1
Leefbaarheid en RIGO Leefbaarheid is een belangrijk, zo niet hét thema van de laatste jaren. De woonomgeving wordt voor mensen steeds belangrijker voor de ervaren woonkwaliteit. Ook vanuit het perspectief van sociale cohesie, veiligheid en sociaal-economische ontwikkeling leeft leefbaarheid steeds meer. Bent u als corporatie of gemeente bezig met leefbaarheid en heeft u daarbij hulp nodig? Dan bent u bij RIGO op het juiste adres. Wij kunnen u helpen bij: • • • •
het meten van de leefbaarheid; de inhoud: het maken van een leefbaarheidsplan of wijkplan; visie en organisatie; de evaluatie van leefbaarheidsprojecten.
Onze aanpak kenmerkt zich door een goede analytische basis: we hebben veel kennis over leefbaarheid en zijn in staat de leefbaarheid ter plekke te meten. Verder hebben we ervaren dat voor het succesvol uitvoeren van leefbaarheidsbeleid en leefbaarheidsprojecten een duidelijke visie, heldere doelen en een organisatie die past bij de leefbaarheidsproblematiek en visie van essentieel belang zijn. Als hulp hierbij hebben wij de leefbaarheidsachtbaan ontwikkeld.
Wat is leefbaarheid eigenlijk? Leefbaarheid is de mate waarin de leefomgeving aansluit bij de voorwaarden en behoeften die er door de mens aan worden gesteld. Het heeft weinig zin te zoeken naar een alles omvattende definitie. Kenmerkend is:
het gaat om de leefomgeving en daarmee om een geografisch afgebakend terrein: straat, buurt, wijk; leefbaarheid omvat het sociale domein (bijv. contacten, betrokkenheid), fysieke domein (bijv. dichtheid bebouwing, soort bebouwing, voorzieningen, verkeer, spelen, groen) en economische domein (bedrijvigheid, werkgelegenheid, inkomen); het gaat om de subjectieve beleving (hoe ervaren mensen de leefbaarheid) en objectieve kenmerken (zoals bevolkingssamenstelling); de leefbaarheid in een gebied komt tot stand door een proces tussen mens (wensen, gedrag, ervaringen, oordelen) en diens omgeving: de mens maakt onderdeel uit van zijn omgeving en beïnvloedt die omgeving, maar wordt ook door de omgeving beïnvloed.
Het meten van leefbaarheid Bij leefbaarheid gaat het er om hoe mensen hun omgeving ervaren en beoordelen. RIGO beschikt over twee onderzoeksinstrumenten voor het meten van de leefbaarheid: Lemon en de Leefbaarometer. Indien daar behoefte aan is kan RIGO een bredere buurt/wijkanalyse maken met daarin bijvoorbeeld ook gegevens over de (ontwikkeling van de) bevolkingssamenstelling. Lemon Lemon is een beproefd instrument van RIGO dat meet hoe mensen de leefbaarheid beleven. Bewoners geven rapportcijfers aan aspecten van leefbaarheid. Lemon berekent de gemiddelden en toont die op kaartbeelden in groen- en roodgradaties. Verschillen tussen wijken en aspecten zijn in één oogopslag zichtbaar.
Leefbaarheid en RIGO
2 RIGO heeft Lemon reeds voor tientallen gemeenten en corporaties uitgevoerd. Leefbaarometer Uit jarenlang onderzoek blijkt dat er ook objectieve kenmerken van een wijk zijn die de leefbaarheid bepalen. De Leefbaarometer, die RIGO in samenwerking met de Stichting Atlas voor gemeenten heeft ontwikkeld, geeft een indicatie van de leefbaarheid op basis van dit soort kenmerken. Overeenkomsten en verschillen Lemon en Leefbaarometer Lemon en de Leefbaarometer zijn beide monitoringinstrumenten. Vergelijking tussen uitkomsten uit meerdere jaren maken trends inzichtelijk. Ook vergelijking met andere gemeenten is mogelijk. Maar er zijn ook verschillen. Lemon geeft inzicht in de actuele stand van zaken van de subjectieve beleving van bewoners. Lemon kan specifieker weergeven wat er speelt in een buurt. Het biedt maatwerk per gemeente; naast de mogelijkheid om specifieke vragen in de enquête op te nemen, is het mogelijk zelf de buurtindeling te bepalen en in te zoomen op ‘probleembuurten’ door daar bijvoorbeeld extra vragen uit te zetten. Tot slot bevat Lemon kwalitatieve gegevens (uit opmerkingen op het enquêteformulier), wat waardevolle informatie oplevert ter onderbouwing van hoge, dan wel lage scores. De Leefbaarometer geeft inzicht in beleving gebaseerd op objectieve gegevens. De leefbaarheidssituatie wordt voor alle gebieden in Nederland op zespositiepostcodegebied berekend met behulp van zo'n 50 indicatoren uit bestaande registratiesystemen. De Leefbaarometer levert, op een laag schaalniveau, een indicatie van de leefbaarheid in een gebied. De leefbaarheidssituatie wordt elke 2 tot 4 jaar in beeld gebracht. Contactpersonen Lemon: Annika Jansen Leefbaarometer: Kees Leidelmeijer
Leefbaarheid en RIGO
3 De inhoud: leefbaarheidsplan of wijkplan Bij het maken van een leefbaarheidsplan of wijkplan baseren wij ons op de leefbaarheid in de wijk/het dorp en de visie op leefbaarheid. Wij onderscheiden vier soorten wijken/dorpen: o o o o
wijken/dorpen met een goede tot hoge leefbaarheid; wijken/dorpen met een aantal concrete leefbaarheidsproblemen; wijken die in een transitiefase zitten; wijken die te kampen hebben met complexe fysieke en sociale problemen.
Daarnaast bepaalt vooral de mate waarin gemeenten en corporaties bewoners willen en kunnen betrekken bij de leefbaarheid in de wijk het soort acties en de manier van werken. Soorten wijken Goede tot hoge leefbaarheid
Concrete leefbaarheidsproblemen
Wijk in transitie
Complexe leefbaarheidsproblemen
Belangrijkste doel
Behoud van kwaliteit
Herstel van kwaliteit
Veranderen van kwaliteit
Veranderen, behouden en herstellen van kwaliteit
Probleem
Van vandaag
Van vandaag
Van morgen
Van gisteren, vandaag en morgen
Aanpak
Structureel en Ad hoc
Planmatig
Integraal
Integraal
Werkwijze
Uitvoerend
Cyclisch, structureel
Meerjaren ontwikkelingsprogra mma
Meerjaren ontwikkelings programma
Contactpersonen: Beatrijs Jansen (voor gemeenten) Marijke van den Ham (voor corporaties)
Visie en organisatie Bijna alle gemeenten en corporaties zijn actief op het gebied van leefbaarheid. De manier waarop verschilt sterk. Behalve de leefbaarheidsproblematiek wordt dit bepaald door de visie op leefbaarheid:
Leefbaarheid en RIGO
4 hoe ziet u de rol van gemeente en corporatie en waar ligt het accent? Op de samenwerking tussen professionele instanties, het betrekken van inwoners of de communicatie met inwoners of op alle drie? Visie op leefbaarheid Samenwerking professionals
Betrekken bewoners
Communicatie
Visie en doel
Inhoudsgericht
Rolgericht: burgers die zelf initiatief en verantwoordelijkheid voor de wijk nemen
Procesgericht: contact met burgers (versterken) en burgers actief betrekken
Aanpak/werkwijze
Planmatig
Procesmatig: ondersteunen bewoners/burgerinitiatieven
Procesmatig: relatie gemeente/burger
Hoog op participatieladder Organisatie
Wijkteam van maatschappelijke organisaties, evt ook deelname bewoners(organisaties)
Front: bewoners (wijkteam of andere manier)
Front: gemeente/corporatie
Backoffice: maatschappelijke organisaties
Backoffice: eventueel wijkteam
Organisatie intern
Afstemming
Vraaggericht
Zichtbaar in de wijk
Belangrijke instrumenten
Wijkplannen/actieplannen
Wijkopbouwwerk
Wijkbureau en communicatieplan
Extern
Wijkbudget
Bent u uw koers en werkwijze nog aan het bepalen? Wij kunnen u helpen bij het bepalen van uw visie en een werkwijze die het beste past bij uw organisatie en lokale situatie. Bent u al druk bezig maar loopt het niet naar wens? Dan kunnen wij, met behulp van onder meer de leefbaarheidsachtbaan, snel achterhalen waar en waarom het mis gaat en u adviseren hoe u het beste verder kunt.
Leefbaarheid en RIGO
5 Contactpersonen: Beatrijs Jansen Marijke van den Ham Henriëtte Rombouts
Evaluatie Er is nog niet zoveel aandacht voor wat wijkgericht werken en leefbaarheidsprojecten opleveren. RIGO wil daar graag verandering in brengen. Het begint ermee dat de doelen van leefbaarheidsbeleid, wijkgericht werken en wijkplannen goed worden geformuleerd. Het is de kunst de doelen zo ‘SMART’ mogelijk te formuleren én voldoende oog te hebben voor de maatschappelijke realiteit. Op projectniveau kunnen wij een Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) maken. Iets over doelstellingenboom? Contactpersonen: Freddy Rosenberg Annelien Thedinga
Een greep uit recente opdrachten Lemon in vele gemeenten in alle delen van het land. Ontwikkeling Leefbaarometer, samen met Stichting Atlas voor gemeenten. Pilot wijkgericht werken Pijnacker-Nootdorp Programmasturing Woensel West Projectleider Economische kansenzones Projectleider Amsterdamse wijkaanpak Evaluatie sociale investeringen in de wijk (nog checken) MKBA leefbaarheidsprojecten Ymere Effectenkaarten projecten stedelijke vernieuwing (doorgegaan?) Projectevaluaties SEV projecten (hoe kunnen we dit beter omschrijven)
Leefbaarheid en RIGO
