Blij vieren door de machteloze kramp heen
Preek op 20 december 2015 in Agneskerk Goutum - Martha Kroes (Vierde Advent)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lezingen Profetenlezing: Micha 5:1–4a Evangelielezing: Lucas 1:57-80
Preek Gemeente van Jezus Christus. ‘Zal er ooit een dag van vrede, zal er ooit bevrijding zijn voor wie worden doodgezwegen, levenslang gebroken zijn? Zal er ooit een blijvend heden vol van goede vrede zijn waar geen pijn meer wordt geleden en het leven nieuw zal zijn?’ Deze indringende vragen klinken stamelend in een adventslied, lied 462. Ze passen bij de sfeer van bezinning in deze tijd van korte dagen en lange nachten. Maar ze dringen zich ook akelig actueel aan ons op. Nu. In een wereld die pikdonker is, boos en bang: terrorisme van IS, geweld in Geldermalsen. Is het ooit zo donker geweest? Zal er ooit…
Zo’n donkere wereld kan mensen verlammen en verwarren. Bij de jonge generatie, bij mijn kinderen zie ik soms dat zware gevoel van machteloosheid en boosheid over een wereld vol haat en geweld. Het brengt me terug bij mijn eigen tienerjaren. Ik herinner me dat er een grote hongersnood in Afrika was. Dat greep mij diep aan. Ik voelde het contrast met mijn eigen wereld van commerciële gezelligheid in aanloop naar de kerst. Daarom weigerde ik als zestienjarige tiener kerst te vieren. Een eenvoudig bordje boerenkoolstampot was wel genoeg, vond ik. Want hoe kon je nou kerst vieren als ergens anders op de wereld mensen dood gingen? Van het kerstmaal met kip en gestoofde peertjes heb ik mondjesmaat gegeten, het smaakte mij echt niet, hoezeer mijn moeder haar best er op had gedaan. Het blije van kerst kwam niet door mijn machteloze kramp heen. Ik kon niet vieren. Als ik het verhaal van Zacharias lees, valt me op dat hij ook weinig blij is. Hij is soms bijna afwezig. In de tempel doet hij gewetensvol zijn plicht als priester, maar het leven valt hem zwaar. Zacharias leeft in bezettingstijd, de wereld ziet er niet vrolijk uit. En hij draagt al zijn hele leven het verdriet van kinderloosheid met zich mee. Het lijkt of hij daardoor stil en in zichzelf gekeerd is geraakt. Zal er ooit…? Zacharias durft het eigenlijk niet meer te geloven. De geboorteaankondiging door de engel maakt Zacharias nog niet veel blijer. Hij zit gevangen in zijn machteloze verdriet en daar komt verwarring bij: zal er ooit toch…? Zacharias weet het nu helemaal niet meer. Hij is met stomheid geslagen. Het nieuws moet bij hem indalen. Negen maanden later wordt het beloofde kind geboren! Elisabet krijgt een zoon! Zij, haar buren, haar familie: allemaal ervaren ze dit als een groot wonder, een geschenk van God. Ze zijn blij, ze vieren feest. En de grote afwezige is… Zacharias. We horen niets van hem. Dan begint het besnijdenisfeest, hét feest waarbij de vader een grote rol speelt. Toch nemen de familie en buren het voortouw. Er komt kennelijk nog steeds weinig initiatief van Zacharias. Maar als er onenigheid over de naam van het kind ontstaat, gebeurt er iets. Tegen de traditie in wil Elisabet het kind niet vernoemen naar zijn vader. Het kind moet een naam krijgen die uitdrukt wat hij betekent voor zijn ouders: Johannes – God is genadig.
Dat is het moment dat het kwartje valt bij Zacharias. Hij hoort die naam klinken: Johannes, God is genadig. Die naam wordt hem toegeroepen, schudt hem wakker, haalt hem los uit de kramp van machteloosheid. Die naam lijkt te zeggen: Kom op, Zacharias, sta op, want God is dicht bij jou. In dit kind, in deze zoon is God genadig dicht bij jou. Zacharias hoort de naam in zijn oren, hij schrijft de naam voluit met zijn handen, hij leest het met zijn ogen en… spreekt hem jubelend uit met zijn mond: Johannes! God is genadig! Zacharias komt uít zichzelf, hij gaat open, en zo ontstaat ruimte voor de Geest. De familie en buren zíen het gebeuren, het raakt hen dat dit kind Zacharias zo compleet uit zijn schulp haalt, uit zijn zwaar mijmerende staat van inkeer. In beweging gezet door de Geest gaan de oude woorden over God, die de priester Zacharias kent als geen ander, opnieuw leven. Zacharias kent het verhaal over zijn volk, het volk Israël: lang geleden kwam het vrij uit Egypte. Daar in de woestijn was God genadig dicht bij de mensen. De geboorte van Johannes heeft Zacharias de nabijheid van God persoonlijk laten voelen. Door die ervaring heen ontdekt Zacharias de reikwijdte en kracht van Gods nabijheid. Wat hem zelf zo goed doet, zo sterk maakt en bevrijdt, dat jubelt Zacharias nu uit voor iedereen. Zijn loflied klinkt: Gods warme nabijheid in mensen werkt als een stralend licht uit de hemel. Het zal de weg van vrede op aarde helder verlichten voor alle mensen die leven in het donker en in de schaduw van de dood. En het is Zacharias’ zoon, met die betekenisvolle naam Johannes, God is genadig, die daarin een bijzondere taak zal hebben. Johannes zal als een profeet de mensen die zuchten onder de bezetting, wijzen naar die weg van vrede. Hij zal mensen open maken, uit de kramp van machteloosheid halen. Hij zal mensen in beweging zetten, hen aansporen om op eigen benen die weg van vrede te lopen. Die weg van vrede, die weg van licht, zal later zichtbaar worden in het leven van Jezus, dat andere kind dat geboren gaat worden. Een kind met een nog grotere naam: Jezus – God redt, God bevrijdt. God heeft niet eenmalig in het verleden mensen bevrijd, maar blijft mensen bevrijden. Dat is het toekomstperspectief dat Zacharias door de geboorte van zijn kind Johannes ineens helder voor zich ziet.
Als volgelingen van Jezus, als gemeente zijn we geroepen om te leven vanuit dat toekomstperspectief. Om net als Johannes elkaar en andere mensen te wijzen op de weg van vrede en licht. Om niet bij de pakken neer te zitten, niet te blijven hangen in de verlamming van de machteloosheid. Niet eeuwig te blijven mijmeren over hoe beroerd de wereld er uit ziet. Hoe slecht het ook gaat in de wereld, laten we blijven geloven dat het kán. Blijven vertrouwen dat God genadig nabij is, overal waar mensen vrije wezens worden. Dat is niet een kwestie van toveren. Dat werkt ook niet zo spectaculair als in Star Wars. Maar het gebéurt! Het gebeurt in kleine dingen, soms bijna onopgemerkt. Het gebeurt in oprechte daden van kleine mensen, die niet het Journaal en Nieuws.nu halen. Het gebeurt waar mensen elkaar in de ogen kijken. Een gezin in Leeuwarden kookt en eet met een vluchteling, en beide raken bevrijd. De vluchteling is niet langer een nummer met een etiket, zij krijgt een naam, een gezicht, mag eindelijk mens worden. Het gezin komt los uit het gevoel van machteloosheid en ervaart de verbindende warmte van een mens die eigenlijk niet zoveel anders is dan zij zelf. Jonge mensen gaan een tijdje naar Griekenland, naar de gebieden waar vluchtelingen in bootjes aanspoelen. Het lijkt een druppel op de gloeiende plaat. Maar ieder mens, ieder kind dat zij aan de vaste wal helpen, zet met hen de eerste stappen naar een leven in vrijheid. Vrijwilligers lopen in buurtprojecten mee met gezinnen die weinig hebben en bang zijn dat weinige kwijt te raken. Het luisteren naar elkaars verhaal maakt mensen sterker, haalt hen uit de kramp van een leven zonder toekomstperspectief. Het aanspreken van kinderen op hun talenten maakt in hen de kracht en motivatie wakker om een opleiding te doen. Er gebeurt zoveel, dat wij niet zien. Of dat wij misschien – net als Zacharias – niet zien als kleine wonderen van Gods bevrijdende kracht in mensen. Het is waar, we kunnen niet in ons eentje de wereld redden en dat hoeven we ook niet. Want God is er ook nog… Maar wij mensen zijn wel de enige handen en voeten die God heeft.
Daarom zijn wij als gemeente en als volgelingen van Jezus geroepen om ons op sleeptouw te laten nemen door de Geest. Om ieder op onze eigen plek, met onze eigen mogelijkheden kleine stappen te zetten op Gods weg van vrede en licht. Zal er ooit… Ja er zál ooit een dag van vrede, er zál ooit bevrijding zijn voor wie worden doodgezwegen, levenslang gebroken zijn. Want het adventslied gaat verder: ‘Zoals bomen mensen tonen dat er kracht tot groeien is, zal de zoon der mensen komen die de boom des levens is.’ Met die hoop, met dat vertrouwen, met die toekomstverwachting kunnen we opstaan uit de verlammende machteloosheid, en hebben we alle reden om blij en vrolijk het licht van kerst te vieren en te delen! Amen.
