Bouwperiode: mei 2011 sept

Gemeentehuis Midden-Delfland // Locatie: A. van Raesfeltstr., Schipluiden // Opdrachtgever: Midden-Delfland // Bouwperiode: mei 2011 – sept. 2012

Traagheid als kwaliteit van leven: dat is de ambitie van Cittaslow gemeente Midden-Delfland. Hier geen varkensflats maar eerlijke producten van het land. Bij de bouw van het gemeentehuis met vijf rietgedekte schijven kreeg duurzaamheid extra aandacht. Het resul­ taat? Een aaibaar en landschappelijk icoon.

8 // Bouwwereld

08-17_State of the art.indd 8

31-01-13 16:39

Tekstproductie ing. Josine Crone // Fotografie Rob Hoekstra

State of the Art //

De vijf rietgedekte schijven van het gemeentehuis aan het water symboliseren het landelijke karak­ ter van de gemeente MiddenDelf­land.

Bouwwereld // 9

08-17_State of the art.indd 9

31-01-13 16:39

// State of the Art De grote publiekshal bevindt zich onder een schuin dakdeel, waar­ tegenover het glazen crisiscen­ trum als een doosje naar binnen is geschoven.

10 // Bouwwereld

08-17_State of the art.indd 10

31-01-13 16:39

De holle vloer in de publiekshal is voorzien van een verhoogd sys­ teem met betonnen tegels die onderling zijn gekit, zodat de lei­ dingen in de vloer goed bereik­ baar zijn.

Bouwwereld // 11

08-17_State of the art.indd 11

31-01-13 16:39

// State of the Art

Voor de opbouw was een stalen skelet een logische keuze vanwege de golvende dakvormen. Ronde buiskolommen dragen stalen hoed- en petliggers, waarop de betonnen Wing-vloer ligt. (Tekening: Inbo)

Door de samenvoeging van Schipluiden, Maasland en Den Hoorn tot de gemeente Midden-Delfland ontstond de behoefte aan een centraal gelegen gemeentehuis. Die plek is gevonden buiten de drie dorpskernen, aan een verbindende vaarweg. Het pand staat aan de voet van de versterkte veendijk langs de vaart. Deze opmerkelijke plek maakt duidelijk dat het landschap voor de gemeente belangrijker is dan de bebouwing. MiddenDelfland profileert zich sterk met de aanwezigheid van veel gras – versus het bekende glas van de buurgemeente Westland – en noemt zich een oase van rust in het verstedelijkte gebied van Den Haag tot Rotterdam. Door dit beleid wist de gemeente in 2008 als eerste in Nederland het predicaat Cittaslow te verkrijgen. Het karakter van het gebied en de wijze waarop men omgaat met leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrij­ heid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identi­ teit spelen hierin mee. Het van oorsprong Italiaanse keurmerk wordt breed gedragen en inspireert burgers en boeren tot duur­ zaam gedrag, aldus wethouder Hans Horlings. Hij is zichtbaar trots op de behaalde resultaten. “We hebben een identiteit en daar staan we voor.” Budget voor duurzaamheid Ten tijde van het toewijzen van het Cittaslow-keurmerk waren architecten Arnold Homan en Jeroen Simons van Inbo al bezig met het ontwerp van het gemeentehuis. Maar in het kader van

Cittaslow voerde de gemeente het duurzaamheidsgehalte vervolgens flink op. Men heeft in dit kader gekozen voor betonkernactivering die wordt gevoed door warmtepompen en twee bronnen voor langetermijnwarmte-/koudeopslag in de bodem op 160 en 200 meter diepte. Daarnaast is ook ruimte gekomen voor PV-cellen op de zonwerende luifels en op de overgang van het hellende rieten dak naar het vlakke sedumdak. De geprefabri­ ceerde hout-aluminium gevels zijn van drievoudige beglazing voorzien. De combinatie van duurzaam materiaalgebruik, energiezuinige installaties, energieopwekking door PV-cellen en een demontabel en flexibel concept maken het gemeentehuis toe­ komstbestendig. De gebouwvorm is geïnspireerd op de slagenverkaveling van het veenweidelandschap. Vijf schijven die onderling verspringen vormen de kavels. In de drie naar voren springende schijven zijn kantoorfuncties gehuisvest. Daartussen liggen twee terugliggende schijven met respectievelijk een brandweerpost met de pu­ bliekshal en de entreehal. Dijkversterking van invloed op fundering Voor het 6000 m2 grote gebouw is een hybride constructie ont­ wikkeld met een betonnen onderbouw, een stalen opbouw met betonnen vloeren en getoogde dak­elementen van hout. Een probleem was dat de veendijk onlangs is versterkt met een zand­pakket. De grond waarop het gemeentehuis is gebouwd

12 // Bouwwereld

08-17_State of the art.indd 12

31-01-13 16:39

kan door de versterking nog langere tijd last hebben van zowel verticale als horizontale ver­plaatsing. Projectleider Marc Vrehen van Ingenieursbureau Bartels legt uit dat daarvoor vrij zware funderings­ palen nodig waren, die deze verplaat­s­ingen weerstaan. Gekozen is voor stalen buispalen die in de voet van de dijk zijn geheid. De onderbouw is uitgevoerd in beton en schuift als een kelder in de dijk­verster­king. Voor de opbouw was een stalen skelet een logische keuze vanwege de golven­ de dakvormen. Ronde buiskolommen dragen stalen hoed- en petliggers, waarop de betonnen Wing-vloer ligt. De gevelkolommen staan hart-op-hart 5,40 meter. De prefab vloer overspant de breedte van de schijven in één keer tot 14,40 meter. De Wing-vloerelementen zijn opgebouwd uit een kanaalplaat met aan weerszijden de vleugels: vlakke delen die geschikt zijn om leidingen op te leggen. Het voordeel van dit vloertype is dat de beton­ kern­activering in de schil kan worden opgenomen en de leidingen via de vloer worden verdeeld. In de dwarsrichting zijn hiervoor plaatselijk sleuven uitgespaard. Zodoende was het mogelijk om de kana­ len voor de luchttoevoer en de overige leidingen in de vloer te verwerken. Bij het maken van de sleuven in combinatie met de grote overspanning zijn de grenzen opgezocht van wat de Wing-vloer aankan, aldus Vrehen. Voor de stabiliteit zijn de stalen constructies rondom de trappenhuizen voorzien van kruisverbanden. Waar de stalen constructiedelen in het zicht zijn, zoals de kolommen en de liggers in de raadszaal, zijn deze brandwerend geschilderd. De in de vloeren geïntegreerde liggers zijn brandwerend bekleed. Verhoogde vloer met betonnen tegels Op de constructievloeren zijn verhoogde computervloeren op stalen pootjes aan­ gebracht, waardoor de leidingen in de vloer bereikbaar blijven. In de publiekshal is de vloer voorzien van een bijzondere afwerking, namelijk betonnen tegels van Belgisch betongranulaat (firma Artstone). Het uiterlijk van deze grijsblauwe gemê­ leerde tegels refereert aan de natuur­ stenen plavuizen in oude herenboerderij­ en. Hooguit aan de luchtinblaasventielen is te zien dat het hier een holle vloer be­ treft. Deze 600 mm vierkante tegels die normaal voor terrassen worden gebruikt, zijn onderling gekit en kunnen zo voor

1

2

1 // De staalconstructie voor de gebogen schijven wordt opgebouwd op een betonnen onder­ bouw. De glooiende dakvormen worden voorzien van getoogde dakelementen van hout. 2 // Op de overgang van het rieten dak naar de mos-sedumbedekking zijn aluminium vorsten aangebracht die over een houten opstand grijpen. (Foto’s en tekening: Inbo)

Bouwwereld // 13

08-17_State of the art.indd 13

31-01-13 16:39

// State of the Art

De onderhoudsarme twingevel is opgebouwd uit houten kozijn­ profielen met aan de buitenzijde aluminium beglazingsprofielen en is voorzien van drievoudig glas.

14 // Bouwwereld

08-17_State of the art.indd 14

31-01-13 16:39

onderhoud aan leidingen worden verwijderd. In de kantoorruimten zijn de computervloeren voorzien van C2C-tapijttegels, waarvan het patroon verwijst naar het veenweidelandschap.

1

Glooiende dakvorm De glooiende vorm van de daken is uitgevoerd met prefab dak­ elementen van Unilin Insulation (voorheen Opstalan). De 222 mm dikke zelfdragende elementen zijn getoogd in verschillende stralen. De minimale straal is 2,5 meter. Daarmee konden de mees­te delen van de hellende daken worden uitgevoerd. Alleen ter plaatse van het teruggevouwen dak van de raadszaal was de straal kleiner: dit deel is opgebouwd uit smalle elementen. In alle elementen zijn ribben van 196 mm toegepast, waartussen 170 mm minerale wol zit. De bovenzijde van de elementen is uitgevoerd met twee platen van 9 mm OSB. De dubbele bovenplaat was hier nodig om er het riet op te kunnen schroeven. In de onderplaat (houtspaanplaat 8 mm) is een geïntegreerde damp­remmende laag opgenomen. Ter plaatse van de langs­na­den zijn kunststof koppelprofielen, voorzien van tape, aan­ gebracht. Hiermee wordt aan de onderzijde van het dak een volledig dampremmende laag verkregen, zoals door de rietdek­ kers­federatie wordt geëist. De elementen worden bij een getoogd dak horizontaal verwerkt. In de naden wordt PUR-schuim aangebracht. Om het dak te beschermen in de periode vóór het dekken met riet is er een waterdichte, dampopen folie op aangebracht. De warmteweerstand van de dakelementen is Rc = 4,0 m2K/W. Door de isoleren­ de werking van het rietpakket komt de totale warmteweerstand van het dak op Rc = 5,25 m2K/W. De zijkanten van de rieten daken zijn voorzien van verholen goten voor de waterafvoer. Deze zijn, net als de boeidelen aan de buitenzijde, bekleed met koper. Om het aflopende water van de daken op te vangen, zijn langs de gevels rondom grindkoffers aangebracht. De lichthellende en platte daken bestaan uit mos-sedumdaken op betonnen kanaalplaten. Op de overgang van het rieten dak naar de mos-sedumbedekking zijn wel heel bijzondere vorsten aangebracht. Deze bestaan uit een gezette aluminium plaat die over een houten opstand grijpt. Op de aluminium vorst zijn filmvormige PV-cellen aangebracht voor energieopwekking. Door de ligging vangen de vorsten veel licht op, waardoor het een mooi en karakteristiek overgangsdetail is met oog op duur­zaam­ heid, aldus Homan. Brandveilig en duurzaam riet Het duurzame idee achter de rietbedekking was dat het mate­ riaal niet alleen natuurlijk is, maar ook uit de regio MiddenDelfland kon komen. Helaas is dat laatste niet gelukt. Mede van­wege de grote hoeveelheid riet die op tijd beschikbaar moest zijn, is gekozen voor riet uit China. Dit Chinese riet is met een product op natuurlijke basis behandeld tegen insecten. Maar Arnold Homan wilde het riet per se niet impregneren met brandvertragers, omdat daarmee het natuurlijke karakter van het materiaal verpest zou worden. Homan: “Zo’n brandvertragende behandeling moet iedere vijf jaar worden herhaald met agres­ sieve middelen. Aan het einde van de levensduur voer je het behandelde riet af als chemisch afval. Dat kan natuurlijk niet bij deze hoge duurzaamheidsambities.” Die brandveiligheid was opmerkelijk genoeg helemaal niet zo’n probleem. De daken zijn zonder luchtspouw gedekt en zijn als

2

3

1 // In de zuidgevel zijn PV-panelen voor energieopwekking en zon­ wering toegepast. 2 // De kozijnen in de rieten gevel zijn voorzien van aluminium waterslagen. 3 // De zijkanten van de rieten daken bevatten verholen goten en boeidelen van koper.

Bouwwereld // 15

08-17_State of the art.indd 15

31-01-13 16:39

// State of the Art

De raadszaal gezien vanaf de publieke tribune. Door de twee glazen zijgevels is er optimale transparantie met uitzicht op het slagenlandschap.

een dicht pakket op de gesloten dakelementen geschroefd. “Dit dak vormt de eerste brandscheiding, waardoor het riet van binnenuit niet snel vlam zal vatten”, aldus adviseur Bram Kersten van LBP|SIGHT. Bij brand van buitenaf zal het riet oppervlakkig kunnen branden, maar het koollaagje dat ontstaat werkt be­ schermend en ook hier geldt dat de dichtheid van het rietpakket gunstig uitpakt. De brandweer van Midden-Delfland, specialist in rietbrandbestrijding en medegebruiker van het pand, zag daarom geen noodzaak tot het nemen van meer maatregelen. Een dergelijk rieten dak en gevel beschouwen zij minstens zo brandveilig als een pannendak, waarbij wel een spouw aanwezig is. In verband met brandoverslag via de glazen gevels is op specifieke plaatsen brandwerend glas aangebracht. Open kantoorconcept In het interieur van het gemeentehuis werken de golvende vormen van het dak en de gevels sterk door. Zo bevindt de grote publiekshal met de balies zich onder een schuin dakdeel, waartegenover het glazen crisiscentrum als een doosje naar binnen is geschoven. De royale raadszaal bevindt zich aan de noordzijde en is dubbelhoog. Aan de buitenzijde is dit goed te zien door de teruggevouwen rieten rand die de zaal omarmt. Door de twee glazen zijgevels is er optimale transparantie: van­ uit de raadszaal, gelegen op de verdieping, ontvouwt zich hier het uitzicht over het slagenlandschap. De kantoorvleugels zijn

ingericht voor Het Nieuwe Werken, met grote open vloervelden. In deze ruimten zijn de plafonds over het algemeen hoog. Voor een prettige werksfeer is daarom aan de akoestiek veel aandacht geschonken. Om het effect van betonkernactivering niet te verstoren, was een verlaagd plafond niet mogelijk en diende de afwerking zo dun mogelijk te zijn. De keuze viel daarom op een akoestische spuitpleister in combinatie met vrijhangende, ronde baffles. Het gemeentehuis voldoet qua duurzaamheid aan de ambities van Midden-Delfland. Het heeft een energielabel A behaald, wekt met zonnepanelen circa 6400 kWh op en heeft een Greencalc-score van 235. Het bijzondere materiaalgebruik, zoals het riet voor de daken, komt bovendien tegemoet aan de wens om een icoon van landschappelijke kwaliteit neer te zetten. Projectgegevens // Opdrachtgever: gemeente MiddenDelfland // Ontwerp: Inbo, inbo.com // Ontwerp interieur: Inbo, inbo.com // Adviseur constructie: Bartels, Utrecht, bartels-global.com. // Adviseur installaties: Vintis instal­latie­ adviseurs BV, Zoetermeer, vintis.nl // Adviseur akoestiek, bouwfysica, brandveiligheid: LBP|SIGHT, Utrecht, lbpsight.nl // Aannemer: Bouwonderneming Stout B.V., HardinxveldGiessendam, stout.nl // Bruto vloeroppervlak: 5966 m2 bvo (waarvan brand­weerpost 700 m2) // Bouwperiode: mei 2011 – september 2012

16 // Bouwwereld

08-17_State of the art.indd 16

31-01-13 16:39

1

1 // Voor voldoende geluiddemping in de open

2

3

kantoorvloeren zijn baffles en akoestisch spuit­ werk toegepast. 2 // Interieur van de open kan­ toorvloeren voor Het Nieuwe Werken. 3 // De­ tail van de staalconstructie in de gevel van de raadszaal. 4-5 // Een representatieve trap leidt van de entree naar de eerste verdieping met de openbare functies, zoals de raadszaal en de publiekshal. 6 // Een lichtstraat zorgt voor dag­ licht in de gang op de tweede verdieping.

4

5

6

Bouwwereld // 17

08-17_State of the art.indd 17

31-01-13 16:39