Branchegericht 5 voorbeelden van goede praktijk
werken door de bedrijfsarts
Project Bedrijfsarts en arboconvenanten Jacques Duijn André Weel
ZIEKENHUIZEN “Zonder de Arboconvenanten waren we lang niet waar we nu zijn.”
Gerard Frijstein hoofd Arbogroep AMC
Wat zijn de belangrijkste gezondheids- en
Hoe is de Arbogroep in de organisatie van het
veiligheidrisico’s in het AMC?
AMC ingebouwd en wat zijn de hoofdtaken?
Het belangrijkste risico in ons ziekenhuis
De Arbogroep maakt in het AMC
wordt gevormd door infecties, die vaak
onderdeel uit van de concernstaf. Wij
het gevolg zijn van een prikaccident.
rapporteren direct aan de directeur van
Daarnaast werken wij veel met gevaar-
de concernstaf van ons ziekenhuis. Ik ben
lijke stoffen, zoals narcosegassen en cyto-
erg content met deze positie: het borgt
statica. Ook aan het werken met deze
(naast ons werk voor de individuele
stoffen kleven risico’s.
medewerkers) onze adviesrol in de richting
In het werk van de Arbogroep zijn deze
van de Raad van Bestuur en divisiebestuur.
twee onderwerpen in de preventieve zin
We zitten op deze manier plezierig dicht
het meest belangrijk.
bij de beslissers in onze organisatie.
Het derde risico ligt in het gebied van de
In grote lijnen vertalen wij wetgeving
werkdruk en psychische belasting van
voor onze organisatie. Alles wat vastligt
medewerkers. De organisatie stelt hoge
in de Arbowet, de milieuwetgeving en
eisen aan de kwaliteit van het werk,
stralingswetgeving zetten wij om in
de zorg is vaak complex, medewerkers
dienstverlening aan het AMC.
hebben nogal eens te maken met dilemma’s in hun werk. En zoals in alle werk-
Welk effect hebben het arboconvenant en het
organisaties komt er psychische druk
arboplusconvenant voor de academische
voor die een direct verband heeft met
ziekenhuizen gehad op de werkomstandig-
de arbeidsverhoudingen. Al deze risico-
heden in het AMC?
factoren leiden ertoe dat psychische belasting voor de Arbogroep veel aan-
Daar kan ik kort over zijn: chapeau voor
dacht behoeft; zowel wat betreft preven-
het overheidsbeleid op dit gebied in de
tie als reïntegratie.
zorg. Zonder het arboconvenant waren we niet zo ver geweest als we nu zijn.
ZIEKENHUIZEN
190 prikaccidenten per jaar is de kans op
Het is algemeen bekend dat ziekenhuis-
een flink aantal ernstige besmettingen dus
medewerkers een relatief zware psychische
behoorlijk. Afdelingen met het hoogste
werkbelasting hebben. Geldt dat ook voor het
risico zijn chirurgie, anesthesie, de labo-
AMC?
ratoria en de verpleegafdelingen. Daarom hebben wij een plan in gang gezet voor
Ja, zelfs in versterkte mate. Een academisch
de versnelde overgang naar veilige
ziekenhuis is voor sommige categorieën
producten voor het prikken. Daarbij is de
patiënten een ‘last resort’. We zien hier
Het convenant en plusconvenant hebben
afdeling met het hoogste risico het eerst
veel zwaar zieke mensen, dat brengt een
een grote positieve impuls betekend voor
aan de beurt. Wij hebben bij de inkoop
grote psychische belasting voor de
ons werk. Het onderwerp arbeids-
van het materiaal samengewerkt met het
medewerkers mee. Denk alleen maar
omstandigheden is onderdeel geworden
hoofd inkoop van het ziekenhuis en
eens aan de kinderoncologie. Ook het
van de beleidscyclus en er is daardoor
zodoende door onderhandeling met de
probleem van agressie en geweld kennen
meer aandacht en geld gegaan naar dat
leverancier op de prijs kunnen bezuinigen.
wij in het AMC. Met name de afdelingen
onderwerp. Onze mogelijkheden in
Dat klinkt allemaal eenvoudig, maar er
spoedeisende hulp en psychiatrie hebben
zowel preventie als de reïntegratie na
hoort natuurlijk een voortraject bij (met
onze speciale aandacht.
uitval zijn duidelijk verruimd.
onder andere een goede kosten-baten-
Wat we verder zien is dat in de acade-
analyse). We hebben de medische kosten
mische setting veel aandacht is voor het
Een mooie illustratie daarvan is de meting
en de kosten van uitval uit het werkproces
hoog gespecialiseerde werk en de techniek
van narcosegassen in de operatiekamers,
gezet tegenover de kosten van de aan-
die daarbij nodig is, en minder op inter-
een van de toprisico’s. In het arbo-
schaf van veilig prikmateriaal. Daarnaast
actie met de patiënt en zijn omgeving.
convenant is vastgelegd dat er jaarlijkse
zijn er ook persoonlijke overwegingen.
Dat lokt soms spanning uit.
controle plaatsvindt op deze gassen.
Een slachtoffer van een prikaccident leeft
En zoals in alle ziekenhuizen hebben we
Alle academische ziekenhuizen hebben
enige weken of maanden in de onzeker-
wat wordt genoemd een ‘hoge turnover’.
vervolgens besloten om gezamenlijk de
heid of er tijdens het prikken een virus is
Vooral in de dagbehandeling hebben
benodigde (zeer dure) apparatuur aan te
overgedragen. En tenslotte zullen we in
medewerkers weinig rust en wordt toch
schaffen. De meetapparatuur rouleert nu
de toekomst wellicht rekening moeten
van ze gevraagd efficiënt en effectief te
in de ziekenhuizen; elk ziekenhuis heeft
houden met claims van medewerkers die
werken.
de spullen steeds een maand in huis om
het slachtoffer zijn van een prikaccident.
de metingen te kunnen uitvoeren.
Uiteraard kent het project ook een
Op dit gebied hebben we nog veel te doen
invoeringsdeel, waarbij het erom gaat het
en heeft de Arbogroep AMC nog wensen.
In de eindrapportage van het arbo-
gedrag op de werkvloer te veranderen.
Wij willen graag van de rol van reageren
convenant academische ziekenhuizen is
Om tot die gedragsverandering te komen,
op waar het misgaat naar het verminderen
het effect van de convenanten goed terug
zetten wij voorlichting en training in.
of voorkomen van psychische belasting. Wat dat betreft heeft de Wet verbetering
te vinden in de verzuimcijfers en de cijfers van de instroom in de WAO. In de
Is er in het AMC sprake van een ‘veiligheids-
poortwachter ons veel goeds gebracht.
convenantsjaren zijn de doelstellingen
cultuur’?
Door de effecten op onze eigen werkdruk, kunnen de bedrijfsartsen nu minder
ruimschoots gehaald. De WAO-instoom is gemiddeld 0,64% bij een doelstelling
Ja, dat is in de afgelopen jaren gegroeid.
spreekuren draaien en is er meer tijd voor
van reductie tot onder de 1%. Het ziekte-
Als je de maatregelen op het gebied van
preventieve activiteiten.
verzuim zit nu zo rond de 1,5%, terwijl
prikken optelt bij de aanpak van latex-
de doelstelling een vermindering tot
allergie (gebruik van vinyl handschoenen)
onder de 2,5% was.
en of het gebied van de cytostatica (overpompsysteem voor urine dat morsen
Kun je een good practice in het AMC
voorkomt) hebben we veel vooruitgang
beschrijven?
geboekt. We proberen de veiligheidscultuur doorlopend te versterken door er
Ik kom dan uit bij de reductie van prik-
de nadruk op te leggen dat veiligheids-
accidenten in ons ziekenhuis. We moeten
maatregelen voor medewerkers en voor
ons realiseren dat ongeveer 10% van het
patiënten parallel lopen. Goede zorg voor
bronmateriaal in het AMC besmet is
medewerkers kan niet zonder goede
met Hepatitis B of C of HIV. Bij 160 tot
patiëntenzorg en andersom.
ONDERWIJS “In het onderwijs heerst een taboe op disfunctioneren.” Wat zijn de belangrijkste gezondheidsrisico’s
In mijn praktijk merk ik dat een ziek-
in het onderwijs?
melding door psychische overbelasting nooit het complete verhaal weergeeft.
In het onderwijs gaat het bijna altijd
Het gaat feitelijk bijna altijd over een
om psychische overbelastingsklachten.
functioneringsprobleem. Zaken die niet
De Arbobalans 2004 geeft aan dat 50%
goed gaan in het functioneren van een
van de werknemers in het onderwijs te
onderwijskracht worden met ‘de mantel
maken heeft met psychosociale arbeids-
der ziekte’ bedekt.
belasting. Het Nederlandse gemiddelde ligt op 18%. Gelukkig daalt in de
Werkt de heersende cultuur in het onderwijs
afgelopen jaren het percentage ziekte-
verzuim tegen of stimuleert het juist
Eveline Knibbeler
verzuim en de instroom in de WAO.
verzuim?
zelfstandig gevestigd
Het is maar de vraag of de werkdruk in
Er heerst in het onderwijs in extreme
het onderwijs zo hoog is. De verdeling
mate een taboe op disfunctioneren.
van werkdruk over het jaar is eerder
Je zult eerder horen ‘wat werk je toch
bedrijfsarts
ongelijkmatig, veel vakantie en tussen-
hard’ dan ‘je doet het niet goed’.
door werkpieken. De oorzaken van over-
Professionals in het onderwijs zullen
belasting liggen voor een deel in het
eerder méér gaan doen dan concluderen
beroep zelf. Banen in het onderwijs
dat ze het ánders moeten gaan doen.
bieden vergeleken met andere sectoren
Ik noem dat het functioneringsgeheim.
weinig ontwikkelingsmogelijkheden.
Het komt helaas nogal eens voor dat een
Daarnaast is er weinig functiedifferen-
huisarts verrast wordt door het feit dat
tiatie. Andere oorzaken zie ik in de uit-
hun overspannen patiënt eigenlijk al
oefening van het beroep. De eisen die
lange tijd kampt met een functionerings-
de samenleving stelt aan onderwijs-
probleem.
professionals blijven hoog en veel leraren
Het onderwijs moet ook duidelijk nog
lopen tegen het generatieprobleem aan.
wennen aan de vraag vanuit de samen-
voor een modern personeelsbeleid
aanpak nog onvoldoende onderdeel is
met elementen als gesprekken over
geworden van het personeelsbeleid en
functioneren, coaching en mobiliteit.
scholen met een hoog verzuim. Voor mij
De werknemer moet niet vluchten in een
is de regioadviseur een samenwerkings-
ziekmelding, maar de verantwoordelijk-
partner. Samen helpen wij scholen
heid nemen voor de eigen loopbaan.
verzuim te voorkomen en overbelaste
En de bedrijfsarts of andere adviseur
medewerkers zo goed mogelijk te
leving om meer samen te werken met
moet confronteren.
reïntegreren.
anderen binnen en buiten de school.
Met dat laatste bedoel ik dat het de taak
Leerkrachten zijn nog steeds koning
van de bedrijfsarts is om onderwijs-
en koningin in hun eigen leslokaal.
krachten een spiegel voor te houden.
Dat moet in veel scholen nog worden
Vertel wat je ziet en schets de wegen die
opengebroken. Het terugdringen van de
er zijn om uit de problemen te komen.
koninkrijkjes zal op termijn leiden tot
In het vervolg kunnen een coach,
minder uitval in het onderwijs ten
mediator, de personeelsfunctionaris of
gevolge van psychische overbelasting.
de directeur betrokken worden om tot
En als laatste element van de cultuur
oplossingen te komen. Als bedrijfsarts
wil ik de ‘grenzeloosheid’ van de school
probeer ik in de meeste gevallen de werk-
noemen. Scholen zijn er niet goed in om
nemer aan te zetten tot zelfactivering en
hun eigen beslissingsruimte te bewaken.
tot het zelf maken van keuzes. De werk-
Ouderparticipatie is natuurlijk prima.
nemer boekt vooral veel vooruitgang als
Maar dat mag er niet toe leiden dat ouders
hij of zij zelf coaching vraagt en
zich overal mee bemoeien. Toch is dat in
accepteert.
ONDERWIJS
veel scholen aan de hand. Ik adviseer de schoolleiding daarom vaak om grenzen
Overigens heb ik in de 20 jaar dat ik in
te stellen aan de bemoeienis van mensen
het onderwijs diensten verleen, gemerkt
van buiten de school.
dat veel van het werkklimaat in de school staat of valt met de opstelling
Is er in de laatste jaren verandering te zien in
van de directie. Ik reken het dan ook tot
de benadering van verzuim?
mijn taak om gesprekken aan te gaan met directies over hun personeels- en
Ja, zeker. De branche ontwikkelt zich en
verzuimbeleid. Immers: als er geen of
professionaliseert. Voorheen leidden heel
slecht beleid is op die terreinen is het
veel functioneringsproblemen tot een
voor de bedrijfsarts dweilen met de kraan
ziekmelding of afkeuring. Dat is aan het
open.
veranderen. De problemen worden nu veel vaker bij de naam genoemd en het beleid op personeel en organisatie krijgt
Wat merk je in jouw praktijk in het primair
veel meer aandacht. Het voortgezet
en voortgezet onderwijs van het arbo-
onderwijs (VO) is daarin al een heel eind.
convenant of het plusconvenant?
Het VO is ook verder dan het primair onderwijs (PO). Ik verwacht dat we de
Het is niet zo dat ik doorlopend struikel
positieve effecten daarvan in de komende
over de term arboconvenant in de sector
jaren gaan zien.
onderwijs. Bij veel werkgevers leeft het niet. Zij laten zich meer leiden door
Wat kenmerkt goede praktijk in het onder-
financiële prikkels om iets aan het
wijs waar het gaat om het voorkomen en de
verzuim te doen dan aan afspraken
aanpak van verzuim?
tussen werkgevers, werknemers en overheid. Ik kom wel met enige regelmaat de
Goede praktijk bestaat eigenlijk vooral
regioadviseurs tegen die vanuit het arbo-
als iedereen zijn verantwoordelijkheid
convenant worden ingezet. Zij begeleiden
neemt. De werkgever is verantwoordelijk
vooral de scholen waarbij de verzuim-
B A N K- / V E R Z E K E R I N G SW E Z E N “Het Arboconvenant voor de banken heeft zijn geld dubbel en dwars opgebracht.” Henry Pijpers, bedrijfsarts en hoofd van
Binnen Club 25 hebben we een groep
de interne arbodienst van Fortis Bank is
Arbo-BV, die bestaat uit de hoofden van
enthousiast over wat het Arboconvenant
de interne arbodiensten. Arbo-BV werd in
voor de banken heeft teweeggebracht.
2000 betrokken bij de opzet van het
Zoals alle arboconvenanten was ook bij
Arboconvenant. Vier hoofden, onder wie
het convenant voor de banken sprake
ikzelf, hebben hier de rol van adviseur
van een tripartiete realisering. De drie
vervuld. Het Convenant is in 2001 onder-
partijen waren hier: de Nederlandse
tekend. Toen is ook de Branche-
Vereniging van Banken, het Ministerie
Begeleidings-Commissie opgericht.
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Henry Pijpers
en de vakbonden.
hoofd van Fortis Arbodienst
Hoe zijn jullie bij dit Arboconvenant
Wat zijn de doelstellingen van het Arboconvenant?
betrokken geraakt?
Het Arboconvenant kende vier doelstellingen:
Daartoe moet ik even een paar zaken uit-
1 preventie van werkdruk (en negatieve
leggen. Sinds vele jaren kennen we bin-
werkstress) met 40%
nen de NVAB de zogenaamde Club 25.
2 preventie RSI met 10%
Deze werkgroep verenigt de directeuren
3 reductie van het ziekteverzuim met
en bedrijfsartsen van interne arbodiensten
tenminste 10%(met correctie voor de
van banken en verzekeraars. Club 25 telt
landelijke trend)
ongeveer honderd leden. We zijn een
4 reductie van de instroom in de WAO
actieve club: eens per twee maanden is er
met tenminste 20% (met correctie
een gezamenlijke nascholingsdag die
voor de landelijke trend).
goed wordt bezocht.
Ter illustratie van onze goede resultaten: bij Fortis Bank is het verzuim in de convenantsperiode gedaald van 5,8 naar 4,3%. Dat is een daling van ruim 25%.
B A N K- / V E R Z E K E R I G SW E Z E N
Over de hele branche banken en verzekeraars was er sprake van een daling van 4,9 tot 4,3%. Een daling van 12%.
Op uitdrukkelijk advies van de vier
Een ander product van Fortis’ interne
In het Slotdocument Arboconvenant
hoofden van de arbodiensten van de
arbodienst is het eigen verzuimregis-
Bankwezen hebben de banken een drietal
grote banken (Fortis Bank, Rabobank,
tratiesysteem. Bij een ziekmelding gaat er
aanbevelingen geformuleerd:
ABN-AMRO en ING) werd voor de meting
nu een signaal naar de mailbox van de
1 Betrek criteria van kwaliteit van de
van de werkdruk gekozen voor de VBBA
leidinggevende. Deze moet een aantal
arbeid bij reorganisaties en
(Vragenlijst Beleving en Beoordeling van
vragen beantwoorden. Dat leidt tot een
functie(her)ontwerp.
de Arbeid), waarmee positieve ervaringen
risicoscore, met suggesties voor acties.
waren opgedaan, en waarvan referentie-
Doet de leidinggevende niets, dan krijgt
management met structurele aan-
gegevens beschikbaar waren.
hij een herhalingsmelding. De leiding-
dacht voor kwaliteit van de arbeid,
gevende kan direct per mail reageren
inzetbaarheid van medewerkers en
naar de bedrijfsarts.
volwassen arbeidsverhoudingen die
Deze procedure is nu vastgelegd in
duurzaam bijdragen aan de gezond-
Hoe hebben jullie het aangepakt? Binnen Fortis Bank heb ik drie project-
Service Level Agreements met klanten.
2 Implementeer integraal gezondheids-
heid van medewerkers en organisatie. 3 Vergroot de betrokkenheid van OR en
groepen samengesteld: een werkgroep RSI, een werkgroep werkdruk, en een
Het convenant was eind 2004 afgelopen.
vakorganisaties bij vormgeving en
werkgroep verzuim & WAO-intrede.
Kun je iets zeggen over de resultaten?
uitvoering van arbobeleid.
Als spin-off van het Arboconvenant zijn
Over de hele linie kun je stellen dat dit
binnen de arbodiensten van de banken
arboconvenant een enorme impuls heeft
een groot aantal ‘tools’ ontwikkeld om de
gegeven aan de aandacht voor het arbo-
Binnen Fortis Bank is er nu structureel aan-
problemen aan te pakken. Deze instru-
beleid binnen de banken. Die aandacht
dacht voor preventie en integraal verzuim-
menten zijn gebundeld in een handzaam
blijft er, ook nu het convenant zelf is
management. Dat is geen luxe! Fortis Bank
boekje: “Toolkit RSI en Werkdruk”.
afgelopen.
brengt deze ontwikkelingen ook expliciet
Hoe gaan jullie hiermee verder?
onder de aandacht van de eigen verzekeraar. De Werkgroep RSI ontwikkelde instru-
De resultaten van de eindmeting van de
menten voor voorlichting, bewaking van
doelstellingen van het arboconvenant
Als wapenfeit kan ik nog melden dat we
workpace, en ergonomie van de beeld-
voor de banken als branche zijn als volgt:
onlangs als Fortis Arbodienst een bijeen-
schermwerkplek.
• de targets voor verzuim en WAO zijn
komst met workshops voor 80 leiding-
De eerste VBBA-meting van de werkdruk
• de targets voor werkdruk zijn niet
ruim gehaald; leidde tot zeer hoge scores. Dat hielp mee
gehaald;
gevenden hebben georganiseerd. Het onderwerp was het arboconvenant en het vervolg daarop. De workshops gingen
• de targets voor RSI zijn niet gehaald.
over werkdruk, RSI en verzuim.
Werkdruk speelde hierbij een rol van
Er is dus nog het nodige te doen! Aan
Verder hebben we als arbodiensten van de
betekenis.
het begin van de convenantsperiode
‘grootbanken’ een bankenplatform
bestonden er kleine verschillen tussen de
geformeerd. Dit heeft tot taak om best
De Werkgroep Verzuim & WAO-intrede
grote banken. Aan het eind ervan blijken
practices in de aanpak van RSI, werkdruk
ontwikkelde binnen de Fortis Bank het
Fortis Bank en Rabobank er in gunstige
en werkstress uit te wisselen. Verder
concept van ‘de vitale organisatie’. De
zin uit te springen. Vermeldenswaard is
bespreken we binnen dit platform nieuwe
verzuimprocedures werden ingrijpend
nog dat ABN-AMRO een eigen RSI-
onderzoeksresultaten. Tenslotte moet het
gewijzigd. Het management, dat tradi-
preventiecentrum heeft gerealiseerd.
platform de kleine en middelgrote banken
om het management ervan te overtuigen dat er iets moest gebeuren. De werkgroep
tioneel niet werd afgerekend op het
ondersteunen bij het op de agenda zetten
verzuim, is hiervoor nu verantwoordelijk.
van arbo-onderwerpen.
BOUW “Voor de bouw moet je de handen uit de mouwen willen steken”
Cees Everaert
Hoe lang werk je nu als bedrijfsarts voor de
Hoe besteed je de tijd die je hebt voor de
bouwsector?
bouwbranche?
We stellen deze vraag aan Cees Everaert,
De bouw is een bewerkelijke sector. Je
als bedrijfsarts werkzaam bij Arbo Unie
moet van tijd tot tijd de bouwplaats op.
Arnhem. Everaert kent de bouwbedrijven
De tijd voor werkplekbezoek moet ik
en de ingangen ervan goed. Hij heeft de
bewust inplannen. De bouw nam voor-
zorg voor een vrij constante groep
heen de helft van mijn werktijd in beslag.
bouwbedrijven, nu al zo’n 14 jaar. Hij
Nu is dat iets minder.
kent er de meeste mensen. “Door zo lang
Veel tijd besteed ik aan PAGO’s. Ik doe de
voor een bedrijf te werken, kun je echt
PAGO’s voor alle medewerkers van mijn
bedrijfsarts bij Arbo Unie
‘longitudinale zorg’ leveren.”
bouwbedrijven zelf. Elke bouwvakker
en specialist voor de
Wat zie je als de belangrijkste gezondheids-
ik beginnende afwijkingen en blessures
risico’s binnen de bouw?
op, met name van het houdings- en
krijgt een lichamelijk onderzoek. Zo spoor
bouwbranche
bewegingsapparaat. Waar nuttig en nodig Het meest in het oog springende risico is
wordt een stressvragenlijst ingezet.
de belasting van het bewegingsapparaat
In het sociaal-medisch teamoverleg gaat
en de daarmee samenhangende aan-
het niet alleen over verzuimende bouw-
doeningen. Werkdruk en werkstress zijn
vakkers, maar breng ik ook signalen uit
eveneens veel voorkomende risico’s,
het PAGO in. Dat leidt vaak tot inter-
vooral bij uitvoerders en hoofduit-
venties, ook als het maar om één bouw-
voerders.
vakker gaat.
De bouwbranche kent een verouderende
Bij groepsgewijze PAGO’s gebruik ik een
werknemerspopulatie. Lifestyle factoren
Excel-sheet om de gegevens van PAGO’s
zoals overgewicht, een verhoogd choles-
van individuele bouwvakkers in op te
terol en hypertensie krijgen vanwege de
slaan. Dit bevat de naam, de onderzoeks-
PAGO’s veel preventieve aandacht.
bevindingen, zoals de werkvermogen-
Zie je resultaten van al je inspanningen?
gebruikmaking van een regisseursstoel, wees hij af. Om de gewrichten in de
De WAO-instroom in mijn bouwbedrijven
vingers te ontlasten, kreeg hij het advies
is laag dank zij een resultaatgerichte
om handvatten van schoppen en batsen
benadering. Het lukt soms ook om
met tennisrackettape te verbreden en de
mensen uit de WAO te halen. En om
grip te verbeteren. De reumatoloog had
mensen met blijvende beperkingen aan de
laten weten dat op grond van de conditie
slag te houden. Wat dit laatste betreft wil
van de kniegewrichten nog wel een jaar
index (WVI) en eventuele beroepsziekten
ik graag twee casussen naar voren brengen,
overwegend staand en lopend werk in
en alle mogelijke uitgevoerde interventies
waarin het – tegen de aanvankelijke
ongelijk terrein mogelijk zou zijn.
worden vastgelegd.
verwachtingen in – heel goed gelukt is
In 2005 bleef hij stabiel aan het werk
om mensen met forse beperkingen toch
zonder nieuwe klachten. Hij kon het
binnen de bouw aan de slag te houden.
aangepaste werk goed volhouden en ging
BOUW
Waaruit bestaat de typische kennis en kunde
nauwelijks vaker zitten dan zijn collega’s.
van de bouwarts? Als specifieke competenties voor de
Kunt je een paar voorbeelden beschrijven van
Uiteindelijk heeft hij in de anderhalf jaar
succesvolle begeleiding?
nadat de klachten zich hadden gemanifesteerd en de diagnose was gesteld, in totaal
bouwarts noemt Cees Everaert: In 2004 had ik in mijn praktijk twee oudere
4 maanden verzuimd en 14 maanden
bewegingsapparaat, ten minste op het
bouwvakkers met reumatoïde artritis
gewerkt. Hij is op de leeftijd van 60 jaar
niveau van een goede huisarts;
(ontstekings-reuma) die er in zijn
met vroegpensioen gegaan. Een resultaat
geslaagd om hun werk te behouden.
waar hij, maar ook zijn werkgever en
• beheersing van het onderzoek van het
• zicht op therapie: zin en onzin van
collega’s, trots op mogen zijn.
behandelingsmethoden en ‘ketenzorg’; • interventies: weten welke interventies
Bouwvakker A is een nu 60-jarige grond-
effectief zijn, en deze op goede
werker bij een wegenbouwbedrijf. Bij de
Bouwvakker B is timmerman bij een
indicatie adviseren.
bouwkeuring in najaar 2003 was hij in
renovatiebouwbedrijf. In 2001 werd bij
goede gezondheid met alleen wat klachten
hem op 54-jarige leeftijd de diagnose
van stijfheid in enkele grote gewrichten.
frozen shoulder rechts gesteld. Er bestond
Voorjaar 2004 meldde hij zich ziek van-
een enorme bewegingsbeperking zonder
Kennis over de bouwbranche verkrijg je via
wege progressieve klachten van pijn en
veel pijnklachten. Hij werkte meestal
de Stichting Arbouw: het kenniscentrum
stijfheid aan linker schouder, linker elle-
met een collega of met een klein ploegje
voor de bouwbranche en door eigen
boog, linkerhand, rechter knie, linker
en liet in goed overleg zijn collega’s het
opgedane ervaring, met name het werken
enkel en linker middenvoet. In overleg
zwaardere werk en het werk boven
voor grotere groepen.
met hem en zijn werkgever kwamen een
schouderniveau uitvoeren. Twee jaar later
probleemanalyse en plan van aanpak tot
waren de conditie van de schouder en de
De Arboconvenanten zijn ook een belang-
stand met als inzet hem werkend in de
aanpassingen op het werk ongewijzigd.
rijke bron van kennis. Arbo Unie heeft een
nazomer 2005 naar zijn vroegpensioen
Na werken aan een plafond thuis ontstond
bijdrage geleverd bij de totstandkoming
te brengen. Een reumatoloog stelde de
een ontstekingsbeeld in de schouder met
van het Arboconvenant Fysieke Belasting
diagnose reumatoïde artritis. Hij kreeg
veel pijn en hij viel voor het eerst uit. Er
en Hulpmiddelen.
Plaquenil en Naprosyne, waarna de
bleek sprake van een ernstige artrose van
meeste klachten afnamen.
de humeruskop met grove verkalking
In het kader van de basisopleiding manuele
Aanvankelijk zag het er niet naar uit dat
van de rotatorcuff. Vijf maanden en drie
geneeskunde heeft Cees Everaert een
hij nog als grondwerker zou kunnen
intra-articulaire injecties later was de
tiendaagse cursus lichamelijk onderzoek
werken. Maar met enkele aanpassingen
ontstekingscomponent verminderd en was
gevolgd. Hierdoor kan hij beter diagnos-
in werktijd en werkbelasting is dat toch
hij in staat tot halve dagen armsparend
ticeren en met gezag overleggen met
goed gelukt. Na een korte periode halve
werk. De behandelend orthopeed zag
behandelend artsen. Hij vindt zelf dat
dagen op therapeutische basis kwam hij
geen indicatie voor een operatie of naald-
bedrijfsartsen in het algemeen een veel
al snel op vier hele dagen per week. Op
aspiratie van het kalkdepot. Een half jaar
hoger deskundigheidsniveau moeten
woensdag werkt hij niet. Hij is vrijgesteld
na de ziekmelding deed hij weer halve
nastreven op het terrein van het houdings-
voor zwaar werk met de schop; werkt uit-
dagen schoudersparend werk. In een
en bewegingsapparaat. Expertise op dit
sluitend met een machinist op karwei
driegesprek spraken werknemer,
terrein maakt ze tot waardevolle specia-
(vooral aanleg van riolering), en heeft
werkgever en bedrijfsarts af dat hij het
listen voor veel meer branches dan alleen
wat meer meetwerkzaamheden gekregen.
ziektewetjaar zou volmaken, waarna een
de Bouw.
De suggestie om wat vaker te zitten, vooral
WAO-aanvraag zou plaatsvinden bij
om zijn knieën en enkels te ontlasten met
UWV-SFB. Daarmee zouden de status
Waar haal je als bouwarts je kennis vandaan?
arbeidsgehandicapte en in geval van
jds. Hiervoor kreeg hij ergotherapie en
De maanden daarna blijkt dit lichte tim-
toekomstig verzuim een AMBER-status
begeleiding door een reumaverpleegkundi-
merwerk goed vol te houden. De handen
kunnen worden verkregen. Hij ging
ge. Het UWV-SFB concludeerde in die tijd
en vingers blijven slank, maar de rechter
tevens weer hele dagen schoudersparend
dat hij voor 80-100% arbeidsongeschikt
schouder blijft onverminderd stijf. Hij is
werken.
was. Twee maanden later begonnen de
inmiddels 58 jaar geworden en wil tot zijn
ontstekingsreacties te verminderen. Hij
60e blijven werken dan met vroegpensioen
Twee maanden later bleek hij een
ging halve dagen aangepast werken (niet
gaan. Gaandeweg wordt hij wat vaker ook
ontsteking van zijn linker knie te hebben
op ladders of trapjes, en zonder veel kracht
in ruwbouwfases met wat zwaarder werk
en moest hij zich ziek melden. Ondanks
met de handen te zetten).
ingezet. Het UWV-SFB stelt tot het eind
rust en fysiotherapie namen de knieklacht-
Drie maanden later spraken werknemer,
van 2005 een WAO-klasse van 15-25% voor,
en toe. Twee maanden later kreeg hij pijn-
werkgever en bedrijfsarts af dat hij met
en vanaf 2006 een WAO-klasse < 15%. Het
klachten van de linker schouder en van de
toestemming van de reumatoloog en op
zware werk wordt nog altijd in goed over-
duimen. Enkele weken later werd de diag-
geleide van pijnklachten 4 hele dagen licht
leg door zijn collega’s overgenomen. Hij is
nose reumafactor-negatieve reumatoïde
timmerwerk gaat doen. De knieën geven
uitermate tevreden over de manier waarop
artritis gesteld en startte hij met Naprosyne
geen klachten meer, zodat hij weer op trap-
hij aan het werk is gebleven.
en Metrotrexaat. Inmiddels had hij ook
jes kan werken en de rechterarm onder
ontstekingen van de middenhand beiderzi-
schouderniveau kan gebruiken.
SPOORWEGEN “Bij het spoor hebben wij gespecialiseerde bedrijfsartsen nodig.” Hans Burggraaff
Hoe zou je de spoorwegbranche willen
verhoudingen zijn tot in de details vast-
karakteriseren?
gelegd. De aard van het werk, de aan veel
concern-gezondheidsadviseur NS
functies verbonden veiligheidsaspecten, NS is een bedrijf met een hoge organisatie-
en de nauwkeurigheid die voor het werk
graad. Functies, taken en hiërarchische
is vereist brengen dat nu eenmaal met
zit er nog een onregelmatigheid, doordat
Waar haal je de benodigde medische
men niet steeds op dezelfde tijd met
deskundigheid vandaan?
werken begint. Arbo Unie levert ons de bedrijfsartsen.
SPOORWEGEN
Dan hebben we de psychotraumata van
Deze worden opgeleid en bijgeschoold
medewerkers, als gevolg van ongevallen,
door een aantal expert-artsen, vaak
zelfdodingen of ander geweld in en om
bedrijfsartsen van de vroegere NS-
de trein. We hebben de medewerkers
Arbodienst.
mee. Daardoor is er sprake van een mili-
voorzien van een instrument voor zelf-
De Inspectie van het Ministerie van
taire bevelsstructuur. Met name bij
diagnose dat een stoplicht-resultaat geeft:
Verkeer en Waterstaat stelt kwaliteits-
vertragingen en verstoringen moet er
groen betekent geen actie nodig; oranje
eisen aan de vervoersartsen.
direct gehandeld worden en is er
betekent eenvoudige actie die de werk-
Gezien het zeer specifieke karakter van
nauwelijks tijd voor overleg.
nemer zelf kan organiseren, en rood
het werken bij het spoor is het verbazing-
betekent dat speciale interventie nodig is.
wekkend dat er nog geen kennissysteem
Wat zie je als het belangrijkste risico binnen
Voor dit laatste hebben we het Instituut
voor deze branche bestaat.1
de spoorwegbranche?
voor Psychotrauma, dat een rol speelt een
Een vervoersgeneeskundig centrum is
rol bij de opvang van getraumatiseerden,
hard nodig. Wij zijn daarover in discussie
De vigilantie-eis: het voortdurend
en daarbij een bepaald protocol hanteert.
met het Nederlands Centrum voor
waakzaam moeten blijven, en alert op
Als therapie maakt men onder andere
Beroepsziekten.
mogelijke verstoringen en situaties die
gebruik van EMRD, cognitieve gedrags-
direct ingrijpen vereisen. Vigilantie is
therapie en de zogenaamde Defares-
in het belang van de veiligheid van de
ademhaling.
NS-werknemers én dat van de reizigers. Het vereist specifieke kennis bij de
Hoe kom je aan voldoende inzetbare mensen
bedrijfsartsen, o.a. van de invloed van
voor het spoorwegbedrijf?
medicatie op de vigilantie. Deze kennis maakte voorheen deel uit van het
Er vindt selectie aan de poort plaats. Voor
opleidingsprogramma van de spoorweg-
veel functies doen wij nog aanstellings-
artsen. De bedrijfsartsen van Arbo Unie
keuringen, omdat er vaak sprake is van
die voor NS werken leiden we nu hierin
bijzondere functie-eisen. De Spoorwegwet
op.
stelt ook regels op het punt van keuringseisen bij aanstelling en van mensen die al
Zijn er nog meer van deze specifieke spoor-
in dienst zijn.
weg-risico’s?
In het verleden konden mensen met een beperking vrijwel zonder uitzondering
Allereerst de zogenaamde dubbele
binnen het bedrijf worden herplaatst.
onregelmatigheid. We kennen vroege,
Het beleid is nu vooral gericht op het
late en dagdiensten. Dat betekent op
terugdringen van het aantal beperkt
zichzelf al een voortdurend omschakelen.
inzetbaren per proces. Reïntegratie wordt
En binnen bijvoorbeeld de vroege dienst
er daarmee niet makkelijker op.
1 zie http://www.ivw.nl >land >spoor >regels
Colofon
Deze brochure maakt onderdeel uit
Projectteam/auteurs
Project Bedrijfsarts en arboconvenanten
van het project Bedrijfsarts en arbo-
drs. J.C.M. (Jacques) Duijn (projectleider)
Doelstelling van het project is het
convenanten, dat de Nederlandse
dr. A.N.H. (André) Weel
vergroten van de betrokkenheid van bedrijfsartsen bij de arboconvenanten.
Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) uitvoert.
Het projectteam wordt geadviseerd door
Dit project de volgende producten
Het project is mogelijk gemaakt door
een begeleidingscommissie, samen-
opgeleverd:
een subsidie van het ministerie van
gesteld uit vertegenwoordigers van
• Handwijzer Branches
Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
werkgevers, werknemers, overheid, de beroepsgroep en de arbodiensten.
Met dank aan de geïnterviewden: Eveline Knibbeler, Hans Burggraaff, Cees Everaert, Gerard Frijstein en Henry Pijpers.
(op www.nvab-online.nl); • WebWegWijzer Arboconvenanten (op www.nvab-online.nl); • Scholing bedrijfsartsen via de workshop Bedrijfsarts en arboconvenanten; • Brochure Branchegericht werken door de bedrijfsarts
Adresgegevens Kwaliteitsbureau NVAB Postbus 2113 3500 GC UTRECHT Telefoon 030 - 284 57 50 Fax 030 - 294 36 44 E-mail
[email protected]
