blad. 15
April 2008
N i e u w s b r i e f
v a n
d e
v z w
K e m p e n s
L a n d s c h a p
Den Eik, de toegangspoort tot het domein de Merode Een woord vooraf
Sinds 8 maart jl. beschikt onze vereniging over een eigen taverne. Na twee intensieve jaren van restauratie werd op die dag afspanning ‘Den Eik’ officieel ingehuldigd door Vlaams minister-president Kris Peeters. Natuurlijk is Den Eik veel meer dan een taverne waar iets lekkers gegeten en/of gedronken kan worden. In deze hoeve hebben wij namelijk ook een bezoekerscentrum ondergebracht. Hier worden de bezoekers geïnformeerd over het domein de Merode. Daarmee is Den Eik geworden tot de toegangspoort tot het domein de Merode zoals we die bij aankoop van dit gebied voor ogen hadden. Deze realisatie kadert in ons streven om niet alleen het landschap voor het nageslacht te behouden, maar om dit vooral open te stellen voor het publiek, voor recreatieve doeleinden. Het Kempens land is er tenslotte voor bedoeld om er volop van te genieten. Den Eik is nu een strategisch gelegen uitvalsbasis voor iedereen die een wandeling, fiets- of ruitertocht wil maken in die schitterende Merodebossen. Niet voor niets luidt de slogan 'De Merode, prinsheerlijk platteland'
4
De 15 Kapellekens en de omliggende bossen kennen een lange traditie op recreatief gebied. Dankzij een grondige renovatie en een gedegen beheer, kan die nog decennia worden voortgezet.
6
De collectie stinsenplanten van de abdijsite Roosendael is beroemd in binnen- en buitenland. In het voorjaar staan deze ‘cultuurvolgers’ er op hun mooist bij.
8
Rollend, rijdend of vliegend, alle erfgoed krijgt vandaag de dag de bescherming die het verdient.
Gegarandeerd Kempens Landschap
Dit zijn de eigendommen van de vzw Kempens Landschap, aangekocht in het belang van het behoud van ons erfgoed, aangekocht voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken! Puin ruimen op De Keiheuvel Sinds de camping Keiheuvel als zonevreemd werd aangeduid, raakte die in verval en werd - zoals bij zulke sites wel meer het geval is - een echt stort. In 2005 kocht de vzw Kempens Landschap het terrein aan. Zoals u in Blad 8 (december 2005) al kon lezen, werden in een eerste fase de zinkassen in de bodem gesaneerd. Onlangs werd, in samenwerking met de gemeente Balen en de Vlaamse Landmaatschappij, ook de rest van het terrein opgeruimd. Alle ondergrondse en bovengrondse infrastructuur, zoals stookolietanks, leidingen en chalets, werd vakkundig verwijderd. Ruim 2.000 ton afval werd van het terrein gehaald. Daarmee is de weg vrijgemaakt voor de volgende fase: de inrichting van De Keiheuvel. Eind dit jaar zullen de werkzaamheden starten, waaronder het vellen van bomen, het aanleggen van wandel-, fiets- en ruiterpaden en van beplantingen.
Een eenzame kraan kijkt uit over de opgeruimde campingsite
‘Natuur in beeld’ Tegelijkertijd met de Merodehappening op 18 mei e.k. loopt in Den Eik een fototentoonstelling van natuurfotograaf Wouter Pattyn. De expositie kreeg de ondertitel ‘De wondere wereld van de natuur weerspiegeld in enkele beelden’ mee. Deze verwijst naar de fantastische beelden die freelance fotograaf Pattyn onder andere in Vlaanderen maakte.
nieuwsbrief april 2008 2
18 4 29 1 27 16 8 19 3 28 30 31 20 6 7 11 23 5 15 25 12 9 10 22 2 14 13 17 24 26 21
Merodehappening Op zondag 18 mei e.k. vindt in de omgeving van afspanning Den Eik en de abdij van Averbode een grote openluchthappening plaats die het plattelandsproject de Merode in de kijker zet. Vanaf 13.00 uur worden de bezoekers vergast op tal van avontuurlijke, smakelijke en leerrijke activiteiten. Zo zijn er geleide natuurwandelingen, fietstochten, abdijrondleidingen, informatiestands, workshops, een streekmarkt en de nodige randanimatie… Het voorlopige programma van de happening is alvast te vinden op www.demerodeonline.be
Meedenken over de bossen in de Merode Voor een aantal bossen in Westerlo, Herselt en Laakdal - waaronder de Beeltjens en Kwarekken in Westerlo - is een uitgebreid bosbeheerplan opgemaakt. Deze studie werd uitgevoerd in opdracht van het Agentschap Natuur en Bos, in samenwerking met vzw Kempens Landschap, provincie Antwerpen en de gemeente Westerlo. Over dit plan wordt een openbare consultatie gehouden. Tijdens het openbaar onderzoek (lopend van 1 mei tot 1 juni e.k.) ligt het beheerplan ter inzage in de gemeentehuizen van Westerlo en Herselt, alsook bij de provincie Antwerpen. Opmerkingen kunnen (schriftelijk) worden ingediend bij het Agentschap voor Natuur en Bos in Turnhout.
Restauratie en herbestemming kasteelruïne Verschillende van de monumenten op het voormalige abdijdomein van Roosendael (SintKatelijne-Waver) werden al gerestaureerd. Nu is de kasteelruïne aan de beurt. Midden april starten de werken. De restanten van de oude abdij (muren en gewelven) worden nu geconsolideerd, gedeeltelijk overdekt en herbestemd als vergader-, ontmoetings- en tentoonstellingsruimten. Deze fase geldt tevens als het begin van een herwaarderingscampagne voor het totale domein.
Aankoop gronden Laakvallei (Beerse) Recent verwierf onze vzw 6 ha valleigrond in de Laakvallei. Hiermee wordt een nieuw projectgebied aangesneden in de gemeente Beerse. Recreatief medegebruik zal een belangrijke plaats innemen bij de inrichtingsplannen. Vandaag de dag zijn de verworven percelen bebost met populieren. Omdat deze bomen in een zeer slechte conditie verkeren, zullen ze kortelings geveld worden om plaats te maken voor inheems loofhout. Speciale aandacht zal worden besteed aan soorten als wegedoorn en Gelderse roos.
Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar www.kempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze.
De vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. De hoofddoelstellingen van de landschapsvereniging zijn: de verwerving, de bescherming, de valorisatie en het gebeurlijk herstel van leefmilieu, landschap, natuuren cultuurpatrimonium in de provincie Antwerpen en in het bijzonder de instandhouding, het beheer, de ontsluiting en publieksgerichte openstelling van open monumenten in haar bezit. Momenteel heeft de vzw Kempens Landschap meer dan 546 ha in eigendom.
3 nieuwsbrief april 2008
Domein in de kijker – ‘De 15 Kapellekens’ (Mol) De kruisweg van Pater Helsen Het aankopen van kleinere domeinen naast of tussen reeds verworven gedeelten, kadert perfect in het streven om het Kempens landschap in zijn totaliteit te beschermen. De aankoop van de bossen palend aan de 15 Kapellekens in Mol is daar een prachtig voorbeeld van.
Inspirerende omgeving De omgeving van de 15 Kapellekens maakt deel uit van de Kempense duinengordel. Al vele decennia is dit gebied enorm geliefd bij recreanten die op zoek zijn naar rust en ontspanning. Maar ook kunstenaars lieten zich altijd graag inspireren door de omgeving en dan met name door de kruisweg in de bossen van Mol-Achterbos. Zo vestigde de Rotterdamse kunstschilder Jakob Smits zich al eind negentiende eeuw in Mol. Dirk Baksteen, eveneens Rotterdammer, zou vanaf het begin van de twintigste eeuw in diens atelier komen werken. De laatste is vooral bekend geworden vanwege zijn krachtige etsen, inderdaad, van het Kempens land.
De ‘kapel van de Heylige Kruysberg’ staat al vermeld op de Ferrariskaart van 1771-1778. Wellicht is die nog ouder, maar er zijn geen bronnen bekend over de oprichting ervan. Wel weten we dat in 1815 veertien kleine kapelletjes werden opgetrokken op weg naar de top van de Heilige Kruisberg, één voor iedere statie van de kruisweg. Ze werden gebouwd onder impuls van Pater Amandus Helsen uit Geel, destijds pastoor in het gehucht Achterbos, op een duinrug in de heide. Pas veel later werd dit gebied, net als veel van de Kempense heideen duingebieden overigens, aangeplant met dennenbomen. De kapelletjes stonden er dus veel eerder dan de bossen, hoe onwerkelijk dat vandaag de dag misschien ook mag lijken.
nieuwsbrief april 2008
4
Grondige opknapbeurt Om het typische karakter van de kruisweg en aanpalende bossen te bewaren, heeft de gemeente Mol die enkele jaren geleden compleet gerenoveerd en naar waarde hersteld. Alle kapelletjes ondergingen een grondige renovatie. Zo werden de karakteristieke klokgevels heropgebouwd en alle kapelletjes voorzien van een volledig nieuw leien dak. De beelden werden opnieuw geschilderd en de binneninrichting kreeg een opknapbeurt. Sinds de aankoop van het omliggend bos door onze vereniging, wordt ook dat nauwgezet beheerd. Onder andere werd de Amerikaanse vogelkers bestreden en werden op verschillende plaatsen dunningen uitgevoerd.
Het ‘Schilderspad’ is een schitterende wandelroute dwars door de bossen van Mol-Achterbos. De wandeling leidt onder andere langs de 15 Kapellekens en de graven van de kunstschilders Jakob Smits en Dirk Baksteen. Ook het Jakob Smitsmuseum ligt aan deze wandelroute. Hier zijn werken van tal van meesters uit de Molse Schildersschool te bewonderen. Voor meer informatie: Dienst voor toerisme van de gemeente Mol (
[email protected]).
Attractiever dan ooit In dit belevingsvolle gebied kon de recreant altijd al wel terecht. Zo liepen er bijvoorbeeld al verschillende fietsroutes die aansloten op het netwerk van de Antwerpse Kempen. Ook aan wandelpaden was geen gebrek. Maar dankzij de recente initiatieven om de vroegere uitstraling van de omgeving te herstellen, is De 15 Kapellekens nu attractiever dan ooit. Zelfs is er inmiddels een rolstoelvriendelijk dolomietpad langs de kapelletjes aangelegd om het gebied ook toegankelijk te maken voor de inwoners van de nabijgelegen instellingen.
Ligt het nu op onze weg om monumenten als kapelletjes te beschermen? Jazeker, zij maken tenslotte onmiskenbaar deel uit van het landschap. Het is ook niet de eerste keer dat onze vereniging zich engageert om dergelijke landschapselementen te bewaren. Eerder al verwierven wij de ‘Kalvarieberg’ in Geel-Oosterlo. Het zal ook niet de laatste zijn. Zo staat er binnenkort mogelijk een schenking van een wegkappelletje in Heist-op-den-Berg op het programma. Wordt vervolgd.
5 nieuwsbrief april 2008
Oog voor stinsenplanten Genieten van een voorjaarswandeling op Roosendael
Een natuurfotograaf aan het woord
De voormalige abdijsite Roosendael in Sint-Katelijne-Waver heeft een bijzonder indrukwekkende flora. Bekend is vooral de uitgebreide collectie stinsenplanten. Hier, op en tussen de muren en gewelven of wat daar nog van resteert, komen heel specifieke planten voor. Ooit werden die door de mens meegebracht of aangeplant op de losse, vruchtbare bodem van de site. De bodem hier is kalkrijk en werd vaak bemest. Op het parkdomein zijn bovendien voldoende schaduwrijke plekjes aanwezig. In dat milieu konden de zogenaamde stinsenplanten zich uitstekend ontwikkelden. Ze verwilderden, in de loop der eeuwen, en groeien en bloeien er vandaag de dag nog steeds. Vooral in het (vroege) voorjaar staan ze er op hun mooist bij. Ga er maar eens kijken!
sneeuwklokje
daslook (detail)
ook enkele van de Antwerpse domeinen in beeld te brengen. Al vrij snel bleek dat de vzw Kempens Landschap en ik een zelfde kijk hadden op het inzetten van kwalitatief hoogwaardig beeldmateriaal in het promoten van het landschap. Daarop ben ik gaan zoeken naar een modus om samen te werken.” “En nog steeds trek ik er regelmatig op uit om te fotograferen in de Antwerpse Kempen. Het geeft een enorme voldoening om op een dergelijke manier te kunnen, te mogen werken. Maar wat vooral telt, is het goede gevoel dat je op een voor alle partijen aantrekkelijke wijze de ‘feeling’ kan delen met wat je feitelijk wilt laten zien.”
groene ossetong
breed klokje
James van Leuven
De soorten stinsenplanten die u zoal op Roosendael kan aantreffen: trompetnarcis, sneeuwklokje, daslook, breed klokje, groene ossentong, groot glaskruid, gevlekte aronskelk en maarts viooltje.
De naam ‘stinsenplanten’ stamt uit het Fries en duidde oorspronkelijk op planten die goed bleken te gedijen op resten van ‘stinsen’, ofwel stenen huizen. Tegenwoordig worden er alle planten mee aangeduid die typisch zijn voor het samengaan van natuur en bebouwing of de restanten daarvan.
nieuwsbrief april 2008 6
De naam James van Leuven zou u moeten kennen. Al enige tijd werken wij met hem samen. Niet alleen verzorgde hij de fotografie voor ons jubileumboek 'Kempens Landschap, jij bent mijn mooiste landschap', ook voor de nieuwsbrieven levert hij regelmatig foto’s aan. Vanuit het Nederlandse Oirschot werkt hij al ruim twintig jaar als professioneel fotograaf. De laatste jaren heeft James zich meer en meer gericht op de natuur en onze leefomgeving. Zijn beeldmateriaal wordt afgenomen door diverse natuur(beschermings)organisaties, bedrijven en instanties. Zijn foto’s werden gepubliceerd in tal van magazines en boeken, waarvan hij er ook in eigen beheer heeft uitgegeven.
Dit najaar organiseert James van Leuven, in samenwerking met de vzw Kempens Landschap, een cursus natuurfotografie met als thema ‘Herfst in de Antwerpse Kempen’. Het theoretisch luik wordt gegeven in het bezoekerscentrum van de hoeve Den Eik. Daarna wordt de theorie in praktijk gebracht in de verschillende deelgebieden van de Merode. Inschrijven is mogelijk op www.jamesvanleuven.nl Let op: het aantal deelnemers is beperkt.
James van Leuven: “Met de vzw Kempens Landschap ben ik in contact gekomen tijdens de voorbereidingen van het vijfenzeventig jarig jubileum van de Stichting Brabants Landschap. In het licht van de samenwerking tussen de beide verenigingen, kreeg ik de opdracht om
7 nieuwsbrief april 2008
Alle erfgoed krijgt de bescherming die het verdient De term ‘erfgoed’ omvat meer dan natuur en landschap met gebouwen en opstallen. Zo heeft VCM-Contactforum voor Erfgoedverenigingen vzw zich de laatste jaren ook ingezet voor het rollend, rijdend en vliegend erfgoed in Vlaanderen. In 2006 werd een onderzoek afgerond naar de knelpunten in beheer, behoud, restauratie en ontsluiting van deze specifieke ‘roerende goederen’. De resultaten werden gebundeld in een brochure en gepresenteerd in een informatieve tentoonstelling. In navolging hiervan lanceerde VCM een eenmalige projectgroep voor restauratie- en herstelprojecten van antiek rollend, rijdend en vliegend materieel.
men- of oogstwagen uit Verrebroek (Oost-Vlaanderen) en een huifwagen uit Hannuit. Vanwege de aanzienlijke kosten die dit met zich mee zou brengen, konden zij tot op heden niet gerestaureerd worden. Nu, met ondersteuning vanuit VCM en de Vlaamse overheid, zal dat wel het geval kunnen zijn. De heringebruikname van de karren en wagens zal een grote meerwaarde betekenen voor de verdere uitbouw van Ter Speelbergen tot ontmoetingsplaats en heemkundig erf. Het doel is tenslotte om activiteiten te organiseren en te coördineren van culturele, educatieve en heemkundige aard. De plechtige inhuldiging van dit rollend materieel zal dan ook doorgaan tijdens de Open Monumentendag van 2009. Dan zullen bezoekers in onze historische wagens en karren een rondrit kunnen maken langs het Jozef Weynspad.
Met de aankoop van ‘Ter Speelbergen’ in Beerzel-Putte kocht de vzw Kempens Landschap destijds ook de twee karren en twee wagens. Deze stonden opgeslagen in ‘de Hollandse schuur’ en maken alle vier dus wezenlijk deel uit van de site. Het betreft een bakkar en een speelkar, beide uit Beerzel, een
nieuwsbrief april 2008 8
Word dan donateur… Neemt uw organisatie graag de verantwoordelijkheid op voor een natuurlijke leefomgeving in onze Kempen? Neem dan contact met ons op. In een korte presentatie geven we u graag meer informatie over de activiteiten van het Kempens Landschap en van de mogelijkheden om hieraan bij te dragen. ... of beschermer… Ook kunt u bijdragen als beschermer van het Kempens landschap. Neem dan een abonnement op ‘blad’, de drie maal per jaar verschijnende nieuwsbrief van onze vzw. Dat kost u slechts 7 euro per jaar. ... of ... Maak een fiscaal aftrekbare bijdrage over aan de vzw Kempens Landschap op rekening nummer 745-0143713-28. Voor giften op dit rekeningnummer ontvangt u - vanaf €30,- per kalenderjaar - een fiscaal attest. Een gift is onvoorwaardelijk en mag onder geen beding aan een tegenprestatie gekoppeld worden.
Abonnementen België/buitenland € 7,- per jaar. Abonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers.
Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Studiecentrum voor Kernernergie - Mol Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel BP Chembel - Geel NV Luyckx - Brecht IVEKA - Turnhout Belgoprocess - Dessel Umicore - Olen AGC Flat Glass Europe - Mol
Voelt u zich verantwoordelijk voor een natuurlijke leefomgeving in onze Kempen?
KPMG Fiduciaire - Brussel Nike - Laakdal Anitya Foundation - Waalwijk (NL) Vanhout nv - Geel Dexia - Brussel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Beaumont & Cie bvba - Schoten
blad is de drie maal per jaar verschijnende nieuwsbrief van de vzw Kempens Landschap. Verantwoordelijke uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 2580 Beerzel-Putte tel: 015 / 22.82.30 fax: 015 / 22.82.31 www.kempenslandschap.be
Fotografie: Kempens Landschap vzw, James Van Leuven, Roosendael vzw
