Seagull, afkomstig van de kruiser Houston, in de baai en meerde af langs de pier. Tegen de schemering landen drie
Broken Wings No. 90
December 2010
- 21 -
Nederlandse Dorniers, de X3, X23 en X28 en gingen in de baai voor anker. Bijna gelijktijdig landen twee Australische Empire vliegboten, een van Qantas en een van de RAAF. ’sNachts arriveerden twee Catalina’s van de US Navy terwijl vier Nederlandse Catalina’s, Y59, Y60, Y67 en Y70, in de vroege ochtend van 3 maart landen. Rond negen uur landen de laatste twee Nederlandse Dorniers, de X1 en de X20 in de baai bij Broome. Tenslotte arriveerden er nog twee Catalina’s van de Royal Air Force zodat er uiteindelijk zestien vliegboten in Roebuck Bay lagen afgemeerd. Zoals gewoonlijk in Broome was de ochtend van 3 maart 1943 het begin van een aangename en zonnige dag. Terwijl de bemanningen van de vliegboten veelal bezig waren met het regelen van brandstof en mondvoorraad hadden de meeste vluchtelingen plaats genomen op de vleugels van de op boeien afgemeerde vliegboten. Na de lange vlucht vanaf Nederlands-Indië konden zij zo even op adem komen totdat de toestellen verder zouden vliegen. Ze voelden zich betrekkelijk veilig, daar zij in Australië waren aangekomen en zich ver buiten het operatiegebied van de Japanners waanden. Hoe anders zou het echter aflopen. Een motor met propeller van een van de Nederlandse Even voor half 10 verschenen Dornier DO-24 vliegboten. (Foto C.P. Weeland) plotseling negen Misubishi A6M Zero’s en een Mitsubishi C5M Babs boven Broome. Onder commando van luitenant Zenziro Miyano waren zij in 2½ uur van Koepang naar Broome gevlogen. Tot hun grote verbazing zagen de Japanners de zestien vliegboten in Roebuck Bay liggen. Deze waren niet gemeld door de verkenner. Miyano stuurde onmiddellijk 3 van zijn toestellen op de vliegboten af. Drie anderen kregen opdracht het vliegveld aan te vallen en de overige drie bleven ter dekking van de aanvallers op grote hoogte cirkelen. De vliegboten in de baai werden doorzeefd met 7,7 mm patronen en 20mm granaten. Er brak paniek uit in de baai en de meeste bemanningen en vluchtelingen sprongen in het water. Een aantal van hen werd meteen getroffen door kogels evenals een tweetal Catalina’s die meteen zonken. Een aantal andere vliegboten vloog in brand. De nog overlevenden van die eerste aanval probeerden naar de wal te zwemmen maar door het afgaande water (het werd eb en de baai van Broome is berucht om zijn enorme getijde geschillen) was er zoveel tegenstroom dat dit bijna onmogelijk was. Doordat de benzine die uit de getroffen vliegboten stroomde meteen vlam vatte ontstond zeer snel een vuurzee. In deze hel probeerden overlevenden, inzittenden uit de brandende en snel zinkende vliegboten te redden. De Japanse aanvallen hielden ongeveer twintig minuten aan, daarna waren alle vliegboten gezonken of stonden in brand. De overlevenden werden met bootjes uit het water gered, velen waren gewond door kogels of bedekt met brandwonden. B-24 Liberator De drie Zero’s die bescherming aan de aanvallende jagers hadden moeten bieden tegen eventueel opstijgende geallieerde jachtvliegtuigen gingen, bij het uitblijven hiervan, eveneens tot de aanval over, geleid door luitenant Miyano zelf. Een Amerikaanse B-24 Liberator was juist opgestegen van de airstrip en werd boven het strand getroffen door 20mm granaten van één van de Zero’s. Het toestel had drie en dertig gewonde en zieke Amerikaanse en Britse militairen aan boord. De B-24 stortte 10 mijl uit de kust van
Broken Wings No. 90
December 2010
- 22 -
Broome in zee en brak“ in tweeën, waarbij 19 van de gewonden onmiddellijk de dood vonden. Van degenen die de crash overleefden konden er twee zwemmend de kust bereiken. De overigen verdronken toen het wrak van de B-24 zonk. De Japanse Zero piloot die de B24 neerschoot had eerst de Amerikaanse Curtiss Seagull achtervolgd, die in de verwarring van de aanval kans had gezien op te stijgen. De Japanner kreeg echter het veel grotere doelwit in zicht en brak de aanval op de kleine vliegboot af die hierdoor kon ontsnappen naar Port Hedland. De zeven overige Geallieerde vliegtuigen die nog op het vliegveldje stonden werden allen vernietigd. Hieronder bevonden zich twee B-17 Flying Fortresses, een B-24 Liberator, twee Lockheed Dornier DO-24 Koninklijke Marine Hudsons, een Lockheed Lodestar van het KNIL en een DC-3 Dakota van de KNILM. Al deze vliegtuigen waren gebruikt om militairen te evacueren. Bij deze aanvallen vielen geen doden of gewonden omdat bemanningen en vluchtelingen tijdig dekking konden zoeken. De piloot van de Lockheed Lodestar, 1e Luitenant Gus Winckel zag de Zero’s aankomen en haalde een 7,9mm mitrailleur uit zijn toestel. Hiermee schoor hij op de Zero’s en raakte het toestel van Luitenant Osamu Kudo. Deze stortte even later in zee, waarbij de vlieger omkwam. Winckel verbrande zijn arm aan de gloeiend hete loop van de mitrailleur. Voor deze actie werd hij later onderscheiden met het Bronzen Kruis met eervolle vermelding.De acht overgebleven Zero’s vlogen na 20 minuten, met geopende cockpitkappen, langzaam weg. Ze lieten een enorme chaos achter van brandende vliegtuigen en voertuigen en voor hun leven vechtende drenkelingen. Veel van de zwemmende vluchtelingen en bemanningsleden werden het slachtoffer van haaien en de verraderlijke stroom. Het duurde uren voor de laatste drenkelingen uit de baai werden gered. Op 3 maart 1942 om kwart over een in de nacht vertrok de Nederlandse DC-3 Dakota PKAPK Pelikaan, van de KNILM vanaf Bandoeng op Java naar Australië. De gezagvoerder was de bekende vlieger Iwan Smirnoff. Het was voor hem de zoveelste evacuatievlucht vanaf Java. Buiten de drie koppige bemanning waren er acht passagiers aan boord, waaronder een vrouw met haar twaalf maanden oude baby. Ook deze keer zou er een tussenlanding gemaakt worden in Broome om te tanken. Het toestel was zo’n 80 mijl van Broome verwijderd Consolidated Catalina toen in de verte zwarte rookpluimen werden waargenomen. Even later werd de DC-3 aangevallen door de Japanse Zero’s die op de terugweg waren van de aanval op Broome. Het toestel werd aangevallen aan de bakboordzijde en Smirnoff raakte hierbij gewond. Ook een aantal van de evacués werd door kogels getroffen en de bakboord motor vloog in brand. Toch slaagde Smirnoff er in om in een duikvlucht aan de Japanners te ontkomen en een noodlanding te maken op de waterlijn van de Indische Oceaan bij Carnot Bay, zo’n 60 kilometer ten noorden van Broome. De Japanners mitrailleerden de Dakota nog enkele malen voordat zij verdwenen, hierbij vielen nog meer gewonden. Smirnoff stuurde een aantal inzittenden van de DC-3 op pad om hulp te zoeken. Een Aboriginal die de noodlanding had gezien sloeg alarm bij de Beagle Bay Mission, 40 kilometer ten noordoosten van Carnod Bay. Een groep reddingswerkers, bestaande uit twee Duitse missionarissen, een Australische militair en twee Aboriginals ging op weg om hulp te bieden. Na een paar dagen kwamen zij de Nederlanders tegen die door Smirnoff op pad waren gestuurd. Ondertussen hadden de overlevenden met behulp van parachutes een noodverblijf opgezet. Desondanks stierven vier van de gewonden, waaronder de vrouw en haar baby. Op 7 maart 1942 om drie uur ’s-Nachts bereiken de redders de plek des onheils en de gehele groep liep vervolgens terug naar de missie post van waaruit zij per vrachtwagen naar Broome werden gebracht. Broken Wings No. 90
December 2010
- 23 -
In totaal vielen bij de aanval op Broome bijna 100 slachtoffers. Hiervan waren 48 van Nederlandse afkomst waaronder 32 vrouwen en kinderen. Van 25 van hen zijn nooit stoffelijke resten teruggevonden. Een van de terugkerende Zero’s kwam vlak voor Timor in de problemen door brandstofgebrek en opgelopen gevechtsschade. Het toestel stortte in zee bij Roti Eiland, aan Mitsubishi A6M Zero de uiterste zuidwest punt van Timor. De piloot heeft dit overleefd en slaagde erin na twee uur zwemmen de kust te bereiken. Broome werd nog drie keer door de Japanners aangevallen maar deze aanvallen hebben verder nauwelijks schade opgeleverd. De restanten van de vliegboten in Roebuck Bay en van de DC-3 bij Carnod Bay zijn nog altijd ter plaatse terug te vinden tijdens extreem laag water.
Giften In de afgelopen maanden ontving de Aircraft Recovery Group 1940-1945 de volgende giften: R.C. Snijder
Heemskerk
L.S. van Son
C. Maarschalkerweerd
Purmerend
J. Back
Heemskerk
E. Steenstra
Hoorn
R. Bouwknecht
Castricum
M. Zonneveld
Beverwijk
B. Kemp
Wormer
Broken Wings No. 90
Radio US Army Type BGC728
1. Opplakvellen bonnen; leeg en vol met diverse bonnen 2. Krant 3. Envelop levensmiddelenbedrijf J. van Son te Wijk aan Zee 1. Onderdeel Halifax Steenderen 2. 2 delen Hoofdvleugelligger gemerkt Spit.LF.T6 SM 255 3. Deel landingsgestel AVRO Manchester L7518 4. Lijst + kopie Oorkonde toekenning MBE dd 28/12/1945 aan T. Stanley 5. Logo 61ste Squadron Schilderij Manchester L7518 Diorama Manchester L7518 Prullebak 4 Postbakjes 2 Archiefkasten Doos met 10 boeken Boek “Alle dagen oorlog” schrijver J. van Egmond Bord met Spitfire Wegenbelastingkaart 1940 1 Navigatie liniaal 1940 ER Watts & Sons London type MKII in houten beschermbox 6 verzamelbanden "Bericht van de Tweede Wereldoorlog" voor de Bookshop
December 2010
- 24 -
