Boekwerk Voorstel voor een project omschrijving 1.1
Doelstelling
Het doel van het te ontwikkelen lespakket Boekwerk is leerlingen op een nieuwe manier bezig te laten zijn met taal, boeken en vakinhoud. Doordat leerlingen zelf actief bezig zijn met het maken van een eigen boek over een zelfgekozen onderwerp, zal het leerplezier en rendement worden vergroot: leerlingen zullen met meer motivatie teksten gaan lezen die met het onderwerp van hun boek te maken hebben, zijn op een andere manier met boeken en vakinhoud bezig, en werken aan een concreet eindproduct waar ze trots op kunnen zijn. Boekwerk wil daarmee een bijdrage leveren aan de literatuureducatie van leerlingen: door leerlingen met productieve activiteiten te laten werken aan boeken en (literaire) teksten, zoals gedichten, hopen we de kennis van leerlingen over literatuur te vergroten. Daarnaast wil het lespakket Boekwerk aansluiten bij de belangrijkste ideeën en kenmerken van de Nieuwe Onderbouw. Volgens deze visie is het belangrijk dat leerlingen actief en in toenemende mate zelfstandig leren. 1.2
Doelgroep(en)
Deze nieuwe onderbouw laat ruimte voor scholen. Docenten vinden het moeilijk om goed projectonderwijs te organiseren op hun school. Veel docenten zijn zelf bezig met het ontwikkelen van projecten, maar merken daarbij dat dat een tijdrovende activiteit is en vinden het ook moeilijk om tot een kwalitatief goed onderwijspakket te komen. Steeds vaker komt daarom de vraag vanuit scholen naar min of meer kant-en-klare projecten, die flexibel inzetbaar zijn in het onderwijs en die aansluiten bij de nieuwe kerndoelen. Het lespakket zal zich daarom speciaal richten op leerlingen in de onderbouw van het vmbo. Uit onderzoek van de Stichting Lezen (Land e.a.) is gebleken dat vmbo-leerlingen moeite hebben met lezen of het niet leuk vinden. Het doel van dit lespakket is dan ook ervoor te zorgen dat vmbo-leerlingen meer plezier beleven aan de teksten en dat ze daarbij de tekstinhoud goed begrijpen en onthouden. 1
Jongeren in het vmbo zijn bovendien snel afgeleid en doenerig ingesteld. Dat stelt eisen aan de didactische aanpak en de werkvormen die docenten gebruiken in het onderwijs. Uit ervaring en onderzoek weten we dat vmbo-leerlingen leerstof het liefst vewerken op een concrete manier (toepassen, voorbeelden bedenken, oefenen). In het lespakket zal daarom rekening gehouden worden met deze behoefte van de jongeren. Bovendien zullen in het materiaal suggesties en aanbevelingen opgenomen worden voor geschikte werkvormen voor deze doelgroep. 1.3
Projectinhoud
Het idee achter het lespakket Boekwerk is dat leerlingen samen werken aan een boek dat zij in opdracht van de school of een externe opdrachtgever maken. Het onderwerp van dit boek kan gerelateerd worden aan bijvoorbeeld het leergebied Mens & Maatschappij, zodat het lespakket ingezet kan worden als vakoverstijgend project. Om een boek te kunnen maken, moeten leerlingen verschillende taalactiverende en vakoverstijgende opdrachten uitvoeren. Zo moeten ze informatie over het onderwerp verzamelen (Mens & Maatschappij), hun gedachten en bevindingen goed op papier zetten (Nederlands), samen overleggen en nadenken over de vormgeving (Kunst en Cultuur). Omdat het vergroten van het plezier in taal en taal één van de centrale doelstellingen is in dit nieuwe lespakket Boekwerk, zal hier tijdens de opdrachten extra aandacht aan worden besteed. Leerlingen kunnen daarom bijvoorbeeld ook in poëzie hun ervaringen verwoorden. Het lesmateriaal zal gekoppeld worden aan de landelijke wedstrijd Open je eigen boek! en de al bestaande wedstrijd Doe Maar Dicht Maar. Open je eigen boek is een unieke creatieve competitie in heel Nederland. Bij deze wedstrijd gaat het om een ontwerp voor een boek, waarbij zowel om de inhoud als vorm moet worden gedacht. Het eindproduct telt: het mooiste boek. Er zijn geen grenzen of specifieke doelgroepen, iedereen mag meedoen in elke gewenste combinatie. Met Open je eigen boek wil de organisatie van de wedstrijd de belangstelling en liefde voor boeken bevorderen. De wedstrijd biedt veel mogelijkheid tot talentontwikkeling en creativiteit. Tijdens de wedstrijd worden bibliotheken het podium van samenwerkende instellingen en personen in het kader van boeken en artistieke creativiteit. Voor in indruk van de wedstrijd verwijzen we graag naar de website: www.openjeeigenboek.nl. De organisatie streeft ernaar om met het 2
landelijke initiatief Open je eigen boek veel ruimte te geven aan plaatselijke en regionale initiatieven, zonder het landelijke karakter te verliezen. Het lespakket Boekwerk zou één van deze initiatieven kunnen zijn. Doe Maar Dicht Maar organiseert jaarlijks een poëziewedstrijd voor jongeren. Jongeren kunnen hun zelfgemaakte gedichten insturen en deze worden door een deskundige jury beoordeeld. De wedstrijd wordt afgesloten met een festival waarbij de winnaars hun gedicht op het podium voordragen, naast professionele dichters en (muzikale) acts. De eindproducten van de leerlingen kunnen dus ingediend worden voor deze wedstrijden. Dit wedstrijdelement kan voor leerlingen motiverend werken. 1.4
Middelen en werkwijze(n)
In overleg met de docenten van de vmbo-scholen wordt gekeken welke invulling van het lespakket het beste aansluit bij de onderwijskundige doelstellingen van de school. Er wordt een externe opdrachtgever gezocht die bereid is de leerlingen van de vmbo-school een opdracht tot het maken van een boek te geven. De volgende voorbeelden geven een indruk van de mogelijke inzetbaarheid van het lespakket: Voorbeeld 1: De docenten van een basisschool willen hun leerlingen kennis laten maken met het voortgezet onderwijs. De school vraagt daarom aan een vmboschool in de omgeving om een boek te schrijven over de ervaringen van de vmbo-leerlingen in het voortgezet onderwijs. De vmbo-leerlingen beschrijven hun school, maken foto's van het interieur, vertellen hoe hun dag eruit ziet en leggen hun impressies over hun eerste stappen in het voortgezet onderwijs in dichtvorm of in een verhaaltje vast. De leerlingen bundelen deze teksten en afbeeldingen in één of meerdere boeken. De mooiste gedichten worden opgestuurd naar Doe Maar Dicht Maar. De leerlingen kunnen het boek ook insturen voor de wedstrijd Open je eigen boek!
3
Voorbeeld 2: Het decanaat van een vmbo-school wil de eigen leerlingen helpen bij hun beroepskeuze, maar heeft de ervaring dat bestaande folders en informatiepakketen ver van de belevingswereld van de leerlingen staan. Daarom vragen ze de leerlingen zelf om een beroepengids samen te stellen die voor de nieuwe lichting vmbo-leerlingen gebruikt kan worden. Om deze gids samen te stellen moeten de leerlingen beroepsprofielen beschrijven, interviews houden met beoefenaars van de verschillende beroepen en hun eigen ideeën over hun toekomstige beroep beschrijven. In verhalen en gedichten schrijven de leerlingen over hun eigen toekomstverwachtingen. Met het materiaal maken de leerlingen een voorlichtingsboek te maken dat in de toekomst door het decanaat zal worden gebruikt. De leerlingen dragen hiervoor de eindverantwoordelijkheid. De mooiste gedichten worden opgestuurd naar Doe Maar Dicht Maar. De leerlingen kunnen het boek ook insturen voor de wedstrijd Open je eigen boek!
1.5
Resultaten
Dit projectvoorstel voorziet in de ontwikkeling van een flexibel inzetbaar, vakoverstijgend lespakket voor het vmbo. In projectonderwijs werken leerlingen actief en probleemoplossend aan concrete eindopdrachten. Hierdoor is het participeren in projecten voor leerlingen leuk en leerzaam. Juist omdat taal een prominente rol heeft in tal van projecten, biedt projectonderwijs ook grote mogelijkheden voor taalverwerving in een stimulerende en motiverende omgeving. In dit lespakket is oog voor zowel vak- als taaldoelen, waarbij het vergroten van de taalvaardigheid van leerlingen een prominente rol heeft. Daarnaast wordt veel belang gehecht aan het samenwerkend leren: in het lespakket werken de leerlingen samen toe naar een concreet eindproduct. Aan het eind van dit ontwikkelproject ligt er een lesmap met daarin alle materialen, achtergrondinformatie, tijdschema's en lessuggesties. In de map zijn vier losse lesmodules 4
opgenomen rond algemene taalvaardigheden die in het project kunnen worden ingezet, maar ook buiten dit specifieke project ook in het onderwijs kunnen worden ingezet. 1. Het zoeken van informatie voor je boek 2. Het schrijven voor je boek 3. Het maken van gedichten voor je boek 4. Het presenteren van je boek De projectontwikkelaars bieden naast deze materialen ook begeleiding bij het implementeren van het vakoverstijgende project in de school. In het lespakket zijn de volgende fases te onderscheiden. (1) Oriëntatie Tijdens de oriëntatie maken de leerlingen kennis met de mogelijk externe opdrachtgever en krijgen ze te horen dat ze gaan werken aan een eigen gemaakt boek. Leerlingen werken dus toe naar een eindproduct in boekvorm. Het werken aan een eigen boek, met de klas, een groep of individueel, geeft het lespakket een extra dimensie. Dit eindproduct is in eerste instantie bedoeld voor de extene opdrachtgever. Op basis van de informatie die de opdrachtgever de leerlingen geeft, gaan leerlingen in groepjes aan de gang met het opstellen van een plan voor hun boek. Ze bepalen hun onderwerp van het boek en brainstormen over een mogelijke invulling. (2) Informatie verzamelen Vervolgens gaan leerlingen aan de slag om informatie te verzamelen op basis waarvan ze de inhoud voor hun boek gaan maken. Tijdens deze fase van het project kunnen leerlingen de optionele lesmodule 'Het zoeken van informatie voor je boek' volgen. Ook kunnen leerlingen met een digitale camera op pad gaan om te zorgen voor illustraties voor hun boek. (3) Informatie verwerken Leerlingen leren de verzamelde informatie te verwerken en schrijven korte teksten voor hun boek. Onderdeel is van deze fase zijn de optionele de lesmodules 'het schrijven voor je boek' en 'het maken van gedichten voor je boek'. Als leerlingen in het kader van het lespakket ook gedichten hebben geschreven, kunnen deze opgestuurd worden naar de poëziewedstrijd Doe Maar Dicht Maar. 5
(4) Het maken van het boek. Voor het daadwerkelijk maken van een boek, kunnen de leerlingen gebruik maken van het materiaal dat de Grafische Cultuurstichting heeft ontwikkeld, het pakket Maak je eigen boek. Hierin zitten zit bijvoorbeeld boekbinderslijm en boekenkaftjes (zie: http://www.grafischecultuur.nl/maakjeeigenboek) (5) Het presenteren van het boek In de laatste fase van het project kunnen de leerlingen aan elkaar hun eindproduct presenteren. Om de leerlingen extra presentatievaardigheden aan te leren, kan de optionele lesmodule 'het presenteren van je boek' worden gebruikt. Het eindproduct, het uiteindelijke boek, kan meedingen naar prijzen in de wedstrijd Open je eigen boek. Plaats in het onderwijs In dit lespakket voor een vakoverstijgend project kunnen verschillende kerndoelen aan de orde komen, al naar gelang de keuzes van de docenten binnen het project. Hierdoor kan het project makkelijk worden ingepast in het programma van de onderbouw. Voor Nederlands kan in het project bijvoorbeeld aandacht worden besteed aan de kerndoelen 1 (mondeling en schriftelijk begrijpelijk uitdrukken), 2 (omgaan met taalconventies), 4 (zelf verwerven van informatie uit gesproken en geschreven teksten), en 5 (omgaan met schriftelijke en digitale bronnen). Indien in het project ook gekozen wordt voor het maken en lezen van gedichten, leert de leerling ook verhalen, gedichten en informatieve teksten te lezen die aan zijn belangstelling tegemoetkomen en zijn belevingswereld uitbreiden (kerndoel 8). Uit het leergebied Mens en Maatschappij zijn verschillende onderwerpen te kiezen die in het project centraal zouden kunnen komen te staan. Een externe opdrachtgever zou leerlingen de opdracht kunnen geven om te werken aan een boek over hun eigen (cultuurhistorische) omgeving, waardoor kerndoel 38 en 39 gehaald zouden kunnen worden. Of de opdracht zou kunnen luiden dat leerlingen moeten kijken naar de effecten van keuzes in hun eigen omgeving rond wonen en recreëren (kerndoel 42) of naar de 6
verschillen binnen de klas rond leefwijze en levensbeschouwing (kerndoel 43). Omdat de leerlingen zelf het boek mogen ontwerpen en vormgeven, worden ook kerndoelen uit het leergebied Kunst en Cultuur in het project meegenomen. Bijvoorbeeld het leren uitdrukken van eigen gevoelens, vastleggen van eigen ervaringen en het vorm geven aan verbeelding (kerndoel 48). Door op school een presentatie van de verschillende eindproducten te organiseren, kunnen leerlingen ook leren om hun boek aan derden te presenteren (kerndoel 49).
Tot slot Dit voorstel voor VMBO is de bewerking van een eerder concept van Expertisecentrum taal, onderwijs en communicatie (Etoc), Biblionet Groningen, Doe Maar Dicht Maar en Stichting De magie van het boek.
Groningen, februari 2009
7
