Broedvogelinventarisatie van een gedeelte van de Geelmolensebeek in 1980.
Door: Yvon Boelants. Stichting Behoud Veluwse beken en sprengen. Adrie Hottinga. Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, afd. Epe/Heerde.
Vorchten, juli 1980.
De inventarisatie van de Geelmolensebeek is in opdracht van de Stichting behoud Veluwse beken en sprengen uitgevoerd. Deze stichting stelt zich tot doel gegevens te verzamelen omtrent de cultuurhistorie en natuurwetenschappenlijke kwaliteiten van de Veluwse beken. De verzamelde gegevens zullen zoveel mo$el* gebruikt worden voor het behoud en het beheer van de Veluwse beken en sprengen. Naar de oultuurhistorie, de macrofauna en de flora is al veel onderzoek gedaan. Veel beken zijn echter nog niet onderzocht op hun ornithologische kwaliteiten. Hiertoe werd in 1980 een a a n v a gemaakt met de inventarisatie van een gedeelte van de Geelmolensebeek. Deze inventarisatie bestond uit een kwantitatieve broedvogelinventarisatie, uitgevoerd volgens de karteringsmethodr
-
B r o e d v o g e l i n v e n t a r i s a t i e van een g e d e e l t e van de Geelmolensebeek i n 1980.
-
L i g g i n g , o p p e r v l a k t e en begrenzing, 1:25.000. t o p o g r a f i s c h e k a a r t 27D De Geelmolensebeek l i g t i n de p r o v i n c i e G e l d e r l a n d , o n t s p r i n g t i n h e t sprengencomplex De M o t k e t e l t e N i e r s e n en stroomt o o s t waarts om t e n s l o t t e v i a een a a n t a l a n d e r e beken a f t e wateren i n de G r i f t . Het g e l n v e n t a r i s e e r d e g e b i e d l i g t i n de gemeente Epe en h e e f t een l e n g t e van ongeveer 3 km. De w e s t g r e n s van h e t g e h v e n t a r i s e e r d e gebied wordt gevormd door h e t n o o r d e l i j k e g e d e e l t e van de Enkhoutweg; de z u i d g r e n s b e s t a a t u i t een g e d e e l t e van de Elburgerweg en v o o r t s een g r e n s r 100 m t e n noorden e v e n w i j d i g a a n de E l s p e t e r w e g ; de o o s t g r e n s is de Gorkelseweg d i e t e n o o s t e n van b o e r d e r i j de Geelmolen l i g t en de noordgrens is een s t r o o k van 2 100 m e v e n w i j d i g lopend aan de Geelmolensebeek vanaf de Gorkelseweg t o t de s p l i t s i n g van de Elburgerweg en de Enkhoutweg.
B e s c h r i j v i n c van h e t gebied. De Geelmolensebeek o n t s p r i n g t i n h e t sprengencomplex De Motketel. D i t sprengencomplex l i g t i n een oud beukenboombos met b e l a n g r i j k e beekbegeleidende v e g e t a t i e s en b r o n v e g e t a t i e s . Door de c o n s t a n t e t o e v o e r van sprengenwater z i j n de w e i l a n d j e s a a n de n o o r d z i j d e e r g n a t e n i s de k r u i d l a a g l a n g s de beken en de sprengen goed ontwikkeld, b e h a l v e op e n k e l e p l a a t s e n waar, door b e t r e d i n g van r e c r e a n t e ~ d ek r u i d e n v e g e t a t i e z i c h m o e i l i j k kan handhaven. De s t r u i k l a a g is i n h e t o o s t e l i j k d e e l van h e t sprengencomplex b i j z o n d e r f r a a i . E r i s v e e l n a t u u r l i j k e v e r j o n g i n g van met name e i k , beuk en h u l s t . Langs de beek en d e sprengen kunnen volgende s o o r t e n tegenkomen: p a a r b l a d i g g o u d v e i l , b i t t e r e v e l d k e r s , k l a v e r z u r i n g , bosanemoon, s p e e n k r u i d , k r u i p e n d zenegroen, s m a l l e beukvaren, dubbell o o f , b r e d e s t e k e l v a r e n , r i v i n u s v i o o l t j e , bosandoorn, h u l s t , k a m p e r f o e l i e , d a l k r u i d , veelbloemige salomonszegel, k r u i s b e s , r o b e r t s k r u i d , rankende helmbloem, v e l e mossen en korstmossen. I n h e t l a g e weide-achtige g e b i e d komen g r o t e p o l l e n w i j f j e s v a r e n en kamvaren voor, v e r d e r w a t e r n a v e l , m o e r a s v i o o l t j e , wilgen en e l s e n ( a r c h i e f S.B.B.). Achter h e t h u i s j e i n de bocht van de Elburgerweg komt een i n o n s l a n d zeldzame v i s s o o r t de b e e k p r i k voor. Op 17-4-1980 werden 10 exemplaren waargenomen. Vanaf De M o t k e t e l l o o p t de Geelmolensebeek l a n g s de v i s k w e k e r i j Het Bol. Tot de k w e k e r i j vinden we f r a a i e beekbegeleidende beg r o e i i n g e n b e s t a a n d e u i t e i k , beuk, e l s en h u l s t . De onderbeg r o e i i n g b e s t a a t v n l . u i t braam, en a n d e r e k r u i d e n , overwegend behorend t o t de r u d e r a l e gezelschappen. N a Het Hol v e r v o l g t de beek h a a r weg l a n g s een watervoerend s p r e n g e n b o s j e , een weilandencomplex en een camping. Ten o o s t e n van de camping stroomt de beek n ï e t meer op n a t u u r l i j k e h o o g t e , maar t u s s e n twee opgehoogde kaden.
De b e g r o e i i n g b e s t a a t h i e r u i t p o p u l i e r w i l g , b e r k en een e n k e l e e i k ! de k r u i d l a a g is door o v e r b e g r a z i n g van de kaden gereduceerd t o t een r u d e r a a l g e z e l s c h a p met v n l . b r a n d n e t e l en r i d d e r z u r i n g . B i j de tweede v i s k w e k e r i j wordt de beek omzoomd door braamstruwelen t o t a c h t e r h e t z u i d e l i j k aangrenzend lar i k s b o s j e . Daarna b u i g t de beek a f i n n o o r d e l i j k e r i o h t i n g n a a r de Hertenhof. De beekloop t u s s e n h e t l a r i k s b o s j e en de b o e r d e r i j de Geelmolen i s n i e t watervoerend meer. De b e g r o e i i n g b e s t a a n d e u i t e i k , w i l g en e l s is e r n s t i g aangetast door v r a a t van rundvee d a t h i e r ook op d e kaden geweid wordt. In h e t v o o r j a a r kunnen we i n de oude beekloop v e e l b l o e i e n d e bosanemonen a a n t r e f f e n . D i t t e l g e b i e d is mede door h e t ontbreken van een gave s t r u i k h a a g e r g a r m a a n v o g e l s o o r t e n . B i j een oude schuur van de b o e r d e r i j de Geelmolen b e v i n d t z i c h nog een v e r v a l l e n w a t e r r a d , een o v e r b l i j f s e l van h e t e e r t i j d s st romende w a t e r . Het g e l n v e n t a r i s e e r d e g e d e e l t e van de Geelmolensebeek d a t l i g t t u s s e n de b o e r d e r i j en de Gorkelseweg is weer v o g e l r i j k e r door h e t voorkomen van rhododendrons en a n d e r e g e p l a n t e s t r u i k e n .
Broedvogelinventarisatie. Methode: i n de maanden a p r i l en mei werd de Geelmolensebeek a c h t maal bez o c h t , r e s p . op de volgende d a t a : 4-4-1980, 7-4-1980, 17-4-1980, 30-4-1980, 2-5-1980, 13-5-1980- 15-5-1980 en 24-5-1980. Op 17-4-1980 werd een n a c h t e l i j k e i n v e n t a r i s a t i e gehouden met beh u l p van de c a s s e t t e r e c o r d e r t e r a c t i v e r i n g van de b o s u i l . A l l e waarnemingen van zingende mannetjes o f v o g e l s met broedged r a g , z o a l s b i j v . bezoek a a n een nestboom o f n e s t h o l t e werden op t r a n s p a r a n t p a p i e r i n g e k l e u r d . Voor h e t i n t e k e n e n d i e n d e als ondergrond een t o p o g r a f i s c h e k a a r t s c h a a l 1:10.000. E r werd a l l e e n g e t e l d l a n g s de l o o p van de beek w a a r b i j een s t r o o k van ongeveer 100 meter werd meegenomen ( z i e v o o r de beg r e n z i n g b i j l a g e A).
Resultaten. E r werden met z e k e r h e i d 52 s o o r t e n a l s broedvogel v a s t g e s t e l d . E r d i e n t h i e r wel vermeld t e worden d a t d r i e s o o r t e n i n de d i r e c t e omgeving gebroed hebben en als zodanig t o c h op de l i j s t gep l a a t s t z i j n (Havik, Sperwer en B u i z e r d ) . I n t o t a a l werden e r 307 b r o e d t e r r i t o r i a v a s t g e s t e l d . De r e s u l t a t e n van de t e l g e g e v e n s z i j n n i e t k l a k k e l o o s o p g e t e l d of gemiddeld. Voordat h e t e i n d t o t a a l berekend kan worden is p e r s o o r t de f r e q u e n t i e van h e t t o t a a l aan waarnemingen v e r g e l e k e n met de p l e k waar de s o o r t i n h e t g e b i e d voorkwam - h i e r v o o r werd ook de v e r d e l i n g i n t w a a l f t e l g e b i e d e n gemaakt-. Voor een a a n t a l s o o r t e n l e v e r d e , de s a m e n s t e l l i n g van de e i n d l i j s t n i e t v e e l problemen op, voor enkele s o o r t e n e c h t e r wel.
Het e i n d t o t a a l moet dan ook a l s een minimum van h e t w e r k e l i j k a a n t a l voorkomende s o o r t en beschouwd worden. D i t gegeven wordt nog ondersteund door h e t f e i t d a t i n de maanden maart en j u l i n i e t g e i n v e n t a r i s e e r d is. Enkele s o o r t e n kunnen dus o n d e r t e l d z i j n of i n h e t g e h e e l n i e t op de e i n d l i j s t voorkomen, t e r w i j l z e wel i n h e t o n d e r z o c h t e g e b i e d gebroed hebben (vrb. k l e i n e b o n t e s p e c h t e n wespendief).
Discussie. H e l a a s kunnen de r e s u l t a t e n n i e t v e r g e l e k e n worden met r e c e n t e b r o e d v o g e l i n v e n t a r i s a t i e s van Oost-Veluwse beken omdat z e n i e t aanwezig z i j n . U i t s p r a k e n over een r i j k e v o g e l s t a n d o f o v e r een minder r i j k e v o g e l s t a n d kunnen dan ook i n h e t k a d e r van d i t onderzoek n i e t gedaan worden. S p e c i f i e k e s o o r t e n d i e v n l . voorkomen l a n g s stromende beken o f wateren z o a l s i j s v o g e l en g r o t e g e l e k w i k s t a a r t werden t i j d e n s de onderzoeksperiode n i e t waargenomen. De i j s v o g e l werd e n k e l e j a r e n g e l e d e n wel broedende a a n g e t r o f f e n i n de omgeving van v i s k w e k e r i j Het Hol, t e r w i j l t i j d e n s h e t voor- en n a j a a r a f en t o e een g r o t e g e l e k w i k s t a a r t (op doort r e k ) waargenomen werd. Het v e r d i e n t a a n b e v e l i n g om deze i n v e n t a r i s a t i e na een a a n t a l j a r e n t e h e r h a l e n e n t e v e n s i e d e r j a a r o m s t r e e k s e i n d mei de Geelmolensebeek t e bezoeken t e n e i n d e v a s t t e s t e l l e n o f de i j s v o g e l a l s broedvogel voorkomt. I n 1981 z a l een a n d e r t y p e beek g e l n v e n t a r i s e e r d worden op h e t voorkomen van broedvogels. H i e r t o e z a l een beek gekozen worden waarvan h e t stroomgebied i n een meer openbandschap l i g t . Dan p a s z a l h e t m o g e l i j k z i j n om t o t een v e r g e l i j k i n g t e komen van broedvogelbevolkingen l a n g s de Oost-Veluwse beken.
Vorcht en, j u l i 1980.
Telgebieden. Broedvogels:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
T
Wilde eend Havik Sperwer Buizerd
Wat erhoen Kievit Houtsnip Holenduif Hout d u i f Turkse t o r t e l
p
Tortelduif Bosuil Groene s p e c h t Zwart e s p e c h t Grote b o n t e s p e c h t
1
1
1
1
1
1
Boerenzwaluw
l
Witte kwikstaart
1
Winterkoning
1
2
Heggemus Roodborst
2
2
2
2
1 1 1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
Gekraagde r o o d s t a a r t Merel Zanglijster Grote l i j s t e r Spot vogel Tuinfluite r Zwartkop Fluite r Tjiftjaf Fitis Goudhaantje Grauwe v l i e g e n v a n g e r Bonte v l i e g e n v a n g e r
1
Staartmees Glanskopmees Matkopmees Kuifmees Zwarte mees
. .1
1
1
2 6
1
1
1
' 1
2
1
A
1
1
1
1
2
I
1
1 1
2
4
1
18
7 8
Telgebieden. Broedvogels: Pimpelmees Koolmees Boomklever Boomkruiper Vlaamse gaai Ekster Kauw Zwarte kraai Spreeuw
r-
Huismus Ringmus Vink Kneu Goudvink
