Bijtincidenten voorkomen middels een protocol
en kom r o vo l ten n oco t e o d i r p inc een Bijt s l de mid Inleiding
Het risico op een ongeval of vervelende ervaring tijdens (vrijwilligers)werk in het
æ Het maken van een risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) en het (half)jaarlijks herhalen
zich er in kunnen vinden, en moeten alle medewerkers/vrijwilligers de inhoud kennen.
daarvan. Uiteraard is het aanpakken van
geschakeld worden. Afhankelijk van de ernst kan deze bestaan uit het bellen van de hulpdiensten
verbeterpunten een cruciaal onderdeel van
Voor elk asiel is het cruciaal om een goede verzeke-
(112), het bezoeken van de huisarts of eerste
dit proces.
ring af te sluiten voor medewerkers en vrijwilligers.
hulp post. In elk vertrek van het asiel moeten de
æ Het faciliteren en bevorderen van goede communicatie over risico’s en preventieve
Wanneer er schade ontstaat door het werken met
noodnummers vermeld staan. Een waarschuwings-
de honden of door een bijtincident kan een schade-
systeem (noodknop/telefoon) in geval van nood is ook noodzakelijk.
asiel moet zo klein mogelijk gehouden
maatregelen tussen alle partijen die bij het
claim ingediend worden. Kosten van een kapot
worden. Wanneer zich onverhoopt toch
asiel betrokken zijn.
kledingstuk zijn vaak te behappen, maar de kosten
een (bijna)ongeval voordoet, is snel en
plaats, dan moet direct passende hulp geboden/in-
æ Het aanwijzen van een preventiemede-
van medische behandeling, van geestelijke hulp en
In ongeveer 85% van de gevallen van bijtwonden
adequaat handelen noodzakelijk. Zo wordt
werker en/of vertrouwenspersoon. Hierbij
van gedorven inkomen niet! Bespreek met mede-
is er sprake van potentiële ziekmakende bacteriën
eventuele emotionele/lichamelijke schade
kunnen risicovolle situaties gemeld worden.
werkers en vrijwilligers bij hun start in het asiel
in de wond. Een bezoek aan de huisarts voor ad-
zo veel mogelijk beperkt.
Bovendien kan men er terecht om na een
welke risico’s er zijn, welke maatregelen genomen
vies is dus altijd verstandig. Bij beperkte schade kan
(bijna) bijtincident te praten over de emoties
zijn om die risico’s beheersbaar te maken, wat van
de hulp bestaan uit: de wond goed laten uitbloe-
In dit document wordt het belang van een
die dit vaak met zich meebrengt.
bijtprotocol beschreven. In de eerste paragraaf wordt beschreven hoe (bijna) bijtincidenten zo veel mogelijk worden
Het opstellen van een bijtprotocol
hen wordt verwacht en waartoe zij al dan niet
den, de wond spoelen met water of fysiologische
verplicht zijn in het kader van risicobeperking.
zoutoplossing, de wond desinfecteren met een
Bespreek ook welke verzekeringen er zijn afge-
huiddesinfectans (betadine iodium oplossing (1: 10
sloten en wat daardoor gedekt wordt. Laat hen een
tot 1:20), de wond tijdelijk afdekken met een nat
voorkomen. In de tweede en derde
Ieder asiel moet een bijtprotocol hebben en zorgen
formulier tekenen waarop ze aangeven dat zij het
verband en de (huis)arts/eerste hulp raadplegen.
paragraaf worden tips gegeven voor het
dat deze bekend is bij medewerkers en vrijwilligers.
bijtprotocol en deze informatie gekregen hebben.
Denk eraan sieraden af te doen. Bij een ernstiger
opstellen van een bijtprotocol. In de vierde
Het protocol moet afgestemd zijn op de risico’s en
Een verplichte tetanusinjectie voor iedereen die
wond is het stelpen van het bloeden belangrijk
paragraaf wordt informatie gegeven over
situatie binnen dat asiel. Een bijtprotocol moet in
actief is op het asiel, kan een verstandige keuze zijn.
terwijl direct hulpdiensten worden ingeschakeld.
het herkennen van risicogedrag bij honden.
elk geval beschrijven:
In de vijfde en laatste paragraaf worden
æ Op welke wijze (bijna) bijtincidenten worden
Tips voor het opstellen van het bijtprotocol
wonden erge infecties kunnen optreden. Dat is een reden om ook bij beperkte schade toch de huisarts
Geef in het bijtprotocol duidelijke stappen aan. Een
te bezoeken. Met name bij diepe bijtwonden is er
suggesties gegeven voor het labellen van nieuw binnenkomende honden.
voorkomen. æ Hoe te handelen bij een bijtincident om fysieke schade te beperken. æ Hoe te handelen bij een (bijna) bijtincident
Voorkomen (bijna)bijtincidenten (Bijna)bijtincidenten worden voorkomen door:
æ Goede opleiding en training van vrijwilligers en medewerkers in het asiel. æ Het opzetten van protocollen en het maken van afspraken over het werk en het hanteren
2
om emotionele schade te beperken. æ Op welke wijze (nieuwe) medewerkers/
Het is belangrijk te beseffen dat incidenteel na bijt-
voorbeeld van de stappen staat hieronder. In het
risico op tetanus. Laat het slachtoffer bij de huisarts
geval van een bijna ongeval wordt stap 1 overge-
nakijken of de tetanusenting nog geldig is of dat er
slagen. Bedenk ook dat bij een (bijna) bijtincident
opnieuw ingeënt moet worden.
vrijwilligers van de nodige informatie worden
er misschien geef fysieke schade is, maar mogelijk
(Bron: GGD Utrecht nieuwsbrief voor huisartsen,
voorzien over het voorkomen van (bijna)
wel emotionele schade.
juli 2004, “de behandeling van bijtwonden”)
Stap 1 – hulp zoeken
Stap 2 - melden (bijna)ongeval
bijtincidenten en over het bijtprotocol. Het is verstandig om één iemand verantwoordelijk
van/omgaan met de honden. Dit is inclusief
te maken voor het opstellen, up-to-date houden en
Op een asiel moet altijd iemand aanwezig zijn met
Zodra passende hulp aan het slachtoffer is
de overdracht/melding van waargenomen
communiceren van het bijtprotocol. Uiteraard moet
een geldig EHBO-diploma. Deze persoon moet mak-
geboden, wordt de beheerder van het ongeval
risico(gedrag) bij de honden.
het bestuur het protocol goedkeuren, de beheerder
kelijk bereikbaar zijn bij nood. Vindt een bijtincident
op de hoogte gesteld. Deze informeert direct de 3
beheerder, dan informeert een van de aanwezige
Het herkennen van gedrag bij honden
iets niet. Ze proberen dat wat
medewerkers de voorzitter van het bestuur. Bij een
Hondengedrag is ingewikkeld. Er is veel te zien
ze niet willen te vermijden, zich
voorzitter van het bestuur. Betreft het ongeval de
Ontwijkende honden willen
bijna ongeval wordt de beheerder op de hoogte
en signalen die de hond afgeeft zijn soms kort en
er van terug te trekken of er
gesteld en informeert deze de voorzitter van het
daardoor makkelijk te missen. Iedereen die met
van weg te lopen.
bestuur.
honden werkt moet minimaal houdingen en spanningssignalen herkennen. Hieronder wordt hierop
Hijgen
Spanningssignalen
Stap 3 - registreren (bijna)ongeval
kort ingegaan. Dit maakt je geen expert, maar
Daarnaast zijn er bepaalde signalen die aangeven
Beheerder of voorzitter zorgen vervolgens voor
geeft wel inzicht in wat er te leren valt!
of een hond iets spannend vindt. Je vindt er hier-
registratie van het ongeval in het registratieformu-
De hond gaat plots hijgen terwijl hij niet moe of warm is.
onder een aantal op alfabetische volgorde. De lijst
lier ongevallen. Deze registratie vindt binnen twee
Houdingen
dagen na het (bijna) ongeval plaats.
Honden geven dingen aan door middel van geluid,
Stap 4 - nemen maatregelen om toekomstige ongevallen te voorkomen
stand van hun oren of staart iets over hun gemoedstoestand. Een hond kan
Binnen twee weken na het ongeval wordt bepaald
neutraal, angstig, dreigend of ont-
of, en zo ja, welke maatregelen noodzakelijk zijn
wijkend gedrag tonen.
is overigens niet compleet.
maar vooral door middel van hun lijf. Zo zegt de
Hoge geluiden
De hond maakt hoge geluiden als blaffen, janken, piepen.
om nieuwe (bijna) ongevallen te voorkomen en op welke termijn deze actief moeten zijn. Deze maat-
Neutrale honden hebben een
regelen worden naar medewerkers en vrijwilligers
zachte uitdrukking, zijn ontspannen
gecommuniceerd.
en hebben hun staart en oren zoals
Stap 5 - nazorg
in hun buurt is en niets gebeurd.
Bek aflikken of tongelen
‘Oversprong’ snuffelen
De tong van de hond komt kort uit zijn bek richting zijn neus, of hij likt zijn bek af.
De hond snuft kort en schijnbaar zonder doel op een plek.
ze deze ook hebben als er niemand Een (bijna) bijtincident kan emotionele schade geven. De gebeurtenis kan traumatisch zijn en
Angstige honden hebben
leiden tot angst. Maak afspraken in het protocol
een gespannen lijf en hun
over wie wanneer contact opneemt met het
oren en/of hun staart lager
slachtoffer en op welke wijze. Bij deze afspraak
dan anders.
Pootheffen
met het slachtoffer dient niet alleen gevraagd te worden naar het fysieke herstel, maar ook naar
Dreigende honden kunnen je
het emotionele herstel. Het contact dient dus ook
korter of langer strak aankijken.
plaats te vinden bij een bijna bijtincident! Verwijs
Ze kunnen positie kiezen en tus-
bij emotionele schade door naar de huisarts zodat
sen iets wat ze verdedigen en jou
in overleg met deze huisarts juiste psychische hulp
in gaan staan, maar ook wegkrui-
gezocht kan worden.
De hond zet zijn nek/rugharen op.
pen of ergens achter gaan staan. Soms hoor je grommen of zie je een lip optrekken. Dat hoeft niet.
4
Borstelen
De hond tilt een voorpoot op en houdt die daar, het pootje hangt er als het ware bij.
Gapen
De hond gaapt, al dan niet met een piep erbij.
Trillen
De hond trilt over zijn hele lijf of een stuk ervan.
5
Sommige spanningssignalen geven een hoog risico op een beet:
Risicosituaties ontstaan wanneer honden spanning
eerder agressie kan tonen, is het belangrijk zo veel
en/of frustratie ervaren. Ook honden die onder
mogelijk te voorkomen dat een hond bijt. Een
stress geneigd zijn hun territorium of bezit te gaan
bijtincident is niet alleen risicovol en ‘eng’ voor de
Verlangzaamd bewegen
verdedigen, doen dit in een opvangsituatie soms
betrokken mens, het is ook slecht voor de hond.
De hond beweegt langzamer dan normaal voor
eerder of feller. Hun territorium wordt immers
Het kan zijn plaatsingskans aanzienlijk doen dalen!
hem is of korte momenten ‘als bevroren staan’.
duidelijk begrenst door hun hok en potentiele indringers zijn er veel. In de bijlage vind je een
Gedragsdeskundigen en vaste medewerkers zijn
Versneld bewegen
beschrijving van risicosituaties en van verstandige
vaak beter in staat gedrag van honden te lezen en
De hond beweegt sneller dan normaal voor hem is.
en minder verstandige handelingen.
hierop in te spelen dan vrijwilligers. Een labelsy-
Hij kan bijvoorbeeld onrustig heen en weer lopen
steem kan helpen om veiligheid te bevorderen. Dit
over een korte afstand, korte snelle happen in de
houdt in dat elke hond een label ‘groen’, ‘oranje’
riem zetten, met zijn voorpoten trappelen, zijn kop
of ‘rood’ heeft. Groene honden mogen door
schichtig heen en weer bewegen of snel en hard
iedereen gehanteerd worden, oranje slechts door
opspringen.
medewerkers met bewezen kennis en herkenning
Verstarren
rode honden slechts door vaste medewerkers en
van gedrag en bewezen omgangsvaardigheden, De hond spant de spieren in zijn lichaam om zich
gedragsdeskundigen. De kleur van de hond op dat
Bij binnenkomst krijgt elke hond een rood label.
schrap te zetten voor vechten of vluchten. Gaat
moment is duidelijk met een kaartje aangegeven
Na gewenning en ervaring met de hond, kan dit
vaak samen met (kort of langer) strak aankijken.
op de kennel.
label naar oranje en uiteindelijk groen gaan. Een gedragstest kan waardevol zijn in het geven van
Het kwispelmisverstand
Een groene hond is bewezen niet-agressief, ook
het juiste label aan de hond. Deze moet na de
Veel mensen denken dat een hond die kwispelt ‘blij
niet in moeilijke situaties (zie bijvoorbeeld de
eerste gewenning van de hond (minimaal 1 week)
is’. Dat kan. Je ziet dan een brede kwispel met een
bijlage mbt risicosituaties). Een oranje hond kan
worden uitgevoerd. Degene die verantwoordelijk
flinke uitslag op neutrale hoogte waarmee de hond mee met dit kwispelen.
Het labellen van nieuw binnenkomende honden
Een kwispel is echter vaak een teken van spanning.
Honden die in het asiel binnenkomen, kunnen
je komt begroeten. Zijn achterhand beweegt vaak
Een hond met een stijve, gespannen kwispel kan
binnenkomen vanuit:
op het punt staan om uit te vallen!
æ Afstand, de eigenaar brengt het dier en doet
De opvangsituatie
æ Zwerf of dump, de eigenaar is niet (officieel)
onder bepaalde situaties dreiggedrag tonen, maar
is voor het labellen van de hond moet gedegen
is ingeschat op laag bijtrisico. Een rode hond heeft
gedragskennis bezitten en een logboek van gedrag
een hoog bijtrisico.
en incidenten van de honden beheren.
om diverse redenen afstand In een opvangsituatie zijn vaak veel honden bijeen.
bekend
De situatie is niet altijd ideaal voor het laag houden
æ In beslag genomen door diverse instanties
van spanning. Soms hebben honden ook veel op-
æ Pension, het dier is tijdelijk in opvang
gekropte energie of net een traumatische situatie
Vaak is er onvoldoende (betrouwbare) informatie
achter de rug. Daardoor kan juist in een opvang-
over karakter en gedrag van het dier in allerlei
situatie een hond eerder overgaan tot bijten.
situaties. Omdat juist in een asielsituatie een hond
6
7
Vormgeving: www.56bis.nl
Hondenbescherming Statenlaan 108 2582 GV Den Haag www.hondenbescherming.nl
[email protected]
