1
Boeken kopcn in Oezbekistarr
Van 4 Lot 24 oktober 1997 bezocht ik de republiek Oezbekistan, die vroeger deel uitmaakte van de Sovjet Unie, maar, sinds lggl een onafhankelijkestaat, ondcr leiding van president Islarn Karimov hard op weg is naar de eenentwintigsteeeuw. Ik was uitgenodigd orn deel te nernen aan en tc sprekenop een conferentie over islamitischehandschriftcnin Centraal-Azi6die werd georganiseerd door de Bibliothdque Nationale de Prance (IfryF) sarnen met het in Tashkent gevestigdeInstitut Frangais d'Etudes sur l'Asie Centrale (IFEAC). Ik ben daar heengereisden kreeg gedurende de conferentieonderdak en te eten van het II,'F]AC.Dat laatste was met name van belang, want de dagelijksefouragc is in Oezbekistan met zijn schaarstc aan de rneest elementaire goederennog lang niet eenvoudig. Tashkent heeft een directe verbinding nret Arnstcrdanr met Uzbekistan Airways dat met moderne vliegtuigen (Boeing 767 en Airbus) via Amsterdam, Londen en Frankllrt de transatlantische route bedient. Ze vliegen trouwt:ns ook op Ilangkok en Singapore. De vliegtiid tussenArnsterdarnen il'ashkentis precies zes uur en dat traject kosl ongeveer/1500. Het schijnt mogelijk te zijn daarop af te dingen op het kantoor van de maatschappij in Amsterdam. Het tiidverschil met Tashkent is drie uur (later dan Nederland). De locale counterpart voor de conferentiewas het Al-Biruni Instituut in Tashkent, het Instituut voor Oriijntalismc dat ressorteert onder de OezbeekseAcademie van Wetenschappen.De meeste sprekers kwanten, behalve van het IFEAC, de BNF err het Al-Biruni lnstituut. uit Tadiikistan. Kazakhstan en Turkme-
ufiipiloIj i0[;ihtopo milltt'ropntt ilo-iil
/ rr,, "/, /" ., ;t t,, ",.*,, i,r,, y*, /t'/,y,,1,.1 tr6povM KOC{Mtrl
EAroPl|[oI rA]plrxt Er 4"
MAC''XAU KMOH aaps, sNt't3 .a3xs a'tap,
sucara,t4qo,e4., B yn.. s ap,.{ocA
3tr4 4a,eN, \.9 a w \ o,, zu
'^pa6
4,4a&o,,x ,acapDyA xaqr^ rpody, uto\u \a4o3, ^.4 \e4 Mar., 3\ ftpoilf xoP"a4 "eF oH tauod. E.po,, ?D?6 O.rx tyt uyA x.c,6, 3, 'f'r' ByxoPo Aaeory d4ue6 66d Mvc"4 @va. 4yx$aop, xft3t6 62 '.xt6 av,pu t6pa$l i ^.p.F
Ay6opa
Ha$ra
ra
c.P'
dt\c.ayv
co,
3a,
\a6t^a\y4 pe\t 4.r
pii|
@yri
6rHo
yctsBap,
c.NdH'id
co,6a,a
6a ,ta,,
E/643'
63 O.p4oH{
co,63p.o
Ia4u,
tussen hen. Als ik de uitnodiging voor dic conferentie niet had gckregen was ik misschien nooit in Oezbckistan terechtgekorrten. Vroeger, in de tijd van de Koude Oorlog leek het zo'n onbereikbaar gt> bied, en zells nu dat al jarcn niet meer van tocpassing is, is mijn 'lben ik eenblik nog steeds niet echt op Centraal-Aziii gericht. maal besloten had naar Tashkent te gaan, moest ik tneerwaarde aan mijn investering in de reis geven door aan mi.in verblijf nog wat tijd vast te knopen om het land te zien, aardige ntenscn te ontmoeten en inkopcn te doen. Hoewel ik meestal handschri{t,cn koop op mijn reizcn, besloot rk mii nu vooral op de aanschaf van modernc boeken te concentreren. Ik was benieuwd wat sinds de orrafhankeli.ikheid van het land aan trends in nieuwe publicaties te ontdekken viel. Ik was er ntet name in geintcrcsseerd om te weten te komen wat voor nieuwe soortcn pubiicatiestrornen inrriiddels op gang warcn gekomen, hoe hicruit voor de Leidse bibliotheck een gerichte aanschaf van wcrken over taal-, lctterkunde, geschiedenis en islarn kon worden geclaan, en, ten slotte, om te bezien in hoeverre het nrogelijk zo'tt ziln orrr cen netwerk van levera.nciers voor de toekomst op te bouwen. Dit dient tc worden gezien irr het licht van het feit dat de reguliere aanschaf vanuit Leiden van Oezbeekse boeken voorheen via Moskou en
a3 6,Ho
ay&b.
eyNor,
e3\opyN ..oaP BecP 6'3 a\4a^au, 6a qr ca, ,aD^ t 6,ao a3 B3aau. 3a'c 6?b^q.\ co, ge^po6, ' @yp| p.\| 60 \'6,aa|r a3 ^/ c'
Aap.\,p
nistan, en waren voor het uiteenvallen van de Sovjet Unie landgenoten van elkaar geweest. Het was vaak een vrolijk weerzien
\or
ufa
'cIoAfipod,
^rc\ot
t ar r?N|t,
''
Bubara-t1iiarif. Krant uit Bukhara met artikelen in het Oez'Iadjik, 18oktobi:r1997. b e e k sc n
Leningrad liep. Door het uitcenvallen van de Sovjet Unie en de daaropvolgende onafhankelijkheid van de zuidelijke republieken zijn deze aanvoerlijnen abrupt verbroken. Ilcn interessant gebied, met een oude boekcultuur, en nu ook nog mct een opbloeiende islam, was zo opeens aan ons gezicht onttrokken. Ook da,t vroeg om actie. Dc conferentic in Tashkent vond plaats in de ecrste helft van mijn verblijf. Daar leerde ik wat collega's kenncn, van wte sommigen me op mijn tochten door Oezbekistan hebben vergezeld, rnij met hun families kennis hebben laten nraken of mij onderdak en te eten hebben gegeven. Ik heb in die eerste tijd al direct wat kortere en langere excursies gemaakt, eerst in Tashkent en omgeving, waar ik onder meer graven van heilige mannen en vrollwen
ln Bukhara heb ik obligate bezoekengebracht aan drie synagogen. Obligaat, want sinds in de reisgidsvan de Lonely Planet van Centraal Azi6 een cursiefie staat over de joodse gemeente varr Bukhara hebben de synagogen:rldaar niet over belangstelling te klagen. Er zijn er waarschijnlijk wel rneer drie, en zeker vroeger zijn er mer:r geweest. De joodse gemeentein Bukfrara is een oude, niet-Ilcbreeuws sprekendegroep, die nu in aantal sterk is verminderd. Wie van hen het kon betalen is naar Isra6l of de VS vertrokken. Bij antiekhandelaarszijn veel boeken in het Hebreeuwste krijgen, meestal uitgegevenin Odessaof Warschau,duidelijk restenvanjoodse inboedels.Ik heb daarvan niets gekocht, terr eerste omdat ik niet kan beoordelenof de Leidse bibliotheek zulke werken al heeft, ten tweede omdat de prijzen buitcnsporig hoog zijn, cn tertslotte orndat de staat waarin cle boeken verkeren meestalheel slecht is. In de synagogenzelf waren er) behalve Thorarollen, vooral moderne, in Isra6l gedrukte boekcn. Van de binnen- cn buitenzijdc van de synagogenheb ik wat foto's gemaakt, omdat ik toch het gevoel kreeg dat het joodse levcn in Ilukhara op den duur een aflopendezaak is. In Bukhara had ik het plezier te logeren in het achttiende-eeuwse c o m p l e xv a n M u b i n j o n , m i d d c n i n d e i o o d s e w i j k .
Op alle trajecten heb ik met taxi's of huurauto's met chauffeur gereisd,de kosten waarvan ik soms met reisgenotendeelde. Ik heb op die tochten veel architectuuren inscriptiesgedocumenteerd. l)e inscripties kan ik ooit nog wel eens als tentamenopgaven voor studenten voor het vak Arabischc paleografiegebruiken, en de inscripties boven de deuren van de studentenverblijvenin de m,adrasa(school)van Ulugh Beg in Samarkandheb ik allemaal gefotografeercl,en ook ter plekke ontcijferd, onrdat ik, terwrjl ik zo door het cornplex liep, opeens de ingeving kreeg dat de opschriften in combinatie rnet elkaar misschieneen soort les-of leerprogramma vormdcn. ln de Leidse bibliotheek rvil ik proberen de iitcraire bron, of bronnen, vart deze reeks van ongeveervijftig inscripties over wetenschapen haar beoefenarente vinden. Dat past weer mooi in mijn researchproject bij de onderzoeksschool CNWS, Muslim sr:holarship. Na mijn terugkeer in Tashkent vanuit Khiva heb ik nog een korte expeditie ondernomennaar het mausoleum in Langar, een dorp in de bergen ten zuiden van Samarkand en Shahresabz. Daar bevindt zich naar verluiddeeen zeeroud Koran-handschrift. I{et betrof }ret mausoleunl van Ilazrat Ab[ Hasan ibn Sheikh Muhammad Sddiq, een heilige die, blijkens de inscriptie op ziin g r a f s t e e n ,w a s g e s t o r v e ni n 8 9 9 / 1 4 9 3 4 . llet mausoleum ligt op de top van een heuvel op een adembenemend mooie locatie. Onder de koepelliggen ook de zoon van de heilige, ziin kleinzoon en nog wat anderebeiangriike personages, onder wie 66n vrouw. Honderden vereerdersvan de heilige zijn rond het complex begraven. De Koran in kwestie moet in de vijftiende eeuw al als zeer oud en waardevolziin beschouwd,en zou, volgens traditie, afkomstig ziin uit het bezit van afstarnmelingen van Sheikh Ahmad Yasavi,een zeerinvloedrijke'l'urkseCentraalAziatische soefi die eind elfde, begin twaalfde et:uw leefde. In Langar heb ik de bewuste Koran inderdaad aangetroffen.Ik kon met behulp van een Tadjik informant het vcrtrouwen winnen van de bewaarder van de heilige plaats, de tmam-khallb van Langar, en ik heb het Koranfragment kunnen fotograferen. Het was meer dan duizend jaar oud, dat kon ik zo wel zien. De aanwezigheid van dit heiligeboek verhoogt de aantrekkingskrachtvan het rrrau-
10
1l
heb bezocht, bijvoorbeeld het complex van Zengi Ata en Anbar Bibi. Dat levert in dezestreken altiid zegenop en je raakt gauw met andere pelgrims in gesprek. Ook bracht ik een bezoek aan de bibliotheek bij het kantoor van de mufti, waar de beroemde Koran van Tashkent wordt bewaard. In het tweedeweekendvarr mijn vcrblijf bracht ik een bezoek aan de Irerghana-vallei,in het oosten. Daar bezocht ik met name Kokand (met dc best bevoorboekhandelin de hele republiek), Marghirade en georganiseerde lan en Andijan. Later maakte ik rrog cen tocht van negen dagen naar Sarnarkand,vandaar door naar Bukhara en daarna nog verder, naar het geheimzinnigeKhiva, gelegenin de noordwestelijke provincie Khorazm, waarover ik van mijn vroegere hoogleraar Perzisch, Karl Jahn, zo veel had gehoord en dat mij al dertig jaar lang fascineerde. Na een korte excursie naar Karakalpakstan, waar ik nog het mausoleum van de heilige Sheikh lJways heb bezocht, ben ik terug naar'Iashkent gevlogen.
soleurnvoor pelgrirns. Vroegerwerden voornamedoden begraven met een blad uit deze perkamenten Koran. Op de Dag van de Opstanding is dat waarschijnlijk het beste artikel om bij je te hr:bben. Nu waren er nog veertien bladcn over van groot formaat (50 x 30 crn), waarop het einde van sura 5 en het begin van sura 6 tc vinderr is, en wat illuminatiewerk bij de sura-titel tselangrijk is dat nu opnamen gemaakt zijn van het handschrift, en dat d i t s t u k , d a t n o g n i e t i n d e l i t e r a t u u r b e k e n dw a s , b e s t u d e e r d kan worden in samenhangmet andere, dergclijkestukken, ondcr rneer met vergelijkbarefragmenten in de Leidse collectie. Irr Shahresabzheb ik verschillendeparticuliere bibliotheken bezocht, oncler andere die van Molla Tursun, die handschriften en oude drukken verzamelten een groot netlverk van leveranciers hceft, en die van de gastvrije Djoerat Khan. In die verzarnelingcn heb ik mijzelf een indruk gevormd van wat een Oezbeekse erudiet honderdjaar geledenzo in zijn boekenkistenkon hebben. Dat ziin boeken van een totaal verschillendeinhoud en een geheel ander uiterlijk dan het hedendaagseOezbeekseboek. En van deze particuliere collectiesis verre van prode geschiederris bleemloos. In de comrnunistischetijd, en vooral in de jaren 20 en 30, kon het bezit van boekenin Arabisch schrift, dus van religieuzewerken, tot zeerernstigesanctiesleidcn voor de eigenaren. Veel verzamelaarshebben hun boeken claarornvernietigd, of heel gocd verstopt. De bibliotheek van de dichter Rawnaqr, van wie mijn gastheerDjoerat Xhan uit Shahresabzaangctrouwdefamilie was, heeft het communistischegcvaar overleefd doordat de eigenarende boeken in een droge put hadden verborgen. Maar droge puttcn bli.jvenniet altijd droog, en op sommigeboekerizijn dergevolgenvan waterschadeduidelijk zichtbaar. L)e verza.rnelingbestaat, bchalve uit ongeveer vijftig handschriften, voornzrmerlijkuit getrithografceldeboekcn. In cle negt:ntiendeeeuw is het lithograferen:rls rniddel van boekproductie vooral in Iudia enornl populair geworden. Het uitgevershuisNawal Kishor mct vestigingcnin Oawnporeen Lucknow is bcroemd geworden orn zi.jn talriike hoogwaardigeiithographischc edities van wcrherr uit, de (lndo)-Perzischeliteratuur err van Arabischt a l i g e l e e r b o c k c n .I ) e a a n w e z i g h e i vda n t a l v a n w e r k c n u i t I n d i a ,
l2
dat eigenlijk niet zo ver van Ccntraal-Azi6 af ltgt, in de collectie van l)joerat Khan mag dan ook geen verwonderingwekken. Een ander belangriik centrum van islarnitischepubiicaties is Kazan, nu dc hoofdstad van de autonome republiek Tatarstan. Al voor de oprichting van de universiteit van Kazan in 1804 was de stad ecn centrum voor oriijntalistischeen islamitische publi'Iurkse caties, vooral op het gebied van Arabische, Perzischeen letterkundc en geschiedenis.Dit zijn geen lithografischeedities, maar typografische.VcrscheideneArabische en tweetaligeuitgaven van dc Koran komen uit Kazan, cn in Oezbekistanziin het de hcrdrukken van clezeKazan-editiesvan de Koran die nu overal verkocht worden. Zulke editics, en niet alleen Korans, waren ook in de bibliotheek van D.ioeratKhan tc vinden. En natuurlijk waren er veel lithografischecdities uit Centraal-Lzle zclf. Tashkent was een ccntrum waar verscheidcneRussischeuiLge'l'urkse vers v66r de revolutir: edities van Arabische, l)erzischeen klassiekenuitbrachten, rnaar ook Samarkand,Bukhara, Khiva en Kokand worden in de irrtpressaof de colofonsvermeld als plaats van uitgave. Al met al levert dit een zeer gevarieerdbeeld op, en men kan gerust zeggendat ook wat betreft de boek- en schriftcultuur Oezbekistanop cen kruising van vele invloeden en culturert iigt. lk kan niet nalaten een paar van de ongcveer tweehonderd boeken die ik in D.joerat Khans beide boekenkisternaantrof mct name te noernen)hier door mii gerangschiktnaar plaats en jaar van uitgave. BoNrs,{v: 1 3 1 4 / 1 8 9 67 : S a l a t - tM a s " u d z ; BuxsaR.q: l324l1906 7: De Sharh van Qadr M. Rahrm tlan Bukhari; 1 3 2 5 1 1 9 0 78 : G a n g - zF a t a w t w a - M u k h l a s a r a t ; 1329ll9l,1 : Magmf'a met verschillendepo6tischeen divinatorische teksten:
lr)
Bur,.Lq: 1300/1882 3 : al-I-atawzal-I(hayriyy a (typografie); Car,curra: I272I 1856: Sharh Tanuir al-Absar'(typografie); C.q,wlrpoRo: 1 3 1 7 / 1 8 9 9 i 9 0 0 : D e S z r a g z y y ah,e t z e e rw i j d v e r b r e i d ew e r k o v e r islarnitischerfrecht; J322119045: Ta'rzkh-i Tabari (de Perzischevertaling van deze kroniekdoor Bal"amr); I s r . q . N g u t( I s t A i u n u l , D o n - r S o ' A t o r ) :
1323/1905-6: I(ulliyat-i Gami, rne| ook zijn werk Y[suf u Zulaykha; 1 3 2 5 / 7 9 0 7: N a z m - i ' A q a ' i d , e e n t h e o l o g i s c hl e e r d i c h t ; 1 3 2 8 / 1 9 1 0 : M u k h l a s a r a l - W ' i q a y a ,m e t i n t e r l i n e a i r eP e r z i s c h c vertaling van dit werk over islarnitischrecht, 1 3 3 0 / 1 9 1 2 : M a g m u ' a r n e t M u r a d a l - " A r i f i n , R i s a l a - y iA n f a s - i I,{afisaen Rzsala-ytKhutaga'Ali Ratani; 1331/1913: I(ulliyyat-i I!aiir, gevolgd door een verhandeling Mun.takhabal-Akhbar; over vorstengenealogiei:n, oa r rrri: 1 9 1 5 : N a f a h aot l - 1 ,n/ s , l c - , d 1 3 3 5l l 9 I 7 : G u l d a s h l - ih u r r i y y a t ,e e n b l o e r n l e z i n gv a n r e v o l u t i o rraire po6zie door Mrr Azam Mrr Sultanov;
1896: Maulawz-gi Sharifayn 1898: Targuma-yi Shaht br-Itawa'id-i Tarallub-t Yisufr,, een Turkse vertaling van een oorsprorrkeiijkPerzischwerk over geneeskundc; 1898: ",4qa'id-i lt{asat'iyya, rrretde cornmentaarvan Siyalkuti;
Op mijn tocht door Oezbekistanwas ik ook in het verwerven van textiel geinteresseerd,zowel modern als antiek. Op foto's van straatbeelden van vri6r 1917 had ik mensetrgeziett die gekleed waren in prachtigc Ccntraal-Aziatischezijden ikat-stoflen, en nog niet zo lang gt:ledenwas er een zaai vol van te bewonderen in de tentoonstelling over de Zijderoute in het Museum voor Volkenkunde in ll,otterdam. Ik had geen idee of ik zulke stukken tegen zou kornen en rnisschienzou kunncn kopen voor mijn eigen verzameling. I)at is gelukt, misschienniet de allermooiste die je in de coffee-tableboekenover Oezbekistan mr.rseumstukken ziet afgebeeld,maar toch een leuke collectievan grote gevarieerdheid. Er wordt nog steedsmet de hand gewevenen ik heb traditionele weefgetouwenin Kokand en Bukhara in werking gezien. Het verschil met de Indonesischeikats is dat daar de inslag van te voren is gekleurd, terwijl bij de Centraal-Aziatischeikats de s c h e r i n gi s v o o r g e k l e u r d . O o k h e b i k , t o e n i k t o c h b e z i g w a s , veel voorbeeldenvan moderne zijde gekocht, in couponsvan telkens een paar meter, irr lengteswaarvan rnij verzekerdwerd dat die voldoende waren om er een kledingstuk van te maken. Met name in Bukhara, Kokand en Tashkent is nog veel antieke zijde te krijgen. Moderne zijde vind je vooral in Marghilan, in de Ferghana-vallei,waar ook nu nog het centrum van de Oezbeekse zijde-industrie is. De moderne zijde wordt nu meestal niet meer volgens het ikat-pror:6d6geweven,maar de ikat-achtige patro-
T4
15
, e t d c g l o s s ed a a r o p ' U m d a t z o n < l e rd a t u m : S h a r h a l - W z q a g am al-Rt'aya; zonder datum: Glosse op cle Sharh al-'Aqa'id, een theologisch werk door al-Fadil al-'Isam; K.,lZa.N: l 3 l 7 1 1 9 0 2 :S h a r h M u k h l a s a r a l - W t r 1 a y a , 2d e l e n ; o n g e d a t e e r d 'G . uz' al-Qur'an; o n g e d a t e e r de: e n c o l l e c t i ek h u t b a ' s ,p r e k e n ,b e s c h a d i g d ; 'I'afstr ongedateerd: nlet hashiya,incornpleeten beschadigd; Lr;cxrsow: 1872: Gamz" al-Rumuz,over islamitisch recht; 129011873:al-Hisn al-Haszn,een gebedenboekgeordendvolgens de dagen vatt tl,' wt'ck;
1 3 2 0 / 1 9 0 23 : S h a r h a l - W z q a y am , e t d e g l o s s e' U m d a t a l - R i ' a y a T . tS t t X P N r :
nen worden eenvoudigop de machinaal gewevenstof gedrukt. Je ziet veel vrouwen en meisjes in deze moderne bedrukte stoffen lopen. Naast de zijden stukken heb ik ook nog wat katoenen stoffen meegebracht,gewoon ornd:rt ik die rrooi gewevenvond. Ja, verzamelenis een ziekte, en zalig ztjn zi:1die er aan lijden! Overal waar ik kwam heb ik boekhandelsbezocht. Dat was vroeger al in oostbloklandenvaak een probleem, en in Oezbekistan nog steeds. De schappenin de meestewinkels zijn gewoon lceg, of er staan grote voorraden artikelen in waaraan niemand bchoefteheeft. Deze zegeningenvan de communistischeplaneconomie zijn in Oezbckistannog allemaal te zien. De talloze boekhandels die ik heb bczocht boden vrijwel altiid dezelfdeaanblik: een klein assortiment van enig belang, en verder een hoop romrnel. In de winkels was altijd een tweedeling,een grote afdeling Russischeboeken,van het genre dat wir het publieksboekzouden noemen)vooral met Russischevertalingenvan moderne thrillers, encyclopedie6n,of met die eindelozereeksenvan verzameldewerkerr van de ltussischeklassieken. Br zijn meestal aparte vakken rnet Oezbeeks-taligelitcratuur. Ik had besloten om alleen teksten in het Oezbek en Tadjik tc kopen, en eventueeleen enkele studic in het Russischover een oriiintalistischonderwt:rp. Alle boekhandelswaren, zoalsgezegd,krap voorzien)maar hun assortiment verschildevan zaak tot zaak enorm. Vandaar dat ik uit elke winkel wel met een stapel druklverk kwam. Al gauw begreep ik dat ik gewoon alle boekharrdels,of minstens zo veel mogelijk, moest bezoeken,wilde ik een indruk krijgen wat voor boeken irr omloop waren. Een gecoiirdineerdeboekdistributie ontbreekt kenneliik geheel.Boekenvan v66r 1991heb ik nauwelijkste koop gezien. Ook werken in hct Arabisch trof ik aan, rnaar dat was rneestal niet in de reguliere boekhandel. Sinclsde onafhankeliikheid is de islarn weer overal toegestaanen zelfs opgebloeid, en bij de boekenstalletjesop straat, op de grotc opcnluchtntarkten zoals 'I'ashkent, en in de buurt v:rrt beroemde moskeeiJn, Chorsu in scholenen graven is de productie uit dit circuit volop te verkrijgen. I)eze categorie vzrnvaak zeer primitief geproduceerdepublicaties onttrekt zich aan iedere bibliografischecontrole, heeft
nooit een ISBN en gaat, als islarnitisch gebruiksboek, vaak in korte tiid weer verloren. IIet zijn vaak efemerepublicaties. Ik acht het van belang om juist zulke marginale boekjeste verzamelen, omdat die beter dan enige andere categorieeen directe blik van een gunnen in wat er orngaat in de islamitischegerneenschap bepaalde streek en in een bepaalde periode. Ik verzamei zulke triviale publicaties al rneer dan tien iaar, op rnijn reizen van Marokko tot ver in Oost-Indonesi6.Hct is alleenjamrner dat de in Nederlandscwetenschappeliikebibliotheken verplicht opgelegde onderwerpsontsluiting(en)ten enenmaleongeschiktzijn om zulk matcriaal zo te beschrijven dat het daarna nog in de collectie terug te vinden is. Maar de nu gepresenteerdeOezbcekseoogst bestaat niet zrlleen maar uit efenrerewerkies uit het grijze circuit. De paar honderd boeken die ik heb rreegebrachtzijn door Arnoud Vroliik kort beschrcvenin het laatst,ehoofdstuk van dezepublicatie. Een paar genresvallen daarbij op.
16
l7
-
Werken over Timur Lenk. In Oezbekistanwordt hij Amrr Timur genoemd, de gcduchte Mongoolseveroveraardie Damascus nog heeft verwoest in 1401. Oezbeeksegeleerdenheb ik er prat op horen gaan dat Oezbekistan de wereldleideris gemeten nailr het aantal Timur-studies dat elk jaar wordt gepubliceerd. De: 'livre de chevet' zijn van de door Tintur opgesteldeWet zou het Oezbeeksepresident Islam Karimov. Werken over Babur. Zahtr al-Dtn Babur, die geboren is in Andijan, waar een protserig monumcnt voor hcm staat, was in 1504 rraar Kabul en vandaar naar Delhi getrokken en werd de eerste Moghul heerserover India. ln Oezbekistanwordt hij nu beschouwd als een Oezbek die het in het buitenland gemaakt heeft. Ook aan zijn leven en daden zijn de laatste tijd talrijke studies gewijd. Kronieken in proza en po6zievan brjLocale geschiedenissen. voorbeeld Kokand, Bukhara, Samarkand,Khorazm en Ferghana. - Wetenschapsgeschiedenis. In dit genrezijn vooral boekenover 'I'imurs kleinzoon, de astronoom Ulugh Beg, te vinden.
- - W e r k e nv a n M r r ' A l i S l i i r N a v a ' r . D e z eg e l e e r d ev i z i e r ( 1 4 4 1 1501) van Sultan Husayn Bayqara is Oezbekistansnationale klassieke po6et geworden. Hij dichtte zowel in het Chaghatay'Iurks als in het Perzisch,en dat maakt hern bii uitstek geschikt om in de gecompliceerdetaalsituatie van Oezbekistan als rolmodel te dienen. Oezbeeksetaalkunde. Woordenboekcn, grammatica's, zelfs een exemplaar van wat kan worden besc.houwdals het Oezbeekso g r o e n eb o e k j e . -- Duropeseliteratuur in Oezbek vertaling. Een versie vari f)cfoe's Robinson Crusot:. Kunst. Onder rneer een glossariummet termen uit de traditionele architectuur, tekst,enen muzieknotaties uit dc veelzijde muziekgeschiedenisvan Oezbekistan, en werken over moderne Oezbeekseschilder- en miniatuurkunst.
I(alarn-i iarif. Il.eprint Moskou-Leningrad 1990 van de editie v e r t a l i n gd o o r T . S . K a z a n 1 9 0 7 . A r a b i s c h etekst nret R.ussische Sablukov.
l8
Islam. De Arabische tekst van de Koran (meestal nadrukken van de verscheideneedities uit Kazarr), cen rnoderne Oezbeekse vertaling, kortere bundelingen van verscheidenesura's, en natuurlijk tal van kleinere, sorns tweetaligeedities van Suntl Yastn, die overal in dc islarnitischewereld als amulet worden verkocht. Verder werken over koranwetenschappen, in het bijzonder over reciet en exegesc.Ook nog diverse werken over de Profetische traditie, bijvoorbeeld collectiesvan 1001 hadzlh, berichten over de woorden en daden van dr: ['rof'eet Muhammad in het Arabisch rnet Oezbeeksevertaling. Oezbeeksevertalingen van de grote canonieketraditieverzamelingen,zoals van al-Bukharr, worden in afleveringengepubliceerd. Een belangrijk deel van de islamitische publicaties behandelt gebed en gebeden. Na:rst talloze handleidingen voor het verrichten van het rituele gebed, kennelijk geen overbodigeluxe in een land dat nog rnaar net op het punt staat om de islam weer te ontdekken, zijn ook overal verzamelingenmet korte gebedente koop. Ik vond nog een Oezbeekse mawlid, gebaseerdop de zeer verbreide Mawlid al-Nabt van al-Barzan$r. Deze wordt zowel in edities in het Cyrillische als in het Arabische schrift verkocht, en beide zijn voor de
l9
.!J, r, i.-
dUl 'o:a .1:all 6l .-l'-l'
t!/!l
'' -
vtcJroMHyPI4#fi t :) L r-) IYI t I tJ i" [
*l1.'.ll*ttu,-t-ilffiiffitr
E
IIl y ryurtunz
fr
" G s*e-.1-)["* (z'-&7' V--'
l-]
*'
ilao:tluda
T E ) K A M K O P , ' I 1 4_K TyMAH 6ofinfiK
t\\)'.u.k t reru.d.x pau&, tridri
.u
nritux
\arn lt.trrr
'&ncmH HrrncoiHirrz r.raHr.pjr.
',
Ey
ryqnHkr€:,Mi,#ti:n
Mrxnar.rtrxHrilrr to$p \ap 6trp corala 6rrai o{i,rok!
rapans trsu rax6rproDrtr!
r.pr| u.pxona
trlnuo!
afr\,nr(d
ra rara
\aM r.rarropdrrr topanr
raptr,fl
\yruH! 4t\0
nrnmM6aphrus
ryiqri
u.B@
Mlr3uilai
n.'o'La,
rar{h{H3na: Aoilo hdxHr \rM.HH4d.nrynap'. ler.il M{n
\aincr hirtop
ruuo\l
ca,lra,rlo\!
q.r',
.,14\.r
6trnrrax. ton.
rc{opHqarr ofiH so{Marap, \,nvcr u,pxo m r..r{ \Hruaa,n ctraprn rin" aran (Hnrax \orna sro'i ranr6trra r.id \ard 6eparxrax ophr+,!H Frru,na +ao,1rri 6irar, 9&rxcmH nioFcktsrH' rosrrHn @ons,rua r,x ry6mH irrapn(iap
")i rrra 4'on!r rtFrr.nH. llryuan 6i,(ana. ^oHo 'Epnafl raivxrrHrHr snr6 on.ar \ail caH:6 or" n..rH Gpacrra aMar {HiH6, rofir.d xrrd tsu!'ap{rtr srot \n.6 rara6r u torp rapliHi'. raid htcorr[ri 6.panHr.H 4o,ur a ianp r\coHnatr yHH ir ry'x.rrrar ua6na.nap rK6xH,, lxrra
ru,.rtru
;innapeH!
ryrra
(u.t, i Xu1ul'uu, .\t q udK ili\ttuPKu. ut(tummu, 6yrur a.rtoq i).\ut,uiuptrt:t". : (tu\aa'o:
nrdravtupnvrl xyi{napx,
Iatr
Mv\rvvas raFnap{,
\ap
(aiirnro\r 6'p
Myia@ap
xou[NorFk
ci3
urarrrrrrru
amrv
Ba {trxMarnapx
MycynMouiap
orrl
i
yryil
:
.ii]1ti.111.11i1..... .......l::::i:r::.::):::lr:....i
ioaH"6
YI]IEY {ar
Leidse bibliotheek verworven. Ook publiczrticsvan dc Naqshbandiyya broederschap,de belangrijkste lariqa in Centraal-Azi6en Noord-India, zijn bij stalletjr:sop straat en bij mausoleate koop. Werken over droomuitleg, betoveringenen toekomstvoorspelling (/a/) behorcn evenzeerin een wetenschappelijkebibliotheek te zi.jn, en oclk over deze ondcrwcrpen zijn verscheidenetitels ]rinnengehaald. Het aanbod van lcerboekenvoor het Arabisch was een verrassing. Opeens bliikcn dc clemcntaire grammatica's uit de periode van voor de revolutie weer populair te zijn. Dat deze werken op dc rnarkt zijn, en in groten getale, betekent dat er een groeiende vraag n:rar kennis van het Arabisch, dus van het islamitische erfgoed,is. Heiligenlevensvan Baha' al-Drn Naqshband, van Zengi Ata en andererrzijn vaak te krijgen bij boekverkopers die zich bij hun gravcn hebben opgesteld en zo de talrijke pelgrirns van een passendzrandenkenvoorzien.
C OH/!A:
Yi&rKrok
a6nrra6{ \ori ra laprMor \orn rtomr rarpH6anx
xauryn MacxH ra6iamapxtrHr iruruanHBH \u.6rerdH 6D.h !(m!an rrillur'x Ba xorrr8rn *rrap|ilH' .rn.6r.pn orn6 ^iEtic{i. \oryi 6opknHutrtrn Hmpar ararnir rrrap 016 tuprou,n.r. ftepHMftnarx
N,x rxoprrr3HnHr 6y rlnprk xr.ri\raN,rau, to$p ,trmonnurnraia6tupH naraxrrsxr Srorrer riFan'lHrJ rpruuornnrHra i,rrr .ax?F &!.M. ^e'zr yMtrd.xr1
uJlMy hPooH ilyPll TAPATII6
HtKO\
t\rr\d
\\uah
tuN,1tlr,
nn,ue
\rilu.
\nbpb4 turor
6y.'
MAPOCnMX
r''
il.\rtu tun\'u,
\\\rr t.iiltu
\.iur iiu,d
nr\ufu\
(Ilrlt(rM aauoA t al6lcnAilnx(
xruaaiio\.
turhrrrn
\.\r niuannt tu nrrd!\hu
"e"@{&>r.Islom nuri. Officieelorgaan van de Oezbeeksemoslimorganisatie Tashkent. oktober 1997.
20
K a a r t e n . I k h e b g e e n r e c e n t g e p u b l i c c e r d cs t a d s p l a t t c g r o n den gevondenrmaar wel dc nog in Moskou gedrukte kaarten van Bukhara, Khiva, Kokand, Samarkand en Tashkent. Veel straten heten nu niet meer naa,r coryfee6nrrit de cornmunistischeperiode, en dat rnaakt de kaarten tegelijk praktisch onbruikbaar en historisch waardevol. Daarnaast werden zoveelmogelijk provinciekaarten en natiortale kaarten gekocht. 'fashkent (Russischof Oezbek) Kranten. Van veel krantcn in werd een exemplaar gekocht, net als in Bukhara. Dat laatste biedt nieuws in drie talen, namelijk ook nog in het Tadjik. Diverse krantenpublicaties van een exclusief islamitisch karakter werden aangeschaft. Materiijle cultuur. Varr anthropologischbelang is een collectie werken over aspecten van het dagelijks leven: kookboeken,geschiedenisvan de thee, de inrichting van het huis, erotica (vertalingen van Arabische en Perzischeklassieken,maar ook locaal gevooral over schrevenwerkcn), en werken over volksgeneeskunde, de geneeskundigewerking van planten. Los van het feit dat het van belang is dat de Leidse collectie wordt uitgebreid met dezc nieuwe boeken uit een zojuist onaf-
)1
hankeli.jkgeworden land, wil ik rnet deze rnzrniervan aankopen ook aantonen dat periodiekelocale aanschalde enige manier is orn aan dit soort boeken te komen. Mijn collega en co-auteur Arnoud Vrolijk doet dat voot wat bctreft dr: rnoderne aanschaf uit Egypte en de Arabischewereld nu al tien jaar door zijn bezoeken aan de International Rookfair in Cairo. Ook dat levert, op den duur, collectiesop die door gcen instelling ter wereld worden gedvcnaard. De Oezbeekseboeken clie nu de collectie binnenkomen zouden via de rcguliere aanschafcircuitsniet aan de Leidse bibliotheek zijn aangeboden,nict in
2 Tentoonstelling
Ansichtkaarten 1. , fCollectte ansichtkaartenuan Buchara]. [Moskva]: Ministerstvo Sviazi,1981 1990 gepubliceerd door het Ministerie !f Een collectieansichtkaarten van Posterijen van de Sovjetunie: de Oezbeekse stad Buchara, met een mengsel van historische gebouwen, maar ook het Intourist hotel, het Paleis voor Cultuur en het monument van de Grote Vaderlandse Oorloe.
Historische foto's 2 . N . q . u n a x t nV, I T A L y , I ( h i u a . ( C a u q h ti n l i m e : g r e a tp h o l o g r a p h i c a r c h i u e s JR . , e a d i n gG : arnet, 1993 !f In dejarenzeventigvan de vorigeeeuwkwamende rijken van Buchara, Khiva en Samarkand onder Russische invloed. Deze foto's van de Khan van Khiva komen uit Russische wetenschappelijke archieven.
, r r A L y , B u k h a r a . ( C a u g h l i n l i m e : g r e a tp h o t o 3 . N . q . u \ a x r NV graphzcarchiues). Reading: Garnet, 1993 t[ Uit dezelfdeRussischearchievenkomen deze foto's van de grote Joodse gemeenschap in Buchara. Sedert de jaren tachtig is een groot deel van deze gemeenschap naar Israel of Amerika (New York) ge6migreerd.
Islarn 4 . H . l . x t u d o N , M A S ' u D A L ,I O s I n E o N S o e r r E o N t c t , t , B z z namoz ilqijmiz. ToSkent: Movarounnahr, 1996
22
z,'\
ISLAM ENI'MUSTAQILLIK' ( )r'zlrcckseboeken sinds cle onafhankelijkheid
Omslag: houtsnededoor E. Qutbiddinov, in'. Jurl i i q i d a j o n u man, door Normurod Narzullaev,Tashkent 1996.
l , r ' g ;I rr rr r r \ ' \ i ilrr r c l i ; r r r r r r r r l l i l r l i o ll r < ' r ' rl il t ' r I l i j l t s r r r r i r , < ' r s i tl c, ci ti ,< l e r r L c i r l t ' r rI 1 ) 1 ) , \
lft
ls
: .
.t.
ffi*aJJ3BBUS{*
-fu{&lffioBu;,
fr] ffi
ISLAM E}{'MUSTAQILLIK'
th
6)
ffi ffi
Oezbeekseboeken sinds de onafhankelijkheid
16
Jmffitu-lruJ* ffiffi f,ffift*xJu
tlfr
6)
ffi b)
ffi ffi {6 fl{1
Cutuloqus bij eerLtentoonstelling in de L ei,rlse IJniu ersit eitsbibli oth eek uan 22 tle.cem,ber 1997 tot 9 fr:bruari 1998 SAMENGESTDI,D DOOR JIN
JUST WITXAIT
EN AITNOT]D VROT-I:X
&)
W
&)
ffi ael {&
ffi
w ffi
ffi
W w eh) w ffi m ;&\ Omslag van Gulomuddin Akbarzoda, Ta'limi sonij, Tashkent 1993. De tekening geeft een nostalgischen geidealiseerdbeeld van (gemengd) onderwijs, in de stijl van een Timoeridische miniatuur.
Legatum Warnerianunr Bibliotheekder RijksuniversiteitLeidcn Leiden 1998
INHOT]D
l. Boeken kopen in Oczbekistan, doc.,rJan Jusl Wilkam, 2.
'l'entoonstelling,door Arnourl Vrolijk
3. 13ibliograficvan recentc Oezbeekseboeken, door Arnoud Vroltjk
lJindredactieKleine publicaties van de Lcidse lJniversiteitsbibliotheck:It. Breugelmans @ C o p y r i g h t 1 9 9 8 ,U n i v e r s i t e i t s b i b l i o t h e eLke i d e n p o s t b u s9 5 0 1 ,2 3 0 0 R A L e i d e n
r s s N0 9 2 1 - 9 2 9 3
7 23
:14
